൨൫. ഭിക്ഖുവഗ്ഗോ
൧. പഞ്ചഭിക്ഖുവത്ഥു
ചക്ഖുനാ സംവരോതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ പഞ്ച ഭിക്ഖൂ ആരബ്ഭ കഥേസി.
തേസു കിര ഏകേകോ ചക്ഖുദ്വാരാദീസു പഞ്ചസു ദ്വാരേസു ഏകേകമേവ രക്ഖി. അഥേകദിവസം സന്നിപതിത്വാ ‘‘അഹം ദുരക്ഖം രക്ഖാമി, അഹം ദുരക്ഖം രക്ഖാമീ’’തി വിവദിത്വാ ‘‘സത്ഥാരം പുച്ഛിത്വാ ഇമമത്ഥം ജാനിസ്സാമാ’’തി സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, മയം ചക്ഖുദ്വാരാദീനി രക്ഖന്താ അത്തനോ അത്തനോ രക്ഖനദ്വാരമേവ ദുരക്ഖന്തി മഞ്ഞാമ, കോ നു ഖോ അമ്ഹേസു ദുരക്ഖം രക്ഖതീ’’തി പുച്ഛിംസു. സത്ഥാ ഏകം ഭിക്ഖുമ്പി അനോസാദെത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, സബ്ബാനി പേതാനി ദുരക്ഖാനേവ, അപി ച ഖോ പന തുമ്ഹേ ന ഇദാനേവ പഞ്ചസു ഠാനേസു അസംവുതാ, പുബ്ബേപി അസംവുതാ, അസംവുതത്തായേവ ച പണ്ഡിതാനം ഓവാദേ അവത്തിത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപുണിത്ഥാ’’തി വത്വാ ‘‘കദാ, ഭന്തേ’’തി തേഹി യാചിതോ അതീതേ തക്കസിലജാതകസ്സ വത്ഥും വിത്ഥാരെത്വാ രക്ഖസീനം
‘‘കുസലൂപദേസേ ധിതിയാ ദള്ഹായ ച,
അനിവത്തിതത്താഭയഭീരുതായ ച;
ന രക്ഖസീനം വസമാഗമിമ്ഹസേ,
സ സൊത്ഥിഭാവോ മഹതാ ഭയേന മേ’’തി. (ജാ॰ ൧.൧.൧൩൨) –
ഇമം ഗാഥം ദസ്സെത്വാ ‘‘തദാപി തുമ്ഹേവ പഞ്ച ജനാ തക്കസിലായം രജ്ജഗഹണത്ഥായ നിക്ഖന്തം മഹാസത്തം ആവുധഹത്ഥാ പരിവാരെത്വാ മഗ്ഗം ഗച്ഛന്താ അന്തരാമഗ്ഗേ രക്ഖസീഹി ചക്ഖുദ്വാരാദിവസേന ഉപനീതേസു രൂപാരമ്മണാദീസു അസംവുതാ പണ്ഡിതസ്സ ഓവാദേ അവത്തിത്വാ ഓലീയന്താ രക്ഖസീഹി ഖാദിതാ
൩൬൦.
‘‘ചക്ഖുനാ
ഘാനേന സംവരോ സാധു, സാധു ജിവ്ഹായ സംവരോ.
൩൬൧.
‘‘കായേന സംവരോ സാധു, സാധു വാചായ സംവരോ;
മനസാ സംവരോ സാധു, സാധു സബ്ബത്ഥ സംവരോ;
സബ്ബത്ഥ സംവുതോ ഭിക്ഖു, സബ്ബദുക്ഖാ പമുച്ചതീ’’തി.
തത്ഥ ചക്ഖുനാതി യദാ ഹി ഭിക്ഖുനോ ചക്ഖുദ്വാരേ രൂപാരമ്മണം ആപാഥമാഗച്ഛതി, തദാ ഇട്ഠാരമ്മണേ അരജ്ജന്തസ്സ അനിട്ഠാരമ്മണേ അദുസ്സന്തസ്സ അസമപെക്ഖനേന മോഹം അനുപ്പാദെന്തസ്സ തസ്മിം ദ്വാരേ സംവരോ ഥകനം പിദഹനം ഗുത്തി കതാ നാമ ഹോതി. തസ്സ സോ ഏവരൂപോ ചക്ഖുനാ സംവരോ സാധു. ഏസ നയോ സോതദ്വാരാദീസുപി. ചക്ഖുദ്വാരാദീസുയേവ പന സംവരോ വാ അസംവരോ വാ നുപ്പജ്ജതി, പരതോ പന ജവനവീഥിയം ഏസ ലബ്ഭതി. തദാ ഹി അസംവരോ ഉപ്പജ്ജന്തോ അസ്സദ്ധാ അക്ഖന്തി കോസജ്ജം മുട്ഠസച്ചം അഞ്ഞാണന്തി അകുസലവീഥിയം അയം പഞ്ചവിധോ ലബ്ഭതി. സംവരോ ഉപ്പജ്ജന്തോ സദ്ധാ ഖന്തി വീരിയം സതി ഞാണന്തി കുസലവീഥിയം അയം പഞ്ചവിധോ ലബ്ഭതി.
കായേന സംവരോതി എത്ഥ പന പസാദകായോപി ചോപനകായോപി ലബ്ഭതി. ഉഭയമ്പി പനേതം കായദ്വാരമേവ. തത്ഥ പസാദദ്വാരേ സംവരാസംവരോ കഥിതോവ. ചോപനദ്വാരേപി തംവത്ഥുകാ പാണാതിപാതഅദിന്നാദാനകാമേസുമിച്ഛാചാരാ. തേഹി പന സദ്ധിം അകുസലവീഥിയം ഉപ്പജ്ജന്തേഹി തം ദ്വാരം അസംവുതം ഹോതി, കുസലവീഥിയം ഉപ്പജ്ജന്തേഹി സാധു വാചായാതി എത്ഥാപി ചോപനവാചാപി വാചാ. തായ സദ്ധിം ഉപ്പജ്ജന്തേഹി മുസാവാദാദീഹി തം ദ്വാരം അസംവുതം ഹോതി, മുസാവാദാവേരമണിആദീഹി സംവുതം. മനസാ സംവരോതി എത്ഥാപി ജവനമനതോ അഞ്ഞേന മനേന സദ്ധിം അഭിജ്ഝാദയോ നത്ഥി. മനൊദ്വാരേ പന ജവനക്ഖണേ ഉപ്പജ്ജമാനേഹി അഭിജ്ഝാദീഹി തം ദ്വാരം അസംവുതം ഹോതി, അനഭിജ്ഝാദീഹി സംവുതം ഹോതി. സാധു സബ്ബത്ഥാതി തേസു ചക്ഖുദ്വാരാദീസു സബ്ബേസുപി സംവരോ സാധു. എത്താവതാ ഹി അട്ഠ സംവരദ്വാരാനി അട്ഠ ച അസംവരദ്വാരാനി
ദേസനാവസാനേ തേ പഞ്ച ഭിക്ഖൂ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹിംസു, സമ്പത്താനമ്പി സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ അഹോസീതി.
പഞ്ചഭിക്ഖുവത്ഥു പഠമം.
൨. ഹംസഘാതകഭിക്ഖുവത്ഥു
ഹത്ഥസംയതോതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം ഹംസഘാതകം ഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി.
സാവത്ഥിവാസിനോ
സത്ഥാ ‘‘സച്ചം കിര തയാ ഭിക്ഖു പാണാതിപാതോ കതോ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സച്ചം, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ‘‘ഭിക്ഖു കസ്മാ ഏവരൂപേ നിയ്യാനികസാസനേ പബ്ബജിത്വാ ഏവമകാസി, പോരാണകപണ്ഡിതാ അനുപ്പന്നേ ബുദ്ധേ അഗാരമജ്ഝേ
അതീതേ കുരുരട്ഠേ ഇന്ദപത്തനഗരേ ധനഞ്ചയേ രജ്ജം കാരെന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിസ്മിം പടിസന്ധിം ഗഹെത്വാ അനുപുബ്ബേന വിഞ്ഞുതം പത്തോ തക്കസിലായം സിപ്പാനി ഉഗ്ഗഹെത്വാ പിതരാ ഉപരജ്ജേ പതിട്ഠാപിതോ അപരഭാഗേ പിതു അച്ചയേന രജ്ജം പത്വാ ദസ രാജധമ്മേ അകോപെന്തോ കുരുധമ്മേ വത്തിത്ഥ. കുരുധമ്മോ നാമ പഞ്ചസീലാനി, താനി ബോധിസത്തോ പരിസുദ്ധാനി കത്വാ രക്ഖി. യഥാ ച ബോധിസത്തോ, ഏവമസ്സ മാതാ അഗ്ഗമഹേസീ കനിട്ഠഭാതാ ഉപരാജാ പുരോഹിതോ ബ്രാഹ്മണോ രജ്ജുഗാഹകോ അമച്ചോ സാരഥി സെട്ഠി ദോണമാപകോ മഹാമത്തോ ദോവാരികോ നഗരസോഭിനീ വണ്ണദാസീതി ഏവമേതേസു ഏകാദസസു ജനേസു കുരുധമ്മം രക്ഖന്തേസു കലിങ്ഗരട്ഠേ ദന്തപുരനഗരേ കലിങ്ഗേ രജ്ജം കാരെന്തേ തസ്മിം രട്ഠേ ദേവോ ന വസ്സി. മഹാസത്തസ്സ പന അഞ്ജനസന്നിഭോ നാമ മങ്ഗലഹത്ഥീ മഹാപുഞ്ഞോ ഹോതി. രട്ഠവാസിനോ ‘‘തസ്മിം ആനീതേ ദേവോ വസ്സിസ്സതീ’’തി സഞ്ഞായ രഞ്ഞോ ആരോചയിംസു. രാജാ തസ്സ ഹത്ഥിസ്സ ആനയനത്ഥായ ബ്രാഹ്മണേ പഹിണി. തേ ഗന്ത്വാ മഹാസത്തം ഹത്ഥിം യാചിംസു. സത്ഥാ തേസം യാചനകാരണം ദസ്സേതും ആഹ –
‘‘തവ
വണ്ണം അഞ്ജനവണ്ണേന, കലിങ്ഗസ്മിം നിമിമ്ഹസേ’’തി. (ജാ॰ ൧.൩.൭൬) –
ഇമം തികനിപാതേ ജാതകം കഥേസി. ഹത്ഥിമ്ഹി പന ആനീതേപി ദേവേ അവസ്സന്തേ ‘‘സോ രാജാ കുരുധമ്മം രക്ഖതി, തേനസ്സ രട്ഠേ ദേവോ വസ്സതീ’’തി സഞ്ഞായ ‘‘യം സോ കുരുധമ്മം രക്ഖതി, തം സുവണ്ണപട്ടേ ലിഖിത്വാ ആനേഥാ’’തി പുന കാലിങ്ഗോ ബ്രാഹ്മണേ ച അമച്ചേ ച പേസേസി. തേസു ഗന്ത്വാ യാചന്തേസു രാജാനം ആദിം കത്വാ സബ്ബേപി തേ അത്തനോ അത്തനോ സീലേസു കിഞ്ചി കുക്കുച്ചമത്തം കത്വാ ‘‘അപരിസുദ്ധം നോ സീല’’ന്തി പടിക്ഖിപിത്വാപി ‘‘ന എത്താവതാ സീലഭേദോ ഹോതീ’’തി തേഹി പുനപ്പുനം യാചിതാ അത്തനോ അത്തനോ സീലാനി കഥയിംസു. കാലിങ്ഗോ സുവണ്ണപട്ടേ ലിഖാപെത്വാ ആഭതം
‘‘ഗണികാ ഉപ്പലവണ്ണാ, പുണ്ണോ ദോവാരികോ തദാ;
രജ്ജുഗാഹോ ച കച്ചാനോ, ദോണമാപകോ ച കോലിതോ.
‘‘സാരിപുത്തോ
ബ്രാഹ്മണോ കസ്സപോ ഥേരോ, ഉപരാജാനന്ദപണ്ഡിതോ.
‘‘മഹേസീ രാഹുലമാതാ, മായാദേവീ ജനെത്തികാ;
കുരുരാജാ ബോധിസത്തോ, ഏവം ധാരേഥ ജാതക’’ന്തി. –
ജാതകം
൩൬൨.
‘‘ഹത്ഥസംയതോ പാദസംയതോ,
വാചാസംയതോ സംയതുത്തമോ;
അജ്ഝത്തരതോ സമാഹിതോ,
ഏകോ സന്തുസിതോ തമാഹു ഭിക്ഖു’’ന്തി.
തത്ഥ ഹത്ഥസംയതോതി ഹത്ഥകീളാപനാദീനം വാ ഹത്ഥേന പരേസം പഹരണാദീനം വാ അഭാവേന ഹത്ഥസംയതോ. ദുതിയപദേപി ഏസേവ നയോ. വാചായ പന മുസാവാദാദീനം അകരണതോ വാചായ സംയതോ. സംയതുത്തമോതി സംയതത്തഭാവോ, കായചലനസീസുക്ഖിപനഭമുകവികാരാദീനം അകാരകോതി അത്ഥോ. അജ്ഝത്തരതോതി ഗോചരജ്ഝത്തസങ്ഖാതായ കമ്മട്ഠാനഭാവനായ രതോ. സമാഹിതോതി സുട്ഠു ഠപിതോ. ഏകോ സന്തുസിതോതി ഏകവിഹാരീ ഹുത്വാ സുട്ഠു തുസിതോ വിപസ്സനാചാരതോ പട്ഠായ അത്തനോ അധിഗമേന തുട്ഠമാനസോ. പുഥുജ്ജനകല്യാണകഞ്ഹി ആദിം കത്വാ സബ്ബേപി സേഖാ അത്തനോ അധിഗമേന സന്തുസ്സന്തീതി സന്തുസിതാ, അരഹാ പന ഏകന്തസന്തുസിതോവ. തം സന്ധായേതം വുത്തം.
ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.
ഹംസഘാതകഭിക്ഖുവത്ഥു ദുതിയം.
൩. കോകാലികവത്ഥു
യോ മുഖസംയതോതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കോകാലികം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ‘‘അഥ ഖോ കോകാലികോ ഭിക്ഖു യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമീ’’തി സുത്തേ (സം॰ നി॰ ൧.൧൮൧; സു॰ നി॰ കോകാലികസുത്ത; അ॰ നി॰ ൧൦.൮൯) ആഗതമേവ. അത്ഥോപിസ്സ അട്ഠകഥായ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ.
കോകാലികേ പന പദുമനിരയേ ഉപ്പന്നേ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘അഹോ കോകാലികോ ഭിക്ഖു അത്തനോ മുഖം നിസ്സായ വിനാസം പത്തോ, ദ്വേ അഗ്ഗസാവകേ അക്കോസന്തസ്സേവ ഹിസ്സ പഥവീ വിവരം അദാസീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപി കോകാലികോ ഭിക്ഖു അത്തനോ മുഖമേവ നിസ്സായ നട്ഠോ’’തി വത്വാ തമത്ഥം സോതുകാമേഹി ഭിക്ഖൂഹി യാചിതോ തസ്സ പകാസനത്ഥം അതീതം ആഹരി.
അതീതേ ഹിമവന്തപദേസേ ഏകസ്മിം സരേ കച്ഛപോ വസതി. ദ്വേ ഹംസപോതകാ ഗോചരായ ചരന്താ തേന സദ്ധിം വിസ്സാസം കത്വാ ദള്ഹവിസ്സാസികാ ഹുത്വാ ഏകദിവസം കച്ഛപം പുച്ഛിംസു – ‘‘സമ്മ, അമ്ഹാകം ഹിമവന്തേ ചിത്തകൂടപബ്ബതതലേ കഞ്ചനഗുഹായ വസനട്ഠാനം, രമണിയോ പദേസോ, ഗച്ഛിസ്സസി അമ്ഹേഹി സദ്ധി’’ന്തി. ‘‘സമ്മ, അഹം കഥം ഗമിസ്സാമീ’’തി? ‘‘മയം തം നെസ്സാമ, സചേ മുഖം രക്ഖിതും സക്ഖിസ്സസീ’’തി. ‘‘രക്ഖിസ്സാമി, സമ്മാ ഗഹെത്വാ മം ഗച്ഛഥാ’’തി. തേ ‘‘സാധൂ’’തി വത്വാ ഏകം ദണ്ഡകം കച്ഛപേന
‘‘അവധീ
സുഗ്ഗഹീതസ്മിം കട്ഠസ്മിം, വാചായ സകിയാവധീ.
‘‘ഏതമ്പി
വാചം പമുഞ്ചേ കുസലം നാതിവേലം;
പസ്സസി ബഹുഭാണേന, കച്ഛപം ബ്യസനം ഗത’’ന്തി. (ജാ॰ ൧.൨.൧൨൯-൧൩൦);
ഇമം ദുകനിപാതേ ബഹുഭാണിജാതകം വിത്ഥാരെത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനാ നാമ മുഖസംയതേന സമചാരിനാ അനുദ്ധതേന നിബ്ബുതചിത്തേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
൩൬൩.
‘‘യോ
അത്ഥം ധമ്മഞ്ച ദീപേതി, മധുരം തസ്സ ഭാസിത’’ന്തി.
തത്ഥ മുഖസംയതോതി ദാസചണ്ഡാലാദയോപി ‘‘ത്വം ദുജ്ജാതോ, ത്വം ദുസ്സീലോ’’തിആദീനം അവചനതായ മുഖേന സംയതോ. മന്തഭാണീതി മന്താ വുച്ചതി പഞ്ഞാ, തായ ഭണനസീലോ. അനുദ്ധതോതി നിബ്ബുതചിത്തോ. അത്ഥം ധമ്മഞ്ച ദീപേതീതി ഭാസിതത്ഥഞ്ചേവ ദേസനാധമ്മഞ്ച കഥേതി. മധുരന്തി ഏവരൂപസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഭാസിതം മധുരം നാമ. യോ പന അത്ഥമേവ സമ്പാദേതി, ന പാളിം, പാളിംയേവ സമ്പാദേതി, ന അത്ഥം, ഉഭയം വാ പന ന സമ്പാദേതി, തസ്സ ഭാസിതം മധുരം നാമ ന ഹോതീതി.
ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.
കോകാലികവത്ഥു തതിയം.
൪. ധമ്മാരാമത്ഥേരവത്ഥു
ധമ്മാരാമോതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ധമ്മാരാമത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി.
സത്ഥാരാ കിര ‘‘ഇതോ മേ ചതുമാസച്ചയേന പരിനിബ്ബാനം ഭവിസ്സതീ’’തി ആരോചിതേ അനേകസഹസ്സാ ഭിക്ഖൂ സത്ഥാരം പരിവാരെത്വാ വിചരിംസു. തത്ഥ പുഥുജ്ജനാ
സത്ഥാ ‘‘സാധു സാധൂ’’തി തസ്സ സാധുകാരം ദത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞേനാപി മയി സിനേഹവന്തേന ഭിക്ഖുനാ നാമ ധമ്മാരാമസദിസേനേവ ഭവിതബ്ബം. ന ഹി മയ്ഹം മാലാഗന്ധാദീഹി പൂജം കരൊന്താ മമ പൂജം കരൊന്തി നാമ, ധമ്മാനുധമ്മം പടിപജ്ജന്തായേവ പന മം പൂജെന്തി നാമാ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
൩൬൪.
‘‘ധമ്മാരാമോ ധമ്മരതോ, ധമ്മം അനുവിചിന്തയം;
ധമ്മം അനുസ്സരം ഭിക്ഖു, സദ്ധമ്മാ ന പരിഹായതീ’’തി.
തത്ഥ ധമ്മാരാമോ. തസ്മിംയേവ ധമ്മേ രതോതി ധമ്മരതോ. തസ്സേവ ധമ്മസ്സ പുനപ്പുനം വിചിന്തനതായ ധമ്മം അനുവിചിന്തയം, തം ധമ്മം ആവജ്ജെന്തോ മനസികരൊന്തോതി അത്ഥോ. അനുസ്സരന്തി തമേവ ധമ്മം അനുസ്സരന്തോ. സദ്ധമ്മാതി ഏവരൂപോ ഭിക്ഖു സത്തതിംസഭേദാ ബോധിപക്ഖിയധമ്മാ നവവിധലോകുത്തരധമ്മാ ച ന പരിഹായതീതി അത്ഥോ.
ദേസനാവസാനേ സോ ഭിക്ഖു അരഹത്തേ പതിട്ഠഹി, സമ്പത്താനമ്പി സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ അഹോസീതി.
ധമ്മാരാമത്ഥേരവത്ഥു ചതുത്ഥം.
൫. വിപക്ഖസേവകഭിക്ഖുവത്ഥു
സലാഭന്തി
തസ്സ
‘‘പുരാണചോരാന വചോ നിസമ്മ,
മഹിളാമുഖോ പോഥയമന്വചാരീ;
സുസഞ്ഞതാനഞ്ഹി വചോ നിസമ്മ,
ഗജുത്തമോ സബ്ബഗുണേസു അട്ഠാ’’തി. (ജാ॰ ൧.൧.൨൬) –
ഇമം മഹിളാമുഖജാതകം വിത്ഥാരെത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനാ നാമ സകലാഭേനേവ സന്തുട്ഠേന ഭവിതബ്ബം, പരലാഭം പത്ഥേതും ന വട്ടതി. പരലാഭം പത്ഥെന്തസ്സ ഹി ഝാനവിപസ്സനാമഗ്ഗഫലേസു ഏകധമ്മോപി നുപ്പജ്ജതി, സകലാഭസന്തുട്ഠസ്സേവ പന ഝാനാദീനി
൩൬൫.
‘‘സലാഭം നാതിമഞ്ഞെയ്യ, നാഞ്ഞേസം പിഹയം ചരേ;
അഞ്ഞേസം പിഹയം ഭിക്ഖു, സമാധിം നാധിഗച്ഛതി.
൩൬൬.
‘‘അപ്പലാഭോപി
തം വേ ദേവാ പസംസന്തി, സുദ്ധാജീവിം അതന്ദിത’’ന്തി.
തത്ഥ സലാഭന്തി അത്തനോ ഉപ്പജ്ജനകലാഭം. സപദാനചാരഞ്ഹി പരിവജ്ജെത്വാ അനേസനായ ജീവികം അഞ്ഞേസം പിഹയന്തി അഞ്ഞേസം ലാഭം പത്ഥെന്തോ ന ചരെയ്യാതി അത്ഥോ. സമാധിം നാധിഗച്ഛതീതി അഞ്ഞേസഞ്ഹി ലാഭം പിഹയന്തോ തേസം ചീവരാദികരണേ ഉസ്സുക്കം ആപന്നോ ഭിക്ഖു അപ്പനാസമാധിം വാ ഉപചാരസമാധിം വാ നാധിഗച്ഛതി. സലാഭം നാതിമഞ്ഞതീതി അപ്പലാഭോപി സമാനോ ഉച്ചനീചകുലേ പടിപാടിയാ സപദാനം ചരന്തോ ഭിക്ഖു സലാഭം നാതിമഞ്ഞതി നാമ. തം വേതി തം ഏവരൂപം ഭിക്ഖും സാരജീവിതതായ സുദ്ധാജീവിം ജങ്ഘബലം നിസ്സായ ജീവിതകപ്പനേന അകുസീതതായ അതന്ദിതം ദേവാ പസംസന്തി ഥോമെന്തീതി അത്ഥോ.
ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.
വിപക്ഖസേവകഭിക്ഖുവത്ഥു പഞ്ചമം.
൬. പഞ്ചഗ്ഗദായകബ്രാഹ്മണവത്ഥു
സബ്ബസോതി
സോ കിര സസ്സേ ഖെത്തേ ഠിതകാലേയേവ ഖെത്തഗ്ഗം നാമ ദേതി, ഖലകാലേ ഖലഗ്ഗം നാമ ദേതി, ഖലഭണ്ഡകാലേ ഖലഭണ്ഡഗ്ഗം നാമ ദേതി, ഉക്ഖലികകാലേ കുമ്ഭഗ്ഗം നാമ ദേതി, പാതിയം വഡ്ഢിതകാലേ പാതഗ്ഗം നാമ ദേതീതി ഇമാനി പഞ്ച അഗ്ഗദാനാനി ദേതി, സമ്പത്തസ്സ അദത്വാ നാമ ന ഭുഞ്ജതി. തേനസ്സ പഞ്ചഗ്ഗദായകോത്വേവ നാമം അഹോസി. സത്ഥാ തസ്സ ച ബ്രാഹ്മണിയാ ചസ്സ തിണ്ണം ഫലാനം ഉപനിസ്സയം ദിസ്വാ ബ്രാഹ്മണസ്സ ഭോജനവേലായം ഗന്ത്വാ ദ്വാരേ അട്ഠാസി. സോപി ദ്വാരപമുഖേ അന്തോഗേഹാഭിമുഖോ നിസീദിത്വാ ഭുഞ്ജതി, സത്ഥാരം ദ്വാരേ ഠിതം ന പസ്സതി. ബ്രാഹ്മണീ പന തം പരിവിസമാനാ സത്ഥാരം ദിസ്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അയം ബ്രാഹ്മണോ പഞ്ചസു
‘‘യദഗ്ഗതോ മജ്ഝതോ സേസതോ വാ,
പിണ്ഡം ലഭേഥ പരദത്തൂപജീവീ;
നാലം ഥുതും നോപി നിപച്ചവാദീ,
തം വാപി ധീരാ മുനി വേദയന്തീ’’തി. (സു॰ നി॰ ൨൧൯);
ബ്രാഹ്മണോ
൩൬൭.
‘‘സബ്ബസോ നാമരൂപസ്മിം, യസ്സ നത്ഥി മമായിതം;
അസതാ ച ന സോചതി, സ വേ ഭിക്ഖൂതി വുച്ചതീ’’തി.
തത്ഥ സബ്ബസോതി സബ്ബസ്മിമ്പി വേദനാദീനം ചതുന്നം, രൂപക്ഖന്ധസ്സ ചാതി പഞ്ചന്നം ഖന്ധാനം വസേന മമായിതന്തി യസ്സ അഹന്തി വാ മമന്തി വാ ഗാഹോ നത്ഥി. അസതാ ച ന സോചതീതി തസ്മിഞ്ച നാമരൂപേ ഖയവയം പത്തേ ‘‘മമ രൂപം ഖീണം…പേ॰… മമ വിഞ്ഞാണം ഖീണ’’ന്തി ന സോചതി ന വിഹഞ്ഞതി, ‘‘ഖയവയധമ്മം മേ ഖീണ’’ന്തി പസ്സതി. സ വേതി സോ ഏവരൂപോ വിജ്ജമാനേപി നാമരൂപേ മമായിതരഹിതോപി അസതാപി തേന അസോചന്തോ ഭിക്ഖൂതി വുച്ചതീതി അത്ഥോ.
ദേസനാവസാനേ
പഞ്ചഗ്ഗദായകബ്രാഹ്മണവത്ഥു ഛട്ഠം.
൭. സമ്ബഹുലഭിക്ഖുവത്ഥു
മെത്താവിഹാരീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ സമ്ബഹുലേ ഭിക്ഖൂ ആരബ്ഭ കഥേസി.
ഏകസ്മിഞ്ഹി സമയേ ആയസ്മന്തേ മഹാകച്ചാനേ അവന്തിജനപദേ കുരരഘരം നിസ്സായ പവത്തപബ്ബതേ വിഹരന്തേ സോണോ നാമ കോടികണ്ണോ ഉപാസകോ ഥേരസ്സ ധമ്മകഥായ പസീദിത്വാ ഥേരസ്സ സന്തികേ പബ്ബജിതുകാമോ
തസ്മിം
അഥസ്സാ ഏതദഹോസി – ‘‘സചേ മേ പുത്തോ സത്ഥാരാ സദ്ധിം ഏകഗന്ധകുടിയം വസിത്വാ സത്ഥു ധമ്മം കഥേതും സക്ഖി
ഥേരോ പുനദിവസേ തം ആദായ പിണ്ഡായ ചരന്തോ മാതു ഉപാസികായ ഗേഹദ്വാരം അഗമാസി. സാപി പുത്തം ദിസ്വാ തുട്ഠമാനസാ വന്ദിത്വാ സക്കച്ചം പരിവിസിത്വാ പുച്ഛി – ‘‘സച്ചം കിര ത്വം, താത, സത്ഥാരാ സദ്ധിം ഏകഗന്ധകുടിയം വസിത്വാ സത്ഥു ധമ്മകഥം കഥേസീ’’തി. ‘‘ഉപാസികേ, തുയ്ഹം കേന ഇദം കഥിത’’ന്തി? ‘‘താത, ഇമസ്മിം ഗേഹേ അധിവത്ഥാ ദേവതാ മഹന്തേന സദ്ദേന സാധുകാരം ദത്വാ മയാ ‘കോ ഏസോ’തി വുത്തേ ‘അഹ’ന്തി വത്വാ ഏവഞ്ച ഏവഞ്ച കഥേസി. തം സുത്വാ മയ്ഹം ഏതദഹോസി – ‘സചേ മേ പുത്തോ സത്ഥു ധമ്മകഥം കഥേസി, മയ്ഹമ്പി കഥേതും സക്ഖിസ്സതീ’തി. അഥ നം ആഹ – ‘താത, യതോ തയാ സത്ഥു സമ്മുഖാ ധമ്മോ കഥിതോ, മയ്ഹമ്പി കഥേതും സക്ഖിസ്സസി ഏവ. അസുകദിവസേ നാമ ധമ്മസ്സവനം കാരെത്വാ തവ ധമ്മം സുണിസ്സാമി, താതാ’’’തി. സോ അധിവാസേസി. ഉപാസികാ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ദാനം ദത്വാ പൂജം കത്വാ ‘‘പുത്തസ്സ മേ ധമ്മകഥം സുണിസ്സാമീ’’തി ഏകമേവ ദാസിം ഗേഹരക്ഖികം ഠപെത്വാ
തസ്മിം പന കാലേ നവസതാ ചോരാ തസ്സാ ഉപാസികായ ഗേഹേ ഓതാരം ഓലോകെന്താ വിചരന്തി. തസ്സാ പന ഗേഹം സത്തഹി പാകാരേഹി പരിക്ഖിത്തം സത്തദ്വാരകൊട്ഠകയുത്തം, തത്ഥ തേസു തേസു ഠാനേസു ചണ്ഡസുനഖേ ബന്ധിത്വാ ഠപയിംസു. അന്തോഗേഹേ ഛദനസ്സ ഉദകപാതട്ഠാനേ പന പരിഖം ഖണിത്വാ തിപുനാ പൂരയിംസു. തം ദിവാ ആതപേന വിലീനം പക്കുഥിതം വിയ തിട്ഠതി, രത്തിം കഠിനം കക്ഖളം ഹുത്വാ തിട്ഠതി. തസ്സാനന്തരാ മഹന്താനി അയസങ്ഘാടകാനി നിരന്തരം ഭൂമിയം ഓദഹിംസു. ഇതി ഇമഞ്ചാരക്ഖം ഉപാസികായ ച അന്തോഗേഹേ ഠിതഭാവം പടിച്ച തേ ചോരാ ഓകാസം അലഭന്താ തം ദിവസം തസ്സാ ഗതഭാവം ഞത്വാ ഉമങ്ഗം ഭിന്ദിത്വാ തിപുപരിഖായ
ചോരാപി അന്തോഗേഹേ ദീപം ജാലെത്വാ കഹാപണഗബ്ഭദ്വാരം വിവരിംസു. സാ ദാസീ ചോരേ ദിസ്വാ ഉപാസികായ സന്തികം ഗന്ത്വാ, ‘‘അയ്യേ, ബഹൂ ചോരാ ഗേഹം പവിസിത്വാ കഹാപണഗബ്ഭദ്വാരം വിവരിംസൂ’’തി ആരോചേസി. ‘‘ചോരാ അത്തനാ ദിട്ഠകഹാപണേ ഹരന്തു, അഹം മമ പുത്തസ്സ ധമ്മകഥം സുണാമി, മാ മേ ധമ്മസ്സ അന്തരായം കരി, ഗേഹം ഗച്ഛാ’’തി തം പഹിണി. ചോരാപി കഹാപണഗബ്ഭം തുച്ഛം കത്വാ
ചോരജെട്ഠകോ തസ്സാ കഥം സുത്വാ ‘‘ഏവരൂപായ ഇത്ഥിയാ സന്തകം ഹരന്താനം അസനി പതിത്വാ മത്ഥകം ഭിന്ദെയ്യാ’’തി ചോരാനം സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘സീഘം ഉപാസികായ സന്തകം പടിപാകതികം കരോഥാ’’തി ആഹ. തേ കഹാപണേഹി കഹാപണഗബ്ഭം, രജതസുവണ്ണേഹി രജതസുവണ്ണഗബ്ഭേ പുന പൂരയിംസു. ധമ്മതാ കിരേസാ, യം ധമ്മോ ധമ്മചാരിനം രക്ഖതി. തേനേവാഹ –
‘‘ധമ്മോ
ധമ്മോ സുചിണ്ണോ സുഖമാവഹാതി;
ഏസാനിസംസോ ധമ്മേ സുചിണ്ണേ,
ന ദുഗ്ഗതിം ഗച്ഛതി ധമ്മചാരീ’’തി. (ഥേരഗാ॰ ൩൦൩; ജാ॰ ൧.൧൦.൧൦൨);
ചോരാപി ഗന്ത്വാ ധമ്മസ്സവനട്ഠാനേ അട്ഠംസു. ഥേരോപി ധമ്മം കഥെത്വാ വിഭാതായ രത്തിയാ ആസനാ ഓതരി. തസ്മിം ഖണേ ചോരജെട്ഠകോ ഉപാസികായ
സത്ഥാ വീസയോജനസതമത്ഥകേ ജേതവനമഹാവിഹാരേ നിസിന്നോവ തേ ഭിക്ഖൂ ഓലോകെത്വാ തേസം ചരിയവസേന ധമ്മദേസനം വവത്ഥാപെത്വാ ഓഭാസം ഫരിത്വാ സമ്മുഖേ നിസീദിത്വാ കഥെന്തോ വിയ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
൩൬൮.
‘‘മെത്താവിഹാരീ യോ ഭിക്ഖു, പസന്നോ ബുദ്ധസാസനേ;
അധിഗച്ഛേ പദം സന്തം, സങ്ഖാരൂപസമം സുഖം.
൩൬൯.
‘‘സിഞ്ച ഭിക്ഖു ഇമം നാവം, സിത്താ തേ ലഹുമെസ്സതി;
ഛെത്വാ രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച, തതോ നിബ്ബാനമേഹിസി.
൩൭൦.
‘‘പഞ്ച ഛിന്ദേ പഞ്ച ജഹേ, പഞ്ച ചുത്തരി ഭാവയേ;
പഞ്ചസങ്ഗാതിഗോ ഭിക്ഖു, ഓഘതിണ്ണോതി വുച്ചതി.
൩൭൧.
‘‘ഝായ
മാ തേ കാമഗുണേ രമെസ്സു ചിത്തം;
മാ ലോഹഗുളം ഗിലീ പമത്തോ,
മാ കന്ദീ ദുക്ഖമിദന്തി ദയ്ഹമാനോ.
൩൭൨.
‘‘നത്ഥി
യമ്ഹി ഝാനഞ്ച പഞ്ഞാ ച, സ വേ നിബ്ബാനസന്തികേ.
൩൭൩.
‘‘സുഞ്ഞാഗാരം പവിട്ഠസ്സ, സന്തചിത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ;
അമാനുസീ രതീ ഹോതി, സമ്മാ ധമ്മം വിപസ്സതോ.
൩൭൪.
‘‘യതോ യതോ സമ്മസതി, ഖന്ധാനം ഉദയബ്ബയം;
ലഭതീ പീതിപാമൊജ്ജം, അമതം തം വിജാനതം.
൩൭൫.
‘‘തത്രായമാദി ഭവതി, ഇധ പഞ്ഞസ്സ ഭിക്ഖുനോ;
ഇന്ദ്രിയഗുത്തി സന്തുട്ഠി, പാതിമൊക്ഖേ ച സംവരോ.
൩൭൬.
‘‘മിത്തേ ഭജസ്സു കല്യാണേ, സുദ്ധാജീവേ അതന്ദിതേ;
പടിസന്ഥാരവുത്യസ്സ, ആചാരകുസലോ സിയാ;
തതോ പാമൊജ്ജബഹുലോ, ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സതീ’’തി.
തത്ഥ മെത്താവിഹാരീതി മെത്താകമ്മട്ഠാനേ കമ്മം കരൊന്തോപി മെത്താവസേന തികചതുക്കജ്ഝാനേ നിബ്ബത്തെത്വാ ഠിതോപി മെത്താവിഹാരീയേവ നാമ. പസന്നോതി യോ പന ബുദ്ധസാസനേ പസന്നോ ഹോതി, പസാദം രോചേതിയേവാതി അത്ഥോ. പദം സന്തന്തി നിബ്ബാനസ്സേതം നാമം. ഏവരൂപോ ഹി ഭിക്ഖു സന്തം കൊട്ഠാസം സബ്ബസങ്ഖാരാനം ഉപസന്തതായ സങ്ഖാരൂപസമം, പരമസുഖതായ സുഖന്തി ലദ്ധനാമം നിബ്ബാനം അധിഗച്ഛതി, വിന്ദതിയേവാതി അത്ഥോ.
സിഞ്ച ഭിക്ഖു ഇമം നാവന്തി ഭിക്ഖു ഇമം അത്തഭാവസങ്ഖാതം നാവം മിച്ഛാവിതക്കോദകം ഛഡ്ഡെന്തോ സിഞ്ച. സിത്താ തേ ലഹുമെസ്സതീതി യഥാ ഹി മഹാസമുദ്ദേ ഉദകസ്സേവ ഭരിതാ നാവാ ഛിദ്ദാനി ഛെത്വാതി രാഗദോസബന്ധനാനി ഛിന്ദ. ഏതാനി ഹി ഛിന്ദിത്വാ അരഹത്തപ്പത്തോ തതോ അപരഭാഗേ അനുപാദിസേസനിബ്ബാനമേവ ഏഹിസി, ഗമിസ്സസീതി അത്ഥോ.
പഞ്ച ഛിന്ദേതി പഞ്ച ജഹേതി ഉപരിദേവലോകസമ്പാപകാനി പഞ്ചുദ്ധമ്ഭാഗിയസംയോജനാനി പുരിസോ ഗീവായ ബദ്ധരജ്ജുകം വിയ അരഹത്തമഗ്ഗേന ജഹെയ്യ പജഹെയ്യ, ഛിന്ദെയ്യാതി അത്ഥോ. പഞ്ച ചുത്തരി ഭാവയേതി ഉദ്ധമ്ഭാഗിയസംയോജനാനം പഹാനത്ഥായ സദ്ധാദീനി പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി ഉത്തരി ഭാവെയ്യ. പഞ്ചസങ്ഗാതിഗോതി ഏവം സന്തേ പഞ്ചന്നം രാഗദോസമോഹമാനദിട്ഠിസങ്ഗാനം അതിക്കമനേന പഞ്ചസങ്ഗാതിഗോ ഭിക്ഖു ഓഘതിണ്ണോതി വുച്ചതി, ചത്താരോ ഓഘേ തിണ്ണോയേവാതി വുച്ചതീതി അത്ഥോ.
ഝായ ഭിക്ഖൂതി ഭിക്ഖു ത്വം ദ്വിന്നം ഝാനാനം വസേന ഝായ ചേവ, കായകമ്മാദീസു ച അപ്പമത്തവിഹാരിതായ മാ പമജ്ജി. രമെസ്സൂതി പഞ്ചവിധേ ച കാമഗുണേ തേ ചിത്തം മാ രമെസ്സു. മാ ലോഹഗുളന്തി സതിവൊസ്സഗ്ഗലക്ഖണേന ഹി പമാദേന പമത്താ നിരയേ തത്തം ലോഹഗുളം ഗിലന്തി, തേന തം വദാമി ‘‘മാ പമത്തോ ഹുത്വാ ലോഹഗുളം ഗിലി, മാ നിരയേ ഡയ്ഹമാനോ ‘ദുക്ഖമിദ’ന്തി കന്ദീ’’തി അത്ഥോ.
നത്ഥി ഝാനന്തി ഝാനുപ്പാദികായ വായാമപഞ്ഞായ അപഞ്ഞസ്സ ഝാനം നാമ നത്ഥി. പഞ്ഞാ നത്ഥീതി യമ്ഹി ഝാനഞ്ച പഞ്ഞാ ചാതി യമ്ഹി പുഗ്ഗലേ ഇദം ഉഭയമ്പി അത്ഥി, സോ നിബ്ബാനസ്സ സന്തികേ ഠിതോയേവാതി അത്ഥോ.
സുഞ്ഞാഗാരം പവിട്ഠസ്സാതി കിസ്മിഞ്ചിദേവ വിവിത്തോകാസേ കമ്മട്ഠാനം അവിജഹിത്വാ കമ്മട്ഠാനമനസികാരേന നിസിന്നസ്സ. സന്തചിത്തസ്സാതി നിബ്ബുതചിത്തസ്സ. സമ്മാതി ഹേതുനാ കാരണേന ധമ്മം വിപസ്സന്തസ്സ വിപസ്സനാസങ്ഖാതാ അമാനുസീ രതി അട്ഠസമാപത്തിസങ്ഖാതാ ദിബ്ബാപി രതി ഹോതി ഉപ്പജ്ജതീതി അത്ഥോ.
യതോ യതോ സമ്മസതീതി അട്ഠതിംസായ ആരമ്മണേസു കമ്മം കരൊന്തോ യേന യേനാകാരേന, പുരേഭത്താദീസു വാ കാലേസു യസ്മിം യസ്മിം അത്തനാ അഭിരുചിതേ കാലേ, അഭിരുചിതേ വാ കമ്മട്ഠാനേ കമ്മം കരൊന്തോ സമ്മസതി. ഉദയബ്ബയന്തി പഞ്ചന്നം ഖന്ധാനം പഞ്ചവീസതിയാ ലക്ഖണേഹി ഉദയം പീതിപാമൊജ്ജന്തി ഏവം ഖന്ധാനം ഉദയബ്ബയം സമ്മസന്തോ ധമ്മപീതിം ധമ്മപാമൊജ്ജഞ്ച ലഭതി. അമതന്തി തം സപ്പച്ചയേ നാമരൂപേ പാകടേ ഹുത്വാ ഉപട്ഠഹന്തേ ഉപ്പന്നം പീതിപാമൊജ്ജം അമതനിബ്ബാനസമ്പാപകത്താ
തത്രായമാദി ഭവതീതി തത്ര അയം ആദി, ഇദം പുബ്ബട്ഠാനം ഹോതി. ഇധ പഞ്ഞസ്സാതി ഇമസ്മിം സാസനേ പണ്ഡിതഭിക്ഖുനോ. ഇദാനി ‘‘തം ആദീ’’തി വുത്തം പുബ്ബട്ഠാനം ദസ്സെന്തോ ഇന്ദ്രിയഗുത്തീതിആദിമാഹ. ചതുപാരിസുദ്ധിസീലഞ്ഹി പുബ്ബട്ഠാനം നാമ. തത്ഥ ഇന്ദ്രിയഗുത്തീതി ഇന്ദ്രിയസംവരോ. സന്തുട്ഠീതി ചതുപച്ചയസന്തോസോ. തേന ആജീവപാരിസുദ്ധി ചേവ പച്ചയസന്നിസ്സിതഞ്ച സീലം കഥിതം. പാതിമൊക്ഖേതി പാതിമൊക്ഖസങ്ഖാതേ ജെട്ഠകസീലേ പരിപൂരകാരിതാ കഥിതാ.
മിത്തേ ഭജസ്സു കല്യാണേതി വിസ്സട്ഠകമ്മന്തേ അപതിരൂപസഹായേ വജ്ജെത്വാ സാധുജീവിതായ സുദ്ധാജീവേ ജങ്ഘബലം നിസ്സായ ജീവികകപ്പനായ അകുസീതേ അതന്ദിതേ കല്യാണമിത്തേ ഭജസ്സു, സേവസ്സൂതി അത്ഥോ. പടിസന്ഥാരവുത്യസ്സാതി ആമിസപടിസന്ഥാരേന ച ധമ്മപടിസന്ഥാരേന ച സമ്പന്നവുത്തിതായ പടിസന്ഥാരവുത്തി അസ്സ, പടിസന്ഥാരസ്സ കാരകാ ഭവെയ്യാതി അത്ഥോ. ആചാരകുസലോതി സീലമ്പി ആചാരോ, വത്തപടിവത്തമ്പി ആചാരോ. തത്ഥ കുസലോ സിയാ, ഛേകോ ഭവെയ്യാതി അത്ഥോ. തതോ പാമൊജ്ജബഹുലോതി തതോ പടിസന്ഥാരവുത്തിതോ ച ആചാരകോസല്ലതോ ച ഉപ്പന്നേന ധമ്മപാമൊജ്ജേന പാമൊജ്ജബഹുലോ ഹുത്വാ തം സകലസ്സാപി വട്ടദുക്ഖസ്സ അന്തം കരിസ്സതീതി അത്ഥോ.
ഏവം സത്ഥാരാ ദേസിതാസു ഇമാസു ഗാഥാസു ഏകമേകിസ്സായ ഗാഥായ പരിയോസാനേ ഏകമേകം ഭിക്ഖുസതം നിസിന്നനിസിന്നട്ഠാനേയേവ സഹ പടിസമ്ഭിദാഹി അരഹത്തം പത്വാ വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ സബ്ബേപി തേ ഭിക്ഖൂ ആകാസേനേവ വീസയോജനസതികം
സമ്ബഹുലഭിക്ഖുവത്ഥു സത്തമം.
൮. പഞ്ചസതഭിക്ഖുവത്ഥു
വസ്സികാ വിയ പുപ്ഫാനീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ പഞ്ചസതേ ഭിക്ഖൂ ആരബ്ഭ കഥേസി.
തേ കിര സത്ഥു സന്തികേ കമ്മട്ഠാനം ഗഹെത്വാ അരഞ്ഞേ സമണധമ്മം കരൊന്താ പാതോവ പുപ്ഫിതാനി വസ്സികപുപ്ഫാനി സായം വണ്ടതോ മുച്ചന്താനി ദിസ്വാ ‘‘പുപ്ഫാനം വണ്ടേഹി മുച്ചനതോ മയം പഠമതരം രാഗാദീഹി മുച്ചിസ്സാമാ’’തി വായമിംസു. സത്ഥാ തേ ഭിക്ഖൂ ഓലോകെത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനാ നാമ വണ്ടതോ മുച്ചനപുപ്ഫേന വിയ ദുക്ഖതോ മുച്ചിതും വായമിതബ്ബമേവാ’’തി വത്വാ ഗന്ധകുടിയം നിസിന്നോവ ആലോകം ഫരിത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
൩൭൭.
‘‘വസ്സികാ വിയ പുപ്ഫാനി, മദ്ദവാനി പമുഞ്ചതി;
ഏവം രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച, വിപ്പമുഞ്ചേഥ ഭിക്ഖവോ’’തി.
തത്ഥ വസ്സികാതി സുമനാ. മദ്ദവാനീതി മിലാതാനി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ വസ്സികാ ഹിയ്യോ പുപ്ഫിതപുപ്ഫാനി
ദേസനാവസാനേ സബ്ബേപി തേ ഭിക്ഖൂ അരഹത്തേ പതിട്ഠഹിംസൂതി.
പഞ്ചസതഭിക്ഖുവത്ഥു അട്ഠമം.
൯. സന്തകായത്ഥേരവത്ഥു
സന്തകായോതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ സന്തകായത്ഥേരം നാമ ആരബ്ഭ കഥേസി.
തസ്സ കിര ഹത്ഥപാദകുക്കുച്ചം നാമ നാഹോസി, കായവിജമ്ഭനരഹിതോ സന്തഅത്തഭാവോവ അഹോസി. സോ കിര സീഹയോനിതോ ആഗതോ ഥേരോ. സീഹാ കിര ഏകദിവസം ഗോചരം ഗഹെത്വാ രജതസുവണ്ണമണിപവാളഗുഹാനം അഞ്ഞതരം പവിസിത്വാ മനോസിലാതലേ ഹരിതാലചുണ്ണേസു സത്താഹം നിപജ്ജിത്വാ
൩൭൮.
‘‘സന്തകായോ സന്തവാചോ, സന്തവാ സുസമാഹിതോ;
വന്തലോകാമിസോ ഭിക്ഖു, ഉപസന്തോതി വുച്ചതീ’’തി.
തത്ഥ സന്തകായോതി പാണാതിപാതാദീനം അഭാവേന സന്തകായോ, മുസാവാദാദീനം അഭാവേന സന്തവാചോ, അഭിജ്ഝാദീനം അഭാവേന സന്തവാ, കായാദീനം തിണ്ണമ്പി സുട്ഠു സമാഹിതത്താ സുസമാഹിതോ, ചതൂഹി മഗ്ഗേഹി ലോകാമിസസ്സ വന്തതായ വന്തലോകാമിസോ ഭിക്ഖു അബ്ഭന്തരേ രാഗാദീനം ഉപസന്തതായ ഉപസന്തോതി വുച്ചതീതി അത്ഥോ.
ദേസനാവസാനേ സോ ഥേരോ അരഹത്തേ പതിട്ഠഹി, സമ്പത്താനമ്പി സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ അഹോസീതി.
സന്തകായത്ഥേരവത്ഥു നവമം.
൧൦. നങ്ഗലകുലത്ഥേരവത്ഥു
അത്തനാ ചോദയത്താനന്തി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ നങ്ഗലകുലത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി.
ഏകോ കിര ദുഗ്ഗതമനുസ്സോ പരേസം ഭതിം കത്വാ ജീവതി, തം ഏകോ ഭിക്ഖു പിലോതികഖണ്ഡനിവത്ഥം നങ്ഗലം ഉക്ഖിപിത്വാ ഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ഏവമാഹ – ‘‘കിം പന തേ ഏവം ജീവനതോ പബ്ബജിതും ന വര’’ന്തി. കോ മം, ഭന്തേ, ഏവം ജീവന്തം പബ്ബാജെസ്സതീതി? സചേ പബ്ബജിസ്സസി നങ്ഗലകുലത്ഥേരോത്വേവ പഞ്ഞായി. സോ ബുദ്ധാനം ഉപ്പന്നലാഭസക്കാരം നിസ്സായ ജീവന്തോ ഉക്കണ്ഠിത്വാ ഉക്കണ്ഠിതം വിനോദേതും അസക്കൊന്തോ ‘‘ന ദാനി സദ്ധാദെയ്യാനി കാസായാനി പരിദഹിത്വാ ഗമിസ്സാമീ’’തി തം രുക്ഖമൂലം ഗന്ത്വാ അത്തനാവ അത്താനം ഓവദി – ‘‘അഹിരിക, നില്ലജ്ജ, ഇദം നിവാസെത്വാ വിബ്ഭമിത്വാ ഭതിം കത്വാ ജീവിതുകാമോ ജാതോ’’തി. തസ്സേവം അത്താനം ഓവദന്തസ്സേവ ചിത്തം തനുകഭാവം ഗതം. സോ നിവത്തിത്വാ പുന കതിപാഹച്ചയേന
ഭിക്ഖൂ തേന സദ്ധിം കേളിം കരൊന്താ ആഹംസു – ‘‘ആവുസോ നങ്ഗലത്ഥേര, തവ വിചരണമഗ്ഗോ അവളഞ്ജോ വിയ ജാതോ, ആചരിയസ്സ സന്തികം ന ഗച്ഛസി മഞ്ഞേ’’തി. ആമ, ഭന്തേ, മയം സംസഗ്ഗേ സതി അഗമിമ്ഹാ, ഇദാനി പന സോ സംസഗ്ഗോ ഛിന്നോ, തേന ന ഗച്ഛാമാതി. തം സുത്വാ ഭിക്ഖൂ ‘‘ഏസ അഭൂതം വത്വാ അഞ്ഞം ബ്യാകരോതീ’’തി സത്ഥു തമത്ഥം ആരോചേസും. സത്ഥാ ‘‘ആമ, ഭിക്ഖവേ, മമ പുത്തോ അത്തനാവ അത്താനം ചോദെത്വാ പബ്ബജിതകിച്ചസ്സ മത്ഥകം പത്തോ’’തി വത്വാ ധമ്മം ദേസെന്തോ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
൩൭൯.
‘‘അത്തനാ ചോദയത്താനം, പടിമംസേഥ അത്തനാ;
സോ അത്തഗുത്തോ സതിമാ, സുഖം ഭിക്ഖു വിഹാഹിസി.
൩൮൦.
‘‘അത്താ ഹി അത്തനോ നാഥോ, കോ ഹി നാഥോ പരോ സിയാ;
അത്താ ഹി അത്തനോ ഗതി;
തസ്മാ സംയമമത്താനം, അസ്സം ഭദ്രംവ വാണിജോ’’തി.
തത്ഥ ചോദയത്താനന്തി അത്തനാവ അത്താനം ചോദയ സാരയ. പടിമംസേഥാതി അത്തനാവ അത്താനം പരിവീമംസഥ. സോതി സോ ത്വം, ഭിക്ഖു, ഏവം സന്തേ അത്തനാവ ഗുത്തതായ അത്തഗുത്തോ, ഉപട്ഠിതസതിതായ സതിമാ ഹുത്വാ സബ്ബിരിയാപഥേസു സുഖം വിഹരിസ്സസീതി അത്ഥോ.
നാഥോതി കോ ഹി നാഥോ പരോതി യസ്മാ പരസ്സ അത്തഭാവേ പതിട്ഠായ കുസലം വാ കത്വാ സഗ്ഗപരായണേന മഗ്ഗം വാ ഭാവെത്വാ സച്ഛികതഫലേന ഭവിതും ന സക്കാ, തസ്മാ കോ ഹി നാമ പരോ നാഥോ ഭവെയ്യാതി അത്ഥോ. തസ്മാതി യസ്മാ അത്താവ അത്തനോ ഗതി പതിട്ഠാ സരണം, തസ്മാ യഥാ ഭദ്രം അസ്സാജാനീയം നിസ്സായ ലാഭം പത്ഥയന്തോ വാണിജോ തസ്സ വിസമട്ഠാനചാരം പച്ഛിന്ദിത്വാ ദിവസസ്സ തിക്ഖത്തും നഹാപെന്തോ ഭോജെന്തോ സംയമേതി പടിജഗ്ഗതി, ഏവം ത്വമ്പി അനുപ്പന്നസ്സ അകുസലസ്സ ഉപ്പാദം നിവാരെന്തോ സതിസമ്മോസേന ഉപ്പന്നം അകുസലം പജഹന്തോ അത്താനം സംയമ ഗോപയ, ഏവം സന്തേ പഠമജ്ഝാനം ആദിം കത്വാ ലോകിയലോകുത്തരവിസേസം അധിഗമിസ്സസീതി അത്ഥോ.
ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.
നങ്ഗലകുലത്ഥേരവത്ഥു ദസമം.
൧൧. വക്കലിത്ഥേരവത്ഥു
പാമൊജ്ജബഹുലോതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ വക്കലിത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി.
സോ
സത്ഥാ തസ്സ കിലമനഭാവം ഞത്വാ ‘‘അയം ഭിക്ഖു മമ സന്തികാ അസ്സാസം അലഭന്തോ മഗ്ഗഫലാനം
൩൮൧.
‘‘പാമൊജ്ജബഹുലോ
അധിഗച്ഛേ പദം സന്തം, സങ്ഖാരൂപസമം സുഖ’’ന്തി.
തസ്സത്ഥോ – പകതിയാപി പാമൊജ്ജബഹുലോ ഭിക്ഖു ബുദ്ധസാസനേ പസാദം രോചേതി, സോ ഏവം പസന്നോ ബുദ്ധസാസനേ സന്തം പദം സങ്ഖാരൂപസമം സുഖന്തി ലദ്ധനാമം നിബ്ബാനം അധിഗച്ഛെയ്യാതി. ഇമഞ്ച പന ഗാഥം വത്വാ സത്ഥാ വക്കലിത്ഥേരസ്സ ഹത്ഥം പസാരെത്വാ –
‘‘ഏഹി വക്കലി മാ ഭായി, ഓലോകേഹി തഥാഗതം;
അഹം തം ഉദ്ധരിസ്സാമി, പങ്കേ സന്നംവ കുഞ്ജരം.
‘‘ഏഹി വക്കലി മാ ഭായി, ഓലോകേഹി തഥാഗതം;
അഹം തം മോചയിസ്സാമി, രാഹുഗ്ഗഹംവ സൂരിയം.
‘‘ഏഹി വക്കലി മാ ഭായി, ഓലോകേഹി തഥാഗതം;
അഹം തം മോചയിസ്സാമി, രാഹുഗ്ഗഹംവ ചന്ദിമ’’ന്തി. –
ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി. സോ ‘‘ദസബലോ മേ ദിട്ഠോ, ഏഹീതി ച അവ്ഹാനമ്പി ലദ്ധ’’ന്തി ബലവപീതിം ഉപ്പാദെത്വാ ‘‘കുതോ നു ഖോ ഗന്തബ്ബ’’ന്തി ഗമനമഗ്ഗം അപസ്സന്തോ ദസബലസ്സ സമ്മുഖേ ആകാസേ ഉപ്പതിത്വാ പഠമപാദേ പബ്ബതേ
വക്കലിത്ഥേരവത്ഥു ഏകാദസമം.
൧൨. സുമനസാമണേരവത്ഥു
യോ ഹവേതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ പുബ്ബാരാമേ വിഹരന്തോ സുമനസാമണേരം ആരബ്ഭ കഥേസി. തത്രായം അനുപുബ്ബീ കഥാ –
പദുമുത്തരബുദ്ധകാലസ്മിഞ്ഹി ഏകോ കുലപുത്തോ സത്ഥാരാ ചതുപരിസമജ്ഝേ ഏകം ഭിക്ഖും ദിബ്ബചക്ഖുകാനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപെന്തം ദിസ്വാ തം സമ്പത്തിം പത്ഥയമാനോ സത്ഥാരം നിമന്തെത്വാ സത്താഹം ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ മഹാദാനം ദത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, അഹമ്പി അനാഗതേ ഏകസ്സ ബുദ്ധസ്സ സാസനേ ദിബ്ബചക്ഖുകാനം അഗ്ഗോ ഭവെയ്യ’’ന്തി പത്ഥനം ഠപേസി. സത്ഥാ കപ്പസതസഹസ്സം ഓലോകെന്തോ തസ്സ പത്ഥനായ സമിജ്ഝനഭാവം വിദിത്വാ ‘‘ഇതോ കപ്പസതസഹസ്സമത്ഥകേ ഗോതമബുദ്ധസാസനേ ദിബ്ബചക്ഖുകാനം അഗ്ഗോ അനുരുദ്ധോ നാമ ഭവിസ്സസീ’’തി ബ്യാകാസി. സോ തം ബ്യാകരണം സുത്വാ സ്വേ പത്തബ്ബം വിയ തം സമ്പത്തിം മഞ്ഞമാനോ പരിനിബ്ബുതേ സത്ഥരി ഭിക്ഖൂ ദിബ്ബചക്ഖുപരികമ്മം പുച്ഛിത്വാ സത്തയോജനികം കഞ്ചനഥൂപം പരിക്ഖിപിത്വാ അനേകാനി ദീപരുക്ഖസഹസ്സാനി കാരെത്വാ ദീപപൂജം കത്വാ തതോ ചുതോ ദേവലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ ദേവമനുസ്സേസു കപ്പസതസഹസ്സാനി സംസരിത്വാ ഇമസ്മിം കപ്പേ ബാരാണസിയം ദലിദ്ദകുലേ നിബ്ബത്തോ സുമനസെട്ഠിം നിസ്സായ തസ്സ തിണഹാരകോ ഹുത്വാ ജീവികം കപ്പേസി. അന്നഭാരോതിസ്സ നാമം അഹോസി. സുമനസെട്ഠീപി തസ്മിം നഗരേ നിച്ചകാലം മഹാദാനം ദേതി.
അഥേകദിവസം ഉപരിട്ഠോ നാമ പച്ചേകബുദ്ധോ ഗന്ധമാദനേ നിരോധസമാപത്തിതോ
‘‘ഇമിനാ
നത്ഥീതി വചനം നാമ, മാ അഹോസി ഭവാഭവേ. –
ഭന്തേ ഏവരൂപാ ദുജ്ജീവിതാ മുച്ചെയ്യം, നത്ഥീതി പദമേവ ന സുണെയ്യ’’ന്തി പത്ഥനം ഠപേസി. പച്ചേകബുദ്ധോ ‘‘ഏവം ഹോതു മഹാപുഞ്ഞാ’’തി വത്വാ അനുമോദനം കത്വാ പക്കാമി.
സുമനസെട്ഠിനോപി ഛത്തേ അധിവത്ഥാ ദേവതാ ‘‘അഹോ ദാനം പരമദാനം, ഉപരിട്ഠേ സുപതിട്ഠിത’’ന്തി
അഥസ്സ
സോ ‘‘സാധു, ഭന്തേ’’തി തം അഭിവാദെത്വാ സെട്ഠിസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘ഗണ്ഹ, സാമി, പത്തി’’ന്തി ആഹ. തേന ഹി ഇമേ കഹാപണേ ഗണ്ഹാതി. നാഹം പിണ്ഡപാതം വിക്കിണാമി, സദ്ധായ തേ പത്തിം ദമ്മീതി. ‘‘ത്വം സദ്ധായ ദേസി, അഹമ്പി തവ ഗുണേ പൂജേമി, ഗണ്ഹ, താത, ഇതോ പട്ഠായ
സോ സുമനസെട്ഠിസ്സ സഹായകോ ഹുത്വാ യാവജീവം പുഞ്ഞാനി കത്വാ തതോ ചുതോ ദേവലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ അനുരുദ്ധോതിസ്സ നാമം അകംസു. സോ മഹാനാമസക്കസ്സ കനിട്ഠഭാതാ, സത്ഥു ചൂളപിതു പുത്തോ പരമസുഖുമാലോ മഹാപുഞ്ഞോ അഹോസി. ഏകദിവസം കിര ഛസു ഖത്തിയേസു പൂവേ ലക്ഖം കത്വാ ഗുളേഹി കീളന്തേസു അനുരുദ്ധോ പരാജിതോ പൂവാനം അത്ഥായ മാതു സന്തികം പഹിണി. സാ മഹന്തം സുവണ്ണഥാലം പൂരെത്വാ പൂവേ പേസേസി. പൂവേ ഖാദിത്വാ പുന കീളന്തോ പരാജിതോ തഥേവ പഹിണി. ഏവം തിക്ഖത്തും പൂവേസു ആഹടേസു ചതുത്ഥേ വാരേ മാതാ ‘‘ഇദാനി പൂവാ നത്ഥീ’’തി പഹിണി. തസ്സാ വചനം സുത്വാ ‘‘നത്ഥീ’’തി പദസ്സ അസുതപുബ്ബതായ ‘‘നത്ഥിപൂവാ നാമ ഇദാനി ഭവിസ്സന്തീ’’തി സഞ്ഞം കത്വാ ‘‘ഗച്ഛ നത്ഥിപൂവേ ആഹരാ’’തി പേസേസി. അഥസ്സ
അനുരുദ്ധോപി ചിന്തേസി – ‘‘ന മം മഞ്ഞേ ഇതോ പുബ്ബേ മാതാ പിയായതി. ന ഹി മേ അഞ്ഞദാ തായ നത്ഥിപൂവാ നാമ പക്കപുബ്ബാ’’തി. സോ ഗന്ത്വാ മാതരം ഏവമാഹ – ‘‘അമ്മ, നാഹം തവ പിയോ’’തി. താത, കിം വദേസി, മമ അക്ഖീഹിപി ഹദയമംസതോപി ത്വം പിയതരോതി. സചാഹം, അമ്മ, തവ പിയോ, കസ്മാ മമ പുബ്ബേ ഏവരൂപേ നത്ഥിപൂവേ നാമ ന അദാസീതി. സാ തം പുരിസം പുച്ഛി – ‘‘താത, കിഞ്ചി പാതിയം അഹോസീ’’തി. ആമ, അയ്യേ, പൂവാനം പാതി പരിപുണ്ണാ അഹോസി, ന മേ ഏവരൂപാ ദിട്ഠപുബ്ബാതി. സാ ചിന്തേസി – ‘‘പുത്തോ മേ കതപുഞ്ഞോ, ദേവതാഹിസ്സ ദിബ്ബപൂവാ പഹിതാ ഭവിസ്സന്തീ’’തി. സോപി മാതരം ആഹ – ‘‘അമ്മ, ന മയാ ഏവരൂപാ
സത്ഥു പന പരിവാരത്ഥം കുലപടിപാടിയാ സാകിയകുമാരേസു പബ്ബജന്തേസു മഹാനാമേന സക്കേന, ‘‘താത, അമ്ഹാകം കുലാ കോചി പബ്ബജിതോ നത്ഥി, തയാ വാ പബ്ബജിതബ്ബം, മയാ വാ’’തി വുത്തേ സോ ആഹ – ‘‘അഹം അതിസുഖുമാലോ പബ്ബജിതും ന സക്ഖിസ്സാമീ’’തി. തേന ഹി കമ്മന്തം ഉഗ്ഗണ്ഹ, അഹം പബ്ബജിസ്സാമീതി. കോ ഏസ കമ്മന്തോ നാമാതി? സോ ഹി ഭത്തസ്സ ഉട്ഠാനട്ഠാനമ്പി ന ജാനാതി, കമ്മന്തം കിമേവ ജാനിസ്സതി, തസ്മാ ഏവമാഹ. ഏകദിവസഞ്ഹി
സോ ‘‘ഏഹി ഖോ തേ, അനുരുദ്ധ, ഘരാവാസത്ഥം അനുസാസിസ്സാമി, പഠമം ഖെത്തം കസാപേതബ്ബ’’ന്തിആദിനാ നയേന ഭാതരാ വുത്താനം കമ്മന്താനം അപരിയന്തഭാവം സുത്വാ ‘‘ന മേ ഘരാവാസേന അത്ഥോ’’തി മാതരം ആപുച്ഛിത്വാ ഭദ്ദിയപമുഖേഹി പഞ്ചഹി സാകിയകുമാരേഹി സദ്ധിം നിക്ഖമിത്വാ അനുപിയമ്ബവനേ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ പബ്ബജി. പബ്ബജിത്വാ ച പന സമ്മാപടിപദം പടിപന്നോ അനുപുബ്ബേന തിസ്സോ വിജ്ജാ സച്ഛികത്വാ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ ഏകാസനേ നിസിന്നോവ ഹത്ഥതലേ ഠപിതആമലകാനി വിയ സഹസ്സലോകധാതുയോ ഓലോകനസമത്ഥോ ഹുത്വാ –
‘‘പുബ്ബേനിവാസം ജാനാമി, ദിബ്ബചക്ഖു വിസോധിതം;
തേവിജ്ജോ ഇദ്ധിപത്തൊമ്ഹി, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി. (ഥേരഗാ॰ ൩൩൨, ൫൬൨) –
ഉദാനം
‘‘അന്നഭാരോ
പിണ്ഡപാതോ മയാ ദിന്നോ, ഉപരിട്ഠസ്സ താദിനോ’’തി. –
ആഹ
അഥ നം ഏകദിവസം പടിജഗ്ഗന്തോ വിയ
ഥേരോ
‘‘സുണോഹി മേ നാഗരാജ, ഉഗ്ഗതേജ മഹബ്ബല;
ദേഹി മേ പാനീയഘടം, ഭേസജ്ജത്ഥമ്ഹി ആഗതോ’’തി.
തം സുത്വാ നാഗരാജാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
‘‘പുരത്ഥിമസ്മിം ദിസാഭാഗേ, ഗങ്ഗാ നാമ മഹാനദീ;
മഹാസമുദ്ദമപ്പേതി, തതോ ത്വം പാനീയം ഹരാ’’തി.
തം സുത്വാ സാമണേരോ ‘‘അയം നാഗരാജാ അത്തനോ ഇച്ഛായ ന ദസ്സതി, അഹം ബലക്കാരം കത്വാ ആനുഭാവം ജാനാപെത്വാ ഇമം അഭിഭവിത്വാവ പാനീയം ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി ചിന്തെത്വാ, ‘‘മഹാരാജ
‘‘ഇതോവ പാനീയം ഹാസ്സം, ഇമിനാവമ്ഹി അത്ഥികോ;
യദി തേ ഥാമബലം അത്ഥി, നാഗരാജ നിവാരയാ’’തി.
അഥ
‘‘സാമണേര സചേ അത്ഥി, തവ വിക്കമ പോരിസം;
അഭിനന്ദാമി തേ വാചം, ഹരസ്സു പാനീയം മമാ’’തി.
അഥ
‘‘സുണോഹി മേ നാഗരാജ, ഉഗ്ഗതേജ മഹബ്ബല;
ദേഹി മേ പാനീയഘടം, ഭേസജ്ജത്ഥമ്ഹി ആഗതോ’’തി.
അഥ നം നാഗോ ആഹ –
‘‘സാമണേര സചേ അത്ഥി, തവ വിക്കമ പോരിസം;
അഭിനന്ദാമി തേ വാചം, ഹരസ്സു പാനീയം മമാ’’തി.
സോ തിക്ഖത്തും നാഗരാജസ്സ പടിഞ്ഞം ഗഹെത്വാ ആകാസേ ഠിതകോവ ദ്വാദസയോജനികം ബ്രഹ്മത്തഭാവം മാപെത്വാ ആകാസതോ ഓരുയ്ഹ നാഗരാജസ്സ ഫണേ അക്കമിത്വാ അധോമുഖം നിപ്പീളേസി, താവദേവ ബലവതാ പുരിസേന അക്കന്തഅല്ലചമ്മം വിയ നാഗരാജസ്സ ഫണേ അക്കന്തമത്തേ ഓഗലിത്വാ ദബ്ബിമത്താ ഫണപുടകാ അഹേസും. നാഗരാജസ്സ ഫണേഹി മുത്തമുത്തട്ഠാനതോ താലക്ഖന്ധപമാണാ
ഥേരോപി സാമണേരം ആദായ പായാസി. സത്ഥാ ഥേരസ്സ ആഗമനഭാവം ഞത്വാ മിഗാരമാതുപാസാദേ ഥേരസ്സ ആഗമനം ഓലോകെന്തോ നിസീദി. ഭിക്ഖൂപി ഥേരം ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ പച്ചുഗ്ഗന്ത്വാ പത്തചീവരം പടിഗ്ഗഹേസും. അഥേകച്ചേ സാമണേരം സീസേപി കണ്ണേസുപി ബാഹായമ്പി ഗഹെത്വാ സഞ്ചാലെത്വാ ‘‘കിം, സാമണേര ചൂളകനിട്ഠ, ന ഉക്കണ്ഠിതോസീ’’തി ആഹംസു. സത്ഥാ തേസം കിരിയം ദിസ്വാ ചിന്തേസി – ‘‘ഭാരിയം വതിമേസം ഭിക്ഖൂനം കമ്മം ആസീവിസം ഗീവായ ഗണ്ഹന്താ വിയ സാമണേരം ഗണ്ഹന്തി, നാസ്സ ആനുഭാവം ജാനന്തി, അജ്ജ മയാ സുമനസാമണേരസ്സ ഗുണം പാകടം കാതും വട്ടതീ’’തി. ഥേരോപി ആഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ നിസീദി. സത്ഥാ തേന സദ്ധിം പടിസന്ഥാരം കത്വാ ആനന്ദത്ഥേരം ആമന്തേസി – ‘‘ആനന്ദ, അനോതത്തഉദകേനമ്ഹി പാദേ ധോവിതുകാമോ
നാഗരാജാ സാമണേരം ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ പച്ചുഗ്ഗന്ത്വാ കുടം
ഏവം തസ്മിം ഉപസമ്പന്നേ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും, ‘‘അച്ഛരിയം ആവുസോ, ഏവരൂപോ ഹി നാമ ദഹരസാമണേരസ്സ ആനുഭാവോ ഹോതി, ന നോ ഇതോ പുബ്ബേ ഏവരൂപോ ആനുഭാവോ ദിട്ഠപുബ്ബോ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, മമ സാസനേ ദഹരോപി സമ്മാ പടിപന്നോ ഏവരൂപം
൩൮൨.
‘‘യോ ഹവേ ദഹരോ ഭിക്ഖു, യുഞ്ജതി ബുദ്ധസാസനേ;
സോമം ലോകം പഭാസേതി, അബ്ഭാ മുത്തോവ ചന്ദിമാ’’തി.
തത്ഥ യുഞ്ജതീതി ഘടതി വായമതി. പഭാസേതീതി സോ ഭിക്ഖു അത്തനോ അരഹത്തമഗ്ഗഞാണേന അബ്ഭാദീഹി മുത്തോ ചന്ദിമാ വിയ ലോകം ഖന്ധാദിഭേദം ലോകം ഓഭാസേതി, ഏകാലോകം കരോതീതി അത്ഥോ.
ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.
സുമനസാമണേരവത്ഥു ദ്വാദസമം.
ഭിക്ഖുവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
പഞ്ചവീസതിമോ വഗ്ഗോ.