(൧൩) ൩. ഭയവഗ്ഗോ
൧. അത്താനുവാദസുത്തം
൧൨൧. ‘‘ചത്താരിമാനി , ഭിക്ഖവേ, ഭയാനി. കതമാനി ചത്താരി? അത്താനുവാദഭയം, പരാനുവാദഭയം, ദണ്ഡഭയം, ദുഗ്ഗതിഭയം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, അത്താനുവാദഭയം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – ‘അഹഞ്ചേവ അഹഞ്ചേ (?) ഖോ പന കായേന ദുച്ചരിതം ചരെയ്യം, വാചായ ദുച്ചരിതം ചരെയ്യം, മനസാ ദുച്ചരിതം ചരെയ്യം, കിഞ്ച തം യം മം കിഞ്ച തം മം (സീ॰), കിഞ്ച മം (സ്യാ॰ കം॰), കിഞ്ച തം കമ്മം (പീ॰ ക॰) അത്താ സീലതോ ന ഉപവദെയ്യാ’തി! സോ അത്താനുവാദഭയസ്സ ഭീതോ കായദുച്ചരിതം പഹായ കായസുചരിതം ഭാവേതി, വചീദുച്ചരിതം പഹായ വചീസുചരിതം ഭാവേതി, മനോദുച്ചരിതം പഹായ മനോസുചരിതം ഭാവേതി, സുദ്ധം അത്താനം പരിഹരതി. ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അത്താനുവാദഭയം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, പരാനുവാദഭയം? ഇധ , ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – ‘അഹഞ്ചേവ ഖോ പന കായേന ദുച്ചരിതം ചരെയ്യം, വാചായ ദുച്ചരിതം ചരെയ്യം, മനസാ ദുച്ചരിതം ചരെയ്യം, കിഞ്ച തം യം മം പരേ സീലതോ ന ഉപവദെയ്യു’ന്തി! സോ പരാനുവാദഭയസ്സ ഭീതോ കായദുച്ചരിതം പഹായ കായസുചരിതം ഭാവേതി, വചീദുച്ചരിതം പഹായ വചീസുചരിതം ഭാവേതി, മനോദുച്ചരിതം പഹായ മനോസുചരിതം ഭാവേതി, സുദ്ധം അത്താനം പരിഹരതി. ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, പരാനുവാദഭയം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ദണ്ഡഭയം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ പസ്സതി ചോരം ആഗുചാരിം, രാജാനോ ഗഹെത്വാ വിവിധാ കമ്മകാരണാ കാരെന്തേ, കസാഹിപി താളെന്തേ, വെത്തേഹിപി താളെന്തേ, അദ്ധദണ്ഡകേഹിപി താളെന്തേ, ഹത്ഥമ്പി ഛിന്ദന്തേ, പാദമ്പി ഛിന്ദന്തേ, ഹത്ഥപാദമ്പി ഛിന്ദന്തേ, കണ്ണമ്പി ഛിന്ദന്തേ, നാസമ്പി ഛിന്ദന്തേ, കണ്ണനാസമ്പി ഛിന്ദന്തേ, ബിലങ്ഗഥാലികമ്പി കരൊന്തേ, സങ്ഖമുണ്ഡികമ്പി കരൊന്തേ, രാഹുമുഖമ്പി കരൊന്തേ, ജോതിമാലികമ്പി കരൊന്തേ, ഹത്ഥപജ്ജോതികമ്പി കരൊന്തേ, ഏരകവത്തികമ്പി കരൊന്തേ, ചീരകവാസികമ്പി കരൊന്തേ, ഏണെയ്യകമ്പി കരൊന്തേ, ബലിസമംസികമ്പി കരൊന്തേ, കഹാപണകമ്പി കരൊന്തേ, ഖാരാപതച്ഛികമ്പി കരൊന്തേ, പലിഘപരിവത്തികമ്പി കരൊന്തേ, പലാലപീഠകമ്പി കരൊന്തേ, തത്തേനപി തേലേന ഓസിഞ്ചന്തേ, സുനഖേഹിപി ഖാദാപെന്തേ, ജീവന്തമ്പി സൂലേ ഉത്താസെന്തേ, അസിനാപി സീസം ഛിന്ദന്തേ.
‘‘തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യഥാരൂപാനം ഖോ പാപകാനം കമ്മാനം ഹേതു ചോരം ആഗുചാരിം രാജാനോ ഗഹെത്വാ വിവിധാ കമ്മകാരണാ കാരെന്തി, കസാഹിപി താളെന്തി…പേ॰… അസിനാപി സീസം ഛിന്ദന്തി, അഹഞ്ചേവ ഖോ പന ഏവരൂപം പാപകമ്മം കരെയ്യം, മമ്പി രാജാനോ ഗഹെത്വാ ഏവരൂപാ വിവിധാ കമ്മകാരണാ കാരെയ്യും, കസാഹിപി താളെയ്യും, വെത്തേഹിപി താളെയ്യും, അദ്ധദണ്ഡകേഹിപി താളെയ്യും, ഹത്ഥമ്പി ഛിന്ദെയ്യും, പാദമ്പി ഛിന്ദെയ്യും, ഹത്ഥപാദമ്പി ഛിന്ദെയ്യും, കണ്ണമ്പി ഛിന്ദെയ്യും, നാസമ്പി ഛിന്ദെയ്യും, കണ്ണനാസമ്പി ഛിന്ദെയ്യും, ബിലങ്ഗഥാലികമ്പി കരെയ്യും, സങ്ഖമുണ്ഡികമ്പി കരെയ്യും; രാഹുമുഖമ്പി കരെയ്യും, ജോതിമാലികമ്പി കരെയ്യും, ഹത്ഥപജ്ജോതികമ്പി കരെയ്യും, ഏരകവത്തികമ്പി കരെയ്യും, ചീരകവാസികമ്പി കരെയ്യും, ഏണെയ്യകമ്പി കരെയ്യും, ബലിസമംസികമ്പി കരെയ്യും, കഹാപണകമ്പി കരെയ്യും, ഖാരാപതച്ഛികമ്പി കരെയ്യും, പലിഘപരിവത്തികമ്പി കരെയ്യും, പലാലപീഠകമ്പി കരെയ്യും, തത്തേനപി തേലേന ഓസിഞ്ചെയ്യും, സുനഖേഹിപി ഖാദാപെയ്യും, ജീവന്തമ്പി സൂലേ ഉത്താസെയ്യും, അസിനാപി സീസം ഛിന്ദെയ്യു’ന്തി. സോ ദണ്ഡഭയസ്സ ഭീതോ ന പരേസം പാഭതം വിലുമ്പന്തോ ചരതി. കായദുച്ചരിതം പഹായ…പേ॰… സുദ്ധം അത്താനം പരിഹരതി. ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ദണ്ഡഭയം.
‘‘കതമഞ്ച , ഭിക്ഖവേ, ദുഗ്ഗതിഭയം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – ‘കായദുച്ചരിതസ്സ ഖോ പാപകോ വിപാകോ അഭിസമ്പരായം, വചീദുച്ചരിതസ്സ പാപകോ വിപാകോ അഭിസമ്പരായം, മനോദുച്ചരിതസ്സ പാപകോ വിപാകോ അഭിസമ്പരായം. അഹഞ്ചേവ ഖോ പന കായേന ദുച്ചരിതം ചരെയ്യം, വാചായ ദുച്ചരിതം ചരെയ്യം, മനസാ ദുച്ചരിതം ചരെയ്യം, കിഞ്ച തം യാഹം ന കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജെയ്യ’ന്തി! സോ ദുഗ്ഗതിഭയസ്സ ഭീതോ കായദുച്ചരിതം പഹായ കായസുചരിതം ഭാവേതി, വചീദുച്ചരിതം പഹായ വചീസുചരിതം ഭാവേതി, മനോദുച്ചരിതം പഹായ മനോസുചരിതം ഭാവേതി, സുദ്ധം അത്താനം പരിഹരതി. ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ദുഗ്ഗതിഭയം. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരി ഭയാനീ’’തി. പഠമം.
൨. ഊമിഭയസുത്തം
൧൨൨. ‘‘ചത്താരിമാനി , ഭിക്ഖവേ, ഭയാനി ഉദകോരോഹന്തസ്സ ഉദകോരോഹന്തേ (മ॰ നി॰ ൨.൧൬൧) പാടികങ്ഖിതബ്ബാനി . കതമാനി ചത്താരി? ഊമിഭയം, കുമ്ഭീലഭയം, ആവട്ടഭയം, സുസുകാഭയം – ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരി ഭയാനി ഉദകോരോഹന്തസ്സ പാടികങ്ഖിതബ്ബാനി. ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരി ഭയാനി ഇധേകച്ചസ്സ കുലപുത്തസ്സ ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ അഗാരസ്മാ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰) അനഗാരിയം പബ്ബജിതസ്സ പബ്ബജതോ (സീ॰) പാടികങ്ഖിതബ്ബാനി. കതമാനി ചത്താരി? ഊമിഭയം, കുമ്ഭീലഭയം, ആവട്ടഭയം, സുസുകാഭയം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഊമിഭയം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ; അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി! തമേനം തഥാ പബ്ബജിതം സമാനം സബ്രഹ്മചാരിനോ ഓവദന്തി അനുസാസന്തി – ‘ഏവം തേ അഭിക്കമിതബ്ബം, ഏവം തേ പടിക്കമിതബ്ബം, ഏവം തേ ആലോകേതബ്ബം , ഏവം തേ വിലോകേതബ്ബം, ഏവം തേ സമിഞ്ജിതബ്ബം, ഏവം തേ പസാരിതബ്ബം, ഏവം തേ സങ്ഘാടിപത്തചീവരം ധാരേതബ്ബ’ന്തി. തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘മയം ഖോ പുബ്ബേ അഗാരിയഭൂതാ സമാനാ അഞ്ഞേ ഓവദാമപി അനുസാസാമപി. ഇമേ പനമ്ഹാകം പുത്തമത്താ മഞ്ഞേ നത്തമത്താ മഞ്ഞേ ഓവദിതബ്ബം അനുസാസിതബ്ബം മഞ്ഞന്തീ’തി. സോ കുപിതോ അനത്തമനോ സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഊമിഭയസ്സ ഭീതോ സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തോ. ഊമിഭയന്തി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, കോധൂപായാസസ്സേതം അധിവചനം. ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഊമിഭയം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, കുമ്ഭീലഭയം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ; അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി! തമേനം തഥാ പബ്ബജിതം സമാനം സബ്രഹ്മചാരിനോ ഓവദന്തി അനുസാസന്തി – ‘ഇദം തേ ഖാദിതബ്ബം, ഇദം തേ ന ഖാദിതബ്ബം, ഇദം തേ ഭുഞ്ജിതബ്ബം, ഇദം തേ ന ഭുഞ്ജിതബ്ബം, ഇദം തേ സായിതബ്ബം, ഇദം തേ ന സായിതബ്ബം, ഇദം തേ പാതബ്ബം , ഇദം തേ ന പാതബ്ബം, കപ്പിയം തേ ഖാദിതബ്ബം, അകപ്പിയം തേ ന ഖാദിതബ്ബം, കപ്പിയം തേ ഭുഞ്ജിതബ്ബം, അകപ്പിയം തേ ന ഭുഞ്ജിതബ്ബം, കപ്പിയം തേ സായിതബ്ബം, അകപ്പിയം തേ ന സായിതബ്ബം, കപ്പിയം തേ പാതബ്ബം, അകപ്പിയം തേ ന പാതബ്ബം, കാലേ തേ ഖാദിതബ്ബം, വികാലേ തേ ന ഖാദിതബ്ബം, കാലേ തേ ഭുഞ്ജിതബ്ബം, വികാലേ തേ ന ഭുഞ്ജിതബ്ബം, കാലേ തേ സായിതബ്ബം, വികാലേ തേ ന സായിതബ്ബം, കാലേ തേ പാതബ്ബം, വികാലേ തേ ന പാതബ്ബ’ന്തി. തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘മയം ഖോ പുബ്ബേ അഗാരിയഭൂതാ സമാനാ യം ഇച്ഛാമ തം ഖാദാമ, യം ന ഇച്ഛാമ ന തം ഖാദാമ; യം ഇച്ഛാമ തം ഭുഞ്ജാമ, യം ന ഇച്ഛാമ ന തം ഭുഞ്ജാമ; യം ഇച്ഛാമ തം സായാമ, യം ന ഇച്ഛാമ ന തം സായാമ; യം ഇച്ഛാമ തം പിവാമ, യം ന ഇച്ഛാമ ന തം പിവാമ; കപ്പിയമ്പി ഖാദാമ അകപ്പിയമ്പി ഖാദാമ കപ്പിയമ്പി ഭുഞ്ജാമ അകപ്പിയമ്പി ഭുഞ്ജാമ കപ്പിയമ്പി സായാമ അകപ്പിയമ്പി സായാമ കപ്പിയമ്പി പിവാമ അകപ്പിയമ്പി പിവാമ, കാലേപി ഖാദാമ വികാലേപി ഖാദാമ കാലേപി ഭുഞ്ജാമ വികാലേപി ഭുഞ്ജാമ കാലേപി സായാമ വികാലേപി സായാമ കാലേപി പിവാമ വികാലേപി പിവാമ; യമ്പി നോ സദ്ധാ ഗഹപതികാ ദിവാ വികാലേ പണീതം ഖാദനീയം വാ ഭോജനീയം വാ ദെന്തി, തത്രപിമേ തത്ഥപിമേ (മ॰ നി॰ ൨.൧൬൩) മുഖാവരണം മഞ്ഞേ കരൊന്തീ’തി. സോ കുപിതോ അനത്തമനോ സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു കുമ്ഭീലഭയസ്സ ഭീതോ സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തോ. കുമ്ഭീലഭയന്തി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഓദരികത്തസ്സേതം അധിവചനം. ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, കുമ്ഭീലഭയം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ആവട്ടഭയം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി, ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ; അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി! സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ ഗാമം വാ നിഗമം വാ പിണ്ഡായ പവിസതി അരക്ഖിതേനേവ കായേന അരക്ഖിതായ വാചായ അരക്ഖിതേന ചിത്തേന അനുപട്ഠിതായ സതിയാ അസംവുതേഹി ഇന്ദ്രിയേഹി. സോ തത്ഥ പസ്സതി ഗഹപതിം വാ ഗഹപതിപുത്തം വാ പഞ്ചഹി കാമഗുണേഹി സമപ്പിതം സമങ്ഗീഭൂതം പരിചാരയമാനം. തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘മയം ഖോ പുബ്ബേ അഗാരിയഭൂതാ സമാനാ പഞ്ചഹി കാമഗുണേഹി സമപ്പിതാ സമങ്ഗീഭൂതാ പരിചാരിമ്ഹാ; സംവിജ്ജന്തി ഖോ പന മേ കുലേ ഭോഗാ. സക്കാ ഭോഗേ ച ഭുഞ്ജിതും പുഞ്ഞാനി ച കാതും. യംനൂനാഹം സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തിത്വാ ഭോഗേ ച ഭുഞ്ജെയ്യം പുഞ്ഞാനി ച കരെയ്യ’ന്തി ! സോ സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തതി . അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ആവട്ടഭയസ്സ ഭീതോ സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തോ. ആവട്ടഭയന്തി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചന്നേതം കാമഗുണാനം അധിവചനം. ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ആവട്ടഭയം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, സുസുകാഭയം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ; അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി! സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ ഗാമം വാ നിഗമം വാ പിണ്ഡായ പവിസതി അരക്ഖിതേനേവ കായേന അരക്ഖിതായ വാചായ അരക്ഖിതേന ചിത്തേന അനുപട്ഠിതായ സതിയാ അസംവുതേഹി ഇന്ദ്രിയേഹി. സോ തത്ഥ പസ്സതി മാതുഗാമം ദുന്നിവത്ഥം വാ ദുപ്പാരുതം വാ. തസ്സ മാതുഗാമം ദിസ്വാ ദുന്നിവത്ഥം വാ ദുപ്പാരുതം വാ രാഗോ ചിത്തം അനുദ്ധംസേതി. സോ രാഗാനുദ്ധംസിതേന ചിത്തേന സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സുസുകാഭയസ്സ ഭീതോ സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തോ. സുസുകാഭയന്തി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, മാതുഗാമസ്സേതം അധിവചനം. ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, സുസുകാഭയം. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരി ഭയാനി ഇധേകച്ചസ്സ കുലപുത്തസ്സ ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതസ്സ പാടികങ്ഖിതബ്ബാനീ’’തി. ദുതിയം.
൩. പഠമനാനാകരണസുത്തം
൧൨൩. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, പുഗ്ഗലാ സന്തോ സംവിജ്ജമാനാ ലോകസ്മിം. കതമേ ചത്താരോ? കഥാ॰ ൬൭൧ ആദയോ ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തദസ്സാദേതി, തം നികാമേതി, തേന ച വിത്തിം ആപജ്ജതി. തത്ഥ ഠിതോ തദധിമുത്തോ തബ്ബഹുലവിഹാരീ അപരിഹീനോ കാലം കുരുമാനോ ബ്രഹ്മകായികാനം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. ബ്രഹ്മകായികാനം, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം കപ്പോ ആയുപ്പമാണം. തത്ഥ പുഥുജ്ജനോ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ നിരയമ്പി ഗച്ഛതി തിരച്ഛാനയോനിമ്പി ഗച്ഛതി പെത്തിവിസയമ്പി ഗച്ഛതി. ഭഗവതോ പന സാവകോ തത്ഥ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ തസ്മിംയേവ ഭവേ പരിനിബ്ബായതി. അയം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, വിസേസോ അയം അധിപ്പയാസോ ഇദം നാനാകരണം സുതവതോ അരിയസാവകസ്സ അസ്സുതവതാ പുഥുജ്ജനേന, യദിദം ഗതിയാ ഉപപത്തിയാ സതി യദിദം ചുതിയാ ഉപപത്തിയാ ചാതി (ക॰) അ॰ നി॰ ൩.൧൧൭ പസ്സിതബ്ബം.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ പുഗ്ഗലോ വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനം ചേതസോ ഏകോദിഭാവം അവിതക്കം അവിചാരം സമാധിജം പീതിസുഖം ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തദസ്സാദേതി, തം നികാമേതി, തേന ച വിത്തിം ആപജ്ജതി. തത്ഥ ഠിതോ തദധിമുത്തോ തബ്ബഹുലവിഹാരീ അപരിഹീനോ കാലം കുരുമാനോ ആഭസ്സരാനം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. ആഭസ്സരാനം, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം ദ്വേ കപ്പാ ആയുപ്പമാണം. തത്ഥ പുഥുജ്ജനോ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ നിരയമ്പി ഗച്ഛതി തിരച്ഛാനയോനിമ്പി ഗച്ഛതി പെത്തിവിസയമ്പി ഗച്ഛതി. ഭഗവതോ പന സാവകോ തത്ഥ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ തസ്മിംയേവ ഭവേ പരിനിബ്ബായതി. അയം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, വിസേസോ അയം അധിപ്പയാസോ ഇദം നാനാകരണം സുതവതോ അരിയസാവകസ്സ അസ്സുതവതാ പുഥുജ്ജനേന, യദിദം ഗതിയാ ഉപപത്തിയാ സതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ പുഗ്ഗലോ പീതിയാ ച വിരാഗാ ഉപെക്ഖകോ ച വിഹരതി സതോ ച സമ്പജാനോ സുഖഞ്ച കായേന പടിസംവേദേതി യം തം അരിയാ ആചിക്ഖന്തി – ‘ഉപെക്ഖകോ സതിമാ സുഖവിഹാരീ’തി തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തദസ്സാദേതി, തം നികാമേതി, തേന ച വിത്തിം ആപജ്ജതി. തത്ഥ ഠിതോ തദധിമുത്തോ തബ്ബഹുലവിഹാരീ അപരിഹീനോ, കാലം കുരുമാനോ സുഭകിണ്ഹാനം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. സുഭകിണ്ഹാനം, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം ചത്താരോ കപ്പാ ആയുപ്പമാണം. തത്ഥ പുഥുജ്ജനോ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ നിരയമ്പി ഗച്ഛതി തിരച്ഛാനയോനിമ്പി ഗച്ഛതി പെത്തിവിസയമ്പി ഗച്ഛതി. ഭഗവതോ പന സാവകോ തത്ഥ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ തസ്മിംയേവ ഭവേ പരിനിബ്ബായതി. അയം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, വിസേസോ അയം അധിപ്പയാസോ ഇദം നാനാകരണം സുതവതോ അരിയസാവകസ്സ അസ്സുതവതാ പുഥുജ്ജനേന, യദിദം ഗതിയാ ഉപപത്തിയാ സതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ പുഗ്ഗലോ സുഖസ്സ ച പഹാനാ ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ അദുക്ഖമസുഖം ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തദസ്സാദേതി, തം നികാമേതി, തേന ച വിത്തിം ആപജ്ജതി. തത്ഥ ഠിതോ തദധിമുത്തോ തബ്ബഹുലവിഹാരീ അപരിഹീനോ കാലം കുരുമാനോ വേഹപ്ഫലാനം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. വേഹപ്ഫലാനം, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം പഞ്ച കപ്പസതാനി ആയുപ്പമാണം. തത്ഥ പുഥുജ്ജനോ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ നിരയമ്പി ഗച്ഛതി തിരച്ഛാനയോനിമ്പി ഗച്ഛതി പെത്തിവിസയമ്പി ഗച്ഛതി. ഭഗവതോ പന സാവകോ തത്ഥ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ തസ്മിംയേവ ഭവേ പരിനിബ്ബായതി. അയം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, വിസേസോ അയം അധിപ്പയാസോ ഇദം നാനാകരണം സുതവതോ അരിയസാവകസ്സ അസ്സുതവതാ പുഥുജ്ജനേന, യദിദം ഗതിയാ ഉപപത്തിയാ സതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ പുഗ്ഗലാ സന്തോ സംവിജ്ജമാനാ ലോകസ്മി’’ന്തി. തതിയം.
൪. ദുതിയനാനാകരണസുത്തം
൧൨൪. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, പുഗ്ഗലാ സന്തോ സംവിജ്ജമാനാ ലോകസ്മിം. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ॰… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി രൂപഗതം വേദനാഗതം സഞ്ഞാഗതം സങ്ഖാരഗതം വിഞ്ഞാണഗതം, തേ ധമ്മേ അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോ ഗണ്ഡതോ സല്ലതോ അഘതോ ആബാധതോ പരതോ പലോകതോ സുഞ്ഞതോ അനത്തതോ സമനുപസ്സതി. സോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുദ്ധാവാസാനം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. അയം, ഭിക്ഖവേ, ഉപപത്തി അസാധാരണാ പുഥുജ്ജനേഹി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ പുഗ്ഗലോ വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ…പേ॰… ദുതിയം ഝാനം…പേ॰… തതിയം ഝാനം…പേ॰… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി രൂപഗതം വേദനാഗതം സഞ്ഞാഗതം സങ്ഖാരഗതം വിഞ്ഞാണഗതം, തേ ധമ്മേ അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോ ഗണ്ഡതോ സല്ലതോ അഘതോ ആബാധതോ പരതോ പലോകതോ സുഞ്ഞതോ അനത്തതോ സമനുപസ്സതി. സോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുദ്ധാവാസാനം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. അയം, ഭിക്ഖവേ, ഉപപത്തി അസാധാരണാ പുഥുജ്ജനേഹി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ പുഗ്ഗലാ സന്തോ സംവിജ്ജമാനാ ലോകസ്മി’’ന്തി. ചതുത്ഥം.
൫. പഠമമെത്താസുത്തം
൧൨൫. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, പുഗ്ഗലാ സന്തോ സംവിജ്ജമാനാ ലോകസ്മിം. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ മെത്താസഹഗതേന ചേതസാ ഏകം ദിസം ഫരിത്വാ വിഹരതി, തഥാ ദുതിയം തഥാ തതിയം തഥാ ചതുത്ഥം. ഇതി ഉദ്ധമധോ തിരിയം സബ്ബധി സബ്ബത്തതായ സബ്ബാവന്തം ലോകം മെത്താസഹഗതേന ചേതസാ വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാപജ്ജേന ഫരിത്വാ വിഹരതി. സോ തദസ്സാദേതി, തം നികാമേതി, തേന ച വിത്തിം ആപജ്ജതി. തത്ഥ ഠിതോ തദധിമുത്തോ തബ്ബഹുലവിഹാരീ അപരിഹീനോ കാലം കുരുമാനോ ബ്രഹ്മകായികാനം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. ബ്രഹ്മകായികാനം, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം കപ്പോ ആയുപ്പമാണം. തത്ഥ പുഥുജ്ജനോ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ നിരയമ്പി ഗച്ഛതി തിരച്ഛാനയോനിമ്പി ഗച്ഛതി പെത്തിവിസയമ്പി ഗച്ഛതി. ഭഗവതോ പന സാവകോ തത്ഥ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ തസ്മിംയേവ ഭവേ പരിനിബ്ബായതി. അയം ഖോ , ഭിക്ഖവേ, വിസേസോ അയം അധിപ്പയാസോ ഇദം നാനാകരണം സുതവതോ അരിയസാവകസ്സ അസ്സുതവതാ പുഥുജ്ജനേന, യദിദം ഗതിയാ ഉപപത്തിയാ സതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ പുഗ്ഗലോ കരുണാസഹഗതേന ചേതസാ…പേ॰… മുദിതാസഹഗതേന ചേതസാ…പേ॰… ഉപെക്ഖാസഹഗതേന ചേതസാ ഏകം ദിസം ഫരിത്വാ വിഹരതി, തഥാ ദുതിയം തഥാ തതിയം തഥാ ചതുത്ഥം. ഇതി ഉദ്ധമധോ തിരിയം സബ്ബധി സബ്ബത്തതായ സബ്ബാവന്തം ലോകം ഉപെക്ഖാസഹഗതേന ചേതസാ വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാപജ്ജേന ഫരിത്വാ വിഹരതി. സോ തദസ്സാദേതി, തം നികാമേതി, തേന ച വിത്തിം ആപജ്ജതി. തത്ഥ ഠിതോ തദധിമുത്തോ തബ്ബഹുലവിഹാരീ അപരിഹീനോ കാലം കുരുമാനോ ആഭസ്സരാനം സ്യാമപൊത്ഥകേ പന കരുണാദയോ തയോ വിഹാരാ ആഭസ്സരാദീഹി തീഹി വിസും വിസും യോജെത്വാ പരിപുണ്ണമേവ ദസ്സിതം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. ആഭസ്സരാനം, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം ദ്വേ കപ്പാ ആയുപ്പമാണം…പേ॰… സുഭകിണ്ഹാനം സ്യാമപൊത്ഥകേ പന കരുണാദയോ തയോ വിഹാരാ ആഭസ്സരാദീഹി തീഹി വിസും വിസും യോജെത്വാ പരിപുണ്ണമേവ ദസ്സിതം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. സുഭകിണ്ഹാനം, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം ചത്താരോ കപ്പാ ആയുപ്പമാണം…പേ॰… വേഹപ്ഫലാനം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. വേഹപ്ഫലാനം, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം പഞ്ച കപ്പസതാനി ആയുപ്പമാണം. തത്ഥ പുഥുജ്ജനോ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ നിരയമ്പി ഗച്ഛതി തിരച്ഛാനയോനിമ്പി ഗച്ഛതി പെത്തിവിസയമ്പി ഗച്ഛതി. ഭഗവതോ പന സാവകോ തത്ഥ യാവതായുകം ഠത്വാ യാവതകം തേസം ദേവാനം ആയുപ്പമാണം തം സബ്ബം ഖേപെത്വാ തസ്മിംയേവ ഭവേ പരിനിബ്ബായതി. അയം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, വിസേസോ അയം അധിപ്പയാസോ ഇദം നാനാകരണം സുതവതോ അരിയസാവകസ്സ അസ്സുതവതാ പുഥുജ്ജനേന, യദിദം ഗതിയാ ഉപപത്തിയാ സതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ പുഗ്ഗലാ സന്തോ സംവിജ്ജമാനാ ലോകസ്മി’’ന്തി. പഞ്ചമം.
൬. ദുതിയമെത്താസുത്തം
൧൨൬. ‘‘ചത്താരോമേ , ഭിക്ഖവേ, പുഗ്ഗലാ സന്തോ സംവിജ്ജമാനാ ലോകസ്മിം. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ മെത്താസഹഗതേന ചേതസാ ഏകം ദിസം ഫരിത്വാ വിഹരതി, തഥാ ദുതിയം തഥാ തതിയം തഥാ ചതുത്ഥം. ഇതി ഉദ്ധമധോ തിരിയം സബ്ബധി സബ്ബത്തതായ സബ്ബാവന്തം ലോകം മെത്താസഹഗതേന ചേതസാ വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാപജ്ജേന ഫരിത്വാ വിഹരതി. സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി രൂപഗതം വേദനാഗതം സഞ്ഞാഗതം സങ്ഖാരഗതം വിഞ്ഞാണഗതം തേ ധമ്മേ അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോ ഗണ്ഡതോ സല്ലതോ അഘതോ ആബാധതോ പരതോ പലോകതോ സുഞ്ഞതോ അനത്തതോ സമനുപസ്സതി. സോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുദ്ധാവാസാനം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. അയം, ഭിക്ഖവേ, ഉപപത്തി അസാധാരണാ പുഥുജ്ജനേഹി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ പുഗ്ഗലോ കരുണാ…പേ॰… മുദിതാ…പേ॰… ഉപെക്ഖാസഹഗതേന ചേതസാ ഏകം ദിസം ഫരിത്വാ വിഹരതി, തഥാ ദുതിയം തഥാ തതിയം തഥാ ചതുത്ഥം. ഇതി ഉദ്ധമധോ തിരിയം സബ്ബധി സബ്ബത്തതായ സബ്ബാവന്തം ലോകം ഉപെക്ഖാസഹഗതേന ചേതസാ വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാപജ്ജേന ഫരിത്വാ വിഹരതി . സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി രൂപഗതം വേദനാഗതം സഞ്ഞാഗതം സങ്ഖാരഗതം വിഞ്ഞാണഗതം തേ ധമ്മേ അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോ ഗണ്ഡതോ സല്ലതോ അഘതോ ആബാധതോ പരതോ പലോകതോ സുഞ്ഞതോ അനത്തതോ സമനുപസ്സതി. സോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുദ്ധാവാസാനം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. അയം, ഭിക്ഖവേ, ഉപപത്തി അസാധാരണാ പുഥുജ്ജനേഹി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ പുഗ്ഗലാ സന്തോ സംവിജ്ജമാനാ ലോകസ്മി’’ന്തി. ഛട്ഠം.
൭. പഠമതഥാഗതഅച്ഛരിയസുത്തം
൧൨൭. ‘‘തഥാഗതസ്സ , ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ ചത്താരോ അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ അബ്ഭുതധമ്മാ (സ്യാ॰ കം॰ ക॰) പാതുഭവന്തി. കതമേ ചത്താരോ? യദാ, ഭിക്ഖവേ, ബോധിസത്തോ തുസിതാ കായാ ചവിത്വാ സതോ സമ്പജാനോ മാതുകുച്ഛിം ഒക്കമതി, അഥ സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ അപ്പമാണോ ഉളാരോ ഓഭാസോ പാതുഭവതി അതിക്കമ്മേവ ദേവാനം ദേവാനുഭാവം. യാപി താ ലോകന്തരികാ അഘാ അസംവുതാ അന്ധകാരാ അന്ധകാരതിമിസാ യത്ഥപിമേസം യത്ഥിമേസം (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰) ചന്ദിമസൂരിയാനം ഏവംമഹിദ്ധികാനം ഏവംമഹാനുഭാവാനം ആഭാ നാനുഭൊന്തി, തത്ഥപി അപ്പമാണോ ഉളാരോ ഓഭാസോ പാതുഭവതി അതിക്കമ്മേവ ദേവാനം ദേവാനുഭാവം. യേപി തത്ഥ സത്താ ഉപപന്നാ തേപി തേനോഭാസേന അഞ്ഞമഞ്ഞം സഞ്ജാനന്തി – ‘അഞ്ഞേപി കിര, ഭോ, സന്തി സത്താ ഇധൂപപന്നാ’തി. തഥാഗതസ്സ , ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ അയം പഠമോ അച്ഛരിയോ അബ്ഭുതോ ധമ്മോ അബ്ഭുതധമ്മോ (സ്യാ॰ കം॰ ക॰) പാതുഭവതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, യദാ ബോധിസത്തോ സതോ സമ്പജാനോ മാതുകുച്ഛിമ്ഹാ നിക്ഖമതി, അഥ സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ അപ്പമാണോ ഉളാരോ ഓഭാസോ പാതുഭവതി അതിക്കമ്മേവ ദേവാനം ദേവാനുഭാവം. യാപി താ ലോകന്തരികാ അഘാ അസംവുതാ അന്ധകാരാ അന്ധകാരതിമിസാ യത്ഥപിമേസം ചന്ദിമസൂരിയാനം ഏവംമഹിദ്ധികാനം ഏവംമഹാനുഭാവാനം ആഭാ നാനുഭൊന്തി, തത്ഥപി അപ്പമാണോ ഉളാരോ ഓഭാസോ പാതുഭവതി അതിക്കമ്മേവ ദേവാനം ദേവാനുഭാവം. യേപി തത്ഥ സത്താ ഉപപന്നാ തേപി തേനോഭാസേന അഞ്ഞമഞ്ഞം സഞ്ജാനന്തി – ‘അഞ്ഞേപി കിര, ഭോ, സന്തി സത്താ ഇധൂപപന്നാ’തി. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ അയം ദുതിയോ അച്ഛരിയോ അബ്ഭുതോ ധമ്മോ പാതുഭവതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, യദാ തഥാഗതോ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുജ്ഝതി, അഥ സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ അപ്പമാണോ ഉളാരോ ഓഭാസോ പാതുഭവതി അതിക്കമ്മേവ ദേവാനം ദേവാനുഭാവം. യാപി താ ലോകന്തരികാ അഘാ അസംവുതാ അന്ധകാരാ അന്ധകാരതിമിസാ യത്ഥപിമേസം ചന്ദിമസൂരിയാനം ഏവംമഹിദ്ധികാനം ഏവംമഹാനുഭാവാനം ആഭാ നാനുഭൊന്തി, തത്ഥപി അപ്പമാണോ ഉളാരോ ഓഭാസോ പാതുഭവതി അതിക്കമ്മേവ ദേവാനം ദേവാനുഭാവം. യേപി തത്ഥ സത്താ ഉപപന്നാ തേപി തേനോഭാസേന അഞ്ഞമഞ്ഞം സഞ്ജാനന്തി – ‘അഞ്ഞേപി കിര, ഭോ, സന്തി സത്താ ഇധൂപപന്നാ’തി. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ അയം തതിയോ അച്ഛരിയോ അബ്ഭുതോ ധമ്മോ പാതുഭവതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, യദാ തഥാഗതോ അനുത്തരം ധമ്മചക്കം പവത്തേതി, അഥ സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ അപ്പമാണോ ഉളാരോ ഓഭാസോ പാതുഭവതി അതിക്കമ്മേവ ദേവാനം ദേവാനുഭാവം. യാപി താ ലോകന്തരികാ അഘാ അസംവുതാ അന്ധകാരാ അന്ധകാരതിമിസാ യത്ഥപിമേസം ചന്ദിമസൂരിയാനം ഏവംമഹിദ്ധികാനം ഏവംമഹാനുഭാവാനം ആഭാ നാനുഭൊന്തി, തത്ഥപി അപ്പമാണോ ഉളാരോ ഓഭാസോ പാതുഭവതി അതിക്കമ്മേവ ദേവാനം ദേവാനുഭാവം. യേപി തത്ഥ സത്താ ഉപപന്നാ തേപി തേനോഭാസേന അഞ്ഞമഞ്ഞം സഞ്ജാനന്തി – ‘അഞ്ഞേപി കിര, ഭോ, സന്തി സത്താ ഇധൂപപന്നാ’തി. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ അയം ചതുത്ഥോ അച്ഛരിയോ അബ്ഭുതോ ധമ്മോ പാതുഭവതി. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ ഇമേ ചത്താരോ അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ പാതുഭവന്തീ’’തി. സത്തമം.
൮. ദുതിയതഥാഗതഅച്ഛരിയസുത്തം
൧൨൮. ‘‘തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ ചത്താരോ അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ പാതുഭവന്തി. കതമേ ചത്താരോ? ആലയാരാമാ ആലയരാമാ (അഞ്ഞസുത്തേസു), ഭിക്ഖവേ, പജാ ആലയരതാ ആലയസമ്മുദിതാ; സാ തഥാഗതേന അനാലയേ ധമ്മേ ദേസിയമാനേ സുസ്സൂസതി സോതം ഓദഹതി അഞ്ഞാ ചിത്തം ഉപട്ഠപേതി . തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ അയം പഠമോ അച്ഛരിയോ അബ്ഭുതോ ധമ്മോ പാതുഭവതി.
‘‘മാനാരാമാ , ഭിക്ഖവേ, പജാ മാനരതാ മാനസമ്മുദിതാ. സാ തഥാഗതേന മാനവിനയേ ധമ്മേ ദേസിയമാനേ സുസ്സൂസതി സോതം ഓദഹതി അഞ്ഞാ ചിത്തം ഉപട്ഠപേതി. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ അയം ദുതിയോ അച്ഛരിയോ അബ്ഭുതോ ധമ്മോ പാതുഭവതി.
‘‘അനുപസമാരാമാ, ഭിക്ഖവേ, പജാ അനുപസമരതാ അനുപസമസമ്മുദിതാ. സാ തഥാഗതേന ഓപസമികേ ധമ്മേ ദേസിയമാനേ സുസ്സൂസതി സോതം ഓദഹതി അഞ്ഞാ ചിത്തം ഉപട്ഠപേതി. തഥാഗതസ്സ , ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ അയം തതിയോ അച്ഛരിയോ അബ്ഭുതോ ധമ്മോ പാതുഭവതി.
‘‘അവിജ്ജാഗതാ, ഭിക്ഖവേ, പജാ അണ്ഡഭൂതാ പരിയോനദ്ധാ. സാ തഥാഗതേന അവിജ്ജാവിനയേ ധമ്മേ ദേസിയമാനേ സുസ്സൂസതി സോതം ഓദഹതി അഞ്ഞാ ചിത്തം ഉപട്ഠപേതി. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ അയം ചതുത്ഥോ അച്ഛരിയോ അബ്ഭുതോ ധമ്മോ പാതുഭവതി. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവാ ഇമേ ചത്താരോ അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ പാതുഭവന്തീ’’തി. അട്ഠമം.
൯. ആനന്ദഅച്ഛരിയസുത്തം
൧൨൯. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ ആനന്ദേ. കതമേ ചത്താരോ? സചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുപരിസാ ആനന്ദം ദസ്സനായ ഉപസങ്കമതി, ദസ്സനേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. തത്ര ചേ ആനന്ദോ ധമ്മം ഭാസതി, ഭാസിതേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. അതിത്താവ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുപരിസാ ഹോതി, അഥ ആനന്ദോ തുണ്ഹീ ഭവതി.
‘‘സചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനിപരിസാ ആനന്ദം ദസ്സനായ ഉപസങ്കമതി, ദസ്സനേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. തത്ഥ ചേ ആനന്ദോ ധമ്മം ഭാസതി, ഭാസിതേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. അതിത്താവ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനിപരിസാ ഹോതി, അഥ ആനന്ദോ തുണ്ഹീ ഭവതി.
‘‘സചേ, ഭിക്ഖവേ, ഉപാസകപരിസാ ആനന്ദം ദസ്സനായ ഉപസങ്കമതി, ദസ്സനേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. തത്ര ചേ ആനന്ദോ ധമ്മം ഭാസതി, ഭാസിതേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. അതിത്താവ, ഭിക്ഖവേ, ഉപാസകപരിസാ ഹോതി, അഥ ആനന്ദോ തുണ്ഹീ ഭവതി.
‘‘സചേ, ഭിക്ഖവേ, ഉപാസികാപരിസാ ആനന്ദം ദസ്സനായ ഉപസങ്കമതി, ദസ്സനേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. തത്ര ചേ ആനന്ദോ ധമ്മം ഭാസതി, ഭാസിതേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. അതിത്താവ, ഭിക്ഖവേ, ഉപാസികാപരിസാ ഹോതി, അഥ ആനന്ദോ തുണ്ഹീ ഭവതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ ആനന്ദേ’’തി. നവമം.
൧൦. ചക്കവത്തിഅച്ഛരിയസുത്തം
൧൩൦. ‘‘ചത്താരോമേ , ഭിക്ഖവേ, അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ രഞ്ഞേ ചക്കവത്തിമ്ഹി. കതമേ ചത്താരോ? സചേ, ഭിക്ഖവേ, ഖത്തിയപരിസാ രാജാനം ചക്കവത്തിം ദസ്സനായ ഉപസങ്കമതി, ദസ്സനേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. തത്ര ചേ രാജാ ചക്കവത്തീ ഭാസതി, ഭാസിതേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. അതിത്താവ, ഭിക്ഖവേ, ഖത്തിയപരിസാ ഹോതി, അഥ രാജാ ചക്കവത്തീ തുണ്ഹീ ഭവതി.
‘‘സചേ, ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണപരിസാ രാജാനം ചക്കവത്തിം ദസ്സനായ ഉപസങ്കമതി, ദസ്സനേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. തത്ര ചേ രാജാ ചക്കവത്തീ ഭാസതി, ഭാസിതേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. അതിത്താവ, ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണപരിസാ ഹോതി, അഥ രാജാ ചക്കവത്തീ തുണ്ഹീ ഭവതി.
‘‘സചേ, ഭിക്ഖവേ, ഗഹപതിപരിസാ രാജാനം ചക്കവത്തിം ദസ്സനായ ഉപസങ്കമതി, ദസ്സനേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. തത്ര ചേ രാജാ ചക്കവത്തീ ഭാസതി, ഭാസിതേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. അതിത്താവ, ഭിക്ഖവേ, ഗഹപതിപരിസാ ഹോതി, അഥ രാജാ ചക്കവത്തീ തുണ്ഹീ ഭവതി.
‘‘സചേ, ഭിക്ഖവേ, സമണപരിസാ രാജാനം ചക്കവത്തിം ദസ്സനായ ഉപസങ്കമതി, ദസ്സനേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. തത്ര ചേ രാജാ ചക്കവത്തീ ഭാസതി, ഭാസിതേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. അതിത്താവ, ഭിക്ഖവേ, സമണപരിസാ ഹോതി, അഥ രാജാ ചക്കവത്തീ തുണ്ഹീ ഭവതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ രഞ്ഞേ ചക്കവത്തിമ്ഹി.
‘‘ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ചത്താരോമേ (ക॰) അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ ആനന്ദേ. കതമേ ചത്താരോ? സചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുപരിസാ ആനന്ദം ദസ്സനായ ഉപസങ്കമതി, ദസ്സനേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. തത്ര ചേ ആനന്ദോ ധമ്മം ഭാസതി, ഭാസിതേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. അതിത്താവ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുപരിസാ ഹോതി, അഥ ആനന്ദോ തുണ്ഹീ ഭവതി.
‘‘സചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനിപരിസാ…പേ॰… സചേ, ഭിക്ഖവേ, ഉപാസകപരിസാ…പേ॰… സചേ , ഭിക്ഖവേ, ഉപാസികാപരിസാ ആനന്ദം ദസ്സനായ ഉപസങ്കമതി, ദസ്സനേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. തത്ര ചേ ആനന്ദോ ധമ്മം ഭാസതി, ഭാസിതേനപി സാ അത്തമനാ ഹോതി. അതിത്താവ, ഭിക്ഖവേ, ഉപാസികാപരിസാ ഹോതി, അഥ ആനന്ദോ തുണ്ഹീ ഭവതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ ആനന്ദേ’’തി. ദസമം.
ഭയവഗ്ഗോ തതിയോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
അത്താനുവാദഊമി ച, ദ്വേ ച നാനാ ദ്വേ ച ഹൊന്തി;
മെത്താ ദ്വേ ച അച്ഛരിയാ, അപരാ ച തഥാ ദുവേതി.