൪. സുമനവഗ്ഗോ
൧. സുമനസുത്തം
൩൧. ഏകം സമയം…പേ॰… അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. അഥ ഖോ സുമനാ രാജകുമാരീ പഞ്ചഹി രഥസതേഹി പഞ്ചഹി രാജകുമാരിസതേഹി പരിവുതാ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ സുമനാ രാജകുമാരീ ഭഗവന്തം ഏതദവോച –
‘‘ഇധസ്സു, ഭന്തേ, ഭഗവതോ ദ്വേ സാവകാ സമസദ്ധാ സമസീലാ സമപഞ്ഞാ – ഏകോ ദായകോ, ഏകോ അദായകോ. തേ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജെയ്യും. ദേവഭൂതാനം പന നേസം തേസം (സീ॰), ഭന്തേ, സിയാ വിസേസോ, സിയാ നാനാകരണ’’ന്തി?
‘‘സിയാ, സുമനേ’’തി ഭഗവാ അവോച – ‘‘യോ സോ, സുമനേ, ദായകോ സോ അമും അദായകം ദേവഭൂതോ സമാനോ പഞ്ചഹി ഠാനേഹി അധിഗണ്ഹാതി – ദിബ്ബേന ആയുനാ, ദിബ്ബേന വണ്ണേന, ദിബ്ബേന സുഖേന, ദിബ്ബേന യസേന, ദിബ്ബേന ആധിപതെയ്യേന. യോ സോ, സുമനേ, ദായകോ സോ അമും അദായകം ദേവഭൂതോ സമാനോ ഇമേഹി പഞ്ചഹി ഠാനേഹി അധിഗണ്ഹാതി’’.
‘‘സചേ പന തേ, ഭന്തേ, തതോ ചുതാ ഇത്ഥത്തം ആഗച്ഛന്തി, മനുസ്സഭൂതാനം പന നേസം, ഭന്തേ, സിയാ വിസേസോ, സിയാ നാനാകരണ’’ന്തി? ‘‘സിയാ, സുമനേ’’തി ഭഗവാ അവോച – ‘‘യോ സോ, സുമനേ, ദായകോ സോ അമും അദായകം മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ പഞ്ചഹി ഠാനേഹി അധിഗണ്ഹാതി – മാനുസകേന ആയുനാ, മാനുസകേന വണ്ണേന, മാനുസകേന സുഖേന, മാനുസകേന യസേന, മാനുസകേന ആധിപതെയ്യേന. യോ സോ, സുമനേ, ദായകോ സോ അമും അദായകം മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ ഇമേഹി പഞ്ചഹി ഠാനേഹി അധിഗണ്ഹാതി’’.
‘‘സചേ പന തേ, ഭന്തേ, ഉഭോ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജന്തി, പബ്ബജിതാനം പന നേസം, ഭന്തേ , സിയാ വിസേസോ, സിയാ നാനാകരണ’’ന്തി? ‘‘സിയാ, സുമനേ’’തി ഭഗവാ അവോച – ‘‘യോ സോ, സുമനേ, ദായകോ സോ അമും അദായകം പബ്ബജിതോ സമാനോ പഞ്ചഹി ഠാനേഹി അധിഗണ്ഹാതി – യാചിതോവ ബഹുലം ചീവരം പരിഭുഞ്ജതി അപ്പം അയാചിതോ, യാചിതോവ ബഹുലം പിണ്ഡപാതം പരിഭുഞ്ജതി അപ്പം അയാചിതോ, യാചിതോവ ബഹുലം സേനാസനം പരിഭുഞ്ജതി അപ്പം അയാചിതോ, യാചിതോവ ബഹുലം ഗിലാനപ്പച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരം പരിഭുഞ്ജതി അപ്പം അയാചിതോ. യേഹി ഖോ പന സബ്രഹ്മചാരീഹി സദ്ധിം വിഹരതി ത്യസ്സ മനാപേനേവ ബഹുലം കായകമ്മേന സമുദാചരന്തി അപ്പം അമനാപേന, മനാപേനേവ ബഹുലം വചീകമ്മേന സമുദാചരന്തി അപ്പം അമനാപേന, മനാപേനേവ ബഹുലം മനോകമ്മേന സമുദാചരന്തി അപ്പം അമനാപേന, മനാപംയേവ ബഹുലം ഉപഹാരം ഉപഹരന്തി അപ്പം അമനാപം . യോ സോ, സുമനേ, ദായകോ സോ അമും അദായകം പബ്ബജിതോ സമാനോ ഇമേഹി പഞ്ചഹി ഠാനേഹി അധിഗണ്ഹാതീ’’തി.
‘‘സചേ പന തേ, ഭന്തേ, ഉഭോ അരഹത്തം പാപുണന്തി, അരഹത്തപ്പത്താനം പന നേസം, ഭന്തേ, സിയാ വിസേസോ, സിയാ നാനാകരണ’’ന്തി? ‘‘എത്ഥ ഖോ പനേസാഹം, സുമനേ, ന കിഞ്ചി നാനാകരണം വദാമി, യദിദം വിമുത്തിയാ വിമുത്തി’’ന്തി വിമുത്തന്തി (സ്യാ॰ കം॰).
‘‘അച്ഛരിയം, ഭന്തേ, അബ്ഭുതം, ഭന്തേ! യാവഞ്ചിദം, ഭന്തേ, അലമേവ ദാനാനി ദാതും അലം പുഞ്ഞാനി കാതും; യത്ര ഹി നാമ ദേവഭൂതസ്സാപി ഉപകാരാനി പുഞ്ഞാനി, മനുസ്സഭൂതസ്സാപി ഉപകാരാനി പുഞ്ഞാനി, പബ്ബജിതസ്സാപി ഉപകാരാനി പുഞ്ഞാനീ’’തി. ‘‘ഏവമേതം, സുമനേ! അലഞ്ഹി, സുമനേ, ദാനാനി ദാതും അലം പുഞ്ഞാനി കാതും! ദേവഭൂതസ്സാപി ഉപകാരാനി പുഞ്ഞാനി, മനുസ്സഭൂതസ്സാപി ഉപകാരാനി പുഞ്ഞാനി, പബ്ബജിതസ്സാപി ഉപകാരാനി പുഞ്ഞാനീ’’തി .
ഇദമവോച ഭഗവാ. ഇദം വത്വാന ഇദം വത്വാ (സീ॰ പീ॰) ഏവമുപരിപി സുഗതോ അഥാപരം ഏതദവോച സത്ഥാ –
‘‘യഥാപി ചന്ദോ വിമലോ, ഗച്ഛം ആകാസധാതുയാ;
സബ്ബേ താരാഗണേ ലോകേ, ആഭായ അതിരോചതി.
‘‘തഥേവ സീലസമ്പന്നോ, സദ്ധോ പുരിസപുഗ്ഗലോ;
സബ്ബേ മച്ഛരിനോ ലോകേ, ചാഗേന അതിരോചതി.
‘‘യഥാപി മേഘോ ഥനയം, വിജ്ജുമാലീ സതക്കകു;
ഥലം നിന്നഞ്ച പൂരേതി, അഭിവസ്സം വസുന്ധരം.
‘‘ഏവം ദസ്സനസമ്പന്നോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാവകോ;
മച്ഛരിം അധിഗണ്ഹാതി, പഞ്ചഠാനേഹി പണ്ഡിതോ.
‘‘ആയുനാ യസസാ ചേവ ആയുനാ ച യസേന ച (ക॰), വണ്ണേന ച സുഖേന ച;
സ വേ ഭോഗപരിബ്യൂള്ഹോ ഭോഗപരിബ്ബൂള്ഹോ (സീ॰), പെച്ച സഗ്ഗേ പമോദതീ’’തി. പഠമം;
൨. ചുന്ദീസുത്തം
൩൨. ഏകം സമയം ഭഗവാ രാജഗഹേ വിഹരതി വേളുവനേ കലന്ദകനിവാപേ. അഥ ഖോ ചുന്ദീ രാജകുമാരീ പഞ്ചഹി രഥസതേഹി പഞ്ചഹി ച കുമാരിസതേഹി പരിവുതാ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ ചുന്ദീ രാജകുമാരീ ഭഗവന്തം ഏതദവോച –
‘‘അമ്ഹാകം, ഭന്തേ, ഭാതാ ചുന്ദോ നാമ രാജകുമാരോ, സോ ഏവമാഹ – ‘യദേവ സോ ഹോതി ഇത്ഥീ വാ പുരിസോ വാ ബുദ്ധം സരണം ഗതോ, ധമ്മം സരണം ഗതോ, സങ്ഘം സരണം ഗതോ, പാണാതിപാതാ പടിവിരതോ, അദിന്നാദാനാ പടിവിരതോ, കാമേസുമിച്ഛാചാരാ പടിവിരതോ, മുസാവാദാ പടിവിരതോ, സുരാമേരയമജ്ജപമാദട്ഠാനാ പടിവിരതോ, സോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിംയേവ ഉപപജ്ജതി, നോ ദുഗ്ഗതി’ന്തി. സാഹം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം പുച്ഛാമി – ‘കഥംരൂപേ ഖോ, ഭന്തേ, സത്ഥരി പസന്നോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിംയേവ ഉപപജ്ജതി, നോ ദുഗ്ഗതിം? കഥംരൂപേ ധമ്മേ പസന്നോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിംയേവ ഉപപജ്ജതി, നോ ദുഗ്ഗതിം? കഥംരൂപേ സങ്ഘേ പസന്നോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിംയേവ ഉപപജ്ജതി, നോ ദുഗ്ഗതിം? കഥംരൂപേസു സീലേസു പരിപൂരകാരീ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിംയേവ ഉപപജ്ജതി, നോ ദുഗ്ഗതി’’’ന്തി?
‘‘യാവതാ, ചുന്ദി, സത്താ അപദാ വാ ദ്വിപദാ വാ ചതുപ്പദാ വാ ബഹുപ്പദാ വാ അപാദാ വാ ദ്വീപാദാ വാചതുപ്പാദാ വാ ബഹുപ്പാദാ വാ (സീ॰) അ॰ നി॰ ൪.൩൪; ഇതിവു॰ ൯൦ രൂപിനോ വാ അരൂപിനോ വാ സഞ്ഞിനോ വാ അസഞ്ഞിനോ വാ നേവസഞ്ഞിനാസഞ്ഞിനോ വാ, തഥാഗതോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതി അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ. യേ ഖോ, ചുന്ദി, ബുദ്ധേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ. അഗ്ഗേ ഖോ പന പസന്നാനം അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതി.
‘‘യാവതാ, ചുന്ദി, ധമ്മാ സങ്ഖതാ, അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതി. യേ, ചുന്ദി, അരിയേ അട്ഠങ്ഗികേ മഗ്ഗേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ ഖോ പന പസന്നാനം അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതി.
‘‘യാവതാ , ചുന്ദി, ധമ്മാ സങ്ഖതാ വാ അസങ്ഖതാ വാ, വിരാഗോ തേസം തേസം ധമ്മാനം (സീ॰ പീ॰ ക॰) അഗ്ഗമക്ഖായതി, യദിദം – മദനിമ്മദനോ പിപാസവിനയോ ആലയസമുഗ്ഘാതോ വട്ടുപച്ഛേദോ തണ്ഹാക്ഖയോ വിരാഗോ നിരോധോ നിബ്ബാനം. യേ ഖോ, ചുന്ദി , വിരാഗേ ധമ്മേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ. അഗ്ഗേ ഖോ പന പസന്നാനം അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതി.
‘‘യാവതാ, ചുന്ദി, സങ്ഘാ വാ ഗണാ വാ, തഥാഗതസാവകസങ്ഘോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതി, യദിദം – ചത്താരി പുരിസയുഗാനി അട്ഠ പുരിസപുഗ്ഗലാ, ഏസ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ ആഹുനെയ്യോ പാഹുനെയ്യോ ദക്ഖിണെയ്യോ അഞ്ജലികരണീയോ അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സ. യേ ഖോ, ചുന്ദി, സങ്ഘേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ. അഗ്ഗേ ഖോ പന പസന്നാനം അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതി.
‘‘യാവതാ, ചുന്ദി, സീലാനി, അരിയകന്താനി സീലാനി തേസം അരിയകന്താനിതേസം (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰) അഗ്ഗമക്ഖായതി, യദിദം – അഖണ്ഡാനി അച്ഛിദ്ദാനി അസബലാനി അകമ്മാസാനി ഭുജിസ്സാനി വിഞ്ഞുപ്പസത്ഥാനി അപരാമട്ഠാനി സമാധിസംവത്തനികാനി. യേ ഖോ, ചുന്ദി, അരിയകന്തേസു സീലേസു പരിപൂരകാരിനോ, അഗ്ഗേ തേ പരിപൂരകാരിനോ. അഗ്ഗേ ഖോ പന പരിപൂരകാരീനം അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതീ’’തി.
‘‘അഗ്ഗതോ വേ പസന്നാനം, അഗ്ഗം ധമ്മം വിജാനതം;
അഗ്ഗേ ബുദ്ധേ പസന്നാനം, ദക്ഖിണെയ്യേ അനുത്തരേ.
‘‘അഗ്ഗേ ധമ്മേ പസന്നാനം, വിരാഗൂപസമേ സുഖേ;
അഗ്ഗേ സങ്ഘേ പസന്നാനം, പുഞ്ഞക്ഖെത്തേ അനുത്തരേ.
‘‘അഗ്ഗസ്മിം ദാനം ദദതം, അഗ്ഗം പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി;
അഗ്ഗം ആയു ച വണ്ണോ ച, യസോ കിത്തി സുഖം ബലം.
‘‘അഗ്ഗസ്സ ദാതാ മേധാവീ, അഗ്ഗധമ്മസമാഹിതോ;
ദേവഭൂതോ മനുസ്സോ വാ, അഗ്ഗപ്പത്തോ പമോദതീ’’തി. ദുതിയം;
൩. ഉഗ്ഗഹസുത്തം
൩൩. ഏകം സമയം ഭഗവാ ഭദ്ദിയേ വിഹരതി ജാതിയാ വനേ. അഥ ഖോ ഉഗ്ഗഹോ മെണ്ഡകനത്താ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ഉഗ്ഗഹോ മെണ്ഡകനത്താ ഭഗവന്തം ഏതദവോച –
‘‘അധിവാസേതു മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ സ്വാതനായ അത്തചതുത്ഥോ ഭത്ത’’ന്തി . അധിവാസേസി ഭഗവാ തുണ്ഹീഭാവേന. അഥ ഖോ ഉഗ്ഗഹോ മെണ്ഡകനത്താ ഭഗവതോ അധിവാസനം വിദിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ പക്കാമി.
അഥ ഖോ ഭഗവാ തസ്സാ രത്തിയാ അച്ചയേന പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ യേന ഉഗ്ഗഹസ്സ മെണ്ഡകനത്തുനോ നിവേസനം തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. അഥ ഖോ ഉഗ്ഗഹോ മെണ്ഡകനത്താ ഭഗവന്തം പണീതേന ഖാദനീയേന ഭോജനീയേന സഹത്ഥാ സന്തപ്പേസി സമ്പവാരേസി. അഥ ഖോ ഉഗ്ഗഹോ മെണ്ഡകനത്താ ഭഗവന്തം ഭുത്താവിം ഓനീതപത്തപാണിം ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ഉഗ്ഗഹോ മെണ്ഡകനത്താ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘ഇമാ മേ, ഭന്തേ, കുമാരിയോ പതികുലാനി ഗമിസ്സന്തി. ഓവദതു താസം, ഭന്തേ, ഭഗവാ; അനുസാസതു താസം, ഭന്തേ, ഭഗവാ, യം താസം അസ്സ ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായാ’’തി.
അഥ ഖോ ഭഗവാ താ കുമാരിയോ ഏതദവോച – ‘‘തസ്മാതിഹ, കുമാരിയോ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘യസ്സ വോ യസ്സ ഖോ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰) മാതാപിതരോ ഭത്തുനോ ദസ്സന്തി അത്ഥകാമാ ഹിതേസിനോ അനുകമ്പകാ അനുകമ്പം ഉപാദായ, തസ്സ ഭവിസ്സാമ പുബ്ബുട്ഠായിനിയോ പച്ഛാനിപാതിനിയോ കിംകാരപടിസ്സാവിനിയോ മനാപചാരിനിയോ പിയവാദിനിയോ’തി. ഏവഞ്ഹി വോ, കുമാരിയോ, സിക്ഖിതബ്ബം.
‘‘തസ്മാതിഹ, കുമാരിയോ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘യേ തേ ഭത്തു ഗരുനോ ഗുരുനോ (ക॰) ഭവിസ്സന്തി മാതാതി വാ പിതാതി വാ സമണബ്രാഹ്മണാതി വാ, തേ സക്കരിസ്സാമ ഗരും കരിസ്സാമ ഗരുകരിസ്സാമ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) മാനെസ്സാമ പൂജെസ്സാമ അബ്ഭാഗതേ ച ആസനോദകേന പടിപൂജെസ്സാമാ’തി പൂജെസ്സാമാതി (സീ॰). ഏവഞ്ഹി വോ, കുമാരിയോ, സിക്ഖിതബ്ബം.
‘‘തസ്മാതിഹ , കുമാരിയോ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘യേ തേ ഭത്തു അബ്ഭന്തരാ കമ്മന്താ ഉണ്ണാതി വാ കപ്പാസാതി വാ, തത്ഥ ദക്ഖാ ഭവിസ്സാമ അനലസാ , തത്രുപായായ വീമംസായ സമന്നാഗതാ, അലം കാതും അലം സംവിധാതു’ന്തി. ഏവഞ്ഹി വോ, കുമാരിയോ, സിക്ഖിതബ്ബം.
‘‘തസ്മാതിഹ, കുമാരിയോ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘യോ സോ ഭത്തു അബ്ഭന്തരോ അബ്ഭന്തരേ (ക॰) അന്തോജനോ ദാസാതി വാ പെസ്സാതി വാ കമ്മകരാതി വാ, തേസം കതഞ്ച കതതോ ജാനിസ്സാമ അകതഞ്ച അകതതോ ജാനിസ്സാമ, ഗിലാനകാനഞ്ച ബലാബലം ജാനിസ്സാമ, ഖാദനീയം ഭോജനീയഞ്ചസ്സ പച്ചംസേന പച്ചയം തേന (ക॰ സീ॰), പച്ചയംസേന (സ്യാ॰ കം॰), പച്ചയം സേനാസനം പച്ചത്തംസേന (ക॰) അ॰ നി॰ ൮.൪൬ സംവിഭജിസ്സാമാ’തി വിഭജിസ്സാമാതി (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰). ഏവഞ്ഹി വോ, കുമാരിയോ, സിക്ഖിതബ്ബം.
‘‘തസ്മാതിഹ, കുമാരിയോ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘യം ഭത്താ ആഹരിസ്സതി ധനം വാ ധഞ്ഞം വാ രജതം വാ ജാതരൂപം വാ, തം ആരക്ഖേന തം ആരക്ഖായ (സീ॰) ഗുത്തിയാ സമ്പാദെസ്സാമ, തത്ഥ ച ഭവിസ്സാമ അധുത്തീ അഥേനീ അസൊണ്ഡീ അവിനാസികായോ’തി. ഏവഞ്ഹി വോ, കുമാരിയോ, സിക്ഖിതബ്ബം. ഇമേഹി ഖോ, കുമാരിയോ, പഞ്ചഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ മാതുഗാമോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ മനാപകായികാനം ദേവാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതീ’’തി.
‘‘യോ നം ഭരതി സബ്ബദാ, നിച്ചം ആതാപി ഉസ്സുകോ;
സബ്ബകാമഹരം പോസം, ഭത്താരം നാതിമഞ്ഞതി.
‘‘ന ചാപി സൊത്ഥി ഭത്താരം, ഇസ്സാചാരേന ഇച്ഛാചാരേന (സീ॰), ഇസ്സാവാദേന (പീ॰) രോസയേ;
ഭത്തു ച ഗരുനോ സബ്ബേ, പടിപൂജേതി പണ്ഡിതാ.
‘‘ഉട്ഠാഹികാ ഉട്ഠായികാ (സ്യാ॰ കം॰ ക॰) അനലസാ, സങ്ഗഹിതപരിജ്ജനാ;
ഭത്തു മനാപം മനാപാ (സീ॰) ചരതി, സമ്ഭതം അനുരക്ഖതി.
‘‘യാ ഏവം വത്തതീ നാരീ, ഭത്തുഛന്ദവസാനുഗാ;
മനാപാ നാമ തേ ദേവാ, യത്ഥ സാ ഉപപജ്ജതീ’’തി. തതിയം;
൪. സീഹസേനാപതിസുത്തം
൩൪. ഏകം സമയം ഭഗവാ വേസാലിയം വിഹരതി മഹാവനേ കൂടാഗാരസാലായം. അഥ ഖോ സീഹോ സേനാപതി യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ സീഹോ സേനാപതി ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘സക്കാ നു ഖോ, ഭന്തേ, ഭഗവാ സന്ദിട്ഠികം ദാനഫലം പഞ്ഞാപേതു’’ന്തി?
‘‘സക്കാ, സീഹാ’’തി ഭഗവാ അവോച – ‘‘ദായകോ, സീഹ, ദാനപതി ബഹുനോ ജനസ്സ പിയോ ഹോതി മനാപോ. യമ്പി, സീഹ, ദായകോ ദാനപതി ബഹുനോ ജനസ്സ പിയോ ഹോതി മനാപോ, ഇദമ്പി സന്ദിട്ഠികം ദാനഫലം.
‘‘പുന ചപരം, സീഹ, ദായകം ദാനപതിം സന്തോ സപ്പുരിസാ ഭജന്തി. യമ്പി, സീഹ, ദായകം ദാനപതിം സന്തോ സപ്പുരിസാ ഭജന്തി, ഇദമ്പി സന്ദിട്ഠികം ദാനഫലം.
‘‘പുന ചപരം, സീഹ, ദായകസ്സ ദാനപതിനോ കല്യാണോ കിത്തിസദ്ദോ അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛതി. യമ്പി, സീഹ, ദായകസ്സ ദാനപതിനോ കല്യാണോ കിത്തിസദ്ദോ അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛതി, ഇദമ്പി സന്ദിട്ഠികം ദാനഫലം.
‘‘പുന ചപരം, സീഹ, ദായകോ ദാനപതി യം യദേവ പരിസം ഉപസങ്കമതി – യദി ഖത്തിയപരിസം യദി ബ്രാഹ്മണപരിസം യദി ഗഹപതിപരിസം യദി സമണപരിസം – വിസാരദോ വിസാരദോവ (സീ॰) അ॰ നി॰ ൭.൫൭ പസ്സിതബ്ബം ഉപസങ്കമതി അമങ്കുഭൂതോ. യമ്പി, സീഹ, ദായകോ ദാനപതി യം യദേവ പരിസം ഉപസങ്കമതി – യദി ഖത്തിയപരിസം യദി ബ്രാഹ്മണപരിസം യദി ഗഹപതിപരിസം യദി സമണപരിസം – വിസാരദോ ഉപസങ്കമതി അമങ്കുഭൂതോ, ഇദമ്പി സന്ദിട്ഠികം ദാനഫലം.
‘‘പുന ചപരം, സീഹ, ദായകോ ദാനപതി കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതി. യമ്പി, സീഹ, ദായകോ ദാനപതി കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതി, ഇദം ഇദമ്പി സീഹ (ക॰) സമ്പരായികം ദാനഫല’’ന്തി.
ഏവം വുത്തേ സീഹോ സേനാപതി ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘യാനിമാനി, ഭന്തേ, ഭഗവതാ ചത്താരി സന്ദിട്ഠികാനി ദാനഫലാനി അക്ഖാതാനി, നാഹം എത്ഥ ഭഗവതോ സദ്ധായ ഗച്ഛാമി; അഹം പേതാനി ജാനാമി. അഹം, ഭന്തേ, ദായകോ ദാനപതി ബഹുനോ ജനസ്സ പിയോ മനാപോ. അഹം, ഭന്തേ, ദായകോ ദാനപതി; മം സന്തോ സപ്പുരിസാ ഭജന്തി. അഹം, ഭന്തേ, ദായകോ ദാനപതി; മയ്ഹം കല്യാണോ കിത്തിസദ്ദോ അബ്ഭുഗ്ഗതോ – ‘സീഹോ സേനാപതി ദായകോ കാരകോ സങ്ഘുപട്ഠാകോ’തി. അഹം, ഭന്തേ , ദായകോ ദാനപതി യം യദേവ പരിസം ഉപസങ്കമാമി – യദി ഖത്തിയപരിസം യദി ബ്രാഹ്മണപരിസം യദി ഗഹപതിപരിസം യദി സമണപരിസം – വിസാരദോ ഉപസങ്കമാമി അമങ്കുഭൂതോ. യാനിമാനി, ഭന്തേ, ഭഗവതാ ചത്താരി സന്ദിട്ഠികാനി ദാനഫലാനി അക്ഖാതാനി, നാഹം എത്ഥ ഭഗവതോ സദ്ധായ ഗച്ഛാമി; അഹം പേതാനി ജാനാമി. യഞ്ച ഖോ മം, ഭന്തേ, ഭഗവാ ഏവമാഹ – ‘ദായകോ, സീഹ, ദാനപതി കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതീ’തി, ഏതാഹം ന ജാനാമി; എത്ഥ ച പനാഹം ഭഗവതോ സദ്ധായ ഗച്ഛാമീ’’തി. ‘‘ഏവമേതം, സീഹ, ഏവമേതം, സീഹ! ദായകോ ദാനപതി കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതീ’’തി.
‘‘ദദം പിയോ ഹോതി ഭജന്തി നം ബഹൂ,
കിത്തിഞ്ച പപ്പോതി യസോ ച വഡ്ഢതി യസസ്സ വഡ്ഢതി (സ്യാ॰ കം॰), യസം പവഡ്ഢതി (ക॰);
അമങ്കുഭൂതോ പരിസം വിഗാഹതി,
വിസാരദോ ഹോതി നരോ അമച്ഛരീ.
‘‘തസ്മാ ഹി ദാനാനി ദദന്തി പണ്ഡിതാ,
വിനെയ്യ മച്ഛേരമലം സുഖേസിനോ;
തേ ദീഘരത്തം തിദിവേ പതിട്ഠിതാ,
ദേവാനം സഹബ്യഗതാ രമന്തി തേ സഹബ്യതം ഗതാ രമന്തി (സീ॰), സഹബ്യതാ രമന്തി തേ (ക॰).
‘‘കതാവകാസാ കതകുസലാ ഇതോ ചുതാ തതോ ചുതാ (സീ॰),
സയംപഭാ അനുവിചരന്തി നന്ദനം നന്ദനേ (സ്യാ॰ കം॰);
തേ തത്ഥ നന്ദന്തി രമന്തി മോദരേ,
സമപ്പിതാ കാമഗുണേഹി പഞ്ചഹി;
‘‘കത്വാന വാക്യം അസിതസ്സ താദിനോ,
രമന്തി സഗ്ഗേ രമന്തി സുമനാ (ക॰), കമന്തി സബ്ബേ (സ്യാ॰ കം॰) സുഗതസ്സ സാവകാ’’തി. ചതുത്ഥം;
൫. ദാനാനിസംസസുത്തം
൩൫. ‘‘പഞ്ചിമേ , ഭിക്ഖവേ, ദാനേ ആനിസംസാ. കതമേ പഞ്ച? ബഹുനോ ജനസ്സ പിയോ ഹോതി മനാപോ; സന്തോ സപ്പുരിസാ ഭജന്തി; കല്യാണോ കിത്തിസദ്ദോ അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛതി; ഗിഹിധമ്മാ അനപഗതോ ഗിഹിധമ്മാ അനപേതോ (സീ॰ പീ॰), ഗിഹിധമ്മമനുപഗതോ (ക॰) ഹോതി; കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച ദാനേ ആനിസംസാ’’തി.
‘‘ദദമാനോ പിയോ ഹോതി, സതം ധമ്മം അനുക്കമം;
സന്തോ നം സദാ ഭജന്തി സന്തോ ഭജന്തി സപ്പുരിസാ (സീ॰), സഞ്ഞതാ ബ്രഹ്മചാരയോ.
‘‘തേ തസ്സ ധമ്മം ദേസെന്തി, സബ്ബദുക്ഖാപനൂദനം;
യം സോ ധമ്മം ഇധഞ്ഞായ, പരിനിബ്ബാതി അനാസവോ’’തി. പഞ്ചമം;
൬. കാലദാനസുത്തം
൩൬. ‘‘പഞ്ചിമാനി, ഭിക്ഖവേ, കാലദാനാനി. കതമാനി പഞ്ച? ആഗന്തുകസ്സ ദാനം ദേതി; ഗമികസ്സ ദാനം ദേതി; ഗിലാനസ്സ ദാനം ദേതി; ദുബ്ഭിക്ഖേ ദാനം ദേതി; യാനി താനി നവസസ്സാനി നവഫലാനി താനി പഠമം സീലവന്തേസു പതിട്ഠാപേതി. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച കാലദാനാനീ’’തി.
‘‘കാലേ ദദന്തി സപ്പഞ്ഞാ, വദഞ്ഞൂ വീതമച്ഛരാ;
കാലേന ദിന്നം അരിയേസു, ഉജുഭൂതേസു താദിസു.
‘‘വിപ്പസന്നമനാ തസ്സ, വിപുലാ ഹോതി ദക്ഖിണാ;
യേ തത്ഥ അനുമോദന്തി, വെയ്യാവച്ചം കരൊന്തി വാ;
ന തേന ന തേസം (പീ॰ ക॰) ദക്ഖിണാ ഊനാ, തേപി പുഞ്ഞസ്സ ഭാഗിനോ.
‘‘തസ്മാ ദദേ അപ്പടിവാനചിത്തോ, യത്ഥ ദിന്നം മഹപ്ഫലം;
പുഞ്ഞാനി പരലോകസ്മിം, പതിട്ഠാ ഹൊന്തി പാണിന’’ന്തി. ഛട്ഠം;
൯. ഭോജനസുത്തം
൩൭. ‘‘ഭോജനം , ഭിക്ഖവേ, ദദമാനോ ദായകോ പടിഗ്ഗാഹകാനം പഞ്ച ഠാനാനി ദേതി. കതമാനി പഞ്ച? ആയും ദേതി, വണ്ണം ദേതി, സുഖം ദേതി, ബലം ദേതി, പടിഭാനം പടിഭാണം (സീ॰) ദേതി. ആയും ഖോ പന ദത്വാ ആയുസ്സ ഭാഗീ ഹോതി ദിബ്ബസ്സ വാ മാനുസസ്സ വാ; വണ്ണം ദത്വാ വണ്ണസ്സ ഭാഗീ ഹോതി ദിബ്ബസ്സ വാ മാനുസസ്സ വാ; സുഖം ദത്വാ സുഖസ്സ ഭാഗീ ഹോതി ദിബ്ബസ്സ വാ മാനുസസ്സ വാ; ബലം ദത്വാ ബലസ്സ ഭാഗീ ഹോതി ദിബ്ബസ്സ വാ മാനുസസ്സ വാ; പടിഭാനം ദത്വാ പടിഭാനസ്സ ഭാഗീ ഹോതി ദിബ്ബസ്സ വാ മാനുസസ്സ വാ. ഭോജനം, ഭിക്ഖവേ, ദദമാനോ ദായകോ പടിഗ്ഗാഹകാനം ഇമാനി പഞ്ച ഠാനാനി ദേതീ’’തി.
‘‘ആയുദോ ബലദോ ധീരോ, വണ്ണദോ പടിഭാനദോ;
സുഖസ്സ ദാതാ മേധാവീ, സുഖം സോ അധിഗച്ഛതി.
‘‘ആയും ദത്വാ ബലം വണ്ണം, സുഖഞ്ച പടിഭാനകം പടിഭാണകം (സീ॰), പടിഭാനദോ (സ്യാ॰ കം॰ പീ॰ ക॰);
ദീഘായു യസവാ ഹോതി, യത്ഥ യത്ഥൂപപജ്ജതീ’’തി. സത്തമം;
൮. സദ്ധസുത്തം
൩൮. ‘‘പഞ്ചിമേ , ഭിക്ഖവേ, സദ്ധേ കുലപുത്തേ ആനിസംസാ. കതമേ പഞ്ച? യേ തേ, ഭിക്ഖവേ, ലോകേ സന്തോ സപ്പുരിസാ തേ സദ്ധഞ്ഞേവ പഠമം അനുകമ്പന്താ അനുകമ്പന്തി, നോ തഥാ അസ്സദ്ധം; സദ്ധഞ്ഞേവ പഠമം ഉപസങ്കമന്താ ഉപസങ്കമന്തി, നോ തഥാ അസ്സദ്ധം; സദ്ധഞ്ഞേവ പഠമം പടിഗ്ഗണ്ഹന്താ പടിഗ്ഗണ്ഹന്തി, നോ തഥാ അസ്സദ്ധം; സദ്ധഞ്ഞേവ പഠമം ധമ്മം ദേസെന്താ ദേസെന്തി, നോ തഥാ അസ്സദ്ധം; സദ്ധോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച സദ്ധേ കുലപുത്തേ ആനിസംസാ.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, സുഭൂമിയം ചതുമഹാപഥേ മഹാനിഗ്രോധോ സമന്താ പക്ഖീനം പടിസരണം ഹോതി; ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സദ്ധോ കുലപുത്തോ ബഹുനോ ജനസ്സ പടിസരണം ഹോതി ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖുനീനം ഉപാസകാനം ഉപാസികാന’’ന്തി.
‘‘സാഖാപത്തഫലൂപേതോ സാഖാപത്തബഹുപേതോ (കത്ഥചി), സാഖാപത്തപലാസൂപേതോ (?), ഖന്ധിമാവ ഖന്ധിമാ ച (സീ॰) മഹാദുമോ;
മൂലവാ ഫലസമ്പന്നോ, പതിട്ഠാ ഹോതി പക്ഖിനം.
‘‘മനോരമേ ആയതനേ, സേവന്തി നം വിഹങ്ഗമാ;
ഛായം ഛായത്ഥികാ ഛായത്ഥിനോ (സീ॰) യന്തി, ഫലത്ഥാ ഫലഭോജിനോ.
‘‘തഥേവ സീലസമ്പന്നം, സദ്ധം പുരിസപുഗ്ഗലം;
നിവാതവുത്തിം അത്ഥദ്ധം, സോരതം സഖിലം മുദും.
‘‘വീതരാഗാ വീതദോസാ, വീതമോഹാ അനാസവാ;
പുഞ്ഞക്ഖെത്താനി ലോകസ്മിം, സേവന്തി താദിസം നരം.
‘‘തേ തസ്സ ധമ്മം ദേസെന്തി, സബ്ബദുക്ഖാപനൂദനം;
യം സോ ധമ്മം ഇധഞ്ഞായ, പരിനിബ്ബാതി അനാസവോ’’തി. അട്ഠമം;
൯. പുത്തസുത്തം
൩൯. ‘‘പഞ്ചിമാനി , ഭിക്ഖവേ, ഠാനാനി സമ്പസ്സന്താ മാതാപിതരോ പുത്തം ഇച്ഛന്തി കുലേ ജായമാനം. കതമാനി പഞ്ച? ഭതോ വാ നോ ഭരിസ്സതി; കിച്ചം വാ നോ കരിസ്സതി; കുലവംസോ ചിരം ഠസ്സതി; ദായജ്ജം പടിപജ്ജിസ്സതി; അഥ വാ പന പേതാനം കാലങ്കതാനം ദക്ഖിണം അനുപ്പദസ്സതീതി. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച ഠാനാനി സമ്പസ്സന്താ മാതാപിതരോ പുത്തം ഇച്ഛന്തി കുലേ ജായമാന’’ന്തി.
കഥാ॰ ൪൯൧ ‘‘പഞ്ച ഠാനാനി സമ്പസ്സം, പുത്തം ഇച്ഛന്തി പണ്ഡിതാ;
ഭതോ വാ നോ ഭരിസ്സതി, കിച്ചം വാ നോ കരിസ്സതി.
‘‘കുലവംസോ ചിരം തിട്ഠേ, ദായജ്ജം പടിപജ്ജതി;
അഥ വാ പന പേതാനം, ദക്ഖിണം അനുപ്പദസ്സതി.
‘‘ഠാനാനേതാനി സമ്പസ്സം, പുത്തം ഇച്ഛന്തി പണ്ഡിതാ;
തസ്മാ സന്തോ സപ്പുരിസാ, കതഞ്ഞൂ കതവേദിനോ.
‘‘ഭരന്തി മാതാപിതരോ, പുബ്ബേ കതമനുസ്സരം;
കരൊന്തി നേസം കിച്ചാനി, യഥാ തം പുബ്ബകാരിനം.
‘‘ഓവാദകാരീ ഭതപോസീ, കുലവംസം അഹാപയം;
സദ്ധോ സീലേന സമ്പന്നോ, പുത്തോ ഹോതി പസംസിയോ’’തി. നവമം;
൧൦. മഹാസാലപുത്തസുത്തം
൪൦. ‘‘ഹിമവന്തം, ഭിക്ഖവേ, പബ്ബതരാജം നിസ്സായ മഹാസാലാ പഞ്ചഹി വഡ്ഢീഹി വഡ്ഢന്തി. കതമാഹി പഞ്ചഹി? സാഖാപത്തപലാസേന വഡ്ഢന്തി; തചേന വഡ്ഢന്തി; പപടികായ വഡ്ഢന്തി; ഫെഗ്ഗുനാ വഡ്ഢന്തി; സാരേന വഡ്ഢന്തി. ഹിമവന്തം, ഭിക്ഖവേ, പബ്ബതരാജം നിസ്സായ മഹാസാലാ ഇമാഹി പഞ്ചഹി വഡ്ഢീഹി വഡ്ഢന്തി. ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സദ്ധം കുലപുത്തം നിസ്സായ അന്തോജനോ പഞ്ചഹി വഡ്ഢീഹി വഡ്ഢതി. കതമാഹി പഞ്ചഹി? സദ്ധായ വഡ്ഢതി; സീലേന വഡ്ഢതി; സുതേന വഡ്ഢതി; ചാഗേന വഡ്ഢതി; പഞ്ഞായ വഡ്ഢതി. സദ്ധം, ഭിക്ഖവേ, കുലപുത്തം നിസ്സായ അന്തോജനോ ഇമാഹി പഞ്ചഹി വഡ്ഢീഹി വഡ്ഢതീ’’തി.
‘‘യഥാ ഹി പബ്ബതോ സേലോ, അരഞ്ഞസ്മിം ബ്രഹാവനേ;
തം രുക്ഖാ ഉപനിസ്സായ, വഡ്ഢന്തേ തേ വനപ്പതീ.
‘‘തഥേവ സീലസമ്പന്നം, സദ്ധം കുലപുത്തം ഇമം കുലപതിം ഇധ (സീ॰), കുലപുത്തം ഇധ (സ്യാ॰);
ഉപനിസ്സായ വഡ്ഢന്തി, പുത്തദാരാ ച ബന്ധവാ;
അമച്ചാ ഞാതിസങ്ഘാ ച, യേ ചസ്സ അനുജീവിനോ.
‘‘ത്യസ്സ സീലവതോ സീലം, ചാഗം സുചരിതാനി ച;
പസ്സമാനാനുകുബ്ബന്തി, യേ ഭവന്തി വിചക്ഖണാ.
‘‘ഇമം ധമ്മം ചരിത്വാന, മഗ്ഗം സഗ്ഗം (സ്യാ॰ ക॰) സുഗതിഗാമിനം;
നന്ദിനോ ദേവലോകസ്മിം, മോദന്തി കാമകാമിനോ’’തി. ദസമം;
സുമനവഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
സുമനാ ചുന്ദീ ഉഗ്ഗഹോ, സീഹോ ദാനാനിസംസകോ;
കാലഭോജനസദ്ധാ ച, പുത്തസാലേഹി തേ ദസാതി.