൪. ചക്കവഗ്ഗോ
൧. ചക്കസുത്തം
൩൧. ‘‘ചത്താരിമാനി , ഭിക്ഖവേ, ചക്കാനി, യേഹി സമന്നാഗതാനം ദേവമനുസ്സാനം ചതുചക്കം വത്തതി, യേഹി സമന്നാഗതാ ദേവമനുസ്സാ നചിരസ്സേവ മഹന്തത്തം വേപുല്ലത്തം പാപുണന്തി ഭോഗേസു. കതമാനി ചത്താരി? പതിരൂപദേസവാസോ, സപ്പുരിസാവസ്സയോ സപ്പുരിസൂപസ്സയോ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰), അത്തസമ്മാപണിധി, പുബ്ബേ ച കതപുഞ്ഞതാ – ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരി ചക്കാനി, യേഹി സമന്നാഗതാനം ദേവമനുസ്സാനം ചതുചക്കം വത്തതി, യേഹി സമന്നാഗതാ ദേവമനുസ്സാ നചിരസ്സേവ മഹന്തത്തം വേപുല്ലത്തം പാപുണന്തി ഭോഗേസൂ’’തി.
‘‘പതിരൂപേ വസേ ദേസേ, അരിയമിത്തകരോ സിയാ;
സമ്മാപണിധിസമ്പന്നോ, പുബ്ബേ പുഞ്ഞകതോ നരോ;
ധഞ്ഞം ധനം യസോ കിത്തി, സുഖഞ്ചേതംധിവത്തതീ’’തി. പഠമം;
൨. സങ്ഗഹസുത്തം
൩൨. ‘‘ചത്താരിമാനി, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഗഹവത്ഥൂനി. കതമാനി ചത്താരി? ദാനം, പെയ്യവജ്ജം, അത്ഥചരിയാ, സമാനത്തതാ – ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരി സങ്ഗഹവത്ഥൂനീ’’തി.
‘‘ദാനഞ്ച പെയ്യവജ്ജഞ്ച സങ്ഗഹേ (അട്ഠകഥായം പാഠന്തരം) ദീ॰ നി॰ ൩.൨൭൩ പസ്സിതബ്ബം, അത്ഥചരിയാ ച യാ ഇധ;
സമാനത്തതാ ച ധമ്മേസു, തത്ഥ തത്ഥ യഥാരഹം;
ഏതേ ഖോ സങ്ഗഹാ ലോകേ, രഥസ്സാണീവ യായതോ.
‘‘ഏതേ ച സങ്ഗഹാ നാസ്സു, ന മാതാ പുത്തകാരണാ;
ലഭേഥ മാനം പൂജം വാ, പിതാ വാ പുത്തകാരണാ.
‘‘യസ്മാ ച സങ്ഗഹാ സങ്ഗഹേ (അട്ഠകഥായം പാഠന്തരം) ദീ॰ നി॰ ൩.൨൭൩ പസ്സിതബ്ബം ഏതേ, സമവെക്ഖന്തി പണ്ഡിതാ;
തസ്മാ മഹത്തം പപ്പൊന്തി, പാസംസാ ച ഭവന്തി തേ’’തി. ദുതിയം;
൩. സീഹസുത്തം
൩൩. ‘‘സീഹോ , ഭിക്ഖവേ, മിഗരാജാ സായന്ഹസമയം ആസയാ നിക്ഖമതി. ആസയാ നിക്ഖമിത്വാ വിജമ്ഭതി. വിജമ്ഭിത്വാ സമന്താ ചതുദ്ദിസാ അനുവിലോകേതി. സമന്താ ചതുദ്ദിസാ അനുവിലോകെത്വാ തിക്ഖത്തും സീഹനാദം നദതി. തിക്ഖത്തും സീഹനാദം നദിത്വാ ഗോചരായ പക്കമതി. യേ ഖോ പന തേ, ഭിക്ഖവേ, തിരച്ഛാനഗതാ പാണാ സീഹസ്സ മിഗരഞ്ഞോ നദതോ സദ്ദം സുണന്തി, തേ യേഭുയ്യേന ഭയം സംവേഗം സന്താസം ആപജ്ജന്തി. ബിലം ബിലാസയാ പവിസന്തി, ദകം ദകാസയാ ഉദകം ഉദകാസയാ (ക॰) സം॰ നി॰ ൩.൭൮; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൩൭ പസ്സിതബ്ബം പവിസന്തി, വനം വനാസയാ പവിസന്തി, ആകാസം പക്ഖിനോ ഭജന്തി . യേപി തേ, ഭിക്ഖവേ, രഞ്ഞോ നാഗാ ഗാമനിഗമരാജധാനീസു ദള്ഹേഹി വരത്തേഹി ബന്ധനേഹി ബദ്ധാ, തേപി താനി ബന്ധനാനി സഞ്ഛിന്ദിത്വാ സമ്പദാലെത്വാ ഭീതാ മുത്തകരീസം ചജമാനാ യേന വാ തേന വാ പലായന്തി. ഏവം മഹിദ്ധികോ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സീഹോ മിഗരാജാ തിരച്ഛാനഗതാനം പാണാനം, ഏവം മഹേസക്ഖോ ഏവം മഹാനുഭാവോ.
‘‘ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, യദാ തഥാഗതോ ലോകേ ഉപ്പജ്ജതി അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ വിജ്ജാചരണസമ്പന്നോ സുഗതോ ലോകവിദൂ അനുത്തരോ പുരിസദമ്മസാരഥി സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സോ ധമ്മം ദേസേതി – ‘ഇതി സക്കായോ, ഇതി സക്കായസമുദയോ, ഇതി സക്കായനിരോധോ സക്കായസ്സ അത്ഥങ്ഗമോ (അട്ഠ॰, സം॰ നി॰ ൩.൭൮) ‘‘സക്കായനിരോധഗാമിനീ’’തി പച്ഛിമപദം പന പസ്സിതബ്ബം, ഇതി സക്കായനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’തി. യേപി തേ, ഭിക്ഖവേ, ദേവാ ദീഘായുകാ വണ്ണവന്തോ സുഖബഹുലാ ഉച്ചേസു വിമാനേസു ചിരട്ഠിതികാ, തേപി തഥാഗതസ്സ ധമ്മദേസനം സുത്വാ യേഭുയ്യേന ഭയം സംവേഗം സന്താസം ആപജ്ജന്തി – ‘അനിച്ചാ വത കിര, ഭോ, മയം സമാനാ നിച്ചമ്ഹാതി അമഞ്ഞിമ്ഹ; അദ്ധുവാ വത കിര, ഭോ, മയം സമാനാ ധുവമ്ഹാതി അമഞ്ഞിമ്ഹ; അസസ്സതാ വത കിര, ഭോ, മയം സമാനാ സസ്സതമ്ഹാതി അമഞ്ഞിമ്ഹ. മയം കിര, ഭോ, അനിച്ചാ അദ്ധുവാ അസസ്സതാ സക്കായപരിയാപന്നാ’തി. ഏവം മഹിദ്ധികോ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ സദേവകസ്സ ലോകസ്സ, ഏവം മഹേസക്ഖോ ഏവം മഹാനുഭാവോ’’തി.
‘‘യദാ ബുദ്ധോ അഭിഞ്ഞായ, ധമ്മചക്കം പവത്തയീ;
സദേവകസ്സ ലോകസ്സ, സത്ഥാ അപ്പടിപുഗ്ഗലോ.
‘‘സക്കായഞ്ച നിരോധഞ്ച, സക്കായസ്സ ച സമ്ഭവം;
അരിയഞ്ചട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം, ദുക്ഖൂപസമഗാമിനം.
‘‘യേപി ദീഘായുകാ ദേവാ, വണ്ണവന്തോ യസസ്സിനോ;
ഭീതാ സന്താസമാപാദും, സീഹസ്സേവി’തരേമിഗാ.
‘‘അവീതിവത്താ സക്കായം, അനിച്ചാ കിര ഭോ മയം;
സുത്വാ അരഹതോ വാക്യം, വിപ്പമുത്തസ്സ താദിനോ’’തി സം॰ നി॰ ൩.൭൮. തതിയം;
൪. അഗ്ഗപ്പസാദസുത്തം
൩൪. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, അഗ്ഗപ്പസാദാ. കതമേ ചത്താരോ? യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, സത്താ അപദാ വാ ദ്വിപദാ ദിപദാ (സീ॰ പീ॰) അ॰ നി॰ ൫.൩൨; ഇതിവു॰ ൯൦ വാ ചതുപ്പദാ വാ ബഹുപ്പദാ വാ രൂപിനോ വാ അരൂപിനോ വാ സഞ്ഞിനോ വാ അസഞ്ഞിനോ വാ നേവസഞ്ഞിനാസഞ്ഞിനോ വാ, തഥാഗതോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതി അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ. യേ, ഭിക്ഖവേ, ബുദ്ധേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ. അഗ്ഗേ ഖോ പന പസന്നാനം അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതി.
‘‘യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ സങ്ഖതാ, അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതി. യേ, ഭിക്ഖവേ, അരിയേ അട്ഠങ്ഗികേ മഗ്ഗേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ. അഗ്ഗേ ഖോ പന പസന്നാനം അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതി.
‘‘യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ സങ്ഖതാ വാ അസങ്ഖതാ വാ, വിരാഗോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതി, യദിദം മദനിമ്മദനോ പിപാസവിനയോ ആലയസമുഗ്ഘാതോ വട്ടുപച്ഛേദോ തണ്ഹാക്ഖയോ വിരാഗോ നിരോധോ നിബ്ബാനം. യേ, ഭിക്ഖവേ, വിരാഗേ ധമ്മേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ. അഗ്ഗേ ഖോ പന പസന്നാനം അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതി.
‘‘യാവതാ , ഭിക്ഖവേ, സങ്ഘാ വാ ഗണാ വാ, തഥാഗതസാവകസങ്ഘോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതി, യദിദം ചത്താരി പുരിസയുഗാനി അട്ഠ പുരിസപുഗ്ഗലാ ഏസ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ ആഹുനെയ്യോ പാഹുനെയ്യോ ദക്ഖിണെയ്യോ അഞ്ജലികരണീയോ അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സ. യേ , ഭിക്ഖവേ, സങ്ഘേ പസന്നാ , അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ. അഗ്ഗേ ഖോ പന പസന്നാനം അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ അഗ്ഗപ്പസാദാ’’തി.
‘‘അഗ്ഗതോ വേ പസന്നാനം, അഗ്ഗം ധമ്മം വിജാനതം;
അഗ്ഗേ ബുദ്ധേ പസന്നാനം, ദക്ഖിണെയ്യേ അനുത്തരേ.
‘‘അഗ്ഗേ ധമ്മേ പസന്നാനം, വിരാഗൂപസമേ സുഖേ;
അഗ്ഗേ സങ്ഘേ പസന്നാനം, പുഞ്ഞക്ഖെത്തേ അനുത്തരേ.
‘‘അഗ്ഗസ്മിം ദാനം ദദതം, അഗ്ഗം പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി;
അഗ്ഗം ആയു ച വണ്ണോ ച, യസോ കിത്തി സുഖം ബലം.
‘‘അഗ്ഗസ്സ ദാതാ മേധാവീ, അഗ്ഗധമ്മസമാഹിതോ;
ദേവഭൂതോ മനുസ്സോ വാ, അഗ്ഗപ്പത്തോ പമോദതീ’’തി ഇതിവു॰ ൯൦. ചതുത്ഥം;
൫. വസ്സകാരസുത്തം
൩൫. ഏകം സമയം ഭഗവാ രാജഗഹേ വിഹരതി വേളുവനേ കലന്ദകനിവാപേ. അഥ ഖോ വസ്സകാരോ ബ്രാഹ്മണോ മഗധമഹാമത്തോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതാ സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ വസ്സകാരോ ബ്രാഹ്മണോ മഗധമഹാമത്തോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച –
‘‘ചതൂഹി ഖോ മയം, ഭോ ഗോതമ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം മഹാപഞ്ഞം മഹാപുരിസം പഞ്ഞാപേമ . കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭോ ഗോതമ, ബഹുസ്സുതോ ഹോതി തസ്സ തസ്സേവ സുതജാതസ്സ തസ്സ തസ്സേവ ഖോ പന ഭാസിതസ്സ അത്ഥം ജാനാതി – ‘അയം ഇമസ്സ ഭാസിതസ്സ അത്ഥോ, അയം ഇമസ്സ ഭാസിതസ്സ അത്ഥോ’തി. സതിമാ ഖോ പന ഹോതി ചിരകതമ്പി ചിരഭാസിതമ്പി സരിതാ അനുസ്സരിതാ യാനി ഖോ പന താനി ഗഹട്ഠകാനി കിംകരണീയാനി, തത്ഥ ദക്ഖോ ഹോതി അനലസോ, തത്രുപായായ വീമംസായ സമന്നാഗതോ അലം കാതും അലം സംവിധാതും. ഇമേഹി ഖോ മയം, ഭോ ഗോതമ, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം മഹാപഞ്ഞം മഹാപുരിസം പഞ്ഞാപേമ. സചേ മേ സചേ പന മേ (സീ॰ ക॰), സചേ മേ പന (പീ॰), ഭോ ഗോതമ, അനുമോദിതബ്ബം അനുമോദതു മേ ഭവം ഗോതമോ; സചേ പന മേ, ഭോ ഗോതമ, പടിക്കോസിതബ്ബം പടിക്കോസതു മേ ഭവം ഗോതമോ’’തി.
‘‘നേവ ഖോ ത്യാഹം, ബ്രാഹ്മണ, അനുമോദാമി ന പടിക്കോസാമി . ചതൂഹി ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം മഹാപഞ്ഞം മഹാപുരിസം പഞ്ഞാപേമി. കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ബ്രാഹ്മണ, ബഹുജനഹിതായ പടിപന്നോ ഹോതി ബഹുജനസുഖായ; ബഹുസ്സ ജനതാ അരിയേ ഞായേ പതിട്ഠാപിതാ, യദിദം കല്യാണധമ്മതാ കുസലധമ്മതാ. സോ യം വിതക്കം ആകങ്ഖതി വിതക്കേതും തം വിതക്കം വിതക്കേതി, യം വിതക്കം നാകങ്ഖതി വിതക്കേതും ന തം വിതക്കം വിതക്കേതി; യം സങ്കപ്പം ആകങ്ഖതി സങ്കപ്പേതും തം സങ്കപ്പം സങ്കപ്പേതി, യം സങ്കപ്പം നാകങ്ഖതി സങ്കപ്പേതും ന തം സങ്കപ്പം സങ്കപ്പേതി. ഇതി ചേതോവസിപ്പത്തോ ഹോതി വിതക്കപഥേ. ചതുന്നം ഝാനാനം ആഭിചേതസികാനം ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരാനം നികാമലാഭീ ഹോതി അകിച്ഛലാഭീ അകസിരലാഭീ. ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. നേവ ഖോ ത്യാഹം, ബ്രാഹ്മണ, അനുമോദാമി ന പന പടിക്കോസാമി. ഇമേഹി ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം മഹാപഞ്ഞം മഹാപുരിസം പഞ്ഞാപേമീ’’തി.
‘‘അച്ഛരിയം, ഭോ ഗോതമ, അബ്ഭുതം, ഭോ ഗോതമ! യാവ സുഭാസിതം ചിദം ഭോതാ ഗോതമേന. ഇമേഹി ച മയം, ഭോ ഗോതമ, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം ഭവന്തം ഗോതമം ധാരേമ; ഭവഞ്ഹി ഗോതമോ ബഹുജനഹിതായ പടിപന്നോ ബഹുജനസുഖായ; ബഹു തേ ബഹുസ്സ (സ്യാ॰ കം॰ ക॰) ജനതാ അരിയേ ഞായേ പതിട്ഠാപിതാ, യദിദം കല്യാണധമ്മതാ കുസലധമ്മതാ. ഭവഞ്ഹി ഗോതമോ യം വിതക്കം ആകങ്ഖതി വിതക്കേതും തം വിതക്കം വിതക്കേതി, യം വിതക്കം നാകങ്ഖതി വിതക്കേതും ന തം വിതക്കം വിതക്കേതി, യം സങ്കപ്പം ആകങ്ഖതി സങ്കപ്പേതും തം സങ്കപ്പം സങ്കപ്പേതി, യം സങ്കപ്പം നാകങ്ഖതി സങ്കപ്പേതും ന തം സങ്കപ്പം സങ്കപ്പേതി. ഭവഞ്ഹി ഗോതമോ ചേതോവസിപ്പത്തോ വിതക്കപഥേ. ഭവഞ്ഹി ഗോതമോ ചതുന്നം ഝാനാനം ആഭിചേതസികാനം ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരാനം നികാമലാഭീ അകിച്ഛലാഭീ അകസിരലാഭീ . ഭവഞ്ഹി ഗോതമോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി.
‘‘അദ്ധാ ഖോ ത്യാഹം, ബ്രാഹ്മണ, ആസജ്ജ ഉപനീയ വാചാ ഭാസിതാ. അപി ച, ത്യാഹം ബ്യാകരിസ്സാമി – ‘അഹഞ്ഹി, ബ്രാഹ്മണ, ബഹുജനഹിതായ പടിപന്നോ ബഹുജനസുഖായ; ബഹു മേ ബഹുസ്സ (സ്യാ॰ കം॰ ക॰) ജനതാ അരിയേ ഞായേ പതിട്ഠാപിതാ, യദിദം കല്യാണധമ്മതാ കുസലധമ്മതാ. അഹഞ്ഹി, ബ്രാഹ്മണ, യം വിതക്കം ആകങ്ഖാമി വിതക്കേതും തം വിതക്കം വിതക്കേമി, യം വിതക്കം നാകങ്ഖാമി വിതക്കേതും ന തം വിതക്കം വിതക്കേമി , യം സങ്കപ്പം ആകങ്ഖാമി സങ്കപ്പേതും തം സങ്കപ്പം സങ്കപ്പേമി, യം സങ്കപ്പം നാകങ്ഖാമി സങ്കപ്പേതും ന തം സങ്കപ്പം സങ്കപ്പേമി. അഹഞ്ഹി, ബ്രാഹ്മണ, ചേതോവസിപ്പത്തോ വിതക്കപഥേ. അഹഞ്ഹി, ബ്രാഹ്മണ, ചതുന്നം ഝാനാനം ആഭിചേതസികാനം ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരാനം നികാമലാഭീ അകിച്ഛലാഭീ അകസിരലാഭീ. അഹഞ്ഹി, ബ്രാഹ്മണ, ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമീ’’’തി.
‘‘യോ വേദി സബ്ബസത്താനം, മച്ചുപാസപ്പമോചനം;
ഹിതം ദേവമനുസ്സാനം, ഞായം ധമ്മം പകാസയി;
യം വേ ദിസ്വാ ച സുത്വാ ച, പസീദന്തി ബഹൂ ജനാ പസീദതി ബഹുജ്ജനോ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰).
‘‘മഗ്ഗാമഗ്ഗസ്സ കുസലോ, കതകിച്ചോ അനാസവോ;
ബുദ്ധോ അന്തിമസാരീരോ അന്തിമധാരിതോ (ക॰), ‘‘(മഹാപഞ്ഞോ) ( ) സ്യാ॰ പൊത്ഥകേ നത്ഥി മഹാപുരിസോതി വുച്ചതീ’’തി. പഞ്ചമം;
൬. ദോണസുത്തം
൩൬. ഏകം സമയം ഭഗവാ അന്തരാ ച ഉക്കട്ഠം അന്തരാ ച സേതബ്യം അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നോ ഹോതി. ദോണോപി സുദം ബ്രാഹ്മണോ അന്തരാ ച ഉക്കട്ഠം അന്തരാ ച സേതബ്യം അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നോ ഹോതി. അദ്ദസാ ഖോ ദോണോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവതോ പാദേസു ചക്കാനി സഹസ്സാരാനി സനേമികാനി സനാഭികാനി സബ്ബാകാരപരിപൂരാനി; ദിസ്വാനസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘അച്ഛരിയം വത, ഭോ, അബ്ഭുതം വത, ഭോ! ന വതിമാനി മനുസ്സഭൂതസ്സ പദാനി ഭവിസ്സന്തീ’’തി!! അഥ ഖോ ഭഗവാ മഗ്ഗാ ഒക്കമ്മ അഞ്ഞതരസ്മിം രുക്ഖമൂലേ നിസീദി പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ ഉജും കായം പണിധായ പരിമുഖം സതിം ഉപട്ഠപെത്വാ. അഥ ഖോ ദോണോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവതോ പദാനി അനുഗച്ഛന്തോ അദ്ദസ ഭഗവന്തം അഞ്ഞതരസ്മിം രുക്ഖമൂലേ നിസിന്നം പാസാദികം പസാദനീയം സന്തിന്ദ്രിയം സന്തമാനസം ഉത്തമദമഥസമഥമനുപ്പത്തം ദന്തം ഗുത്തം സംയതിന്ദ്രിയം യതിന്ദ്രിയം (മഹാവ॰ ൨൫൭) നാഗം. ദിസ്വാന യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം ഏതദവോച –
‘‘ദേവോ നോ ഭവം ഭവിസ്സതീ’’തി? ‘‘ന ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, ദേവോ ഭവിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഗന്ധബ്ബോ നോ ഭവം ഭവിസ്സതീ’’തി? ‘‘ന ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, ഗന്ധബ്ബോ ഭവിസ്സാമീ’’തി. ‘‘യക്ഖോ നോ ഭവം ഭവിസ്സതീ’’തി? ‘‘ന ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, യക്ഖോ ഭവിസ്സാമീ’’തി. ‘‘മനുസ്സോ നോ ഭവം ഭവിസ്സതീ’’തി? ‘‘ന ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, മനുസ്സോ ഭവിസ്സാമീ’’തി.
‘‘‘ദേവോ നോ ഭവം ഭവിസ്സതീ’തി, ഇതി പുട്ഠോ സമാനോ – ‘ന ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, ദേവോ ഭവിസ്സാമീ’തി വദേസി. ‘ഗന്ധബ്ബോ നോ ഭവം ഭവിസ്സതീ’തി, ഇതി പുട്ഠോ സമാനോ – ‘ന ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, ഗന്ധബ്ബോ ഭവിസ്സാമീ’തി വദേസി. ‘യക്ഖോ നോ ഭവം ഭവിസ്സതീ’തി, ഇതി പുട്ഠോ സമാനോ – ‘ന ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, യക്ഖോ ഭവിസ്സാമീ’തി വദേസി. ‘മനുസ്സോ നോ ഭവം ഭവിസ്സതീ’തി, ഇതി പുട്ഠോ സമാനോ – ‘ന ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, മനുസ്സോ ഭവിസ്സാമീ’തി വദേസി. അഥ കോ ചരഹി ഭവം ഭവിസ്സതീ’’തി?
‘‘യേസം ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, ആസവാനം അപ്പഹീനത്താ ദേവോ ഭവെയ്യം, തേ മേ ആസവാ പഹീനാ ഉച്ഛിന്നമൂലാ താലാവത്ഥുകതാ അനഭാവംകതാ ആയതിം അനുപ്പാദധമ്മാ. യേസം ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, ആസവാനം അപ്പഹീനത്താ ഗന്ധബ്ബോ ഭവെയ്യം… യക്ഖോ ഭവെയ്യം… മനുസ്സോ ഭവെയ്യം, തേ മേ ആസവാ പഹീനാ ഉച്ഛിന്നമൂലാ താലാവത്ഥുകതാ അനഭാവംകതാ ആയതിം അനുപ്പാദധമ്മാ. സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉപ്പലം വാ പദുമം വാ പുണ്ഡരീകം വാ ഉദകേ ജാതം ഉദകേ സംവഡ്ഢം ഉദകാ അച്ചുഗ്ഗമ്മ തിട്ഠതി അനുപലിത്തം ഉദകേന; ഏവമേവം ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, ലോകേ ജാതോ ലോകേ സംവഡ്ഢോ ലോകം അഭിഭുയ്യ വിഹരാമി അനുപലിത്തോ ലോകേന. ബുദ്ധോതി മം, ബ്രാഹ്മണ, ധാരേഹീ’’തി.
‘‘യേന ദേവൂപപത്യസ്സ, ഗന്ധബ്ബോ വാ വിഹങ്ഗമോ;
യക്ഖത്തം യേന ഗച്ഛെയ്യം, മനുസ്സത്തഞ്ച അബ്ബജേ;
തേ മയ്ഹം, ആസവാ ഖീണാ, വിദ്ധസ്താ വിനളീകതാ.
‘‘പുണ്ഡരീകം യഥാ വഗ്ഗു, തോയേന നുപലിപ്പതി നുപലിമ്പതി (ക॰);
നുപലിപ്പാമി നുപലിമ്പാമി (ക॰) ലോകേന, തസ്മാ ബുദ്ധൊസ്മി ബ്രാഹ്മണാ’’തി. ഛട്ഠം;
൭. അപരിഹാനിയസുത്തം
൩൭. ‘‘ചതൂഹി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ ഭിക്ഖു അഭബ്ബോ പരിഹാനായ നിബ്ബാനസ്സേവ സന്തികേ. കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സീലസമ്പന്നോ ഹോതി, ഇന്ദ്രിയേസു ഗുത്തദ്വാരോ ഹോതി, ഭോജനേ മത്തഞ്ഞൂ ഹോതി, ജാഗരിയം അനുയുത്തോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സീലസമ്പന്നോ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സീലവാ ഹോതി പാതിമൊക്ഖസംവരസംവുതോ വിഹരതി ആചാരഗോചരസമ്പന്നോ അണുമത്തേസു വജ്ജേസു ഭയദസ്സാവീ, സമാദായ സിക്ഖതി സിക്ഖാപദേസു. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സീലസമ്പന്നോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഇന്ദ്രിയേസു ഗുത്തദ്വാരോ ഹോതി ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ചക്ഖുനാ രൂപം ദിസ്വാ ന നിമിത്തഗ്ഗാഹീ ഹോതി നാനുബ്യഞ്ജനഗ്ഗാഹീ. യത്വാധികരണമേനം ചക്ഖുന്ദ്രിയം അസംവുതം വിഹരന്തം അഭിജ്ഝാദോമനസ്സാ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ അന്വാസ്സവെയ്യും, തസ്സ സംവരായ പടിപജ്ജതി; രക്ഖതി ചക്ഖുന്ദ്രിയം; ചക്ഖുന്ദ്രിയേ സംവരം ആപജ്ജതി. സോതേന സദ്ദം സുത്വാ… ഘാനേന ഗന്ധം ഘായിത്വാ… ജിവ്ഹായ രസം സായിത്വാ… കായേന ഫൊട്ഠബ്ബം ഫുസിത്വാ… മനസാ ധമ്മം വിഞ്ഞായ ന നിമിത്തഗ്ഗാഹീ ഹോതി നാനുബ്യഞ്ജനഗ്ഗാഹീ. യത്വാധികരണമേനം മനിന്ദ്രിയം അസംവുതം വിഹരന്തം അഭിജ്ഝാദോമനസ്സാ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ അന്വാസ്സവെയ്യും, തസ്സ സംവരായ പടിപജ്ജതി; രക്ഖതി മനിന്ദ്രിയം; മനിന്ദ്രിയേ സംവരം ആപജ്ജതി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഇന്ദ്രിയേസു ഗുത്തദ്വാരോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഭോജനേ മത്തഞ്ഞൂ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പടിസങ്ഖാ യോനിസോ ആഹാരം ആഹാരേതി – ‘നേവ ദവായ ന മദായ ന മണ്ഡനായ ന വിഭൂസനായ; യാവദേവ ഇമസ്സ കായസ്സ ഠിതിയാ യാപനായ വിഹിംസൂപരതിയാ ബ്രഹ്മചരിയാനുഗ്ഗഹായ. ഇതി പുരാണഞ്ച വേദനം പടിഹങ്ഖാമി, നവഞ്ച വേദനം ന ഉപ്പാദെസ്സാമി, യാത്രാ ച മേ ഭവിസ്സതി, അനവജ്ജതാ ച ഫാസുവിഹാരോ ചാ’തി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഭോജനേ മത്തഞ്ഞൂ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ജാഗരിയം അനുയുത്തോ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ദിവസം ചങ്കമേന നിസജ്ജായ ആവരണീയേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പരിസോധേതി; രത്തിയാ പഠമം യാമം ചങ്കമേന നിസജ്ജായ ആവരണീയേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പരിസോധേതി; രത്തിയാ മജ്ഝിമം യാമം ദക്ഖിണേന പസ്സേന സീഹസെയ്യം കപ്പേതി , പാദേ പാദം അച്ചാധായ, സതോ സമ്പജാനോ ഉട്ഠാനസഞ്ഞം മനസി കരിത്വാ; രത്തിയാ പച്ഛിമം യാമം പച്ചുട്ഠായ ചങ്കമേന നിസജ്ജായ ആവരണീയേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പരിസോധേതി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ജാഗരിയം അനുയുത്തോ ഹോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ ഭിക്ഖു അഭബ്ബോ പരിഹാനായ, നിബ്ബാനസ്സേവ സന്തികേതി.
‘‘സീലേ പതിട്ഠിതോ ഭിക്ഖു, ഇന്ദ്രിയേസു ച സംവുതോ;
ഭോജനമ്ഹി ച മത്തഞ്ഞൂ, ജാഗരിയം അനുയുഞ്ജതി.
‘‘ഏവം വിഹാരീ ആതാപീ, അഹോരത്തമതന്ദിതോ;
ഭാവയം കുസലം ധമ്മം, യോഗക്ഖേമസ്സ പത്തിയാ.
‘‘അപ്പമാദരതോ ഭിക്ഖു, പമാദേ ഭയദസ്സി വാ ഭയദസ്സാവീ (ക॰) ധ॰ പ॰ ൩൨ ധമ്മപദേപി;
അഭബ്ബോ പരിഹാനായ, നിബ്ബാനസ്സേവ സന്തികേ’’തി. സത്തമം;
൮. പതിലീനസുത്തം
൩൮. ‘‘പനുണ്ണപച്ചേകസച്ചോ പണുന്നപച്ചേകസച്ചോ (?), ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ‘സമവയസട്ഠേസനോ പസ്സദ്ധകായസങ്ഖാരോ പതിലീനോ’തി വുച്ചതി. കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പനുണ്ണപച്ചേകസച്ചോ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ യാനി താനി പുഥുസമണബ്രാഹ്മണാനം പുഥുപച്ചേകസച്ചാനി, സെയ്യഥിദം – സസ്സതോ ലോകോതി വാ, അസസ്സതോ ലോകോതി വാ, അന്തവാ ലോകോതി വാ, അനന്തവാ ലോകോതി വാ, തം ജീവം തം സരീരന്തി വാ, അഞ്ഞം ജീവം അഞ്ഞം സരീരന്തി വാ, ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാതി വാ, ന ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാതി വാ, ഹോതി ച ന ച ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാതി വാ, നേവ ഹോതി ന ന ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാതി വാ; സബ്ബാനി താനി നുണ്ണാനി ഹൊന്തി പനുണ്ണാനി ചത്താനി വന്താനി മുത്താനി പഹീനാനി പടിനിസ്സട്ഠാനി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പനുണ്ണപച്ചേകസച്ചോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സമവയസട്ഠേസനോ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ കാമേസനാ പഹീനാ ഹോതി, ഭവേസനാ പഹീനാ ഹോതി, ബ്രഹ്മചരിയേസനാ പടിപ്പസ്സദ്ധാ. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സമവയസട്ഠേസനോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പസ്സദ്ധകായസങ്ഖാരോ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സുഖസ്സ ച പഹാനാ ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ അദുക്ഖമസുഖം ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പസ്സദ്ധകായസങ്ഖാരോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പതിലീനോ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ അസ്മിമാനോ പഹീനോ ഹോതി ഉച്ഛിന്നമൂലോ താലാവത്ഥുകതോ അനഭാവംകതോ ആയതിം അനുപ്പാദധമ്മോ. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പതിലീനോ ഹോതി. പനുണ്ണപച്ചേകസച്ചോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ‘സമവയസട്ഠേസനോ പസ്സദ്ധകായസങ്ഖാരോ പതിലീനോ’തി വുച്ചതീ’’തി.
ഇതിവു॰ ൫൫ ഇതിവുത്തകേപി ‘‘കാമേസനാ ഭവേസനാ, ബ്രഹ്മചരിയേസനാ സഹ;
ഇതി സച്ചപരാമാസോ, ദിട്ഠിട്ഠാനാ സമുസ്സയാ.
ഇതിവു॰ ൫൫ ഇതിവുത്തകേപി ‘‘സബ്ബരാഗവിരത്തസ്സ, തണ്ഹക്ഖയവിമുത്തിനോ;
ഏസനാ പടിനിസ്സട്ഠാ, ദിട്ഠിട്ഠാനാ സമൂഹതാ.
‘‘സ വേ സന്തോ സതോ ഭിക്ഖു, പസ്സദ്ധോ അപരാജിതോ;
മാനാഭിസമയാ ബുദ്ധോ, പതിലീനോതി വുച്ചതീ’’തി. അട്ഠമം;
൯. ഉജ്ജയസുത്തം
൩൯. അഥ ഖോ ഉജ്ജയോ ബ്രാഹ്മണോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതാ സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ഉജ്ജയോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘ഭവമ്പി നോ ഗോതമോ യഞ്ഞം വണ്ണേതീ’’തി ? ‘‘ന ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, സബ്ബം യഞ്ഞം വണ്ണേമി; ന പനാഹം, ബ്രാഹ്മണ, സബ്ബം യഞ്ഞം ന വണ്ണേമി. യഥാരൂപേ ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യഞ്ഞേ ഗാവോ ഹഞ്ഞന്തി, അജേളകാ ഹഞ്ഞന്തി, കുക്കുടസൂകരാ ഹഞ്ഞന്തി, വിവിധാ പാണാ സങ്ഘാതം ആപജ്ജന്തി; ഏവരൂപം ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, സാരമ്ഭം യഞ്ഞം ന വണ്ണേമി. തം കിസ്സ ഹേതു? ഏവരൂപഞ്ഹി, ബ്രാഹ്മണ, സാരമ്ഭം യഞ്ഞം ന ഉപസങ്കമന്തി അരഹന്തോ വാ അരഹത്തമഗ്ഗം വാ സമാപന്നാ.
‘‘യഥാരൂപേ ച ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യഞ്ഞേ നേവ ഗാവോ ഹഞ്ഞന്തി, ന അജേളകാ ഹഞ്ഞന്തി, ന കുക്കുടസൂകരാ ഹഞ്ഞന്തി, ന വിവിധാ പാണാ സങ്ഘാതം ആപജ്ജന്തി; ഏവരൂപം ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, നിരാരമ്ഭം യഞ്ഞം വണ്ണേമി, യദിദം നിച്ചദാനം അനുകുലയഞ്ഞം. തം കിസ്സ ഹേതു? ഏവരൂപഞ്ഹി, ബ്രാഹ്മണ, നിരാരമ്ഭം യഞ്ഞം ഉപസങ്കമന്തി അരഹന്തോ വാ അരഹത്തമഗ്ഗം വാ സമാപന്നാ’’തി.
‘‘അസ്സമേധം പുരിസമേധം, സമ്മാപാസം വാജപെയ്യം നിരഗ്ഗളം ;
മഹായഞ്ഞാ മഹാരമ്ഭാ സമ്മാപാസം വാജപെയ്യം; നിരഗ്ഗളം മഹാരമ്ഭാ (പീ॰) സം॰ നി॰ ൧.൧൨൦, ന തേ ഹൊന്തി മഹപ്ഫലാ.
‘‘അജേളകാ ച ഗാവോ ച, വിവിധാ യത്ഥ ഹഞ്ഞരേ;
ന തം സമ്മഗ്ഗതാ യഞ്ഞം, ഉപയന്തി മഹേസിനോ.
‘‘യേ ച യഞ്ഞാ നിരാരമ്ഭാ, യജന്തി അനുകുലം സദാ;
അജേളകാ ച ഗാവോ ച, വിവിധാ നെത്ഥ ഹഞ്ഞരേ നാജേളകാ ച ഗാവോ ച, വിവിധാ യത്ഥ ഹഞ്ഞരേ (സ്യാ॰ കം॰);
തഞ്ച സമ്മഗ്ഗതാ യഞ്ഞം, ഉപയന്തി മഹേസിനോ.
‘‘ഏതം ഏവം (സ്യാ॰ കം॰) യജേഥ മേധാവീ, ഏസോ യഞ്ഞോ മഹപ്ഫലോ;
ഏതം ഏവം (സ്യാ॰ കം॰ ക॰) ഹി യജമാനസ്സ, സെയ്യോ ഹോതി ന പാപിയോ;
യഞ്ഞോ ച വിപുലോ ഹോതി, പസീദന്തി ച ദേവതാ’’തി. നവമം;
൧൦. ഉദായീസുത്തം
൪൦. അഥ ഖോ ഉദായീ ഉദായി (സബ്ബത്ഥ) ബ്രാഹ്മണോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതാ …പേ॰… ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ഉദായീ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘ഭവമ്പി നോ ഗോതമോ യഞ്ഞം വണ്ണേതീ’’തി? ‘‘ന ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, സബ്ബം യഞ്ഞം വണ്ണേമി; ന പനാഹം, ബ്രാഹ്മണ, സബ്ബം യഞ്ഞം ന വണ്ണേമി. യഥാരൂപേ ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യഞ്ഞേ ഗാവോ ഹഞ്ഞന്തി, അജേളകാ ഹഞ്ഞന്തി, കുക്കുടസൂകരാ ഹഞ്ഞന്തി, വിവിധാ പാണാ സങ്ഘാതം ആപജ്ജന്തി; ഏവരൂപം ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, സാരമ്ഭം യഞ്ഞം ന വണ്ണേമി. തം കിസ്സ ഹേതു? ഏവരൂപഞ്ഹി, ബ്രാഹ്മണ, സാരമ്ഭം യഞ്ഞം ന ഉപസങ്കമന്തി അരഹന്തോ വാ അരഹത്തമഗ്ഗം വാ സമാപന്നാ.
‘‘യഥാരൂപേ ച ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യഞ്ഞേ നേവ ഗാവോ ഹഞ്ഞന്തി, ന അജേളകാ ഹഞ്ഞന്തി, ന കുക്കുടസൂകരാ ഹഞ്ഞന്തി, ന വിവിധാ പാണാ സങ്ഘാതം ആപജ്ജന്തി; ഏവരൂപം ഖോ അഹം, ബ്രാഹ്മണ, നിരാരമ്ഭം യഞ്ഞം വണ്ണേമി , യദിദം നിച്ചദാനം അനുകുലയഞ്ഞം. തം കിസ്സ ഹേതു? ഏവരൂപഞ്ഹി, ബ്രാഹ്മണ, നിരാരമ്ഭം യഞ്ഞം ഉപസങ്കമന്തി അരഹന്തോ വാ അരഹത്തമഗ്ഗം വാ സമാപന്നാ’’തി.
‘‘അഭിസങ്ഖതം നിരാരമ്ഭം, യഞ്ഞം കാലേന കപ്പിയം;
താദിസം ഉപസംയന്തി, സഞ്ഞതാ ബ്രഹ്മചാരയോ.
‘‘വിവടച്ഛദാ വിവത്തച്ഛദാ (സീ॰ പീ॰), വിവട്ടച്ഛദാ (ക॰) യേ ലോകേ, വീതിവത്താ കുലം ഗതിം;
യഞ്ഞമേതം പസംസന്തി, ബുദ്ധാ യഞ്ഞസ്സ പുഞ്ഞസ്സ (സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) കോവിദാ.
‘‘യഞ്ഞേ വാ യദി വാ സദ്ധേ, ഹബ്യം ഹവ്യം (സീ॰ പീ॰), ഹുഞ്ഞം (സ്യാ॰ കം॰) കത്വാ യഥാരഹം;
പസന്നചിത്തോ യജതി പസന്നചിത്താ യജന്തി (ക॰), സുഖെത്തേ ബ്രഹ്മചാരിസു.
‘‘സുഹുതം സുയിട്ഠം സുപ്പത്തം സമ്പത്തം (സ്യാ॰ കം॰ ക॰), ദക്ഖിണെയ്യേസു യം കതം;
യഞ്ഞോ ച വിപുലോ ഹോതി, പസീദന്തി ച ദേവതാ.
‘‘ഏവം ഏതം (ക॰) അ॰ നി॰ ൬.൩൭ യജിത്വാ മേധാവീ, സദ്ധോ മുത്തേന ചേതസാ;
അബ്യാബജ്ഝം സുഖം ലോകം, പണ്ഡിതോ ഉപപജ്ജതീ’’തി. ദസമം;
ചക്കവഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ചക്കോ സങ്ഗഹോ സീഹോ, പസാദോ വസ്സകാരേന പഞ്ചമം;
ദോണോ അപരിഹാനിയോ പതിലീനോ, ഉജ്ജയോ ഉദായിനാ തേ ദസാതി.