നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
ഖുദ്ദകനികായേ
ഉദാനപാളി
൧. ബോധിവഗ്ഗോ
൧. പഠമബോധിസുത്തം
൧. ഏവം
‘‘ഇതി ഇമസ്മിം സതി ഇദം ഹോതി, ഇമസ്സുപ്പാദാ ഇദം ഉപ്പജ്ജതി, യദിദം – അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം, സളായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ
അഥ ഖോ ഭഗവാ ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ തായം വേലായം ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
‘‘യദാ
ആതാപിനോ ഝായതോ ബ്രാഹ്മണസ്സ;
അഥസ്സ കങ്ഖാ വപയന്തി സബ്ബാ,
യതോ പജാനാതി സഹേതുധമ്മ’’ന്തി. പഠമം;
൨. ദുതിയബോധിസുത്തം
൨. ഏവം
‘‘ഇതി ഇമസ്മിം അസതി ഇദം ന ഹോതി, ഇമസ്സ നിരോധാ ഇദം നിരുജ്ഝതി, യദിദം – അവിജ്ജാനിരോധാ സങ്ഖാരനിരോധോ, സങ്ഖാരനിരോധാ വിഞ്ഞാണനിരോധോ, വിഞ്ഞാണനിരോധാ നാമരൂപനിരോധോ, നാമരൂപനിരോധാ സളായതനനിരോധോ, സളായതനനിരോധാ ഫസ്സനിരോധോ, ഫസ്സനിരോധാ വേദനാനിരോധോ, വേദനാനിരോധാ തണ്ഹാനിരോധോ, തണ്ഹാനിരോധാ ഉപാദാനനിരോധോ, ഉപാദാനനിരോധാ ഭവനിരോധോ, ഭവനിരോധാ ജാതിനിരോധോ, ജാതിനിരോധാ ജരാമരണം സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ നിരുജ്ഝന്തി. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ നിരോധോ ഹോതീ’’തി.
അഥ ഖോ ഭഗവാ ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ തായം വേലായം ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
‘‘യദാ ഹവേ പാതുഭവന്തി ധമ്മാ,
ആതാപിനോ
അഥസ്സ കങ്ഖാ വപയന്തി സബ്ബാ,
യതോ ഖയം പച്ചയാനം അവേദീ’’തി. ദുതിയം;
൩. തതിയബോധിസുത്തം
൩. ഏവം
‘‘ഇതി ഇമസ്മിം സതി ഇദം ഹോതി, ഇമസ്സുപ്പാദാ ഇദം ഉപ്പജ്ജതി, ഇമസ്മിം അസതി ഇദം ന ഹോതി, ഇമസ്സ നിരോധാ ഇദം നിരുജ്ഝതി; യദിദം – അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം, സളായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ സമ്ഭവന്തി. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.
‘‘അവിജ്ജായ ത്വേവ അസേസവിരാഗനിരോധാ സങ്ഖാരനിരോധോ, സങ്ഖാരനിരോധാ വിഞ്ഞാണനിരോധോ, വിഞ്ഞാണനിരോധാ നാമരൂപനിരോധോ, നാമരൂപനിരോധാ സളായതനനിരോധോ, സളായതനനിരോധാ ഫസ്സനിരോധോ, ഫസ്സനിരോധാ വേദനാനിരോധോ, വേദനാനിരോധാ തണ്ഹാനിരോധോ
അഥ ഖോ ഭഗവാ ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ തായം വേലായം ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
‘‘യദാ ഹവേ പാതുഭവന്തി ധമ്മാ,
ആതാപിനോ ഝായതോ ബ്രാഹ്മണസ്സ;
വിധൂപയം തിട്ഠതി മാരസേനം,
സൂരിയോവ
൪. ഹുംഹുങ്കസുത്തം
൪. ഏവം
അഥ ഖോ അഞ്ഞതരോ ഹുംഹുങ്കജാതികോ
അഥ ഖോ ഭഗവാ ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ
‘‘യോ ബ്രാഹ്മണോ ബാഹിതപാപധമ്മോ,
നിഹുംഹുങ്കോ
വേദന്തഗൂ വൂസിതബ്രഹ്മചരിയോ,
ധമ്മേന സോ ബ്രഹ്മവാദം വദെയ്യ;
യസ്സുസ്സദാ നത്ഥി കുഹിഞ്ചി ലോകേ’’തി. ചതുത്ഥം;
൫. ബ്രാഹ്മണസുത്തം
൫. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ ച സാരിപുത്തോ ആയസ്മാ ച മഹാമൊഗ്ഗല്ലാനോ ആയസ്മാ ച മഹാകസ്സപോ ആയസ്മാ ച മഹാകച്ചാനോ
അദ്ദസാ
അഥ ഖോ ഭഗവാ ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ തായം വേലായം ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
‘‘ബാഹിത്വാ പാപകേ ധമ്മേ, യേ ചരന്തി സദാ സതാ;
ഖീണസംയോജനാ
൬. മഹാകസ്സപസുത്തം
൬. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ രാജഗഹേ വിഹരതി വേളുവനേ കലന്ദകനിവാപേ. തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ പിപ്പലിഗുഹായം
തേന ഖോ പന സമയേന പഞ്ചമത്താനി ദേവതാസതാനി ഉസ്സുക്കം ആപന്നാനി ഹൊന്തി ആയസ്മതോ മഹാകസ്സപസ്സ പിണ്ഡപാതപടിലാഭായ. അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ താനി പഞ്ചമത്താനി ദേവതാസതാനി പടിക്ഖിപിത്വാ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ രാജഗഹം പിണ്ഡായ പാവിസി – യേന ദലിദ്ദവിസിഖാ കപണവിസിഖാ പേസകാരവിസിഖാ. അദ്ദസാ ഖോ ഭഗവാ ആയസ്മന്തം മഹാകസ്സപം രാജഗഹേ പിണ്ഡായ ചരന്തം യേന ദലിദ്ദവിസിഖാ കപണവിസിഖാ പേസകാരവിസിഖാ.
അഥ ഖോ ഭഗവാ ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ തായം വേലായം ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
‘‘അനഞ്ഞപോസിമഞ്ഞാതം, ദന്തം സാരേ പതിട്ഠിതം;
ഖീണാസവം വന്തദോസം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണ’’ന്തി. ഛട്ഠം;
൭. അജകലാപകസുത്തം
൭. ഏവം
അഥ ഖോ ഭഗവാ ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ തായം വേലായം ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
‘‘യദാ സകേസു ധമ്മേസു, പാരഗൂ ഹോതി ബ്രാഹ്മണോ;
അഥ ഏതം പിസാചഞ്ച, പക്കുലഞ്ചാതിവത്തതീ’’തി. സത്തമം;
൮. സങ്ഗാമജിസുത്തം
൮. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ സങ്ഗാമജി സാവത്ഥിം അനുപ്പത്തോ ഹോതി ഭഗവന്തം ദസ്സനായ. അസ്സോസി ഖോ ആയസ്മതോ സങ്ഗാമജിസ്സ പുരാണദുതിയികാ – ‘‘അയ്യോ കിര സങ്ഗാമജി സാവത്ഥിം അനുപ്പത്തോ’’തി. സാ ദാരകം ആദായ ജേതവനം അഗമാസി.
തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ സങ്ഗാമജി അഞ്ഞതരസ്മിം രുക്ഖമൂലേ ദിവാവിഹാരം നിസിന്നോ ഹോതി. അഥ ഖോ ആയസ്മതോ സങ്ഗാമജിസ്സ പുരാണദുതിയികാ യേനായസ്മാ സങ്ഗാമജി തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം സങ്ഗാമജിം ഏതദവോച – ‘‘ഖുദ്ദപുത്തഞ്ഹി
ദുതിയമ്പി ഖോ ആയസ്മതോ സങ്ഗാമജിസ്സ പുരാണദുതിയികാ ആയസ്മന്തം
തതിയമ്പി
അഥ ഖോ ആയസ്മതോ സങ്ഗാമജിസ്സ പുരാണദുതിയികാ തം ദാരകം ആയസ്മതോ സങ്ഗാമജിസ്സ പുരതോ നിക്ഖിപിത്വാ പക്കാമി
അഥ ഖോ ആയസ്മാ സങ്ഗാമജി തം ദാരകം നേവ ഓലോകേസി നാപി ആലപി. അഥ ഖോ ആയസ്മതോ സങ്ഗാമജിസ്സ പുരാണദുതിയികാ
അഥ ഖോ ഭഗവാ ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ തായം വേലായം ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
‘‘ആയന്തിം നാഭിനന്ദതി, പക്കമന്തിം ന സോചതി;
സങ്ഗാ സങ്ഗാമജിം മുത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണ’’ന്തി. അട്ഠമം;
൯. ജടിലസുത്തം
൯. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ ഗയായം വിഹരതി ഗയാസീസേ. തേന ഖോ പന സമയേന സമ്ബഹുലാ ജടിലാ സീതാസു ഹേമന്തികാസു
അദ്ദസാ ഖോ ഭഗവാ തേ സമ്ബഹുലേ ജടിലേ സീതാസു ഹേമന്തികാസു രത്തീസു അന്തരട്ഠകേ ഹിമപാതസമയേ ഗയായം ഉമ്മുജ്ജന്തേപി നിമുജ്ജന്തേപി ഉമ്മുജ്ജനിമുജ്ജമ്പി കരൊന്തേ
അഥ
‘‘ന ഉദകേന സുചീ ഹോതീ, ബഹ്വെത്ഥ ന്ഹായതീ
യമ്ഹി സച്ചഞ്ച ധമ്മോ ച, സോ സുചീ സോ ച ബ്രാഹ്മണോ’’തി. നവമം;
൧൦. ബാഹിയസുത്തം
൧൦. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തേന ഖോ പന സമയേന ബാഹിയോ ദാരുചീരിയോ സുപ്പാരകേ പടിവസതി സമുദ്ദതീരേ സക്കതോ ഗരുകതോ മാനിതോ പൂജിതോ അപചിതോ ലാഭീ ചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരാനം. അഥ ഖോ ബാഹിയസ്സ ദാരുചീരിയസ്സ രഹോഗതസ്സ പടിസല്ലീനസ്സ ഏവം ചേതസോ പരിവിതക്കോ ഉദപാദി – ‘‘യേ ഖോ കേചി ലോകേ അരഹന്തോ വാ അരഹത്തമഗ്ഗം വാ സമാപന്നാ, അഹം തേസം അഞ്ഞതരോ’’തി.
അഥ ഖോ
‘‘അഥ കേ ചരഹി സദേവകേ ലോകേ അരഹന്തോ വാ അരഹത്തമഗ്ഗം വാ സമാപന്നോ’’തി? ‘‘അത്ഥി, ബാഹിയ, ഉത്തരേസു ജനപദേസു
അഥ ഖോ ബാഹിയോ ദാരുചീരിയോ തായ ദേവതായ സംവേജിതോ താവദേവ സുപ്പാരകമ്ഹാ പക്കാമി. സബ്ബത്ഥ ഏകരത്തിപരിവാസേന യേന സാവത്ഥി ജേതവനം അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമോ തേനുപസങ്കമി. തേന ഖോ പന സമയേന
അഥ ഖോ ബാഹിയോ ദാരുചീരിയോ തരമാനരൂപോ ജേതവനാ നിക്ഖമിത്വാ സാവത്ഥിം പവിസിത്വാ അദ്ദസ ഭഗവന്തം സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ ചരന്തം പാസാദികം പസാദനീയം സന്തിന്ദ്രിയം സന്തമാനസം
ദുതിയമ്പി ഖോ ബാഹിയോ ദാരുചീരിയോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘ദുജ്ജാനം ഖോ പനേതം, ഭന്തേ, ഭഗവതോ വാ ജീവിതന്തരായാനം, മയ്ഹം വാ ജീവിതന്തരായാനം
തതിയമ്പി ഖോ ബാഹിയോ ദാരുചീരിയോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘ദുജ്ജാനം ഖോ പനേതം, ഭന്തേ, ഭഗവതോ വാ ജീവിതന്തരായാനം, മയ്ഹം വാ ജീവിതന്തരായാനം. ദേസേതു മേ ഭന്തേ ഭഗവാ, ധമ്മം; ദേസേതു, സുഗതോ, ധമ്മം, യം മമസ്സ ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായാ’’തി.
‘‘തസ്മാതിഹ തേ, ബാഹിയ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘ദിട്ഠേ ദിട്ഠമത്തം ഭവിസ്സതി, സുതേ സുതമത്തം ഭവിസ്സതി, മുതേ മുതമത്തം ഭവിസ്സതി, വിഞ്ഞാതേ വിഞ്ഞാതമത്തം ഭവിസ്സതീ’തി. ഏവഞ്ഹി തേ, ബാഹിയ, സിക്ഖിതബ്ബം. യതോ ഖോ തേ, ബാഹിയ, ദിട്ഠേ ദിട്ഠമത്തം ഭവിസ്സതി, സുതേ സുതമത്തം ഭവിസ്സതി, മുതേ
അഥ ഖോ ബാഹിയസ്സ ദാരുചീരിയസ്സ ഭഗവതോ ഇമായ സംഖിത്തായ ധമ്മദേസനായ താവദേവ അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുച്ചി.
അഥ
അഥ ഖോ ഭഗവാ സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ ചരിത്വാ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ സമ്ബഹുലേഹി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം നഗരമ്ഹാ നിക്ഖമിത്വാ അദ്ദസ ബാഹിയം ദാരുചീരിയം കാലങ്കതം
‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പടിസ്സുത്വാ ബാഹിയസ്സ ദാരുചീരിയസ്സ സരീരകം മഞ്ചകം ആരോപെത്വാ നീഹരിത്വാ ഝാപെത്വാ ഥൂപഞ്ചസ്സ കത്വാ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവന്തം ഏതദവോചും – ‘‘ദഡ്ഢം, ഭന്തേ, ബാഹിയസ്സ ദാരുചീരിയസ്സ സരീരം, ഥൂപോ ചസ്സ
അഥ ഖോ ഭഗവാ ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ തായം വേലായം ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
‘‘യത്ഥ ആപോ ച പഥവീ, തേജോ വായോ ന ഗാധതി;
ന തത്ഥ സുക്കാ ജോതന്തി, ആദിച്ചോ നപ്പകാസതി;
ന തത്ഥ ചന്ദിമാ ഭാതി, തമോ തത്ഥ ന വിജ്ജതി.
‘‘യദാ
അഥ രൂപാ അരൂപാ ച, സുഖദുക്ഖാ പമുച്ചതീ’’തി. ദസമം;
(അയമ്പി ഉദാനോ വുത്തോ ഭഗവതാ ഇതി മേ സുതന്തി.)
ബോധിവഗ്ഗോ പഠമോ നിട്ഠിതോ.
തസ്സുദ്ദാനം
തയോ ബോധി ച ഹുംഹുങ്കോ
അജ