൩. മഹാവഗ്ഗോ
൧. സീഹനാദസുത്തം
൨൧. ‘‘സീഹോ , ഭിക്ഖവേ, മിഗരാജാ സായന്ഹസമയം ആസയാ നിക്ഖമതി. ആസയാ നിക്ഖമിത്വാ വിജമ്ഭതി. വിജമ്ഭിത്വാ സമന്താ ചതുദ്ദിസം ചതുദ്ദിസാ (സ്യാ॰ ക॰) അ॰ നി॰ ൬.൬൪ അനുവിലോകേതി. സമന്താ ചതുദ്ദിസം ചതുദ്ദിസാ (സ്യാ॰ ക॰) അ॰ നി॰ ൬.൬൪ അനുവിലോകെത്വാ തിക്ഖത്തും സീഹനാദം നദതി. തിക്ഖത്തും സീഹനാദം നദിത്വാ ഗോചരായ പക്കമതി. തം കിസ്സ ഹേതു? ‘മാഹം ഖുദ്ദകേ പാണേ വിസമഗതേ സങ്ഘാതം ആപാദേസി’ന്തി!
‘‘‘സീഹോ’തി, ഖോ ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സേതം അധിവചനം അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ. യം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പരിസായ ധമ്മം ദേസേതി, ഇദമസ്സ ഹോതി സീഹനാദസ്മിം.
മ॰ നി॰ ൧.൧൪൮; വിഭ॰ ൭൬൦; പടി॰ മ॰ ൨.൪൪ ‘‘ദസയിമാനി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലാനി, യേഹി ബലേഹി സമന്നാഗതോ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി, പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി. കതമാനി ദസ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ഠാനഞ്ച ഠാനതോ അട്ഠാനഞ്ച അട്ഠാനതോ യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ഠാനഞ്ച ഠാനതോ അട്ഠാനഞ്ച അട്ഠാനതോ യഥാഭൂതം പജാനാതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി, യം ബലം ആഗമ്മ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി, പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നാനം കമ്മസമാദാനാനം ഠാനസോ ഹേതുസോ വിപാകം യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നാനം കമ്മസമാദാനാനം ഠാനസോ ഹേതുസോ വിപാകം യഥാഭൂതം പജാനാതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി, യം ബലം ആഗമ്മ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി, പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ സബ്ബത്ഥഗാമിനിം പടിപദം യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പി, ഭിക്ഖവേ , തഥാഗതോ സബ്ബത്ഥഗാമിനിം പടിപദം യഥാഭൂതം പജാനാതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി, യം ബലം ആഗമ്മ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി, പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ അനേകധാതും നാനാധാതും ലോകം അനേകധാതുനാനാധാതുലോകം (സീ॰ ക॰) യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ അനേകധാതും നാനാധാതും ലോകം യഥാഭൂതം പജാനാതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി…പേ॰… ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ സത്താനം നാനാധിമുത്തികതം യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ സത്താനം നാനാധിമുത്തികതം യഥാഭൂതം പജാനാതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി…പേ॰… ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പരസത്താനം പരപുഗ്ഗലാനം ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തം യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പരസത്താനം പരപുഗ്ഗലാനം ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തം യഥാഭൂതം പജാനാതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി…പേ॰… ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ഝാനവിമൊക്ഖസമാധിസമാപത്തീനം സംകിലേസം വോദാനം വുട്ഠാനം യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പി…പേ॰… പജാനാതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി…പേ॰… ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി, സെയ്യഥിദം – ഏകമ്പി ജാതിം ദ്വേപി ജാതിയോ തിസ്സോപി ജാതിയോ ചതസ്സോപി ജാതിയോ പഞ്ചപി ജാതിയോ ദസപി ജാതിയോ വീസമ്പി ജാതിയോ തിംസമ്പി ജാതിയോ ചത്താലീസമ്പി ജാതിയോ പഞ്ഞാസമ്പി ജാതിയോ ജാതിസതമ്പി ജാതിസഹസ്സമ്പി ജാതിസതസഹസ്സമ്പി അനേകേപി സംവട്ടകപ്പേ അനേകേപി വിവട്ടകപ്പേ അനേകേപി സംവട്ടവിവട്ടകപ്പേ, ‘അമുത്രാസിം ഏവംനാമോ ഏവംഗൊത്തോ ഏവംവണ്ണോ ഏവമാഹാരോ ഏവംസുഖദുക്ഖപ്പടിസംവേദീ ഏവമായുപരിയന്തോ, സോ തതോ ചുതോ അമുത്ര ഉദപാദിം; തത്രാപാസിം ഏവംനാമോ ഏവംഗൊത്തോ ഏവംവണ്ണോ ഏവമാഹാരോ ഏവംസുഖദുക്ഖപ്പടിസംവേദീ ഏവമായുപരിയന്തോ, സോ തതോ ചുതോ ഇധൂപപന്നോ’തി, ഇതി സാകാരം സഉദ്ദേസം അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി. യമ്പി ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി, സെയ്യഥിദം – ഏകമ്പി ജാതിം ദ്വേപി ജാതിയോ…പേ॰… ഇതി സാകാരം സഉദ്ദേസം അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി, യം ബലം ആഗമ്മ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി, പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന സത്തേ പസ്സതി ചവമാനേ ഉപപജ്ജമാനേ ഹീനേ പണീതേ സുവണ്ണേ ദുബ്ബണ്ണേ, സുഗതേ ദുഗ്ഗതേ യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനാതി – ‘ഇമേ വത ഭൊന്തോ സത്താ കായദുച്ചരിതേന സമന്നാഗതാ വചീദുച്ചരിതേന സമന്നാഗതാ മനോദുച്ചരിതേന സമന്നാഗതാ അരിയാനം ഉപവാദകാ മിച്ഛാദിട്ഠികാ മിച്ഛാദിട്ഠികമ്മസമാദാനാ, തേ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപന്നാ; ഇമേ വാ പന ഭൊന്തോ സത്താ കായസുചരിതേന സമന്നാഗതാ വചീസുചരിതേന സമന്നാഗതാ മനോസുചരിതേന സമന്നാഗതാ അരിയാനം അനുപവാദകാ സമ്മാദിട്ഠികാ സമ്മാദിട്ഠികമ്മസമാദാനാ, തേ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപന്നാ’തി. ഇതി ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന സത്തേ പസ്സതി ചവമാനേ ഉപപജ്ജമാനേ ഹീനേ പണീതേ സുവണ്ണേ ദുബ്ബണ്ണേ, സുഗതേ ദുഗ്ഗതേ യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനാതി. യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന…പേ॰… യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനാതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി, യം ബലം ആഗമ്മ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി, പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി, യം ബലം ആഗമ്മ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി, പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദസ തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലാനി, യേഹി ബലേഹി സമന്നാഗതോ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി, പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതീ’’തി. പഠമം.
൨. അധിവുത്തിപദസുത്തം
൨൨. അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നം ഖോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘യേ തേ, ആനന്ദ, ധമ്മാ തേസം തേസം അധിവുത്തിപദാനം അധിമുത്തിപദാനം (ക॰) അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികിരിയായ സംവത്തന്തി, വിസാരദോ അഹം, ആനന്ദ, തത്ഥ പടിജാനാമി. ‘തേസം തേസം തഥാ തഥാ ധമ്മം ദേസേതും യഥാ യഥാ പടിപന്നോ സന്തം വാ അത്ഥീതി ഞസ്സതി, അസന്തം വാ നത്ഥീതി ഞസ്സതി, ഹീനം വാ ഹീനന്തി ഞസ്സതി , പണീതം വാ പണീതന്തി ഞസ്സതി, സഉത്തരം വാ സഉത്തരന്തി ഞസ്സതി, അനുത്തരം വാ അനുത്തരന്തി ഞസ്സതി; യഥാ യഥാ വാ പന തം ഞാതെയ്യം വാ ദട്ഠെയ്യം വാ സച്ഛികരെയ്യം വാ, തഥാ തഥാ ഞസ്സതി വാ ദക്ഖതി വാ സച്ഛികരിസ്സതി വാ’തി ഠാനമേതം വിജ്ജതി. ഏതദാനുത്തരിയം, ആനന്ദ, ഞാണാനം യദിദം തത്ഥ തത്ഥ യഥാഭൂതഞാണം. ഏതസ്മാ ചാഹം, ആനന്ദ, ഞാണാ അഞ്ഞം ഞാണം ഉത്തരിതരം വാ പണീതതരം വാ നത്ഥീതി വദാമി.
‘‘ദസയിമാനി, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലാനി, യേഹി ബലേഹി സമന്നാഗതോ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി, പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി. കതമാനി ദസ? ഇധാനന്ദ, തഥാഗതോ ഠാനഞ്ച ഠാനതോ അട്ഠാനഞ്ച അട്ഠാനതോ യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പാനന്ദ, തഥാഗതോ ഠാനഞ്ച ഠാനതോ അട്ഠാനഞ്ച അട്ഠാനതോ യഥാഭൂതം പജാനാതി, ഇദമ്പാനന്ദ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി, യം ബലം ആഗമ്മ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി, പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘പുന ചപരം, ആനന്ദ, തഥാഗതോ അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നാനം കമ്മസമാദാനാനം ഠാനസോ ഹേതുസോ വിപാകം യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പാനന്ദ…പേ॰… ഇദമ്പാനന്ദ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ആനന്ദ, തഥാഗതോ സബ്ബത്ഥഗാമിനിം പടിപദം യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പാനന്ദ…പേ॰… ഇദമ്പാനന്ദ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ആനന്ദ, തഥാഗതോ അനേകധാതും നാനാധാതും ലോകം യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പാനന്ദ …പേ॰… ഇദമ്പാനന്ദ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ആനന്ദ, തഥാഗതോ സത്താനം നാനാധിമുത്തികതം യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പാനന്ദ…പേ॰… ഇദമ്പാനന്ദ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ആനന്ദ, തഥാഗതോ പരസത്താനം പരപുഗ്ഗലാനം ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തം യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പാനന്ദ…പേ॰… ഇദമ്പാനന്ദ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ആനന്ദ, തഥാഗതോ ഝാനവിമൊക്ഖസമാധിസമാപത്തീനം സംകിലേസം വോദാനം വുട്ഠാനം യഥാഭൂതം പജാനാതി. യമ്പാനന്ദ…പേ॰… ഇദമ്പാനന്ദ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ആനന്ദ, തഥാഗതോ അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി, സെയ്യഥിദം – ഏകമ്പി ജാതിം ദ്വേപി ജാതിയോ…പേ॰… ഇതി സാകാരം സഉദ്ദേസം അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി. യമ്പാനന്ദ…പേ॰… ഇദമ്പാനന്ദ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ആനന്ദ, തഥാഗതോ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന…പേ॰… യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനാതി. യമ്പാനന്ദ…പേ॰… ഇദമ്പാനന്ദ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ആനന്ദ, തഥാഗതോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. യമ്പാനന്ദ, തഥാഗതോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം…പേ॰… സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. ഇദമ്പാനന്ദ, തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലം ഹോതി, യം ബലം ആഗമ്മ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി, പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതി.
‘‘ഇമാനി ഖോ, ആനന്ദ, ദസ തഥാഗതസ്സ തഥാഗതബലാനി, യേഹി ബലേഹി സമന്നാഗതോ തഥാഗതോ ആസഭം ഠാനം പടിജാനാതി , പരിസാസു സീഹനാദം നദതി, ബ്രഹ്മചക്കം പവത്തേതീ’’തി. ദുതിയം.
൩. കായസുത്തം
൨൩. ‘‘അത്ഥി , ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ കായേന പഹാതബ്ബാ, നോ വാചായ. അത്ഥി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ വാചായ പഹാതബ്ബാ, നോ കായേന. അത്ഥി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ നേവ കായേന പഹാതബ്ബാ നോ വാചായ, പഞ്ഞായ ദിസ്വാ ദിസ്വാ ദിസ്വാ (സീ॰ സ്യാ॰) പഹാതബ്ബാ.
‘‘കതമേ ച, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ കായേന പഹാതബ്ബാ, നോ വാചായ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അകുസലം ആപന്നോ ഹോതി കിഞ്ചി ദേസം കഞ്ചി ദേവ ദേസം (സീ॰ സ്യാ॰) കായേന. തമേനം അനുവിച്ച വിഞ്ഞൂ സബ്രഹ്മചാരീ ഏവമാഹംസു – ‘ആയസ്മാ ഖോ അകുസലം ആപന്നോ കിഞ്ചി ദേസം കായേന. സാധു വതായസ്മാ കായദുച്ചരിതം പഹായ കായസുചരിതം ഭാവേതൂ’തി. സോ അനുവിച്ച വിഞ്ഞൂഹി സബ്രഹ്മചാരീഹി വുച്ചമാനോ കായദുച്ചരിതം പഹായ കായസുചരിതം ഭാവേതി. ഇമേ വുച്ചന്തി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ കായേന പഹാതബ്ബാ, നോ വാചായ.
‘‘കതമേ ച, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ വാചായ പഹാതബ്ബാ, നോ കായേന? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അകുസലം ആപന്നോ ഹോതി കിഞ്ചി ദേസം വാചായ. തമേനം അനുവിച്ച വിഞ്ഞൂ സബ്രഹ്മചാരീ ഏവമാഹംസു – ‘ആയസ്മാ ഖോ അകുസലം ആപന്നോ കിഞ്ചി ദേസം വാചായ. സാധു വതായസ്മാ വചീദുച്ചരിതം പഹായ വചീസുചരിതം ഭാവേതൂ’തി. സോ അനുവിച്ച വിഞ്ഞൂഹി സബ്രഹ്മചാരീഹി വുച്ചമാനോ വചീദുച്ചരിതം പഹായ വചീസുചരിതം ഭാവേതി. ഇമേ വുച്ചന്തി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ വാചായ പഹാതബ്ബാ, നോ കായേന.
‘‘കതമേ ച, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ നേവ കായേന പഹാതബ്ബാ നോ വാചായ, പഞ്ഞായ ദിസ്വാ പഹാതബ്ബാ? ലോഭോ, ഭിക്ഖവേ, നേവ കായേന പഹാതബ്ബോ നോ വാചായ, പഞ്ഞായ ദിസ്വാ പഹാതബ്ബോ. ദോസോ , ഭിക്ഖവേ…പേ॰… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ … മച്ഛരിയം, ഭിക്ഖവേ, നേവ കായേന പഹാതബ്ബം നോ വാചായ, പഞ്ഞായ ദിസ്വാ പഹാതബ്ബം.
‘‘പാപികാ , ഭിക്ഖവേ, ഇസ്സാ നേവ കായേന പഹാതബ്ബാ നോ വാചായ, പഞ്ഞായ ദിസ്വാ പഹാതബ്ബാ. കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, പാപികാ ഇസ്സാ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഇജ്ഝതി ഗഹപതിസ്സ വാ ഗഹപതിപുത്തസ്സ വാ ധനേന വാ ധഞ്ഞേന വാ രജതേന വാ ജാതരൂപേന വാ. തത്രാഞ്ഞതരസ്സ ദാസസ്സ വാ ഉപവാസസ്സ വാ ഏവം ഹോതി – ‘അഹോ വതിമസ്സ ഗഹപതിസ്സ വാ ഗഹപതിപുത്തസ്സ വാ ന ഇജ്ഝെയ്യ ധനേന വാ ധഞ്ഞേന വാ രജതേന വാ ജാതരൂപേന വാ’തി. സമണോ വാ പന ബ്രാഹ്മണോ വാ ലാഭീ ഹോതി ചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരാനം. തത്രാഞ്ഞതരസ്സ സമണസ്സ വാ ബ്രാഹ്മണസ്സ വാ ഏവം ഹോതി – ‘അഹോ വത അയമായസ്മാ ന ലാഭീ അസ്സ ചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരാന’ന്തി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, പാപികാ ഇസ്സാ.
‘‘പാപികാ, ഭിക്ഖവേ, ഇച്ഛാ നേവ കായേന പഹാതബ്ബാ നോ വാചായ, പഞ്ഞായ ദിസ്വാ പഹാതബ്ബാ. കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, പാപികാ ഇച്ഛാ? വിഭ॰ ൮൫൧ ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ അസ്സദ്ധോ സമാനോ ‘സദ്ധോതി മം ജാനെയ്യു’ന്തി ഇച്ഛതി; ദുസ്സീലോ സമാനോ ‘സീലവാതി മം ജാനെയ്യു’ന്തി ഇച്ഛതി; അപ്പസ്സുതോ സമാനോ ‘ബഹുസ്സുതോതി മം ജാനെയ്യു’ന്തി ഇച്ഛതി; സങ്ഗണികാരാമോ സമാനോ ‘പവിവിത്തോതി മം ജാനെയ്യു’ന്തി ഇച്ഛതി; കുസീതോ സമാനോ ‘ആരദ്ധവീരിയോതി മം ജാനെയ്യു’ന്തി ഇച്ഛതി; മുട്ഠസ്സതി സമാനോ ‘ഉപട്ഠിതസ്സതീതി മം ജാനെയ്യു’ന്തി ഇച്ഛതി; അസമാഹിതോ സമാനോ ‘സമാഹിതോതി മം ജാനെയ്യു’ന്തി ഇച്ഛതി; ദുപ്പഞ്ഞോ സമാനോ ‘പഞ്ഞവാതി മം ജാനെയ്യു’ന്തി ഇച്ഛതി; അഖീണാസവോ സമാനോ ‘ഖീണാസവോതി മം ജാനെയ്യു’ന്തി ഇച്ഛതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, പാപികാ ഇച്ഛാ. ഇമേ വുച്ചന്തി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ നേവ കായേന പഹാതബ്ബാ നോ വാചായ, പഞ്ഞായ ദിസ്വാ പഹാതബ്ബാ.
‘‘തഞ്ചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖും ലോഭോ അഭിഭുയ്യ ഇരിയതി, ദോസോ… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ അഭിഭുയ്യ ഇരിയതി. സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – ‘നായമായസ്മാ തഥാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ലോഭോ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം ലോഭോ അഭിഭുയ്യ ഇരിയതി; നായമായസ്മാ തഥാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ദോസോ ന ഹോതി… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം പാപികാ ഇച്ഛാ അഭിഭുയ്യ ഇരിയതീ’തി.
‘‘തഞ്ചേ , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖും ലോഭോ നാഭിഭുയ്യ ഇരിയതി, ദോസോ… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ നാഭിഭുയ്യ ഇരിയതി, സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – ‘തഥാ അയമായസ്മാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ലോഭോ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം ലോഭോ നാഭിഭുയ്യ ഇരിയതി; തഥാ അയമായസ്മാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ദോസോ ന ഹോതി… മോഹോ… കോധോ … ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം പാപികാ ഇച്ഛാ നാഭിഭുയ്യ ഇരിയതീ’’’തി. തതിയം.
൪. മഹാചുന്ദസുത്തം
൨൪. ഏകം സമയം ആയസ്മാ മഹാചുന്ദോ ചേതീസു വിഹരതി സഹജാതിയം. തത്ര ഖോ ആയസ്മാ മഹാചുന്ദോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ആവുസോ ഭിക്ഖവേ’’തി. ‘‘ആവുസോ’’തി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ആയസ്മതോ മഹാചുന്ദസ്സ പച്ചസ്സോസും. ആയസ്മാ മഹാചുന്ദോ ഏതദവോച –
‘‘ഞാണവാദം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു വദമാനോ – ‘ജാനാമിമം ധമ്മം, പസ്സാമിമം ധമ്മ’ന്തി. തഞ്ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും ലോഭോ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, ദോസോ… മോഹോ … കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – ‘നായമായസ്മാ തഥാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ലോഭോ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം ലോഭോ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി; നായമായസ്മാ തഥാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ദോസോ ന ഹോതി… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം പാപികാ ഇച്ഛാ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതീ’തി.
‘‘ഭാവനാവാദം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു വദമാനോ – ‘ഭാവിതകായൊമ്ഹി ഭാവിതസീലോ ഭാവിതചിത്തോ ഭാവിതപഞ്ഞോ’തി. തഞ്ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും ലോഭോ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, ദോസോ… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – ‘നായമായസ്മാ തഥാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ലോഭോ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം ലോഭോ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി; നായമായസ്മാ തഥാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ദോസോ ന ഹോതി… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ … മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം പാപികാ ഇച്ഛാ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതീ’തി.
‘‘ഞാണവാദഞ്ച, ആവുസോ, ഭിക്ഖു വദമാനോ ഭാവനാവാദഞ്ച – ‘ജാനാമിമം ധമ്മം, പസ്സാമിമം ധമ്മം, ഭാവിതകായൊമ്ഹി ഭാവിതസീലോ ഭാവിതചിത്തോ ഭാവിതപഞ്ഞോ’തി. തഞ്ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും ലോഭോ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, ദോസോ… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – ‘നായമായസ്മാ തഥാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ലോഭോ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം ലോഭോ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി; നായമായസ്മാ തഥാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ദോസോ ന ഹോതി… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം പാപികാ ഇച്ഛാ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതീ’തി.
‘‘സെയ്യഥാപി , ആവുസോ, പുരിസോ ദലിദ്ദോവ സമാനോ അഡ്ഢവാദം വദെയ്യ, അധനോവ സമാനോ ധനവാവാദം വദെയ്യ, അഭോഗോവ സമാനോ ഭോഗവാവാദം വദെയ്യ. സോ കിസ്മിഞ്ചിദേവ ധനകരണീയേ സമുപ്പന്നേ ന സക്കുണെയ്യ ഉപനീഹാതും ധനം വാ ധഞ്ഞം വാ രജതം വാ ജാതരൂപം വാ. തമേനം ഏവം ജാനെയ്യും – ‘ദലിദ്ദോവ അയമായസ്മാ സമാനോ അഡ്ഢവാദം വദേതി, അധനോവ അയമായസ്മാ സമാനോ ധനവാവാദം വദേതി, അഭോഗവാവ അയമായസ്മാ സമാനോ ഭോഗവാവാദം വദേതി. തം കിസ്സ ഹേതു? തഥാ ഹി അയമായസ്മാ കിസ്മിഞ്ചിദേവ ധനകരണീയേ സമുപ്പന്നേ ന സക്കോതി ഉപനീഹാതും ധനം വാ ധഞ്ഞം വാ രജതം വാ ജാതരൂപം വാ’തി.
‘‘ഏവമേവം ഖോ, ആവുസോ, ഞാണവാദഞ്ച ഭിക്ഖു വദമാനോ ഭാവനാവാദഞ്ച – ‘ജാനാമിമം ധമ്മം, പസ്സാമിമം ധമ്മം, ഭാവിതകായൊമ്ഹി ഭാവിതസീലോ ഭാവിതചിത്തോ ഭാവിതപഞ്ഞോ’തി. തം ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും ലോഭോ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, ദോസോ… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – ‘നായമായസ്മാ തഥാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ലോഭോ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം ലോഭോ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി; നായമായസ്മാ തഥാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ദോസോ ന ഹോതി… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ … പാപികാ ഇച്ഛാ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം പാപികാ ഇച്ഛാ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതീ’തി.
‘‘ഞാണവാദം, ആവുസോ, ഭിക്ഖു വദമാനോ – ‘ജാനാമിമം ധമ്മം, പസ്സാമിമം ധമ്മ’ന്തി. തഞ്ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും ലോഭോ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, ദോസോ… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – ‘അയമായസ്മാ തഥാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ലോഭോ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം ലോഭോ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി; തഥാ അയമായസ്മാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ദോസോ ന ഹോതി… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം പാപികാ ഇച്ഛാ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതീ’തി.
‘‘ഭാവനാവാദം , ആവുസോ, ഭിക്ഖു വദമാനോ – ‘ഭാവിതകായൊമ്ഹി ഭാവിതസീലോ ഭാവിതചിത്തോ ഭാവിതപഞ്ഞോ’തി. തഞ്ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും ലോഭോ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, ദോസോ… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – ‘തഥാ അയമായസ്മാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ലോഭോ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം ലോഭോ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി; തഥാ അയമായസ്മാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ദോസോ ന ഹോതി… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം പാപികാ ഇച്ഛാ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതീ’തി.
‘‘ഞാണവാദഞ്ച, ആവുസോ, ഭിക്ഖു വദമാനോ ഭാവനാവാദഞ്ച – ‘ജാനാമിമം ധമ്മം, പസ്സാമിമം ധമ്മം, ഭാവിതകായൊമ്ഹി ഭാവിതസീലോ ഭാവിതചിത്തോ ഭാവിതപഞ്ഞോ’തി. തഞ്ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും ലോഭോ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, ദോസോ… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – ‘തഥാ അയമായസ്മാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ലോഭോ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം ലോഭോ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി; തഥാ അയമായസ്മാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ദോസോ ഹോതി… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം പാപികാ ഇച്ഛാ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതീ’തി.
‘‘സെയ്യഥാപി , ആവുസോ, പുരിസോ അഡ്ഢോവ സമാനോ അഡ്ഢവാദം വദെയ്യ, ധനവാവ സമാനോ ധനവാവാദം വദെയ്യ, ഭോഗവാവ സമാനോ ഭോഗവാവാദം വദെയ്യ. സോ കിസ്മിഞ്ചിദേവ ധനകരണീയേ സമുപ്പന്നേ സക്കുണെയ്യ ഉപനീഹാതും ധനം വാ ധഞ്ഞം വാ രജതം വാ ജാതരൂപം വാ. തമേനം ഏവം ജാനെയ്യും – ‘അഡ്ഢോവ അയമായസ്മാ സമാനോ അഡ്ഢവാദം വദേതി, ധനവാവ അയമായസ്മാ സമാനോ ധനവാവാദം വദേതി, ഭോഗവാവ അയമായസ്മാ സമാനോ ഭോഗവാവാദം വദേതി. തം കിസ്സ ഹേതു? തഥാ ഹി അയമായസ്മാ കിസ്മിഞ്ചിദേവ ധനകരണീയേ സമുപ്പന്നേ സക്കോതി ഉപനീഹാതും ധനം വാ ധഞ്ഞം വാ രജതം വാ ജാതരൂപം വാ’തി.
ഏവമേവം ഖോ, ആവുസോ, ഞാണവാദഞ്ച ഭിക്ഖു വദമാനോ ഭാവനാവാദഞ്ച – ‘ജാനാമിമം ധമ്മം, പസ്സാമിമം ധമ്മം, ഭാവിതകായൊമ്ഹി ഭാവിതസീലോ ഭാവിതചിത്തോ ഭാവിതപഞ്ഞോ’തി. തഞ്ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും ലോഭോ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, ദോസോ… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി, സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – ‘തഥാ അയമായസ്മാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ലോഭോ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം ലോഭോ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതി; തഥാ അയമായസ്മാ പജാനാതി യഥാ പജാനതോ ദോസോ ന ഹോതി… മോഹോ… കോധോ… ഉപനാഹോ… മക്ഖോ… പളാസോ… മച്ഛരിയം… പാപികാ ഇസ്സാ… പാപികാ ഇച്ഛാ ന ഹോതി, തഥാഹിമം ആയസ്മന്തം പാപികാ ഇച്ഛാ നാഭിഭുയ്യ തിട്ഠതീ’’’തി. ചതുത്ഥം.
൫. കസിണസുത്തം
൨൫. ദീ॰ നി॰ ൩.൩൪൬, ൩൬൦; അ॰ നി॰ ൧൦.൨൯ ‘‘ദസയിമാനി , ഭിക്ഖവേ, കസിണായതനാനി. കതമാനി ദസ? പഥവീകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി ഉദ്ധം അധോ തിരിയം അദ്വയം അപ്പമാണം; ആപോകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി…പേ॰… തേജോകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… വായോകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… നീലകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… പീതകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… ലോഹിതകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… ഓദാതകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… ആകാസകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… വിഞ്ഞാണകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി ഉദ്ധം അധോ തിരിയം അദ്വയം അപ്പമാണം. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദസ കസിണായതനാനീ’’തി. പഞ്ചമം.
൬. കാളീസുത്തം
൨൬. ഏകം സമയം ആയസ്മാ മഹാകച്ചാനോ അവന്തീസു വിഹരതി കുരരഘരേ ഗുലഘരേ (ക॰) കുരുരഘരേ മഹാവ॰ ൨൫൭ പവത്തേ പബ്ബതേ. അഥ ഖോ കാളീ ഉപാസികാ കുരരഘരികാ യേനായസ്മാ മഹാകച്ചാനോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം മഹാകച്ചാനം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ കാളീ ഉപാസികാ കുരരഘരികാ ആയസ്മന്തം മഹാകച്ചാനം ഏതദവോച – ‘‘വുത്തമിദം, ഭന്തേ, ഭഗവതാ കുമാരിപഞ്ഹേസു –
‘അത്ഥസ്സ പത്തിം ഹദയസ്സ സന്തിം,
ജെത്വാന സേനം പിയസാതരൂപം;
ഏകോഹം ഏകാഹം (ക॰) ഝായം സുഖമനുബോധിം,
തസ്മാ ജനേന ന കരോമി സക്ഖിം സഖിം (ക॰) സം॰ നി॰ ൧.൧൬൧ പസ്സിതബ്ബം;
സക്ഖീ സഖീ (ക॰) ന സമ്പജ്ജതി കേനചി മേ’തി.
‘‘ഇമസ്സ ഖോ, ഭന്തേ, ഭഗവതാ സംഖിത്തേന ഭാസിതസ്സ കഥം വിത്ഥാരേന അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ’’തി?
‘‘പഥവീകസിണസമാപത്തിപരമാ ഖോ, ഭഗിനി, ഏകേ സമണബ്രാഹ്മണാ ‘അത്ഥോ’തി അഭിനിബ്ബത്തേസും അത്ഥാഭിനിബ്ബത്തേസും (സീ॰ സ്യാ॰). യാവതാ ഖോ, ഭഗിനി, പഥവീകസിണസമാപത്തിപരമതാ , തദഭിഞ്ഞാസി ഭഗവാ. തദഭിഞ്ഞായ ഭഗവാ അസ്സാദമദ്ദസ ആദിമദ്ദസ (സീ॰ സ്യാ॰) ആദീനവമദ്ദസ നിസ്സരണമദ്ദസ മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനമദ്ദസ. തസ്സ അസ്സാദദസ്സനഹേതു ആദീനവദസ്സനഹേതു നിസ്സരണദസ്സനഹേതു മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനഹേതു അത്ഥസ്സ പത്തി ഹദയസ്സ സന്തി വിദിതാ ഹോതി.
‘‘ആപോകസിണസമാപത്തിപരമാ ഖോ, ഭഗിനി…പേ॰… തേജോകസിണസമാപത്തിപരമാ ഖോ, ഭഗിനി… വായോകസിണസമാപത്തിപരമാ ഖോ, ഭഗിനി… നീലകസിണസമാപത്തിപരമാ ഖോ, ഭഗിനി… പീതകസിണസമാപത്തിപരമാ ഖോ, ഭഗിനി… ലോഹിതകസിണസമാപത്തിപരമാ ഖോ, ഭഗിനി… ഓദാതകസിണസമാപത്തിപരമാ ഖോ, ഭഗിനി… ആകാസകസിണസമാപത്തിപരമാ ഖോ, ഭഗിനി… വിഞ്ഞാണകസിണസമാപത്തിപരമാ ഖോ, ഭഗിനി, ഏകേ സമണബ്രാഹ്മണാ ‘അത്ഥോ’തി അഭിനിബ്ബത്തേസും . യാവതാ ഖോ, ഭഗിനി, വിഞ്ഞാണകസിണസമാപത്തിപരമതാ, തദഭിഞ്ഞാസി ഭഗവാ. തദഭിഞ്ഞായ ഭഗവാ അസ്സാദമദ്ദസ ആദീനവമദ്ദസ നിസ്സരണമദ്ദസ മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനമദ്ദസ. തസ്സ അസ്സാദദസ്സനഹേതു ആദീനവദസ്സനഹേതു നിസ്സരണദസ്സനഹേതു മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനഹേതു അത്ഥസ്സ പത്തി ഹദയസ്സ സന്തി വിദിതാ ഹോതി. ഇതി ഖോ, ഭഗിനി, യം തം വുത്തം ഭഗവതാ കുമാരിപഞ്ഹേസു –
‘അത്ഥസ്സ പത്തിം ഹദയസ്സ സന്തിം,
ജെത്വാന സേനം പിയസാതരൂപം;
ഏകോഹം ഝായം സുഖമനുബോധിം,
തസ്മാ ജനേന ന കരോമി സക്ഖിം;
സക്ഖീ ന സമ്പജ്ജതി കേനചി മേ’തി.
‘‘ഇമസ്സ ഖോ, ഭഗിനി, ഭഗവതാ സംഖിത്തേന ഭാസിതസ്സ ഏവം വിത്ഥാരേന അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ’’തി. ഛട്ഠം.
൭. പഠമമഹാപഞ്ഹാസുത്തം
൨൭. ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. അഥ ഖോ സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ സാവത്ഥിം പിണ്ഡായ പവിസിംസു. അഥ ഖോ തേസം ഭിക്ഖൂനം ഏതദഹോസി – ‘‘അതിപ്പഗോ ഖോ താവ സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ ചരിതും; യംനൂന മയം യേന അഞ്ഞതിത്ഥിയാനം പരിബ്ബാജകാനം ആരാമോ തേനുപസങ്കമെയ്യാമാ’’തി.
അഥ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ യേന അഞ്ഞതിത്ഥിയാനം പരിബ്ബാജകാനം ആരാമോ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ തേഹി അഞ്ഞതിത്ഥിയേഹി പരിബ്ബാജകേഹി സദ്ധിം സമ്മോദിംസു. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നേ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ തേ അഞ്ഞതിത്ഥിയാ പരിബ്ബാജകാ ഏതദവോചും –
‘‘സമണോ, ആവുസോ, ഗോതമോ സാവകാനം ഏവം ധമ്മം ദേസേതി – ‘ഏഥ തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബം ധമ്മം അഭിജാനാഥ, സബ്ബം ധമ്മം അഭിഞ്ഞായ വിഹരഥാ’തി; മയമ്പി ഖോ, ആവുസോ, സാവകാനം ഏവം ധമ്മം ദേസേമ – ‘ഏഥ തുമ്ഹേ, ആവുസോ, സബ്ബം ധമ്മം അഭിജാനാഥ, സബ്ബം ധമ്മം അഭിഞ്ഞായ വിഹരഥാ’തി. ഇധ നോ, ആവുസോ, കോ വിസേസോ കോ അധിപ്പയാസോ കിം നാനാകരണം സമണസ്സ വാ ഗോതമസ്സ അമ്ഹാകം വാ, യദിദം ധമ്മദേസനായ വാ ധമ്മദേസനം അനുസാസനിയാ വാ അനുസാസനി’’ന്തി?
അഥ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ തേസം അഞ്ഞതിത്ഥിയാനം പരിബ്ബാജകാനം ഭാസിതം നേവ അഭിനന്ദിംസു നപ്പടിക്കോസിംസു. അനഭിനന്ദിത്വാ അപ്പടിക്കോസിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ പക്കമിംസു – ‘‘ഭഗവതോ സന്തികേ ഏതസ്സ ഭാസിതസ്സ അത്ഥം ആജാനിസ്സാമാ’’തി.
അഥ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ ചരിത്വാ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്താ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവന്തം ഏതദവോചും –
‘‘ഇധ മയം, ഭന്തേ, പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ സാവത്ഥിം പിണ്ഡായ പവിസിമ്ഹാ. തേസം നോ, ഭന്തേ, അമ്ഹാകം ഏതദഹോസി – ‘അതിപ്പഗോ ഖോ താവ സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ ചരിതും; യംനൂന മയം യേന അഞ്ഞതിത്ഥിയാനം പരിബ്ബാജകാനം ആരാമോ തേനുപസങ്കമെയ്യാമാ’തി. അഥ ഖോ മയം, ഭന്തേ, യേന അഞ്ഞതിത്ഥിയാനം പരിബ്ബാജകാനം ആരാമോ തേനുപസങ്കമിമ്ഹാ; ഉപസങ്കമിത്വാ തേഹി അഞ്ഞതിത്ഥിയേഹി പരിബ്ബാജകേഹി സദ്ധിം സമ്മോദിമ്ഹാ. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിമ്ഹാ. ഏകമന്തം നിസിന്നേ ഖോ, ഭന്തേ, അഞ്ഞതിത്ഥിയാ പരിബ്ബാജകാ അമ്ഹേ ഏതദവോചും –
‘സമണോ, ആവുസോ, ഗോതമോ സാവകാനം ഏവം ധമ്മം ദേസേതി – ഏഥ തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബം ധമ്മം അഭിജാനാഥ, സബ്ബം ധമ്മം അഭിഞ്ഞായ വിഹരഥാതി; മയമ്പി ഖോ, ആവുസോ, സാവകാനം ഏവം ധമ്മം ദേസേമ – ഏഥ തുമ്ഹേ, ആവുസോ, സബ്ബം ധമ്മം അഭിജാനാഥ, സബ്ബം ധമ്മം അഭിഞ്ഞായ വിഹരഥാതി. ഇധ നോ, ആവുസോ, കോ വിസേസോ കോ അധിപ്പയാസോ കിം നാനാകരണം സമണസ്സ വാ ഗോതമസ്സ അമ്ഹാകം വാ, യദിദം ധമ്മദേസനായ വാ ധമ്മദേസനം അനുസാസനിയാ വാ അനുസാസനി’ന്തി?
‘‘അഥ ഖോ മയം, ഭന്തേ, തേസം അഞ്ഞതിത്ഥിയാനം പരിബ്ബാജകാനം ഭാസിതം നേവ അഭിനന്ദിമ്ഹാ നപ്പടിക്കോസിമ്ഹാ. അനഭിനന്ദിത്വാ അപ്പടിക്കോസിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ പക്കമിമ്ഹാ – ‘ഭഗവതോ സന്തികേ ഏതസ്സ ഭാസിതസ്സ അത്ഥം ആജാനിസ്സാമാ’’’തി.
‘‘ഏവംവാദിനോ, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞതിത്ഥിയാ പരിബ്ബാജകാ ഏവമസ്സു വചനീയാ – ‘ഏകോ, ആവുസോ, പഞ്ഹോ ഏകോ ഉദ്ദേസോ ഏകം വെയ്യാകരണം, ദ്വേ പഞ്ഹാ ദ്വേ ഉദ്ദേസാ ദ്വേ വെയ്യാകരണാനി, തയോ പഞ്ഹാ തയോ ഉദ്ദേസാ തീണി വെയ്യാകരണാനി, ചത്താരോ പഞ്ഹാ ചത്താരോ ഉദ്ദേസാ ചത്താരി വെയ്യാകരണാനി, പഞ്ച പഞ്ഹാ പഞ്ചുദ്ദേസാ പഞ്ച വെയ്യാകരണാനി, ഛ പഞ്ഹാ ഛ ഉദ്ദേസാ ഛ വെയ്യാകരണാനി, സത്ത പഞ്ഹാ സത്തുദ്ദേസാ സത്ത വെയ്യാകരണാനി, അട്ഠ പഞ്ഹാ അട്ഠുദ്ദേസാ അട്ഠ വെയ്യാകരണാനി, നവ പഞ്ഹാ നവുദ്ദേസാ നവ വെയ്യാകരണാനി, ദസ പഞ്ഹാ ദസുദ്ദേസാ ദസ വെയ്യാകരണാനീ’തി. ഏവം പുട്ഠാ, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞതിത്ഥിയാ പരിബ്ബാജകാ ന ചേവ സമ്പായിസ്സന്തി, ഉത്തരി ച വിഘാതം ആപജ്ജിസ്സന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? യഥാ തം, ഭിക്ഖവേ, അവിസയസ്മിം. നാഹം തം, ഭിക്ഖവേ, പസ്സാമി സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ യോ ഇമേസം പഞ്ഹാനം വെയ്യാകരണേന ചിത്തം ആരാധെയ്യ, അഞ്ഞത്ര തഥാഗതേന വാ തഥാഗതസാവകേന വാ ഇതോ വാ പന സുത്വാ.
‘‘‘ഏകോ പഞ്ഹോ ഏകോ ഉദ്ദേസോ ഏകം വെയ്യാകരണ’ന്തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ഏകധമ്മേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമസ്മിം ഏകധമ്മേ? ‘സബ്ബേ സത്താ ആഹാരട്ഠിതികാ’ – ഇമസ്മിം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഏകധമ്മേ ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘ഏകോ പഞ്ഹോ ഏകോ ഉദ്ദേസോ ഏകം വെയ്യാകരണ’ന്തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘ദ്വേ പഞ്ഹാ ദ്വേ ഉദ്ദേസാ ദ്വേ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ദ്വീസു, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു ദ്വീസു? നാമേ ച രൂപേ ച – ഇമേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദ്വീസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘ദ്വേ പഞ്ഹാ ദ്വേ ഉദ്ദേസാ ദ്വേ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘തയോ പഞ്ഹാ തയോ ഉദ്ദേസാ തീണി വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? തീസു, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി . കതമേസു തീസു? തീസു വേദനാസു – ഇമേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തീസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘തയോ പഞ്ഹാ തയോ ഉദ്ദേസാ തീണി വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘ചത്താരോ പഞ്ഹാ ചത്താരോ ഉദ്ദേസാ ചത്താരി വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ചതൂസു , ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു ചതൂസു? ചതൂസു ആഹാരേസു – ഇമേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതൂസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘ചത്താരോ പഞ്ഹാ ചത്താരോ ഉദ്ദേസാ ചത്താരി വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘പഞ്ച പഞ്ഹാ പഞ്ചുദ്ദേസാ പഞ്ച വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? പഞ്ചസു, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു പഞ്ചസു? പഞ്ചസു ഉപാദാനക്ഖന്ധേസു – ഇമേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി . ‘പഞ്ച പഞ്ഹാ പഞ്ചുദ്ദേസാ പഞ്ച വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘ഛ പഞ്ഹാ ഛ ഉദ്ദേസാ ഛ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ഛസു, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു ഛസു? ഛസു അജ്ഝത്തികേസു ആയതനേസു – ഇമേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഛസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘ഛ പഞ്ഹാ ഛ ഉദ്ദേസാ ഛ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘സത്ത പഞ്ഹാ സത്തുദ്ദേസാ സത്ത വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? സത്തസു, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു സത്തസു? സത്തസു വിഞ്ഞാണട്ഠിതീസു – ഇമേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സത്തസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘സത്ത പഞ്ഹാ സത്തുദ്ദേസാ സത്ത വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘അട്ഠ പഞ്ഹാ അട്ഠുദ്ദേസാ അട്ഠ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? അട്ഠസു, ഭിക്ഖവേ , ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു അട്ഠസു? അട്ഠസു ലോകധമ്മേസു – ഇമേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അട്ഠസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ…പേ॰… ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘അട്ഠ പഞ്ഹാ അട്ഠുദ്ദേസാ അട്ഠ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘നവ പഞ്ഹാ നവുദ്ദേസാ നവ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? നവസു, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു നവസു? നവസു സത്താവാസേസു – ഇമേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, നവസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘നവ പഞ്ഹാ നവുദ്ദേസാ നവ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘ദസ പഞ്ഹാ ദസുദ്ദേസാ ദസ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ദസസു, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു ദസസു? ദസസു അകുസലേസു കമ്മപഥേസു – ഇമേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദസസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി . ‘ദസ പഞ്ഹാ ദസുദ്ദേസാ ദസ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഇദമേതം പടിച്ച വുത്ത’’ന്തി. സത്തമം.
൮. ദുതിയമഹാപഞ്ഹാസുത്തം
൨൮. ഏകം സമയം ഭഗവാ കജങ്ഗലായം വിഹരതി വേളുവനേ. അഥ ഖോ സമ്ബഹുലാ കജങ്ഗലകാ ഉപാസകാ യേന കജങ്ഗലികാ ഭിക്ഖുനീ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ കജങ്ഗലികം ഭിക്ഖുനിം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ കജങ്ഗലകാ ഉപാസകാ കജങ്ഗലികം ഭിക്ഖുനിം ഏതദവോചും –
‘‘വുത്തമിദം, അയ്യേ, ഭഗവതാ മഹാപഞ്ഹേസു – ‘ഏകോ പഞ്ഹോ ഏകോ ഉദ്ദേസോ ഏകം വെയ്യാകരണം, ദ്വേ പഞ്ഹാ ദ്വേ ഉദ്ദേസാ ദ്വേ വെയ്യാകരണാനി, തയോ പഞ്ഹാ തയോ ഉദ്ദേസാ തീണി വെയ്യാകരണാനി, ചത്താരോ പഞ്ഹാ ചത്താരോ ഉദ്ദേസാ ചത്താരി വെയ്യാകരണാനി, പഞ്ച പഞ്ഹാ പഞ്ചുദ്ദേസാ പഞ്ച വെയ്യാകരണാനി, ഛ പഞ്ഹാ ഛ ഉദ്ദേസാ ഛ വെയ്യാകരണാനി, സത്ത പഞ്ഹാ സത്തുദ്ദേസാ സത്ത വെയ്യാകരണാനി, അട്ഠ പഞ്ഹാ അട്ഠുദ്ദേസാ അട്ഠ വെയ്യാകരണാനി, നവ പഞ്ഹാ നവുദ്ദേസാ നവ വെയ്യാകരണാനി, ദസ പഞ്ഹാ ദസുദ്ദേസാ ദസ വെയ്യാകരണാനീ’തി. ഇമസ്സ നു ഖോ, അയ്യേ, ഭഗവതാ സംഖിത്തേന ഭാസിതസ്സ കഥം വിത്ഥാരേന അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ’’തി?
‘‘ന ഖോ പനേതം, ആവുസോ, ഭഗവതോ സമ്മുഖാ സുതം സമ്മുഖാ പടിഗ്ഗഹിതം, നപി മനോഭാവനീയാനം ഭിക്ഖൂനം സമ്മുഖാ സുതം സമ്മുഖാ പടിഗ്ഗഹിതം; അപി ച, യഥാ മെത്ഥ ഖായതി തം സുണാഥ, സാധുകം മനസി കരോഥ, ഭാസിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം, അയ്യേ’’തി, ഖോ കജങ്ഗലകാ ഉപാസകാ കജങ്ഗലികായ ഭിക്ഖുനിയാ പച്ചസ്സോസും. കജങ്ഗലികാ ഭിക്ഖുനീ ഏതദവോച –
‘‘‘ഏകോ പഞ്ഹോ ഏകോ ഉദ്ദേസോ ഏകം വെയ്യാകരണ’ന്തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം ഭഗവതാ. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ഏകധമ്മേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമസ്മിം ഏകധമ്മേ? സബ്ബേ സത്താ ആഹാരട്ഠിതികാ – ഇമസ്മിം ഖോ, ആവുസോ, ഏകധമ്മേ ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘ഏകോ പഞ്ഹോ ഏകോ ഉദ്ദേസോ ഏകം വെയ്യാകരണന്തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഭഗവതാ ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘ദ്വേ പഞ്ഹാ ദ്വേ ഉദ്ദേസാ ദ്വേ വെയ്യാകരണാനീ’തി ഇതി, ഖോ പനേതം വുത്തം ഭഗവതാ. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ദ്വീസു, ആവുസോ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു ദ്വീസു? നാമേ ച രൂപേ ച…പേ॰… കതമേസു തീസു? തീസു വേദനാസു – ഇമേസു ഖോ, ആവുസോ, തീസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘തയോ പഞ്ഹാ തയോ ഉദ്ദേസാ തീണി വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഭഗവതാ ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘ചത്താരോ പഞ്ഹാ ചത്താരോ ഉദ്ദേസാ ചത്താരി വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം ഭഗവതാ. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ചതൂസു, ആവുസോ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ സുഭാവിതചിത്തോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു ചതൂസു? ചതൂസു സതിപട്ഠാനേസു – ഇമേസു ഖോ, ആവുസോ, ചതൂസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ സുഭാവിതചിത്തോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘ചത്താരോ പഞ്ഹാ ചത്താരോ ഉദ്ദേസാ ചത്താരി വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഭഗവതാ ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘പഞ്ച പഞ്ഹാ പഞ്ചുദ്ദേസാ പഞ്ച വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം ഭഗവതാ. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? പഞ്ചസു, ആവുസോ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ സുഭാവിതചിത്തോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു പഞ്ചസു? പഞ്ചസു ഇന്ദ്രിയേസു…പേ॰… കതമേസു ഛസു? ഛസു നിസ്സരണീയാസു ധാതൂസു…പേ॰… കതമേസു സത്തസു? സത്തസു ബൊജ്ഝങ്ഗേസു…പേ॰… കതമേസു അട്ഠസു? അട്ഠസു അരിയഅട്ഠങ്ഗികമഗ്ഗേസു – ഇമേസു ഖോ, ആവുസോ, അട്ഠസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ സുഭാവിതചിത്തോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘അട്ഠ പഞ്ഹാ അട്ഠുദ്ദേസാ അട്ഠ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഭഗവതാ ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘നവ പഞ്ഹാ നവുദ്ദേസാ നവ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം ഭഗവതാ. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? നവസു, ആവുസോ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു നവസു? നവസു സത്താവാസേസു – ഇമേസു ഖോ, ആവുസോ, നവസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ നിബ്ബിന്ദമാനോ സമ്മാ വിരജ്ജമാനോ സമ്മാ വിമുച്ചമാനോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘നവ പഞ്ഹാ നവുദ്ദേസാ നവ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഭഗവതാ ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘‘ദസ പഞ്ഹാ ദസുദ്ദേസാ ദസ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം ഭഗവതാ. കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം? ദസസു, ആവുസോ, ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ സുഭാവിതചിത്തോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. കതമേസു ദസസു? ദസസു കുസലേസു കമ്മപഥേസു – ഇമേസു ഖോ, ആവുസോ, ദസസു ധമ്മേസു ഭിക്ഖു സമ്മാ സുഭാവിതചിത്തോ സമ്മാ പരിയന്തദസ്സാവീ സമ്മദത്ഥം അഭിസമെച്ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഹോതി. ‘ദസ പഞ്ഹാ ദസുദ്ദേസാ ദസ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇതി യം തം വുത്തം ഭഗവതാ ഇദമേതം പടിച്ച വുത്തം.
‘‘ഇതി ഖോ, ആവുസോ, യം തം വുത്തം ഭഗവതാ സംഖിത്തേന ഭാസിതാസു മഹാപഞ്ഹാസു – ‘ഏകോ പഞ്ഹോ ഏകോ ഉദ്ദേസോ ഏകം വെയ്യാകരണം…പേ॰… ദസ പഞ്ഹാ ദസുദ്ദേസാ ദസ വെയ്യാകരണാനീ’തി, ഇമസ്സ ഖോ അഹം, ആവുസോ, ഭഗവതാ സംഖിത്തേന ഭാസിതസ്സ ഏവം വിത്ഥാരേന അത്ഥം ആജാനാമി. ആകങ്ഖമാനാ ച പന തുമ്ഹേ, ആവുസോ, ഭഗവന്തഞ്ഞേവ ഉപസങ്കമിത്വാ ഏതമത്ഥം പടിപുച്ഛെയ്യാഥ. യഥാ വോ യഥാ ഖോ (ക॰), യഥാ നോ (ബഹൂസു) അ॰ നി॰ ൧൦.൧൧൫, ൧൭൨ പന പാഠഭേദോ നത്ഥി ഭഗവാ ബ്യാകരോതി തഥാ നം ധാരെയ്യാഥാ’’തി. ‘‘ഏവം, അയ്യേ’’തി ഖോ കജങ്ഗലകാ ഉപാസകാ കജങ്ഗലികായ ഖോ ഭിക്ഖുനിയാ ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ കജങ്ഗലികം ഭിക്ഖുനിം അഭിവാദെത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ കജങ്ഗലകാ ഉപാസകാ യാവതകോ അഹോസി കജങ്ഗലികായ ഭിക്ഖുനിയാ സദ്ധിം കഥാസല്ലാപോ, തം സബ്ബം ഭഗവതോ ആരോചേസും.
‘‘സാധു സാധു, ഗഹപതയോ! പണ്ഡിതാ, ഗഹപതയോ, കജങ്ഗലികാ ഭിക്ഖുനീ. മഹാപഞ്ഞാ, ഗഹപതയോ, കജങ്ഗലികാ ഭിക്ഖുനീ. മഞ്ചേപി തുമ്ഹേ, ഗഹപതയോ, ഉപസങ്കമിത്വാ ഏതമത്ഥം പടിപുച്ഛെയ്യാഥ, അഹമ്പി ചേതം ഏവമേവം ഏവമേവ (ക॰) മ॰ നി॰ ൧.൨൦൫ പസ്സിതബ്ബം ബ്യാകരെയ്യം യഥാ തം കജങ്ഗലികായ ഭിക്ഖുനിയാ ബ്യാകതം. ഏസോ ചേവ തസ്സ ഏസോ ചേവേതസ്സ (മ॰ നി॰ ൧.൨൦൫) അത്ഥോ. ഏവഞ്ച നം ധാരെയ്യാഥാ’’തി. അട്ഠമം.
൯. പഠമകോസലസുത്തം
൨൯. ‘‘യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, കാസികോസലാ, യാവതാ രഞ്ഞോ പസേനദിസ്സ കോസലസ്സ വിജിതം വിജിതേ (സീ॰ ക॰), രാജാ തത്ഥ പസേനദി കോസലോ അഗ്ഗമക്ഖായതി. രഞ്ഞോപി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പസേനദിസ്സ കോസലസ്സ അത്ഥേവ അഞ്ഞഥത്തം അത്ഥി വിപരിണാമോ. ഏവം പസ്സം, ഭിക്ഖവേ, സുതവാ അരിയസാവകോ തസ്മിമ്പി നിബ്ബിന്ദതി. തസ്മിം നിബ്ബിന്ദന്തോ അഗ്ഗേ വിരജ്ജതി, പഗേവ ഹീനസ്മിം.
‘‘യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, ചന്ദിമസൂരിയാ പരിഹരന്തി ദിസാ ഭന്തി വിരോചമാനാ, താവ സഹസ്സധാ ലോകോ. തസ്മിം സഹസ്സധാ ലോകേ സഹസ്സം ചന്ദാനം സഹസ്സം സൂരിയാനം സുരിയാനം (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) സഹസ്സം സിനേരുപബ്ബതരാജാനം സഹസ്സം ജമ്ബുദീപാനം സഹസ്സം അപരഗോയാനാനം സഹസ്സം ഉത്തരകുരൂനം സഹസ്സം പുബ്ബവിദേഹാനം ചത്താരി മഹാസമുദ്ദസഹസ്സാനി ചത്താരി മഹാരാജസഹസ്സാനി സഹസ്സം ചാതുമഹാരാജികാനം സഹസ്സം താവതിംസാനം സഹസ്സം യാമാനം സഹസ്സം തുസിതാനം സഹസ്സം നിമ്മാനരതീനം സഹസ്സം പരനിമ്മിതവസവത്തീനം സഹസ്സം ബ്രഹ്മലോകാനം. യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, സഹസ്സീ ലോകധാതു, മഹാബ്രഹ്മാ തത്ഥ അഗ്ഗമക്ഖായതി. മഹാബ്രഹ്മുനോപി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അത്ഥേവ അഞ്ഞഥത്തം അത്ഥി വിപരിണാമോ. ഏവം പസ്സം, ഭിക്ഖവേ, സുതവാ അരിയസാവകോ തസ്മിമ്പി നിബ്ബിന്ദതി. തസ്മിം നിബ്ബിന്ദന്തോ അഗ്ഗേ വിരജ്ജതി, പഗേവ ഹീനസ്മിം.
‘‘ഹോതി സോ, ഭിക്ഖവേ, സമയോ യം അയം ലോകോ സംവട്ടതി. സംവട്ടമാനേ, ഭിക്ഖവേ, ലോകേ യേഭുയ്യേന സത്താ ആഭസ്സരസംവത്തനികാ ആഭസ്സരവത്തനികാ (സീ॰ സ്യാ॰) ഭവന്തി. തേ തത്ഥ ഹൊന്തി മനോമയാ പീതിഭക്ഖാ സയംപഭാ അന്തലിക്ഖേചരാ സുഭട്ഠായിനോ ചിരം ദീഘമദ്ധാനം തിട്ഠന്തി. സംവട്ടമാനേ, ഭിക്ഖവേ, ലോകേ ആഭസ്സരാ ദേവാ അഗ്ഗമക്ഖായന്തി. ആഭസ്സരാനമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം അത്ഥേവ അഞ്ഞഥത്തം അത്ഥി വിപരിണാമോ. ഏവം പസ്സം, ഭിക്ഖവേ, സുതവാ അരിയസാവകോ തസ്മിമ്പി നിബ്ബിന്ദതി . തസ്മിം നിബ്ബിന്ദന്തോ അഗ്ഗേ വിരജ്ജതി, പഗേവ ഹീനസ്മിം.
അ॰ നി॰ ൧൦.൨൫ ‘‘ദസയിമാനി, ഭിക്ഖവേ, കസിണായതനാനി. കതമാനി ദസ? പഥവീകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി ഉദ്ധം അധോ തിരിയം അദ്വയം അപ്പമാണം; ആപോകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി…പേ॰… തേജോകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… വായോകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… നീലകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… പീതകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… ലോഹിതകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… ഓദാതകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… ആകാസകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി… വിഞ്ഞാണകസിണമേകോ സഞ്ജാനാതി ഉദ്ധം അധോ തിരിയം അദ്വയം അപ്പമാണം. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദസ കസിണായതനാനി.
‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, ഇമേസം ദസന്നം കസിണായതനാനം യദിദം വിഞ്ഞാണകസിണം ഏകോ സഞ്ജാനാതി ഉദ്ധം അധോ തിരിയം അദ്വയം അപ്പമാണം. ഏവംസഞ്ഞിനോപി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സന്തി സത്താ. ഏവംസഞ്ഞീനമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സത്താനം അത്ഥേവ അഞ്ഞഥത്തം അത്ഥി വിപരിണാമോ. ഏവം പസ്സം , ഭിക്ഖവേ, സുതവാ അരിയസാവകോ തസ്മിമ്പി നിബ്ബിന്ദതി. തസ്മിം നിബ്ബിന്ദന്തോ അഗ്ഗേ വിരജ്ജതി, പഗേവ ഹീനസ്മിം.
ദീ॰ നി॰ ൩.൩൩൮, ൩൫൮; അ॰ നി॰ ൮.൬൪ ‘‘അട്ഠിമാനി, ഭിക്ഖവേ, അഭിഭായതനാനി. കതമാനി അട്ഠ? അജ്ഝത്തം രൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി പരിത്താനി സുവണ്ണദുബ്ബണ്ണാനി; ‘താനി അഭിഭുയ്യ ജാനാമി പസ്സാമീ’തി, ഏവംസഞ്ഞീ ഹോതി. ഇദം പഠമം അഭിഭായതനം.
‘‘അജ്ഝത്തം രൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി അപ്പമാണാനി സുവണ്ണദുബ്ബണ്ണാനി; ‘താനി അഭിഭുയ്യ ജാനാമി പസ്സാമീ’തി, ഏവംസഞ്ഞീ ഹോതി. ഇദം ദുതിയം അഭിഭായതനം.
‘‘അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി പരിത്താനി സുവണ്ണദുബ്ബണ്ണാനി; ‘താനി അഭിഭുയ്യ ജാനാമി പസ്സാമീ’തി, ഏവംസഞ്ഞീ ഹോതി. ഇദം തതിയം അഭിഭായതനം.
‘‘അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി അപ്പമാണാനി സുവണ്ണദുബ്ബണ്ണാനി; ‘താനി അഭിഭുയ്യ ജാനാമി പസ്സാമീ’തി, ഏവംസഞ്ഞീ ഹോതി. ഇദം ചതുത്ഥം അഭിഭായതനം.
‘‘അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി നീലാനി നീലവണ്ണാനി നീലനിദസ്സനാനി നീലനിഭാസാനി. സെയ്യഥാപി നാമ ഉമാപുപ്ഫം നീലം നീലവണ്ണം നീലനിദസ്സനം നീലനിഭാസം, സെയ്യഥാ വാ പന തം വത്ഥം ബാരാണസെയ്യകം ഉഭതോഭാഗവിമട്ഠം നീലം നീലവണ്ണം നീലനിദസ്സനം നീലനിഭാസം; ഏവമേവം അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി നീലാനി നീലവണ്ണാനി നീലനിദസ്സനാനി നീലനിഭാസാനി; ‘താനി അഭിഭുയ്യ ജാനാമി പസ്സാമീ’തി, ഏവംസഞ്ഞീ ഹോതി. ഇദം പഞ്ചമം അഭിഭായതനം.
‘‘അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി പീതാനി പീതവണ്ണാനി പീതനിദസ്സനാനി പീതനിഭാസാനി. സെയ്യഥാപി നാമ കണികാരപുപ്ഫം പീതം പീതവണ്ണം പീതനിദസ്സനം പീതനിഭാസം, സെയ്യഥാ വാ പന തം വത്ഥം ബാരാണസെയ്യകം ഉഭതോഭാഗവിമട്ഠം പീതം പീതവണ്ണം പീതനിദസ്സനം പീതനിഭാസം; ഏവമേവം അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി പീതാനി പീതവണ്ണാനി പീതനിദസ്സനാനി പീതനിഭാസാനി; ‘താനി അഭിഭുയ്യ ജാനാമി പസ്സാമീ’തി, ഏവംസഞ്ഞീ ഹോതി. ഇദം ഛട്ഠം അഭിഭായതനം.
‘‘അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി ലോഹിതകാനി ലോഹിതകവണ്ണാനി ലോഹിതകനിദസ്സനാനി ലോഹിതകനിഭാസാനി. സെയ്യഥാപി നാമ ബന്ധുജീവകപുപ്ഫം ലോഹിതകം ലോഹിതകവണ്ണം ലോഹിതകനിദസ്സനം ലോഹിതകനിഭാസം, സെയ്യഥാ വാ പന തം വത്ഥം ബാരാണസെയ്യകം ഉഭതോഭാഗവിമട്ഠം ലോഹിതകം ലോഹിതകവണ്ണം ലോഹിതകനിദസ്സനം ലോഹിതകനിഭാസം; ഏവമേവം അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി ലോഹിതകാനി ലോഹിതകവണ്ണാനി ലോഹിതകനിദസ്സനാനി ലോഹിതകനിഭാസാനി; ‘താനി അഭിഭുയ്യ ജാനാമി പസ്സാമീ’തി, ഏവംസഞ്ഞീ ഹോതി. ഇദം സത്തമം അഭിഭായതനം.
‘‘അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി ഓദാതാനി ഓദാതവണ്ണാനി ഓദാതനിദസ്സനാനി ഓദാതനിഭാസാനി. സെയ്യഥാപി നാമ ഓസധിതാരകാ ഓദാതാ ഓദാതവണ്ണാ ഓദാതനിദസ്സനാ ഓദാതനിഭാസാ, സെയ്യഥാ വാ പന തം വത്ഥം ബാരാണസെയ്യകം ഉഭതോഭാഗവിമട്ഠം ഓദാതം ഓദാതവണ്ണം ഓദാതനിദസ്സനം ഓദാതനിഭാസം; ഏവമേവം അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി ഓദാതാനി ഓദാതവണ്ണാനി ഓദാതനിദസ്സനാനി ഓദാതനിഭാസാനി; ‘താനി അഭിഭുയ്യ ജാനാമി പസ്സാമീ’തി, ഏവംസഞ്ഞീ ഹോതി. ഇദം അട്ഠമം അഭിഭായതനം. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അട്ഠ അഭിഭായതനാനി.
‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, ഇമേസം അട്ഠന്നം അഭിഭായതനാനം യദിദം അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി ഓദാതാനി ഓദാതവണ്ണാനി ഓദാതനിദസ്സനാനി ഓദാതനിഭാസാനി; ‘താനി അഭിഭുയ്യ ജാനാമി പസ്സാമീ’തി, ഏവംസഞ്ഞീ ഹോതി. ഏവംസഞ്ഞിനോപി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സന്തി സത്താ. ഏവംസഞ്ഞീനമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സത്താനം അത്ഥേവ അഞ്ഞഥത്തം അത്ഥി വിപരിണാമോ. ഏവം പസ്സം, ഭിക്ഖവേ, സുതവാ അരിയസാവകോ തസ്മിമ്പി നിബ്ബിന്ദതി. തസ്മിം നിബ്ബിന്ദന്തോ അഗ്ഗേ വിരജ്ജതി, പഗേവ ഹീനസ്മിം.
‘‘ചതസ്സോ ഇമാ, ഭിക്ഖവേ, പടിപദാ. കതമാ ചതസ്സോ? ദുക്ഖാ പടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ, ദുക്ഖാ പടിപദാ ഖിപ്പാഭിഞ്ഞാ, സുഖാ പടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ, സുഖാ പടിപദാ ഖിപ്പാഭിഞ്ഞാ – ഇമാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതസ്സോ പടിപദാ.
‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, ഇമാസം ചതുന്നം പടിപദാനം യദിദം സുഖാ പടിപദാ ഖിപ്പാഭിഞ്ഞാ. ഏവംപടിപന്നാപി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സന്തി സത്താ. ഏവംപടിപന്നാനമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സത്താനം അത്ഥേവ അഞ്ഞഥത്തം അത്ഥി വിപരിണാമോ. ഏവം പസ്സം, ഭിക്ഖവേ, സുതവാ അരിയസാവകോ തസ്മിമ്പി നിബ്ബിന്ദതി. തസ്മിം നിബ്ബിന്ദന്തോ അഗ്ഗേ വിരജ്ജതി, പഗേവ ഹീനസ്മിം.
‘‘ചതസ്സോ ഇമാ, ഭിക്ഖവേ, സഞ്ഞാ. കതമാ ചതസ്സോ? പരിത്തമേകോ സഞ്ജാനാതി, മഹഗ്ഗതമേകോ സഞ്ജാനാതി, അപ്പമാണമേകോ സഞ്ജാനാതി, ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനമേകോ സഞ്ജാനാതി – ഇമാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതസ്സോ സഞ്ഞാ.
‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, ഇമാസം ചതുന്നം സഞ്ഞാനം യദിദം ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനമേകോ സഞ്ജാനാതി. ഏവംസഞ്ഞിനോപി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സന്തി സത്താ. ഏവംസഞ്ഞീനമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സത്താനം അത്ഥേവ അഞ്ഞഥത്തം അത്ഥി വിപരിണാമോ. ഏവം പസ്സം, ഭിക്ഖവേ, സുതവാ അരിയസാവകോ തസ്മിമ്പി നിബ്ബിന്ദതി. തസ്മിം നിബ്ബിന്ദന്തോ അഗ്ഗേ വിരജ്ജതി, പഗേവ ഹീനസ്മിം.
‘‘ഏതദഗ്ഗം , ഭിക്ഖവേ, ബാഹിരകാനം ദിട്ഠിഗതാനം യദിദം ‘നോ ചസ്സം, നോ ച മേ സിയാ, ന ഭവിസ്സാമി, ന മേ ഭവിസ്സതീ’തി. ഏവംദിട്ഠിനോ, ഭിക്ഖവേ , ഏതം പാടികങ്ഖം – ‘യാ ചായം ഭവേ അപ്പടികുല്യതാ, സാ ചസ്സ ന ഭവിസ്സതി; യാ ചായം ഭവനിരോധേ പാടികുല്യതാ, സാ ചസ്സ ന ഭവിസ്സതീ’തി. ഏവംദിട്ഠിനോപി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സന്തി സത്താ. ഏവംദിട്ഠീനമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സത്താനം അത്ഥേവ അഞ്ഞഥത്തം അത്ഥി വിപരിണാമോ. ഏവം പസ്സം, ഭിക്ഖവേ, സുതവാ അരിയസാവകോ തസ്മിമ്പി നിബ്ബിന്ദതി. തസ്മിം നിബ്ബിന്ദന്തോ അഗ്ഗേ വിരജ്ജതി, പഗേവ ഹീനസ്മിം.
‘‘സന്തി, ഭിക്ഖവേ, ഏകേ സമണബ്രാഹ്മണാ പരമത്ഥവിസുദ്ധിം പഞ്ഞാപെന്തി. ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, പരമത്ഥവിസുദ്ധിം പഞ്ഞാപെന്താനം യദിദം സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. തേ തദഭിഞ്ഞായ തസ്സ സച്ഛികിരിയായ ധമ്മം ദേസെന്തി. ഏവംവാദിനോപി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സന്തി സത്താ. ഏവംവാദീനമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സത്താനം അത്ഥേവ അഞ്ഞഥത്തം അത്ഥി വിപരിണാമോ. ഏവം പസ്സം, ഭിക്ഖവേ, സുതവാ അരിയസാവകോ തസ്മിമ്പി നിബ്ബിന്ദതി. തസ്മിം നിബ്ബിന്ദന്തോ അഗ്ഗേ വിരജ്ജതി, പഗേവ ഹീനസ്മിം.
‘‘സന്തി, ഭിക്ഖവേ, ഏകേ സമണബ്രാഹ്മണാ പരമദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനം പഞ്ഞാപെന്തി. ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, പരമദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനം പഞ്ഞാപെന്താനം യദിദം ഛന്നം ഫസ്സായതനാനം സമുദയഞ്ച അത്ഥങ്ഗമഞ്ച അസ്സാദഞ്ച ആദീനവഞ്ച നിസ്സരണഞ്ച യഥാഭൂതം വിദിത്വാ അനുപാദാ വിമൊക്ഖോ. ഏവംവാദിം ഖോ മം, ഭിക്ഖവേ, ഏവമക്ഖായിം ഏകേ സമണബ്രാഹ്മണാ അസതാ തുച്ഛാ മുസാ അഭൂതേന അബ്ഭാചിക്ഖന്തി – ‘സമണോ ഗോതമോ ന കാമാനം പരിഞ്ഞം പഞ്ഞാപേതി, ന രൂപാനം പരിഞ്ഞം പഞ്ഞാപേതി, ന വേദനാനം പരിഞ്ഞം പഞ്ഞാപേതീ’തി. കാമാനഞ്ചാഹം , ഭിക്ഖവേ, പരിഞ്ഞം പഞ്ഞാപേമി, രൂപാനഞ്ച പരിഞ്ഞം പഞ്ഞാപേമി, വേദനാനഞ്ച പരിഞ്ഞം പഞ്ഞാപേമി, ദിട്ഠേവ ധമ്മേ നിച്ഛാതോ നിബ്ബുതോ സീതിഭൂതോ അനുപാദാ പരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞാപേമീ’’തി. നവമം.
൧൦. ദുതിയകോസലസുത്തം
൩൦. ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തേന ഖോ പന സമയേന രാജാ പസേനദി കോസലോ ഉയ്യോധികാ നിവത്തോ ഹോതി വിജിതസങ്ഗാമോ ലദ്ധാധിപ്പായോ. അഥ ഖോ രാജാ പസേനദി കോസലോ യേന ആരാമോ തേന പായാസി. യാവതികാ യാനസ്സ ഭൂമി, യാനേന ഗന്ത്വാ യാനാ പച്ചോരോഹിത്വാ പത്തികോവ ആരാമം പാവിസി. തേന ഖോ പന സമയേന സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ അബ്ഭോകാസേ ചങ്കമന്തി. അഥ ഖോ രാജാ പസേനദി കോസലോ യേന തേ ഭിക്ഖൂ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ തേ ഭിക്ഖൂ ഏതദവോച – ‘‘കഹം നു ഖോ, ഭന്തേ, ഭഗവാ ഏതരഹി വിഹരതി അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ. ദസ്സനകാമാ ഹി മയം, ഭന്തേ, തം ഭഗവന്തം അരഹന്തം സമ്മാസമ്ബുദ്ധ’’ന്തി. ‘‘ഏസോ, മഹാരാജ, വിഹാരോ സംവുതദ്വാരോ. തേന അപ്പസദ്ദോ ഉപസങ്കമിത്വാ അതരമാനോ ആലിന്ദം പവിസിത്വാ ഉക്കാസിത്വാ അഗ്ഗളം ആകോടേഹി; വിവരിസ്സതി തേ ഭഗവാ ദ്വാര’’ന്തി.
അഥ ഖോ രാജാ പസേനദി കോസലോ യേന സോ വിഹാരോ സംവുതദ്വാരോ, തേന അപ്പസദ്ദോ ഉപസങ്കമിത്വാ അതരമാനോ ആലിന്ദം പവിസിത്വാ ഉക്കാസിത്വാ അഗ്ഗളം ആകോടേസി. വിവരി ഭഗവാ ദ്വാരം. അഥ ഖോ രാജാ പസേനദി കോസലോ വിഹാരം പവിസിത്വാ ഭഗവതോ പാദേസു സിരസാ നിപതിത്വാ ഭഗവതോ പാദാനി മുഖേന ച പരിചുമ്ബതി പാണീഹി ച പരിസമ്ബാഹതി നാമഞ്ച സാവേതി – ‘‘രാജാഹം, ഭന്തേ, പസേനദി കോസലോ; രാജാഹം, ഭന്തേ , പസേനദി കോസലോ’’തി.
‘‘കം പന ത്വം, മഹാരാജ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ ഇമസ്മിം സരീരേ ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോസി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേസീ’’തി? ‘‘കതഞ്ഞുതം ഖോ അഹം, ഭന്തേ, കതവേദിതം സമ്പസ്സമാനോ ഭഗവതി ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോമി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേമി.
‘‘ഭഗവാ ഹി, ഭന്തേ, ബഹുജനഹിതായ പടിപന്നോ ബഹുജനസുഖായ ബഹുനോ ജനസ്സ അരിയേ ഞായേ പതിട്ഠാപിതാ യദിദം കല്യാണധമ്മതായ കുസലധമ്മതായ. യമ്പി, ഭന്തേ, ഭഗവാ ബഹുജനഹിതായ പടിപന്നോ ബഹുജനസുഖായ ബഹുനോ ജനസ്സ അരിയേ ഞായേ പതിട്ഠാപിതാ യദിദം കല്യാണധമ്മതായ കുസലധമ്മതായ, ഇദമ്പി ഖോ അഹം, ഭന്തേ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ ഭഗവതി ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോമി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേമി.
‘‘പുന ചപരം, ഭന്തേ, ഭഗവാ സീലവാ വുദ്ധസീലോ അരിയസീലോ കുസലസീലോ കുസലസീലേന സമന്നാഗതോ. യമ്പി, ഭന്തേ, ഭഗവാ സീലവാ വുദ്ധസീലോ അരിയസീലോ കുസലസീലോ കുസലസീലേന സമന്നാഗതോ, ഇദമ്പി ഖോ അഹം, ഭന്തേ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ ഭഗവതി ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോമി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേമി.
‘‘പുന ചപരം, ഭന്തേ, ഭഗവാ ദീഘരത്തം ആരഞ്ഞികോ, അരഞ്ഞവനപത്ഥാനി പന്താനി സേനാസനാനി പടിസേവതി. യമ്പി, ഭന്തേ, ഭഗവാ ദീഘരത്തം ആരഞ്ഞികോ, അരഞ്ഞവനപത്ഥാനി പന്താനി സേനാസനാനി പടിസേവതി, ഇദമ്പി ഖോ അഹം, ഭന്തേ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ ഭഗവതി ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോമി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേമി.
‘‘പുന ചപരം, ഭന്തേ, ഭഗവാ സന്തുട്ഠോ ഇതരീതരചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരേന. യമ്പി, ഭന്തേ, ഭഗവാ സന്തുട്ഠോ ഇതരീതരചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരേന, ഇദമ്പി ഖോ അഹം, ഭന്തേ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ ഭഗവതി ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോമി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേമി. ‘‘പുന ചപരം, ഭന്തേ, ഭഗവാ ആഹുനെയ്യോ പാഹുനെയ്യോ ദക്ഖിണെയ്യോ അഞ്ജലികരണീയോ അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സ. യമ്പി, ഭന്തേ, ഭഗവാ ആഹുനെയ്യോ പാഹുനെയ്യോ ദക്ഖിണെയ്യോ അഞ്ജലികരണീയോ അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സ, ഇദമ്പി ഖോ അഹം, ഭന്തേ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ ഭഗവതി ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോമി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേമി.
‘‘പുന ചപരം, ഭന്തേ, ഭഗവാ യായം കഥാ അഭിസല്ലേഖികാ ചേതോവിവരണസപ്പായാ, സെയ്യഥിദം – അപ്പിച്ഛകഥാ സന്തുട്ഠികഥാ പവിവേകകഥാ അസംസഗ്ഗകഥാ വീരിയാരമ്ഭകഥാ സീലകഥാ സമാധികഥാ പഞ്ഞാകഥാ വിമുത്തികഥാ വിമുത്തിഞാണദസ്സനകഥാ, ഏവരൂപായ കഥായ നികാമലാഭീ അകിച്ഛലാഭീ അകസിരലാഭീ. യമ്പി, ഭന്തേ, ഭഗവാ യായം കഥാ അഭിസല്ലേഖികാ ചേതോവിവരണസപ്പായാ, സെയ്യഥിദം – അപ്പിച്ഛകഥാ…പേ॰… വിമുത്തിഞാണദസ്സനകഥാ, ഏവരൂപായ കഥായ നികാമലാഭീ അകിച്ഛലാഭീ അകസിരലാഭീ, ഇദമ്പി ഖോ അഹം, ഭന്തേ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ ഭഗവതി ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോമി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേമി.
‘‘പുന ചപരം, ഭന്തേ, ഭഗവാ ചതുന്നം ഝാനാനം ആഭിചേതസികാനം ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരാനം നികാമലാഭീ അകിച്ഛലാഭീ അകസിരലാഭീ. യമ്പി, ഭന്തേ, ഭഗവാ ചതുന്നം ഝാനാനം ആഭിചേതസികാനം ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരാനം നികാമലാഭീ അകിച്ഛലാഭീ അകസിരലാഭീ, ഇദമ്പി ഖോ അഹം, ഭന്തേ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ ഭഗവതി ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോമി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേമി.
‘‘പുന ചപരം, ഭന്തേ, ഭഗവാ അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി, സെയ്യഥിദം – ഏകമ്പി ജാതിം ദ്വേപി ജാതിയോ തിസ്സോപി ജാതിയോ ചതസ്സോപി ജാതിയോ പഞ്ചപി ജാതിയോ ദസപി ജാതിയോ വീസമ്പി ജാതിയോ തിംസമ്പി ജാതിയോ ചത്താലീസമ്പി ജാതിയോ പഞ്ഞാസമ്പി ജാതിയോ ജാതിസതമ്പി ജാതിസഹസ്സമ്പി ജാതിസതസഹസ്സമ്പി അനേകേപി സംവട്ടകപ്പേ അനേകേപി വിവട്ടകപ്പേ അനേകേപി സംവട്ടവിവട്ടകപ്പേ – ‘അമുത്രാസിം ഏവംനാമോ ഏവംഗൊത്തോ ഏവംവണ്ണോ ഏവമാഹാരോ ഏവംസുഖദുക്ഖപ്പടിസംവേദീ ഏവമായുപരിയന്തോ, സോ തതോ ചുതോ അമുത്ര ഉദപാദിം; തത്രാപാസിം ഏവംനാമോ ഏവംഗൊത്തോ ഏവംവണ്ണോ ഏവമാഹാരോ ഏവംസുഖദുക്ഖപ്പടിസംവേദീ ഏവമായുപരിയന്തോ, സോ തതോ ചുതോ ഇധൂപപന്നോ’തി. ഇതി സാകാരം സഉദ്ദേസം അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി. യമ്പി, ഭന്തേ, ഭഗവാ അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി, സെയ്യഥിദം – ഏകമ്പി ജാതിം ദ്വേപി ജാതിയോ…പേ॰… ഇതി സാകാരം സഉദ്ദേസം അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി, ഇദമ്പി ഖോ അഹം, ഭന്തേ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ ഭഗവതി ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോമി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേമി.
‘‘പുന ചപരം, ഭന്തേ, ഭഗവാ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന സത്തേ പസ്സതി ചവമാനേ ഉപപജ്ജമാനേ ഹീനേ പണീതേ സുവണ്ണേ ദുബ്ബണ്ണേ, സുഗതേ ദുഗ്ഗതേ യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനാതി – ‘ഇമേ വത ഭൊന്തോ സത്താ കായദുച്ചരിതേന സമന്നാഗതാ വചീദുച്ചരിതേന സമന്നാഗതാ മനോദുച്ചരിതേന സമന്നാഗതാ അരിയാനം ഉപവാദകാ മിച്ഛാദിട്ഠികാ മിച്ഛാദിട്ഠികമ്മസമാദാനാ, തേ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപന്നാ; ഇമേ വാ പന ഭൊന്തോ സത്താ കായസുചരിതേന സമന്നാഗതാ വചീസുചരിതേന സമന്നാഗതാ മനോസുചരിതേന സമന്നാഗതാ അരിയാനം അനുപവാദകാ സമ്മാദിട്ഠികാ സമ്മാദിട്ഠികമ്മസമാദാനാ, തേ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപന്നാ’തി, ഇതി ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന സത്തേ പസ്സതി…പേ॰… യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനാതി. യമ്പി, ഭന്തേ, ഭഗവാ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന…പേ॰… യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനാതി, ഇദമ്പി ഖോ അഹം, ഭന്തേ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ ഭഗവതി ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോമി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേമി.
‘‘പുന ചപരം, ഭന്തേ, ഭഗവാ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. യമ്പി, ഭന്തേ, ഭഗവാ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം…പേ॰… സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, ഇദമ്പി ഖോ അഹം, ഭന്തേ, അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ ഭഗവതി ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരോമി, മെത്തൂപഹാരം ഉപദംസേമി.
‘‘ഹന്ദ ച ദാനി മയം, ഭന്തേ, ഗച്ഛാമ. ബഹുകിച്ചാ മയം ബഹുകരണീയാ’’തി. ‘‘യസ്സ ദാനി ത്വം, മഹാരാജ, കാലം മഞ്ഞസീ’’തി. അഥ ഖോ രാജാ പസേനദി കോസലോ ഉട്ഠായാസനാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ പക്കാമീതി. ദസമം.
മഹാവഗ്ഗോ തതിയോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
സീഹാധിവുത്തി കായേന, ചുന്ദേന കസിണേന ച;
കാളീ ച ദ്വേ മഹാപഞ്ഹാ, കോസലേഹി പരേ ദുവേതി.