(൨൦) ൫. ബ്രാഹ്മണവഗ്ഗോ
൧. സോണസുത്തം
൧൯൧. ‘‘പഞ്ചിമേ , ഭിക്ഖവേ, പോരാണാ ബ്രാഹ്മണധമ്മാ ഏതരഹി സുനഖേസു സന്ദിസ്സന്തി, നോ ബ്രാഹ്മണേസു. കതമേ പഞ്ച? പുബ്ബേ സുദം പുബ്ബസ്സുദം (ക॰), ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണാ ബ്രാഹ്മണിംയേവ ഗച്ഛന്തി, നോ അബ്രാഹ്മണിം. ഏതരഹി, ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണാ ബ്രാഹ്മണിമ്പി ഗച്ഛന്തി, അബ്രാഹ്മണിമ്പി ഗച്ഛന്തി. ഏതരഹി, ഭിക്ഖവേ, സുനഖാ സുനഖിംയേവ ഗച്ഛന്തി, നോ അസുനഖിം. അയം, ഭിക്ഖവേ, പഠമോ പോരാണോ ബ്രാഹ്മണധമ്മോ ഏതരഹി സുനഖേസു സന്ദിസ്സതി, നോ ബ്രാഹ്മണേസു.
‘‘പുബ്ബേ സുദം, ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണാ ബ്രാഹ്മണിം ഉതുനിംയേവ ഗച്ഛന്തി, നോ അനുതുനിം. ഏതരഹി, ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണാ ബ്രാഹ്മണിം ഉതുനിമ്പി ഗച്ഛന്തി, അനുതുനിമ്പി ഗച്ഛന്തി . ഏതരഹി, ഭിക്ഖവേ, സുനഖാ സുനഖിം ഉതുനിംയേവ ഗച്ഛന്തി, നോ അനുതുനിം. അയം, ഭിക്ഖവേ, ദുതിയോ പോരാണോ ബ്രാഹ്മണധമ്മോ ഏതരഹി സുനഖേസു സന്ദിസ്സതി, നോ ബ്രാഹ്മണേസു.
‘‘പുബ്ബേ സുദം, ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണാ ബ്രാഹ്മണിം നേവ കിണന്തി നോ വിക്കിണന്തി, സമ്പിയേനേവ സംവാസം സംബന്ധായ സംസഗ്ഗത്ഥായ (സീ॰ പീ॰) സംപവത്തെന്തി. ഏതരഹി, ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണാ ബ്രാഹ്മണിം കിണന്തിപി വിക്കിണന്തിപി, സമ്പിയേനപി സംവാസം സംബന്ധായ സംപവത്തെന്തി. ഏതരഹി, ഭിക്ഖവേ, സുനഖാ സുനഖിം നേവ കിണന്തി നോ വിക്കിണന്തി, സമ്പിയേനേവ സംവാസം സംബന്ധായ സംപവത്തെന്തി. അയം, ഭിക്ഖവേ, തതിയോ പോരാണോ ബ്രാഹ്മണധമ്മോ ഏതരഹി സുനഖേസു സന്ദിസ്സതി, നോ ബ്രാഹ്മണേസു.
‘‘പുബ്ബേ സുദം, ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണാ ന സന്നിധിം കരൊന്തി ധനസ്സപി ധഞ്ഞസ്സപി രജതസ്സപി ജാതരൂപസ്സപി. ഏതരഹി, ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണാ സന്നിധിം കരൊന്തി ധനസ്സപി ധഞ്ഞസ്സപി രജതസ്സപി ജാതരൂപസ്സപി. ഏതരഹി, ഭിക്ഖവേ, സുനഖാ ന സന്നിധിം കരൊന്തി ധനസ്സപി ധഞ്ഞസ്സപി രജതസ്സപി ജാതരൂപസ്സപി. അയം, ഭിക്ഖവേ, ചതുത്ഥോ പോരാണോ ബ്രാഹ്മണധമ്മോ ഏതരഹി സുനഖേസു സന്ദിസ്സതി, നോ ബ്രാഹ്മണേസു.
‘‘പുബ്ബേ സുദം, ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണാ സായം സായമാസായ പാതോ പാതരാസായ ഭിക്ഖം പരിയേസന്തി. ഏതരഹി, ഭിക്ഖവേ, ബ്രാഹ്മണാ യാവദത്ഥം ഉദരാവദേഹകം ഭുഞ്ജിത്വാ അവസേസം ആദായ പക്കമന്തി. ഏതരഹി, ഭിക്ഖവേ, സുനഖാ സായം സായമാസായ പാതോ പാതരാസായ ഭിക്ഖം പരിയേസന്തി. അയം, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചമോ പോരാണോ ബ്രാഹ്മണധമ്മോ ഏതരഹി സുനഖേസു സന്ദിസ്സതി, നോ ബ്രാഹ്മണേസു. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച പോരാണാ ബ്രാഹ്മണധമ്മാ ഏതരഹി സുനഖേസു സന്ദിസ്സന്തി, നോ ബ്രാഹ്മണേസൂ’’തി. പഠമം.
൨. ദോണബ്രാഹ്മണസുത്തം
൧൯൨. അഥ ഖോ ദോണോ ബ്രാഹ്മണോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതാ സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ദോണോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച –
‘‘സുതം മേതം, ഭോ ഗോതമ – ‘ന സമണോ ഗോതമോ ബ്രാഹ്മണേ ജിണ്ണേ വുഡ്ഢേ മഹല്ലകേ അദ്ധഗതേ വയോഅനുപ്പത്തേ അഭിവാദേതി വാ പച്ചുട്ഠേതി വാ ആസനേന വാ നിമന്തേതീ’തി. തയിദം, ഭോ ഗോതമ, തഥേവ. ന ഹി ഭവം ഗോതമോ ബ്രാഹ്മണേ ജിണ്ണേ വുഡ്ഢേ മഹല്ലകേ അദ്ധഗതേ വയോഅനുപ്പത്തേ അഭിവാദേതി വാ പച്ചുട്ഠേതി വാ ആസനേന വാ നിമന്തേതി. തയിദം, ഭോ ഗോതമ, ന സമ്പന്നമേവാ’’തി. ‘‘ത്വമ്പി നോ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ പടിജാനാസീ’’തി? ‘‘യഞ്ഹി തം, ഭോ ഗോതമ, സമ്മാ വദമാനോ വദെയ്യ – ‘ബ്രാഹ്മണോ ഉഭതോ സുജാതോ – മാതിതോ ച പിതിതോ ച, സംസുദ്ധഗഹണികോ, യാവ സത്തമാ പിതാമഹയുഗാ അക്ഖിതോ അനുപക്കുട്ഠോ ജാതിവാദേന, അജ്ഝായകോ മന്തധരോ, തിണ്ണം വേദാനം പാരഗൂ സനിഘണ്ഡുകേടുഭാനം സാക്ഖരപ്പഭേദാനം ഇതിഹാസപഞ്ചമാനം, പദകോ വെയ്യാകരണോ ലോകായതമഹാപുരിസലക്ഖണേസു അനവയോ’തി, മമേവ തം, ഭോ ഗോതമ, സമ്മാ വദമാനോ വദെയ്യ. അഹഞ്ഹി, ഭോ ഗോതമ, ബ്രാഹ്മണോ ഉഭതോ സുജാതോ – മാതിതോ ച പിതിതോ ച, സംസുദ്ധഗഹണികോ, യാവ സത്തമാ പിതാമഹയുഗാ അക്ഖിത്തോ അനുപക്കുട്ഠോ ജാതിവാദേന, അജ്ഝായകോ മന്തധരോ, തിണ്ണം വേദാനം പാരഗൂ സനിഘണ്ഡുകേടുഭാനം സാക്ഖരപ്പഭേദാനം ഇതിഹാസപഞ്ചമാനം, പദകോ വെയ്യാകരണോ ലോകായതമഹാപുരിസലക്ഖണേസു അനവയോ’’തി.
‘‘യേ ഖോ, തേ ദോണ, ബ്രാഹ്മണാനം പുബ്ബകാ ഇസയോ മന്താനം കത്താരോ മന്താനം പവത്താരോ, യേസമിദം ഏതരഹി ബ്രാഹ്മണാ പോരാണം മന്തപദം ഗീതം പവുത്തം സമിഹിതം തദനുഗായന്തി തദനുഭാസന്തി ഭാസിതമനുഭാസന്തി സജ്ഝായിതമനുസജ്ഝായന്തി വാചിതമനുവാചെന്തി, സെയ്യഥിദം – അട്ഠകോ, വാമകോ, വാമദേവോ, വെസ്സാമിത്തോ, യമദഗ്ഗി യമതഗ്ഗി (സീ॰) ദീ॰ നി॰ ൧.൨൮൪, ൫൨൬, ൫൩൬; മ॰ നി॰ ൨.൪൨൭; മഹാവ॰ ൩൦൦; അ॰ നി॰ ൫.൧൯൨ പസ്സിതബ്ബം, അങ്ഗീരസോ, ഭാരദ്വാജോ, വാസെട്ഠോ, കസ്സപോ, ഭഗു; ത്യാസ്സു’മേ പഞ്ച ബ്രാഹ്മണേ പഞ്ഞാപെന്തി – ബ്രഹ്മസമം, ദേവസമം, മരിയാദം, സമ്ഭിന്നമരിയാദം, ബ്രാഹ്മണചണ്ഡാലംയേവ പഞ്ചമം. തേസം ത്വം ദോണ, കതമോ’’തി?
‘‘ന ഖോ മയം, ഭോ ഗോതമ, പഞ്ച ബ്രാഹ്മണേ ജാനാമ, അഥ ഖോ മയം ബ്രാഹ്മണാത്വേവ ജാനാമ. സാധു മേ ഭവം ഗോതമോ തഥാ ധമ്മം ദേസേതു യഥാ അഹം ഇമേ പഞ്ച ബ്രാഹ്മണേ ജാനെയ്യ’’ന്തി. ‘‘തേന ഹി, ബ്രാഹ്മണ, സുണോഹി, സാധുകം മനസി കരോഹി; ഭാസിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം ഭോ’’തി ഖോ ദോണോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസി. ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘കഥഞ്ച, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ബ്രഹ്മസമോ ഹോതി? ഇധ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ഉഭതോ സുജാതോ ഹോതി – മാതിതോ ച പിതിതോ ച, സംസുദ്ധഗഹണികോ, യാവ സത്തമാ പിതാമഹയുഗാ അക്ഖിത്തോ അനുപക്കുട്ഠോ ജാതിവാദേന. സോ അട്ഠചത്താലീസവസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം കോധാരം ബ്രഹ്മചരിയം (സ്യാ॰ ക॰) ചരതി മന്തേ അധീയമാനോ. അട്ഠചത്താലീസവസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം ചരിത്വാ മന്തേ അധീയിത്വാ ആചരിയസ്സ ആചരിയധനം പരിയേസതി ധമ്മേനേവ, നോ അധമ്മേന.
‘‘തത്ഥ ച, ദോണ, കോ ധമ്മോ? നേവ കസിയാ ന വണിജ്ജായ ന ഗോരക്ഖേന ന ഇസ്സത്ഥേന ന ഇസ്സത്തേന (ക॰) ന രാജപോരിസേന ന സിപ്പഞ്ഞതരേന, കേവലം ഭിക്ഖാചരിയായ കപാലം അനതിമഞ്ഞമാനോ. സോ ആചരിയസ്സ ആചരിയധനം നിയ്യാദെത്വാ നീയ്യാദെത്വാ (സീ॰), നീയാദെത്വാ (പീ॰), നിയ്യാതെത്വാ (കത്ഥചി) കേസമസ്സും ഓഹാരെത്വാ കാസായാനി വത്ഥാനി അച്ഛാദെത്വാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജതി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ മെത്താസഹഗതേന ചേതസാ ഏകം ദിസം ഫരിത്വാ വിഹരതി, തഥാ ദുതിയം തഥാ തതിയം തഥാ ചതുത്ഥം ചതുത്ഥിം (സീ॰), ഇതി ഉദ്ധമധോ തിരിയം സബ്ബധി സബ്ബത്തതായ സബ്ബാവന്തം ലോകം മെത്താസഹഗതേന ചേതസാ വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാപജ്ജേന അബ്യാപജ്ഝേന (ക॰) അബ്യാബജ്ഝേന (?) ഫരിത്വാ വിഹരതി. കരുണാ…പേ॰… മുദിതാ… ഉപെക്ഖാസഹഗതേന ചേതസാ ഏകം ദിസം ഫരിത്വാ വിഹരതി, തഥാ ദുതിയം തഥാ തതിയം തഥാ ചതുത്ഥം , ഇതി ഉദ്ധമധോ തിരിയം സബ്ബധി സബ്ബത്തതായ സബ്ബാവന്തം ലോകം ഉപെക്ഖാസഹഗതേന ചേതസാ വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാപജ്ജേന ഫരിത്വാ വിഹരതി. സോ ഇമേ ചത്താരോ ബ്രഹ്മവിഹാരേ ഭാവെത്വാ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം ബ്രഹ്മലോകം ഉപപജ്ജതി. ഏവം ഖോ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ബ്രഹ്മസമോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ദേവസമോ ഹോതി? ഇധ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ഉഭതോ സുജാതോ ഹോതി – മാതിതോ ച പിതിതോ ച, സംസുദ്ധഗഹണികോ, യാവ സത്തമാ പിതാമഹയുഗാ അക്ഖിത്തോ അനുപക്കുട്ഠോ ജാതിവാദേന . സോ അട്ഠചത്താലീസവസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം ചരതി മന്തേ അധീയമാനോ. അട്ഠചത്താലീസവസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം ചരിത്വാ മന്തേ അധീയിത്വാ ആചരിയസ്സ ആചരിയധനം പരിയേസതി ധമ്മേനേവ, നോ അധമ്മേന. തത്ഥ ച, ദോണ, കോ ധമ്മോ? നേവ കസിയാ ന വണിജ്ജായ ന ഗോരക്ഖേന ന ഇസ്സത്ഥേന ന രാജപോരിസേന ന സിപ്പഞ്ഞതരേന, കേവലം ഭിക്ഖാചരിയായ കപാലം അനതിമഞ്ഞമാനോ. സോ ആചരിയസ്സ ആചരിയധനം നിയ്യാദെത്വാ ദാരം പരിയേസതി ധമ്മേനേവ, നോ അധമ്മേന.
‘‘തത്ഥ ച, ദോണ, കോ ധമ്മോ? നേവ കയേന ന വിക്കയേന, ബ്രാഹ്മണിംയേവ ഉദകൂപസ്സട്ഠം. സോ ബ്രാഹ്മണിംയേവ ഗച്ഛതി, ന ഖത്തിയിം ന വെസ്സിം ന സുദ്ദിം ന ചണ്ഡാലിം ന നേസാദിം ന വേനിം ന വേണിം (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) ന രഥകാരിം ന പുക്കുസിം ഗച്ഛതി, ന ഗബ്ഭിനിം ഗച്ഛതി, ന പായമാനം ഗച്ഛതി, ന അനുതുനിം ഗച്ഛതി. കസ്മാ ച, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ന ഗബ്ഭിനിം ഗച്ഛതി? സചേ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ഗബ്ഭിനിം ഗച്ഛതി, അതിമീള്ഹജോ നാമ സോ ഹോതി മാണവകോ വാ മാണവികാ മാണവകീ (ക॰) വാ . തസ്മാ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ന ഗബ്ഭിനിം ഗച്ഛതി. കസ്മാ ച, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ന പായമാനം ഗച്ഛതി? സചേ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ പായമാനം ഗച്ഛതി, അസുചിപടിപീളിതോ നാമ സോ ഹോതി മാണവകോ വാ മാണവികാ വാ. തസ്മാ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ന പായമാനം ഗച്ഛതി. തസ്സ സാ ഹോതി ബ്രാഹ്മണീ നേവ കാമത്ഥാ ന ദവത്ഥാ ന രതത്ഥാ, പജത്ഥാവ ബ്രാഹ്മണസ്സ ബ്രാഹ്മണീ ഹോതി. സോ മേഥുനം ഉപ്പാദെത്വാ കേസമസ്സും ഓഹാരെത്വാ കാസായാനി വത്ഥാനി അച്ഛാദെത്വാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജതി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ॰… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ ഇമേ ചത്താരോ ഝാനേ ഭാവെത്വാ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതി. ഏവം ഖോ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ദേവസമോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ മരിയാദോ ഹോതി? ഇധ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ഉഭതോ സുജാതോ ഹോതി – മാതിതോ ച പിതിതോ ച, സംസുദ്ധഗഹണികോ, യാവ സത്തമാ പിതാമഹയുഗാ അക്ഖിത്തോ അനുപക്കുട്ഠോ ജാതിവാദേന. സോ അട്ഠചത്താലീസവസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം ചരതി മന്തേ അധീയമാനോ. അട്ഠചത്താലീസവസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം ചരിത്വാ മന്തേ അധീയിത്വാ ആചരിയസ്സ ആചരിയധനം പരിയേസതി ധമ്മേനേവ, നോ അധമ്മേന . തത്ഥ ച, ദോണ, കോ ധമ്മോ? നേവ കസിയാ ന വണിജ്ജായ ന ഗോരക്ഖേന ന ഇസ്സത്ഥേന ന രാജപോരിസേന ന സിപ്പഞ്ഞതരേന, കേവലം ഭിക്ഖാചരിയായ കപാലം അനതിമഞ്ഞമാനോ. സോ ആചരിയസ്സ ആചരിയധനം നിയ്യാദെത്വാ ദാരം പരിയേസതി ധമ്മേനേവ, നോ അധമ്മേന.
‘‘തത്ഥ ച, ദോണ , കോ ധമ്മോ? നേവ കയേന ന വിക്കയേന, ബ്രാഹ്മണിംയേവ ഉദകൂപസ്സട്ഠം. സോ ബ്രാഹ്മണിംയേവ ഗച്ഛതി, ന ഖത്തിയിം ന വെസ്സിം ന സുദ്ദിം ന ചണ്ഡാലിം ന നേസാദിം ന വേനിം ന രഥകാരിം ന പുക്കുസിം ഗച്ഛതി, ന ഗബ്ഭിനിം ഗച്ഛതി, ന പായമാനം ഗച്ഛതി, ന അനുതുനിം ഗച്ഛതി. കസ്മാ ച, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ന ഗബ്ഭിനിം ഗച്ഛതി? സചേ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ഗബ്ഭിനിം ഗച്ഛതി, അതിമീള്ഹജോ നാമ സോ ഹോതി മാണവകോ വാ മാണവികാ വാ. തസ്മാ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ന ഗബ്ഭിനിം ഗച്ഛതി. കസ്മാ ച, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ന പായമാനം ഗച്ഛതി? സചേ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ പായമാനം ഗച്ഛതി, അസുചിപടിപീളിതോ നാമ സോ ഹോതി മാണവകോ വാ മാണവികാ വാ. തസ്മാ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ന പായമാനം ഗച്ഛതി. തസ്സ സാ ഹോതി ബ്രാഹ്മണീ നേവ കാമത്ഥാ ന ദവത്ഥാ ന രതത്ഥാ, പജത്ഥാവ ബ്രാഹ്മണസ്സ ബ്രാഹ്മണീ ഹോതി. സോ മേഥുനം ഉപ്പാദെത്വാ തമേവ പുത്തസ്സാദം നികാമയമാനോ കുടുമ്ബം അജ്ഝാവസതി, ന അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജതി. യാവ പോരാണാനം ബ്രാഹ്മണാനം മരിയാദോ തത്ഥ തിട്ഠതി, തം ന വീതിക്കമതി. ‘യാവ പോരാണാനം ബ്രാഹ്മണാനം മരിയാദോ തത്ഥ ബ്രാഹ്മണോ ഠിതോ തം ന വീതിക്കമതീ’തി, ഖോ, ദോണ, തസ്മാ ബ്രാഹ്മണോ മരിയാദോതി വുച്ചതി. ഏവം ഖോ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ മരിയാദോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ സമ്ഭിന്നമരിയാദോ ഹോതി? ഇധ , ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ഉഭതോ സുജാതോ ഹോതി – മാതിതോ ച പിതിതോ ച, സംസുദ്ധഗഹണികോ, യാവ സത്തമാ പിതാമഹയുഗാ അക്ഖിത്തോ അനുപക്കുട്ഠോ ജാതിവാദേന . സോ അട്ഠചത്താലീസവസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം ചരതി മന്തേ അധീയമാനോ. അട്ഠചത്താലീസവസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം ചരിത്വാ മന്തേ അധീയിത്വാ ആചരിയസ്സ ആചരിയധനം പരിയേസതി ധമ്മേനേവ, നോ അധമ്മേന.
‘‘തത്ഥ ച, ദോണ, കോ ധമ്മോ? നേവ കസിയാ ന വണിജ്ജായ ന ഗോരക്ഖേന ന ഇസ്സത്ഥേന ന രാജപോരിസേന ന സിപ്പഞ്ഞതരേന, കേവലം ഭിക്ഖാചരിയായ കപാലം അനതിമഞ്ഞമാനോ. സോ ആചരിയസ്സ ആചരിയധനം നിയ്യാദെത്വാ ദാരം പരിയേസതി ധമ്മേനപി അധമ്മേനപി കയേനപി വിക്കയേനപി ബ്രാഹ്മണിമ്പി ഉദകൂപസ്സട്ഠം. സോ ബ്രാഹ്മണിമ്പി ഗച്ഛതി ഖത്തിയിമ്പി ഗച്ഛതി വെസ്സിമ്പി ഗച്ഛതി സുദ്ദിമ്പി ഗച്ഛതി ചണ്ഡാലിമ്പി ഗച്ഛതി നേസാദിമ്പി ഗച്ഛതി വേനിമ്പി ഗച്ഛതി രഥകാരിമ്പി ഗച്ഛതി പുക്കുസിമ്പി ഗച്ഛതി ഗബ്ഭിനിമ്പി ഗച്ഛതി പായമാനമ്പി ഗച്ഛതി ഉതുനിമ്പി ഗച്ഛതി അനുതുനിമ്പി ഗച്ഛതി. തസ്സ സാ ഹോതി ബ്രാഹ്മണീ കാമത്ഥാപി ദവത്ഥാപി രതത്ഥാപി പജത്ഥാപി ബ്രാഹ്മണസ്സ ബ്രാഹ്മണീ ഹോതി. യാവ പോരാണാനം ബ്രാഹ്മണാനം മരിയാദോ തത്ഥ ന തിട്ഠതി, തം വീതിക്കമതി. ‘യാവ പോരാണാനം ബ്രാഹ്മണാനം മരിയാദോ തത്ഥ ബ്രാഹ്മണോ ന ഠിതോ തം വീതിക്കമതീ’തി ഖോ, ദോണ, തസ്മാ ബ്രാഹ്മണോ സമ്ഭിന്നമരിയാദോതി വുച്ചതി. ഏവം ഖോ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ സമ്ഭിന്നമരിയാദോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ബ്രാഹ്മണചണ്ഡാലോ ഹോതി? ഇധ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ഉഭതോ സുജാതോ ഹോതി – മാതിതോ ച പിതിതോ ച, സംസുദ്ധഗഹണികോ, യാവ സത്തമാ പിതാമഹയുഗാ അക്ഖിത്തോ അനുപക്കുട്ഠോ ജാതിവാദേന. സോ അട്ഠചത്താലീസവസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം ചരതി മന്തേ അധീയമാനോ. അട്ഠചത്താലീസവസ്സാനി കോമാരബ്രഹ്മചരിയം ചരിത്വാ മന്തേ അധീയിത്വാ ആചരിയസ്സ ആചരിയധനം പരിയേസതി ധമ്മേനപി അധമ്മേനപി കസിയാപി വണിജ്ജായപി ഗോരക്ഖേനപി ഇസ്സത്ഥേനപി രാജപോരിസേനപി സിപ്പഞ്ഞതരേനപി, കേവലമ്പി ഭിക്ഖാചരിയായ, കപാലം അനതിമഞ്ഞമാനോ.
‘‘സോ ആചരിയസ്സ ആചരിയധനം നിയ്യാദെത്വാ ദാരം പരിയേസതി ധമ്മേനപി അധമ്മേനപി കയേനപി വിക്കയേനപി ബ്രാഹ്മണിമ്പി ഉദകൂപസ്സട്ഠം. സോ ബ്രാഹ്മണിമ്പി ഗച്ഛതി ഖത്തിയിമ്പി ഗച്ഛതി വെസ്സിമ്പി ഗച്ഛതി സുദ്ദിമ്പി ഗച്ഛതി ചണ്ഡാലിമ്പി ഗച്ഛതി നേസാദിമ്പി ഗച്ഛതി വേനിമ്പി ഗച്ഛതി രഥകാരിമ്പി ഗച്ഛതി പുക്കുസിമ്പി ഗച്ഛതി ഗബ്ഭിനിമ്പി ഗച്ഛതി പായമാനമ്പി ഗച്ഛതി ഉതുനിമ്പി ഗച്ഛതി അനുതുനിമ്പി ഗച്ഛതി. തസ്സ സാ ഹോതി ബ്രാഹ്മണീ കാമത്ഥാപി ദവത്ഥാപി രതത്ഥാപി പജത്ഥാപി ബ്രാഹ്മണസ്സ ബ്രാഹ്മണീ ഹോതി. സോ സബ്ബകമ്മേഹി ജീവികം ജീവിതം (ക॰) കപ്പേതി. തമേനം ബ്രാഹ്മണാ ഏവമാഹംസു – ‘കസ്മാ ഭവം ബ്രാഹ്മണോ പടിജാനമാനോ സബ്ബകമ്മേഹി ജീവികം കപ്പേതീ’തി? സോ ഏവമാഹ – ‘സെയ്യഥാപി, ഭോ, അഗ്ഗി സുചിമ്പി ഡഹതി അസുചിമ്പി ഡഹതി, ന ച തേന അഗ്ഗി ഉപലിപ്പതി ഉപലിമ്പതി (ക॰); ഏവമേവം ഖോ, ഭോ, സബ്ബകമ്മേഹി ചേപി ബ്രാഹ്മണോ ജീവികം കപ്പേതി, ന ച തേന ബ്രാഹ്മണോ ഉപലിപ്പതി’. ‘സബ്ബകമ്മേഹി ജീവികം കപ്പേതീ’തി ഖോ, ദോണ , തസ്മാ ബ്രാഹ്മണോ ബ്രാഹ്മണചണ്ഡാലോതി വുച്ചതി. ഏവം ഖോ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണോ ബ്രാഹ്മണചണ്ഡാലോ ഹോതി.
‘‘യേ ഖോ തേ, ദോണ, ബ്രാഹ്മണാനം പുബ്ബകാ ഇസയോ മന്താനം കത്താരോ മന്താനം പവത്താരോ യേസമിദം ഏതരഹി ബ്രാഹ്മണാ പോരാണം മന്തപദം ഗീതം പവുത്തം സമീഹിതം തദനുഗായന്തി തദനുഭാസന്തി ഭാസിതമനുഭാസന്തി സജ്ഝായിതമനുസജ്ഝായന്തി വാചിമനുവാചെന്തി, സെയ്യഥിദം – അട്ഠകോ, വാമകോ, വാമദേവോ, വെസ്സാമിത്തോ, യമദഗ്ഗി, അങ്ഗീരസോ, ഭാരദ്വാജോ, വാസെട്ഠോ , കസ്സപോ, ഭഗു; ത്യാസ്സുമേ പഞ്ച ബ്രാഹ്മണേ പഞ്ഞാപെന്തി – ബ്രഹ്മസമം, ദേവസമം, മരിയാദം, സമ്ഭിന്നമരിയാദം, ബ്രാഹ്മണചണ്ഡാലംയേവ പഞ്ചമം. തേസം ത്വം, ദോണ, കതമോ’’തി?
‘‘ഏവം സന്തേ മയം, ഭോ ഗോതമ, ബ്രാഹ്മണചണ്ഡാലമ്പി ന പൂരേമ. അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ…പേ॰… ഉപാസകം മം ഭവം ഗോതമോ ധാരേതു അജ്ജതഗ്ഗേ പാണുപേതം സരണം ഗത’’ന്തി. ദുതിയം.
൩. സങ്ഗാരവസുത്തം
൧൯൩. അഥ ഖോ സങ്ഗാരവോ ബ്രാഹ്മണോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതാ സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ സങ്ഗാരവോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘കോ നു ഖോ, ഭോ ഗോതമ, ഹേതു കോ പച്ചയോ, യേന കദാചി ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി, പഗേവ അസജ്ഝായകതാ? കോ പന, ഭോ ഗോതമ, ഹേതു കോ പച്ചയോ, യേന കദാചി ദീഘരത്തം അസജ്ഝായകതാപി മന്താ പടിഭന്തി, പഗേവ സജ്ഝായകതാ’’തി?
‘‘യസ്മിം, ബ്രാഹ്മണ, സമയേ കാമരാഗപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി കാമരാഗപരേതേന, ഉപ്പന്നസ്സ ച കാമരാഗസ്സ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി , അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി, പഗേവ അസജ്ഝായകതാ. സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉദപത്തോ സംസട്ഠോ ലാഖായ വാ ഹലിദ്ദിയാ വാ നീലിയാ വാ മഞ്ജിട്ഠായ വാ. തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ സകം മുഖനിമിത്തം പച്ചവെക്ഖമാനോ യഥാഭൂതം നപ്പജാനെയ്യ ന പസ്സെയ്യ. ഏവമേവം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ കാമരാഗപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി കാമരാഗപരേതേന, ഉപ്പന്നസ്സ ച കാമരാഗസ്സ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി…പേ॰… ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി, പഗേവ അസജ്ഝായകതാ.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ബ്യാപാദപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി ബ്യാപാദപരേതേന, ഉപ്പന്നസ്സ ച ബ്യാപാദസ്സ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി…പേ॰… ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി, പഗേവ അസജ്ഝായകതാ. സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉദപത്തോ അഗ്ഗിനാ സന്തത്തോ ഉക്കുധിതോ ഉക്കട്ഠിതോ (സീ॰ പീ॰), ഉക്കുട്ഠിതോ (സ്യാ॰ കം॰) ഉസ്സദകജാതോ ഉസുമകജാതോ (കത്ഥചി), ഉസ്സുരകജാതോ (ക॰), ഉസ്മുദകജാതോ (മ॰ നി॰ ൩ മജ്ഝിമനികായേ). തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ സകം മുഖനിമിത്തം പച്ചവെക്ഖമാനോ യഥാഭൂതം നപ്പജാനെയ്യ ന പസ്സെയ്യ. ഏവമേവം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ബ്യാപാദപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി ബ്യാപാദപരേതേന, ഉപ്പന്നസ്സ ച ബ്യാപാദസ്സ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി…പേ॰… ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി , പഗേവ അസജ്ഝായകതാ.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ഥിനമിദ്ധപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി ഥിനമിദ്ധപരേതേന, ഉപ്പന്നസ്സ ച ഥിനമിദ്ധസ്സ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി…പേ॰… ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി, പഗേവ അസജ്ഝായകതാ. സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉദപത്തോ സേവാലപണകപരിയോനദ്ധോ. തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ സകം മുഖനിമിത്തം പച്ചവെക്ഖമാനോ യഥാഭൂതം നപ്പജാനെയ്യ ന പസ്സെയ്യ. ഏവമേവം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ഥിനമിദ്ധപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി ഥിനമിദ്ധപരേതേന, ഉപ്പന്നസ്സ ച ഥിനമിദ്ധസ്സ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി…പേ॰… ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി, പഗേവ അസജ്ഝായകതാ.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചപരേതേന, ഉപ്പന്നസ്സ ച ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചസ്സ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി…പേ॰… ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി, പഗേവ അസജ്ഝായകതാ. സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉദപത്തോ വാതേരിതോ ചലിതോ ഭന്തോ ഊമിജാതോ ഉമ്മിജാതോ (പീ॰). തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ സകം മുഖനിമിത്തം പച്ചവെക്ഖമാനോ യഥാഭൂതം നപ്പജാനെയ്യ ന പസ്സെയ്യ. ഏവമേവം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചപരേതേന, ഉപ്പന്നസ്സ ച ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചസ്സ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി…പേ॰… ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി, പഗേവ അസജ്ഝായകതാ.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ വിചികിച്ഛാപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി വിചികിച്ഛാപരേതേന , ഉപ്പന്നായ ച വിചികിച്ഛായ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി…പേ॰… ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി, പഗേവ അസജ്ഝായകതാ. സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉദപത്തോ ആവിലോ ലുളിതോ കലലീഭൂതോ അന്ധകാരേ നിക്ഖിത്തോ. തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ സകം മുഖനിമിത്തം പച്ചവെക്ഖമാനോ യഥാഭൂതം നപ്പജാനെയ്യ ന പസ്സെയ്യ. ഏവമേവം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ വിചികിച്ഛാപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി വിചികിച്ഛാപരേതേന, ഉപ്പന്നായ ച വിചികിച്ഛായ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി…പേ॰… ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി ന പസ്സതി, ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി, പഗേവ അസജ്ഝായകതാ.
‘‘യസ്മിഞ്ച ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, സമയേ ന കാമരാഗപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി ന കാമരാഗപരേതേന, ഉപ്പന്നസ്സ ച കാമരാഗസ്സ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം പജാനാതി, അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം പജാനാതി പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം പജാനാതി പസ്സതി, ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം പജാനാതി പസ്സതി, ദീഘരത്തം അസജ്ഝായകതാപി മന്താ പടിഭന്തി, പഗേവ സജ്ഝായകതാ. സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉദപത്തോ അസംസട്ഠോ ലാഖായ വാ ഹലിദ്ദിയാ വാ നീലിയാ വാ മഞ്ജിട്ഠായ വാ. തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ സകം മുഖനിമിത്തം പച്ചവെക്ഖമാനോ യഥാഭൂതം പജാനെയ്യ പസ്സെയ്യ. ഏവമേവം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ന കാമരാഗപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി…പേ॰… .
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ന ബ്യാപാദപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി…പേ॰… സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉദപത്തോ അഗ്ഗിനാ അസന്തത്തോ അനുക്കുധിതോ അനുസ്സദകജാതോ. തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ സകം മുഖനിമിത്തം പച്ചവെക്ഖമാനോ യഥാഭൂതം പജാനെയ്യ പസ്സെയ്യ. ഏവമേവം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ന ബ്യാപാദപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ന ഥിനമിദ്ധപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി…പേ॰… സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉദപത്തോ ന സേവാലപണകപരിയോനദ്ധോ. തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ സകം മുഖനിമിത്തം പച്ചവെക്ഖമാനോ യഥാഭൂതം പജാനെയ്യ പസ്സെയ്യ. ഏവമേവം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ന ഥിനമിദ്ധപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ , യസ്മിം സമയേ ന ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി…പേ॰… സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉദപത്തോ ന വാതേരിതോ ന ചലിതോ ന ഭന്തോ ന ഊമിജാതോ. തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ സകം മുഖനിമിത്തം പച്ചവെക്ഖമാനോ യഥാഭൂതം പജാനെയ്യ പസ്സെയ്യ. ഏവമേവം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ന ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി …പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ന വിചികിച്ഛാപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി ന വിചികിച്ഛാപരേതേന, ഉപ്പന്നായ ച വിചികിച്ഛായ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം പജാനാതി , അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം പജാനാതി പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം പജാനാതി പസ്സതി, ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം പജാനാതി പസ്സതി, ദീഘരത്തം അസജ്ഝായകതാപി മന്താ പടിഭന്തി, പഗേവ സജ്ഝായകതാ. സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, ഉദപത്തോ അച്ഛോ വിപ്പസന്നോ അനാവിലോ ആലോകേ നിക്ഖിത്തോ. തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ സകം മുഖനിമിത്തം പച്ചവെക്ഖമാനോ യഥാഭൂതം പജാനെയ്യ പസ്സെയ്യ. ഏവമേവം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യസ്മിം സമയേ ന വിചികിച്ഛാപരിയുട്ഠിതേന ചേതസാ വിഹരതി ന വിചികിച്ഛാപരേതേന, ഉപ്പന്നായ ച വിചികിച്ഛായ നിസ്സരണം യഥാഭൂതം പജാനാതി, അത്തത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം പജാനാതി പസ്സതി, പരത്ഥമ്പി…പേ॰… ഉഭയത്ഥമ്പി തസ്മിം സമയേ യഥാഭൂതം പജാനാതി പസ്സതി, ദീഘരത്തം അസജ്ഝായകതാപി മന്താ പടിഭന്തി, പഗേവ സജ്ഝായകതാ.
‘‘അയം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ഹേതു അയം പച്ചയോ, യേന കദാചി ദീഘരത്തം സജ്ഝായകതാപി മന്താ നപ്പടിഭന്തി, പഗേവ അസജ്ഝായകതാ . അയം പന, ബ്രാഹ്മണ, ഹേതു അയം പച്ചയോ, യേന കദാചി ദീഘരത്തം അസജ്ഝായകതാപി മന്താ പടിഭന്തി, പഗേവ സജ്ഝായകതാ’’തി.
‘‘അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ…പേ॰… ഉപാസകം മം ഭവം ഗോതമോ ധാരേതു അജ്ജതഗ്ഗേ പാണുപേതം സരണം ഗത’’ന്തി. തതിയം.
൪. കാരണപാലീസുത്തം
൧൯൪. ഏകം സമയം ഭഗവാ വേസാലിയം വിഹരതി മഹാവനേ കൂടാഗാരസാലായം. തേന ഖോ പന സമയേന കാരണപാലീ കരണപാലീ (ക॰) ബ്രാഹ്മണോ ലിച്ഛവീനം കമ്മന്തം കാരേതി. അദ്ദസാ ഖോ കാരണപാലീ ബ്രാഹ്മണോ പിങ്ഗിയാനിം ബ്രാഹ്മണം ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം; ദിസ്വാ പിങ്ഗിയാനിം ബ്രാഹ്മണം ഏതദവോച –
‘‘ഹന്ദ, കുതോ നു ഭവം പിങ്ഗിയാനീ ആഗച്ഛതി ദിവാ ദിവസ്സാ’’തി? ‘‘ഇതോഹം ഇധാഹം (സ്യാ॰ കം॰), ഇതോ ഹി ഖോ അഹം (മ॰ നി॰ ൧.൨൮൮), ഭോ, ആഗച്ഛാമി സമണസ്സ ഗോതമസ്സ സന്തികാ’’തി. ‘‘തം കിം മഞ്ഞതി ഭവം, പിങ്ഗിയാനീ, സമണസ്സ ഗോതമസ്സ പഞ്ഞാവെയ്യത്തിയം? പണ്ഡിതോ മഞ്ഞേ’’തി? ‘‘കോ ചാഹം, ഭോ, കോ ച സമണസ്സ ഗോതമസ്സ പഞ്ഞാവെയ്യത്തിയം ജാനിസ്സാമി! സോപി നൂനസ്സ താദിസോവ യോ സമണസ്സ ഗോതമസ്സ പഞ്ഞാവെയ്യത്തിയം ജാനെയ്യാ’’തി! ‘‘ഉളാരായ ഖലു ഭവം, പിങ്ഗിയാനീ, സമണം ഗോതമം പസംസായ പസംസതീ’’തി. ‘‘കോ ചാഹം, ഭോ, കോ ച സമണം ഗോതമം പസംസിസ്സാമി! പസത്ഥപ്പസത്ഥോവ പസട്ഠപസട്ഠോ ച (സ്യാ॰ കം॰ ക॰) സോ ഭവം ഗോതമോ സെട്ഠോ ദേവമനുസ്സാന’’ന്തി. ‘‘കിം പന ഭവം, പിങ്ഗിയാനീ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ സമണേ ഗോതമേ ഏവം അഭിപ്പസന്നോ’’തി?
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭോ, പുരിസോ അഗ്ഗരസപരിതിത്തോ ന അഞ്ഞേസം ഹീനാനം രസാനം പിഹേതി; ഏവമേവം ഖോ, ഭോ, യതോ യതോ തസ്സ ഭോതോ ഗോതമസ്സ ധമ്മം സുണാതി – യദി സുത്തസോ, യദി ഗെയ്യസോ, യദി വെയ്യാകരണസോ, യദി അബ്ഭുതധമ്മസോ – തതോ തതോ ന അഞ്ഞേസം പുഥുസമണബ്രാഹ്മണപ്പവാദാനം പിഹേതി.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭോ, പുരിസോ ജിഘച്ഛാദുബ്ബല്യപരേതോ മധുപിണ്ഡികം അധിഗച്ഛെയ്യ. സോ യതോ യതോ സായേഥ, ലഭതേവ സായെയ്യ, ലഭേഥേവ (മ॰ നി॰ ൧.൨൦൫) സാദുരസം അസേചനകം; ഏവമേവം ഖോ, ഭോ, യതോ യതോ തസ്സ ഭോതോ ഗോതമസ്സ ധമ്മം സുണാതി – യദി സുത്തസോ, യദി ഗെയ്യസോ, യദി വെയ്യാകരണസോ, യദി അബ്ഭുതധമ്മസോ – തതോ തതോ ലഭതേവ അത്തമനതം, ലഭതി ചേതസോ പസാദം.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭോ, പുരിസോ ചന്ദനഘടികം അധിഗച്ഛെയ്യ – ഹരിചന്ദനസ്സ വാ ലോഹിതചന്ദനസ്സ വാ. സോ യതോ യതോ ഘായേഥ – യദി മൂലതോ, യദി മജ്ഝതോ, യദി അഗ്ഗതോ – അധിഗച്ഛതേവ അധിഗച്ഛേഥേവ (?) സുരഭിഗന്ധം അസേചനകം; ഏവമേവം ഖോ, ഭോ, യതോ യതോ തസ്സ ഭോതോ ഗോതമസ്സ ധമ്മം സുണാതി – യദി സുത്തസോ, യദി ഗെയ്യസോ, യദി വെയ്യാകരണസോ, യദി അബ്ഭുതധമ്മസോ – തതോ തതോ അധിഗച്ഛതി പാമൊജ്ജം അധിഗച്ഛതി സോമനസ്സം.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭോ, പുരിസോ ആബാധികോ ദുക്ഖിതോ ബാള്ഹഗിലാനോ. തസ്സ കുസലോ ഭിസക്കോ ഠാനസോ ആബാധം നീഹരെയ്യ; ഏവമേവം ഖോ, ഭോ, യതോ യതോ തസ്സ ഭോതോ ഗോതമസ്സ ധമ്മം സുണാതി – യദി സുത്തസോ, യദി ഗെയ്യസോ, യദി വെയ്യാകരണസോ, യദി അബ്ഭുതധമ്മസോ – തതോ തതോ സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ അബ്ഭത്ഥം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സെയ്യഥാപി , ഭോ, പൊക്ഖരണീ അച്ഛോദകാ സാതോദകാ സീതോദകാ സേതകാ സുപതിത്ഥാ രമണീയാ. അഥ പുരിസോ ആഗച്ഛെയ്യ ഘമ്മാഭിതത്തോ ഘമ്മപരേതോ കിലന്തോ തസിതോ പിപാസിതോ . സോ തം പൊക്ഖരണിം ഓഗാഹെത്വാ ന്ഹാത്വാ ച പിവിത്വാ ച സബ്ബദരഥകിലമഥപരിളാഹം പടിപ്പസ്സമ്ഭെയ്യ. ഏവമേവം ഖോ, ഭോ, യതോ യതോ തസ്സ ഭോതോ ഗോതമസ്സ ധമ്മം സുണാതി – യദി സുത്തസോ, യദി ഗെയ്യസോ, യദി വെയ്യാകരണസോ, യദി അബ്ഭുതധമ്മസോ – തതോ തതോ സബ്ബദരഥകിലമഥപരിളാഹാ പടിപ്പസ്സമ്ഭന്തീ’’തി.
ഏവം വുത്തേ കാരണപാലീ ബ്രാഹ്മണോ ഉട്ഠായാസനാ ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ ദക്ഖിണം ജാണുമണ്ഡലം പഥവിയം നിഹന്ത്വാ യേന ഭഗവാ തേനഞ്ജലിം പണാമെത്വാ തിക്ഖത്തും ഉദാനം ഉദാനേസി –
‘‘നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ;
നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ;
നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സാ’’തി.
‘‘അഭിക്കന്തം, ഭോ പിങ്ഗിയാനി, അഭിക്കന്തം, ഭോ പിങ്ഗിയാനി! സെയ്യഥാപി, ഭോ പിങ്ഗിയാനി, നിക്കുജ്ജിതം നികുജ്ജിതം (ക॰) വാ ഉക്കുജ്ജെയ്യ പടിച്ഛന്നം വാ വിവരെയ്യ, മൂള്ഹസ്സ വാ മഗ്ഗം ആചിക്ഖെയ്യ അന്ധകാരേ വാ തേലപജ്ജോതം ധാരെയ്യ – ചക്ഖുമന്തോ രൂപാനി ദക്ഖന്തീതി; ഏവമേവം ഭോതാ പിങ്ഗിയാനിനാ അനേകപരിയായേന ധമ്മോ പകാസിതോ. ഏസാഹം, ഭോ പിങ്ഗിയാനി, തം ഭവന്തം ഗോതമം സരണം ഗച്ഛാമി ധമ്മഞ്ച ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച. ഉപാസകം മം ഭവം പിങ്ഗിയാനീ ധാരേതു, അജ്ജതഗ്ഗേ പാണുപേതം സരണം ഗത’’ന്തി. ചതുത്ഥം.
൫. പിങ്ഗിയാനീസുത്തം
൧൯൫. ഏകം സമയം ഭഗവാ വേസാലിയം വിഹരതി മഹാവനേ കൂടാഗാരസാലായം. തേന ഖോ പന സമയേന പഞ്ചമത്താനി ലിച്ഛവിസതാനി ഭഗവന്തം പയിരുപാസന്തി. അപ്പേകച്ചേ ലിച്ഛവീ നീലാ ഹൊന്തി നീലവണ്ണാ നീലവത്ഥാ നീലാലങ്കാരാ, അപ്പേകച്ചേ ലിച്ഛവീ പീതാ ഹൊന്തി പീതവണ്ണാ പീതവത്ഥാ പീതാലങ്കാരാ , അപ്പേകച്ചേ ലിച്ഛവീ ലോഹിതകാ ഹൊന്തി ലോഹിതകവണ്ണാ ലോഹിതകവത്ഥാ ലോഹിതകാലങ്കാരാ, അപ്പേകച്ചേ ലിച്ഛവീ ഓദാതാ ഹൊന്തി ഓദാതവണ്ണാ ഓദാതവത്ഥാ ഓദാതാലങ്കാരാ. ത്യസ്സുദം ഭഗവാ അതിരോചതി വണ്ണേന ചേവ യസസാ ച.
അഥ ഖോ പിങ്ഗിയാനീ ബ്രാഹ്മണോ ഉട്ഠായാസനാ ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ യേന ഭഗവാ തേനഞ്ജലിം പണാമെത്വാ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘പടിഭാതി മം, ഭഗവാ, പടിഭാതി മം, സുഗതാ’’തി. ‘‘പടിഭാതു തം പിങ്ഗിയാനീ’’തി ഭഗവാ അവോച. അഥ ഖോ പിങ്ഗിയാനീ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവതോ സമ്മുഖാ സാരുപ്പായ ഗാഥായ അഭിത്ഥവി –
‘‘പദ്മം പദുമം (ക॰) സം॰ നി॰ ൧.൧൩൨ യഥാ കോകനദം കോകനുദം (സ്യാ॰ കം॰) സുഗന്ധം,
പാതോ സിയാ ഫുല്ലമവീതഗന്ധം;
അങ്ഗീരസം പസ്സ വിരോചമാനം,
തപന്തമാദിച്ചമിവന്തലിക്ഖേ’’തി.
അഥ ഖോ തേ ലിച്ഛവീ പഞ്ചഹി ഉത്തരാസങ്ഗസതേഹി പിങ്ഗിയാനിം ബ്രാഹ്മണം അച്ഛാദേസും. അഥ ഖോ പിങ്ഗിയാനീ ബ്രാഹ്മണോ തേഹി പഞ്ചഹി ഉത്തരാസങ്ഗസതേഹി ഭഗവന്തം അച്ഛാദേസി .
അഥ ഖോ ഭഗവാ തേ ലിച്ഛവീ ഏതദവോച – ‘‘പഞ്ചന്നം, ലിച്ഛവീ, രതനാനം പാതുഭാവോ ദുല്ലഭോ ലോകസ്മിം. കതമേസം പഞ്ചന്നം? തഥാഗതസ്സ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പാതുഭാവോ ദുല്ലഭോ ലോകസ്മിം. തഥാഗതപ്പവേദിതസ്സ ധമ്മവിനയസ്സ ദേസേതാ പുഗ്ഗലോ ദുല്ലഭോ ലോകസ്മിം. തഥാഗതപ്പവേദിതസ്സ ധമ്മവിനയസ്സ ദേസിതസ്സ വിഞ്ഞാതാ പുഗ്ഗലോ ദുല്ലഭോ ലോകസ്മിം. തഥാഗതപ്പവേദിതസ്സ ധമ്മവിനയസ്സ ദേസിതസ്സ വിഞ്ഞാതാ ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപന്നോ പുഗ്ഗലോ ദുല്ലഭോ ലോകസ്മിം. കതഞ്ഞൂ കതവേദീ പുഗ്ഗലോ ദുല്ലഭോ ലോകസ്മിം. ഇമേസം ഖോ, ലിച്ഛവീ, പഞ്ചന്നം രതനാനം പാതുഭാവോ ദുല്ലഭോ ലോകസ്മി’’ന്തി അ॰ നി॰ ൫.൧൪൩. പഞ്ചമം.
൬. മഹാസുപിനസുത്തം
൧൯൬. ‘‘തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ പഞ്ച മഹാസുപിനാ പാതുരഹേസും. കതമേ പഞ്ച? തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ അയം മഹാപഥവീ മഹാസയനം അഹോസി, ഹിമവാ പബ്ബതരാജാ ബിബ്ബോഹനം ബിബ്ബോഹനം (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰), ബിമ്ബ + ഓഹനം = ഇതി പദവിഭാഗോ അഹോസി, പുരത്ഥിമേ സമുദ്ദേ വാമോ ഹത്ഥോ ഓഹിതോ അഹോസി, പച്ഛിമേ സമുദ്ദേ ദക്ഖിണോ ഹത്ഥോ ഓഹിതോ അഹോസി, ദക്ഖിണേ സമുദ്ദേ ഉഭോ പാദാ ഓഹിതാ അഹേസും. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ അയം പഠമോ മഹാസുപിനോ പാതുരഹോസി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ തിരിയാ നാമ തിണജാതി നാഭിയാ ഉഗ്ഗന്ത്വാ നഭം ആഹച്ച ഠിതാ അഹോസി. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ , അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ അയം ദുതിയോ മഹാസുപിനോ പാതുരഹോസി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ സേതാ കിമീ കണ്ഹസീസാ പാദേഹി ഉസ്സക്കിത്വാ ( ) (അഗ്ഗനഖതോ) കത്ഥചി ദിസ്സതി യാവ ജാണുമണ്ഡലാ പടിച്ഛാദേസും. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ അയം തതിയോ മഹാസുപിനോ പാതുരഹോസി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ ചത്താരോ സകുണാ നാനാവണ്ണാ ചതൂഹി ദിസാഹി ആഗന്ത്വാ പാദമൂലേ നിപതിത്വാ സബ്ബസേതാ സമ്പജ്ജിംസു. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ അയം ചതുത്ഥോ മഹാസുപിനോ പാതുരഹോസി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധോ ബോധിസത്തോവ സമാനോ മഹതോ മീള്ഹപബ്ബതസ്സ ഉപരൂപരി ചങ്കമതി അലിപ്പമാനോ മീള്ഹേന. തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ അയം പഞ്ചമോ മഹാസുപിനോ പാതുരഹോസി.
‘‘യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ അയം മഹാപഥവീ മഹാസയനം അഹോസി, ഹിമവാ പബ്ബതരാജാ ബിബ്ബോഹനം അഹോസി, പുരത്ഥിമേ സമുദ്ദേ വാമോ ഹത്ഥോ ഓഹിതോ അഹോസി, പച്ഛിമേ സമുദ്ദേ ദക്ഖിണോ ഹത്ഥോ ഓഹിതോ അഹോസി, ദക്ഖിണേ സമുദ്ദേ ഉഭോ പാദാ ഓഹിതാ അഹേസും; തഥാഗതേന , ഭിക്ഖവേ, അരഹതാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന അനുത്തരാ സമ്മാസമ്ബോധി അഭിസമ്ബുദ്ധാ. തസ്സാ അഭിസമ്ബോധായ അയം പഠമോ മഹാസുപിനോ പാതുരഹോസി.
‘‘യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ തിരിയാ നാമ തിണജാതി നാഭിയാ ഉഗ്ഗന്ത്വാ നഭം ആഹച്ച ഠിതാ അഹോസി; തഥാഗതേന, ഭിക്ഖവേ, അരഹതാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ അഭിസമ്ബുജ്ഝിത്വാ യാവ ദേവമനുസ്സേഹി സുപ്പകാസിതോ. തസ്സ അഭിസമ്ബോധായ അയം ദുതിയോ മഹാസുപിനോ പാതുരഹോസി.
‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ സേതാ കിമീ കണ്ഹസീസാ പാദേഹി ഉസ്സക്കിത്വാ യാവ ജാണുമണ്ഡലാ പടിച്ഛാദേസും; ബഹൂ, ഭിക്ഖവേ, ഗിഹീ ഓദാതവസനാ തഥാഗതം പാണുപേതാ പാണുപേതം (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) സരണം ഗതാ. തസ്സ അഭിസമ്ബോധായ അയം തതിയോ മഹാസുപിനോ പാതുരഹോസി.
‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ ചത്താരോ സകുണാ നാനാവണ്ണാ ചതൂഹി ദിസാഹി ആഗന്ത്വാ പാദമൂലേ നിപതിത്വാ സബ്ബസേതാ സമ്പജ്ജിംസു; ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, വണ്ണാ ഖത്തിയാ ബ്രാഹ്മണാ വെസ്സാ സുദ്ദാ തേ തഥാഗതപ്പവേദിതേ ധമ്മവിനയേ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിത്വാ അനുത്തരം വിമുത്തിം സച്ഛികരൊന്തി. തസ്സ അഭിസമ്ബോധായ അയം ചതുത്ഥോ മഹാസുപിനോ പാതുരഹോസി.
‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധോ ബോധിസത്തോവ സമാനോ മഹതോ മീള്ഹപബ്ബതസ്സ ഉപരൂപരി ചങ്കമതി അലിപ്പമാനോ മീള്ഹേന; ലാഭീ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപ്പച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരാനം, തം തത്ഥ ച (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) തഥാഗതോ അഗഥിതോ അഗധിതോ (സ്യാ॰ പീ॰ ക॰) അമുച്ഛിതോ അനജ്ഝോസന്നോ അനജ്ഝാപന്നോ (ക॰) അനജ്ഝോപന്നോ (സീ॰ സ്യാ॰) ആദീനവദസ്സാവീ നിസ്സരണപഞ്ഞോ പരിഭുഞ്ജതി. തസ്സ അഭിസമ്ബോധായ അയം പഞ്ചമോ മഹാസുപിനോ പാതുരഹോസി.
‘‘തഥാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ ഇമേ പഞ്ച മഹാസുപിനാ പാതുരഹേസു’’ന്തി. ഛട്ഠം.
൭. വസ്സസുത്തം
൧൯൭. ‘‘പഞ്ചിമേ , ഭിക്ഖവേ, വസ്സസ്സ അന്തരായാ, യം നേമിത്താ നേമിത്തകാ (കത്ഥചി) ന ജാനന്തി, യത്ഥ നേമിത്താനം ചക്ഖു ന കമതി. കതമേ പഞ്ച? ഉപരി, ഭിക്ഖവേ, ആകാസേ തേജോധാതു പകുപ്പതി. തേന ഉപ്പന്നാ മേഘാ പടിവിഗച്ഛന്തി. അയം, ഭിക്ഖവേ, പഠമോ വസ്സസ്സ അന്തരായോ, യം നേമിത്താ ന ജാനന്തി, യത്ഥ നേമിത്താനം ചക്ഖു ന കമതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഉപരി ആകാസേ വായോധാതു പകുപ്പതി. തേന ഉപ്പന്നാ മേഘാ പടിവിഗച്ഛന്തി. അയം, ഭിക്ഖവേ, ദുതിയോ വസ്സസ്സ അന്തരായോ, യം നേമിത്താ ന ജാനന്തി, യത്ഥ നേമിത്താനം ചക്ഖു ന കമതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, രാഹു അസുരിന്ദോ പാണിനാ ഉദകം സമ്പടിച്ഛിത്വാ മഹാസമുദ്ദേ ഛഡ്ഡേതി. അയം, ഭിക്ഖവേ, തതിയോ വസ്സസ്സ അന്തരായോ, യം നേമിത്താ ന ജാനന്തി, യത്ഥ നേമിത്താനം ചക്ഖു ന കമതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, വസ്സവലാഹകാ ദേവാ പമത്താ ഹൊന്തി. അയം, ഭിക്ഖവേ, ചതുത്ഥോ വസ്സസ്സ അന്തരായോ, യം നേമിത്താ ന ജാനന്തി, യത്ഥ നേമിത്താനം ചക്ഖു ന കമതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, മനുസ്സാ അധമ്മികാ ഹൊന്തി. അയം, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചമോ വസ്സസ്സ അന്തരായോ, യം നേമിത്താ ന ജാനന്തി, യത്ഥ നേമിത്താനം ചക്ഖു ന കമതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച വസ്സസ്സ അന്തരായാ, യം നേമിത്താ ന ജാനന്തി, യത്ഥ നേമിത്താനം ചക്ഖു ന കമതീ’’തി. സത്തമം.
൮. വാചാസുത്തം
൧൯൮. ‘‘പഞ്ചഹി , ഭിക്ഖവേ, അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതാ വാചാ സുഭാസിതാ ഹോതി, നോ ദുബ്ഭാസിതാ, അനവജ്ജാ ച അനനുവജ്ജാ ച വിഞ്ഞൂനം അനനുവജ്ജാ വിഞ്ഞൂനം (സ്യാ॰ കം॰). കതമേഹി പഞ്ചഹി? കാലേന ച ഭാസിതാ ഹോതി, സച്ചാ ച ഭാസിതാ ഹോതി, സണ്ഹാ ച ഭാസിതാ ഹോതി, അത്ഥസംഹിതാ ച ഭാസിതാ ഹോതി, മെത്തചിത്തേന ച ഭാസിതാ ഹോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹി അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതാ വാചാ സുഭാസിതാ ഹോതി, നോ ദുബ്ഭാസിതാ, അനവജ്ജാ ച അനനുവജ്ജാ ച വിഞ്ഞൂന’’ന്തി. അട്ഠമം.
൯. കുലസുത്തം
൧൯൯. ‘‘യം, ഭിക്ഖവേ, സീലവന്തോ പബ്ബജിതാ കുലം ഉപസങ്കമന്തി, തത്ഥ മനുസ്സാ പഞ്ചഹി ഠാനേഹി ബഹും പുഞ്ഞം പസവന്തി. കതമേഹി പഞ്ചഹി? യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ സീലവന്തേ പബ്ബജിതേ കുലം ഉപസങ്കമന്തേ മനുസ്സാ ദിസ്വാ ചിത്താനി പസാദെന്തി പസീദന്തി (സ്യാ॰ കം॰ ക॰), സഗ്ഗസംവത്തനികം, ഭിക്ഖവേ, തം കുലം തസ്മിം സമയേ പടിപദം പടിപന്നം ഹോതി.
‘‘യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ സീലവന്തേ പബ്ബജിതേ കുലം ഉപസങ്കമന്തേ മനുസ്സാ പച്ചുട്ഠെന്തി അഭിവാദെന്തി ആസനം ദെന്തി, ഉച്ചാകുലീനസംവത്തനികം, ഭിക്ഖവേ, തം കുലം തസ്മിം സമയേ പടിപദം പടിപന്നം ഹോതി.
‘‘യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ സീലവന്തേ പബ്ബജിതേ കുലം ഉപസങ്കമന്തേ മനുസ്സാ മച്ഛേരമലം പടിവിനെന്തി പടിവിനോദെന്തി (സീ॰ പീ॰), മഹേസക്ഖസംവത്തനികം, ഭിക്ഖവേ, തം കുലം തസ്മിം സമയേ പടിപദം പടിപന്നം ഹോതി.
‘‘യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ സീലവന്തേ പബ്ബജിതേ കുലം ഉപസങ്കമന്തേ മനുസ്സാ യഥാസത്തി യഥാബലം സംവിഭജന്തി, മഹാഭോഗസംവത്തനികം , ഭിക്ഖവേ, തം കുലം തസ്മിം സമയേ പടിപദം പടിപന്നം ഹോതി.
‘‘യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ സീലവന്തേ പബ്ബജിതേ കുലം ഉപസങ്കമന്തേ മനുസ്സാ പരിപുച്ഛന്തി പരിപഞ്ഹന്തി ധമ്മം സുണന്തി, മഹാപഞ്ഞാസംവത്തനികം, ഭിക്ഖവേ, തം കുലം തസ്മിം സമയേ പടിപദം പടിപന്നം ഹോതി. യം , ഭിക്ഖവേ, സീലവന്തോ പബ്ബജിതാ കുലം ഉപസങ്കമന്തി, തത്ഥ മനുസ്സാ ഇമേഹി പഞ്ചഹി ഠാനേഹി ബഹും പുഞ്ഞം പസവന്തീ’’തി. നവമം.
൧൦. നിസ്സാരണീയസുത്തം
൨൦൦. ‘‘പഞ്ചിമാ , ഭിക്ഖവേ, നിസ്സാരണീയാ നിസ്സരണീയാ (പീ॰), നിസ്സരണിയാ (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൨൧) ധാതുയോ. കതമാ പഞ്ച? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ കാമം കാമേ (സ്യാ॰ കം॰) ദീ॰ നി॰ ൩.൩൨൧ മനസികരോതോ കാമേസു ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി. നെക്ഖമ്മം ഖോ പനസ്സ മനസികരോതോ നെക്ഖമ്മേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി. തസ്സ തം ചിത്തം സുഗതം സുകതം (പീ॰ ക॰) സുഭാവിതം സുവുട്ഠിതം സുവിമുത്തം സുവിസംയുത്തം വിസംയുത്തം (കത്ഥചി, ദീ॰ നി॰ ൩.൩൨൧) കാമേഹി; യേ ച കാമപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജന്തി ആസവാ വിഘാതപരിളാഹാ, മുത്തോ സോ തേഹി, ന സോ തം വേദനം വേദിയതി. ഇദമക്ഖാതം കാമാനം നിസ്സരണം.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ ബ്യാപാദം മനസികരോതോ ബ്യാപാദേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി. അബ്യാപാദം ഖോ പനസ്സ മനസികരോതോ അബ്യാപാദേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി. തസ്സ തം ചിത്തം സുഗതം സുഭാവിതം സുവുട്ഠിതം സുവിമുത്തം സുവിസംയുത്തം ബ്യാപാദേന; യേ ച ബ്യാപാദപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജന്തി ആസവാ വിഘാതപരിളാഹാ, മുത്തോ സോ തേഹി, ന സോ തം വേദനം വേദിയതി. ഇദമക്ഖാതം ബ്യാപാദസ്സ നിസ്സരണം.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ വിഹേസം മനസികരോതോ വിഹേസായ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി. അവിഹേസം ഖോ പനസ്സ മനസികരോതോ അവിഹേസായ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി. തസ്സ തം ചിത്തം സുഗതം സുഭാവിതം സുവുട്ഠിതം സുവിമുത്തം സുവിസംയുത്തം വിഹേസായ; യേ ച വിഹേസാപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജന്തി ആസവാ വിഘാതപരിളാഹാ, മുത്തോ സോ തേഹി, ന സോ തം വേദനം വേദിയതി. ഇദമക്ഖാതം വിഹേസായ നിസ്സരണം.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ രൂപം മനസികരോതോ രൂപേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി. അരൂപം ഖോ പനസ്സ മനസികരോതോ അരൂപേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി. തസ്സ തം ചിത്തം സുഗതം സുഭാവിതം സുവുട്ഠിതം സുവിമുത്തം സുവിസംയുത്തം രൂപേഹി; യേ ച രൂപപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജന്തി ആസവാ വിഘാതപരിളാഹാ, മുത്തോ സോ തേഹി, ന സോ തം വേദനം വേദിയതി. ഇദമക്ഖാതം രൂപാനം നിസ്സരണം.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ സക്കായം മനസികരോതോ സക്കായേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി. സക്കായനിരോധം ഖോ പനസ്സ മനസികരോതോ സക്കായനിരോധേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി. തസ്സ തം ചിത്തം സുഗതം സുഭാവിതം സുവുട്ഠിതം സുവിമുത്തം സുവിസംയുത്തം സക്കായേന; യേ ച സക്കായപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജന്തി ആസവാ വിഘാതപരിളാഹാ, മുത്തോ സോ തേഹി, ന സോ തം വേദനം വേദിയതി. ഇദമക്ഖാതം സക്കായസ്സ നിസ്സരണം.
‘‘തസ്സ കാമനന്ദീപി നാനുസേതി, ബ്യാപാദനന്ദീപി നാനുസേതി, വിഹേസാനന്ദീപി നാനുസേതി , രൂപനന്ദീപി നാനുസേതി, സക്കായനന്ദീപി നാനുസേതി (സോ) ( ) കത്ഥചി നത്ഥി കാമനന്ദിയാപി അനനുസയാ, ബ്യാപാദനന്ദിയാപി അനനുസയാ, വിഹേസാനന്ദിയാപി അനനുസയാ, രൂപനന്ദിയാപി അനനുസയാ, സക്കായനന്ദിയാപി അനനുസയാ. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു നിരനുസയോ, അച്ഛെച്ഛി അച്ഛെജ്ജി (സ്യാ॰ കം॰ ക॰) തണ്ഹം, വിവത്തയി വാവത്തയി (സീ॰) സംയോജനം, സമ്മാ മാനാഭിസമയാ അന്തമകാസി ദുക്ഖസ്സ. ഇമാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച നിസ്സാരണീയാ ധാതുയോ’’തി. ദസമം.
ബ്രാഹ്മണവഗ്ഗോ പഞ്ചമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
സോണോ ദോണോ സങ്ഗാരവോ, കാരണപാലീ ച പിങ്ഗിയാനീ;
സുപിനാ ച വസ്സാ വാചാ, കുലം നിസ്സാരണീയേന ചാതി.
ചതുത്ഥംപണ്ണാസകം സമത്തോ.
൫. പഞ്ചമപണ്ണാസകം