൪. മഹാവഗ്ഗോ
൧. അനുപുബ്ബവിഹാരസുത്തം
൩൨. ദീ॰ നി॰ ൩.൩൪൪, ൩൫൯ ‘‘നവയിമേ , ഭിക്ഖവേ, അനുപുബ്ബവിഹാരാ. കതമേ നവ? എത്ഥ സീ॰ പീ॰ പൊത്ഥകേസു ‘‘ഇധ ഭിക്ഖവേ ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹീ’’ തിആദിനാ വിത്ഥരേന പാഠോ ദിസ്സതി പഠമം ഝാനം, ദുതിയം ഝാനം, തതിയം ഝാനം, ചതുത്ഥം ഝാനം, ആകാസാനഞ്ചായതനം, വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം, ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം, നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം, സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധോ – ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, നവ അനുപുബ്ബവിഹാരാ’’തി. പഠമം.
൨. അനുപുബ്ബവിഹാരസമാപത്തിസുത്തം
൩൩. ‘‘നവയിമാ, ഭിക്ഖവേ നവ ഭിക്ഖവേ (?), അനുപുബ്ബവിഹാരസമാപത്തിയോ ദേസെസ്സാമി, തം സുണാഥ…പേ॰… കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, നവ അനുപുബ്ബവിഹാരസമാപത്തിയോ? യത്ഥ കാമാ നിരുജ്ഝന്തി, യേ ച കാമേ നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി, ‘അദ്ധാ തേ ആയസ്മന്തോ നിച്ഛാതാ നിബ്ബുതാ തിണ്ണാ പാരങ്ഗതാ തദങ്ഗേനാ’തി വദാമി. ‘കത്ഥ കാമാ നിരുജ്ഝന്തി, കേ ച കാമേ നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി – അഹമേതം ന ജാനാമി അഹമേതം ന പസ്സാമീ’തി, ഇതി യോ ഏവം വദെയ്യ, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘ഇധാവുസോ , ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. എത്ഥ കാമാ നിരുജ്ഝന്തി, തേ ച കാമേ നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തീ’തി. അദ്ധാ, ഭിക്ഖവേ, അസഠോ അമായാവീ ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദെയ്യ അനുമോദെയ്യ; ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ നമസ്സമാനോ പഞ്ജലികോ പയിരുപാസെയ്യ.
‘‘യത്ഥ വിതക്കവിചാരാ നിരുജ്ഝന്തി, യേ ച വിതക്കവിചാരേ നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി, ‘അദ്ധാ തേ ആയസ്മന്തോ നിച്ഛാതാ നിബ്ബുതാ തിണ്ണാ പാരങ്ഗതാ തദങ്ഗേനാ’തി വദാമി. ‘കത്ഥ വിതക്കവിചാരാ നിരുജ്ഝന്തി, കേ ച വിതക്കവിചാരേ നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി – അഹമേതം ന ജാനാമി അഹമേതം ന പസ്സാമീ’തി, ഇതി യോ ഏവം വദെയ്യ, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘ഇധാവുസോ, ഭിക്ഖു വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ…പേ॰… ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി; എത്ഥ വിതക്കവിചാരാ നിരുജ്ഝന്തി, തേ ച വിതക്കവിചാരേ നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തീ’തി. അദ്ധാ, ഭിക്ഖവേ, അസഠോ അമായാവീ ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദെയ്യ അനുമോദെയ്യ; ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ നമസ്സമാനോ പഞ്ജലികോ പയിരുപാസെയ്യ.
‘‘യത്ഥ പീതി നിരുജ്ഝതി, യേ ച പീതിം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി, ‘അദ്ധാ തേ ആയസ്മന്തോ നിച്ഛാതാ നിബ്ബുതാ തിണ്ണാ പാരങ്ഗതാ തദങ്ഗേനാ’തി വദാമി. ‘കത്ഥ പീതി നിരുജ്ഝതി, കേ ച പീതിം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി – അഹമേതം ന ജാനാമി അഹമേതം ന പസ്സാമീ’തി, ഇതി യോ ഏവം വദെയ്യ, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘ഇധാവുസോ, ഭിക്ഖു പീതിയാ ച വിരാഗാ…പേ॰… തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി; എത്ഥ പീതി നിരുജ്ഝതി, തേ ച പീതിം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തീ’തി. അദ്ധാ, ഭിക്ഖവേ, അസഠോ അമായാവീ ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദെയ്യ അനുമോദെയ്യ; ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ നമസ്സമാനോ പഞ്ജലികോ പയിരുപാസെയ്യ.
‘‘യത്ഥ ഉപെക്ഖാസുഖം നിരുജ്ഝതി, യേ ച ഉപെക്ഖാസുഖം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി, ‘അദ്ധാ തേ ആയസ്മന്തോ നിച്ഛാതാ നിബ്ബുതാ തിണ്ണാ പാരങ്ഗതാ തദങ്ഗേനാ’തി വദാമി. ‘കത്ഥ ഉപെക്ഖാസുഖം നിരുജ്ഝതി, കേ ച ഉപെക്ഖാസുഖം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി – അഹമേതം ന ജാനാമി അഹമേതം ന പസ്സാമീ’തി, ഇതി യോ ഏവം വദെയ്യ, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘ഇധാവുസോ, ഭിക്ഖു സുഖസ്സ ച പഹാനാ…പേ॰… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി; എത്ഥ ഉപെക്ഖാസുഖം നിരുജ്ഝതി, തേ ച ഉപെക്ഖാസുഖം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തീ’തി. അദ്ധാ, ഭിക്ഖവേ, അസഠോ അമായാവീ ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദെയ്യ അനുമോദെയ്യ; ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ നമസ്സമാനോ പഞ്ജലികോ പയിരുപാസെയ്യ.
‘‘യത്ഥ രൂപസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, യേ ച രൂപസഞ്ഞം യത്ഥ രൂപസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝന്തി, യേ ച രൂപസഞ്ഞാ (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി, ‘അദ്ധാ തേ ആയസ്മന്തോ നിച്ഛാതാ നിബ്ബുതാ തിണ്ണാ പാരങ്ഗതാ തദങ്ഗേനാ’തി വദാമി. ‘കത്ഥ രൂപസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി , കേ ച രൂപസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി – അഹമേതം ന ജാനാമി അഹമേതം ന പസ്സാമീ’തി, ഇതി യോ ഏവം വദെയ്യ, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘ഇധാവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ അനന്തോ ആകാസോതി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. എത്ഥ രൂപസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, തേ ച രൂപസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തീ’തി. അദ്ധാ, ഭിക്ഖവേ, അസഠോ അമായാവീ ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദെയ്യ അനുമോദെയ്യ; ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ നമസ്സമാനോ പഞ്ജലികോ പയിരുപാസെയ്യ.
‘‘യത്ഥ ആകാസാനഞ്ചായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, യേ ച ആകാസാനഞ്ചായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി, ‘അദ്ധാ തേ ആയസ്മന്തോ നിച്ഛാതാ നിബ്ബുതാ തിണ്ണാ പാരങ്ഗതാ തദങ്ഗേനാ’തി വദാമി. ‘കത്ഥ ആകാസാനഞ്ചായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, കേ ച ആകാസാനഞ്ചായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി – അഹമേതം ന ജാനാമി അഹമേതം ന പസ്സാമീ’തി, ഇതി യോ ഏവം വദെയ്യ, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘ഇധാവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ അനന്തം വിഞ്ഞാണന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. എത്ഥ ആകാസാനഞ്ചായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, തേ ച ആകാസാനഞ്ചായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തീ’തി. അദ്ധാ, ഭിക്ഖവേ, അസഠോ അമായാവീ ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദെയ്യ അനുമോദെയ്യ; ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ നമസ്സമാനോ പഞ്ജലികോ പയിരുപാസെയ്യ.
‘‘യത്ഥ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, യേ ച വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി, ‘അദ്ധാ തേ ആയസ്മന്തോ നിച്ഛാതാ നിബ്ബുതാ തിണ്ണാ പാരങ്ഗതാ തദങ്ഗേനാ’തി വദാമി. ‘കത്ഥ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, കേ ച വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി – അഹമേതം ന ജാനാമി അഹമേതം ന പസ്സാമീ’തി, ഇതി യോ ഏവം വദെയ്യ, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘ഇധാവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ നത്ഥി കിഞ്ചീതി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. എത്ഥ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, തേ ച വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തീ’തി. അദ്ധാ, ഭിക്ഖവേ, അസഠോ അമായാവീ ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദെയ്യ അനുമോദെയ്യ ; ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ നമസ്സമാനോ പഞ്ജലികോ പയിരുപാസെയ്യ.
‘‘യത്ഥ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, യേ ച ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി, ‘അദ്ധാ തേ ആയസ്മന്തോ നിച്ഛാതാ നിബ്ബുതാ തിണ്ണാ പാരങ്ഗതാ തദങ്ഗേനാ’തി വദാമി. ‘കത്ഥ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, കേ ച ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി – അഹമേതം ന ജാനാമി അഹമേതം ന പസ്സാമീ’തി, ഇതി യോ ഏവം വദെയ്യ, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘ഇധാവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. എത്ഥ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, തേ ച ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തീ’തി. അദ്ധാ, ഭിക്ഖവേ, അസഠോ അമായാവീ ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദെയ്യ അനുമോദെയ്യ; ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ നമസ്സമാനോ പഞ്ജലികോ പയിരുപാസെയ്യ.
‘‘യത്ഥ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, യേ ച നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി, ‘അദ്ധാ തേ ആയസ്മന്തോ നിച്ഛാതാ നിബ്ബുതാ തിണ്ണാ പാരങ്ഗതാ തദങ്ഗേനാ’തി വദാമി. ‘കത്ഥ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, കേ ച നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തി – അഹമേതം ന ജാനാമി അഹമേതം ന പസ്സാമീ’തി, ഇതി യോ ഏവം വദെയ്യ, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘ഇധാവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. എത്ഥ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞാ നിരുജ്ഝതി, തേ ച നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞം നിരോധെത്വാ നിരോധെത്വാ വിഹരന്തീ’തി. അദ്ധാ, ഭിക്ഖവേ, അസഠോ അമായാവീ ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദെയ്യ അനുമോദെയ്യ; ‘സാധൂ’തി ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ നമസ്സമാനോ പഞ്ജലികോ പയിരുപാസെയ്യ. ഇമാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, നവ അനുപുബ്ബവിഹാരസമാപത്തിയോ’’തി. ദുതിയം.
൩. നിബ്ബാനസുഖസുത്തം
൩൪. ഏകം സമയം ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ രാജഗഹേ വിഹരതി വേളുവനേ കലന്ദകനിവാപേ. തത്ര ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘സുഖമിദം, ആവുസോ, നിബ്ബാനം. സുഖമിദം , ആവുസോ, നിബ്ബാന’’ന്തി. ഏവം വുത്തേ ആയസ്മാ ഉദായീ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ഏതദവോച – ‘‘കിം പനെത്ഥ, ആവുസോ സാരിപുത്ത, സുഖം യദെത്ഥ നത്ഥി വേദയിത’’ന്തി? ‘‘ഏതദേവ ഖ്വെത്ഥ, ആവുസോ, സുഖം യദെത്ഥ നത്ഥി വേദയിതം. പഞ്ചിമേ, ആവുസോ, കാമഗുണാ. കതമേ പഞ്ച? ചക്ഖുവിഞ്ഞെയ്യാ രൂപാ ഇട്ഠാ കന്താ മനാപാ പിയരൂപാ കാമൂപസംഹിതാ രജനീയാ, സോതവിഞ്ഞെയ്യാ സദ്ദാ…പേ॰… ഘാനവിഞ്ഞെയ്യാ ഗന്ധാ… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞെയ്യാ രസാ… കായവിഞ്ഞെയ്യാ ഫൊട്ഠബ്ബാ ഇട്ഠാ കന്താ മനാപാ പിയരൂപാ കാമൂപസംഹിതാ രജനീയാ – ഇമേ ഖോ, ആവുസോ, പഞ്ച കാമഗുണാ. യം ഖോ, ആവുസോ, ഇമേ പഞ്ച കാമഗുണേ പടിച്ച ഉപ്പജ്ജതി സുഖം സോമനസ്സം, ഇദം വുച്ചതാവുസോ, കാമസുഖം.
‘‘ഇധാവുസോ, ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ॰… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ കാമസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി, സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ തേ കാമസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. യോ ഖോ പനാവുസോ, ആബാധോ ദുക്ഖമേതം വുത്തം ഭഗവതാ. ഇമിനാപി ഖോ ഏതം, ആവുസോ, പരിയായേന വേദിതബ്ബം യഥാ സുഖം നിബ്ബാനം.
‘‘പുന ചപരം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ…പേ॰… ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ വിതക്കസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി, സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ തേ വിതക്കസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി . സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. യോ ഖോ പനാവുസോ, ആബാധോ ദുക്ഖമേതം വുത്തം ഭഗവതാ. ഇമിനാപി ഖോ ഏതം, ആവുസോ, പരിയായേന വേദിതബ്ബം യഥാ സുഖം നിബ്ബാനം.
‘‘പുന ചപരം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു പീതിയാ ച വിരാഗാ…പേ॰… തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ പീതിസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി, സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി , ആവുസോ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ തേ പീതിസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. യോ ഖോ പനാവുസോ, ആബാധോ ദുക്ഖമേതം വുത്തം ഭഗവതാ. ഇമിനാപി ഖോ ഏതം, ആവുസോ, പരിയായേന വേദിതബ്ബം യഥാ സുഖം നിബ്ബാനം.
‘‘പുന ചപരം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു സുഖസ്സ ച പഹാനാ…പേ॰… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ ഉപെക്ഖാസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി, സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ തേ ഉപെക്ഖാസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. യോ ഖോ പനാവുസോ, ആബാധോ ദുക്ഖമേതം വുത്തം ഭഗവതാ. ഇമിനാപി ഖോ ഏതം, ആവുസോ, പരിയായേന വേദിതബ്ബം യഥാ സുഖം നിബ്ബാനം.
‘‘പുന ചപരം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ അനന്തോ ആകാസോതി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ രൂപസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി, സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ തേ രൂപസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി . സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. യോ ഖോ പനാവുസോ, ആബാധോ ദുക്ഖമേതം വുത്തം ഭഗവതാ. ഇമിനാപി ഖോ ഏതം, ആവുസോ, പരിയായേന വേദിതബ്ബം യഥാ സുഖം നിബ്ബാനം.
‘‘പുന ചപരം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ അനന്തം വിഞ്ഞാണന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. തസ്സ ചേ , ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ ആകാസാനഞ്ചായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി, സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ തേ ആകാസാനഞ്ചായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. യോ ഖോ പനാവുസോ, ആബാധോ ദുക്ഖമേതം വുത്തം ഭഗവതാ. ഇമിനാപി ഖോ ഏതം, ആവുസോ, പരിയായേന വേദിതബ്ബം യഥാ സുഖം നിബ്ബാനം.
‘‘പുന ചപരം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ, നത്ഥി കിഞ്ചീതി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി, സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ തേ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. യോ ഖോ പനാവുസോ, ആബാധോ ദുക്ഖമേതം വുത്തം ഭഗവതാ. ഇമിനാപി ഖോ ഏതം, ആവുസോ, പരിയായേന വേദിതബ്ബം യഥാ സുഖം നിബ്ബാനം.
‘‘പുന ചപരം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി, സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ തേ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ ഹോതി ആബാധോ. യോ ഖോ പനാവുസോ, ആബാധോ ദുക്ഖമേതം വുത്തം ഭഗവതാ. ഇമിനാപി ഖോ ഏതം, ആവുസോ, പരിയായേന വേദിതബ്ബം യഥാ സുഖം നിബ്ബാനം.
‘‘പുന ചപരം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, പഞ്ഞായ ചസ്സ ദിസ്വാ ആസവാ പരിക്ഖീണാ ഹൊന്തി. ഇമിനാപി ഖോ ഏതം, ആവുസോ, പരിയായേന വേദിതബ്ബം യഥാ സുഖം നിബ്ബാന’’ന്തി. തതിയം.
൪. ഗാവീഉപമാസുത്തം
൩൫. ‘‘സെയ്യഥാപി , ഭിക്ഖവേ, ഗാവീ പബ്ബതെയ്യാ ബാലാ അബ്യത്താ അഖെത്തഞ്ഞൂ അകുസലാ വിസമേ പബ്ബതേ ചരിതും. തസ്സാ ഏവമസ്സ – ‘യംനൂനാഹം അഗതപുബ്ബഞ്ചേവ ദിസം ഗച്ഛെയ്യം, അഖാദിതപുബ്ബാനി ച തിണാനി ഖാദെയ്യം, അപീതപുബ്ബാനി ച പാനീയാനി പിവെയ്യ’ന്തി. സാ പുരിമം പാദം ന സുപ്പതിട്ഠിതം പതിട്ഠാപെത്വാ പച്ഛിമം പാദം ഉദ്ധരെയ്യ. സാ ന ചേവ അഗതപുബ്ബം ദിസം ഗച്ഛെയ്യ, ന ച അഖാദിതപുബ്ബാനി തിണാനി ഖാദെയ്യ, ന ച അപീതപുബ്ബാനി പാനീയാനി പിവെയ്യ; യസ്മിം ചസ്സാ പദേസേ ഠിതായ ഏവമസ്സ – ‘യംനൂനാഹം അഗതപുബ്ബഞ്ചേവ ദിസം ഗച്ഛെയ്യം, അഖാദിതപുബ്ബാനി ച തിണാനി ഖാദെയ്യം, അപീതപുബ്ബാനി ച പാനീയാനി പിവെയ്യ’ന്തി തഞ്ച പദേസം ന സൊത്ഥിനാ പച്ചാഗച്ഛെയ്യ. തം കിസ്സ ഹേതു? തഥാ ഹി സാ, ഭിക്ഖവേ, ഗാവീ പബ്ബതെയ്യാ ബാലാ അബ്യത്താ അഖെത്തഞ്ഞൂ അകുസലാ വിസമേ പബ്ബതേ ചരിതും. ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ ഭിക്ഖു ബാലോ അബ്യത്തോ അഖെത്തഞ്ഞൂ അകുസലോ വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി; സോ തം നിമിത്തം ന ആസേവതി ന ഭാവേതി ന ബഹുലീകരോതി ന സ്വാധിട്ഠിതം അധിട്ഠാതി.
‘‘തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യംനൂനാഹം വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനം ചേതസോ ഏകോദിഭാവം അവിതക്കം അവിചാരം സമാധിജം പീതിസുഖം ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ ന സക്കോതി വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ…പേ॰… ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിതും. തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യംനൂനാഹം വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ ന സക്കോതി വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ॰… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിതും. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ‘ഭിക്ഖു ഉഭതോ ഭട്ഠോ ഉഭതോ പരിഹീനോ, സെയ്യഥാപി സാ ഗാവീ പബ്ബതെയ്യാ ബാലാ അബ്യത്താ അഖെത്തഞ്ഞൂ അകുസലാ വിസമേ പബ്ബതേ ചരിതും’’’.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ഗാവീ പബ്ബതെയ്യാ പണ്ഡിതാ ബ്യത്താ ഖെത്തഞ്ഞൂ കുസലാ വിസമേ പബ്ബതേ ചരിതും. തസ്സാ ഏവമസ്സ – ‘യംനൂനാഹം അഗതപുബ്ബഞ്ചേവ ദിസം ഗച്ഛെയ്യം, അഖാദിതപുബ്ബാനി ച തിണാനി ഖാദെയ്യം, അപീതപുബ്ബാനി ച പാനീയാനി പിവെയ്യ’ന്തി. സാ പുരിമം പാദം സുപ്പതിട്ഠിതം പതിട്ഠാപെത്വാ പച്ഛിമം പാദം ഉദ്ധരെയ്യ. സാ അഗതപുബ്ബഞ്ചേവ ദിസം ഗച്ഛെയ്യ, അഖാദിതപുബ്ബാനി ച തിണാനി ഖാദെയ്യ, അപീതപുബ്ബാനി ച പാനീയാനി പിവെയ്യ. യസ്മിം ചസ്സാ പദേസേ ഠിതായ ഏവമസ്സ – ‘യംനൂനാഹം അഗതപുബ്ബഞ്ചേവ ദിസം ഗച്ഛെയ്യം, അഖാദിതപുബ്ബാനി ച തിണാനി ഖാദെയ്യം, അപീതപുബ്ബാനി ച പാനീയാനി പിവെയ്യ’ന്തി തഞ്ച പദേസം സൊത്ഥിനാ പച്ചാഗച്ഛെയ്യ. തം കിസ്സ ഹേതു? തഥാ ഹി സാ, ഭിക്ഖവേ, ഗാവീ പബ്ബതെയ്യാ പണ്ഡിതാ ബ്യത്താ ഖെത്തഞ്ഞൂ കുസലാ വിസമേ പബ്ബതേ ചരിതും. ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ ഭിക്ഖു പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ ഖെത്തഞ്ഞൂ കുസലോ വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാധിട്ഠിതം അധിട്ഠാതി.
‘‘തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യംനൂനാഹം വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനം ചേതസോ ഏകോദിഭാവം അവിതക്കം അവിചാരം സമാധിജം പീതിസുഖം ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ ദുതിയം ഝാനം അനഭിഹിംസമാനോ വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ… ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാധിട്ഠിതം അധിട്ഠാതി.
‘‘തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യംനൂനാഹം പീതിയാ ച വിരാഗാ ഉപെക്ഖകോ ച വിഹരെയ്യം സതോ ച സമ്പജാനോ, സുഖഞ്ച കായേന പടിസംവേദെയ്യം യം തം അരിയാ ആചിക്ഖന്തി – ഉപെക്ഖകോ സതിമാ സുഖവിഹാരീതി തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ തതിയം ഝാനം അനഭിഹിംസമാനോ പീതിയാ ച വിരാഗാ…പേ॰… തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാധിട്ഠിതം അധിട്ഠാതി.
‘‘തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യംനൂനാഹം സുഖസ്സ ച പഹാനാ ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ അദുക്ഖമസുഖം ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ ചതുത്ഥം ഝാനം അനഭിഹിംസമാനോ സുഖസ്സ ച പഹാനാ…പേ॰… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാധിട്ഠിതം അധിട്ഠാതി.
‘‘തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യംനൂനാഹം സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ അനന്തോ ആകാസോതി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ ആകാസാനഞ്ചായതനം അനഭിഹിംസമാനോ സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ …പേ॰… ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാധിട്ഠിതം അധിട്ഠാതി.
‘‘തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യംനൂനാഹം സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ അനന്തം വിഞ്ഞാണന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം അനഭിഹിംസമാനോ സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’ന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാധിട്ഠിതം അധിട്ഠാതി.
‘‘തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യംനൂനാഹം സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ നത്ഥി കിഞ്ചീതി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം അനഭിഹിംസമാനോ സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാധിട്ഠിതം അധിട്ഠാതി.
‘‘തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യംനൂനാഹം സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം അനഭിഹിംസമാനോ സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാധിട്ഠിതം അധിട്ഠാതി.
‘‘തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യംനൂനാഹം സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം അനഭിഹിംസമാനോ സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി.
‘‘യതോ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു തം തദേവ സമാപത്തിം സമാപജ്ജതിപി വുട്ഠാതിപി, തസ്സ മുദു ചിത്തം ഹോതി കമ്മഞ്ഞം. മുദുനാ കമ്മഞ്ഞേന ചിത്തേന അപ്പമാണോ സമാധി ഹോതി സുഭാവിതോ. സോ അപ്പമാണേന സമാധിനാ സുഭാവിതേന യസ്സ യസ്സ അഭിഞ്ഞാസച്ഛികരണീയസ്സ ധമ്മസ്സ ചിത്തം അഭിനിന്നാമേതി അഭിഞ്ഞാസച്ഛികിരിയായ തത്ര തത്രേവ സക്ഖിഭബ്ബതം പാപുണാതി സതി സതി ആയതനേ.
‘‘സോ സചേ ആകങ്ഖതി – ‘അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭവെയ്യം, ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ അസ്സം, ബഹുധാപി ഹുത്വാ ഏകോ അസ്സം…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തെയ്യ’ന്തി, തത്ര തത്രേവ സക്ഖിഭബ്ബതം പാപുണാതി സതി സതി ആയതനേ.
‘‘സോ സചേ ആകങ്ഖതി – ദിബ്ബായ സോതധാതുയാ…പേ॰… സതി സതി ആയതനേ.
‘‘സോ സചേ ആകങ്ഖതി – ‘പരസത്താനം പരപുഗ്ഗലാനം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനെയ്യം, സരാഗം വാ ചിത്തം സരാഗം ചിത്തന്തി പജാനെയ്യം, വീതരാഗം വാ ചിത്തം വീതരാഗം ചിത്തന്തി പജാനെയ്യം, സദോസം വാ ചിത്തം സദോസം ചിത്തന്തി പജാനെയ്യം, വീതദോസം വാ ചിത്തം വീതദോസം ചിത്തന്തി പജാനെയ്യം, സമോഹം വാ ചിത്തം സമോഹം ചിത്തന്തി പജാനെയ്യം, വീതമോഹം വാ ചിത്തം… സംഖിത്തം വാ ചിത്തം… വിക്ഖിത്തം വാ ചിത്തം… മഹഗ്ഗതം വാ ചിത്തം… അമഹഗ്ഗതം വാ ചിത്തം… സഉത്തരം വാ ചിത്തം… അനുത്തരം വാ ചിത്തം… സമാഹിതം വാ ചിത്തം… അസമാഹിതം വാ ചിത്തം… വിമുത്തം വാ ചിത്തം… അവിമുത്തം വാ ചിത്തം അവിമുത്തം ചിത്തന്തി പജാനെയ്യ’ന്തി, തത്ര തത്രേവ സക്ഖിഭബ്ബതം പാപുണാതി സതി സതി ആയതനേ.
‘‘സോ സചേ ആകങ്ഖതി – ‘അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരെയ്യം, സെയ്യഥിദം – ഏകമ്പി ജാതിം ദ്വേപി ജാതിയോ…പേ॰… ഇതി സാകാരം സഉദ്ദേസം അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരെയ്യ’ന്തി, തത്ര തത്രേവ സക്ഖിഭബ്ബതം പാപുണാതി സതി സതി ആയതനേ.
‘‘സോ സചേ ആകങ്ഖതി – ‘ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന…പേ॰… യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനെയ്യ’ന്തി, തത്ര തത്രേവ സക്ഖിഭബ്ബതം പാപുണാതി സതി സതി ആയതനേ.
‘‘സോ സചേ ആകങ്ഖതി – ‘ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി, തത്ര തത്രേവ സക്ഖിഭബ്ബതം പാപുണാതി സതി സതി ആയതനേ’’തി. ചതുത്ഥം.
൫. ഝാനസുത്തം
൩൬. ‘‘പഠമമ്പാഹം , ഭിക്ഖവേ, ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമി ; ദുതിയമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമി; തതിയമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമി; ചതുത്ഥമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമി; ആകാസാനഞ്ചായതനമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമി; വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമി; ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമി; നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമി; സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമി.
‘‘‘പഠമമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ॰… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി രൂപഗതം വേദനാഗതം സഞ്ഞാഗതം സങ്ഖാരഗതം വിഞ്ഞാണഗതം, തേ ധമ്മേ അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോ ഗണ്ഡതോ സല്ലതോ അഘതോ ആബാധതോ പരതോ പലോകതോ സുഞ്ഞതോ അനത്തതോ സമനുപസ്സതി. സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപേതി പതിട്ഠാപേതി (സ്യാ॰), പടിപാദേതി (ക॰) മ॰ നി॰ ൨.൧൩൩ പസ്സിതബ്ബം. സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപെത്വാ പതിട്ഠാപെത്വാ (സ്യാ॰), പടിപാദെത്വാ (ക॰) അമതായ ധാതുയാ ചിത്തം ഉപസംഹരതി – ‘ഏതം സന്തം ഏതം പണീതം യദിദം സബ്ബസങ്ഖാരസമഥോ സബ്ബൂപധിപടിനിസ്സഗ്ഗോ തണ്ഹാക്ഖയോ വിരാഗോ നിരോധോ നിബ്ബാന’ന്തി. സോ തത്ഥ ഠിതോ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി. നോ ചേ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി, തേനേവ ധമ്മരാഗേന തായ ധമ്മനന്ദിയാ പഞ്ചന്നം ഓരമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ ഓപപാതികോ ഹോതി തത്ഥ പരിനിബ്ബായീ അനാവത്തിധമ്മോ തസ്മാ ലോകാ.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ഇസ്സാസോ വാ ഇസ്സാസന്തേവാസീ വാ തിണപുരിസരൂപകേ വാ മത്തികാപുഞ്ജേ വാ യൊഗ്ഗം കരിത്വാ, സോ അപരേന സമയേന ദൂരേപാതീ ച ഹോതി അക്ഖണവേധീ ച മഹതോ ച കായസ്സ പദാലേതാ പദാലിതാ (ക॰) അ॰ നി॰ ൩.൧൩൪; ൪.൧൮൧; ഏവമേവം ഖോ , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ॰… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി രൂപഗതം വേദനാഗതം സഞ്ഞാഗതം സങ്ഖാരഗതം വിഞ്ഞാണഗതം, തേ ധമ്മേ അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോ ഗണ്ഡതോ സല്ലതോ അഘതോ ആബാധതോ പരതോ പലോകതോ സുഞ്ഞതോ അനത്തതോ സമനുപസ്സതി. സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപേതി . സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപെത്വാ അമതായ ധാതുയാ ചിത്തം ഉപസംഹരതി – ‘ഏതം സന്തം ഏതം പണീതം യദിദം സബ്ബസങ്ഖാരസമഥോ സബ്ബൂപധിപടിനിസ്സഗ്ഗോ തണ്ഹാക്ഖയോ വിരാഗോ നിരോധോ നിബ്ബാന’ന്തി. സോ തത്ഥ ഠിതോ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി. നോ ചേ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി, തേനേവ ധമ്മരാഗേന തായ ധമ്മനന്ദിയാ പഞ്ചന്നം ഓരമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ ഓപപാതികോ ഹോതി തത്ഥ പരിനിബ്ബായീ അനാവത്തിധമ്മോ തസ്മാ ലോകാ. ‘പഠമമ്പാഹം , ഭിക്ഖവേ, ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം, ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘ദുതിയമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഝാനം നിസ്സായ…പേ॰… തതിയമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഝാനം നിസ്സായ… ‘ചതുത്ഥമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സുഖസ്സ ച പഹാനാ ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ അദുക്ഖമസുഖം ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി രൂപഗതം വേദനാഗതം സഞ്ഞാഗതം സങ്ഖാരഗതം വിഞ്ഞാണഗതം, തേ ധമ്മേ അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോ ഗണ്ഡതോ സല്ലതോ അഘതോ ആബാധതോ പരതോ പലോകതോ സുഞ്ഞതോ അനത്തതോ സമനുപസ്സതി. സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപേതി. സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപെത്വാ അമതായ ധാതുയാ ചിത്തം ഉപസംഹരതി – ‘ഏതം സന്തം ഏതം പണീതം യദിദം സബ്ബസങ്ഖാരസമഥോ സബ്ബൂപധിപടിനിസ്സഗ്ഗോ തണ്ഹാക്ഖയോ വിരാഗോ നിരോധോ നിബ്ബാന’ന്തി. സോ തത്ഥ ഠിതോ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി. നോ ചേ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി, തേനേവ ധമ്മരാഗേന തായ ധമ്മനന്ദിയാ പഞ്ചന്നം ഓരമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ ഓപപാതികോ ഹോതി തത്ഥ പരിനിബ്ബായീ അനാവത്തിധമ്മോ തസ്മാ ലോകാ.
‘‘സെയ്യഥാപി , ഭിക്ഖവേ, ഇസ്സാസോ വാ ഇസ്സാസന്തേവാസീ വാ തിണപുരിസരൂപകേ വാ മത്തികാപുഞ്ജേ വാ യൊഗ്ഗം കരിത്വാ, സോ അപരേന സമയേന ദൂരേപാതീ ച ഹോതി അക്ഖണവേധീ ച മഹതോ ച കായസ്സ പദാലേതാ ; ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സുഖസ്സ ച പഹാനാ, ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ, പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ അദുക്ഖമസുഖം ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി രൂപഗതം വേദനാഗതം…പേ॰… അനാവത്തിധമ്മോ തസ്മാ ലോകാ. ‘ചതുത്ഥമ്പാഹം , ഭിക്ഖവേ, ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം, ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘ആകാസാനഞ്ചായതനമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘അനന്തോ ആകാസോ’തി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി വേദനാഗതം സഞ്ഞാഗതം സങ്ഖാരഗതം വിഞ്ഞാണഗതം, തേ ധമ്മേ അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോ ഗണ്ഡതോ സല്ലതോ അഘതോ ആബാധതോ പരതോ പലോകതോ സുഞ്ഞതോ അനത്തതോ സമനുപസ്സതി. സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപേതി. സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപെത്വാ അമതായ ധാതുയാ ചിത്തം ഉപസംഹരതി – ‘ഏതം സന്തം ഏതം പണീതം യദിദം സബ്ബസങ്ഖാരസമഥോ സബ്ബൂപധിപടിനിസ്സഗ്ഗോ തണ്ഹാക്ഖയോ വിരാഗോ നിരോധോ നിബ്ബാന’ന്തി. സോ തത്ഥ ഠിതോ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി. നോ ചേ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി, തേനേവ ധമ്മരാഗേന തായ ധമ്മനന്ദിയാ പഞ്ചന്നം ഓരമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ ഓപപാതികോ ഹോതി തത്ഥ പരിനിബ്ബായീ അനാവത്തിധമ്മോ തസ്മാ ലോകാ.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ഇസ്സാസോ വാ ഇസ്സാസന്തേവാസീ വാ തിണപുരിസരൂപകേ വാ മത്തികാപുഞ്ജേ വാ യൊഗ്ഗം കരിത്വാ, സോ അപരേന സമയേന ദൂരേപാതീ ച ഹോതി അക്ഖണവേധീ ച മഹതോ ച കായസ്സ പദാലേതാ; ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘അനന്തോ ആകാസോ’തി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി വേദനാഗതം സഞ്ഞാഗതം…പേ॰… അനാവത്തിധമ്മോ തസ്മാ ലോകാ. ‘ആകാസാനഞ്ചായതനമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം, ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനമ്പാഹം , ഭിക്ഖവേ, നിസ്സായ…പേ॰… ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം . കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ഇധ , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി വേദനാഗതം സഞ്ഞാഗതം സങ്ഖാരഗതം വിഞ്ഞാണഗതം, തേ ധമ്മേ അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോ ഗണ്ഡതോ സല്ലതോ അഘതോ ആബാധതോ പരതോ പലോകതോ സുഞ്ഞതോ അനത്തതോ സമനുപസ്സതി. സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപേതി. സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപെത്വാ അമതായ ധാതുയാ ചിത്തം ഉപസംഹരതി – ‘ഏതം സന്തം ഏതം പണീതം യദിദം സബ്ബസങ്ഖാരസമഥോ സബ്ബൂപധിപടിനിസ്സഗ്ഗോ തണ്ഹാക്ഖയോ വിരാഗോ നിരോധോ നിബ്ബാന’ന്തി. സോ തത്ഥ ഠിതോ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി. നോ ചേ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി, തേനേവ ധമ്മരാഗേന തായ ധമ്മനന്ദിയാ പഞ്ചന്നം ഓരമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ ഓപപാതികോ ഹോതി തത്ഥ പരിനിബ്ബായീ അനാവത്തിധമ്മോ തസ്മാ ലോകാ.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ഇസ്സാസോ വാ ഇസ്സാസന്തേവാസീ വാ തിണപുരിസരൂപകേ വാ മത്തികാപുഞ്ജേ വാ യൊഗ്ഗം കരിത്വാ, സോ അപരേന സമയേന ദൂരേപാതീ ച ഹോതി അക്ഖണവേധീ ച മഹതോ ച കായസ്സ പദാലേതാ; ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ യദേവ തത്ഥ ഹോതി വേദനാഗതം സഞ്ഞാഗതം സങ്ഖാരഗതം വിഞ്ഞാണഗതം, തേ ധമ്മേ അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോ ഗണ്ഡതോ സല്ലതോ അഘതോ ആബാധതോ പരതോ പലോകതോ സുഞ്ഞതോ അനത്തതോ സമനുപസ്സതി. സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപേതി. സോ തേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പടിവാപെത്വാ അമതായ ധാതുയാ ചിത്തം ഉപസംഹരതി – ‘ഏതം സന്തം ഏതം പണീതം യദിദം സബ്ബസങ്ഖാരസമഥോ സബ്ബൂപധിപടിനിസ്സഗ്ഗോ തണ്ഹാക്ഖയോ വിരാഗോ നിരോധോ നിബ്ബാന’ന്തി. സോ തത്ഥ ഠിതോ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി. നോ ചേ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി, തേനേവ ധമ്മരാഗേന തായ ധമ്മനന്ദിയാ പഞ്ചന്നം ഓരമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ ഓപപാതികോ ഹോതി തത്ഥ പരിനിബ്ബായീ അനാവത്തിധമ്മോ തസ്മാ ലോകാ. ‘ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനമ്പാഹം, നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം വദാമീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം, ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, യാവതാ സഞ്ഞാസമാപത്തി താവതാ അഞ്ഞാപടിവേധോ. യാനി ച ഖോ ഇമാനി, ഭിക്ഖവേ, നിസ്സായ ദ്വേ ആയതനാനി – നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസമാപത്തി ച സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധോ ച, ഝായീഹേതേ , ഭിക്ഖവേ, സമാപത്തികുസലേഹി സമാപത്തിവുട്ഠാനകുസലേഹി സമാപജ്ജിത്വാ വുട്ഠഹിത്വാ സമ്മാ അക്ഖാതബ്ബാനീതി വദാമീ’’തി. പഞ്ചമം.
൬. ആനന്ദസുത്തം
൩൭. ഏകം സമയം ആയസ്മാ ആനന്ദോ കോസമ്ബിയം വിഹരതി ഘോസിതാരാമേ. തത്ര ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ആവുസോ ഭിക്ഖവേ’’തി. ‘‘ആവുസോ’’തി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ആയസ്മതോ ആനന്ദസ്സ പച്ചസ്സോസും. ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഏതദവോച –
‘‘അച്ഛരിയം, ആവുസോ, അബ്ഭുതം, ആവുസോ! യാവഞ്ചിദം തേന ഭഗവതാ ജാനതാ പസ്സതാ അരഹതാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന സമ്ബാധേ ഓകാസാധിഗമോ അനുബുദ്ധോ സത്താനം വിസുദ്ധിയാ സോകപരിദേവാനം സമതിക്കമായ ദുക്ഖദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമായ ഞായസ്സ അധിഗമായ നിബ്ബാനസ്സ സച്ഛികിരിയായ. തദേവ നാമ ചക്ഖും ഭവിസ്സതി തേ രൂപാ തഞ്ചായതനം നോ പടിസംവേദിസ്സതി പടിസംവേദയതി (ക॰). തദേവ നാമ സോതം ഭവിസ്സതി തേ സദ്ദാ തഞ്ചായതനം നോ പടിസംവേദിസ്സതി. തദേവ നാമ ഘാനം ഭവിസ്സതി തേ ഗന്ധാ തഞ്ചായതനം നോ പടിസംവേദിസ്സതി. സാവ നാമ ജിവ്ഹാ ഭവിസ്സതി തേ രസാ തഞ്ചായതനം നോ പടിസംവേദിസ്സതി. സോവ നാമ കായോ ഭവിസ്സതി തേ ഫൊട്ഠബ്ബാ തഞ്ചായതനം നോ പടിസംവേദിസ്സതീ’’തി.
ഏവം വുത്തേ ആയസ്മാ ഉദായീ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഏതദവോച – ‘‘സഞ്ഞീമേവ നു ഖോ, ആവുസോ ആനന്ദ, തദായതനം നോ പടിസംവേദേതി ഉദാഹു അസഞ്ഞീ’’തി? ‘‘സഞ്ഞീമേവ ഖോ, ആവുസോ, തദായതനം നോ പടിസംവേദേതി, നോ അസഞ്ഞീ’’തി.
‘‘കിംസഞ്ഞീ പനാവുസോ, തദായതനം നോ പടിസംവേദേതീ’’തി? ‘‘ഇധാവുസോ, ഭിക്ഖു, സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘അനന്തോ ആകാസോ’തി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. ഏവംസഞ്ഞീപി ഖോ, ആവുസോ, തദായതനം നോ പടിസംവേദേതി.
‘‘പുന ചപരം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’ന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. ഏവംസഞ്ഞീപി ഖോ, ആവുസോ, തദായതനം നോ പടിസംവേദേതി.
‘‘പുന ചപരം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. ഏവംസഞ്ഞീപി ഖോ , ആവുസോ, തദായതനം നോ പടിസംവേദേതീ’’തി.
‘‘ഏകമിദാഹം, ആവുസോ, സമയം സാകേതേ വിഹരാമി അഞ്ജനവനേ മിഗദായേ. അഥ ഖോ, ആവുസോ, ജടിലവാസികാ ജടിലഗാഹിയാ (സീ॰ പീ॰), ജഡിലഭാഗികാ (സ്യാ॰) ഭിക്ഖുനീ യേനാഹം തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ മം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി. ഏകമന്തം ഠിതാ ഖോ, ആവുസോ, ജടിലവാസികാ ഭിക്ഖുനീ മം ഏതദവോച – ‘യായം, ഭന്തേ ആനന്ദ, സമാധി ന ചാഭിനതോ ന ചാപനതോ ന ച സസങ്ഖാരനിഗ്ഗയ്ഹവാരിതഗതോ സസങ്ഖാരനിഗ്ഗയ്ഹവാരിതവതോ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰), സസങ്ഖാരനിഗ്ഗയ്ഹവാരിവാവടോ (ക॰) അ॰ നി॰ ൩.൧൦൨; ൫.൨൭; ദീ॰ നി॰ ൩.൩൫൫, വിമുത്തത്താ ഠിതോ, ഠിതത്താ സന്തുസിതോ, സന്തുസിതത്താ നോ പരിതസ്സതി. അയം, ഭന്തേ ആനന്ദ, സമാധി കിംഫലോ വുത്തോ ഭഗവതാ’’’തി?
‘‘ഏവം വുത്തേ, സോഹം, ആവുസോ, ജടിലവാസികം ഭിക്ഖുനിം ഏതദവോചം – ‘യായം, ഭഗിനി, സമാധി ന ചാഭിനതോ ന ചാപനതോ ന ച സസങ്ഖാരനിഗ്ഗയ്ഹവാരിതഗതോ, വിമുത്തത്താ ഠിതോ, ഠിതത്താ സന്തുസിതോ, സന്തുസിതത്താ നോ പരിതസ്സതി. അയം, ഭഗിനി, സമാധി അഞ്ഞാഫലോ വുത്തോ ഭഗവതാ’തി. ഏവംസഞ്ഞീപി ഖോ, ആവുസോ, തദായതനം നോ പടിസംവേദേതീ’’തി. ഛട്ഠം.
൭. ലോകായതികസുത്തം
൩൮. അഥ ഖോ ദ്വേ ലോകായതികാ ബ്രാഹ്മണാ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതാ സദ്ധിം സമ്മോദിംസു. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ തേ ബ്രാഹ്മണാ ഭഗവന്തം ഏതദവോചും –
‘‘പൂരണോ, ഭോ ഗോതമ, കസ്സപോ സബ്ബഞ്ഞൂ സബ്ബദസ്സാവീ അപരിസേസം ഞാണദസ്സനം പടിജാനാതി – ‘ചരതോ ച മേ തിട്ഠതോ ച സുത്തസ്സ ച ജാഗരസ്സ ച സതതം സമിതം ഞാണദസ്സനം പച്ചുപട്ഠിത’ന്തി. സോ ഏവമാഹ – ‘അഹം അനന്തേന ഞാണേന അനന്തം ലോകം ജാനം പസ്സം വിഹരാമീ’തി. അയമ്പി അയമ്പി ഹി (സ്യാ॰ ക॰), ഭോ ഗോതമ, നിഗണ്ഠോ നാടപുത്തോ സബ്ബഞ്ഞൂ സബ്ബദസ്സാവീ അപരിസേസം ഞാണദസ്സനം പടിജാനാതി – ‘ചരതോ ച മേ തിട്ഠതോ ച സുത്തസ്സ ച ജാഗരസ്സ ച സതതം സമിതം ഞാണദസ്സനം പച്ചുപട്ഠിത’ന്തി. സോ സോപി (?) ഏവമാഹ – ‘അഹം അനന്തേന ഞാണേന അനന്തം ലോകം ജാനം പസ്സം വിഹരാമീ’തി. ഇമേസം, ഭോ ഗോതമ, ഉഭിന്നം ഞാണവാദാനം ഉഭിന്നം അഞ്ഞമഞ്ഞം വിപച്ചനീകവാദാനം കോ സച്ചം ആഹ കോ മുസാ’’തി?
‘‘അലം, ബ്രാഹ്മണാ! തിട്ഠതേതം – ‘ഇമേസം ഉഭിന്നം ഞാണവാദാനം ഉഭിന്നം അഞ്ഞമഞ്ഞം വിപച്ചനീകവാദാനം കോ സച്ചം ആഹ കോ മുസാ’തി. ധമ്മം വോ, ബ്രാഹ്മണാ, ദേസെസ്സാമി, തം സുണാഥ, സാധുകം മനസി കരോഥ; ഭാസിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭോ’’തി ഖോ തേ ബ്രാഹ്മണാ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസും. ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണാ, ചത്താരോ പുരിസാ ചതുദ്ദിസാ ഠിതാ പരമേന ജവേന ച സമന്നാഗതാ പരമേന ച പദവീതിഹാരേന. തേ ഏവരൂപേന ജവേന സമന്നാഗതാ അസ്സു, സെയ്യഥാപി നാമ ദള്ഹധമ്മാ ദള്ഹധമ്മോ (സബ്ബത്ഥ) അ॰ നി॰ ൪.൪൫; മ॰ നി॰ ൧.൧൧൬ ച, തംസംവണ്ണനാടീകായോ ച മൊഗ്ഗല്ലാനബ്യാകരണഞ്ച ഓലോകേതബ്ബാ ധനുഗ്ഗഹോ സിക്ഖിതോ കതഹത്ഥോ കതൂപാസനോ ലഹുകേന അസനേന അപ്പകസിരേന തിരിയം താലച്ഛായം താലച്ഛാതിം (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰), താലച്ഛാദിം (ക॰) അ॰ നി॰ ൪.൪൫; മ॰ നി॰ ൧.൧൬൧ പസ്സിതബ്ബം അതിപാതെയ്യ; ഏവരൂപേന ച പദവീതിഹാരേന, സെയ്യഥാപി നാമ പുരത്ഥിമാ സമുദ്ദാ പച്ഛിമോ സമുദ്ദോ അഥ പുരത്ഥിമായ ദിസായ ഠിതോ പുരിസോ ഏവം വദെയ്യ – ‘അഹം ഗമനേന ലോകസ്സ അന്തം പാപുണിസ്സാമീ’തി. സോ അഞ്ഞത്രേവ അസിതപീതഖായിതസായിതാ അഞ്ഞത്ര ഉച്ചാരപസ്സാവകമ്മാ അഞ്ഞത്ര നിദ്ദാകിലമഥപടിവിനോദനാ വസ്സസതായുകോ വസ്സസതജീവീ വസ്സസതം ഗന്ത്വാ അപ്പത്വാവ ലോകസ്സ അന്തം അന്തരാ കാലം കരെയ്യ. അഥ പച്ഛിമായ ദിസായ…പേ॰… അഥ ഉത്തരായ ദിസായ… അഥ ദക്ഖിണായ ദിസായ ഠിതോ പുരിസോ ഏവം വദെയ്യ – ‘അഹം ഗമനേന ലോകസ്സ അന്തം പാപുണിസ്സാമീ’തി. സോ അഞ്ഞത്രേവ അസിതപീതഖായിതസായിതാ അഞ്ഞത്ര ഉച്ചാരപസ്സാവകമ്മാ അഞ്ഞത്ര നിദ്ദാകിലമഥപടിവിനോദനാ വസ്സസതായുകോ വസ്സസതജീവീ വസ്സസതം ഗന്ത്വാ അപ്പത്വാവ ലോകസ്സ അന്തം അന്തരാ കാലം കരെയ്യ. തം കിസ്സ ഹേതു? നാഹം, ബ്രാഹ്മണാ, ഏവരൂപായ സന്ധാവനികായ ലോകസ്സ അന്തം ഞാതെയ്യം ദട്ഠെയ്യം പത്തെയ്യന്തി വദാമി. ന ചാഹം, ബ്രാഹ്മണാ, അപ്പത്വാവ ലോകസ്സ അന്തം ദുക്ഖസ്സ അന്തകിരിയം വദാമി.
‘‘പഞ്ചിമേ, ബ്രാഹ്മണാ, കാമഗുണാ അരിയസ്സ വിനയേ ലോകോതി വുച്ചതി. കതമേ പഞ്ച? ചക്ഖുവിഞ്ഞെയ്യാ രൂപാ ഇട്ഠാ കന്താ മനാപാ പിയരൂപാ കാമൂപസംഹിതാ രജനീയാ; സോതവിഞ്ഞെയ്യാ സദ്ദാ…പേ॰… ഘാനവിഞ്ഞെയ്യാ ഗന്ധാ… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞെയ്യാ രസാ… കായവിഞ്ഞെയ്യാ ഫൊട്ഠബ്ബാ ഇട്ഠാ കന്താ മനാപാ പിയരൂപാ കാമൂപസംഹിതാ രജനീയാ; ഇമേ ഖോ, ബ്രാഹ്മണാ, പഞ്ച കാമഗുണാ അരിയസ്സ വിനയേ ലോകോതി വുച്ചതി.
‘‘ഇധ, ബ്രാഹ്മണാ, ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണാ, ‘ഭിക്ഖു ലോകസ്സ അന്തമാഗമ്മ, ലോകസ്സ അന്തേ വിഹരതി’. തമഞ്ഞേ ഏവമാഹംസു – ‘അയമ്പി ലോകപരിയാപന്നോ, അയമ്പി അനിസ്സടോ ലോകമ്ഹാ’തി. അഹമ്പി ഹി അഹമ്പി (സീ॰ പീ॰), ബ്രാഹ്മണാ, ഏവം വദാമി – ‘അയമ്പി ലോകപരിയാപന്നോ, അയമ്പി അനിസ്സടോ ലോകമ്ഹാ’’’തി.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണാ, ഭിക്ഖു വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ…പേ॰… ദുതിയം ഝാനം… തതിയം ഝാനം… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണാ, ‘ഭിക്ഖു ലോകസ്സ അന്തമാഗമ്മ ലോകസ്സ അന്തേ വിഹരതി’. തമഞ്ഞേ ഏവമാഹംസു – ‘അയമ്പി ലോകപരിയാപന്നോ, അയമ്പി അനിസ്സടോ ലോകമ്ഹാ’തി. അഹമ്പി ഹി, ബ്രാഹ്മണാ, ഏവം വദാമി – ‘അയമ്പി ലോകപരിയാപന്നോ, അയമ്പി അനിസ്സടോ ലോകമ്ഹാ’’’തി.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണാ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘അനന്തോ ആകാസോ’തി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണാ, ‘ഭിക്ഖു ലോകസ്സ അന്തമാഗമ്മ ലോകസ്സ അന്തേ വിഹരതി’. തമഞ്ഞേ ഏവമാഹംസു – ‘അയമ്പി ലോകപരിയാപന്നോ, അയമ്പി അനിസ്സടോ ലോകമ്ഹാ’തി . അഹമ്പി ഹി, ബ്രാഹ്മണാ, ഏവം വദാമി – ‘അയമ്പി ലോകപരിയാപന്നോ, അയമ്പി അനിസ്സടോ ലോകമ്ഹാ’’’തി.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണാ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’ന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി…പേ॰… സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി…പേ॰… സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണാ , ‘ഭിക്ഖു ലോകസ്സ അന്തമാഗമ്മ ലോകസ്സ അന്തേ വിഹരതി’. തമഞ്ഞേ ഏവമാഹംസു – ‘അയമ്പി ലോകപരിയാപന്നോ, അയമ്പി അനിസ്സടോ ലോകമ്ഹാ’തി. അഹമ്പി ഹി, ബ്രാഹ്മണാ, ഏവം വദാമി – ‘അയമ്പി ലോകപരിയാപന്നോ, അയമ്പി അനിസ്സടോ ലോകമ്ഹാ’’’തി.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണാ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, പഞ്ഞായ ചസ്സ ദിസ്വാ ആസവാ പരിക്ഖീണാ ഹൊന്തി. അയം വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണാ, ‘ഭിക്ഖു ലോകസ്സ അന്തമാഗമ്മ ലോകസ്സ അന്തേ വിഹരതി തിണ്ണോ ലോകേ വിസത്തിക’’’ന്തി. സത്തമം.
൮. ദേവാസുരസങ്ഗാമസുത്തം
൩൯. ‘‘ഭൂതപുബ്ബം, ഭിക്ഖവേ, ദേവാസുരസങ്ഗാമോ സമുപബ്യൂള്ഹോ സമുപബ്ബൂള്ഹോ (സീ॰ പീ॰) അഹോസി. തസ്മിം ഖോ പന, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഗാമേ അസുരാ ജിനിംസു, ദേവാ പരാജയിംസു പരാജിയിംസു (സീ॰ സ്യാ॰ ക॰). പരാജിതാ ച, ഭിക്ഖവേ, ദേവാ ദേവാ ഭീതാ (പീ॰) അപയിംസുയേവ അപയംസ്വേവ (സീ॰) ഉത്തരേനാഭിമുഖാ, അഭിയിംസു അഭിയംസു (സീ॰) അസുരാ. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം ഏതദഹോസി – ‘അഭിയന്തേവ ഖോ അസുരാ. യംനൂന മയം ദുതിയമ്പി അസുരേഹി സങ്ഗാമെയ്യാമാ’തി. ദുതിയമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദേവാ അസുരേഹി സങ്ഗാമേസും. ദുതിയമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അസുരാവ ജിനിംസു, ദേവാ പരാജയിംസു. പരാജിതാ ച, ഭിക്ഖവേ, ദേവാ അപയിംസുയേവ ഉത്തരേനാഭിമുഖാ, അഭിയിംസു അസുരാ’’.
അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം ഏതദഹോസി – ‘അഭിയന്തേവ ഖോ അസുരാ. യംനൂന മയം തതിയമ്പി അസുരേഹി സങ്ഗാമെയ്യാമാ’തി. തതിയമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദേവാ അസുരേഹി സങ്ഗാമേസും. തതിയമ്പി ഖോ , ഭിക്ഖവേ, അസുരാവ ജിനിംസു, ദേവാ പരാജയിംസു. പരാജിതാ ച, ഭിക്ഖവേ, ദേവാ ഭീതാ ദേവപുരംയേവ പവിസിംസു. ദേവപുരഗതാനഞ്ച പന പുന (ക॰), ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം ഏതദഹോസി – ‘ഭീരുത്താനഗതേന ഖോ ദാനി മയം ഏതരഹി അത്തനാ വിഹരാമ അകരണീയാ അസുരേഹീ’തി. അസുരാനമ്പി, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘ഭീരുത്താനഗതേന ഖോ ദാനി ദേവാ ഏതരഹി അത്തനാ വിഹരന്തി അകരണീയാ അമ്ഹേഹീ’തി.
‘‘ഭൂതപുബ്ബം , ഭിക്ഖവേ, ദേവാസുരസങ്ഗാമോ സമുപബ്യൂള്ഹോ അഹോസി. തസ്മിം ഖോ പന, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഗാമേ ദേവാ ജിനിംസു, അസുരാ പരാജയിംസു. പരാജിതാ ച, ഭിക്ഖവേ, അസുരാ അപയിംസുയേവ ദക്ഖിണേനാഭിമുഖാ, അഭിയിംസു ദേവാ. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അസുരാനം ഏതദഹോസി – ‘അഭിയന്തേവ ഖോ ദേവാ. യംനൂന മയം ദുതിയമ്പി ദേവേഹി സങ്ഗാമെയ്യാമാ’തി. ദുതിയമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അസുരാ ദേവേഹി സങ്ഗാമേസും. ദുതിയമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദേവാ ജിനിംസു, അസുരാ പരാജയിംസു. പരാജിതാ ച, ഭിക്ഖവേ, അസുരാ അപയിംസുയേവ ദക്ഖിണേനാഭിമുഖാ, അഭിയിംസു ദേവാ’’.
അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അസുരാനം ഏതദഹോസി – ‘അഭിയന്തേവ ഖോ ദേവാ. യംനൂന മയം തതിയമ്പി ദേവേഹി സങ്ഗാമെയ്യാമാ’തി. തതിയമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അസുരാ ദേവേഹി സങ്ഗാമേസും. തതിയമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദേവാ ജിനിംസു, അസുരാ പരാജയിംസു. പരാജിതാ ച, ഭിക്ഖവേ, അസുരാ ഭീതാ അസുരപുരംയേവ പവിസിംസു. അസുരപുരഗതാനഞ്ച പന, ഭിക്ഖവേ, അസുരാനം ഏതദഹോസി – ‘ഭീരുത്താനഗതേന ഖോ ദാനി മയം ഏതരഹി അത്തനാ വിഹരാമ അകരണീയാ ദേവേഹീ’തി. ദേവാനമ്പി, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘ഭീരുത്താനഗതേന ഖോ ദാനി അസുരാ ഏതരഹി അത്തനാ വിഹരന്തി അകരണീയാ അമ്ഹേഹീ’തി.
‘‘ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, യസ്മിം സമയേ ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, തസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ഭിക്ഖുസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘ഭീരുത്താനഗതേന ഖോ ദാനാഹം ഏതരഹി അത്തനാ വിഹരാമി അകരണീയോ മാരസ്സാ’തി . മാരസ്സാപി, ഭിക്ഖവേ, പാപിമതോ ഏവം ഹോതി – ‘ഭീരുത്താനഗതേന ഖോ ദാനി ഭിക്ഖു ഏതരഹി അത്തനാ വിഹരതി അകരണീയോ മയ്ഹ’’’ന്തി.
‘‘യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ഭിക്ഖു വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ…പേ॰… ദുതിയം ഝാനം… തതിയം ഝാനം… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, തസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ഭിക്ഖുസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘ഭീരുത്താനഗതേന ഖോ ദാനാഹം ഏതരഹി അത്തനാ വിഹരാമി അകരണീയോ മാരസ്സാ’തി. മാരസ്സാപി, ഭിക്ഖവേ, പാപിമതോ ഏവം ഹോതി – ‘ഭീരുത്താനഗതേന ഖോ ദാനി ഭിക്ഖു ഏതരഹി അത്തനാ വിഹരതി, അകരണീയോ മയ്ഹ’’’ന്തി.
‘‘യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ഭിക്ഖു സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘അനന്തോ ആകാസോ’തി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ‘ഭിക്ഖു അന്തമകാസി മാരം, അപദം വധിത്വാ മാരചക്ഖും അദസ്സനം ഗതോ പാപിമതോ തിണ്ണോ ലോകേ വിസത്തിക’’’ന്തി.
‘‘യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’ന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി… സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി… സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി… സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, പഞ്ഞായ ചസ്സ ദിസ്വാ ആസവാ പരിക്ഖീണാ ഹൊന്തി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ‘ഭിക്ഖു അന്തമകാസി മാരം, അപദം വധിത്വാ മാരചക്ഖും അദസ്സനം ഗതോ പാപിമതോ തിണ്ണോ ലോകേ വിസത്തിക’’’ന്തി. അട്ഠമം.
൯. നാഗസുത്തം
൪൦. ‘‘യസ്മിം , ഭിക്ഖവേ, സമയേ ആരഞ്ഞികസ്സ നാഗസ്സ ഗോചരപസുതസ്സ ഹത്ഥീപി ഹത്ഥിനിയോപി ഹത്ഥികലഭാപി ഹത്ഥിച്ഛാപാപി പുരതോ പുരതോ ഗന്ത്വാ തിണഗ്ഗാനി ഛിന്ദന്തി, തേന, ഭിക്ഖവേ, ആരഞ്ഞികോ നാഗോ അട്ടീയതി ഹരായതി ജിഗുച്ഛതി. യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ആരഞ്ഞികസ്സ നാഗസ്സ ഗോചരപസുതസ്സ ഹത്ഥീപി ഹത്ഥിനിയോപി ഹത്ഥികലഭാപി ഹത്ഥിച്ഛാപാപി ഓഭഗ്ഗോഭഗ്ഗം സാഖാഭങ്ഗം ഖാദന്തി, തേന, ഭിക്ഖവേ, ആരഞ്ഞികോ നാഗോ അട്ടീയതി ഹരായതി ജിഗുച്ഛതി. യസ്മിം , ഭിക്ഖവേ, സമയേ ആരഞ്ഞികസ്സ നാഗസ്സ ഓഗാഹം ഓതിണ്ണസ്സ ഹത്ഥീപി ഹത്ഥിനിയോപി ഹത്ഥികലഭാപി ഹത്ഥിച്ഛാപാപി പുരതോ പുരതോ ഗന്ത്വാ സൊണ്ഡായ ഉദകം ആലോളെന്തി, തേന, ഭിക്ഖവേ, ആരഞ്ഞികോ നാഗോ അട്ടീയതി ഹരായതി ജിഗുച്ഛതി. യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ആരഞ്ഞികസ്സ നാഗസ്സ ഓഗാഹാ ഉത്തിണ്ണസ്സ ഹത്ഥിനിയോ കായം ഉപനിഘംസന്തിയോ ഗച്ഛന്തി, തേന, ഭിക്ഖവേ, ആരഞ്ഞികോ നാഗോ അട്ടീയതി ഹരായതി ജിഗുച്ഛതി.
‘‘തസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ആരഞ്ഞികസ്സ നാഗസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘അഹം ഖോ ഏതരഹി ആകിണ്ണോ വിഹരാമി ഹത്ഥീഹി ഹത്ഥിനീഹി ഹത്ഥികലഭേഹി ഹത്ഥിച്ഛാപേഹി . ഛിന്നഗ്ഗാനി ചേവ തിണാനി ഖാദാമി, ഓഭഗ്ഗോഭഗ്ഗഞ്ച മേ സാഖാഭങ്ഗം ഖാദന്തി ഖാദിതം (സ്യാ॰ ക॰) മഹാവ॰ ൪൬൭ പസ്സിതബ്ബം, ആവിലാനി ച പാനീയാനി പിവാമി, ഓഗാഹാ ച ഓഗാഹാപി ച (സ്യാ॰ ക॰) മഹാവ॰ ൪൬൭ പസ്സിതബ്ബം മേ ഉത്തിണ്ണസ്സ ഹത്ഥിനിയോ കായം ഉപനിഘംസന്തിയോ ഗച്ഛന്തി. യംനൂനാഹം ഏകോ ഗണസ്മാ വൂപകട്ഠോ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ അപരേന സമയേന ഏകോ ഗണസ്മാ വൂപകട്ഠോ വിഹരതി, അച്ഛിന്നഗ്ഗാനി ചേവ തിണാനി ഖാദതി, ഓഭഗ്ഗോഭഗ്ഗഞ്ചസ്സ സാഖാഭങ്ഗം ന ഖാദന്തി ന ഓഭഗ്ഗോഭഗ്ഗഞ്ച സാഖാഭങ്ഗ ഖാദതി (സ്യാ॰ ക॰), അനാവിലാനി ച പാനീയാനി പിവതി, ഓഗാഹാ ചസ്സ ഉത്തിണ്ണസ്സ ന ഹത്ഥിനിയോ കായം ഉപനിഘംസന്തിയോ ഗച്ഛന്തി.
‘‘തസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ആരഞ്ഞികസ്സ നാഗസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘അഹം ഖോ പുബ്ബേ ആകിണ്ണോ വിഹാസിം ഹത്ഥീഹി ഹത്ഥിനീഹി ഹത്ഥികലഭേഹി ഹത്ഥിച്ഛാപേഹി, ഛിന്നഗ്ഗാനി ചേവ തിണാനി ഖാദിം, ഓഭഗ്ഗോഭഗ്ഗഞ്ച മേ സാഖാഭങ്ഗം ഖാദിംസു, ആവിലാനി ച പാനീയാനി അപായിം, ഓഗാഹാ എത്ഥ പിസദ്ദോ സബ്ബത്ഥപി നത്ഥി ച മേ ഉത്തിണ്ണസ്സ ഹത്ഥിനിയോ കായം ഉപനിഘംസന്തിയോ അഗമംസു. സോഹം ഏതരഹി ഏകോ ഗണസ്മാ വൂപകട്ഠോ വിഹരാമി, അച്ഛിന്നഗ്ഗാനി ചേവ തിണാനി ഖാദാമി, ഓഭഗ്ഗോഭഗ്ഗഞ്ച മേ സാഖാഭങ്ഗം ന ഖാദന്തി, അനാവിലാനി ച പാനീയാനി പിവാമി, ഓഗാഹാ ച മേ ഉത്തിണ്ണസ്സ ന ഹത്ഥിനിയോ കായം ഉപനിഘംസന്തിയോ ഗച്ഛന്തീ’തി. സോ സൊണ്ഡായ സാഖാഭങ്ഗം ഭഞ്ജിത്വാ സാഖാഭങ്ഗേന കായം പരിമജ്ജിത്വാ അത്തമനോ സൊണ്ഡം സംഹരതി കണ്ഡും സംഹന്തി (സീ॰ പീ॰) കണ്ഡും സംഹനതി (സ്യാ॰), എത്ഥ കണ്ഡുവനദുക്ഖം വിനേതീതി അത്ഥോ,.
‘‘ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, യസ്മിം സമയേ ഭിക്ഖു ആകിണ്ണോ വിഹരതി ഭിക്ഖൂഹി ഭിക്ഖുനീഹി ഉപാസകേഹി ഉപാസികാഹി രഞ്ഞാ രാജമഹാമത്തേഹി തിത്ഥിയേഹി തിത്ഥിയസാവകേഹി, തസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ഭിക്ഖുസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘അഹം ഖോ ഏതരഹി ആകിണ്ണോ വിഹരാമി ഭിക്ഖൂഹി ഭിക്ഖുനീഹി ഉപാസകേഹി ഉപാസികാഹി രഞ്ഞാ രാജമഹാമത്തേഹി തിത്ഥിയേഹി തിത്ഥിയസാവകേഹി. യംനൂനാഹം ഏകോ ഗണസ്മാ വൂപകട്ഠോ വിഹരെയ്യ’ന്തി. സോ വിവിത്തം സേനാസനം ഭജതി അരഞ്ഞം രുക്ഖമൂലം പബ്ബതം കന്ദരം ഗിരിഗുഹം സുസാനം വനപത്ഥം അബ്ഭോകാസം പലാലപുഞ്ജം . സോ അരഞ്ഞഗതോ വാ രുക്ഖമൂലഗതോ വാ സുഞ്ഞാഗാരഗതോ വാ നിസീദതി പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ ഉജും കായം പണിധായ പരിമുഖം സതിം ഉപട്ഠപെത്വാ.
‘‘സോ അഭിജ്ഝം ലോകേ പഹായ വിഗതാഭിജ്ഝേന ചേതസാ വിഹരതി, അഭിജ്ഝായ ചിത്തം പരിസോധേതി; ബ്യാപാദപദോസം പഹായ അബ്യാപന്നചിത്തോ വിഹരതി സബ്ബപാണഭൂതഹിതാനുകമ്പീ, ബ്യാപാദപദോസാ ചിത്തം പരിസോധേതി; ഥിനമിദ്ധം പഹായ വിഗതഥിനമിദ്ധോ വിഹരതി ആലോകസഞ്ഞീ സതോ സമ്പജാനോ, ഥിനമിദ്ധാ ചിത്തം പരിസോധേതി; ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചം പഹായ അനുദ്ധതോ വിഹരതി അജ്ഝത്തം വൂപസന്തചിത്തോ, ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചാ ചിത്തം പരിസോധേതി; വിചികിച്ഛം പഹായ തിണ്ണവിചികിച്ഛോ വിഹരതി അകഥംകഥീ കുസലേസു ധമ്മേസു, വിചികിച്ഛായ ചിത്തം പരിസോധേതി. സോ ഇമേ പഞ്ച നീവരണേ പഹായ ചേതസോ ഉപക്കിലേസേ പഞ്ഞായ ദുബ്ബലീകരണേ വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ അത്തമനോ സൊണ്ഡം സംഹരതി കണ്ഡും സംഹന്തി (സീ॰ പീ॰), കണ്ഡും സംഹനതി (സ്യാ॰), എത്ഥ കണ്ഡുവനസദിസം ഝാനപടിപക്ഖം കിലേസദുക്ഖം വിനേതീതി അത്ഥോ. വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ…പേ॰… ദുതിയം ഝാനം… തതിയം ഝാനം… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ അത്തമനോ സൊണ്ഡം സംഹരതി.
‘‘സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘അനന്തോ ആകാസോ’തി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. സോ അത്തമനോ സൊണ്ഡം സംഹരതി. സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’ന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി… സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി… സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി… സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, പഞ്ഞായ ചസ്സ ദിസ്വാ ആസവാ പരിക്ഖീണാ ഹൊന്തി. സോ അത്തമനോ സൊണ്ഡം സംഹരതീ’’തി. നവമം.
൧൦. തപുസ്സസുത്തം
൪൧. ഏകം സമയം ഭഗവാ മല്ലേസു വിഹരതി ഉരുവേലകപ്പം നാമ മല്ലാനം നിഗമോ. അഥ ഖോ ഭഗവാ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ ഉരുവേലകപ്പം പിണ്ഡായ പാവിസി. ഉരുവേലകപ്പേ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ആമന്തേസി – ‘‘ഇധേവ താവ ത്വം, ആനന്ദ, ഹോഹി, യാവാഹം മഹാവനം അജ്ഝോഗാഹാമി ദിവാവിഹാരായാ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസി. അഥ ഖോ ഭഗവാ മഹാവനം അജ്ഝോഗാഹെത്വാ അഞ്ഞതരസ്മിം രുക്ഖമൂലേ ദിവാവിഹാരം നിസീദി.
അഥ ഖോ തപുസ്സോ ഗഹപതി യേനായസ്മാ ആനന്ദോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ തപുസ്സോ ഗഹപതി ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഏതദവോച –
‘‘മയം, ഭന്തേ ആനന്ദ, ഗിഹീ കാമഭോഗിനോ കാമാരാമാ കാമരതാ കാമസമ്മുദിതാ. തേസം നോ, ഭന്തേ, അമ്ഹാകം ഗിഹീനം കാമഭോഗീനം കാമാരാമാനം കാമരതാനം കാമസമ്മുദിതാനം പപാതോ വിയ ഖായതി, യദിദം നെക്ഖമ്മം. സുതം മേതം, ഭന്തേ, ‘ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ ദഹരാനം ദഹരാനം ഭിക്ഖൂനം നെക്ഖമ്മേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’ പസ്സതം (?). തയിദം, ഭന്തേ, ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ ഭിക്ഖൂനം ബഹുനാ ജനേന വിസഭാഗോ, യദിദം നെക്ഖമ്മ’’ന്തി.
‘‘അത്ഥി ഖോ ഏതം, ഗഹപതി, കഥാപാഭതം ഭഗവന്തം ദസ്സനായ. ആയാമ, ഗഹപതി, യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിസ്സാമ; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതോ ഏതമത്ഥം ആരോചെസ്സാമ. യഥാ നോ ഭഗവാ ബ്യാകരിസ്സതി തഥാ നം ധാരെസ്സാമാ’’തി.
‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ തപുസ്സോ ഗഹപതി ആയസ്മതോ ആനന്ദസ്സ പച്ചസ്സോസി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ തപുസ്സേന ഗഹപതിനാ സദ്ധിം യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച –
‘‘അയം , ഭന്തേ, തപുസ്സോ ഗഹപതി ഏവമാഹ – ‘മയം, ഭന്തേ ആനന്ദ, ഗിഹീ കാമഭോഗിനോ കാമാരാമാ കാമരതാ കാമസമ്മുദിതാ, തേസം നോ ഭന്തേ, അമ്ഹാകം ഗിഹീനം കാമഭോഗീനം കാമാരാമാനം കാമരതാനം കാമസമ്മുദിതാനം പപാതോ വിയ ഖായതി, യദിദം നെക്ഖമ്മം’. സുതം മേതം, ഭന്തേ, ‘ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ ദഹരാനം ദഹരാനം ഭിക്ഖൂനം നെക്ഖമ്മേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. തയിദം, ഭന്തേ, ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ ഭിക്ഖൂനം ബഹുനാ ജനേന വിസഭാഗോ യദിദം നെക്ഖമ്മ’’’ന്തി.
‘‘ഏവമേതം, ആനന്ദ, ഏവമേതം, ആനന്ദ! മയ്ഹമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ ഏതദഹോസി – ‘സാധു നെക്ഖമ്മം , സാധു പവിവേകോ’തി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, നെക്ഖമ്മേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘കോ നു ഖോ ഹേതു കോ പച്ചയോ, യേന മേ നെക്ഖമ്മേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’? തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘കാമേസു ഖോ മേ ആദീനവോ അദിട്ഠോ, സോ ച മേ അബഹുലീകതോ, നെക്ഖമ്മേ ച ആനിസംസോ അനധിഗതോ, സോ ച മേ അനാസേവിതോ . തസ്മാ മേ നെക്ഖമ്മേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘സചേ ഖോ അഹം കാമേസു ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലം കരെയ്യം ബഹുലീകരെയ്യം (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰), നെക്ഖമ്മേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവെയ്യം, ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി യം മേ നെക്ഖമ്മേ ചിത്തം പക്ഖന്ദെയ്യ പസീദെയ്യ സന്തിട്ഠെയ്യ വിമുച്ചെയ്യ ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, അപരേന സമയേന കാമേസു ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലമകാസിം, നെക്ഖമ്മേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവിം. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, നെക്ഖമ്മേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ കാമസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ . സെയ്യഥാപി, ആനന്ദ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ മേ കാമസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘യംനൂനാഹം വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ…പേ॰… ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, അവിതക്കേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘കോ നു ഖോ ഹേതു കോ പച്ചയോ, യേന മേ അവിതക്കേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’? തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘വിതക്കേസു ഖോ മേ ആദീനവോ അദിട്ഠോ, സോ ച മേ അബഹുലീകതോ, അവിതക്കേ ച ആനിസംസോ അനധിഗതോ, സോ ച മേ അനാസേവിതോ. തസ്മാ മേ അവിതക്കേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘സചേ ഖോ അഹം വിതക്കേസു ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലം കരെയ്യം, അവിതക്കേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവെയ്യം, ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി യം മേ അവിതക്കേ ചിത്തം പക്ഖന്ദെയ്യ പസീദെയ്യ സന്തിട്ഠെയ്യ വിമുച്ചെയ്യ ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, അപരേന സമയേന വിതക്കേസു ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലമകാസിം, അവിതക്കേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവിം. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, അവിതക്കേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ…പേ॰… ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ വിതക്കസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആനന്ദ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ മേ വിതക്കസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘യംനൂനാഹം പീതിയാ ച വിരാഗാ ഉപെക്ഖകോ ച വിഹരെയ്യം സതോ ച സമ്പജാനോ സുഖഞ്ച കായേന പടിസംവേദെയ്യം യം തം അരിയാ ആചിക്ഖന്തി – ഉപെക്ഖകോ സതിമാ സുഖവിഹാരീതി തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, നിപ്പീതികേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘കോ നു ഖോ ഹേതു കോ പച്ചയോ , യേന മേ നിപ്പീതികേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’? തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘പീതിയാ ഖോ മേ ആദീനവോ അദിട്ഠോ, സോ ച മേ അബഹുലീകതോ, നിപ്പീതികേ ച ആനിസംസോ അനധിഗതോ, സോ ച മേ അനാസേവിതോ. തസ്മാ മേ നിപ്പീതികേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘സചേ ഖോ അഹം പീതിയാ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലം കരെയ്യം, നിപ്പീതികേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവെയ്യം, ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി യം മേ നിപ്പീതികേ ചിത്തം പക്ഖന്ദെയ്യ പസീദെയ്യ സന്തിട്ഠെയ്യ വിമുച്ചെയ്യ ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, അപരേന സമയേന പീതിയാ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലമകാസിം, നിപ്പീതികേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവിം. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, നിപ്പീതികേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, പീതിയാ ച വിരാഗാ…പേ॰… തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ പീതിസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആനന്ദ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ മേ പീതിസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘യംനൂനാഹം സുഖസ്സ ച പഹാനാ ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ അദുക്ഖമസുഖം ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, അദുക്ഖമസുഖേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘കോ നു ഖോ ഹേതു കോ പച്ചയോ, യേന മേ അദുക്ഖമസുഖേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’? തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘ഉപെക്ഖാസുഖേ ഖോ മേ ആദീനവോ അദിട്ഠോ, സോ ച മേ അബഹുലീകതോ, അദുക്ഖമസുഖേ ച ആനിസംസോ അനധിഗതോ, സോ ച മേ അനാസേവിതോ. തസ്മാ മേ അദുക്ഖമസുഖേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘സചേ ഖോ അഹം ഉപെക്ഖാസുഖേ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലം കരെയ്യം, അദുക്ഖമസുഖേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവെയ്യം, ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി യം മേ അദുക്ഖമസുഖേ ചിത്തം പക്ഖന്ദെയ്യ പസീദെയ്യ സന്തിട്ഠെയ്യ വിമുച്ചെയ്യ ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, അപരേന സമയേന ഉപെക്ഖാസുഖേ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലമകാസിം അദുക്ഖമസുഖേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവിം. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, അദുക്ഖമസുഖേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, സുഖസ്സ ച പഹാനാ…പേ॰… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ ഉപെക്ഖാസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആനന്ദ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ മേ ഉപെക്ഖാസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘യംനൂനാഹം സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘‘അനന്തോ ആകാസോ’’തി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ആകാസാനഞ്ചായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘കോ നു ഖോ ഹേതു കോ പച്ചയോ, യേന മേ ആകാസാനഞ്ചായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’? തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘രൂപേസു ഖോ മേ ആദീനവോ അദിട്ഠോ, സോ ച അബഹുലീകതോ, ആകാസാനഞ്ചായതനേ ച ആനിസംസോ അനധിഗതോ, സോ ച മേ അനാസേവിതോ. തസ്മാ മേ ആകാസാനഞ്ചായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘സചേ ഖോ അഹം രൂപേസു ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലം കരെയ്യം, ആകാസാനഞ്ചായതനേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവെയ്യം, ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി യം മേ ആകാസാനഞ്ചായതനേ ചിത്തം പക്ഖന്ദെയ്യ പസീദെയ്യ സന്തിട്ഠെയ്യ വിമുച്ചെയ്യ ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, അപരേന സമയേന രൂപേസു ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലമകാസിം, ആകാസാനഞ്ചായതനേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവിം. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ആകാസാനഞ്ചായതനേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘അനന്തോ ആകാസോ’തി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ രൂപസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആനന്ദ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ മേ രൂപസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘യംനൂനാഹം സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’’ന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘കോ നു ഖോ ഹേതു കോ പച്ചയോ, യേന മേ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’? തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘ആകാസാനഞ്ചായതനേ ഖോ മേ ആദീനവോ അദിട്ഠോ, സോ ച അബഹുലീകതോ, വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനേ ച ആനിസംസോ അനധിഗതോ, സോ ച മേ അനാസേവിതോ. തസ്മാ മേ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘സചേ ഖോ അഹം ആകാസാനഞ്ചായതനേ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലം കരെയ്യം, വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവെയ്യം, ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി യം മേ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനേ ചിത്തം പക്ഖന്ദെയ്യ പസീദെയ്യ സന്തിട്ഠെയ്യ വിമുച്ചെയ്യ ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, അപരേന സമയേന ആകാസാനഞ്ചായതനേ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലമകാസിം, വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവിം. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’ന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ ആകാസാനഞ്ചായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആനന്ദ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ ; ഏവമേവസ്സ മേ ആകാസാനഞ്ചായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘യംനൂനാഹം സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ നത്ഥി കിഞ്ചീതി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘കോ നു ഖോ ഹേതു കോ പച്ചയോ, യേന മേ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’? തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനേ ഖോ മേ ആദീനവോ അദിട്ഠോ, സോ ച മേ അബഹുലീകതോ, ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ ച ആനിസംസോ അനധിഗതോ, സോ ച മേ അനാസേവിതോ. തസ്മാ മേ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘സചേ ഖോ അഹം വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനേ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലം കരെയ്യം, ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവെയ്യം, ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി യം മേ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ ചിത്തം പക്ഖന്ദെയ്യ പസീദെയ്യ സന്തിട്ഠെയ്യ വിമുച്ചെയ്യ ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, അപരേന സമയേന വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനേ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലമകാസിം, ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവിം. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആനന്ദ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ മേ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘യംനൂനാഹം സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘കോ നു ഖോ ഹേതു കോ പച്ചയോ, യേന മേ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’? തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ ഖോ മേ ആദീനവോ അദിട്ഠോ, സോ ച മേ അബഹുലീകതോ, നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ ച ആനിസംസോ അനധിഗതോ, സോ ച മേ അനാസേവിതോ. തസ്മാ മേ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘സചേ ഖോ അഹം ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലം കരെയ്യം, നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവെയ്യം, ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി യം മേ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ ചിത്തം പക്ഖന്ദെയ്യ പസീദെയ്യ സന്തിട്ഠെയ്യ വിമുച്ചെയ്യ ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, അപരേന സമയേന ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലമകാസിം, നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവിം. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഇമിനാ വിഹാരേന വിഹരതോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ. സെയ്യഥാപി, ആനന്ദ, സുഖിനോ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജെയ്യ യാവദേവ ആബാധായ; ഏവമേവസ്സ മേ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. സ്വസ്സ മേ ഹോതി ആബാധോ.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘യംനൂനാഹം നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യ’ന്തി. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘കോ നു ഖോ ഹേതു, കോ പച്ചയോ, യേന മേ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’? തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ ഖോ മേ ആദീനവോ അദിട്ഠോ, സോ ച മേ അബഹുലീകതോ, സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധേ ച ആനിസംസോ അനധിഗതോ, സോ ച മേ അനാസേവിതോ. തസ്മാ മേ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധേ ചിത്തം ന പക്ഖന്ദതി നപ്പസീദതി ന സന്തിട്ഠതി ന വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, ഏതദഹോസി – ‘സചേ ഖോ അഹം നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലം കരെയ്യം, സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവെയ്യം, ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി യം മേ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധേ ചിത്തം പക്ഖന്ദെയ്യ പസീദെയ്യ സന്തിട്ഠെയ്യ വിമുച്ചെയ്യ ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ’. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, അപരേന സമയേന നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ ആദീനവം ദിസ്വാ തം ബഹുലമകാസിം , സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധേ ആനിസംസം അധിഗമ്മ തമാസേവിം. തസ്സ മയ്ഹം, ആനന്ദ, സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി വിമുച്ചതി ഏതം സന്തന്തി പസ്സതോ. സോ ഖോ അഹം, ആനന്ദ, സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമി, പഞ്ഞായ ച മേ ദിസ്വാ ആസവാ പരിക്ഖയം അഗമംസു.
‘‘യാവകീവഞ്ചാഹം , ആനന്ദ, ഇമാ നവ അനുപുബ്ബവിഹാരസമാപത്തിയോ ന ഏവം അനുലോമപടിലോമം സമാപജ്ജിമ്പി വുട്ഠഹിമ്പി, നേവ താവാഹം, ആനന്ദ, സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ ‘അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുദ്ധോ’തി പച്ചഞ്ഞാസിം. യതോ ച ഖോ അഹം, ആനന്ദ, ഇമാ നവ അനുപുബ്ബവിഹാരസമാപത്തിയോ ഏവം അനുലോമപടിലോമം സമാപജ്ജിമ്പി വുട്ഠഹിമ്പി, അഥാഹം, ആനന്ദ, സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ ‘അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുദ്ധോ’തി പച്ചഞ്ഞാസിം. ഞാണഞ്ച പന മേ ദസ്സനം ഉദപാദി – ‘അകുപ്പാ മേ ചേതോവിമുത്തി വിമുത്തി (ക॰ സീ॰ ക॰), അയമന്തിമാ ജാതി, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’’തി. ദസമം.
മഹാവഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ദ്വേ വിഹാരാ ച നിബ്ബാനം, ഗാവീ ഝാനേന പഞ്ചമം;
ആനന്ദോ ബ്രാഹ്മണാ ദേവോ, നാഗേന തപുസ്സേന ചാതി.