നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
ഖുദ്ദകനികായേ
ഖുദ്ദകപാഠ-അട്ഠകഥാ
ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ
ബുദ്ധം സരണം ഗച്ഛാമി;
ധമ്മം സരണം ഗച്ഛാമി;
സങ്ഘം സരണം ഗച്ഛാമീതി.
അയം സരണഗമനനിദ്ദേസോ ഖുദ്ദകാനം ആദി.
ഇമസ്സ ദാനി അത്ഥം പരമത്ഥജോതികായ ഖുദ്ദകട്ഠകഥായ വിവരിതും വിഭജിതും ഉത്താനീകാതും ഇദം വുച്ചതി –
ഉത്തമം
ഖുദ്ദകാനം കരിസ്സാമി, കേസഞ്ചി അത്ഥവണ്ണനം.
ഖുദ്ദകാനം ഗമ്ഭീരത്താ, കിഞ്ചാപി അതിദുക്കരാ;
വണ്ണനാ മാദിസേനേസാ, അബോധന്തേന സാസനം.
അജ്ജാപി തു അബ്ബൊച്ഛിന്നോ, പുബ്ബാചരിയനിച്ഛയോ;
തഥേവ ച ഠിതം യസ്മാ, നവങ്ഗം സത്ഥുസാസനം.
തസ്മാഹം കാതുമിച്ഛാമി, അത്ഥസംവണ്ണനം ഇമം;
സാസനഞ്ചേവ നിസ്സായ, പോരാണഞ്ച വിനിച്ഛയം.
സദ്ധമ്മബഹുമാനേന, നാത്തുക്കംസനകമ്യതാ;
നാഞ്ഞേസം വമ്ഭനത്ഥായ, തം സുണാഥ സമാഹിതാതി.
ഖുദ്ദകവവത്ഥാനം
തത്ഥ ‘‘ഖുദ്ദകാനം കരിസ്സാമി, കേസഞ്ചി അത്ഥവണ്ണന’’ന്തി വുത്തത്താ ഖുദ്ദകാനി താവ വവത്ഥപെത്വാ പച്ഛാ അത്ഥവണ്ണനം കരിസ്സാമി. ഖുദ്ദകാനി നാമ ഖുദ്ദകനികായസ്സ ഏകദേസോ, ഖുദ്ദകനികായോ നാമ പഞ്ചന്നം നികായാനം ഏകദേസോ. പഞ്ച നികായാ നാമ –
ദീഘമജ്ഝിമസംയുത്ത, അങ്ഗുത്തരികഖുദ്ദകാ;
നികായാ പഞ്ച ഗമ്ഭീരാ, ധമ്മതോ അത്ഥതോ ചിമേ.
തത്ഥ ദീഘനികായോ. മൂലപരിയായസുത്താദീനി ദിയഡ്ഢസതം ദ്വേ ച സുത്താനി മജ്ഝിമനികായോ. ഓഘതരണസുത്താദീനി സത്ത സുത്തസഹസ്സാനി സത്ത ച സുത്തസതാനി ദ്വാസട്ഠി ച സുത്താനി സംയുത്തനികായോ. ചിത്തപരിയാദാനസുത്താദീനി നവ സുത്തസഹസ്സാനി പഞ്ച ച സുത്തസതാനി സത്തപഞ്ഞാസഞ്ച സുത്താനി അങ്ഗുത്തരനികായോ. ഖുദ്ദകപാഠോ, ധമ്മപദം, ഉദാനം, ഇതിവുത്തകം, സുത്തനിപാതോ, വിമാനവത്ഥു, പേതവത്ഥു, ഥേരഗാഥാ, ഥേരീഗാഥാ, ജാതകം, നിദ്ദേസോ, പടിസമ്ഭിദാ ഖുദ്ദകനികായോ.
കസ്മാ പനേസ ഖുദ്ദകനികായോതി വുച്ചതി? ബഹൂനം ഖുദ്ദകാനം ധമ്മക്ഖന്ധാനം സമൂഹതോ നിവാസതോ ച. സമൂഹനിവാസാ ഹി ‘‘നികായോ’’തി വുച്ചന്തി. ‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞം ഏകനികായമ്പി സമനുപസ്സാമി ഏവം ചിത്തം, യഥയിദം, ഭിക്ഖവേ, തിരച്ഛാനഗതാ പാണാ (സം॰ നി॰ ൩.൧൦൦). പോണികനികായോ, ചിക്ഖല്ലികനികായോ’’തി ഏവമാദീനി ചെത്ഥ സാധകാനി സാസനതോ ലോകതോ ച. അയമസ്സ ഖുദ്ദകനികായസ്സ ഏകദേസോ. ഇമാനി സുത്തന്തപിടകപരിയാപന്നാനി അത്ഥതോ വിവരിതും വിഭജിതും ഉത്താനീകാതുഞ്ച അധിപ്പേതാനി ഖുദ്ദകാനി, തേസമ്പി ഖുദ്ദകാനം സരണസിക്ഖാപദദ്വത്തിംസാകാരകുമാരപഞ്ഹമങ്ഗലസുത്ത- രതനസുത്തതിരോകുട്ടനിധികണ്ഡമെത്തസുത്താനം വസേന നവപ്പഭേദോ ഖുദ്ദകപാഠോ ആദി ആചരിയപരമ്പരായ വാചനാമഗ്ഗം ആരോപിതവസേന ന ഭഗവതാ വുത്തവസേന. ഭഗവതാ ഹി വുത്തവസേന –
‘‘അനേകജാതിസംസാരം, സന്ധാവിസ്സം അനിബ്ബിസം;
ഗഹകാരം ഗവേസന്തോ, ദുക്ഖാ ജാതി പുനപ്പുനം.
‘‘ഗഹകാരക
സബ്ബാ തേ ഫാസുകാ ഭഗ്ഗാ, ഗഹകൂടം വിസങ്ഖതം;
വിസങ്ഖാരഗതം ചിത്തം, തണ്ഹാനം ഖയമജ്ഝഗാ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൫൩-൧൫൪) –
ഇദം ഗാഥാദ്വയം സബ്ബസ്സാപി ബുദ്ധവചനസ്സ ആദി. തഞ്ച മനസാവ വുത്തവസേന, ന വചീഭേദം കത്വാ വുത്തവസേന. വചീഭേദം പന കത്വാ വുത്തവസേന –
‘‘യദാ ഹവേ പാതുഭവന്തി ധമ്മാ,
ആതാപിനോ ഝായതോ ബ്രാഹ്മണസ്സ;
അഥസ്സ കങ്ഖാ വപയന്തി സബ്ബാ,
യതോ പജാനാതി സഹേതുധമ്മ’’ന്തി. (ഉദാ॰ ൧; മഹാവ॰ ൧) –
അയം ഗാഥാ ആദി. തസ്മാ യ്വായം നവപ്പഭേദോ ഖുദ്ദകപാഠോ ഇമേസം ഖുദ്ദകാനം ആദി, തസ്സ ആദിതോ പഭുതി അത്ഥസംവണ്ണനം ആരഭിസ്സാമി.
നിദാനസോധനം
തസ്സ ‘‘ബുദ്ധം സരണം ഗച്ഛാമി, ധമ്മം സരണം ഗച്ഛാമി, സങ്ഘം സരണം ഗച്ഛാമീ’’തി. തസ്സായം അത്ഥവണ്ണനായ മാതികാ –
‘‘കേന കത്ഥ കദാ കസ്മാ, ഭാസിതം സരണത്തയം;
കസ്മാ ചിധാദിതോ വുത്ത, മവുത്തമപി ആദിതോ.
‘‘നിദാനസോധനം കത്വാ, ഏവമെത്ഥ തതോ പരം;
ബുദ്ധം സരണഗമനം, ഗമകഞ്ച വിഭാവയേ.
‘‘ഭേദാഭേദം ഫലഞ്ചാപി, ഗമനീയഞ്ച ദീപയേ;
ധമ്മം സരണമിച്ചാദി, ദ്വയേപേസ നയോ മതോ.
‘‘അനുപുബ്ബവവത്ഥാനേ, കാരണഞ്ച വിനിദ്ദിസേ;
സരണത്തയമേതഞ്ച, ഉപമാഹി പകാസയേ’’തി.
തത്ഥ പഠമഗാഥായ താവ ഇദം സരണത്തയം കേന ഭാസിതം, കത്ഥ ഭാസിതം, കദാ ഭാസിതം, കസ്മാ ഭാസിതം
തേസം കേന ഭാസിതന്തി ഭഗവതാ ഭാസിതം, ന സാവകേഹി, ന ഇസീഹി, ന ദേവതാഹി. കത്ഥാതി ബാരാണസിയം ഇസിപതനേ മിഗദായേ. കദാതി ആയസ്മന്തേ യസേ സദ്ധിം സഹായകേഹി അരഹത്തം പത്തേ ഏകസട്ഠിയാ അരഹന്തേസു ബഹുജനഹിതായ ലോകേ ധമ്മദേസനം കരൊന്തേസു. കസ്മാതി പബ്ബജ്ജത്ഥഞ്ച ഉപസമ്പദത്ഥഞ്ച. യഥാഹ –
‘‘ഏവഞ്ച പന, ഭിക്ഖവേ, പബ്ബാജേതബ്ബോ ഉപസമ്പാദേതബ്ബോ. പഠമം കേസമസ്സും ഓഹാരെത്വാ കാസായാനി വത്ഥാനി അച്ഛാദാപെത്വാ ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കാരാപെത്വാ ഭിക്ഖൂനം പാദേ വന്ദാപെത്വാ ഉക്കുടികം നിസീദാപെത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗണ്ഹാപെത്വാ ‘ഏവം വദേഹീ’തി വത്തബ്ബോ ‘ബുദ്ധം സരണം ഗച്ഛാമി, ധമ്മം സരണം ഗച്ഛാമി, സങ്ഘം സരണം ഗച്ഛാമീ’’’തി (മഹാവ॰ ൩൪).
കസ്മാ ചിധാദിതോ വുത്തന്തി ഇദഞ്ച നവങ്ഗം സത്ഥുസാസനം തീഹി പിടകേഹി സങ്ഗണ്ഹിത്വാ വാചനാമഗ്ഗം ആരോപെന്തേഹി പുബ്ബാചരിയേഹി യസ്മാ ഇമിനാ മഗ്ഗേന ദേവമനുസ്സാ ഉപാസകഭാവേന വാ പബ്ബജിതഭാവേന വാ സാസനം ഓതരന്തി, തസ്മാ സാസനോതാരസ്സ മഗ്ഗഭൂതത്താ ഇധ ഖുദ്ദകപാഠേ ആദിതോ വുത്തന്തി ഞാതബ്ബം.
കതം നിദാനസോധനം.