൩. ഉരുവേലവഗ്ഗോ
൧. പഠമഉരുവേലസുത്തം
൨൧. ഏവം മേ സുതം സം॰ നി॰ ൧.൧൭൩ ആഗതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തത്ര ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി. ‘‘ഭദന്തേ’’തി തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസും. ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘ഏകമിദാഹം , ഭിക്ഖവേ, സമയം ഉരുവേലായം വിഹരാമി നജ്ജാ നേരഞ്ജരായ തീരേ അജപാലനിഗ്രോധേ പഠമാഭിസമ്ബുദ്ധോ. തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, രഹോഗതസ്സ പടിസല്ലീനസ്സ ഏവം ചേതസോ പരിവിതക്കോ ഉദപാദി – ‘ദുക്ഖം ഖോ അഗാരവോ വിഹരതി അപ്പതിസ്സോ. കിം നു ഖോ അഹം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഗരുകത്വാ (സീ॰ പീ॰) ഉപനിസ്സായ വിഹരെയ്യ’’’ന്തി?
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – അപരിപൂരസ്സ ഖോ അഹം സീലക്ഖന്ധസ്സ പാരിപൂരിയാ അഞ്ഞം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരെയ്യം. ന ഖോ പനാഹം പസ്സാമി സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ അഞ്ഞം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ അത്തനാ സീലസമ്പന്നതരം, യമഹം സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരെയ്യം.
‘‘അപരിപൂരസ്സ ഖോ അഹം സമാധിക്ഖന്ധസ്സ പാരിപൂരിയാ അഞ്ഞം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരെയ്യം. ന ഖോ പനാഹം പസ്സാമി സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ അഞ്ഞം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ അത്തനാ സമാധിസമ്പന്നതരം, യമഹം സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരെയ്യം.
‘‘അപരിപൂരസ്സ ഖോ അഹം പഞ്ഞാക്ഖന്ധസ്സ പാരിപൂരിയാ അഞ്ഞം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരെയ്യം. ന ഖോ പനാഹം പസ്സാമി സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ അഞ്ഞം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ അത്തനാ പഞ്ഞാസമ്പന്നതരം, യമഹം സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരെയ്യം.
‘‘അപരിപൂരസ്സ ഖോ അഹം വിമുത്തിക്ഖന്ധസ്സ പാരിപൂരിയാ അഞ്ഞം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരെയ്യം. ന ഖോ പനാഹം പസ്സാമി സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ അഞ്ഞം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ അത്തനാ വിമുത്തിസമ്പന്നതരം, യമഹം സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരെയ്യ’’ന്തി.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘യംനൂനാഹം യ്വായം യോപായം (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) ധമ്മോ മയാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ തമേവ ധമ്മം സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരെയ്യ’’’ന്തി.
‘‘അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി മമ ചേതസാ ചേതോപരിവിതക്കമഞ്ഞായ – സെയ്യഥാപി നാമ ബലവാ പുരിസോ സമിഞ്ജിതം സമ്മിഞ്ജിതം (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) വാ ബാഹം പസാരെയ്യ, പസാരിതം വാ ബാഹം സമിഞ്ജെയ്യ, ഏവമേവം – ബ്രഹ്മലോകേ അന്തരഹിതോ മമ പുരതോ പാതുരഹോസി. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ ദക്ഖിണം ജാണുമണ്ഡലം പഥവിയം നിഹന്ത്വാ യേനാഹം തേനഞ്ജലിം പണാമെത്വാ മം ഏതദവോച – ‘ഏവമേതം ഭഗവാ, ഏവമേതം സുഗത! യേപി തേ, ഭന്തേ, അഹേസും അതീതമദ്ധാനം അരഹന്തോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ തേപി ഭഗവന്തോ ധമ്മംയേവ സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരിംസു; യേപി തേ, ഭന്തേ, ഭവിസ്സന്തി അനാഗതമദ്ധാനം അരഹന്തോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ തേപി ഭഗവന്തോ ധമ്മംയേവ സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരിസ്സന്തി; ഭഗവാപി, ഭന്തേ, ഏതരഹി അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ധമ്മംയേവ സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരതൂ’’’തി. ഇദമവോച ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി. ഇദം വത്വാ അഥാപരം ഏതദവോച –
‘‘യേ ച അതീതാ യേ ചബ്ഭതീതാ (സീ॰ പീ॰ ക॰) സമ്ബുദ്ധാ, യേ ച ബുദ്ധാ അനാഗതാ;
യോ ചേതരഹി സമ്ബുദ്ധോ, ബഹൂനം ബഹുന്നം (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) സം॰ നി॰ ൧.൧൭൩ സോകനാസനോ.
‘‘സബ്ബേ സദ്ധമ്മഗരുനോ, വിഹംസു വിഹരിംസു (സ്യാ॰ കം॰) വിഹരന്തി ച;
അഥോപി വിഹരിസ്സന്തി, ഏസാ ബുദ്ധാന ധമ്മതാ.
‘‘തസ്മാ ഹി അത്തകാമേന അത്ഥകാമേന (സീ॰ ക॰), മഹത്തമഭികങ്ഖതാ;
സദ്ധമ്മോ ഗരുകാതബ്ബോ, സരം ബുദ്ധാന സാസന’’ന്തി.
‘‘ഇദമവോച, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി. ഇദം വത്വാ മം അഭിവാദെത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ തത്ഥേവന്തരധായി. അഥ ഖ്വാഹം, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മുനോ ച അജ്ഝേസനം വിദിത്വാ അത്തനോ ച പതിരൂപം യ്വായം യോപായം (സബ്ബത്ഥ) ധമ്മോ മയാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ തമേവ ധമ്മം സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹാസിം. യതോ ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഘോപി മഹത്തേന സമന്നാഗതോ, അഥ മേ സങ്ഘേപി ഗാരവോ’’തി. പഠമം.
൨. ദുതിയഉരുവേലസുത്തം
൨൨. ‘‘ഏകമിദാഹം , ഭിക്ഖവേ, സമയം ഉരുവേലായം വിഹരാമി നജ്ജാ നേരഞ്ജരായ തീരേ അജപാലനിഗ്രോധേ പഠമാഭിസമ്ബുദ്ധോ. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സമ്ബഹുലാ ബ്രാഹ്മണാ ജിണ്ണാ വുദ്ധാ മഹല്ലകാ അദ്ധഗതാ വയോഅനുപ്പത്താ യേനാഹം തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ മയാ സദ്ധിം സമ്മോദിംസു. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തേ ബ്രാഹ്മണാ മം ഏതദവോചും – ‘സുതം നേതം മേതം (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ ക॰), ഭോ ഗോതമ – ന സമണോ ഗോതമോ ബ്രാഹ്മണേ ജിണ്ണേ വുദ്ധേ മഹല്ലകേ അദ്ധഗതേ വയോഅനുപ്പത്തേ അഭിവാദേതി വാ പച്ചുട്ഠേതി വാ ആസനേന വാ നിമന്തേതീതി. തയിദം, ഭോ ഗോതമ, തഥേവ. ന ഹി ഭവം ഗോതമോ ബ്രാഹ്മണേ ജിണ്ണേ വുദ്ധേ മഹല്ലകേ അദ്ധഗതേ വയോഅനുപ്പത്തേ അഭിവാദേതി വാ പച്ചുട്ഠേതി വാ ആസനേന വാ നിമന്തേതി. തയിദം, ഭോ ഗോതമ, ന സമ്പന്നമേവാ’’’തി.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘നയിമേ ന വത മേ (സീ॰ പീ॰), ന ചയിമേ (സ്യാ॰ കം॰), ന വതിമേ (?) ആയസ്മന്തോ ജാനന്തി ഥേരം വാ ഥേരകരണേ വാ ധമ്മേ’തി. വുദ്ധോ ചേപി, ഭിക്ഖവേ, ഹോതി ആസീതികോ വാ നാവുതികോ വാ വസ്സസതികോ വാ ജാതിയാ. സോ ച ഹോതി അകാലവാദീ അഭൂതവാദീ അനത്ഥവാദീ അധമ്മവാദീ അവിനയവാദീ, അനിധാനവതിം വാചം ഭാസിതാ അകാലേന അനപദേസം അപരിയന്തവതിം അനത്ഥസംഹിതം. അഥ ഖോ സോ ‘ബാലോ ഥേരോ’ത്വേവ തേവ (സീ॰ പീ॰) സങ്ഖം ഗച്ഛതി.
‘‘ദഹരോ ചേപി, ഭിക്ഖവേ, ഹോതി യുവാ സുസുകാളകേസോ ഭദ്രേന യൊബ്ബനേന സമന്നാഗതോ പഠമേന വയസാ . സോ ച ഹോതി കാലവാദീ ഭൂതവാദീ അത്ഥവാദീ ധമ്മവാദീ വിനയവാദീ നിധാനവതിം വാചം ഭാസിതാ കാലേന സാപദേസം പരിയന്തവതിം അത്ഥസംഹിതം. അഥ ഖോ സോ ‘പണ്ഡിതോ ഥേരോ’ത്വേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതി.
‘‘ചത്താരോമേ , ഭിക്ഖവേ, ഥേരകരണാ ധമ്മാ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സീലവാ ഹോതി, പാതിമൊക്ഖസംവരസംവുതോ വിഹരതി ആചാരഗോചരസമ്പന്നോ അണുമത്തേസു വജ്ജേസു ഭയദസ്സാവീ, സമാദായ സിക്ഖതി സിക്ഖാപദേസു, ബഹുസ്സുതോ ഹോതി സുതധരോ സുതസന്നിചയോ, യേ തേ ധമ്മാ ആദികല്യാണാ മജ്ഝേകല്യാണാ പരിയോസാനകല്യാണാ സാത്ഥം സബ്യഞ്ജനം സാത്ഥാ സബ്യഞ്ജനാ (സീ॰ പീ॰) കേവലപരിപുണ്ണം കേവലപരിപുണ്ണാ (സീ॰) പരിസുദ്ധം ബ്രഹ്മചരിയം അഭിവദന്തി, തഥാരൂപാസ്സ ധമ്മാ ബഹുസ്സുതാ ഹൊന്തി ധാതാ ധതാ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) വചസാ പരിചിതാ മനസാനുപെക്ഖിതാ, ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാ, ചതുന്നം ഝാനാനം ആഭിചേതസികാനം ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരാനം നികാമലാഭീ ഹോതി അകിച്ഛലാഭീ അകസിരലാഭീ, ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഥേരകരണാ ധമ്മാ’’തി.
‘‘യോ ഉദ്ധതേന ചിത്തേന, സമ്ഫഞ്ച ബഹു ഭാസതി;
അസമാഹിതസങ്കപ്പോ, അസദ്ധമ്മരതോ മഗോ;
ആരാ സോ ഥാവരെയ്യമ്ഹാ, പാപദിട്ഠി അനാദരോ.
‘‘യോ ച സീലേന സമ്പന്നോ, സുതവാ പടിഭാനവാ;
സഞ്ഞതോ ധീരോ ധമ്മേസു സഞ്ഞതോ ധീരധമ്മേസു (സീ॰), സംയുത്തോ ഥിരധമ്മേസു (സ്യാ॰ കം॰), പഞ്ഞായത്ഥം വിപസ്സതി.
‘‘പാരഗൂ സബ്ബധമ്മാനം, അഖിലോ പടിഭാനവാ;
പഹീനജാതിമരണോ, ബ്രഹ്മചരിയസ്സ കേവലീ.
‘‘തമഹം വദാമി ഥേരോതി, യസ്സ നോ സന്തി ആസവാ;
ആസവാനം ഖയാ ഭിക്ഖു, സോ ഥേരോതി പവുച്ചതീ’’തി. ദുതിയം;
൩. ലോകസുത്തം
൨൩. ‘‘ലോകോ , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതേന അഭിസമ്ബുദ്ധോ. ലോകസ്മാ തഥാഗതോ വിസംയുത്തോ. ലോകസമുദയോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതേന അഭിസമ്ബുദ്ധോ. ലോകസമുദയോ തഥാഗതസ്സ പഹീനോ. ലോകനിരോധോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതേന അഭിസമ്ബുദ്ധോ. ലോകനിരോധോ തഥാഗതസ്സ സച്ഛികതോ. ലോകനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതേന അഭിസമ്ബുദ്ധാ. ലോകനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ തഥാഗതസ്സ ഭാവിതാ.
‘‘യം, ഭിക്ഖവേ, സദേവകസ്സ ലോകസ്സ സമാരകസ്സ സബ്രഹ്മകസ്സ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ ദിട്ഠം സുതം മുതം വിഞ്ഞാതം പത്തം പരിയേസിതം അനുവിചരിതം മനസാ, സബ്ബം തം തഥാഗതേന അഭിസമ്ബുദ്ധം. തസ്മാ ‘തഥാഗതോ’തി വുച്ചതി.
‘‘യഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, രത്തിം തഥാഗതോ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുജ്ഝതി യഞ്ച രത്തിം അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ പരിനിബ്ബായതി, യം ഏതസ്മിം അന്തരേ ഭാസതി ലപതി നിദ്ദിസതി സബ്ബം തം തഥേവ ഹോതി, നോ അഞ്ഞഥാ. തസ്മാ ‘തഥാഗതോ’തി വുച്ചതി.
‘‘യഥാവാദീ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ തഥാകാരീ, യഥാകാരീ തഥാവാദീ. ഇതി യഥാവാദീ തഥാകാരീ, യഥാകാരീ തഥാവാദീ. തസ്മാ ‘തഥാഗതോ’തി വുച്ചതി.
‘‘സദേവകേ, ഭിക്ഖവേ, ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ തഥാഗതോ അഭിഭൂ അനഭിഭൂതോ അഞ്ഞദത്ഥു ദസോ വസവത്തീ. തസ്മാ ‘തഥാഗതോ’തി വുച്ചതി’’.
‘‘സബ്ബം ലോകം അഭിഞ്ഞായ, സബ്ബം ലോകേ യഥാതഥം;
സബ്ബം ലോകം സബ്ബലോക (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) വിസംയുത്തോ, സബ്ബലോകേ അനൂപയോ.
‘‘സ വേ സബ്ബാഭിഭൂ ധീരോ, സബ്ബഗന്ഥപ്പമോചനോ;
ഫുട്ഠ’സ്സ പരമാ സന്തി, നിബ്ബാനം അകുതോഭയം.
‘‘ഏസ ഖീണാസവോ ബുദ്ധോ, അനീഘോ ഛിന്നസംസയോ;
സബ്ബകമ്മക്ഖയം പത്തോ, വിമുത്തോ ഉപധിസങ്ഖയേ.
‘‘ഏസ സോ ഭഗവാ ബുദ്ധോ, ഏസ സീഹോ അനുത്തരോ;
സദേവകസ്സ ലോകസ്സ, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തയീ.
‘‘ഇതി ദേവാ മനുസ്സാ ച, യേ ബുദ്ധം സരണം ഗതാ;
സങ്ഗമ്മ തം നമസ്സന്തി, മഹന്തം വീതസാരദം.
‘‘ദന്തോ ദമയതം സെട്ഠോ, സന്തോ സമയതം ഇസി;
മുത്തോ മോചയതം അഗ്ഗോ, തിണ്ണോ താരയതം വരോ.
‘‘ഇതി ഹേതം നമസ്സന്തി, മഹന്തം വീതസാരദം;
സദേവകസ്മിം ലോകസ്മിം, നത്ഥി തേ നത്ഥി തേ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) പടിപുഗ്ഗലോ’’തി. തതിയം;
൪. കാളകാരാമസുത്തം
൨൪. ഏകം സമയം ഭഗവാ സാകേതേ വിഹരതി കാളകാരാമേ കോളികാരാമേ (ക॰). തത്ര ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി. ‘‘ഭദന്തേ’’തി തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസും. ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘യം , ഭിക്ഖവേ, സദേവകസ്സ ലോകസ്സ സമാരകസ്സ സബ്രഹ്മകസ്സ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ ദിട്ഠം സുതം മുതം വിഞ്ഞാതം പത്തം പരിയേസിതം അനുവിചരിതം മനസാ, തമഹം ജാനാമി.
‘‘യം, ഭിക്ഖവേ, സദേവകസ്സ ലോകസ്സ സമാരകസ്സ സബ്രഹ്മകസ്സ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ ദിട്ഠം സുതം മുതം വിഞ്ഞാതം പത്തം പരിയേസിതം അനുവിചരിതം മനസാ, തമഹം അബ്ഭഞ്ഞാസിം. തം തഥാഗതസ്സ വിദിതം, തം തഥാഗതോ ന ഉപട്ഠാസി.
‘‘യം , ഭിക്ഖവേ, സദേവകസ്സ ലോകസ്സ സമാരകസ്സ സബ്രഹ്മകസ്സ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ ദിട്ഠം സുതം മുതം വിഞ്ഞാതം പത്തം പരിയേസിതം അനുവിചരിതം മനസാ, തമഹം ന ജാനാമീതി വദെയ്യം, തം മമസ്സ മുസാ.
‘‘യം, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… തമഹം ജാനാമി ച ന ച ജാനാമീതി വദെയ്യം, തംപസ്സ തം പിസ്സ (സ്യാ॰ കം॰), തം മമസ്സ (ക॰) താദിസമേവ.
‘‘യം, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… തമഹം നേവ ജാനാമി ന ന ജാനാമീതി വദെയ്യം, തം മമസ്സ കലി.
‘‘ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ദട്ഠാ ദട്ഠബ്ബം, ദിട്ഠം ന മഞ്ഞതി, അദിട്ഠം ന മഞ്ഞതി, ദട്ഠബ്ബം ന മഞ്ഞതി, ദട്ഠാരം ന മഞ്ഞതി; സുത്വാ സോതബ്ബം, സുതം ന മഞ്ഞതി, അസുതം ന മഞ്ഞതി, സോതബ്ബം ന മഞ്ഞതി, സോതാരം ന മഞ്ഞതി; മുത്വാ മോതബ്ബം, മുതം ന മഞ്ഞതി, അമുതം ന മഞ്ഞതി, മോതബ്ബം ന മഞ്ഞതി, മോതാരം ന മഞ്ഞതി; വിഞ്ഞത്വാ വിഞ്ഞാതബ്ബം, വിഞ്ഞാതം ന മഞ്ഞതി, അവിഞ്ഞാതം ന മഞ്ഞതി, വിഞ്ഞാതബ്ബം ന മഞ്ഞതി, വിഞ്ഞാതാരം ന മഞ്ഞതി. ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ദിട്ഠസുതമുതവിഞ്ഞാതബ്ബേസു ധമ്മേസു താദീയേവ താദീ താദിസോവ താദീ (സ്യാ॰ കം॰), താദിസേ യേവ താദീ (പീ॰), താദീയേവ താദീയേവേകാ (ക॰). തമ്ഹാ ച പന താദിമ്ഹാ താദിതമ്ഹാ (സീ॰ പീ॰) അഞ്ഞോ താദീ ഉത്തരിതരോ വാ പണീതതരോ വാ നത്ഥീതി വദാമീ’’തി.
‘‘യം കിഞ്ചി ദിട്ഠംവ സുതം മുതം വാ,
അജ്ഝോസിതം സച്ചമുതം പരേസം;
ന തേസു താദീ സയസംവുതേസു,
സച്ചം മുസാ വാപി പരം ദഹെയ്യ.
‘‘ഏതഞ്ച സല്ലം പടികച്ച പടിഗച്ച (സീ॰ പീ॰) ദിസ്വാ,
അജ്ഝോസിതാ യത്ഥ പജാ വിസത്താ;
ജാനാമി പസ്സാമി തഥേവ ഏതം,
അജ്ഝോസിതം നത്ഥി തഥാഗതാന’’ന്തി. ചതുത്ഥം;
൫. ബ്രഹ്മചരിയസുത്തം
൨൫. ‘‘നയിദം , ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതി ജനകുഹനത്ഥം, ന ജനലപനത്ഥം, ന ലാഭസക്കാരസിലോകാനിസംസത്ഥം, ന ഇതിവാദപ്പമൊക്ഖാനിസംസത്ഥം, ന ‘ഇതി മം ജനോ ജാനാതൂ’തി. അഥ ഖോ ഇദം, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതി സംവരത്ഥം പഹാനത്ഥം വിരാഗത്ഥം നിരോധത്ഥ’’ന്തി.
‘‘സംവരത്ഥം പഹാനത്ഥം, ബ്രഹ്മചരിയം അനീതിഹം;
അദേസയി സോ ഭഗവാ, നിബ്ബാനോഗധഗാമിനം;
ഏസ മഗ്ഗോ മഹന്തേഹി മഹത്തേഭി (ക॰) ഇതിവു॰ ൩൫, അനുയാതോ മഹേസിഭി.
‘‘യേ ച തം പടിപജ്ജന്തി, യഥാ ബുദ്ധേന ദേസിതം;
ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സന്തി, സത്ഥുസാസനകാരിനോ’’തി. പഞ്ചമം;
൬. കുഹസുത്തം
൨൬. ഇതിവു॰ ൧൦൮ ഇതിവുത്തകേപി ‘‘യേ തേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂ കുഹാ ഥദ്ധാ ലപാ സിങ്ഗീ ഉന്നളാ അസമാഹിതാ, ന മേ തേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂ മാമകാ. അപഗതാ ച തേ, ഭിക്ഖവേ , ഭിക്ഖൂ ഇമസ്മാ ധമ്മവിനയാ, ന ച തേ ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ വുദ്ധിം വിരുള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജന്തി. യേ ച ഖോ തേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂ നിക്കുഹാ നില്ലപാ ധീരാ അത്ഥദ്ധാ സുസമാഹിതാ, തേ ഖോ മേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂ മാമകാ. അനപഗതാ ച തേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂ ഇമസ്മാ ധമ്മവിനയാ. തേ ച ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ വുദ്ധിം വിരുള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജന്തീ’’തി.
ഇതിവു॰ ൧൦൮ ഇതിവുത്തകേപി ‘‘കുഹാ ഥദ്ധാ ലപാ സിങ്ഗീ, ഉന്നളാ അസമാഹിതാ;
ന തേ ധമ്മേ വിരൂഹന്തി, സമ്മാസമ്ബുദ്ധദേസിതേ.
‘‘നിക്കുഹാ നില്ലപാ ധീരാ, അത്ഥദ്ധാ സുസമാഹിതാ;
തേ വേ ധമ്മേ വിരൂഹന്തി, സമ്മാസമ്ബുദ്ധദേസിതേ’’തി. ഛട്ഠം;
൭. സന്തുട്ഠിസുത്തം
൨൭. ‘‘ചത്താരിമാനി , ഭിക്ഖവേ, അപ്പാനി ച ചേവ (ക॰) സുലഭാനി ച, താനി ച അനവജ്ജാനി. കതമാനി ചത്താരി? പംസുകൂലം, ഭിക്ഖവേ, ചീവരാനം അപ്പഞ്ച സുലഭഞ്ച , തഞ്ച അനവജ്ജം. പിണ്ഡിയാലോപോ, ഭിക്ഖവേ, ഭോജനാനം അപ്പഞ്ച സുലഭഞ്ച, തഞ്ച അനവജ്ജം. രുക്ഖമൂലം, ഭിക്ഖവേ, സേനാസനാനം അപ്പഞ്ച സുലഭഞ്ച, തഞ്ച അനവജ്ജം. പൂതിമുത്തം, ഭിക്ഖവേ, ഭേസജ്ജാനം അപ്പഞ്ച സുലഭഞ്ച, തഞ്ച അനവജ്ജം. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരി അപ്പാനി ച സുലഭാനി ച, താനി ച അനവജ്ജാനി. യതോ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അപ്പേന ച തുട്ഠോ ഹോതി സുലഭേന ച, ഇദമസ്സാഹം അഞ്ഞതരം സാമഞ്ഞങ്ഗന്തി സാമഞ്ഞന്തി (ക॰) വദാമീ’’തി.
‘‘അനവജ്ജേന തുട്ഠസ്സ, അപ്പേന സുലഭേന ച;
ന സേനാസനമാരബ്ഭ, ചീവരം പാനഭോജനം;
വിഘാതോ ഹോതി ചിത്തസ്സ, ദിസാ നപ്പടിഹഞ്ഞതി.
‘‘യേ ചസ്സ ധമ്മാ അക്ഖാതാ, സാമഞ്ഞസ്സാനുലോമികാ;
അധിഗ്ഗഹിതാ തുട്ഠസ്സ, അപ്പമത്തസ്സ സിക്ഖതോ’’തി. സത്തമം;
൮. അരിയവംസസുത്തം
൨൮. ‘‘ചത്താരോമേ , ഭിക്ഖവേ, അരിയവംസാ അഗ്ഗഞ്ഞാ രത്തഞ്ഞാ വംസഞ്ഞാ പോരാണാ അസംകിണ്ണാ അസംകിണ്ണപുബ്ബാ, ന സംകീയന്തി ന സംകീയിസ്സന്തി, അപ്പടികുട്ഠാ സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹി. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സന്തുട്ഠോ ഹോതി ഇതരീതരേന ചീവരേന, ഇതരീതരചീവരസന്തുട്ഠിയാ ച വണ്ണവാദീ, ന ച ചീവരഹേതു അനേസനം അപ്പതിരൂപം ആപജ്ജതി, അലദ്ധാ ച ചീവരം ന പരിതസ്സതി, ലദ്ധാ ച ചീവരം അഗധിതോ അഗഥിതോ (സീ॰ പീ॰) അമുച്ഛിതോ അനജ്ഝോസന്നോ ആദീനവദസ്സാവീ നിസ്സരണപഞ്ഞോ പരിഭുഞ്ജതി; തായ ച പന ഇതരീതരചീവരസന്തുട്ഠിയാ നേവത്താനുക്കംസേതി, നോ ന (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൦൯) പരം വമ്ഭേതി. യോ ഹി തത്ഥ ദക്ഖോ അനലസോ സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ, അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പോരാണേ അഗ്ഗഞ്ഞേ അരിയവംസേ ഠിതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സന്തുട്ഠോ ഹോതി ഇതരീതരേന പിണ്ഡപാതേന, ഇതരീതരപിണ്ഡപാതസന്തുട്ഠിയാ ച വണ്ണവാദീ, ന ച പിണ്ഡപാതഹേതു അനേസനം അപ്പതിരൂപം ആപജ്ജതി, അലദ്ധാ ച പിണ്ഡപാതം ന പരിതസ്സതി, ലദ്ധാ ച പിണ്ഡപാതം അഗധിതോ അമുച്ഛിതോ അനജ്ഝോസന്നോ ആദീനവദസ്സാവീ നിസ്സരണപഞ്ഞോ പരിഭുഞ്ജതി; തായ ച പന ഇതരീതരപിണ്ഡപാതസന്തുട്ഠിയാ നേവത്താനുക്കംസേതി , നോ പരം വമ്ഭേതി. യോ ഹി തത്ഥ ദക്ഖോ അനലസോ സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ, അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പോരാണേ അഗ്ഗഞ്ഞേ അരിയവംസേ ഠിതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സന്തുട്ഠോ ഹോതി ഇതരീതരേന സേനാസനേന, ഇതരീതരസേനാസനസന്തുട്ഠിയാ ച വണ്ണവാദീ, ന ച സേനാസനഹേതു അനേസനം അപ്പതിരൂപം ആപജ്ജതി, അലദ്ധാ ച സേനാസനം ന പരിതസ്സതി, ലദ്ധാ ച സേനാസനം അഗധിതോ അമുച്ഛിതോ അനജ്ഝോസന്നോ ആദീനവദസ്സാവീ നിസ്സരണപഞ്ഞോ പരിഭുഞ്ജതി; തായ ച പന ഇതരീതരസേനാസനസന്തുട്ഠിയാ നേവത്താനുക്കംസേതി, നോ പരം വമ്ഭേതി. യോ ഹി തത്ഥ ദക്ഖോ അനലസോ സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ, അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പോരാണേ അഗ്ഗഞ്ഞേ അരിയവംസേ ഠിതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഭാവനാരാമോ ഹോതി ഭാവനാരതോ, പഹാനാരാമോ ഹോതി പഹാനരതോ; തായ ച പന ഭാവനാരാമതായ ഭാവനാരതിയാ പഹാനാരാമതായ പഹാനരതിയാ നേവത്താനുക്കംസേതി, നോ പരം വമ്ഭേതി. യോ ഹി തത്ഥ ദക്ഖോ അനലസോ സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ, അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പോരാണേ അഗ്ഗഞ്ഞേ അരിയവംസേ ഠിതോ. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ അരിയവംസാ അഗ്ഗഞ്ഞാ രത്തഞ്ഞാ വംസഞ്ഞാ പോരാണാ അസംകിണ്ണാ അസംകിണ്ണപുബ്ബാ, ന സംകീയന്തി ന സംകീയിസ്സന്തി, അപ്പടികുട്ഠാ സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹി.
‘‘ഇമേഹി ച പന, ഭിക്ഖവേ, ചതൂഹി അരിയവംസേഹി സമന്നാഗതോ ഭിക്ഖു പുരത്ഥിമായ ചേപി ദിസായ വിഹരതി സ്വേവ അരതിം സഹതി, ന തം അരതി സഹതി; പച്ഛിമായ ചേപി ദിസായ വിഹരതി സ്വേവ അരതിം സഹതി, ന തം അരതി സഹതി; ഉത്തരായ ചേപി ദിസായ വിഹരതി സ്വേവ അരതിം സഹതി, ന തം അരതി സഹതി; ദക്ഖിണായ ചേപി ദിസായ വിഹരതി സ്വേവ അരതിം സഹതി, ന തം അരതി സഹതി. തം കിസ്സ ഹേതു? അരതിരതിസഹോ ഹി, ഭിക്ഖവേ, ധീരോ’’തി.
‘‘നാരതി സഹതി ധീരം വീരം (സീ॰), നാരതി ധീരം സഹതി;
ധീരോവ അരതിം സഹതി, ധീരോ ഹി അരതിസ്സഹോ.
‘‘സബ്ബകമ്മവിഹായീനം , പനുണ്ണം പണുന്നം (?) കോ നിവാരയേ;
നെക്ഖം ജമ്ബോനദസ്സേവ, കോ തം നിന്ദിതുമരഹതി;
ദേവാപി നം പസംസന്തി, ബ്രഹ്മുനാപി പസംസിതോ’’തി. അട്ഠമം;
൯. ധമ്മപദസുത്തം
൨൯. ‘‘ചത്താരിമാനി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മപദാനി അഗ്ഗഞ്ഞാനി രത്തഞ്ഞാനി വംസഞ്ഞാനി പോരാണാനി അസംകിണ്ണാനി അസംകിണ്ണപുബ്ബാനി, ന സംകീയന്തി ന സംകീയിസ്സന്തി, അപ്പടികുട്ഠാനി സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹി. കതമാനി ചത്താരി? അനഭിജ്ഝാ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മപദം അഗ്ഗഞ്ഞം രത്തഞ്ഞം വംസഞ്ഞം പോരാണം അസംകിണ്ണം അസംകിണ്ണപുബ്ബം, ന സംകീയതി ന സംകീയിസ്സതി, അപ്പടികുട്ഠം സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹി.
‘‘അബ്യാപാദോ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മപദം അഗ്ഗഞ്ഞം രത്തഞ്ഞം വംസഞ്ഞം പോരാണം അസംകിണ്ണം അസംകിണ്ണപുബ്ബം, ന സംകീയതി ന സംകീയിസ്സതി, അപ്പടികുട്ഠം സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹി.
‘‘സമ്മാസതി , ഭിക്ഖവേ, ധമ്മപദം അഗ്ഗഞ്ഞം രത്തഞ്ഞം വംസഞ്ഞം പോരാണം അസംകിണ്ണം അസംകിണ്ണപുബ്ബം, ന സംകീയതി ന സംകീയിസ്സതി, അപ്പടികുട്ഠം സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹി.
‘‘സമ്മാസമാധി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മപദം അഗ്ഗഞ്ഞം രത്തഞ്ഞം വംസഞ്ഞം പോരാണം അസംകിണ്ണം അസംകിണ്ണപുബ്ബം, ന സംകീയതി ന സംകീയിസ്സതി, അപ്പടികുട്ഠം സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹി. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരി ധമ്മപദാനി അഗ്ഗഞ്ഞാനി രത്തഞ്ഞാനി വംസഞ്ഞാനി പോരാണാനി അസംകിണ്ണാനി അസംകിണ്ണപുബ്ബാനി, ന സംകീയന്തി ന സംകീയിസ്സന്തി, അപ്പടികുട്ഠാനി സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹീ’’തി.
‘‘അനഭിജ്ഝാലു വിഹരെയ്യ, അബ്യാപന്നേന ചേതസാ;
സതോ ഏകഗ്ഗചിത്തസ്സ ഏകഗ്ഗചിത്തായം (ക॰), അജ്ഝത്തം സുസമാഹിതോ’’തി. നവമം;
൧൦. പരിബ്ബാജകസുത്തം
൩൦. ഏകം സമയം ഭഗവാ രാജഗഹേ വിഹരതി ഗിജ്ഝകൂടേ പബ്ബതേ. തേന ഖോ പന സമയേന സമ്ബഹുലാ അഭിഞ്ഞാതാ അഭിഞ്ഞാതാ പരിബ്ബാജകാ സിപ്പിനികാതീരേ സപ്പിനിയാ തീരേ (സീ॰ പീ॰), സിപ്പിനിയാ തീരേ (സ്യാ॰ കം॰), സിപ്പിനിയാ നദിയാ തീരേ (ക॰) പരിബ്ബാജകാരാമേ പടിവസന്തി, സെയ്യഥിദം അന്നഭാരോ വരധരോ സകുലുദായീ ച പരിബ്ബാജകോ അഞ്ഞേ ച അഭിഞ്ഞാതാ അഭിഞ്ഞാതാ പരിബ്ബാജകാ. അഥ ഖോ ഭഗവാ സായന്ഹസമയം പടിസല്ലാനാ വുട്ഠിതോ യേന സിപ്പിനികാതീരം പരിബ്ബാജകാരാമോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. നിസജ്ജ ഖോ ഭഗവാ തേ പരിബ്ബാജകേ ഏതദവോച –
‘‘ചത്താരിമാനി, പരിബ്ബാജകാ, ധമ്മപദാനി അഗ്ഗഞ്ഞാനി രത്തഞ്ഞാനി വംസഞ്ഞാനി പോരാണാനി അസംകിണ്ണാനി അസംകിണ്ണപുബ്ബാനി, ന സംകീയന്തി ന സംകീയിസ്സന്തി, അപ്പടികുട്ഠാനി സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹി. കതമാനി ചത്താരി? അനഭിജ്ഝാ, പരിബ്ബാജകാ, ധമ്മപദം അഗ്ഗഞ്ഞം രത്തഞ്ഞം വംസഞ്ഞം പോരാണം അസംകിണ്ണം അസംകിണ്ണപുബ്ബം, ന സംകീയതി ന സംകീയിസ്സതി, അപ്പടികുട്ഠം സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹി. അബ്യാപാദോ, പരിബ്ബാജകാ, ധമ്മപദം…പേ॰… സമ്മാസതി, പരിബ്ബാജകാ, ധമ്മപദം…പേ॰… സമ്മാസമാധി, പരിബ്ബാജകാ, ധമ്മപദം അഗ്ഗഞ്ഞം രത്തഞ്ഞം വംസഞ്ഞം പോരാണം അസംകിണ്ണം അസംകിണ്ണപുബ്ബം, ന സംകീയതി ന സംകീയിസ്സതി, അപ്പടികുട്ഠം സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹി. ഇമാനി ഖോ , പരിബ്ബാജകാ, ചത്താരി ധമ്മപദാനി അഗ്ഗഞ്ഞാനി രത്തഞ്ഞാനി വംസഞ്ഞാനി പോരാണാനി അസംകിണ്ണാനി അസംകിണ്ണപുബ്ബാനി, ന സംകീയന്തി ന സംകീയിസ്സന്തി, അപ്പടികുട്ഠാനി സമണേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി വിഞ്ഞൂഹി.
‘‘യോ ഖോ, പരിബ്ബാജകാ, ഏവം വദെയ്യ – ‘അഹമേതം അനഭിജ്ഝം ധമ്മപദം പച്ചക്ഖായ അഭിജ്ഝാലും കാമേസു തിബ്ബസാരാഗം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ പഞ്ഞാപെസ്സാമീ’തി, തമഹം തത്ഥ ഏവം വദെയ്യം – ‘ഏതു വദതു ബ്യാഹരതു പസ്സാമിസ്സാനുഭാവ’ന്തി. സോ വത, പരിബ്ബാജകാ, അനഭിജ്ഝം ധമ്മപദം പച്ചക്ഖായ അഭിജ്ഝാലും കാമേസു തിബ്ബസാരാഗം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ പഞ്ഞാപെസ്സതീതി നേതം ഠാനം വിജ്ജതി.
‘‘യോ ഖോ, പരിബ്ബാജകാ, ഏവം വദെയ്യ – ‘അഹമേതം അബ്യാപാദം ധമ്മപദം പച്ചക്ഖായ ബ്യാപന്നചിത്തം പദുട്ഠമനസങ്കപ്പം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ പഞ്ഞാപെസ്സാമീ’തി, തമഹം തത്ഥ ഏവം വദെയ്യം – ‘ഏതു വദതു ബ്യാഹരതു പസ്സാമിസ്സാനുഭാവ’ന്തി. സോ വത, പരിബ്ബാജകാ, അബ്യാപാദം ധമ്മപദം പച്ചക്ഖായ ബ്യാപന്നചിത്തം പദുട്ഠമനസങ്കപ്പം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ പഞ്ഞാപെസ്സതീതി നേതം ഠാനം വിജ്ജതി.
‘‘യോ ഖോ, പരിബ്ബാജകാ, ഏവം വദെയ്യ – ‘അഹമേതം സമ്മാസതിം ധമ്മപദം പച്ചക്ഖായ മുട്ഠസ്സതിം അസമ്പജാനം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ പഞ്ഞാപെസ്സാമീ’തി, തമഹം തത്ഥ ഏവം വദെയ്യം – ‘ഏതു വദതു ബ്യാഹരതു പസ്സാമിസ്സാനുഭാവ’ന്തി. സോ വത, പരിബ്ബാജകാ, സമ്മാസതിം ധമ്മപദം പച്ചക്ഖായ മുട്ഠസ്സതിം അസമ്പജാനം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ പഞ്ഞാപെസ്സതീതി നേതം ഠാനം വിജ്ജതി.
‘‘യോ ഖോ, പരിബ്ബാജകാ, ഏവം വദെയ്യ – ‘അഹമേതം സമ്മാസമാധിം ധമ്മപദം പച്ചക്ഖായ അസമാഹിതം വിബ്ഭന്തചിത്തം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ പഞ്ഞാപെസ്സാമീ’തി, തമഹം തത്ഥ ഏവം വദെയ്യം – ‘ഏതു വദതു ബ്യാഹരതു പസ്സാമിസ്സാനുഭാവ’ന്തി. സോ വത, പരിബ്ബാജകാ, സമ്മാസമാധിം ധമ്മപദം പച്ചക്ഖായ അസമാഹിതം വിബ്ഭന്തചിത്തം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ പഞ്ഞാപെസ്സതീതി നേതം ഠാനം വിജ്ജതി.
‘‘യോ ഖോ, പരിബ്ബാജകാ, ഇമാനി ചത്താരി ധമ്മപദാനി ഗരഹിതബ്ബം പടിക്കോസിതബ്ബം മഞ്ഞെയ്യ, തസ്സ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ചത്താരോ സഹധമ്മികാ വാദാനുപാതാ ഗാരയ്ഹാ ഠാനാ വാദാനുവാദാ ഗാരയ്ഹം ഠാനം (മ॰ നി॰ ൩.൮) ആഗച്ഛന്തി. കതമേ ചത്താരോ? അനഭിജ്ഝം ചേ ഭവം ധമ്മപദം ഗരഹതി പടിക്കോസതി, യേ ച ഹി യേ ച (മ॰ നി॰ ൩.൧൪൨-൧൪൩) അഭിജ്ഝാലൂ കാമേസു തിബ്ബസാരാഗാ സമണബ്രാഹ്മണാ തേ ഭോതോ പുജ്ജാ തേ ഭോതോ പാസംസാ. അബ്യാപാദം ചേ ഭവം ധമ്മപദം ഗരഹതി പടിക്കോസതി, യേ ച ഹി ബ്യാപന്നചിത്താ പദുട്ഠമനസങ്കപ്പാ സമണബ്രാഹ്മണാ തേ ഭോതോ പുജ്ജാ തേ ഭോതോ പാസംസാ. സമ്മാസതിം ചേ ഭവം ധമ്മപദം ഗരഹതി പടിക്കോസതി, യേ ച ഹി മുട്ഠസ്സതീ അസമ്പജാനാ സമണബ്രാഹ്മണാ തേ ഭോതോ പുജ്ജാ തേ ഭോതോ പാസംസാ. സമ്മാസമാധിം ചേ ഭവം ധമ്മപദം ഗരഹതി പടിക്കോസതി, യേ ച ഹി അസമാഹിതാ വിബ്ഭന്തചിത്താ സമണബ്രാഹ്മണാ തേ ഭോതോ പുജ്ജാ തേ ഭോതോ പാസംസാ.
‘‘യോ ഖോ, പരിബ്ബാജകാ, ഇമാനി ചത്താരി ധമ്മപദാനി ഗരഹിതബ്ബം പടിക്കോസിതബ്ബം മഞ്ഞെയ്യ, തസ്സ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ഇമേ ചത്താരോ സഹധമ്മികാ വാദാനുപാതാ ഗാരയ്ഹാ ഠാനാ ആഗച്ഛന്തി . യേപി തേ പരിബ്ബാജകാ അഹേസും ഉക്കലാ വസ്സഭഞ്ഞാ വസ്സഭിഞ്ഞാ (ക॰) സം॰ നി॰ ൩.൬൨ പസ്സിതബ്ബം അഹേതുകവാദാ അകിരിയവാദാ നത്ഥികവാദാ, തേപി ഇമാനി ചത്താരി ധമ്മപദാനി ന ഗരഹിതബ്ബം ന പടിക്കോസിതബ്ബം അമഞ്ഞിംസു. തം കിസ്സ ഹേതു? നിന്ദാബ്യാരോസനഉപാരമ്ഭഭയാ’’തി ഉപവാദഭയാതി (ക॰) മ॰ നി॰ ൩.൧൫൦; സം॰ നി॰ ൩.൬൨ പസ്സിതബ്ബം.
‘‘അബ്യാപന്നോ സദാ സതോ, അജ്ഝത്തം സുസമാഹിതോ;
അഭിജ്ഝാവിനയേ സിക്ഖം, അപ്പമത്തോതി വുച്ചതീ’’തി. ദസമം;
ഉരുവേലവഗ്ഗോ തതിയോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ദ്വേ ഉരുവേലാ ലോകോ കാളകോ കോളികോ (ക॰), ബ്രഹ്മചരിയേന പഞ്ചമം;
കുഹം സന്തുട്ഠി വംസോ ച, ധമ്മപദം പരിബ്ബാജകേന ചാതി.