(൧൧) ൧. സമണസഞ്ഞാവഗ്ഗോ
൧. സമണസഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൧. ‘‘തിസ്സോ ഇമാ, ഭിക്ഖവേ, സമണസഞ്ഞാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ സത്ത ധമ്മേ പരിപൂരെന്തി. കതമാ തിസ്സോ? വേവണ്ണിയമ്ഹി അജ്ഝുപഗതോ, പരപടിബദ്ധാ മേ ജീവികാ, അഞ്ഞോ മേ ആകപ്പോ കരണീയോതി – ഇമാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തിസ്സോ സമണസഞ്ഞാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ സത്ത ധമ്മേ പരിപൂരെന്തി.
‘‘കതമേ സത്ത? സന്തതകാരീ സതതകാരീ (സ്യാ॰ പീ॰ ക॰) ഹോതി സന്തതവുത്തി സതതവുത്തി (സ്യാ॰ പീ॰) സീലേസു, അനഭിജ്ഝാലു ഹോതി, അബ്യാപജ്ജോ ഹോതി, അനതിമാനീ ഹോതി, സിക്ഖാകാമോ ഹോതി , ഇദമത്ഥംതിസ്സ ഹോതി ജീവിതപരിക്ഖാരേസു, ആരദ്ധവീരിയോ ച ആരദ്ധവിരിയോ ച (സീ॰ പീ॰), ആരദ്ധവിരിയോ (സ്യാ॰) വിഹരതി. ഇമാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തിസ്സോ സമണസഞ്ഞാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ ഇമേ സത്ത ധമ്മേ പരിപൂരെന്തീ’’തി. പഠമം.
൨. ബൊജ്ഝങ്ഗസുത്തം
൧൦൨. ‘‘സത്തിമേ, ഭിക്ഖവേ, ബൊജ്ഝങ്ഗാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ തിസ്സോ വിജ്ജാ പരിപൂരെന്തി. കതമേ സത്ത? സതിസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ, ധമ്മവിചയസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ, വീരിയസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ, പീതിസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ, പസ്സദ്ധിസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ, സമാധിസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ, ഉപെക്ഖാസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ – ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സത്ത ബൊജ്ഝങ്ഗാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ തിസ്സോ വിജ്ജാ പരിപൂരെന്തി. കതമാ തിസ്സോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി, സെയ്യഥിദം – ഏകമ്പി ജാതിം ദ്വേപി ജാതിയോ തിസ്സോപി ജാതിയോ…പേ॰… ഇതി സാകാരം സഉദ്ദേസം അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി. ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന…പേ॰… യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനാതി . ആസവാനം ഖയാ…പേ॰… സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സത്ത ബൊജ്ഝങ്ഗാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ ഇമാ തിസ്സോ വിജ്ജാ പരിപൂരെന്തീ’’തി. ദുതിയം.
൩. മിച്ഛത്തസുത്തം
൧൦൩. ‘‘മിച്ഛത്തം , ഭിക്ഖവേ, ആഗമ്മ വിരാധനാ ഹോതി, നോ ആരാധനാ. കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛത്തം ആഗമ്മ വിരാധനാ ഹോതി, നോ ആരാധനാ? മിച്ഛാദിട്ഠികസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസങ്കപ്പോ പഹോതി, മിച്ഛാസങ്കപ്പസ്സ മിച്ഛാവാചാ പഹോതി, മിച്ഛാവാചസ്സ മിച്ഛാകമ്മന്തോ പഹോതി, മിച്ഛാകമ്മന്തസ്സ മിച്ഛാആജീവോ പഹോതി, മിച്ഛാആജീവസ്സ മിച്ഛാവായാമോ പഹോതി, മിച്ഛാവായാമസ്സ മിച്ഛാസതി പഹോതി, മിച്ഛാസതിസ്സ മിച്ഛാസമാധി പഹോതി, മിച്ഛാസമാധിസ്സ മിച്ഛാഞാണം പഹോതി, മിച്ഛാഞാണിസ്സ മിച്ഛാഞാണസ്സ (പീ॰ ക॰) മിച്ഛാവിമുത്തി പഹോതി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛത്തം ആഗമ്മ വിരാധനാ ഹോതി, നോ ആരാധനാ.
‘‘സമ്മത്തം, ഭിക്ഖവേ, ആഗമ്മ ആരാധനാ ഹോതി, നോ വിരാധനാ. കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, സമ്മത്തം ആഗമ്മ ആരാധനാ ഹോതി, നോ വിരാധനാ? സമ്മാദിട്ഠികസ്സ, ഭിക്ഖവേ, സമ്മാസങ്കപ്പോ പഹോതി, സമ്മാസങ്കപ്പസ്സ സമ്മാവാചാ പഹോതി, സമ്മാവാചസ്സ സമ്മാകമ്മന്തോ പഹോതി, സമ്മാകമ്മന്തസ്സ സമ്മാആജീവോ പഹോതി, സമ്മാആജീവസ്സ സമ്മാവായാമോ പഹോതി, സമ്മാവായാമസ്സ സമ്മാസതി പഹോതി, സമ്മാസതിസ്സ സമ്മാസമാധി പഹോതി, സമ്മാസമാധിസ്സ സമ്മാഞാണം പഹോതി, സമ്മാഞാണിസ്സ സമ്മാഞാണസ്സ (പീ॰ ക॰) സമ്മാവിമുത്തി പഹോതി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സമ്മത്തം ആഗമ്മ ആരാധനാ ഹോതി, നോ വിരാധനാ’’തി. തതിയം.
൪. ബീജസുത്തം
൧൦൪. അ॰ നി॰ ൧.൩൦൬; കഥാ॰ ൭൦൮ ‘‘മിച്ഛാദിട്ഠികസ്സ, ഭിക്ഖവേ, പുരിസപുഗ്ഗലസ്സ മിച്ഛാസങ്കപ്പസ്സ മിച്ഛാവാചസ്സ മിച്ഛാകമ്മന്തസ്സ മിച്ഛാആജീവസ്സ മിച്ഛാവായാമസ്സ മിച്ഛാസതിസ്സ മിച്ഛാസമാധിസ്സ മിച്ഛാഞാണിസ്സ മിച്ഛാവിമുത്തിസ്സ യഞ്ച കായകമ്മം യഥാദിട്ഠി സമത്തം സമാദിന്നം സമാദിണ്ണം (പീ॰ ക॰) യഞ്ച വചീകമ്മം… യഞ്ച മനോകമ്മം യഥാദിട്ഠി സമത്തം സമാദിന്നം യാ ച ചേതനാ യാ ച പത്ഥനാ യോ ച പണിധി യേ ച സങ്ഖാരാ, സബ്ബേ തേ ധമ്മാ അനിട്ഠായ അകന്തായ അമനാപായ അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? ദിട്ഠി ഹിസ്സ ദിട്ഠി ഹി (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰), ഭിക്ഖവേ, പാപികാ.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, നിമ്ബബീജം വാ കോസാതകിബീജം വാ തിത്തകാലാബുബീജം വാ അല്ലായ പഥവിയാ നിക്ഖിത്തം യഞ്ചേവ പഥവിരസം ഉപാദിയതി യഞ്ച ആപോരസം ഉപാദിയതി , സബ്ബം തം തിത്തകത്തായ കടുകത്തായ അസാതത്തായ സംവത്തതി. തം കിസ്സ ഹേതു? ബീജഞ്ഹി, ഭിക്ഖവേ, പാപകം. ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാദിട്ഠികസ്സ പുരിസപുഗ്ഗലസ്സ മിച്ഛാസങ്കപ്പസ്സ മിച്ഛാവാചസ്സ മിച്ഛാകമ്മന്തസ്സ മിച്ഛാആജീവസ്സ മിച്ഛാവായാമസ്സ മിച്ഛാസതിസ്സ മിച്ഛാസമാധിസ്സ മിച്ഛാഞാണിസ്സ മിച്ഛാവിമുത്തിസ്സ യഞ്ചേവ കായകമ്മം യഥാദിട്ഠി സമത്തം സമാദിന്നം യഞ്ച വചീകമ്മം… യഞ്ച മനോകമ്മം യഥാദിട്ഠി സമത്തം സമാദിന്നം യാ ച ചേതനാ യാ ച പത്ഥനാ യോ ച പണിധി യേ ച സങ്ഖാരാ, സബ്ബേ തേ ധമ്മാ അനിട്ഠായ അകന്തായ അമനാപായ അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? ദിട്ഠി ഹിസ്സ, ഭിക്ഖവേ , പാപികാ.
‘‘സമ്മാദിട്ഠികസ്സ, ഭിക്ഖവേ, പുരിസപുഗ്ഗലസ്സ സമ്മാസങ്കപ്പസ്സ സമ്മാവാചസ്സ സമ്മാകമ്മന്തസ്സ സമ്മാആജീവസ്സ സമ്മാവായാമസ്സ സമ്മാസതിസ്സ സമ്മാസമാധിസ്സ സമ്മാഞാണിസ്സ സമ്മാവിമുത്തിസ്സ യഞ്ചേവ കായകമ്മം യഥാദിട്ഠി സമത്തം സമാദിന്നം യഞ്ച വചീകമ്മം യഥാദിട്ഠി സമത്തം സമാദിന്നം യഞ്ച മനോകമ്മം യഥാദിട്ഠി സമത്തം സമാദിന്നം യാ ച ചേതനാ യാ ച പത്ഥനാ യോ ച പണിധി യേ ച സങ്ഖാരാ, സബ്ബേ തേ ധമ്മാ ഇട്ഠായ കന്തായ മനാപായ ഹിതായ സുഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? ദിട്ഠി ഹിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, ഭദ്ദികാ.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ഉച്ഛുബീജം വാ സാലിബീജം വാ മുദ്ദികാബീജം വാ അല്ലായ പഥവിയാ നിക്ഖിത്തം യഞ്ച പഥവിരസം ഉപാദിയതി യഞ്ച ആപോരസം ഉപാദിയതി സബ്ബം തം സാതത്തായ മധുരത്തായ അസേചനകത്തായ സംവത്തതി. തം കിസ്സ ഹേതു? ബീജഞ്ഹി ഭിക്ഖവേ, ഭദ്ദകം. ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സമ്മാദിട്ഠികസ്സ…പേ॰ … സമ്മാവിമുത്തിസ്സ യഞ്ചേവ കായകമ്മം യഥാദിട്ഠി സമത്തം സമാദിന്നം യഞ്ച വചീകമ്മം… യഞ്ച മനോകമ്മം യഥാദിട്ഠി സമത്തം സമാദിന്നം യാ ച ചേതനാ യാ ച പത്ഥനാ യോ ച പണിധി യേ ച സങ്ഖാരാ, സബ്ബേ തേ ധമ്മാ ഇട്ഠായ കന്തായ മനാപായ ഹിതായ സുഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? ദിട്ഠി ഹിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, ഭദ്ദികാ’’തി. ചതുത്ഥം.
൫. വിജ്ജാസുത്തം
൧൦൫. ‘‘അവിജ്ജാ , ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബങ്ഗമാ അകുസലാനം ധമ്മാനം സമാപത്തിയാ, അന്വദേവ അഹിരികം അനൊത്തപ്പം. അവിജ്ജാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, അവിദ്ദസുനോ മിച്ഛാദിട്ഠി പഹോതി, മിച്ഛാദിട്ഠികസ്സ മിച്ഛാസങ്കപ്പോ പഹോതി, മിച്ഛാസങ്കപ്പസ്സ മിച്ഛാവാചാ പഹോതി, മിച്ഛാവാചസ്സ മിച്ഛാകമ്മന്തോ പഹോതി, മിച്ഛാകമ്മന്തസ്സ മിച്ഛാആജീവോ പഹോതി, മിച്ഛാആജീവസ്സ മിച്ഛാവായാമോ പഹോതി, മിച്ഛാവായാമസ്സ മിച്ഛാസതി പഹോതി, മിച്ഛാസതിസ്സ മിച്ഛാസമാധി പഹോതി, മിച്ഛാസമാധിസ്സ മിച്ഛാഞാണം പഹോതി, മിച്ഛാഞാണിസ്സ മിച്ഛാവിമുത്തി പഹോതി.
‘‘വിജ്ജാ, ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബങ്ഗമാ കുസലാനം ധമ്മാനം സമാപത്തിയാ, അന്വദേവ ഹിരൊത്തപ്പം. വിജ്ജാഗതസ്സ, ഭിക്ഖവേ, വിദ്ദസുനോ സമ്മാദിട്ഠി പഹോതി, സമ്മാദിട്ഠികസ്സ സമ്മാസങ്കപ്പോ പഹോതി, സമ്മാസങ്കപ്പസ്സ സമ്മാവാചാ പഹോതി, സമ്മാവാചസ്സ സമ്മാകമ്മന്തോ പഹോതി, സമ്മാകമ്മന്തസ്സ സമ്മാആജീവോ പഹോതി, സമ്മാആജീവസ്സ സമ്മാവായാമോ പഹോതി, സമ്മാവായാമസ്സ സമ്മാസതി പഹോതി, സമ്മാസതിസ്സ സമ്മാസമാധി പഹോതി, സമ്മാസമാധിസ്സ സമ്മാഞാണം പഹോതി, സമ്മാഞാണിസ്സ സമ്മാവിമുത്തി പഹോതീ’’തി. പഞ്ചമം.
൬. നിജ്ജരസുത്തം
൧൦൬. ദീ॰ നി॰ ൩.൩൬൦ ‘‘ദസയിമാനി , ഭിക്ഖവേ, നിജ്ജരവത്ഥൂനി. കതമാനി ദസ? സമ്മാദിട്ഠികസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാദിട്ഠി നിജ്ജിണ്ണാ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാദിട്ഠിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിജ്ജിണ്ണാ ഹൊന്തി; സമ്മാദിട്ഠിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാസങ്കപ്പസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസങ്കപ്പോ നിജ്ജിണ്ണോ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാസങ്കപ്പപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിജ്ജിണ്ണാ ഹൊന്തി; സമ്മാസങ്കപ്പപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാവാചസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവാചാ നിജ്ജിണ്ണാ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാവാചാപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിജ്ജിണ്ണാ ഹൊന്തി; സമ്മാവാചാപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാകമ്മന്തസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാകമ്മന്തോ നിജ്ജിണ്ണോ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാകമ്മന്തപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിജ്ജിണ്ണാ ഹൊന്തി; സമ്മാകമ്മന്തപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാആജീവസ്സ , ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാആജീവോ നിജ്ജിണ്ണോ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാആജീവപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിജ്ജിണ്ണാ ഹൊന്തി; സമ്മാആജീവപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാവായാമസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവായാമോ നിജ്ജിണ്ണോ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാവായാമപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിജ്ജിണ്ണാ ഹൊന്തി; സമ്മാവായാമപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാസതിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസതി നിജ്ജിണ്ണാ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാസതിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിജ്ജിണ്ണാ ഹൊന്തി; സമ്മാസതിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാസമാധിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസമാധി നിജ്ജിണ്ണോ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാസമാധിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിജ്ജിണ്ണാ ഹൊന്തി; സമ്മാസമാധിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാഞാണിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാഞാണം നിജ്ജിണ്ണം ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാഞാണപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിജ്ജിണ്ണാ ഹൊന്തി; സമ്മാഞാണപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാവിമുത്തിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവിമുത്തി നിജ്ജിണ്ണാ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാവിമുത്തിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിജ്ജിണ്ണാ ഹൊന്തി; സമ്മാവിമുത്തിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദസ നിജ്ജരവത്ഥൂനീ’’തി. ഛട്ഠം.
൭. ധോവനസുത്തം
൧൦൭. ‘‘അത്ഥി, ഭിക്ഖവേ, ദക്ഖിണേസു ജനപദേസു ധോവനം നാമ. തത്ഥ ഹോതി അന്നമ്പി പാനമ്പി ഖജ്ജമ്പി ഭൊജ്ജമ്പി ലെയ്യമ്പി പെയ്യമ്പി നച്ചമ്പി ഗീതമ്പി വാദിതമ്പി. അത്ഥേതം, ഭിക്ഖവേ, ധോവനം; ‘നേതം നത്ഥീ’തി വദാമി. തഞ്ച ഖോ ഏതം, ഭിക്ഖവേ, ധോവനം ഹീനം ഗമ്മം പോഥുജ്ജനികം അനരിയം അനത്ഥസംഹിതം ന നിബ്ബിദായ ന വിരാഗായ ന നിരോധായ ന ഉപസമായ ന അഭിഞ്ഞായ ന സമ്ബോധായ ന നിബ്ബാനായ സംവത്തതി.
‘‘അഹഞ്ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അരിയം ധോവനം ദേസെസ്സാമി, യം ധോവനം ഏകന്തനിബ്ബിദായ വിരാഗായ നിരോധായ ഉപസമായ അഭിഞ്ഞായ സമ്ബോധായ നിബ്ബാനായ സംവത്തതി, യം ധോവനം ആഗമ്മ ജാതിധമ്മാ സത്താ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തി, ജരാധമ്മാ സത്താ ജരായ പരിമുച്ചന്തി, മരണധമ്മാ സത്താ മരണേന പരിമുച്ചന്തി, സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസധമ്മാ സത്താ സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസേഹി പരിമുച്ചന്തി. തം സുണാഥ, സാധുകം മനസി കരോഥ; ഭാസിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസും. ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘കതമഞ്ച തം, ഭിക്ഖവേ, അരിയം ധോവനം, (യം ധോവനം) ( ) നത്ഥി സ്യാമപൊത്ഥകേ ഏകന്തനിബ്ബിദായ വിരാഗായ നിരോധായ ഉപസമായ അഭിഞ്ഞായ സമ്ബോധായ നിബ്ബാനായ സംവത്തതി, യം ധോവനം ആഗമ്മ ജാതിധമ്മാ സത്താ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തി, ജരാധമ്മാ സത്താ ജരായ പരിമുച്ചന്തി, മരണധമ്മാ സത്താ മരണേന പരിമുച്ചന്തി, സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസധമ്മാ സത്താ സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസേഹി പരിമുച്ചന്തി?
‘‘സമ്മാദിട്ഠികസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാദിട്ഠി നിദ്ധോതാ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാദിട്ഠിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിദ്ധോതാ ഹൊന്തി; സമ്മാദിട്ഠിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാസങ്കപ്പസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസങ്കപ്പോ നിദ്ധോതോ ഹോതി…പേ॰… സമ്മാവാചസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവാചാ നിദ്ധോതാ ഹോതി… സമ്മാകമ്മന്തസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാകമ്മന്തോ നിദ്ധോതോ ഹോതി… സമ്മാആജീവസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാആജീവോ നിദ്ധോതോ ഹോതി… സമ്മാവായാമസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവായാമോ നിദ്ധോതോ ഹോതി… സമ്മാസതിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസതി നിദ്ധോതാ ഹോതി… സമ്മാസമാധിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസമാധി നിദ്ധോതോ ഹോതി… സമ്മാഞാണിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാഞാണം നിദ്ധോതം ഹോതി…പേ॰….
‘‘സമ്മാവിമുത്തിസ്സ , ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവിമുത്തി നിദ്ധോതാ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാവിമുത്തിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിദ്ധോതാ ഹൊന്തി; സമ്മാവിമുത്തിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി. ഇദം ഖോ തം, ഭിക്ഖവേ, അരിയം ധോവനം ഏകന്തനിബ്ബിദായ വിരാഗായ നിരോധായ ഉപസമായ അഭിഞ്ഞായ സമ്ബോധായ നിബ്ബാനായ സംവത്തതി, യം ധോവനം ആഗമ്മ ജാതിധമ്മാ സത്താ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തി, ജരാധമ്മാ സത്താ ജരായ പരിമുച്ചന്തി, മരണധമ്മാ സത്താ മരണേന പരിമുച്ചന്തി, സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസധമ്മാ സത്താ സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസേഹി പരിമുച്ചന്തീ’’തി. സത്തമം.
൮. തികിച്ഛകസുത്തം
൧൦൮. ‘‘തികിച്ഛകാ , ഭിക്ഖവേ, വിരേചനം ദെന്തി പിത്തസമുട്ഠാനാനമ്പി ആബാധാനം പടിഘാതായ, സെമ്ഹസമുട്ഠാനാനമ്പി ആബാധാനം പടിഘാതായ, വാതസമുട്ഠാനാനമ്പി ആബാധാനം പടിഘാതായ. അത്ഥേതം, ഭിക്ഖവേ, വിരേചനം; ‘നേതം നത്ഥീ’തി വദാമി. തഞ്ച ഖോ ഏതം, ഭിക്ഖവേ, വിരേചനം സമ്പജ്ജതിപി വിപജ്ജതിപി.
‘‘അഹഞ്ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അരിയം വിരേചനം ദേസെസ്സാമി, യം വിരേചനം സമ്പജ്ജതിയേവ നോ വിപജ്ജതി, യം വിരേചനം ആഗമ്മ ജാതിധമ്മാ സത്താ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തി, ജരാധമ്മാ സത്താ ജരായ പരിമുച്ചന്തി, മരണധമ്മാ സത്താ മരണേന പരിമുച്ചന്തി, സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസധമ്മാ സത്താ സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസേഹി പരിമുച്ചന്തി. തം സുണാഥ, സാധുകം മനസി കരോഥ; ഭാസിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസും. ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘കതമഞ്ച തം, ഭിക്ഖവേ, അരിയം വിരേചനം, യം വിരേചനം സമ്പജ്ജതിയേവ നോ വിപജ്ജതി, യം വിരേചനം ആഗമ്മ ജാതിധമ്മാ സത്താ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തി, ജരാധമ്മാ സത്താ ജരായ പരിമുച്ചന്തി, മരണധമ്മാ സത്താ മരണേന പരിമുച്ചന്തി , സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസധമ്മാ സത്താ സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസേഹി പരിമുച്ചന്തി?
‘‘സമ്മാദിട്ഠികസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാദിട്ഠി വിരിത്താ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാദിട്ഠിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ വിരിത്താ ഹൊന്തി; സമ്മാദിട്ഠിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാസങ്കപ്പസ്സ , ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസങ്കപ്പോ വിരിത്തോ ഹോതി…പേ॰… സമ്മാവാചസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവാചാ വിരിത്താ ഹോതി… സമ്മാകമ്മന്തസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാകമ്മന്തോ വിരിത്തോ ഹോതി… സമ്മാആജീവസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാആജീവോ വിരിത്തോ ഹോതി… സമ്മാവായാമസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവായാമോ വിരിത്തോ ഹോതി… സമ്മാസതിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസതി വിരിത്താ ഹോതി… സമ്മാസമാധിസ്സ , ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസമാധി വിരിത്തോ ഹോതി… സമ്മാഞാണിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാഞാണം വിരിത്തം ഹോതി…പേ॰….
‘‘സമ്മാവിമുത്തിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവിമുത്തി വിരിത്താ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാവിമുത്തിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ വിരിത്താ ഹൊന്തി; സമ്മാവിമുത്തിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി. ഇദം ഖോ തം, ഭിക്ഖവേ, അരിയം വിരേചനം യം വിരേചനം സമ്പജ്ജതിയേവ നോ വിപജ്ജതി, യം വിരേചനം ആഗമ്മ ജാതിധമ്മാ സത്താ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തി…പേ॰… സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസേഹി പരിമുച്ചന്തീ’’തി. അട്ഠമം.
൯. വമനസുത്തം
൧൦൯. ‘‘തികിച്ഛകാ , ഭിക്ഖവേ, വമനം ദെന്തി പിത്തസമുട്ഠാനാനമ്പി ആബാധാനം പടിഘാതായ, സെമ്ഹസമുട്ഠാനാനമ്പി ആബാധാനം പടിഘാതായ, വാതസമുട്ഠാനാനമ്പി ആബാധാനം പടിഘാതായ. അത്ഥേതം, ഭിക്ഖവേ, വമനം; ‘നേതം നത്ഥീ’തി വദാമി. തഞ്ച ഖോ ഏതം, ഭിക്ഖവേ, വമനം സമ്പജ്ജതിപി വിപജ്ജതിപി.
‘‘അഹഞ്ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അരിയം വമനം ദേസെസ്സാമി, യം വമനം സമ്പജ്ജതിയേവ നോ വിപജ്ജതി, യം വമനം ആഗമ്മ ജാതിധമ്മാ സത്താ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തി, ജരാധമ്മാ സത്താ ജരായ പരിമുച്ചന്തി, മരണധമ്മാ സത്താ മരണേന പരിമുച്ചന്തി, സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസധമ്മാ സത്താ സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസേഹി പരിമുച്ചന്തി. തം സുണാഥ…പേ॰….
‘‘കതമഞ്ച തം, ഭിക്ഖവേ, അരിയം വമനം, യം വമനം സമ്പജ്ജതിയേവ നോ വിപജ്ജതി, യം വമനം ആഗമ്മ ജാതിധമ്മാ സത്താ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തി…പേ॰… സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസധമ്മാ സത്താ സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസേഹി പരിമുച്ചന്തി?
‘‘സമ്മാദിട്ഠികസ്സ , ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാദിട്ഠി വന്താ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാദിട്ഠിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ വന്താ ഹൊന്തി; സമ്മാദിട്ഠിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
‘‘സമ്മാസങ്കപ്പസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസങ്കപ്പോ വന്തോ ഹോതി…പേ॰… സമ്മാവാചസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവാചാ വന്താ ഹോതി… സമ്മാകമ്മന്തസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാകമ്മന്തോ വന്തോ ഹോതി… സമ്മാആജീവസ്സ ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാആജീവോ വന്തോ ഹോതി… സമ്മാവായാമസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവായാമോ വന്തോ ഹോതി… സമ്മാസതിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസതി വന്താ ഹോതി… സമ്മാസമാധിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസമാധി വന്തോ ഹോതി… സമ്മാഞാണിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാഞാണം വന്തം ഹോതി …പേ॰….
‘‘സമ്മാവിമുത്തിസ്സ , ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവിമുത്തി വന്താ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാവിമുത്തിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ വന്താ ഹൊന്തി; സമ്മാവിമുത്തിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി. ഇദം ഖോ തം, ഭിക്ഖവേ, അരിയം വമനം യം വമനം സമ്പജ്ജതിയേവ നോ വിപജ്ജതി, യം വമനം ആഗമ്മ ജാതിധമ്മാ സത്താ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തി…പേ॰… സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസേഹി പരിമുച്ചന്തീ’’തി. നവമം.
൧൦. നിദ്ധമനീയസുത്തം
൧൧൦. ‘‘ദസയിമേ, ഭിക്ഖവേ, നിദ്ധമനീയാ ധമ്മാ. കതമേ ദസ? സമ്മാദിട്ഠികസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാദിട്ഠി നിദ്ധന്താ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാദിട്ഠിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിദ്ധന്താ ഹൊന്തി; സമ്മാദിട്ഠിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി .
‘‘സമ്മാസങ്കപ്പസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസങ്കപ്പോ നിദ്ധന്തോ ഹോതി…പേ॰… സമ്മാവാചസ്സ ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവാചാ നിദ്ധന്താ ഹോതി… സമ്മാകമ്മന്തസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാകമ്മന്തോ നിദ്ധന്തോ ഹോതി… സമ്മാആജീവസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാആജീവോ നിദ്ധന്തോ ഹോതി… സമ്മാവായാമസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവായാമോ നിദ്ധന്തോ ഹോതി… സമ്മാസതിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസതി നിദ്ധന്താ ഹോതി… സമ്മാസമാധിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാസമാധി നിദ്ധന്തോ ഹോതി… സമ്മാഞാണിസ്സ, ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാഞാണം നിദ്ധന്തം ഹോതി….
‘‘സമ്മാവിമുത്തിസ്സ , ഭിക്ഖവേ, മിച്ഛാവിമുത്തി നിദ്ധന്താ ഹോതി; യേ ച മിച്ഛാവിമുത്തിപച്ചയാ അനേകേ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ സമ്ഭവന്തി തേ ചസ്സ നിദ്ധന്താ ഹൊന്തി; സമ്മാവിമുത്തിപച്ചയാ ച അനേകേ കുസലാ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദസ നിദ്ധമനീയാ ധമ്മാ’’തി. ദസമം.
൧൧. പഠമഅസേഖസുത്തം
൧൧൧. അഥ ഖോ അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ സോ ഭിക്ഖു ഭഗവന്തം ഏതദവോച –
‘‘‘അസേഖോ അസേഖോ’തി, ഭന്തേ, വുച്ചതി. കിത്താവതാ ഭന്തേ, ഭിക്ഖു അസേഖോ ഹോതീ’’തി? ‘‘ഇധ, ഭിക്ഖു, ഭിക്ഖു അസേഖായ സമ്മാദിട്ഠിയാ സമന്നാഗതോ ഹോതി, അസേഖേന സമ്മാസങ്കപ്പേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, അസേഖായ സമ്മാവാചായ സമന്നാഗതോ ഹോതി, അസേഖേന സമ്മാകമ്മന്തേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, അസേഖേന സമ്മാആജീവേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, അസേഖേന സമ്മാവായാമേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, അസേഖായ സമ്മാസതിയാ സമന്നാഗതോ ഹോതി, അസേഖേന സമ്മാസമാധിനാ സമന്നാഗതോ ഹോതി, അസേഖേന സമ്മാഞാണേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, അസേഖായ സമ്മാവിമുത്തിയാ സമന്നാഗതോ ഹോതി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖു, ഭിക്ഖു അസേഖോ ഹോതീ’’തി. ഏകാദസമം.
൧൨. ദുതിയഅസേഖസുത്തം
൧൧൨. ‘‘ദസയിമേ , ഭിക്ഖവേ, അസേഖിയാ ധമ്മാ. കതമേ ദസ? അസേഖാ സമ്മാദിട്ഠി, അസേഖോ സമ്മാസങ്കപ്പോ, അസേഖാ സമ്മാവാചാ, അസേഖോ സമ്മാകമ്മന്തോ, അസേഖോ സമ്മാആജീവോ, അസേഖോ സമ്മാവായാമോ, അസേഖാ സമ്മാസതി, അസേഖോ സമ്മാസമാധി, അസേഖം സമ്മാഞാണം, അസേഖാ സമ്മാവിമുത്തി – ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദസ അസേഖിയാ ധമ്മാ’’തി. ദ്വാദസമം.
സമണസഞ്ഞാവഗ്ഗോ പഠമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
സഞ്ഞാ ബൊജ്ഝങ്ഗാ മിച്ഛത്തം, ബീജം വിജ്ജായ നിജ്ജരം;
ധോവനം തികിച്ഛാ വമനം നിദ്ധമനം ദ്വേ അസേഖാതി.