(൨൦) ൫. ബ്രാഹ്മണവഗ്ഗോ
൧. സോണസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൧. പഞ്ചമസ്സ പഠമേ ബ്രാഹ്മണധമ്മാതി ബ്രാഹ്മണസഭാവാ. സുനഖേസൂതി കുക്കുരേസു. നേവ കിണന്തി ന വിക്കിണന്തീതി ന ഗണ്ഹന്താ കിണന്തി, ന ദദന്താ വിക്കിണന്തി. സമ്പിയേനേവ സംവാസം സംബന്ധായ സമ്പവത്തെന്തീതി പിയോ പിയം ഉപസങ്കമിത്വാ പവേണിയാ ബന്ധനത്ഥം സംവാസം പവത്തയന്തി ഉദരാവദേഹകന്തി ഉദരം അവദിഹിത്വാ ഉപചിനിത്വാ പൂരെത്വാ. അവസേസം ആദായ പക്കമന്തീതി യം ഭുഞ്ജിതും ന സക്കൊന്തി, തം ഭണ്ഡികം കത്വാ ഗഹെത്വാ ഗച്ഛന്തി. ഇമസ്മിം സുത്തേ വട്ടമേവ കഥിതം.
൨. ദോണബ്രാഹ്മണസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൨. ദുതിയേ ത്വമ്പി നോതി ത്വമ്പി നു. പവത്താരോതി പവത്തയിതാരോ. യേസന്തി യേസം സന്തകം. മന്തപദന്തി ഗീതന്തി അട്ഠകാദീഹി ദസഹി പോരാണകബ്രാഹ്മണേഹി സരസമ്പത്തിവസേന സജ്ഝായിതം. പവുത്തന്തി അഞ്ഞേസം വുത്തം, വാചിതന്തി അത്ഥോ. സമീഹിതന്തി സമുപബ്യൂള്ഹം രാസികതം, പിണ്ഡം തദനുഗായന്തീതി ഏതരഹി ബ്രാഹ്മണാ തം തേഹി പുബ്ബേഹി ഗീതം അനുഗായന്തി അനുസജ്ഝായന്തി. തദനുഭാസന്തീതി തം അനുഭാസന്തി. ഇദം പുരിമസ്സേവ വേവചനം. ഭാസിതമനുഭാസന്തീതി തേഹി ഭാസിതം അനുഭാസന്തി. സജ്ഝായിതമനുസജ്ഝായന്തീതി തേഹി സജ്ഝായിതം അനുസജ്ഝായന്തി. വാചിതമനുവാചെന്തീതി തേഹി അഞ്ഞേസം വാചിതം അനുവാചെന്തി. സെയ്യഥിദന്തി തേ കതമേതി അത്ഥോ. അട്ഠകോതിആദീനി തേസം നാമാനി. തേ കിര ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ ഓലോകെത്വാ പരൂപഘാതം അകത്വാ കസ്സപസമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ പാവചനേന സഹ സംസന്ദെത്വാ മന്തേ ഗന്ഥേസും. അപരാപരേ പന ബ്രാഹ്മണാ പാണാതിപാതാദീനി പക്ഖിപിത്വാ തയോ വേദേ ഭിന്ദിത്വാ ബുദ്ധവചനേന സദ്ധിം വിരുദ്ധേ അകംസു. ത്യാസ്സു’മേതി എത്ഥ അസ്സൂതി നിപാതമത്തം, തേ ബ്രാഹ്മണാ ഇമേ പഞ്ച ബ്രാഹ്മണേ പഞ്ഞാപെന്തീതി അത്ഥോ.
മന്തേ അധീയമാനോതി വേദേ സജ്ഝായന്തോ ഗണ്ഹന്തോ. ആചരിയധനന്തി ആചരിയദക്ഖിണം ആചരിയഭാഗം. ന ഇസ്സത്ഥേനാതി ന യോധാജീവകമ്മേന ഉപ്പാദേതി. ന രാജപോരിസേനാതി ന രാജുപട്ഠാകഭാവേന. കേവലം ഭിക്ഖാചരിയായാതി സുദ്ധായ ഭിക്ഖാചരിയായ ഏവ. കപാലം അനതിമഞ്ഞമാനോതി തം ഭിക്ഖാഭാജനം അനതിമഞ്ഞമാനോ. സോ ഹി പുണ്ണപത്തം ആദായ സീസം ന്ഹാതോ കുലദ്വാരേസു ഠത്വാ ‘‘അഹം അട്ഠചത്താലീസ വസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം ചരിം, മന്താപി മേ ഗഹിതാ, ആചരിയസ്സ ആചരിയധനം ദസ്സാമി, ധനം മേ ദേഥാ’’തി യാചതി. തം സുത്വാ മനുസ്സാ യഥാസത്തി യഥാബലം അട്ഠപി സോളസപി സതമ്പി സഹസ്സമ്പി ദെന്തി. ഏവം സകലഗാമം ചരിത്വാ ലദ്ധധനം ആചരിയസ്സ നിയ്യാദേതി. തം സന്ധായേതം വുത്തം. ഏവം ഖോ ദോണ ബ്രാഹ്മണോ ബ്രഹ്മസമോ ഹോതീതി ഏവം ബ്രഹ്മവിഹാരേഹി സമന്നാഗതത്താ ബ്രാഹ്മണോ ബ്രഹ്മസമോ നാമ ഹോതി.
നേവ കയേന ന വിക്കയേനാതി നേവ അത്തനാ കയം കത്വാ ഗണ്ഹാതി, ന പരേന വിക്കയം കത്വാ ദിന്നം. ഉദകൂപസ്സട്ഠന്തി ഉദകേന ഉപസ്സട്ഠം പരിച്ചത്തം. സോ ഹി യസ്മിം കുലേ വയപ്പത്താ ദാരികാ അത്ഥി, ഗന്ത്വാ തസ്സ ദ്വാരേ തിട്ഠതി. ‘‘കസ്മാ ഠിതോസീ’’തി വുത്തേ ‘‘അഹം അട്ഠചത്താലീസ വസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം ചരിം, തം സബ്ബം തുമ്ഹാകം ദേമി, തുമ്ഹേ മയ്ഹം ദാരികം ദേഥാ’’തി വദതി. തേ ദാരികം ആനെത്വാ തസ്സ ഹത്ഥേ ഉദകം പാതെത്വാ ദെന്തി. സോ തം ഉദകൂപസ്സട്ഠം ഭരിയം ഗണ്ഹിത്വാ ഗച്ഛതി. അതിമീള്ഹജോതി അതിമീള്ഹേ തസ്സ സാതി തസ്സ ഏസാ. ന ദവത്ഥാതി ന കീളനത്ഥാ. ന രതത്ഥാതി ന കാമരതിഅത്ഥാ. മേഥുനം ഉപ്പാദെത്വാതി ധീതരം വാ പുത്തം വാ ഉപ്പാദെത്വാ ‘‘ഇദാനി പവേണി ഘടീയിസ്സതീ’’തി നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജതി. സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകന്തി ബ്രഹ്മലോകമേവ സന്ധായേതം വുത്തം. ദേവസമോ ഹോതീതി ദിബ്ബവിഹാരേഹി സമന്നാഗതത്താ ദേവസമോ നാമ ഹോതി.
തമേവ പുത്തസ്സാദം നികാമയമാനോതി യ്വാസ്സ ധീതരം വാ പുത്തം വാ ജാതം ദിസ്വാ പുത്തപേമം പുത്തസ്സാദോ ഉപ്പജ്ജതി, തം പത്ഥയമാനോ ഇച്ഛമാനോ. കുടുമ്ബം അജ്ഝാവസതീതി കുടുമ്ബം സണ്ഠപെത്വാ കുടുമ്ബമജ്ഝേ വസതി. സേസമെത്ഥ ഉത്താനമേവാതി.
൩. സങ്ഗാരവസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൩. തതിയേ പഗേവാതി പഠമഞ്ഞേവ. കാമരാഗപരിയുട്ഠിതേനാതി കാമരാഗഗ്ഗഹിതേന. കാമരാഗപരേതേനാതി കാമരാഗാനുഗതേന. നിസ്സരണന്തി തിവിധം കാമരാഗസ്സ നിസ്സരണം വിക്ഖമ്ഭനനിസ്സരണം, തദങ്ഗനിസ്സരണം, സമുച്ഛേദനിസ്സരണന്തി. തത്ഥ അസുഭേ പഠമജ്ഝാനം വിക്ഖമ്ഭനനിസ്സരണം നാമ, വിപസ്സനാ തദങ്ഗനിസ്സരണം നാമ, അരഹത്തമഗ്ഗോ സമുച്ഛേദനിസ്സരണം നാമ. തം തിവിധമ്പി നപ്പജാനാതീതി അത്ഥോ. അത്തത്ഥമ്പീതിആദീസു അരഹത്തസങ്ഖാതോ അത്തനോ അത്ഥോ അത്തത്ഥോ നാമ, പച്ചയദായകാനം അത്ഥോ പരത്ഥോ നാമ, സ്വേവ ദുവിധോ ഉഭയത്ഥോ നാമ. ഇമിനാ നയേന സബ്ബവാരേസു അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
അയം പന വിസേസോ – ബ്യാപാദസ്സ നിസ്സരണന്തിആദീസു ഹി ദ്വേവ നിസ്സരണാനി വിക്ഖമ്ഭനനിസ്സരണഞ്ച സമുച്ഛേദനിസ്സരണഞ്ച. തത്ഥ ബ്യാപാദസ്സ താവ മെത്തായ പഠമജ്ഝാനം വിക്ഖമ്ഭനനിസ്സരണം നാമ, അനാഗാമിമഗ്ഗോ സമുച്ഛേദനിസ്സരണം, ഥിനമിദ്ധസ്സ ആലോകസഞ്ഞാ വിക്ഖമ്ഭനനിസ്സരണം
യാ പനെത്ഥ സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉദപത്തോ സംസട്ഠോ ലാഖായ വാതിആദികാ ഉപമാ വുത്താ, താസു ഉദപത്തോതി ഉദകഭരിതാ പാതി. സംസട്ഠോതി ഉക്കുധിതോതി കുധിതോ. ഉസ്സദകജാതോതി ഉസുമകജാതോ. സേവാലപണകപരിയോനദ്ധോതി തിലബീജകാദിഭേദേന സേവാലേന വാ നീലമണ്ഡൂകപിട്ഠിവണ്ണേന വാ ഉദകപിട്ഠിം ഛാദെത്വാ നിബ്ബത്തേന പണകേന പരിയോനദ്ധോ. വാതേരിതോതി വാതേന ഏരിതോ കമ്പിതോ. ആവിലോതി അപ്പസന്നോ. ലുളിതോതി അസന്നിസിന്നോ. കലലീഭൂതോതി കദ്ദമീഭൂതോ. അന്ധകാരേ നിക്ഖിത്തോതി കൊട്ഠകന്തരാദിഭേദേ അനാലോകട്ഠാനേ ഠപിതോ. ഇമസ്മിം സുത്തേ ഭഗവാ തീഹി ഭവേഹി ദേസനം നിവട്ടെത്വാ അരഹത്തനികൂടേന നിട്ഠപേസി, ബ്രാഹ്മണോ പന സരണമത്തേ പതിട്ഠിതോതി.
൪. കാരണപാലീസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൪. ചതുത്ഥേ കാരണപാലീതി പാലോതി തസ്സ നാമം, രാജകുലാനം പന കമ്മന്തേ കാരേതീതി കാരണപാലീ നാമ ജാതോ. കമ്മന്തം കാരേതീതി പാതോവ ഉട്ഠായ ദ്വാരട്ടാലകപാകാരേ അകതേ കാരേതി, ജിണ്ണേ പടിജഗ്ഗാപേതി. പിങ്ഗിയാനിം ബ്രാഹ്മണന്തി ഏവംനാമകം അനാഗാമിഫലേ പതിട്ഠിതം അരിയസാവകം ബ്രാഹ്മണം. സോ കിര പാതോവ ഉട്ഠായ ഗന്ധമാലാദീനി ഗാഹാപെത്വാ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ ഗന്ധമാലാദീഹി പൂജെത്വാ നഗരം ആഗച്ഛതി, ഇദം ബ്രാഹ്മണസ്സ ദേവസികം വത്തന്തി. തം സോ ഏവം വത്തം കത്വാ ആഗച്ഛന്തം അദ്ദസ. ഏതദവോചാതി ‘‘അയം ബ്രാഹ്മണോ പഞ്ഞവാ ഞാണുത്തരോ, കഹം നു ഖോ പാതോവ ഗന്ത്വാ ആഗച്ഛതീ’’തി ചിന്തെത്വാ അനുക്കമേന സന്തികം ആഗതം സഞ്ജാനിത്വാ ‘‘ഹന്ദ കുതോ നൂ’’തിആദിവചനം അവോച.
തത്ഥ ദിവാ ദിവസ്സാതി ദിവസസ്സാപി ദിവാ, മജ്ഝന്ഹികകാലേതി അത്ഥോ. പണ്ഡിതോ മഞ്ഞേതി ഭവം പിങ്ഗിയാനീ സമണം ഗോതമം പണ്ഡിതോതി മഞ്ഞതി, ഉദാഹു നോതി അയമെത്ഥ അത്ഥോ. കോ ചാഹം, ഭോതി, ഭോ, സമണസ്സ ഗോതമസ്സ പഞ്ഞാവെയ്യത്തിയജാനനേ അഹം കോ നാമ? കോ ച സമണസ്സ ഗോതമസ്സ പഞ്ഞാവെയ്യത്തിയം ജാനിസ്സാമീതി കുതോ ചാഹം സമണസ്സ ഗോതമസ്സ പഞ്ഞാവെയ്യത്തിയം ജാനിസ്സാമി, കേന നാമ കാരണേന ജാനിസ്സാമീതി ഏവം സബ്ബഥാപി അത്തനോ അജാനനഭാവം ദീപേതി.
പസത്ഥപ്പസത്ഥോതി സബ്ബഗുണാനം ഉപരി ചരേഹി സബ്ബലോകപസത്ഥേഹി അത്തനോ ഗുണേഹേവ പസത്ഥോ, ന തസ്സ അഞ്ഞേഹി പസംസനകിച്ചം അത്ഥി. യഥാ ഹി ചമ്പകപുപ്ഫം വാ നീലുപ്പലം വാ പദുമം വാ ലോഹിതചന്ദനം വാ അത്തനോ വണ്ണഗന്ധസിരിയാവ പാസാദികഞ്ചേവ സുഗന്ധഞ്ച, ന തസ്സ ആഗന്തുകേഹി വണ്ണഗന്ധേഹി ഥോമനകിച്ചം അത്ഥി. യഥാ ച മണിരതനം വാ ചന്ദമണ്ഡലം വാ അത്തനോ ആലോകേനേവ ഓഭാസതി, ന തസ്സ അഞ്ഞേന ഓഭാസനകിച്ചം അത്ഥി, ഏവം സമണോ ഗോതമോ സബ്ബലോകപസത്ഥേഹി അത്തനോ ഗുണേഹേവ പസത്ഥോ ഥോമിതോ, സബ്ബലോകസ്സ സെട്ഠതം പാപിതോ. ന തസ്സ അഞ്ഞേന പസംസനകിച്ചം അത്ഥി.
പസത്ഥേഹി വാ പസത്ഥോതിപി പസത്ഥപ്പസത്ഥോ. കേ പന പസത്ഥാ നാമ? രാജാ പസേനദി കോസലോ കാസികോസലവാസികേഹി പസത്ഥോ, ബിമ്ബിസാരോ അങ്ഗമഗധവാസീഹി, വേസാലികാ ലിച്ഛവീ വജ്ജിതട്ഠവാസീഹി പസത്ഥാ, പാവെയ്യകാ മല്ലാ കോസിനാരകാ മല്ലാ അഞ്ഞേപി തേ തേ ഖത്തിയാ തേഹി തേഹി ജാനപദേഹി പസത്ഥാ, ചങ്കിആദയോ ബ്രാഹ്മണാ ബ്രാഹ്മണഗണേഹി, അനാഥപിണ്ഡികാദയോ ഉപാസകാ ഉപാസകഗണേഹി, വിസാഖാആദികാ ഉപാസികാ അനേകസതാഹി ഉപാസികാഹി, സകുലുദായിആദയോ പരിബ്ബാജകാ അനേകേഹി പരിബ്ബാജകസതേഹി, ഉപ്പലവണ്ണത്ഥേരിആദികാ മഹാസാവികാ അനേകേഹി ഭിക്ഖുനിസതേഹി, സാരിപുത്തത്ഥേരാദയോ മഹാഥേരാ അത്ഥവസന്തി അത്ഥാനിസംസം.
അഥസ്സ സെയ്യഥാപി, ഭോ, പുരിസോതിആദിമാഹ. തത്ഥ അഗ്ഗരസപരിതിത്തോതി ഭോജനരസേസു പായാസോ സ്നേഹരസേസു ഗോസപ്പി, കസാവരസേസു ഖുദ്ദകമധു അനേളകം, മധുരരസേസു സക്കരാതി ഏവമാദയോ അഗ്ഗരസാ നാമ. തേസു യേന കേനചി പരിതിത്തോ ആകണ്ഠപ്പമാണം ഭുഞ്ജിത്വാ ഠിതോ. അഞ്ഞേസം ഹീനാനന്തി അഗ്ഗരസേഹി അഞ്ഞേസം ഹീനരസാനം. സുത്തസോതി സുത്തതോ, സുത്തഭാവേനാതി അത്ഥോ. സേസുപി ഏസേവ നയോ. തതോ തതോതി സുത്താദീസു തതോ തതോ. അഞ്ഞേസം പുഥുസമണബ്രാഹ്മണാപ്പവാദാനന്തി യേ അഞ്ഞേസം പുഥൂനം സമണബ്രാഹ്മണാനം ലദ്ധിസങ്ഖാതപ്പവാദാ, തേസം. ന പിഹേതീതി ന പത്ഥേതി, തേ കഥിയമാനേ സോതുമ്പി ന ഇച്ഛതി. ജിഘച്ഛാദുബ്ബല്യപരേതോതി ജിഘച്ഛായ ചേവ ദുബ്ബലഭാവേന ച അനുഗതോ. മധുപിണ്ഡികന്തി സാലിപിട്ഠം ഭജ്ജിത്വാ ചതുമധുരേന യോജെത്വാ കതം ബദ്ധസത്തുപിണ്ഡികം, മധുരപൂവമേവ വാ. അധിഗച്ഛെയ്യാതി അസേചനകന്തി മധുരഭാവകരണത്ഥായ അഞ്ഞേന രസേന അനാസിത്തകം ഓജവന്തം പണീതരസം.
ഹരിചന്ദനസ്സാതി സുവണ്ണവണ്ണചന്ദനസ്സ. ലോഹിതചന്ദനസ്സാതി രത്തവണ്ണചന്ദനസ്സ. സുരഭിഗന്ധന്തി സുഗന്ധം. ദരഥാദയോ വട്ടദരഥാ, വട്ടകിലമഥാ, വട്ടപരിളാഹാ ഏവ. ഉദാനം ഉദാനേസീതി ഉദാഹാരം ഉദാഹരി. യഥാ ഹി യം തേലം മാനം ഗഹേതും ന സക്കോതി, വിസ്സന്ദിത്വാ ഗച്ഛതി, തം അവസേകോതി വുച്ചതി. യഞ്ച ജലം തളാകം ഗഹേതും ന സക്കോതി, അജ്ഝൊത്ഥരിത്വാ ഗച്ഛതി, തം ഓഘോതി വുച്ചതി. ഏവമേവം യം പീതിവചനം ഹദയം ഗഹേതും ന സക്കോതി, അധികം ഹുത്വാ അന്തോ അസണ്ഠഹിത്വാ ബഹി നിക്ഖമതി, തം ഉദാനന്തി വുച്ചതി. ഏവരൂപം പീതിമയവചനം നിച്ഛാരേസീതി അത്ഥോ.
൫. പിങ്ഗിയാനീസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൫. പഞ്ചമേ നീലാതി ഇദം സബ്ബസങ്ഗാഹികം. നീലവണ്ണാതിആദി തസ്സേവ വിഭാഗദസ്സനം. തത്ഥ ന തേസം പകതിവണ്ണോ നീലോ, നീലവിലേപനവിലിത്തത്താ പനേതം വുത്തം. നീലവത്ഥാതി പടദുകൂലകോസെയ്യാദീനിപി തേസം നീലാനേവ ഹൊന്തി. നീലാലങ്കാരാതി നീലമണീഹി നീലപുപ്ഫേഹി അലങ്കതാ, തേസം ഹത്ഥാലങ്കാര-അസ്സാലങ്കാര-രഥാലങ്കാര-സാണിവിതാനകഞ്ചുകാപി സബ്ബേ നീലായേവ ഹൊന്തി. ഇമിനാ നയേന സബ്ബപദേസു അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
പദുമം യഥാതി യഥാ സതപത്തം രത്തപദുമം. കോകനദന്തി തസ്സേവ വേവചനം. പാതോതി പഗേവ സുരിയുഗ്ഗമനകാലേ സിയാതി ഭവെയ്യ. അവീതഗന്ധന്തി അങ്ഗീരസന്തി ഭഗവതോ അങ്ഗമങ്ഗേഹി രസ്മിയോ നിച്ഛരന്തി, തസ്മാ അങ്ഗീരസോതി വുച്ചതി. തപന്തമാദിച്ചമിവന്തലിക്ഖേതി ദ്വിസഹസ്സദീപപരിവാരേസു ചതൂസു മഹാദീപേസു ആലോകകരണവസേന അന്തലിക്ഖേ തപന്തം ആദിച്ചം വിയ വിരോചമാനം. അങ്ഗീരസം പസ്സാതി അത്താനമേവ വാ മഹാജനം വാ സന്ധായ ഏവം വദതി.
൬. മഹാസുപിനസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൬. ഛട്ഠേ മഹാസുപിനാതി മഹന്തേഹി പുരിസേഹി പസ്സിതബ്ബതോ മഹന്താനഞ്ച അത്ഥാനം നിമിത്തഭാവതോ മഹാസുപിനാ. പാതുരഹേസുന്തി പാകടാ അഹേസും. തത്ഥ സുപിനം പസ്സന്തോ ചതൂഹി കാരണേഹി പസ്സതി ധാതുക്ഖോഭതോ വാ അനുഭൂതപുബ്ബതോ വാ ദേവതോപസംഹാരതോ വാ പുബ്ബനിമിത്തതോ വാതി.
തത്ഥ പിത്താദീനം ഖോഭകരണപച്ചയപ്പയോഗേന ഖുഭിതധാതുകോ ധാതുക്ഖോഭതോ സുപിനം പസ്സതി. പസ്സന്തോ ച നാനാവിധം സുപിനം പസ്സതി പബ്ബതാ പതന്തോ വിയ, ആകാസേന ഗച്ഛന്തോ വിയ, വാളമിഗഹത്ഥിചോരാദീഹി അനുബദ്ധോ വിയ ച. അനുഭൂതപുബ്ബതോ പസ്സന്തോ പുബ്ബേ അനുഭൂതപുബ്ബം ആരമ്മണം പസ്സതി. ദേവതോപസംഹാരതോ പസ്സന്തസ്സ ദേവതാ അത്ഥകാമതായ വാ അനത്ഥകാമതായ വാ അത്ഥായ വാ അനത്ഥായ വാ നാനാവിധാനി ആരമ്മണാനി ഉപസംഹരന്തി. സോ താസം ദേവതാനം ആനുഭാവേന താനി ആരമ്മണാനി പസ്സതി. പുബ്ബനിമിത്തതോ പസ്സന്തോ പുഞ്ഞാപുഞ്ഞവസേന ഉപ്പജ്ജിതുകാമസ്സ അത്ഥസ്സ വാ അനത്ഥസ്സ വാ പുബ്ബനിമിത്തഭൂതം സുപിനം പസ്സതി ബോധിസത്തമാതാ വിയ പുത്തപടിലാഭനിമിത്തം, കോസലരാജാ വിയ സോളസ സുപിനേ, അയമേവ ഭഗവാ ബോധിസത്തഭൂതോ ഇമേ പഞ്ച മഹാസുപിനേ വിയ ചാതി.
തത്ഥ യം ധാതുക്ഖോഭതോ അനുഭൂതപുബ്ബതോ ച സുപിനേ പസ്സതി, ന തം സച്ചം ഹോതി. യം ദേവതോപസംഹാരതോ പസ്സതി, തം സച്ചം വാ ഹോതി അലികം വാ. കുദ്ധാ ഹി ദേവതാ ഉപായേന
തം പനേതം ചതുബ്ബിധമ്പി സുപിനം സേഖപുഥുജ്ജനാവ പസ്സന്തി അപ്പഹീനവിപല്ലാസത്താ, അസേഖാ ന
കപിമിദ്ധപരേതോതി മക്കടനിദ്ദായ യുത്തോ. യഥാ ഹി മക്കടസ്സ നിദ്ദാ ലഹുപരിവത്താ ഹോതി, ഏവം യാ നിദ്ദാ പുനപ്പുനം കുസലാദിചിത്തവോകിണ്ണത്താ ലഹുപരിവത്താ, യസ്സാ പവത്തിയം പുനപ്പുനം ഭവങ്ഗതോ ഉത്തരണം ഹോതി, തായ യുത്തോ സുപിനം പസ്സതി. തേനായം സുപിനോ കുസലോപി ഹോതി അകുസലോപി അബ്യാകതോപി. തത്ഥ സുപിനന്തേ ചേതിയവന്ദനധമ്മസ്സവനധമ്മദേസനാദീനി
ഇമേ പന പഞ്ച മഹാസുപിനേ നേവ ലോകിയമഹാജനോ പസ്സതി, ന മഹാരാജാനോ, ന ചക്കവത്തിരാജാനോ, ന അഗ്ഗസാവകാ, ന പച്ചേകബുദ്ധാ, ന സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ, ഏകോ സബ്ബഞ്ഞുബോധിസത്തോയേവ പസ്സതി. അമ്ഹാകം പന ബോധിസത്തോ കദാ ഇമേ സുപിനേ പസ്സീതി? ‘‘സ്വേ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സാമീ’’തി ചാതുദ്ദസിയം പക്ഖസ്സ രത്തിവിഭായനകാലേ പസ്സി. തേരസിയന്തിപി വദന്തിയേവ. സോ ഇമേ സുപിനേ ദിസ്വാ ഉട്ഠായ പല്ലങ്കം ആഭുഞ്ജിത്വാ നിസിന്നോ ചിന്തേസി – ‘‘സചേ മയാ
തത്ഥ മഹാപഥവീതി ചക്കവാളഗബ്ഭം പൂരെത്വാ ഠിതാ മഹാപഥവീ. മഹാസയനം അഹോസീതി സിരിസയനം അഹോസി. ഓഹിതോതി ഠപിതോ. സോ പന ന ഉദകസ്മിംയേവ ഠപിതോ അഹോസി, അഥ ഖോ പാചീനസമുദ്ദസ്സ ഉപരൂപരിഭാഗേന ഗന്ത്വാ പാചീനചക്കവാളമത്ഥകേ ഠപിതോ അഹോസീതി വേദിതബ്ബോ. പച്ഛിമേ സമുദ്ദേ ദക്ഖിണേ സമുദ്ദേതി ഏതേസുപി ഏസേവ നയോ. തിരിയാ നാമ തിണജാതീതി ദബ്ബതിണം വുച്ചതി. നാഭിയാ ഉഗ്ഗന്ത്വാ നഭം ആഹച്ച ഠിതാ അഹോസീതി നങ്ഗലമത്തേന രത്തദണ്ഡേന നാഭിതോ ഉഗ്ഗന്ത്വാ പസ്സന്തസ്സ പസ്സന്തസ്സേവ വിദത്ഥിമത്തം രതനമത്തം ബ്യാമമത്തം യട്ഠിമത്തം ഗാവുതമത്തം അഡ്ഢയോജനമത്തം യോജനമത്തന്തി ഏവം ഉഗ്ഗന്ത്വാ ഉഗ്ഗന്ത്വാ അനേകയോജനസഹസ്സം നഭം ആഹച്ച ഠിതാ അഹോസി. പാദേഹി ഉസ്സക്കിത്വാതി അഗ്ഗനഖതോ പട്ഠായ പാദേഹി അഭിരുഹിത്വാ. നാനാവണ്ണാതി ഏകോ നീലവണ്ണോ, ഏകോ പീതവണ്ണോ, ഏകോ ലോഹിതവണ്ണോ, ഏകോ പണ്ഡുപലാസവണ്ണോതി ഏവം നാനാവണ്ണാ. സേതാതി പണ്ഡരാ പരിസുദ്ധാ. മഹതോ മീള്ഹപബ്ബതസ്സാതി തിയോജനുബ്ബേധസ്സ ഗൂഥപബ്ബതസ്സ. ഉപരൂപരി ചങ്കമതീതി മത്ഥകമത്ഥകേ ചങ്കമതി
ഏവം എത്തകേന ഠാനേന പുബ്ബനിമിത്താനി ദസ്സെത്വാ ഇദാനി സഹ പുബ്ബനിമിത്തേഹി പടിലാഭം ദസ്സേതും യമ്പി, ഭിക്ഖവേതിആദിമാഹ. തത്ഥ സബ്ബഗുണദായകത്താ ബുദ്ധാനം അരഹത്തമഗ്ഗോ അനുത്തരാ സമ്മാസമ്ബോധി നാമ. തസ്മാ യം സോ ചക്കവാളമഹാപഥവിം സിരിസയനഭൂതം അദ്ദസ, തം ബുദ്ധഭാവസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം. യം ഹിമവന്തപബ്ബതരാജാനം ബിമ്ബോഹനം അദ്ദസ, തം സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണബിമ്ബോഹനസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം. യം ചത്താരോ ഹത്ഥപാദേ ചക്കവാളമത്ഥകേ ഠിതേ അദ്ദസ, തം ധമ്മചക്കസ്സ അപ്പടിവത്തിയഭാവേ പുബ്ബനിമിത്തം. യം അത്താനം ഉത്താനകം നിപന്നം അദ്ദസ, തം തീസു ഭവേസു അവകുജ്ജാനം സത്താനം ഉത്താനമുഖഭാവസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം. യം അക്ഖീനി ഉമ്മീലെത്വാ പസ്സന്തോ
൭. വസ്സസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൭. സത്തമേ നേമിത്താതി നിമിത്തപാഠകാ. തേജോധാതു പകുപ്പതീതി മഹാഅഗ്ഗിക്ഖന്ധോ ഉപ്പജ്ജതി. പാണിനാ ഉദകം സമ്പടിച്ഛിത്വാതി ഉപ്പന്നം ഉതുസമുട്ഠാനം ഉദകം തിയോജനസതേന ഹത്ഥേന പടിഗ്ഗഹെത്വാ. പമത്താ ഹൊന്തീതി അത്തനോ കീളായ പമത്താ ഹൊന്തി വിപ്പവുട്ഠസതിനോ. തേസഞ്ഹി സകായ രതിയാ ‘‘രമാമാ’’തി ചിത്തേ ഉപ്പന്നേ അകാലേപി
൧൦. നിസ്സാരണീയസുത്തവണ്ണനാ
൨൦൦. ദസമേ നിസ്സാരണീയാതി നിസ്സടാ വിസഞ്ഞുത്താ. ധാതുയോതി അത്തസുഞ്ഞസഭാവാ. കാമം മനസികരോതോതി കാമം മനസികരൊന്തസ്സ, അസുഭജ്ഝാനതോ വുട്ഠായ അഗദം ഗഹെത്വാ വിസം വീമംസന്തോ വിയ വീമംസനത്ഥം കാമാഭിമുഖം ചിത്തം പേസെന്തസ്സാതി അത്ഥോ. ന പക്ഖന്ദതീതി നപ്പവിസതി. നപ്പസീദതീതി പസാദം നാപജ്ജതി. ന സന്തിട്ഠതീതി നപ്പതിട്ഠഹതി. ന വിമുച്ചതീതി ന അധിമുച്ചതി. യഥാ പന കുക്കുടപത്തം വാ ന്ഹാരുദദ്ദുലം വാ അഗ്ഗിമ്ഹി പക്ഖിത്തം പടിലീയതി പതികുടതി പതിവട്ടതി ന സംപസാരീയതി, ഏവം പടിലീയതി നെക്ഖമ്മം ഖോ പനാതി ഇധ നെക്ഖമ്മം നാമ അസുഭേസു പഠമജ്ഝാനം, തദസ്സ മനസികരോതോ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി. തസ്സ തം ചിത്തന്തി തസ്സ തം അസുഭജ്ഝാനചിത്തം. സുഗതന്തി ഗോചരേ ഗതത്താ സുട്ഠു ഗതം. സുഭാവിതന്തി അഹാനഭാഗിയത്താ സുട്ഠു ഭാവിതം. സുവുട്ഠിതന്തി കാമതോ വുട്ഠിതം. സുവിമുത്തന്തി കാമേഹി സുട്ഠു വിമുത്തം. കാമപച്ചയാ ആസവാ നാമ കാമഹേതുകാ ചത്താരോ ആസവാ. വിഘാതാതി ദുക്ഖാ. പരിളാഹാതി ന സോ തം വേദനം വേദിയതീതി സോ തം കാമവേദനം വിഘാതപരിളാഹവേദനഞ്ച ന വേദിയതി. ഇദമക്ഖാതം കാമാനം നിസ്സരണന്തി ഇദം അസുഭജ്ഝാനം കാമേഹി നിസ്സടത്താ കാമാനം നിസ്സരണന്തി അക്ഖാതം. യോ പന തം ഝാനം പാദകം കത്വാ സങ്ഖാരേ സമ്മസന്തോ തതിയമഗ്ഗം പത്വാ അനാഗാമിഫലേന നിബ്ബാനം ദിസ്വാ ‘‘പുന കാമാ നാമ നത്ഥീ’’തി ജാനാതി. തസ്സ ചിത്തം അച്ചന്തനിസ്സരണമേവ. സേസപദേസുപി ഏസേവ നയോ.
അയം സക്കായം മനസികരോതോതി സുദ്ധസങ്ഖാരേ പരിഗ്ഗണ്ഹിത്വാ അരഹത്തം പത്തസ്സ സുക്ഖവിപസ്സകസ്സ ഫലസമാപത്തിതോ വുട്ഠായ വീമംസനത്ഥം പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാഭിമുഖം ചിത്തം പേസെന്തസ്സ. ഇദമക്ഖാതം സക്കായസ്സ നിസ്സരണന്തി ഇദം അരഹത്തമഗ്ഗേന ച ഫലേന ച നിബ്ബാനം ദിസ്വാ ഠിതസ്സ ഭിക്ഖുനോ ‘‘പുന സക്കായോ നത്ഥീ’’തി ഉപ്പന്നം അരഹത്തഫലസമാപത്തിചിത്തം സക്കായസ്സ നിസ്സരണന്തി അക്ഖാതം. ഇദാനി ഏവം സക്കായനിസ്സരണം നിരോധം പത്വാ ഠിതസ്സ ഖീണാസവസ്സ വണ്ണം കഥെന്തോ തസ്സ കാമനന്ദീപി നാനുസേതീതിആദിമാഹ. തത്ഥ നാനുസേതീതി ന നിബ്ബത്തതി. അനനുസയാതി അനിബ്ബത്തിയാ. സേസമെത്ഥ ഉത്താനത്ഥമേവാതി.
ബ്രാഹ്മണവഗ്ഗോ പഞ്ചമോ.
ചതുത്ഥപണ്ണാസകം നിട്ഠിതം.
൫. പഞ്ചമപണ്ണാസകം