൭. മഹാവഗ്ഗോ
൧. ഹിരിഒത്തപ്പസുത്തവണ്ണനാ
൬൫. സത്തമസ്സ ഹതൂപനിസോതി ഹതഉപനിസോ ഛിന്നപച്ചയോ. യഥാഭൂതഞാണദസ്സനന്തി തരുണവിപസ്സനാ. നിബ്ബിദാവിരാഗോതി ബലവവിപസ്സനാ ചേവ മഗ്ഗോ ച. വിമുത്തിഞാണദസ്സനന്തി അരഹത്തവിമുത്തി ച പച്ചവെക്ഖണാ ച.
൨. സത്തസൂരിയസുത്തവണ്ണനാ
൬൬. ദുതിയേ യസ്മാ അയം സത്തസൂരിയദേസനാ തേജോസംവട്ടദസ്സനവസേന പവത്താ, തസ്മാ തയോ സംവട്ടാ, തിസ്സോ സംവട്ടസീമാ, തീണി സംവട്ടമൂലാനീ, തീണി കോലാഹലാനീതി അയം താവ ആദിതോവ ഇമസ്സ സുത്തസ്സ പുരേചാരികകഥാ വേദിതബ്ബാ. സാ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൨.൪൦൩) പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിനിദ്ദേസേ വിത്ഥാരിതാവ. ഏതദവോചാതി അനിച്ചകമ്മട്ഠാനികാനം പഞ്ചന്നം ഭിക്ഖുസതാനം അജ്ഝാസയേന ഉപാദിന്നകാനം അനുപാദിന്നകാനം സങ്ഖാരാനം വിപത്തിദസ്സനത്ഥം ഏതം ‘‘അനിച്ചാ, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഖാരാ’’തിആദിസത്തസൂരിയോപമസുത്തന്തം അവോച. തത്ഥ അനിച്ചാതി ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന അനിച്ചാ. സങ്ഖാരാതി ഉപാദിന്നകഅനുപാദിന്നകാ സങ്ഖാരധമ്മാ. അദ്ധുവാതി ഏവം അചിരട്ഠേന ന ധുവാ. അനസ്സാസികാതി അലമേവാതി യുത്തമേവ.
അജ്ഝോഗാള്ഹോതി ഉദകേ അനുപവിട്ഠോ. അച്ചുഗ്ഗതോതി ഉദകപിട്ഠിതോ ഉഗ്ഗതോ. ദേവോ ന വസ്സതീതി പഠമം താവ ഉപകപ്പനമേഘോ നാമ കോടിസതസഹസ്സചക്കവാളേ ഏകമേഘോ ഹുത്വാ വസ്സതി, തദാ
ബീജഗാമാതി എത്ഥ ബീജഗാമോ നാമ പഞ്ച ബീജജാതാനി. ഭൂതഗാമോ നാമ യംകിഞ്ചി നിക്ഖന്തമൂലപണ്ണം ഹരിതകം. ഓസധിതിണവനപ്പതയോതി എത്ഥ ഓസധീതി ഓസധരുക്ഖാ. തിണാതി ബഹിസാരാ താലനാളികേരാദയോ. വനപ്പതയോതി വനജെട്ഠകരുക്ഖാ. കുന്നദിയോതി ഠപെത്വാ പഞ്ച മഹാനദിയോ അവസേസാ നിന്നഗാ. കുസൊബ്ഭാതി ഠപെത്വാ സത്ത മഹാസരേ അവസേസാ രഹദാദയോ. ദുതിയോ സൂരിയോതിആദീസു ദുതിയസൂരിയകാലേ ഏകോ ഉദേതി, ഏകോ അത്ഥങ്ഗമേതി. തതിയകാലേ ഏകോ ഉദേതി, ഏകോ അത്ഥങ്ഗമേതി, ഏകോ മജ്ഝേ ഹോതി. ചതുത്ഥകാലേ ചതുകുലികേ ഗാമേ ചത്താരോ പിണ്ഡചാരികാ ദ്വാരപടിപാടിയാ ഠിതാ വിയ ഹൊന്തി. പഞ്ചമാദികാലേപി ഏസേവ നയോ. പലുജ്ജന്തീതി നേവ ഛാരികാ പഞ്ഞായതി ന മസീതി ചക്കവാളമഹാപഥവീ സിനേരുപബ്ബതരാജാ ഹിമവാ ചക്കവാളപബ്ബതോ ഛ കാമസഗ്ഗാ പഠമജ്ഝാനികബ്രഹ്മലോകാതി എത്തകേ ഠാനേ ദഡ്ഢേ അച്ഛരായ ഗഹേതബ്ബമത്താപി ഛാരികാ വാ അങ്ഗാരോ വാ ന പഞ്ഞായതി. കോ മന്താ കോ സദ്ധാതാതി കോ തസ്സ സദ്ധാപനത്ഥായ സമത്ഥോ, കോ വാ തസ്സ സദ്ധാതാ. അഞ്ഞത്ര ദിട്ഠപദേഹീതി ദിട്ഠപദേ
വീതരാഗോതി വിക്ഖമ്ഭനവസേന വീതരാഗോ. സാസനം ആജാനിംസൂതി അനുസിട്ഠിം ജാനിംസു, ബ്രഹ്മലോകസഹബ്യതായ മഗ്ഗം പടിപജ്ജിംസു. സമസമഗതിയോതി ദുതിയത്തഭാവേ സബ്ബാകാരേന സമഗതികോ ഏകഗതികോ. ഉത്തരി മെത്തം ഭാവെയ്യന്തി പഠമജ്ഝാനതോ ഉത്തരി യാവ തികചതുക്കജ്ഝാനാ പണീതം കത്വാ മെത്തം ഭാവെയ്യം. ചക്ഖുമാതി പഞ്ചഹി ചക്ഖൂഹി ചക്ഖുമാ. പരിനിബ്ബുതോതി ബോധിപല്ലങ്കേയേവ കിലേസപരിനിബ്ബാനേന പരിനിബ്ബുതോ. ഏവം അനിച്ചലക്ഖണം ദീപെത്വാ സത്ഥരി ദേസനം വിനിവട്ടെന്തേ പഞ്ചസതാപി തേ അനിച്ചകമ്മട്ഠാനികാ ഭിക്ഖൂ ദേസനാനുസാരേന ഞാണം പേസെത്വാ നിസിന്നാസനേസുയേവ അരഹത്തം പാപുണിംസൂതി.
൩. നഗരോപമസുത്തവണ്ണനാ
൬൭. തതിയേ യതോതി യദാ. പച്ചന്തിമന്തി രട്ഠപരിയന്തേ രട്ഠാവസാനേ നിവിട്ഠം. മജ്ഝിമദേസനഗരസ്സ നഗരപരിക്ഖാരേഹി സുപരിക്ഖതന്തി നഗരാലങ്കാരേഹി അലങ്കതം. അകരണീയന്തി അകത്തബ്ബം അജിനിയം. ഗമ്ഭീരനേമാതി ഗമ്ഭീരആവാടാ. സുനിഖാതാതി സുട്ഠു സന്നിസീദാപിതാ. തം പനേതം ഏസികാഥമ്ഭം ഇട്ഠകാഹി വാ കരൊന്തി സിലാഹി വാ ഖദിരാദീഹി വാ സാരരുക്ഖേഹി. തം നഗരഗുത്തത്ഥായ കരൊന്താ ബഹിനഗരേ കരൊന്തി, അലങ്കാരത്ഥായ കരൊന്താ അന്തോനഗരേ. തം ഇട്ഠകാമയം കരൊന്താ മഹന്തം ആവാടം കത്വാ ചയം ചിനിത്വാ ഉപരി അട്ഠംസം കത്വാ സുധായ ലിമ്പന്തി. യദാ ഹത്ഥിനാ ദന്തേഹി അഭിഹതോ ന ചലതി, തദാ സുലിത്തോ നാമ ഹോതി. സിലാഥമ്ഭാദയോപി അട്ഠംസാ ഏവ ഹൊന്തി. തേ സചേ അട്ഠ രതനാ ഹൊന്തി, ചതുരതനമത്തം ആവാടേ പവിസതി, ചതുരതനമത്തം ഉപരി ഹോതി. സോളസരതനവീസതിരതനേസുപി ഏസേവ നയോ. സബ്ബേസഞ്ഹി ഉപഡ്ഢം ഹെട്ഠാ ഹോതി, ഉപഡ്ഢം ഉപരി. തേ ഗോമുത്തവങ്കാ ഹൊന്തി, തേന തേസം അന്തരേ പദരമയം കത്വാ കമ്മം കാതും സക്കാ ഹോതി, തേ പന കതചിത്തകമ്മാ പഗ്ഗഹിതദ്ധജാവ ഹൊന്തി.
പരിഖാതി അനുപരിയായപഥോതി അന്തോ പാകാരസ്സ പാകാരേന സദ്ധിം ഗതോ മഹാപഥോ, യത്ഥ ഠിതാ ബഹിപാകാരേ ഠിതേഹി സദ്ധിം യുജ്ഝന്തി. സലാകന്തി ജേവനികന്തി ഏകതോധാരാദിസേസാവുധം.
ഹത്ഥാരോഹാതി സബ്ബേപി ഹത്ഥിആചരിയഹത്ഥിവെജ്ജഹത്ഥിബന്ധാദയോ. അസ്സാരോഹാതി സബ്ബേപി അസ്സാചരിയഅസ്സവെജ്ജഅസ്സബന്ധാദയോ. രഥികാതി സബ്ബേപി രഥാചരിയരഥയോധരഥരക്ഖാദയോ. ധനുഗ്ഗഹാതി ഇസ്സാസാ. ചേലകാതി യേ യുദ്ധേ ജയദ്ധജം ഗഹെത്വാ പുരതോ ഗച്ഛന്തി. ചലകാതി ‘‘ഇധ രഞ്ഞോ ഠാനം ഹോതു, ഇധ അസുകമഹാമത്തസ്സാ’’തി ഏവം സേനാബ്യൂഹകാരകാ. പിണ്ഡദായികാതി സാഹസികമഹായോധാ. തേ കിര പരസേനം പവിസിത്വാ പിണ്ഡപിണ്ഡമിവ ഛെത്വാ ഛെത്വാ ദയന്തി, ഉപ്പതിത്വാ നിഗ്ഗച്ഛന്തീതി അത്ഥോ. യേ വാ സങ്ഗാമമജ്ഝേ യോധാനം ഭത്തപാനീയം ഗഹെത്വാ പവിസന്തി, തേസമ്പേതം നാമം. ഉഗ്ഗാ രാജപുത്താതി ഉഗ്ഗതുഗ്ഗതാ സങ്ഗാമാവചരാ രാജപുത്താ. പക്ഖന്ദിനോതി യേ ‘‘കസ്സ സീസം വാ ആവുധം വാ ആഹരാമാ’’തി വത്വാ ‘‘അസുകസ്സാ’’തി വുത്താ സങ്ഗാമം പക്ഖന്ദിത്വാ തദേവ ആഹരന്തി, ഇമേ പക്ഖന്ദന്തീതി പക്ഖന്ദിനോ. മഹാനാഗാ വിയ മഹാനാഗാ, ഹത്ഥിആദീസുപി അഭിമുഖം ആഗച്ഛന്തേസു അനിവത്തിയയോധാനം ഏതം അധിവചനം. സൂരാതി ഏകസൂരാ, യേ സജാലികാപി സവമ്മികാപി സമുദ്ദം തരിതും സക്കൊന്തി. ചമ്മയോധിനോതി ദാസകപുത്താതി ബലവസിനേഹാ ഘരദാസയോധാ ദോവാരികോതി ദ്വാരപാലകോ. വാസനലേപനസമ്പന്നോതി വാസനേന സബ്ബവിവരപടിച്ഛാദനേന സുധാലേപേന സമ്പന്നോ. ബഹി വാ ഖാണുപാകാരസങ്ഖാതേന വാസനേന ഘനമട്ഠേന ച സുധാലേപേന സമ്പന്നോ പുണ്ണഘടപന്തിം ദസ്സെത്വാ കതചിത്തകമ്മപഗ്ഗഹിതദ്ധജോ. തിണകട്ഠോദകന്തി ഹത്ഥിഅസ്സാദീനം ഘാസത്ഥായ ഗേഹാനഞ്ച ഛാദനത്ഥായ ആഹരിത്വാ ബഹൂസു ഠാനേസു ഠപിതതിണഞ്ച, ഗേഹകരണപചനാദീനം അത്ഥായ ആഹരിത്വാ ഠപിതകട്ഠഞ്ച, യന്തേഹി പവേസെത്വാ പൊക്ഖരണീസു ഠപിതഉദകഞ്ച. സന്നിചിതം ഹോതീതി പടികച്ചേവ അനേകേസു ഠാനേസു സുട്ഠു നിചിതം ഹോതി. അബ്ഭന്തരാനം രതിയാതി അന്തോനഗരവാസീനം രതിഅത്ഥായ. അപരിതസ്സായാതി സാലിയവകന്തി നാനപ്പകാരാ സാലിയോ ചേവ യവാ ച. തിലമുഗ്ഗമാസാപരണ്ണന്തി തിലമുഗ്ഗമാസാ ച സേസാപരണ്ണഞ്ച.
ഇദാനി യസ്മാ തഥാഗതസ്സ നഗരേ കമ്മം നാമ നത്ഥി ഏവമേവ ഖോതിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ സദ്ധമ്മേഹീതി സുധമ്മേഹി. സദ്ധോതി ഓകപ്പനസദ്ധായ ചേവ പച്ചക്ഖസദ്ധായ ച സമന്നാഗതോ. തത്ഥ ദാനസീലാദീനം ഫലം സദ്ദഹിത്വാ ദാനാദിപുഞ്ഞകരണേ സദ്ധാ ഓകപ്പനസദ്ധാ നാമ. മഗ്ഗേന ആഗതസദ്ധാ പച്ചക്ഖസദ്ധാ നാമ. പസാദസദ്ധാതിപി ഏസാ ഏവ. തസ്സാ ലക്ഖണാദീഹി വിഭാഗോ വേദിതബ്ബോ.
‘‘സമ്പക്ഖന്ദനലക്ഖണാ ച, മഹാരാജ, സദ്ധാ സമ്പസാദനലക്ഖണാ ചാ’’തി (മി॰ പ॰ ൨.൧.൧൦) ഹി വചനതോ ഇദം സദ്ധായ ലക്ഖണം നാമ. ‘‘തീഹി, ഭിക്ഖവേ, ഠാനേഹി സദ്ധോ പസന്നോ വേദിതബ്ബോ. കതമേഹി തീഹി? സീലവന്താനം ദസ്സനകാമോ ഹോതീ’’തിആദിനാ (അ॰ നി॰ ൩.൪൨) നയേന വുത്തം പന സദ്ധായ നിമിത്തം നാമ. ‘‘കോ ചാഹാരോ സദ്ധായ, സദ്ധമ്മസ്സവനന്തിസ്സ വചനീയ’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൧൦.൬൧) അയം പനസ്സാ ആഹാരോ നാമ. ‘‘സദ്ധാപബ്ബജിതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ അയം അനുധമ്മോ ഹോതി, യം രൂപേ നിബ്ബിദാബഹുലോ വിഹരിസ്സതീ’’തി അയമസ്സ അനുധമ്മോ നാമ. ‘‘സദ്ധാ ബന്ധതി പാഥെയ്യം, സിരീ ഭോഗാനമാസയോ’’ (സം॰ നി॰ ൧.൭൯). ‘‘സദ്ധാ ദുതിയാ പുരിസസ്സ ഹോതി’’ (സം॰ നി॰ ൧.൩൬). ‘‘സദ്ധായ തരതി ഓഘം’’ (സം॰ നി॰ ൧.൨൪൬). ‘‘സദ്ധാ ബീജം തപോ വുട്ഠി’’ (സു॰ നി॰ ൭൭; സം॰ നി॰ ൧.൧൯൭). ‘‘സദ്ധാഹത്ഥോ മഹാനാഗോ. ഉപേഖാസേതദന്തവാ’’തിആദീസു പന സുത്തേസു
സദ്ധേസികോതി സദ്ധം ഏസികാഥമ്ഭം കത്വാ അരിയസാവകോ അകുസലം പജഹതീതി ഇമിനാ നയേന സബ്ബപദേസു യോജനാ കാതബ്ബാ. അപിചെത്ഥ ഹിരൊത്തപ്പേഹി തീസു ദ്വാരേസു സംവരോ സമ്പജ്ജതി, സോ ചതുപാരിസുദ്ധിസീലം ഹോതി
൪. ധമ്മഞ്ഞൂസുത്തവണ്ണനാ
൬൮. ചതുത്ഥേ കാലം ജാനാതീതി യുത്തപ്പത്തകാലം ജാനാതി. അയം കാലോ ഉദ്ദേസസ്സാതി അയം ബുദ്ധവചനം ഉഗ്ഗണ്ഹനകാലോ. പരിപുച്ഛായാതി അത്ഥാനത്ഥം കാരണാകാരണം പരിപുച്ഛായ. യോഗസ്സാതി യോഗേ കമ്മം പക്ഖിപനസ്സ. പടിസല്ലാനസ്സാതി നിലീയനസ്സ ഏകീഭാവസ്സ. ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപന്നോതി നവന്നം ലോകുത്തരധമ്മാനം അനുരൂപധമ്മം പുബ്ബഭാഗപടിപദം പടിപന്നോ. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പുഗ്ഗലപരോപരഞ്ഞൂ ഹോതീതി ഏവം
൫. പാരിച്ഛത്തകസുത്തവണ്ണനാ
൬൯. പഞ്ചമേ പന്നപലാസോതി പതിതപലാസോ. ജാലകജാതോതി സഞ്ജാതപത്തപുപ്ഫജാലോ. തസ്സ ഹി പത്തജാലഞ്ച പുപ്ഫജാലഞ്ച സഹേവ നിക്ഖമതി. ഖാരകജാതോതി പാടിയെക്കം സഞ്ജാതേന സുവിഭത്തേന പത്തജാലകേന ച പുപ്ഫജാലകേന ച സമന്നാഗതോ. കുടുമലകജാതോതി സഞ്ജാതമകുളോ. കോരകജാതോതി അവികസിതേഹി മഹാകുച്ഛീഹി സമ്ഭിന്നമുഖേഹി പുപ്ഫേഹി സമന്നാഗതോ. സബ്ബപാലിഫുല്ലോതി സബ്ബാകാരേന സുപുപ്ഫിതോ. ദിബ്ബേ ചത്താരോ മാസേതി ദിബ്ബേന ആയുനാ ചത്താരോ മാസേ. മനുസ്സഗണനായ പന താനി ദ്വാദസ വസ്സസഹസ്സാനി ഹൊന്തി. പരിചാരെന്തീതി ഇതോ ചിതോ ച ഇന്ദ്രിയാനി ചാരെന്തി, കീളന്തി രമന്തീതി അത്ഥോ.
ആഭായ ഫുടം ഹോതീതി തത്തകം ഠാനം ഓഭാസേന ഫുടം ഹോതി. തേസഞ്ഹി പുപ്ഫാനം ബാലസൂരിയസ്സ അയമാനുഭാവോതി അയം അനുഫരിതും ആനുഭാവോ.
ഇദാനി യസ്മാ ന സത്ഥാ പാരിച്ഛത്തകേന അത്ഥികോ, തേന പന സദ്ധിം ഉപമെത്വാ സത്ത അരിയസാവകേ ദസ്സേതുകാമോ, തസ്മാ തേ ദസ്സേതും ഏവമേവ ഖോതിആദിമാഹ. തത്ഥ പബ്ബജ്ജായ ചേതേതീതി പബ്ബജിസ്സാമീതി ചിന്തേതി. ദേവാനംവാതി ദേവാനം വിയ. യാവ ബ്രഹ്മലോകാ സദ്ദോ അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛതീതി പഥവിതലതോ യാവ ബ്രഹ്മലോകാ സാധുകാരസദ്ദേന സബ്ബം ഏകസദ്ദമേവ ഹോതി. അയമാനുഭാവോതി
൬. സക്കച്ചസുത്തവണ്ണനാ
൭൦. ഛട്ഠേ പരിസുദ്ധാ ച ഭവിസ്സന്തീതി ഭിയ്യോസോമത്തായ പരിസുദ്ധാ ഭവിസ്സന്തി നിമ്മലാ. സകമ്മാരഗതോതി എത്ഥ സ-കാരോ നിപാതമത്തം, കമ്മാരഗതോ കമ്മാരുദ്ധനഗതോതി അത്ഥോ.
൭. ഭാവനാസുത്തവണ്ണനാ
൭൧. സത്തമേ അനനുയുത്തസ്സാതി ന യുത്തപ്പയുത്തസ്സ ഹുത്വാ വിഹരതോ. സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, കുക്കുടിയാ അണ്ഡാനീതി ഇമാ കണ്ഹപക്ഖസുക്കപക്ഖവസേന ദ്വേ ഉപമാ വുത്താ. താസു കണ്ഹപക്ഖൂപമാ അത്ഥസ്സ അസാധികാ, ഇതരാ സാധികാതി സുക്കപക്ഖൂപമായ ഏവ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. സെയ്യഥാതി ഓപമ്മത്ഥേ നിപാതോ. അപീതി സമ്ഭാവനത്ഥേ. ഉഭയേനാപി സെയ്യഥാപി നാമ, ഭിക്ഖവേതി ദസ്സേതി. കുക്കുടിയാ അണ്ഡാനി അട്ഠ വാ ദസ വാ ദ്വാദസ വാതി എത്ഥ പന കിഞ്ചാപി കുക്കുടിയാ വുത്തപ്പകാരതോ ഊനാധികാനിപി അണ്ഡാനി ഹൊന്തി, വചനസിലിട്ഠതായ പനേതം വുത്തം. ഏവഞ്ഹി ലോകേ സിലിട്ഠം വചനം ഹോതി. താനസ്സൂതി താനി അസ്സു, ഭവെയ്യുന്തി അത്ഥോ. കുക്കുടിയാ സമ്മാ അധിസയിതാനീതി തായ ജനെത്തിയാ കുക്കുടിയാ പക്ഖേ പസാരെത്വാ തേസം ഉപരി സയന്തിയാ സമ്മാ അധിസയിതാനി. സമ്മാ പരിസേദിതാനീതി കാലേന കാലം ഉതും ഗണ്ഹാപെന്തിയാ സുട്ഠു സമന്തതോ സേദിതാനി, ഉസ്മീകതാനീതി വുത്തം ഹോതി. സമ്മാ പരിഭാവിതാനീതി കാലേന കാലം സുട്ഠു സമന്തതോ ഭാവിതാനി, കുക്കുടഗന്ധം ഗാഹാപിതാനീതി അത്ഥോ.
കിഞ്ചാപി തസ്സാ കുക്കുടിയാതി തസ്സാ കുക്കുടിയാ ഇമം തിവിധകിരിയാകരണേന അപ്പമാദം കത്വാ കിഞ്ചാപി ന ഏവം ഇച്ഛാ ഉപ്പജ്ജെയ്യ. അഥ ഖോ ഭബ്ബാവ തേതി അഥ ഖോ തേ കുക്കുടപോതകാ വുത്തനയേന സൊത്ഥിനാ അഭിനിബ്ഭിജ്ജിതും ഭബ്ബാവ. തേ ഹി യസ്മാ തായ കുക്കുടിയാ ഏവം തീഹാകാരേഹി താനി അണ്ഡാനി പരിപാലിയമാനാനി ന പൂതീനി ഹൊന്തി. യോപി നേസം അല്ലസിനേഹോ, സോ പരിയാദാനം ഗച്ഛതി, കപാലം തനുകം ഹോതി, പാദനഖസിഖാ ച മുഖതുണ്ഡകഞ്ച ഖരം ഹോതി, സയമ്പി പരിണാമം ഗച്ഛതി. കപാലസ്സ തനുത്താ ബഹിദ്ധാ ആലോകോ അന്തോ പഞ്ഞായതി, തസ്മാ ‘‘ചിരം വത മയം സംകുടിതഹത്ഥപാദാ സമ്ബാധേ സയിമ്ഹ, അയഞ്ച ബഹി ആലോകോ ദിസ്സതി, എത്ഥ ദാനി നോ സുഖവിഹാരോ ഭവിസ്സതീ’’തി നിക്ഖമിതുകാമാ ഹുത്വാ കപാലം പാദേന പഹരന്തി, ഗീവം പസാരെന്തി, തതോ തം കപാലം ദ്വേധാ ഭിജ്ജതി. അഥ തേ പക്ഖേ വിധുനന്താ തംഖണാനുരൂപം വിരവന്താ നിക്ഖമന്തിയേവ. നിക്ഖമന്താ ച ഗാമക്ഖെത്തം ഉപസോഭയമാനാ വിചരന്തി.
ഏവമേവ ഖോതി ഇദം ഓപമ്മസമ്പടിപാദനം. തം ഏവം അത്ഥേന സംസന്ദെത്വാ വേദിതബ്ബം – തസ്സാ കുക്കുടിയാ അണ്ഡേസു അധിസയനാദിതിവിധകിരിയാകരണം വിയ ഹി ഇമസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഭാവനം അനുയുത്തകാലോ
യഥാ പന കുക്കുടപോതകാനം പരിണതഭാവം ഞത്വാ മാതാപി അണ്ഡകോസം ഭിന്ദതി, ഏവം തഥാരൂപസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഞാണപരിപാകം ഞത്വാ സത്ഥാപി –
‘‘ഉച്ഛിന്ദ
സന്തിമഗ്ഗമേവ ബ്രൂഹയ, നിബ്ബാനം സുഗതേന ദേസിത’’ന്തി. (ധ॰ പ॰ ൨൮൫) –
ആദിനാ നയേന ഓഭാസം ഫരിത്വാ ഗാഥായ അവിജ്ജണ്ഡകോസം പഹരതി. സോ ഗാഥാപരിയോസാനേ അവിജ്ജണ്ഡകോസം ഭിന്ദിത്വാ അരഹത്തം പാപുണാതി. തതോ പട്ഠായ യഥാ തേ കുക്കുടപോതകാ ഗാമക്ഖെത്തം ഉപസോഭയമാനാ തത്ഥ വിചരന്തി, ഏവം അയമ്പി മഹാഖീണാസവോ നിബ്ബാനാരമ്മണം ഫലസമാപത്തിം അപ്പെത്വാ സങ്ഘാരാമം ഉപസോഭയമാനോ വിചരതി.
ഫലഗണ്ഡസ്സാതി വാസിജടേതി വാസിദണ്ഡകസ്സ ഗഹണട്ഠാനേ. എത്തകം മേ അജ്ജ ആസവാനം ഖീണന്തി പബ്ബജിതസ്സ ഹി പബ്ബജ്ജാസങ്ഖേപേന ഉദ്ദേസേന പരിപുച്ഛായ യോനിസോമനസികാരേന വത്തപടിപത്തിയാ ച നിച്ചകാലം ആസവാ ഖീയന്തി. ഏവം ഖീയമാനാനം പന നേസം ‘‘എത്തകം അജ്ജ
ഹേമന്തികേനാതി ഹേമന്തസമയേന. പടിപ്പസ്സമ്ഭന്തീതി ഥിരഭാവേന പരിഹായന്തി. ഏവമേവ ഖോതി എത്ഥ മഹാസമുദ്ദോ വിയ സാസനം ദട്ഠബ്ബം, നാവാ വിയ യോഗാവചരോ, നാവായ മഹാസമുദ്ദേ പരിയായനം വിയ ഇമസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഊനപഞ്ചവസ്സകാലേ ആചരിയുപജ്ഝായാനം സന്തികേ വിചരണം, നാവായ മഹാസമുദ്ദഉദകേന
൮. അഗ്ഗിക്ഖന്ധോപമസുത്തവണ്ണനാ
൭൨. അട്ഠമം പസ്സഥ നോതി പസ്സഥ നു. ആലിങ്ഗിത്വാതി ഉപഗൂഹിത്വാ. ഉപനിസീദെയ്യാതി സമീപേ നിസ്സായ നിസീദെയ്യ. ഉപനിപജ്ജെയ്യാതി ഉപഗന്ത്വാ നിപജ്ജെയ്യ. ആരോചയാമീതി ആചിക്ഖാമി. പടിവേദയാമീതി പടിവേദെത്വാ ജാനാപെത്വാ കഥേമി. വാലരജ്ജുയാതി അസ്സവാലഗോവാലേഹി വട്ടിതരജ്ജുയാ. പച്ചോരസ്മിന്തി ഫേണുദ്ദേഹകന്തി ഫേണം ഉദ്ദേഹിത്വാ, ഉസ്സാദെത്വാതി അത്ഥോ. അത്തത്ഥന്തി അത്തനോ ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികലോകിയലോകുത്തരം അത്ഥം. പരത്ഥോഭയത്ഥേസുപി ഏസേവ നയോ. സേസമെത്ഥ യം വത്തബ്ബം സിയാ, തം സബ്ബം ചൂളച്ഛരാസങ്ഘാതസുത്തസ്സ (അ॰ നി॰ ൧.൫൧ ആദയോ) അത്ഥുപ്പത്തിയം കഥിതമേവ. ഇദഞ്ച പന സുത്തം കഥെത്വാ സത്ഥാ ചൂളച്ഛരാസങ്ഘാതസുത്തം കഥേസി. നവമം ഉത്താനത്ഥമേവ.
൧൦. അരകസുത്തവണ്ണനാ
൭൪. ദസമേ പരിത്തന്തി അപ്പം ഥോകം. തഞ്ഹി സരസപരിത്തതായപി ഖണപരിത്തതായപി ഠിതിപരിത്തതായപി പരിത്തമേവ. ലഹും ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുജ്ഝനതോ ലഹുകം. മന്തായം ബൊദ്ധബ്ബന്തി മന്തായ ബൊദ്ധബ്ബം, പഞ്ഞായ ജാനിതബ്ബന്തി അത്ഥോ. പബ്ബതെയ്യാതി പബ്ബതസമ്ഭവാ. ഹാരഹാരിനീതി രുക്ഖനളവേളുആദീനി ഹരിതബ്ബാനി ഹരിതും സമത്ഥാ. സേസം സബ്ബത്ഥ ഉത്താനത്ഥമേവാതി.
മഹാവഗ്ഗോ സത്തമോ.