(൭) ൨. യമകവഗ്ഗോ
൧. അവിജ്ജാസുത്തം
൬൧. ‘‘പുരിമാ , ഭിക്ഖവേ, കോടി ന പഞ്ഞായതി അവിജ്ജായ – ‘ഇതോ പുബ്ബേ അവിജ്ജാ നാഹോസി, അഥ പച്ഛാ സമഭവീ’തി. ഏവഞ്ചേതം, ഭിക്ഖവേ, വുച്ചതി, അഥ ച പന പഞ്ഞായതി – ‘ഇദപ്പച്ചയാ അവിജ്ജാ’തി.
‘‘അവിജ്ജമ്പാഹം അവിജ്ജമ്പഹം (സീ॰ സ്യാ॰), ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ അവിജ്ജായ? ‘പഞ്ച നീവരണാ’തിസ്സ വചനീയം. പഞ്ചപാഹം, ഭിക്ഖവേ, നീവരണേ സാഹാരേ വദാമി , നോ അനാഹാരേ. കോ ചാഹാരോ പഞ്ചന്നം നീവരണാനം? ‘തീണി ദുച്ചരിതാനീ’തിസ്സ വചനീയം. തീണിപാഹം, ഭിക്ഖവേ, ദുച്ചരിതാനി സാഹാരാനി വദാമി, നോ അനാഹാരാനി. കോ ചാഹാരോ തിണ്ണം ദുച്ചരിതാനം? ‘ഇന്ദ്രിയഅസംവരോ’തിസ്സ വചനീയം. ഇന്ദ്രിയഅസംവരമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ ഇന്ദ്രിയഅസംവരസ്സ? ‘അസതാസമ്പജഞ്ഞ’ന്തിസ്സ വചനീയം. അസതാസമ്പജഞ്ഞമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ അസതാസമ്പജഞ്ഞസ്സ? ‘അയോനിസോമനസികാരോ’തിസ്സ വചനീയം. അയോനിസോമനസികാരമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ അയോനിസോമനസികാരസ്സ? ‘അസ്സദ്ധിയ’ന്തിസ്സ വചനീയം. അസ്സദ്ധിയമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ അസ്സദ്ധിയസ്സ? ‘അസദ്ധമ്മസ്സവന’ന്തിസ്സ വചനീയം. അസദ്ധമ്മസ്സവനമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ അസദ്ധമ്മസ്സവനസ്സ? ‘അസപ്പുരിസസംസേവോ’തിസ്സ വചനീയം.
‘‘ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അസപ്പുരിസസംസേവോ പരിപൂരോ അസദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരേതി, അസദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരം അസ്സദ്ധിയം പരിപൂരേതി, അസ്സദ്ധിയം പരിപൂരം അയോനിസോമനസികാരം പരിപൂരേതി, അയോനിസോമനസികാരോ പരിപൂരോ അസതാസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരേതി, അസതാസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരം ഇന്ദ്രിയഅസംവരം പരിപൂരേതി, ഇന്ദ്രിയഅസംവരോ പരിപൂരോ തീണി ദുച്ചരിതാനി പരിപൂരേതി, തീണി ദുച്ചരിതാനി പരിപൂരാനി പഞ്ച നീവരണേ പരിപൂരെന്തി, പഞ്ച നീവരണാ പരിപൂരാ അവിജ്ജം പരിപൂരെന്തി. ഏവമേതിസ്സാ അവിജ്ജായ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരി.
‘‘സെയ്യഥാപി , ഭിക്ഖവേ, ഉപരിപബ്ബതേ ഥുല്ലഫുസിതകേ ദേവേ വസ്സന്തേ ( ) (ഗലഗലായന്തേ) (സീ॰), (ഗളഗളായന്തേ) (സ്യാ॰) തം ഉദകം യഥാനിന്നം പവത്തമാനം പബ്ബതകന്ദരപദരസാഖാ പരിപൂരേതി, പബ്ബതകന്ദരപദരസാഖാ പരിപൂരാ കുസൊബ്ഭേ കുസ്സുബ്ഭേ (സീ॰), കുസുബ്ഭേ (സ്യാ॰), കുസൊമ്ഭേ (ക॰) അ॰ നി॰ ൩.൯൬ പരിപൂരെന്തി. കുസൊബ്ഭാ പരിപൂരാ മഹാസൊബ്ഭേ മഹാസൊമ്ഭേ (ക॰) പരിപൂരെന്തി, മഹാസൊബ്ഭാ പരിപൂരാ കുന്നദിയോ പരിപൂരെന്തി, കുന്നദിയോ പരിപൂരാ മഹാനദിയോ പരിപൂരെന്തി, മഹാനദിയോ പരിപൂരാ മഹാസമുദ്ദം സാഗരം പരിപൂരെന്തി; ഏവമേതസ്സ മഹാസമുദ്ദസ്സ സാഗരസ്സ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരി.
‘‘ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അസപ്പുരിസസംസേവോ പരിപൂരോ അസദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരേതി, അസദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരം അസ്സദ്ധിയം പരിപൂരേതി, അസ്സദ്ധിയം പരിപൂരം അയോനിസോമനസികാരം പരിപൂരേതി, അയോനിസോമനസികാരോ പരിപൂരോ അസതാസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരേതി, അസതാസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരം ഇന്ദ്രിയഅസംവരം പരിപൂരേതി, ഇന്ദ്രിയഅസംവരോ പരിപൂരോ തീണി ദുച്ചരിതാനി പരിപൂരേതി, തീണി ദുച്ചരിതാനി പരിപൂരാനി പഞ്ച നീവരണേ പരിപൂരെന്തി, പഞ്ച നീവരണാ പരിപൂരാ അവിജ്ജം പരിപൂരെന്തി; ഏവമേതിസ്സാ അവിജ്ജായ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരി.
‘‘വിജ്ജാവിമുത്തിമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ വിജ്ജാവിമുത്തിയാ? ‘സത്ത ബൊജ്ഝങ്ഗാ’തിസ്സ വചനീയം. സത്തപാഹം, ഭിക്ഖവേ, ബൊജ്ഝങ്ഗേ സാഹാരേ വദാമി, നോ അനാഹാരേ. കോ ചാഹാരോ സത്തന്നം ബൊജ്ഝങ്ഗാനം? ‘ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ’തിസ്സ വചനീയം. ചത്താരോപാഹം, ഭിക്ഖവേ, സതിപട്ഠാനേ സാഹാരേ വദാമി, നോ അനാഹാരേ. കോ ചാഹാരോ ചതുന്നം സതിപട്ഠാനാനം? ‘തീണി സുചരിതാനീ’തിസ്സ വചനീയം. തീണിപാഹം, ഭിക്ഖവേ, സുചരിതാനി സാഹാരാനി വദാമി, നോ അനാഹാരാനി. കോ ചാഹാരോ തിണ്ണം സുചരിതാനം? ‘ഇന്ദ്രിയസംവരോ’തിസ്സ വചനീയം. ഇന്ദ്രിയസംവരമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ ഇന്ദ്രിയസംവരസ്സ? ‘സതിസമ്പജഞ്ഞ’ന്തിസ്സ വചനീയം. സതിസമ്പജഞ്ഞമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ സതിസമ്പജഞ്ഞസ്സ? ‘യോനിസോമനസികാരോ’തിസ്സ വചനീയം. യോനിസോമനസികാരമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ യോനിസോമനസികാരസ്സ? ‘സദ്ധാ’തിസ്സ വചനീയം. സദ്ധമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ സദ്ധായ ? ‘സദ്ധമ്മസ്സവന’ന്തിസ്സ വചനീയം. സദ്ധമ്മസ്സവനമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ , സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ സദ്ധമ്മസ്സവനസ്സ? ‘സപ്പുരിസസംസേവോ’തിസ്സ വചനീയം.
‘‘ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സപ്പുരിസസംസേവോ പരിപൂരോ സദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരേതി, സദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരം സദ്ധം പരിപൂരേതി, സദ്ധാ പരിപൂരാ യോനിസോമനസികാരം പരിപൂരേതി, യോനിസോമനസികാരോ പരിപൂരോ സതിസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരേതി, സതിസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരം ഇന്ദ്രിയസംവരം പരിപൂരേതി, ഇന്ദ്രിയസംവരോ പരിപൂരോ തീണി സുചരിതാനി പരിപൂരേതി, തീണി സുചരിതാനി പരിപൂരാനി ചത്താരോ സതിപട്ഠാനേ പരിപൂരെന്തി, ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ പരിപൂരാ സത്ത ബൊജ്ഝങ്ഗേ പരിപൂരെന്തി, സത്ത ബൊജ്ഝങ്ഗാ പരിപൂരാ വിജ്ജാവിമുത്തിം പരിപൂരെന്തി; ഏവമേതിസ്സാ വിജ്ജാവിമുത്തിയാ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരി.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ഉപരിപബ്ബതേ ഥുല്ലഫുസിതകേ ദേവേ വസ്സന്തേ തം ഉദകം യഥാനിന്നം പവത്തമാനം പബ്ബതകന്ദരപദരസാഖാ പരിപൂരേതി, പബ്ബതകന്ദരപദരസാഖാ പരിപൂരാ കുസൊബ്ഭേ പരിപൂരെന്തി, കുസൊബ്ഭാ പരിപൂരാ മഹാസൊബ്ഭേ പരിപൂരെന്തി, മഹാസൊബ്ഭാ പരിപൂരാ കുന്നദിയോ പരിപൂരെന്തി, കുന്നദിയോ പരിപൂരാ മഹാനദിയോ പരിപൂരെന്തി, മഹാനദിയോ പരിപൂരാ മഹാസമുദ്ദം സാഗരം പരിപൂരെന്തി; ഏവമേതസ്സ മഹാസമുദ്ദസ്സ സാഗരസ്സ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരി.
‘‘ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സപ്പുരിസസംസേവോ പരിപൂരോ സദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരേതി, സദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരം സദ്ധം പരിപൂരേതി, സദ്ധാ പരിപൂരാ യോനിസോമനസികാരം പരിപൂരേതി, യോനിസോമനസികാരോ പരിപൂരോ സതിസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരേതി, സതിസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരം ഇന്ദ്രിയസംവരം പരിപൂരേതി, ഇന്ദ്രിയസംവരോ പരിപൂരോ തീണി സുചരിതാനി പരിപൂരേതി, തീണി സുചരിതാനി പരിപൂരാനി ചത്താരോ സതിപട്ഠാനേ പരിപൂരെന്തി, ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ പരിപൂരാ സത്ത ബൊജ്ഝങ്ഗേ പരിപൂരെന്തി, സത്ത ബൊജ്ഝങ്ഗാ പരിപൂരാ വിജ്ജാവിമുത്തിം പരിപൂരെന്തി; ഏവമേതിസ്സാ വിജ്ജാവിമുത്തിയാ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരീ’’തി. പഠമം.
൨. തണ്ഹാസുത്തം
൬൨. ‘‘പുരിമാ, ഭിക്ഖവേ, കോടി ന പഞ്ഞായതി ഭവതണ്ഹായ – ‘ഇതോ പുബ്ബേ ഭവതണ്ഹാ നാഹോസി , അഥ പച്ഛാ സമഭവീ’തി. ഏവഞ്ചേതം, ഭിക്ഖവേ, വുച്ചതി, അഥ ച പന പഞ്ഞായതി – ‘ഇദപ്പച്ചയാ ഭവതണ്ഹാ’തി.
‘‘ഭവതണ്ഹാമ്പാഹം , ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ ഭവതണ്ഹായ? ‘അവിജ്ജാ’തിസ്സ വചനീയം. അവിജ്ജമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ അവിജ്ജായ? ‘പഞ്ച നീവരണാ’തിസ്സ വചനീയം. പഞ്ച നീവരണേപാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരേ വദാമി, നോ അനാഹാരേ. കോ ചാഹാരോ പഞ്ചന്നം നീവരണാനം? ‘തീണി ദുച്ചരിതാനീ’തിസ്സ വചനീയം. തീണിപാഹം, ഭിക്ഖവേ , ദുച്ചരിതാനി സാഹാരാനി വദാമി, നോ അനാഹാരാനി. കോ ചാഹാരോ തിണ്ണന്നം ദുച്ചരിതാനം? ‘ഇന്ദ്രിയഅസംവരോ’തിസ്സ വചനീയം. ഇന്ദ്രിയഅസംവരമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം . കോ ചാഹാരോ ഇന്ദ്രിയഅസംവരസ്സ? ‘അസതാസമ്പജഞ്ഞ’ന്തിസ്സ വചനീയം. അസതാസമ്പജഞ്ഞമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ അസതാ സമ്പജഞ്ഞസ്സ? ‘അയോനിസോമനസികാരോ’തിസ്സ വചനീയം. അയോനിസോമനസികാരമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ അയോനിസോമനസികാരസ്സ? ‘അസ്സദ്ധിയ’ന്തിസ്സ വചനീയം. അസ്സദ്ധിയമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ അസ്സദ്ധിയസ്സ? ‘അസ്സദ്ധമ്മസ്സവന’ന്തിസ്സ വചനീയം. അസ്സദ്ധമ്മസ്സവനമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ അസ്സദ്ധമ്മസ്സവനസ്സ? ‘അസപ്പുരിസസംസേവോ’തിസ്സ വചനീയം.
‘‘ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അസപ്പുരിസസംസേവോ പരിപൂരോ അസ്സദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരേതി, അസ്സദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരം അസ്സദ്ധിയം പരിപൂരേതി, അസ്സദ്ധിയം പരിപൂരം അയോനിസോമനസികാരം പരിപൂരേതി, അയോനിസോമനസികാരോ പരിപൂരോ അസതാസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരേതി, അസതാസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരം ഇന്ദ്രിയഅസംവരം പരിപൂരേതി, ഇന്ദ്രിയഅസംവരോ പരിപൂരോ തീണി ദുച്ചരിതാനി പരിപൂരേതി, തീണി ദുച്ചരിതാനി പരിപൂരാനി പഞ്ച നീവരണേ പരിപൂരെന്തി, പഞ്ച നീവരണാ പരിപൂരാ അവിജ്ജം പരിപൂരെന്തി, അവിജ്ജാ പരിപൂരാ ഭവതണ്ഹം പരിപൂരേതി; ഏവമേതിസ്സാ ഭവതണ്ഹായ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരി.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ഉപരിപബ്ബതേ ഥുല്ലഫുസിതകേ ദേവേ വസ്സന്തേ തം ഉദകം യഥാനിന്നം പവത്തമാനം പബ്ബതകന്ദരപദരസാഖാ പരിപൂരേതി, പബ്ബതകന്ദരപദരസാഖാ പരിപൂരാ കുസൊബ്ഭേ പരിപൂരെന്തി , കുസൊബ്ഭാ പരിപൂരാ മഹാസൊബ്ഭേ പരിപൂരെന്തി, മഹാസൊബ്ഭാ പരിപൂരാ കുന്നദിയോ പരിപൂരെന്തി, കുന്നദിയോ പരിപൂരാ മഹാനദിയോ പരിപൂരെന്തി, മഹാനദിയോ പരിപൂരാ മഹാസമുദ്ദം സാഗരം പരിപൂരെന്തി; ഏവമേതസ്സ മഹാസമുദ്ദസ്സ സാഗരസ്സ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരി.
‘‘ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അസപ്പുരിസസംസേവോ പരിപൂരോ അസ്സദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരേതി, അസ്സദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരം അസ്സദ്ധിയം പരിപൂരേതി, അസ്സദ്ധിയം പരിപൂരം അയോനിസോമനസികാരം പരിപൂരേതി, അയോനിസോമനസികാരോ പരിപൂരോ അസതാസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരേതി, അസതാസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരം ഇന്ദ്രിയഅസംവരം പരിപൂരേതി, ഇന്ദ്രിയഅസംവരോ പരിപൂരോ തീണി ദുച്ചരിതാനി പരിപൂരേതി, തീണി ദുച്ചരിതാനി പരിപൂരാനി പഞ്ച നീവരണേ പരിപൂരെന്തി, പഞ്ച നീവരണാ പരിപൂരാ അവിജ്ജം പരിപൂരെന്തി, അവിജ്ജാ പരിപൂരാ ഭവതണ്ഹം പരിപൂരേതി; ഏവമേതിസ്സാ ഭവതണ്ഹായ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരി.
‘‘വിജ്ജാവിമുത്തിമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ വിജ്ജാവിമുത്തിയാ? ‘സത്ത ബൊജ്ഝങ്ഗാ’തിസ്സ വചനീയം. സത്തപാഹം, ഭിക്ഖവേ, ബൊജ്ഝങ്ഗേ സാഹാരേ വദാമി, നോ അനാഹാരേ. കോ ചാഹാരോ സത്തന്നം ബൊജ്ഝങ്ഗാനം? ‘ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ’തിസ്സ വചനീയം. ചത്താരോപാഹം, ഭിക്ഖവേ, സതിപട്ഠാനേ സാഹാരേ വദാമി, നോ അനാഹാരേ. കോ ചാഹാരോ ചതുന്നം സതിപട്ഠാനാനം? ‘തീണി സുചരിതാനീ’തിസ്സ വചനീയം. തീണിപാഹം, ഭിക്ഖവേ, സുചരിതാനി സാഹാരാനി വദാമി, നോ അനാഹാരാനി. കോ ചാഹാരോ തിണ്ണന്നം സുചരിതാനം? ‘ഇന്ദ്രിയസംവരോ’തിസ്സ വചനീയം. ഇന്ദ്രിയസംവരമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ ഇന്ദ്രിയസംവരസ്സ? ‘സതിസമ്പജഞ്ഞ’ന്തിസ്സ വചനീയം. സതിസമ്പജഞ്ഞമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ സതിസമ്പജഞ്ഞസ്സ? ‘യോനിസോമനസികാരോ’തിസ്സ വചനീയം. യോനിസോമനസികാരമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ യോനിസോമനസികാരസ്സ? ‘സദ്ധാ’തിസ്സ വചനീയം. സദ്ധമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ സദ്ധായ? ‘സദ്ധമ്മസ്സവന’ന്തിസ്സ വചനീയം. സദ്ധമ്മസ്സവനമ്പാഹം, ഭിക്ഖവേ, സാഹാരം വദാമി, നോ അനാഹാരം. കോ ചാഹാരോ സദ്ധമ്മസ്സവനസ്സ? ‘സപ്പുരിസസംസേവോ’തിസ്സ വചനീയം.
‘‘ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സപ്പുരിസസംസേവോ പരിപൂരോ സദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരേതി, സദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരം സദ്ധം പരിപൂരേതി, സദ്ധാ പരിപൂരാ യോനിസോമനസികാരം പരിപൂരേതി, യോനിസോമനസികാരോ പരിപൂരോ സതിസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരേതി, സതിസമ്പജഞ്ഞം പരിപൂരം ഇന്ദ്രിയസംവരം പരിപൂരേതി, ഇന്ദ്രിയസംവരോ പരിപൂരോ തീണി സുചരിതാനി പരിപൂരേതി, തീണി സുചരിതാനി പരിപൂരാനി ചത്താരോ സതിപട്ഠാനേ പരിപൂരെന്തി, ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ പരിപൂരാ സത്ത ബൊജ്ഝങ്ഗേ പരിപൂരെന്തി , സത്ത ബൊജ്ഝങ്ഗാ പരിപൂരാ വിജ്ജാവിമുത്തിം പരിപൂരെന്തി; ഏവമേതിസ്സാ വിജ്ജാവിമുത്തിയാ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരി.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ഉപരിപബ്ബതേ ഥുല്ലഫുസിതകേ ദേവേ വസ്സന്തേ തം ഉദകം യഥാനിന്നം പവത്തമാനം…പേ॰… ഏവമേതസ്സ മഹാസമുദ്ദസ്സ സാഗരസ്സ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരി. ഏവമേവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സപ്പുരിസസംസേവോ പരിപൂരോ സദ്ധമ്മസ്സവനം പരിപൂരേതി…പേ॰… ഏവമേതിസ്സാ വിജ്ജാവിമുത്തിയാ ആഹാരോ ഹോതി, ഏവഞ്ച പാരിപൂരീ’’തി. ദുതിയം.
൩. നിട്ഠങ്ഗതസുത്തം
൬൩. ‘‘യേ കേചി, ഭിക്ഖവേ, മയി നിട്ഠം ഗതാ സബ്ബേ തേ ദിട്ഠിസമ്പന്നാ. തേസം ദിട്ഠിസമ്പന്നാനം പഞ്ചന്നം ഇധ നിട്ഠാ, പഞ്ചന്നം ഇധ വിഹായ നിട്ഠാ. കതമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ നിട്ഠാ? സത്തക്ഖത്തുപരമസ്സ , കോലംകോലസ്സ, ഏകബീജിസ്സ, സകദാഗാമിസ്സ, യോ ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ അരഹാ – ഇമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ നിട്ഠാ. കതമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ വിഹായ നിട്ഠാ? അന്തരാപരിനിബ്ബായിസ്സ, ഉപഹച്ചപരിനിബ്ബായിസ്സ, അസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായിസ്സ, സസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായിസ്സ, ഉദ്ധംസോതസ്സ അകനിട്ഠഗാമിനോ – ഇമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ വിഹായ നിട്ഠാ. യേ കേചി, ഭിക്ഖവേ, മയി നിട്ഠം ഗതാ, സബ്ബേ തേ ദിട്ഠിസമ്പന്നാ. തേസം ദിട്ഠിസമ്പന്നാനം ഇമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ നിട്ഠാ, ഇമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ വിഹായ നിട്ഠാ’’തി. തതിയം.
൪. അവെച്ചപ്പസന്നസുത്തം
൬൪. ‘‘യേ കേചി, ഭിക്ഖവേ, മയി അവെച്ചപ്പസന്നാ, സബ്ബേ തേ സോതാപന്നാ. തേസം സോതാപന്നാനം പഞ്ചന്നം ഇധ നിട്ഠാ, പഞ്ചന്നം ഇധ വിഹായ നിട്ഠാ. കതമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ നിട്ഠാ? സത്തക്ഖത്തുപരമസ്സ, കോലംകോലസ്സ, ഏകബീജിസ്സ, സകദാഗാമിസ്സ, യോ ച ദിട്ഠേവ ധമ്മേ അരഹാ – ഇമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ നിട്ഠാ. കതമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ വിഹായ നിട്ഠാ? അന്തരാപരിനിബ്ബായിസ്സ, ഉപഹച്ചപരിനിബ്ബായിസ്സ, അസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായിസ്സ, സസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായിസ്സ, ഉദ്ധംസോതസ്സ അകനിട്ഠഗാമിനോ – ഇമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ വിഹായ നിട്ഠാ. യേ കേചി, ഭിക്ഖവേ , മയി അവെച്ചപ്പസന്നാ സബ്ബേ തേ സോതാപന്നാ. തേസം സോതാപന്നാനം ഇമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ നിട്ഠാ, ഇമേസം പഞ്ചന്നം ഇധ വിഹായ നിട്ഠാ’’തി. ചതുത്ഥം.
൫. പഠമസുഖസുത്തം
൬൫. ഏകം സമയം ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ മഗധേസു വിഹരതി നാലകഗാമകേ. അഥ ഖോ സാമണ്ഡകാനി പരിബ്ബാജകോ യേനായസ്മാ സാരിപുത്തോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മതാ സാരിപുത്തേന സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ സാമണ്ഡകാനി പരിബ്ബാജകോ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ഏതദവോച –
‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ സാരിപുത്ത, സുഖം, കിം ദുക്ഖ’’ന്തി? ‘‘അഭിനിബ്ബത്തി ഖോ, ആവുസോ , ദുക്ഖാ, അനഭിനിബ്ബത്തി സുഖാ. അഭിനിബ്ബത്തിയാ, ആവുസോ, സതി ഇദം ദുക്ഖം പാടികങ്ഖം – സീതം ഉണ്ഹം ജിഘച്ഛാ പിപാസാ ഉച്ചാരോ പസ്സാവോ അഗ്ഗിസമ്ഫസ്സോ ദണ്ഡസമ്ഫസ്സോ സത്ഥസമ്ഫസ്സോ ഞാതീപി മിത്താപി സങ്ഗമ്മ സമാഗമ്മ രോസെന്തി. അഭിനിബ്ബത്തിയാ, ആവുസോ, സതി ഇദം ദുക്ഖം പാടികങ്ഖം. അനഭിനിബ്ബത്തിയാ, ആവുസോ, സതി ഇദം സുഖം പാടികങ്ഖം – ന സീതം ന ഉണ്ഹം ന ജിഘച്ഛാ ന പിപാസാ ന ഉച്ചാരോ ന പസ്സാവോ ന അഗ്ഗിസമ്ഫസ്സോ ന ദണ്ഡസമ്ഫസ്സോ ന സത്ഥസമ്ഫസ്സോ ഞാതീപി മിത്താപി സങ്ഗമ്മ സമാഗമ്മ ന രോസെന്തി. അനഭിനിബ്ബത്തിയാ, ആവുസോ, സതി ഇദം സുഖം പാടികങ്ഖ’’ന്തി. പഞ്ചമം.
൬. ദുതിയസുഖസുത്തം
൬൬. ഏകം സമയം ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ മഗധേസു വിഹരതി നാലകഗാമകേ. അഥ ഖോ സാമണ്ഡകാനി പരിബ്ബാജകോ യേനായസ്മാ സാരിപുത്തോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മതാ സാരിപുത്തേന സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ സാമണ്ഡകാനി പരിബ്ബാജകോ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ഏതദവോച –
‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, സാരിപുത്ത, ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ സുഖം, കിം ദുക്ഖ’’ന്തി? ‘‘അനഭിരതി ഖോ, ആവുസോ, ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ ദുക്ഖാ, അഭിരതി സുഖാ. അനഭിരതിയാ, ആവുസോ, സതി ഇദം ദുക്ഖം പാടികങ്ഖം – ഗച്ഛന്തോപി സുഖം സാതം നാധിഗച്ഛതി, ഠിതോപി… നിസിന്നോപി… സയാനോപി… ഗാമഗതോപി… അരഞ്ഞഗതോപി… രുക്ഖമൂലഗതോപി… സുഞ്ഞാഗാരഗതോപി… അബ്ഭോകാസഗതോപി… ഭിക്ഖുമജ്ഝഗതോപി സുഖം സാതം നാധിഗച്ഛതി. അനഭിരതിയാ, ആവുസോ, സതി ഇദം ദുക്ഖം പാടികങ്ഖം.
‘‘അഭിരതിയാ, ആവുസോ, സതി ഇദം സുഖം പാടികങ്ഖം – ഗച്ഛന്തോപി സുഖം സാതം അധിഗച്ഛതി, ഠിതോപി… നിസിന്നോപി… സയാനോപി… ഗാമഗതോപി… അരഞ്ഞഗതോപി… രുക്ഖമൂലഗതോപി… സുഞ്ഞാഗാരഗതോപി… അബ്ഭോകാസഗതോപി… ഭിക്ഖുമജ്ഝഗതോപി സുഖം സാതം അധിഗച്ഛതി. അഭിരതിയാ, ആവുസോ, സതി ഇദം സുഖം പാടികങ്ഖ’’ന്തി. ഛട്ഠം.
൭. പഠമനളകപാനസുത്തം
൬൭. ഏകം സമയം ഭഗവാ കോസലേസു ചാരികം ചരമാനോ മഹതാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം യേന നളകപാനം നാമ കോസലാനം നിഗമോ തദവസരി. തത്ര സുദം ഭഗവാ നളകപാനേ വിഹരതി പലാസവനേ. തേന ഖോ പന സമയേന ഭഗവാ തദഹുപോസഥേ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ നിസിന്നോ ഹോതി. അഥ ഖോ ഭഗവാ ബഹുദേവ രത്തിം ഭിക്ഖൂനം ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സെത്വാ സമാദപെത്വാ സമുത്തേജെത്വാ സമ്പഹംസെത്വാ തുണ്ഹീഭൂതം തുണ്ഹീഭൂതം ഭിക്ഖുസങ്ഘം അനുവിലോകെത്വാ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ആമന്തേസി –
‘‘വിഗതഥിനമിദ്ധോ വിഗതഥീനമിദ്ധോ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) ഖോ, സാരിപുത്ത, ഭിക്ഖുസങ്ഘോ. പടിഭാതു തം, സാരിപുത്ത , ഭിക്ഖൂനം ധമ്മീ കഥാ. പിട്ഠി മേ ആഗിലായതി; തമഹം ആയമിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസി.
അഥ ഖോ ഭഗവാ ചതുഗ്ഗുണം സങ്ഘാടിം പഞ്ഞാപെത്വാ ദക്ഖിണേന പസ്സേന സീഹസെയ്യം കപ്പേസി പാദേ പാദം അച്ചാധായ സതോ സമ്പജാനോ ഉട്ഠാനസഞ്ഞം മനസി കരിത്വാ. തത്ര ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ആവുസോ ഭിക്ഖവേ’’തി. ‘‘ആവുസോ’’തി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ആയസ്മതോ സാരിപുത്തസ്സ പച്ചസ്സോസും. ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഏതദവോച –
‘‘യസ്സ കസ്സചി, ആവുസോ, സദ്ധാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, ഹിരീ ഹിരി (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) നത്ഥി… ഒത്തപ്പം നത്ഥി … വീരിയം വിരിയം (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰ പീ॰) നത്ഥി… പഞ്ഞാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, ഹാനിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ വുദ്ധി. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, കാളപക്ഖേ ചന്ദസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, ഹായതേവ വണ്ണേന ഹായതി മണ്ഡലേന ഹായതി ആഭായ ഹായതി ആരോഹപരിണാഹേന; ഏവമേവം ഖോ, ആവുസോ, യസ്സ കസ്സചി സദ്ധാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, ഹിരീ നത്ഥി… ഒത്തപ്പം നത്ഥി… വീരിയം നത്ഥി… പഞ്ഞാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, ഹാനിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ വുദ്ധി.
‘‘അസ്സദ്ധോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, പരിഹാനമേതം; ‘അഹിരികോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, പരിഹാനമേതം; ‘അനൊത്തപ്പീ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, പരിഹാനമേതം; ‘കുസീതോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, പരിഹാനമേതം; ‘ദുപ്പഞ്ഞോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, പരിഹാനമേതം; ‘കോധനോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, പരിഹാനമേതം; ‘ഉപനാഹീ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, പരിഹാനമേതം; ‘പാപിച്ഛോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, പരിഹാനമേതം; ‘പാപമിത്തോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, പരിഹാനമേതം; ‘മിച്ഛാദിട്ഠികോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, പരിഹാനമേതം.
‘‘യസ്സ കസ്സചി, ആവുസോ, സദ്ധാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, ഹിരീ അത്ഥി… ഒത്തപ്പം അത്ഥി… പഞ്ഞാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വുദ്ധിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ പരിഹാനി. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, ജുണ്ഹപക്ഖേ ചന്ദസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വഡ്ഢതേവ വണ്ണേന വഡ്ഢതി മണ്ഡലേന വഡ്ഢതി ആഭായ വഡ്ഢതി ആരോഹപരിണാഹേന; ഏവമേവം ഖോ, ആവുസോ, യസ്സ കസ്സചി സദ്ധാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, ഹിരീ അത്ഥി… ഒത്തപ്പം അത്ഥി… വീരിയം അത്ഥി… പഞ്ഞാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വുദ്ധിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ പരിഹാനി.
‘‘‘സദ്ധോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, അപരിഹാനമേതം; ‘ഹിരീമാ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, അപരിഹാനമേതം; ‘ഒത്തപ്പീ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, അപരിഹാനമേതം; ‘ആരദ്ധവീരിയോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, അപരിഹാനമേതം; ‘പഞ്ഞവാ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, അപരിഹാനമേതം; ‘അക്കോധനോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, അപരിഹാനമേതം; ‘അനുപനാഹീ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, അപരിഹാനമേതം; ‘അപ്പിച്ഛോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, അപരിഹാനമേതം; ‘കല്യാണമിത്തോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, അപരിഹാനമേതം; ‘സമ്മാദിട്ഠികോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, ആവുസോ, അപരിഹാനമേത’’ന്തി.
അഥ ഖോ ഭഗവാ പച്ചുട്ഠായ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ആമന്തേസി – ‘‘സാധു സാധു, സാരിപുത്ത! യസ്സ കസ്സചി, സാരിപുത്ത, സദ്ധാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, ഹിരീ നത്ഥി… ഒത്തപ്പം നത്ഥി… വീരിയം നത്ഥി… പഞ്ഞാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, ഹാനിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ വുദ്ധി. സെയ്യഥാപി, സാരിപുത്ത, കാളപക്ഖേ ചന്ദസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, ഹായതേവ വണ്ണേന ഹായതി മണ്ഡലേന ഹായതി ആഭായ ഹായതി ആരോഹപരിണാഹേന; ഏവമേവം ഖോ, സാരിപുത്ത, യസ്സ കസ്സചി സദ്ധാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു…പേ॰… പഞ്ഞാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ …പേ॰… നോ വുദ്ധി.
‘‘‘അസ്സദ്ധോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, സാരിപുത്ത, പരിഹാനമേതം; അഹിരികോ… അനൊത്തപ്പീ… കുസീതോ… ദുപ്പഞ്ഞോ… കോധനോ… ഉപനാഹീ… പാപിച്ഛോ… പാപമിത്തോ… ‘മിച്ഛാദിട്ഠികോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, സാരിപുത്ത, പരിഹാനമേതം.
‘‘യസ്സ കസ്സചി, സാരിപുത്ത, സദ്ധാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, ഹിരീ അത്ഥി… ഒത്തപ്പം അത്ഥി… വീരിയം അത്ഥി… പഞ്ഞാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വുദ്ധിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ പരിഹാനി. സെയ്യഥാപി, സാരിപുത്ത, ജുണ്ഹപക്ഖേ ചന്ദസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വഡ്ഢതേവ വണ്ണേന വഡ്ഢതി മണ്ഡലേന വഡ്ഢതി ആഭായ വഡ്ഢതി ആരോഹപരിണാഹേന; ഏവമേവം ഖോ, സാരിപുത്ത, യസ്സ കസ്സചി സദ്ധാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, ഹിരീ അത്ഥി… ഒത്തപ്പം അത്ഥി… വീരിയം അത്ഥി… പഞ്ഞാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വുദ്ധിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ പരിഹാനി.
‘‘‘സദ്ധോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, സാരിപുത്ത, അപരിഹാനമേതം; ഹിരീമാ… ഒത്തപ്പീ… ആരദ്ധവീരിയോ… പഞ്ഞവാ… അക്കോധനോ… അനുപനാഹീ… അപ്പിച്ഛോ… കല്യാണമിത്തോ… ‘സമ്മാദിട്ഠികോ പുരിസപുഗ്ഗലോ’തി, സാരിപുത്ത, അപരിഹാനമേത’’ന്തി. സത്തമം.
൮. ദുതിയനളകപാനസുത്തം
൬൮. ഏകം സമയം ഭഗവാ നളകപാനേ വിഹരതി പലാസവനേ. തേന ഖോ പന സമയേന ഭഗവാ തദഹുപോസഥേ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ നിസിന്നോ ഹോതി. അഥ ഖോ ഭഗവാ ബഹുദേവ രത്തിം ഭിക്ഖൂനം ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സെത്വാ സമാദപെത്വാ സമുത്തേജെത്വാ സമ്പഹംസെത്വാ തുണ്ഹീഭൂതം തുണ്ഹീഭൂതം ഭിക്ഖുസങ്ഘം അനുവിലോകെത്വാ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ആമന്തേസി –
‘‘വിഗതഥിനമിദ്ധോ ഖോ, സാരിപുത്ത, ഭിക്ഖുസങ്ഘോ. പടിഭാതു തം, സാരിപുത്ത, ഭിക്ഖൂനം ധമ്മീ കഥാ. പിട്ഠി മേ ആഗിലായതി; തമഹം ആയമിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസി.
അഥ ഖോ ഭഗവാ ചതുഗ്ഗുണം സങ്ഘാടിം പഞ്ഞാപെത്വാ ദക്ഖിണേന പസ്സേന സീഹസെയ്യം കപ്പേസി പാദേ പാദം അച്ചാധായ സതോ സമ്പജാനോ ഉട്ഠാനസഞ്ഞം മനസി കരിത്വാ. തത്ര ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ആവുസോ, ഭിക്ഖവേ’’തി! ‘‘ആവുസോ’’തി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ആയസ്മതോ സാരിപുത്തസ്സ പച്ചസ്സോസും. ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഏതദവോച –
‘‘യസ്സ കസ്സചി, ആവുസോ, സദ്ധാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, ഹിരീ നത്ഥി… ഒത്തപ്പം നത്ഥി… വീരിയം നത്ഥി… പഞ്ഞാ നത്ഥി… സോതാവധാനം നത്ഥി… ധമ്മധാരണാ നത്ഥി… അത്ഥൂപപരിക്ഖാ നത്ഥി… ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപത്തി നത്ഥി… അപ്പമാദോ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, ഹാനിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ വുദ്ധി. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, കാളപക്ഖേ ചന്ദസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, ഹായതേവ വണ്ണേന ഹായതി മണ്ഡലേന ഹായതി ആഭായ ഹായതി ആരോഹപരിണാഹേന; ഏവമേവം ഖോ, ആവുസോ, യസ്സ കസ്സചി സദ്ധാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, ഹിരീ നത്ഥി… ഒത്തപ്പം നത്ഥി… വീരിയം നത്ഥി… പഞ്ഞാ നത്ഥി… സോതാവധാനം നത്ഥി… ധമ്മധാരണാ നത്ഥി… അത്ഥൂപപരിക്ഖാ നത്ഥി… ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപത്തി നത്ഥി… അപ്പമാദോ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, ഹാനിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ വുദ്ധി.
‘‘യസ്സ കസ്സചി, ആവുസോ, സദ്ധാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, ഹിരീ അത്ഥി… ഒത്തപ്പം അത്ഥി… വീരിയം അത്ഥി… പഞ്ഞാ അത്ഥി… സോതാവധാനം അത്ഥി… ധമ്മധാരണാ അത്ഥി… അത്ഥൂപപരിക്ഖാ അത്ഥി… ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപത്തി അത്ഥി… അപ്പമാദോ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വുദ്ധിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ പരിഹാനി. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, ജുണ്ഹപക്ഖേ ചന്ദസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വഡ്ഢതേവ വണ്ണേന വഡ്ഢതി മണ്ഡലേന വഡ്ഢതി ആഭായ വഡ്ഢതി ആരോഹപരിണാഹേന; ഏവമേവം ഖോ, ആവുസോ, യസ്സ കസ്സചി സദ്ധാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു…പേ॰… അപ്പമാദോ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വുദ്ധിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ പരിഹാനീ’’തി.
അഥ ഖോ ഭഗവാ പച്ചുട്ഠായ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ആമന്തേസി – ‘‘സാധു സാധു, സാരിപുത്ത! യസ്സ കസ്സചി, സാരിപുത്ത, സദ്ധാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു ഹിരീ നത്ഥി… ഒത്തപ്പം നത്ഥി… പഞ്ഞാ നത്ഥി… വീരിയം നത്ഥി… സോതാവധാനം നത്ഥി… ധമ്മധാരണാ നത്ഥി… അത്ഥൂപപരിക്ഖാ നത്ഥി… ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപത്തി നത്ഥി… അപ്പമാദോ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, ഹാനിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ വുദ്ധി. സെയ്യഥാപി, സാരിപുത്ത, കാളപക്ഖേ ചന്ദസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, ഹായതേവ വണ്ണേന ഹായതി മണ്ഡലേന ഹായതി ആഭായ ഹായതി ആരോഹപരിണാഹേന; ഏവമേവം ഖോ, സാരിപുത്ത, യസ്സ കസ്സചി സദ്ധാ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു…പേ॰… അപ്പമാദോ നത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, ഹാനിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ വുദ്ധി.
‘‘യസ്സ കസ്സചി, സാരിപുത്ത, സദ്ധാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു ഹിരീ അത്ഥി… ഒത്തപ്പം അത്ഥി… വീരിയം അത്ഥി… പഞ്ഞാ അത്ഥി… സോതാവധാനം അത്ഥി… ധമ്മധാരണാ അത്ഥി… അത്ഥൂപപരിക്ഖാ അത്ഥി… ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപത്തി അത്ഥി… അപ്പമാദോ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വുദ്ധിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ പരിഹാനി. സെയ്യഥാപി, സാരിപുത്ത, ജുണ്ഹപക്ഖേ ചന്ദസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വഡ്ഢതേവ വണ്ണേന വഡ്ഢതി മണ്ഡലേന വഡ്ഢതി ആഭായ വഡ്ഢതി ആരോഹപരിണാഹേന; ഏവമേവം ഖോ, സാരിപുത്ത, യസ്സ കസ്സചി സദ്ധാ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു…പേ॰… അപ്പമാദോ അത്ഥി കുസലേസു ധമ്മേസു, തസ്സ യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗച്ഛതി, വുദ്ധിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു നോ പരിഹാനീ’’തി. അട്ഠമം.
൯. പഠമകഥാവത്ഥുസുത്തം
൬൯. ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തേന ഖോ പന സമയേന സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്താ ഉപട്ഠാനസാലായം സന്നിസിന്നാ സന്നിപതിതാ അനേകവിഹിതം തിരച്ഛാനകഥം അനുയുത്താ വിഹരന്തി, സെയ്യഥിദം – ദീ॰ നി॰ ൧.൧൭; മ॰ നി॰ ൨.൨൨൩; സം॰ നി॰ ൫.൧൦൮൦; പാചി॰ ൫൦൮ രാജകഥം ചോരകഥം മഹാമത്തകഥം സേനാകഥം ഭയകഥം യുദ്ധകഥം അന്നകഥം പാനകഥം വത്ഥകഥം സയനകഥം മാലാകഥം ഗന്ധകഥം ഞാതികഥം യാനകഥം ഗാമകഥം നിഗമകഥം നഗരകഥം ജനപദകഥം ഇത്ഥികഥം ഇത്ഥികഥം പുരിസകഥം (ക॰) മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൨൨൩ പസ്സിതബ്ബം സൂരകഥം വിസിഖാകഥം കുമ്ഭട്ഠാനകഥം പുബ്ബപേതകഥം നാനത്തകഥം ലോകക്ഖായികം സമുദ്ദക്ഖായികം ഇതിഭവാഭവകഥം ഇതി വാതി.
അഥ ഖോ ഭഗവാ സായന്ഹസമയം പടിസല്ലാനാ വുട്ഠിതോ യേന ഉപട്ഠാനസാലാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. നിസജ്ജ ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ സന്നിപതിതാ, കാ ച പന വോ അന്തരാകഥാ വിപ്പകതാ’’തി?
‘‘ഇധ മയം, ഭന്തേ, പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്താ ഉപട്ഠാനസാലായം സന്നിസിന്നാ സന്നിപതിതാ അനേകവിഹിതം തിരച്ഛാനകഥം അനുയുത്താ വിഹരാമ, സെയ്യഥിദം – രാജകഥം ചോരകഥം…പേ॰… ഇതിഭവാഭവകഥം ഇതി വാ’’തി. ‘‘ന ഖോ പനേതം, ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹാകം പതിരൂപം കുലപുത്താനം സദ്ധായ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതാനം, യം തുമ്ഹേ അനേകവിഹിതം തിരച്ഛാനകഥം അനുയുത്താ വിഹരെയ്യാഥ, സെയ്യഥിദം – രാജകഥം ചോരകഥം മഹാമത്തകഥം സേനാകഥം ഭയകഥം യുദ്ധകഥം അന്നകഥം പാനകഥം വത്ഥകഥം സയനകഥം മാലാകഥം ഗന്ധകഥം ഞാതികഥം യാനകഥം ഗാമകഥം നിഗമകഥം നഗരകഥം ജനപദകഥം ഇത്ഥികഥം സൂരകഥം വിസിഖാകഥം കുമ്ഭട്ഠാനകഥം പുബ്ബപേതകഥം നാനത്തകഥം ലോകക്ഖായികം സമുദ്ദക്ഖായികം ഇതിഭവാഭവകഥം ഇതി വാതി.
‘‘ദസയിമാനി , ഭിക്ഖവേ, കഥാവത്ഥൂനി. കതമാനി ദസ? അപ്പിച്ഛകഥാ, സന്തുട്ഠികഥാ, പവിവേകകഥാ , അസംസഗ്ഗകഥാ, വീരിയാരമ്ഭകഥാ, സീലകഥാ, സമാധികഥാ, പഞ്ഞാകഥാ, വിമുത്തികഥാ, വിമുത്തിഞാണദസ്സനകഥാതി – ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദസ കഥാവത്ഥൂനി.
‘‘ഇമേസം ചേ തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, ദസന്നം കഥാവത്ഥൂനം ഉപാദായുപാദായ കഥം കഥെയ്യാഥ, ഇമേസമ്പി ചന്ദിമസൂരിയാനം ഏവംമഹിദ്ധികാനം ഏവംമഹാനുഭാവാനം തേജസാ തേജം പരിയാദിയെയ്യാഥ, കോ പന വാദോ അഞ്ഞതിത്ഥിയാനം പരിബ്ബാജകാന’’ന്തി! നവമം.
൧൦. ദുതിയകഥാവത്ഥുസുത്തം
൭൦. ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തേന ഖോ പന സമയേന സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്താ ഉപട്ഠാനസാലായം സന്നിസിന്നാ സന്നിപതിതാ അനേകവിഹിതം തിരച്ഛാനകഥം അനുയുത്താ വിഹരന്തി, സെയ്യഥിദം – രാജകഥം ചോരകഥം മഹാമത്തകഥം…പേ॰… ഇതിഭവാഭവകഥം ഇതി വാതി.
‘‘ദസയിമാനി, ഭിക്ഖവേ, പാസംസാനി ഠാനാനി. കതമാനി ദസ? ഇധ , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അത്തനാ ച അപ്പിച്ഛോ ഹോതി, അപ്പിച്ഛകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ ഹോതി. ‘അപ്പിച്ഛോ ഭിക്ഖു അപ്പിച്ഛകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ’തി പാസംസമേതം ഠാനം.
‘‘അത്തനാ ച സന്തുട്ഠോ ഹോതി, സന്തുട്ഠികഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ ഹോതി. ‘സന്തുട്ഠോ ഭിക്ഖു സന്തുട്ഠികഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ’തി പാസംസമേതം ഠാനം.
‘‘അത്തനാ ച പവിവിത്തോ ഹോതി, പവിവേകകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ ഹോതി. ‘പവിവിത്തോ ഭിക്ഖു പവിവേകകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ’തി പാസംസമേതം ഠാനം.
‘‘അത്തനാ ച അസംസട്ഠോ ഹോതി, അസംസട്ഠകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ ഹോതി. ‘അസംസട്ഠോ ഭിക്ഖു അസംസട്ഠകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ’തി പാസംസമേതം ഠാനം.
‘‘അത്തനാ ച ആരദ്ധവീരിയോ ഹോതി, വീരിയാരമ്ഭകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ ഹോതി. ‘ആരദ്ധവീരിയോ ഭിക്ഖു വീരിയാരമ്ഭകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ’തി പാസംസമേതം ഠാനം.
‘‘അത്തനാ ച സീലസമ്പന്നോ ഹോതി, സീലസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ ഹോതി. ‘സീലസമ്പന്നോ ഭിക്ഖു സീലസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ’തി പാസംസമേതം ഠാനം.
‘‘അത്തനാ ച സമാധിസമ്പന്നോ ഹോതി, സമാധിസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ ഹോതി. ‘സമാധിസമ്പന്നോ ഭിക്ഖു സമാധിസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ’തി പാസംസമേതം ഠാനം.
‘‘അത്തനാ ച പഞ്ഞാസമ്പന്നോ ഹോതി, പഞ്ഞാസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ ഹോതി. ‘പഞ്ഞാസമ്പന്നോ ഭിക്ഖു പഞ്ഞാസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ’തി പാസംസമേതം ഠാനം.
‘‘അത്തനാ ച വിമുത്തിസമ്പന്നോ ഹോതി, വിമുത്തിസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ ഹോതി. ‘വിമുത്തിസമ്പന്നോ ഭിക്ഖു വിമുത്തിസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ’തി പാസംസമേതം ഠാനം.
‘‘അത്തനാ ച വിമുത്തിഞാണദസ്സനസമ്പന്നോ ഹോതി, വിമുത്തിഞാണദസ്സനസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ ഹോതി. ‘വിമുത്തിഞാണദസ്സനസമ്പന്നോ ഭിക്ഖു വിമുത്തിഞാണദസ്സനസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ’തി പാസംസമേതം ഠാനം. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദസ പാസംസാനി ഠാനാനീ’’തി. ദസമം.
യമകവഗ്ഗോ ദുതിയോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
അവിജ്ജാ തണ്ഹാ നിട്ഠാ ച, അവെച്ച ദ്വേ സുഖാനി ച;
നളകപാനേ ദ്വേ വുത്താ, കഥാവത്ഥൂപരേ ദുവേതി.