൩. മഹാവഗ്ഗോ
൧. പബ്ബജ്ജാസുത്തം
൪൦൭.
പബ്ബജ്ജം
യഥാ വീമംസമാനോ സോ, പബ്ബജ്ജം സമരോചയി.
൪൦൮.
സമ്ബാധോയം ഘരാവാസോ, രജസ്സായതനം ഇതി;
അബ്ഭോകാസോവ പബ്ബജ്ജാ, ഇതി ദിസ്വാന പബ്ബജി.
൪൦൯.
പബ്ബജിത്വാന കായേന, പാപകമ്മം വിവജ്ജയി;
വചീദുച്ചരിതം
൪൧൦.
അഗമാ രാജഗഹം ബുദ്ധോ, മഗധാനം ഗിരിബ്ബജം;
പിണ്ഡായ അഭിഹാരേസി, ആകിണ്ണവരലക്ഖണോ.
൪൧൧.
തമദ്ദസാ ബിമ്ബിസാരോ, പാസാദസ്മിം പതിട്ഠിതോ;
ദിസ്വാ ലക്ഖണസമ്പന്നം, ഇമമത്ഥം അഭാസഥ.
൪൧൨.
‘‘ഇമം ഭൊന്തോ നിസാമേഥ, അഭിരൂപോ ബ്രഹാ സുചി;
ചരണേന ച സമ്പന്നോ, യുഗമത്തഞ്ച പെക്ഖതി.
൪൧൩.
‘‘ഒക്ഖിത്തചക്ഖു സതിമാ, നായം നീചകുലാമിവ;
രാജദൂതാഭിധാവന്തു, കുഹിം ഭിക്ഖു ഗമിസ്സതി’’.
൪൧൪.
തേ പേസിതാ രാജദൂതാ, പിട്ഠിതോ അനുബന്ധിസും;
കുഹിം ഗമിസ്സതി ഭിക്ഖു, കത്ഥ വാസോ ഭവിസ്സതി.
൪൧൫.
സപദാനം
ഖിപ്പം പത്തം അപൂരേസി, സമ്പജാനോ പടിസ്സതോ.
൪൧൬.
പിണ്ഡചാരം
പണ്ഡവം അഭിഹാരേസി, എത്ഥ വാസോ ഭവിസ്സതി.
൪൧൭.
ദിസ്വാന വാസൂപഗതം, തയോ
തേസു ഏകോവ
൪൧൮.
‘‘ഏസ
നിസിന്നോ ബ്യഗ്ഘുസഭോവ, സീഹോവ ഗിരിഗബ്ഭരേ’’.
൪൧൯.
സുത്വാന
തരമാനരൂപോ നിയ്യാസി, യേന പണ്ഡവപബ്ബതോ.
൪൨൦.
സ യാനഭൂമിം യായിത്വാ, യാനാ ഓരുയ്ഹ ഖത്തിയോ;
പത്തികോ ഉപസങ്കമ്മ, ആസജ്ജ നം ഉപാവിസി.
൪൨൧.
നിസജ്ജ രാജാ സമ്മോദി, കഥം സാരണീയം തതോ;
കഥം സോ വീതിസാരെത്വാ, ഇമമത്ഥം അഭാസഥ.
൪൨൨.
‘‘യുവാ ച ദഹരോ ചാസി, പഠമുപ്പത്തികോ
വണ്ണാരോഹേന സമ്പന്നോ, ജാതിമാ വിയ ഖത്തിയോ.
൪൨൩.
‘‘സോഭയന്തോ അനീകഗ്ഗം, നാഗസങ്ഘപുരക്ഖതോ;
ദദാമി ഭോഗേ ഭുഞ്ജസ്സു, ജാതിം അക്ഖാഹി പുച്ഛിതോ’’.
൪൨൪.
‘‘ഉജും ജനപദോ രാജ, ഹിമവന്തസ്സ പസ്സതോ;
ധനവീരിയേന സമ്പന്നോ, കോസലേസു
൪൨൫.
‘‘ആദിച്ചാ
തമ്ഹാ കുലാ പബ്ബജിതൊമ്ഹി, ന കാമേ അഭിപത്ഥയം.
൪൨൬.
‘‘കാമെസ്വാദീനവം ദിസ്വാ, നെക്ഖമ്മം ദട്ഠു ഖേമതോ;
പധാനായ ഗമിസ്സാമി, എത്ഥ മേ രഞ്ജതീ മനോ’’തി.
പബ്ബജ്ജാസുത്തം പഠമം നിട്ഠിതം.
൨. പധാനസുത്തം
൪൨൭.
‘‘തം
വിപരക്കമ്മ ഝായന്തം, യോഗക്ഖേമസ്സ പത്തിയാ.
൪൨൮.
‘‘നമുചീ കരുണം വാചം, ഭാസമാനോ ഉപാഗമി;
‘കിസോ ത്വമസി ദുബ്ബണ്ണോ, സന്തികേ മരണം തവ.
൪൨൯.
‘‘‘സഹസ്സഭാഗോ
ജീവ ഭോ ജീവിതം സെയ്യോ, ജീവം പുഞ്ഞാനി കാഹസി.
൪൩൦.
‘‘‘ചരതോ
പഹൂതം ചീയതേ പുഞ്ഞം, കിം പധാനേന കാഹസി.
൪൩൧.
‘‘‘ദുഗ്ഗോ മഗ്ഗോ പധാനായ, ദുക്കരോ ദുരഭിസമ്ഭവോ’’’;
ഇമാ ഗാഥാ ഭണം മാരോ, അട്ഠാ ബുദ്ധസ്സ സന്തികേ.
൪൩൨.
തം തഥാവാദിനം മാരം, ഭഗവാ ഏതദബ്രവി;
‘‘പമത്തബന്ധു പാപിമ, യേനത്ഥേന
൪൩൩.
‘‘അണുമത്തോപി
യേസഞ്ച അത്ഥോ പുഞ്ഞേന, തേ മാരോ വത്തുമരഹതി.
൪൩൪.
‘‘അത്ഥി സദ്ധാ തഥാ
ഏവം മം പഹിതത്തമ്പി, കിം ജീവമനുപുച്ഛസി.
൪൩൫.
‘‘നദീനമപി സോതാനി, അയം വാതോ വിസോസയേ;
കിഞ്ച
൪൩൬.
‘‘ലോഹിതേ സുസ്സമാനമ്ഹി, പിത്തം സെമ്ഹഞ്ച സുസ്സതി;
മംസേസു ഖീയമാനേസു, ഭിയ്യോ ചിത്തം പസീദതി;
ഭിയ്യോ സതി ച പഞ്ഞാ ച, സമാധി മമ തിട്ഠതി.
൪൩൭.
‘‘തസ്സ മേവം വിഹരതോ, പത്തസ്സുത്തമവേദനം;
കാമേസു
൪൩൮.
‘‘കാമാ
തതിയാ ഖുപ്പിപാസാ തേ, ചതുത്ഥീ തണ്ഹാ പവുച്ചതി.
൪൩൯.
‘‘പഞ്ചമം
സത്തമീ വിചികിച്ഛാ തേ, മക്ഖോ ഥമ്ഭോ തേ അട്ഠമോ.
൪൪൦.
‘‘ലാഭോ സിലോകോ സക്കാരോ, മിച്ഛാലദ്ധോ ച യോ യസോ;
യോ ചത്താനം സമുക്കംസേ, പരേ ച അവജാനതി.
൪൪൧.
‘‘ഏസാ
ന നം അസൂരോ ജിനാതി, ജെത്വാ ച ലഭതേ സുഖം.
൪൪൨.
‘‘ഏസ മുഞ്ജം പരിഹരേ, ധിരത്ഥു മമ
സങ്ഗാമേ മേ മതം സെയ്യോ, യം ചേ ജീവേ പരാജിതോ.
൪൪൩.
‘‘പഗാള്ഹെത്ഥ
തഞ്ച മഗ്ഗം ന ജാനന്തി, യേന ഗച്ഛന്തി സുബ്ബതാ.
൪൪൪.
‘‘സമന്താ ധജിനിം ദിസ്വാ, യുത്തം മാരം സവാഹനം;
യുദ്ധായ പച്ചുഗ്ഗച്ഛാമി, മാ മം ഠാനാ അചാവയി.
൪൪൫.
‘‘യം
തം
൪൪൬.
‘‘വസീകരിത്വാ
രട്ഠാ രട്ഠം വിചരിസ്സം, സാവകേ വിനയം പുഥൂ.
൪൪൭.
‘‘തേ അപ്പമത്താ പഹിതത്താ, മമ സാസനകാരകാ;
അകാമസ്സ
൪൪൮.
‘‘സത്ത വസ്സാനി ഭഗവന്തം, അനുബന്ധിം പദാപദം;
ഓതാരം നാധിഗച്ഛിസ്സം, സമ്ബുദ്ധസ്സ സതീമതോ.
൪൪൯.
‘‘മേദവണ്ണംവ പാസാണം, വായസോ അനുപരിയഗാ;
അപെത്ഥ മുദും
൪൫൦.
‘‘അലദ്ധാ തത്ഥ അസ്സാദം, വായസെത്തോ അപക്കമി;
കാകോവ സേലമാസജ്ജ, നിബ്ബിജ്ജാപേമ ഗോതമം’’.
൪൫൧.
തസ്സ
തതോ സോ ദുമ്മനോ യക്ഖോ, തത്ഥേവന്തരധായഥാതി.
പധാനസുത്തം ദുതിയം നിട്ഠിതം.
൩. സുഭാസിതസുത്തം
ഏവം
‘‘ചതൂഹി, ഭിക്ഖവേ, അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതാ വാചാ സുഭാസിതാ ഹോതി, ന ദുബ്ഭാസിതാ, അനവജ്ജാ ച അനനുവജ്ജാ ച വിഞ്ഞൂനം. കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സുഭാസിതംയേവ ഭാസതി നോ ദുബ്ഭാസിതം, ധമ്മംയേവ ഭാസതി നോ അധമ്മം, പിയംയേവ ഭാസതി നോ അപ്പിയം, സച്ചംയേവ ഭാസതി നോ അലികം. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതൂഹി അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതാ വാചാ സുഭാസിതാ ഹോതി, നോ ദുബ്ഭാസിതാ, അനവജ്ജാ ച അനനുവജ്ജാ ച വിഞ്ഞൂന’’ന്തി. ഇദമവോച ഭഗവാ. ഇദം വത്വാന സുഗതോ അഥാപരം ഏതദവോച സത്ഥാ –
൪൫൨.
‘‘സുഭാസിതം ഉത്തമമാഹു സന്തോ, ധമ്മം ഭണേ നാധമ്മം തം ദുതിയം;
പിയം ഭണേ നാപ്പിയം തം തതിയം, സച്ചം ഭണേ നാലികം തം ചതുത്ഥ’’ന്തി.
അഥ
൪൫൩.
‘‘തമേവ വാചം ഭാസെയ്യ, യായത്താനം ന താപയേ;
പരേ
൪൫൪.
‘‘പിയവാചമേവ ഭാസെയ്യ, യാ വാചാ പടിനന്ദിതാ;
യം അനാദായ പാപാനി, പരേസം ഭാസതേ പിയം.
൪൫൫.
‘‘സച്ചം വേ അമതാ വാചാ, ഏസ ധമ്മോ സനന്തനോ;
സച്ചേ അത്ഥേ ച ധമ്മേ ച, ആഹു സന്തോ പതിട്ഠിതാ.
൪൫൬.
‘‘യം
ദുക്ഖസ്സന്തകിരിയായ, സാ വേ വാചാനമുത്തമാ’’തി.
സുഭാസിതസുത്തം തതിയം നിട്ഠിതം.
൪. സുന്ദരികഭാരദ്വാജസുത്തം
ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ കോസലേസു വിഹരതി സുന്ദരികായ നദിയാ തീരേ. തേന ഖോ പന സമയേന സുന്ദരികഭാരദ്വാജോ ബ്രാഹ്മണോ സുന്ദരികായ നദിയാ തീരേ അഗ്ഗിം ജുഹതി, അഗ്ഗിഹുത്തം പരിചരതി. അഥ ഖോ സുന്ദരികഭാരദ്വാജോ ബ്രാഹ്മണോ അഗ്ഗിം ജുഹിത്വാ അഗ്ഗിഹുത്തം പരിചരിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ സമന്താ ചതുദ്ദിസാ അനുവിലോകേസി – ‘‘കോ നു ഖോ ഇമം ഹബ്യസേസം ഭുഞ്ജെയ്യാ’’തി? അദ്ദസാ ഖോ സുന്ദരികഭാരദ്വാജോ
അഥ ഖോ ഭഗവാ സുന്ദരികഭാരദ്വാജസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ പദസദ്ദേന സീസം
അഥ ഖോ ഭഗവാ സുന്ദരികഭാരദ്വാജം ബ്രാഹ്മണം ഗാഥാഹി അജ്ഝഭാസി –
൪൫൭.
‘‘ന ബ്രാഹ്മണോ നൊമ്ഹി ന രാജപുത്തോ, ന വെസ്സായനോ ഉദ കോചി നൊമ്ഹി;
ഗൊത്തം പരിഞ്ഞായ പുഥുജ്ജനാനം, അകിഞ്ചനോ മന്ത ചരാമി ലോകേ.
൪൫൮.
‘‘സങ്ഘാടിവാസീ
അലിപ്പമാനോ ഇധ മാണവേഹി, അകല്ലം മം ബ്രാഹ്മണ പുച്ഛസി ഗൊത്തപഞ്ഹം’’.
൪൫൯.
‘‘പുച്ഛന്തി
൪൬൦.
‘‘ബ്രാഹ്മണോ ഹി ചേ ത്വം ബ്രൂസി, മഞ്ച ബ്രൂസി അബ്രാഹ്മണം;
തം തം സാവിത്തിം പുച്ഛാമി, തിപദം ചതുവീസതക്ഖരം.
൪൬൧.
‘‘കിം
യഞ്ഞമകപ്പയിംസു പുഥൂ ഇധ ലോകേ
൪൬൨.
‘‘യദന്തഗൂ വേദഗൂ യഞ്ഞകാലേ, യസ്സാഹുതിം ലഭേ തസ്സിജ്ഝേതി ബ്രൂമി’’.
൪൬൩.
‘‘അദ്ധാ ഹി തസ്സ ഹുതമിജ്ഝേ, (ഇതി ബ്രാഹ്മണോ)
യം താദിസം വേദഗുമദ്ദസാമ;
തുമ്ഹാദിസാനഞ്ഹി അദസ്സനേന, അഞ്ഞോ ജനോ ഭുഞ്ജതി പൂരളാസം’’.
൪൬൪.
‘‘തസ്മാതിഹ ത്വം ബ്രാഹ്മണ അത്ഥേന, അത്ഥികോ ഉപസങ്കമ്മ പുച്ഛ;
സന്തം വിധൂമം അനീഘം നിരാസം, അപ്പേവിധ അഭിവിന്ദേ സുമേധം’’.
൪൬൫.
‘‘യഞ്ഞേ രതോഹം ഭോ ഗോതമ, യഞ്ഞം യിട്ഠുകാമോ നാഹം പജാനാമി;
അനുസാസതു മം ഭവം, യത്ഥ
‘‘തേന ഹി ത്വം, ബ്രാഹ്മണ, ഓദഹസ്സു സോതം; ധമ്മം തേ ദേസെസ്സാമി –
൪൬൬.
‘‘മാ
നീചാകുലീനോപി
൪൬൭.
‘‘സച്ചേന ദന്തോ ദമസാ ഉപേതോ, വേദന്തഗൂ വൂസിതബ്രഹ്മചരിയോ;
കാലേന തമ്ഹി ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ
൪൬൮.
‘‘യേ
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൪൬൯.
‘‘യേ വീതരാഗാ സുസമാഹിതിന്ദ്രിയാ, ചന്ദോവ രാഹുഗ്ഗഹണാ പമുത്താ;
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൪൭൦.
‘‘അസജ്ജമാനാ വിചരന്തി ലോകേ, സദാ സതാ ഹിത്വാ മമായിതാനി;
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൪൭൧.
‘‘യോ കാമേ ഹിത്വാ അഭിഭുയ്യചാരീ, യോ വേദി ജാതീമരണസ്സ അന്തം;
പരിനിബ്ബുതോ
൪൭൨.
‘‘സമോ
അനൂപലിത്തോ ഇധ വാ ഹുരം വാ, തഥാഗതോ അരഹതി പൂരളാസം.
൪൭൩.
‘‘യമ്ഹി
പനുണ്ണകോധോ അഭിനിബ്ബുതത്തോ, യോ ബ്രാഹ്മണോ സോകമലം അഹാസി;
തഥാഗതോ അരഹതി പൂരളാസം.
൪൭൪ .
‘‘നിവേസനം യോ മനസോ അഹാസി, പരിഗ്ഗഹാ യസ്സ ന സന്തി കേചി;
അനുപാദിയാനോ ഇധ വാ ഹുരം വാ, തഥാഗതോ അരഹതി പൂരളാസം.
൪൭൫.
‘‘സമാഹിതോ യോ ഉദതാരി ഓഘം, ധമ്മം ചഞ്ഞാസി പരമായ ദിട്ഠിയാ;
ഖീണാസവോ അന്തിമദേഹധാരീ, തഥാഗതോ അരഹതി പൂരളാസം.
൪൭൬.
‘‘ഭവാസവാ യസ്സ വചീ ഖരാ ച, വിധൂപിതാ അത്ഥഗതാ ന സന്തി;
സ വേദഗൂ സബ്ബധി വിപ്പമുത്തോ, തഥാഗതോ
൪൭൭.
‘‘സങ്ഗാതിഗോ യസ്സ ന സന്തി സങ്ഗാ, യോ മാനസത്തേസു അമാനസത്തോ;
ദുക്ഖം
൪൭൮.
‘‘ആസം
ആരമ്മണാ യസ്സ ന സന്തി കേചി, തഥാഗതോ അരഹതി പൂരളാസം.
൪൭൯.
‘‘പരോപരാ
സന്തോ ഉപാദാനഖയേ വിമുത്തോ, തഥാഗതോ അരഹതി പൂരളാസം.
൪൮൦.
‘‘സംയോജനം
സുദ്ധോ നിദോസോ വിമലോ അകാചോ
൪൮൧.
‘‘യോ അത്തനോ അത്താനം
സ വേ അനേജോ അഖിലോ അകങ്ഖോ, തഥാഗതോ അരഹതി പൂരളാസം.
൪൮൨.
‘‘മോഹന്തരാ യസ്സ ന സന്തി കേചി, സബ്ബേസു ധമ്മേസു ച ഞാണദസ്സീ;
സരീരഞ്ച അന്തിമം ധാരേതി, പത്തോ ച സമ്ബോധിമനുത്തരം സിവം;
എത്താവതാ യക്ഖസ്സ സുദ്ധി, തഥാഗതോ അരഹതി പൂരളാസം’’.
൪൮൩.
‘‘ഹുതഞ്ച
ബ്രഹ്മാ ഹി സക്ഖി പടിഗണ്ഹാതു മേ ഭഗവാ, ഭുഞ്ജതു മേ ഭഗവാ പൂരളാസം’’.
൪൮൪.
‘‘ഗാഥാഭിഗീതം മേ അഭോജനെയ്യം, സമ്പസ്സതം ബ്രാഹ്മണ നേസ ധമ്മോ;
ഗാഥാഭിഗീതം പനുദന്തി ബുദ്ധാ, ധമ്മേ സതീ ബ്രാഹ്മണ വുത്തിരേസാ.
൪൮൫.
‘‘അഞ്ഞേന ച കേവലിനം മഹേസിം, ഖീണാസവം കുക്കുച്ചവൂപസന്തം;
അന്നേന പാനേന ഉപട്ഠഹസ്സു, ഖെത്തഞ്ഹി തം പുഞ്ഞപെക്ഖസ്സ ഹോതി’’.
൪൮൬.
‘‘സാധാഹം
യം യഞ്ഞകാലേ പരിയേസമാനോ, പപ്പുയ്യ തവ സാസനം’’.
൪൮൭.
‘‘സാരമ്ഭാ യസ്സ വിഗതാ, ചിത്തം യസ്സ അനാവിലം;
വിപ്പമുത്തോ ച കാമേഹി, ഥിനം യസ്സ പനൂദിതം.
൪൮൮.
‘‘സീമന്താനം
മുനിം മോനെയ്യസമ്പന്നം, താദിസം യഞ്ഞമാഗതം.
൪൮൯.
‘‘ഭകുടിം
പൂജേഥ അന്നപാനേന, ഏവം ഇജ്ഝന്തി ദക്ഖിണാ.
൪൯൦.
‘‘ബുദ്ധോ
ആയാഗോ സബ്ബലോകസ്സ, ഭോതോ ദിന്നം മഹപ്ഫല’’ന്തി.
അഥ ഖോ സുന്ദരികഭാരദ്വാജോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ, അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ! സെയ്യഥാപി, ഭോ ഗോതമ, നിക്കുജ്ജിതം വാ ഉക്കുജ്ജെയ്യ, പടിച്ഛന്നം വാ വിവരെയ്യ, മൂള്ഹസ്സ വാ മഗ്ഗം ആചിക്ഖെയ്യ, അന്ധകാരേ വാ തേലപജ്ജോതം ധാരെയ്യ – ചക്ഖുമന്തോ രൂപാനി ദക്ഖന്തീതി; ഏവമേവം ഭോതാ ഗോതമേന അനേകപരിയായേന ധമ്മോ പകാസിതോ. ഏസാഹം ഭവന്തം ഗോതമം സരണം ഗച്ഛാമി ധമ്മഞ്ച ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച. ലഭെയ്യാഹം ഭോതോ ഗോതമസ്സ സന്തികേ പബ്ബജ്ജം, ലഭെയ്യം ഉപസമ്പദ’’ന്തി. അലത്ഥ ഖോ
സുന്ദരികഭാരദ്വാജസുത്തം ചതുത്ഥം നിട്ഠിതം.
൫. മാഘസുത്തം
ഏവം മേ സുതം – ഏക സമയം ഭഗവാ രാജഗഹേ വിഹരതി ഗിജ്ഝകൂടേ പബ്ബതേ. അഥ ഖോ മാഘോ മാണവോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ
‘‘അഹഞ്ഹി, ഭോ ഗോതമ, ദായകോ ദാനപതി വദഞ്ഞൂ യാചയോഗോ; ധമ്മേന ഭോഗേ പരിയേസാമി; ധമ്മേന ഭോഗേ പരിയേസിത്വാ ധമ്മലദ്ധേഹി ഭോഗേഹി ധമ്മാധിഗതേഹി ഏകസ്സപി ദദാമി ദ്വിന്നമ്പി
‘‘തഗ്ഘ ത്വം, മാണവ, ഏവം ദദന്തോ ഏവം യജന്തോ ബഹും പുഞ്ഞം പസവസി. യോ ഖോ, മാണവ, ദായകോ ദാനപതി വദഞ്ഞൂ യാചയോഗോ; ധമ്മേന ഭോഗേ പരിയേസതി; ധമ്മേന ഭോഗേ പരിയേസിത്വാ ധമ്മലദ്ധേഹി ഭോഗേഹി ധമ്മാധിഗതേഹി ഏകസ്സപി ദദാതി…പേ॰… സതസ്സപി ദദാതി, ഭിയ്യോപി ദദാതി, ബഹും സോ പുഞ്ഞം പസവതീ’’തി. അഥ ഖോ മാഘോ മാണവോ ഭഗവന്തം ഗാഥായ അജ്ഝഭാസി –
൪൯൧.
‘‘പുച്ഛാമഹം ഗോതമം വദഞ്ഞും, (ഇതി മാഘോ മാണവോ)
കാസായവാസിം അഗഹം
യോ യാചയോഗോ ദാനപതി
ദദം
൪൯൨.
‘‘യോ യാചയോഗോ ദാനപതി ഗഹട്ഠോ, (മാഘാതി ഭഗവാ)
പുഞ്ഞത്ഥികോ യജതി പുഞ്ഞപെക്ഖോ;
ദദം പരേസം ഇധ അന്നപാനം, ആരാധയേ ദക്ഖിണെയ്യേഭി താദി’’.
൪൯൩.
‘‘യോ
പുഞ്ഞത്ഥികോ യജതി പുഞ്ഞപെക്ഖോ;
ദദം പരേസം ഇധ അന്നപാനം, അക്ഖാഹി മേ ഭഗവാ ദക്ഖിണെയ്യേ’’.
൪൯൪.
‘‘യേ
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൪൯൫.
‘‘യേ സബ്ബസംയോജനബന്ധനച്ഛിദാ, ദന്താ വിമുത്താ അനീഘാ നിരാസാ;
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൪൯൬.
‘‘യേ
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൪൯൭.
‘‘രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച പഹായ മോഹം, ഖീണാസവാ വൂസിതബ്രഹ്മചരിയാ;
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൪൯൮.
‘‘യേസു ന മായാ വസതി ന മാനോ, ഖീണാസവാ വൂസിതബ്രഹ്മചരിയാ;
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൪൯൯.
‘‘യേ
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൫൦൦.
‘‘യേ
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൫൦൧.
‘‘യേസം തണ്ഹാ നത്ഥി കുഹിഞ്ചി ലോകേ, ഭവാഭവായ ഇധ വാ ഹുരം വാ;
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൫൦൨.
‘‘യേ കാമേ ഹിത്വാ അഗഹാ ചരന്തി, സുസഞ്ഞതത്താ തസരംവ ഉജ്ജും;
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൫൦൩.
‘‘യേ വീതരാഗാ സുസമാഹിതിന്ദ്രിയാ, ചന്ദോവ രാഹുഗ്ഗഹണാ പമുത്താ;
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൫൦൪.
‘‘സമിതാവിനോ വീതരാഗാ അകോപാ, യേസം ഗതീ നത്ഥിധ വിപ്പഹായ;
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൫൦൫.
‘‘ജഹിത്വാ ജാതിമരണം അസേസം, കഥംകഥിം സബ്ബമുപാതിവത്താ;
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൫൦൬.
‘‘യേ
കാലേന
൫൦൭.
‘‘യേ ഹെത്ഥ ജാനന്തി യഥാ തഥാ ഇദം, അയമന്തിമാ നത്ഥി പുനബ്ഭവോതി;
കാലേന തേസു ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ.
൫൦൮.
‘‘യോ
കാലേന തമ്ഹി ഹബ്യം പവെച്ഛേ, യോ ബ്രാഹ്മണോ പുഞ്ഞപെക്ഖോ യജേഥ’’.
൫൦൯.
‘‘അദ്ധാ അമോഘാ മമ പുച്ഛനാ അഹു, അക്ഖാസി മേ ഭഗവാ ദക്ഖിണെയ്യേ;
ത്വഞ്ഹെത്ഥ ജാനാസി യഥാ തഥാ ഇദം, തഥാ ഹി തേ വിദിതോ ഏസ ധമ്മോ.
൫൧൦.
‘‘യോ യാചയോഗോ ദാനപതി ഗഹട്ഠോ, (ഇതി മാഘോ മാണവോ)
പുഞ്ഞത്ഥികോ യജതി പുഞ്ഞപെക്ഖോ;
ദദം പരേസം ഇധ അന്നപാനം,
അക്ഖാഹി മേ ഭഗവാ യഞ്ഞസമ്പദം’’.
൫൧൧.
‘‘യജസ്സു യജമാനോ മാഘാതി ഭഗവാ, സബ്ബത്ഥ ച വിപ്പസാദേഹി ചിത്തം;
ആരമ്മണം യജമാനസ്സ യഞ്ഞോ, എത്ഥപ്പതിട്ഠായ ജഹാതി ദോസം.
൫൧൨.
‘‘സോ
രത്തിന്ദിവം സതതമപ്പമത്തോ, സബ്ബാ ദിസാ ഫരതി അപ്പമഞ്ഞം’’.
൫൧൩.
‘‘കോ
അജാനതോ മേ മുനി ബ്രൂഹി പുട്ഠോ, ഭഗവാ ഹി മേ സക്ഖി ബ്രഹ്മജ്ജദിട്ഠോ;
തുവഞ്ഹി
൫൧൪.
‘‘യോ യജതി തിവിധം യഞ്ഞസമ്പദം, (മാഘാതി ഭഗവാ)
ആരാധയേ ദക്ഖിണെയ്യേഭി താദി;
ഏവം
ഉപപജ്ജതി ബ്രഹ്മലോകന്തി ബ്രൂമീ’’തി.
ഏവം വുത്തേ, മാഘോ മാണവോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ…പേ॰… അജ്ജതഗ്ഗേ പാണുപേതം സരണം ഗത’’ന്തി.
മാഘസുത്തം പഞ്ചമം നിട്ഠിതം.
൬. സഭിയസുത്തം
ഏവം
അഥ ഖോ സഭിയോ പരിബ്ബാജകോ തസ്സാ ദേവതായ സന്തികേ തേ പഞ്ഹേ ഉഗ്ഗഹെത്വാ യേ തേ സമണബ്രാഹ്മണാ സങ്ഘിനോ ഗണിനോ ഗണാചരിയാ ഞാതാ യസസ്സിനോ തിത്ഥകരാ സാധുസമ്മതാ
അഥ ഖോ സഭിയസ്സ പരിബ്ബാജകസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘യേ ഖോ തേ ഭൊന്തോ സമണബ്രാഹ്മണാ സങ്ഘിനോ ഗണിനോ ഗണാചരിയാ ഞാതാ യസസ്സിനോ തിത്ഥകരാ സാധുസമ്മതാ ബഹുജനസ്സ, സെയ്യഥിദം – പൂരണോ കസ്സപോ…പേ॰… നിഗണ്ഠോ നാടപുത്തോ, തേ മയാ പഞ്ഹേ പുട്ഠാ ന സമ്പായന്തി, അസമ്പായന്താ കോപഞ്ച ദോസഞ്ച അപ്പച്ചയഞ്ച പാതുകരൊന്തി; അപി
അഥ
അഥ ഖോ സഭിയസ്സ പരിബ്ബാജകസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘യേപി ഖോ തേ
അഥ ഖോ സഭിയസ്സ പരിബ്ബാജകസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘സമണോ ഖോ
അഥ
൫൧൫.
‘‘കങ്ഖീ വേചികിച്ഛീ ആഗമം, (ഇതി സഭിയോ)
പഞ്ഹേ പുച്ഛിതും അഭികങ്ഖമാനോ;
തേസന്തകരോ ഭവാഹി
അനുപുബ്ബം അനുധമ്മം ബ്യാകരോഹി മേ’’.
൫൧൬.
‘‘ദൂരതോ
പഞ്ഹേ പുച്ഛിതും അഭികങ്ഖമാനോ;
തേസന്തകരോ ഭവാമി
അനുപുബ്ബം അനുധമ്മം ബ്യാകരോമി തേ.
൫൧൭.
‘‘പുച്ഛ
തസ്സ തസ്സേവ പഞ്ഹസ്സ, അഹം അന്തം കരോമി തേ’’തി.
അഥ ഖോ സഭിയസ്സ പരിബ്ബാജകസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘അച്ഛരിയം വത, ഭോ, അബ്ഭുതം വത, ഭോ! യം വതാഹം അഞ്ഞേസു സമണബ്രാഹ്മണേസു ഓകാസകമ്മമത്തമ്പി
൫൧൮.
‘‘കിം പത്തിനമാഹു ഭിക്ഖുനം, (ഇതി സഭിയോ)
സോരതം കേന കഥഞ്ച ദന്തമാഹു;
ബുദ്ധോതി കഥം പവുച്ചതി,
പുട്ഠോ മേ ഭഗവാ ബ്യാകരോഹി’’.
൫൧൯.
‘‘പജ്ജേന
പരിനിബ്ബാനഗതോ വിതിണ്ണകങ്ഖോ;
വിഭവഞ്ച ഭവഞ്ച വിപ്പഹായ,
വുസിതവാ ഖീണപുനബ്ഭവോ സ ഭിക്ഖു.
൫൨൦.
‘‘സബ്ബത്ഥ
തിണ്ണോ സമണോ അനാവിലോ, ഉസ്സദാ യസ്സ ന സന്തി സോരതോ സോ.
൫൨൧.
‘‘യസ്സിന്ദ്രിയാനി ഭാവിതാനി, അജ്ഝത്തം ബഹിദ്ധാ ച സബ്ബലോകേ;
നിബ്ബിജ്ഝ ഇമം പരഞ്ച ലോകം, കാലം കങ്ഖതി ഭാവിതോ സ ദന്തോ.
൫൨൨.
‘‘കപ്പാനി വിചെയ്യ കേവലാനി, സംസാരം ദുഭയം ചുതൂപപാതം;
വിഗതരജമനങ്ഗണം
അഥ ഖോ സഭിയോ പരിബ്ബാജകോ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ അത്തമനോ പമുദിതോ ഉദഗ്ഗോ പീതിസോമനസ്സജാതോ ഭഗവന്തം ഉത്തരിം
൫൨൩.
‘‘കിം
സമണം കേന കഥഞ്ച ന്ഹാതകോതി;
നാഗോതി
പുട്ഠോ മേ ഭഗവാ ബ്യാകരോഹി’’.
൫൨൪.
‘‘ബാഹിത്വാ സബ്ബപാപകാനി, (സഭിയാതി ഭഗവാ)
വിമലോ സാധുസമാഹിതോ ഠിതത്തോ;
സംസാരമതിച്ച കേവലീ സോ,
അസിതോ താദി പവുച്ചതേ സ ബ്രഹ്മാ.
൫൨൫.
‘‘സമിതാവി പഹായ പുഞ്ഞപാപം, വിരജോ ഞത്വാ ഇമം പരഞ്ച ലോകം;
ജാതിമരണം ഉപാതിവത്തോ, സമണോ താദി പവുച്ചതേ തഥത്താ.
൫൨൬.
‘‘നിന്ഹായ
ദേവമനുസ്സേസു
൫൨൭.
‘‘ആഗും ന കരോതി കിഞ്ചി ലോകേ, സബ്ബസംയോഗേ
സബ്ബത്ഥ ന സജ്ജതീ വിമുത്തോ, നാഗോ താദി പവുച്ചതേ തഥത്താ’’തി.
അഥ ഖോ സഭിയോ പരിബ്ബാജകോ…പേ॰… ഭഗവന്തം ഉത്തരിം പഞ്ഹം അപുച്ഛി –
൫൨൮.
‘‘കം ഖെത്തജിനം വദന്തി ബുദ്ധാ, (ഇതി സഭിയോ)
കുസലം കേന കഥഞ്ച പണ്ഡിതോതി;
മുനി
പുട്ഠോ മേ ഭഗവാ ബ്യാകരോഹി’’.
൫൨൯.
‘‘ഖെത്താനി വിചെയ്യ കേവലാനി, (സഭിയാതി ഭഗവാ)
ദിബ്ബം മാനുസകഞ്ച ബ്രഹ്മഖെത്തം;
സബ്ബഖെത്തമൂലബന്ധനാ പമുത്തോ,
ഖെത്തജിനോ താദി പവുച്ചതേ തഥത്താ.
൫൩൦.
‘‘കോസാനി
സബ്ബകോസമൂലബന്ധനാ പമുത്തോ, കുസലോ താദി പവുച്ചതേ തഥത്താ.
൫൩൧.
‘‘ദുഭയാനി
കണ്ഹം സുക്കം ഉപാതിവത്തോ, പണ്ഡിതോ താദി പവുച്ചതേ തഥത്താ.
൫൩൨.
‘‘അസതഞ്ച
ദേവമനുസ്സേഹി പൂജനീയോ, സങ്ഗം ജാലമതിച്ച സോ മുനീ’’തി.
അഥ ഖോ സഭിയോ പരിബ്ബാജകോ…പേ॰… ഭഗവന്തം ഉത്തരിം പഞ്ഹം അപുച്ഛി –
൫൩൩.
‘‘കിം പത്തിനമാഹു
അനുവിദിതം കേന കഥഞ്ച വീരിയവാതി;
ആജാനിയോ കിന്തി നാമ ഹോതി,
പുട്ഠോ മേ ഭഗവാ ബ്യാകരോഹി’’.
൫൩൪.
‘‘വേദാനി വിചെയ്യ കേവലാനി, (സഭിയാതി ഭഗവാ)
സമണാനം യാനിധത്ഥി
സബ്ബവേദനാസു വീതരാഗോ,
സബ്ബം വേദമതിച്ച വേദഗൂ സോ.
൫൩൫.
‘‘അനുവിച്ച പപഞ്ചനാമരൂപം, അജ്ഝത്തം
സബ്ബരോഗമൂലബന്ധനാ പമുത്തോ, അനുവിദിതോ താദി പവുച്ചതേ തഥത്താ.
൫൩൬.
‘‘വിരതോ ഇധ സബ്ബപാപകേഹി, നിരയദുക്ഖം അതിച്ച വീരിയവാ സോ;
സോ വീരിയവാ പധാനവാ, ധീരോ താദി പവുച്ചതേ തഥത്താ.
൫൩൭.
‘‘യസ്സസ്സു ലുനാനി ബന്ധനാനി, അജ്ഝത്തം ബഹിദ്ധാ ച സങ്ഗമൂലം;
സബ്ബസങ്ഗമൂലബന്ധനാ പമുത്തോ, ആജാനിയോ താദി പവുച്ചതേ തഥത്താ’’തി.
അഥ
൫൩൮.
‘‘കിം പത്തിനമാഹു സൊത്തിയം, (ഇതി സഭിയോ)
അരിയം
പരിബ്ബാജകോ കിന്തി നാമ ഹോതി,
പുട്ഠോ മേ ഭഗവാ ബ്യാകരോഹി’’.
൫൩൯.
‘‘സുത്വാ സബ്ബധമ്മം അഭിഞ്ഞായ ലോകേ, (സഭിയാതി ഭഗവാ)
സാവജ്ജാനവജ്ജം യദത്ഥി കിഞ്ചി;
അഭിഭും അകഥംകഥിം വിമുത്തം,
അനിഘം
൫൪൦.
‘‘ഛെത്വാ ആസവാനി ആലയാനി, വിദ്വാ സോ ന ഉപേതി ഗബ്ഭസെയ്യം;
സഞ്ഞം തിവിധം പനുജ്ജ പങ്കം, കപ്പം നേതി തമാഹു അരിയോതി.
൫൪൧.
‘‘യോ ഇധ ചരണേസു പത്തിപത്തോ, കുസലോ സബ്ബദാ ആജാനാതി
സബ്ബത്ഥ ന സജ്ജതി വിമുത്തചിത്തോ
൫൪൨.
‘‘ദുക്ഖവേപക്കം യദത്ഥി കമ്മം, ഉദ്ധമധോ തിരിയം വാപി
പരിബ്ബാജയിത്വാ പരിഞ്ഞചാരീ, മായം മാനമഥോപി ലോഭകോധം;
പരിയന്തമകാസി നാമരൂപം, തം പരിബ്ബാജകമാഹു പത്തിപത്ത’’ന്തി.
അഥ ഖോ സഭിയോ പരിബ്ബാജകോ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ അത്തമനോ പമുദിതോ ഉദഗ്ഗോ പീതിസോമനസ്സജാതോ
൫൪൩.
‘‘യാനി
സഞ്ഞക്ഖരസഞ്ഞനിസ്സിതാനി, ഓസരണാനി വിനെയ്യ ഓഘതമഗാ.
൫൪൪.
‘‘അന്തഗൂസി
ജുതിമാ മുതിമാ പഹൂതപഞ്ഞോ, ദുക്ഖസ്സന്തകരം അതാരേസി മം.
൫൪൫.
‘‘യം മേ കങ്ഖിതമഞ്ഞാസി, വിചികിച്ഛാ മം താരയി നമോ തേ;
മുനി മോനപഥേസു പത്തിപത്ത, അഖില ആദിച്ചബന്ധു സോരതോസി.
൫൪൬.
‘‘യാ
അദ്ധാ മുനീസി സമ്ബുദ്ധോ, നത്ഥി നീവരണാ തവ.
൫൪൭.
‘‘ഉപായാസാ ച തേ സബ്ബേ, വിദ്ധസ്താ വിനളീകതാ;
സീതിഭൂതോ ദമപ്പത്തോ, ധിതിമാ സച്ചനിക്കമോ.
൫൪൮.
‘‘തസ്സ തേ നാഗനാഗസ്സ, മഹാവീരസ്സ ഭാസതോ;
സബ്ബേ ദേവാനുമോദന്തി, ഉഭോ നാരദപബ്ബതാ.
൫൪൯.
‘‘നമോ തേ പുരിസാജഞ്ഞ, നമോ തേ പുരിസുത്തമ;
സദേവകസ്മിം ലോകസ്മിം, നത്ഥി തേ പടിപുഗ്ഗലോ.
൫൫൦.
‘‘തുവം
തുവം അനുസയേ ഛെത്വാ, തിണ്ണോ താരേസി മം പജം.
൫൫൧.
‘‘ഉപധീ തേ സമതിക്കന്താ, ആസവാ തേ പദാലിതാ;
സീഹോസി അനുപാദാനോ, പഹീനഭയഭേരവോ.
൫൫൨.
‘‘പുണ്ഡരീകം
ഏവം പുഞ്ഞേ ച പാപേ ച, ഉഭയേ ത്വം ന ലിമ്പസി;
പാദേ വീര പസാരേഹി, സഭിയോ വന്ദതി സത്ഥുനോ’’തി.
അഥ ഖോ സഭിയോ പരിബ്ബാജകോ ഭഗവതോ പാദേസു സിരസാ നിപതിത്വാ ഭഗവന്തം ഏതദവോച
‘‘യോ ഖോ, സഭിയ, അഞ്ഞതിത്ഥിയപുബ്ബോ ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ ആകങ്ഖതി പബ്ബജ്ജം, ആകങ്ഖതി ഉപസമ്പദം, സോ ചത്താരോ മാസേ പരിവസതി; ചതുന്നം മാസാനം അച്ചയേന ആരദ്ധചിത്താ ഭിക്ഖൂ പബ്ബാജെന്തി, ഉപസമ്പാദെന്തി ഭിക്ഖുഭാവായ. അപി ച മെത്ഥ പുഗ്ഗലവേമത്തതാ വിദിതാ’’തി.
‘‘സചേ, ഭന്തേ, അഞ്ഞതിത്ഥിയപുബ്ബാ ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ ആകങ്ഖന്താ പബ്ബജ്ജം, ആകങ്ഖന്താ
സഭിയസുത്തം ഛട്ഠം നിട്ഠിതം.
൭. സേലസുത്തം
ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ അങ്ഗുത്തരാപേസു ചാരികം ചരമാനോ മഹതാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം അഡ്ഢതേളസേഹി
അഥ ഖോ കേണിയോ ജടിലോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതാ സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നം ഖോ കേണിയം ജടിലം ഭഗവാ ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സേസി സമാദപേസി സമുത്തേജേസി സമ്പഹംസേസി. അഥ ഖോ കേണിയോ ജടിലോ ഭഗവതാ ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സിതോ സമാദപിതോ സമുത്തേജിതോ സമ്പഹംസിതോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘അധിവാസേതു മേ ഭവം ഗോതമോ സ്വാതനായ ഭത്തം സദ്ധിം ഭിക്ഖുസങ്ഘേനാ’’തി. ഏവം വുത്തേ, ഭഗവാ കേണിയം ജടിലം ഏതദവോച – ‘‘മഹാ ഖോ, കേണിയ, ഭിക്ഖുസങ്ഘോ
ദുതിയമ്പി ഖോ കേണിയോ ജടിലോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘കിഞ്ചാപി, ഭോ ഗോതമ, മഹാ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ അഡ്ഢതേളസാനി ഭിക്ഖുസതാനി, അഹഞ്ച ബ്രാഹ്മണേസു അഭിപ്പസന്നോ; അധിവാസേതു മേ ഭവം ഗോതമോ സ്വാതനായ ഭത്തം സദ്ധിം ഭിക്ഖുസങ്ഘേനാ’’തി. ദുതിയമ്പി ഖോ ഭഗവാ കേണിയം ജടിലം ഏതദവോച – ‘‘മഹാ ഖോ, കേണിയ, ഭിക്ഖുസങ്ഘോ അഡ്ഢതേളസാനി ഭിക്ഖുസതാനി; ത്വഞ്ച ബ്രാഹ്മണേസു അഭിപ്പസന്നോ’’തി.
തതിയമ്പി ഖോ കേണിയോ ജടിലോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘കിഞ്ചാപി, ഭോ ഗോതമ, മഹാ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ അഡ്ഢതേളസാനി ഭിക്ഖുസതാനി, അഹഞ്ച ബ്രാഹ്മണേസു അഭിപ്പസന്നോ, അധിവാസേതു
തേന ഖോ പന സമയേന സേലോ ബ്രാഹ്മണോ ആപണേ പടിവസതി, തിണ്ണം
തേന ഖോ പന സമയേന കേണിയോ ജടിലോ സേലേ ബ്രാഹ്മണേ അഭിപ്പസന്നോ ഹോതി. അഥ ഖോ സേലോ ബ്രാഹ്മണോ തീഹി മാണവകസതേഹി പരിവുതോ ജങ്ഘാവിഹാരം അനുചങ്കമമാനോ അനുവിചരമാനോ യേന കേണിയസ്സ ജടിലസ്സ അസ്സമോ തേനുപസങ്കമി. അദ്ദസാ ഖോ സേലോ ബ്രാഹ്മണോ കേണിയസ്സ ജടിലസ്സ അസ്സമേ
‘‘ന മേ, ഭോ സേല, ആവാഹോ വാ ഭവിസ്സതി വിവാഹോ വാ, നാപി രാജാ മാഗധോ സേനിയോ ബിമ്ബിസാരോ നിമന്തിതോ സ്വാതനായ സദ്ധിം ബലകായേന; അപി ച ഖോ മേ മഹായഞ്ഞോ പച്ചുപട്ഠിതോ. അത്ഥി സമണോ ഗോതമോ സക്യപുത്തോ സക്യകുലാ പബ്ബജിതോ അങ്ഗുത്തരാപേസു ചാരികം
അഥ ഖോ സേലസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘ഘോസോപി ഖോ ഏസോ ദുല്ലഭോ ലോകസ്മിം യദിദം ബുദ്ധോതി. ആഗതാനി ഖോ പനമ്ഹാകം മന്തേസു ദ്വത്തിംസമഹാപുരിസലക്ഖണാനി, യേഹി സമന്നാഗതസ്സ മഹാപുരിസസ്സ ദ്വേവ ഗതിയോ ഭവന്തി അനഞ്ഞാ. സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തി ധമ്മികോ ധമ്മരാജാ ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ ജനപദത്ഥാവരിയപ്പത്തോ സത്തരതനസമന്നാഗതോ. തസ്സിമാനി സത്ത രതനാനി ഭവന്തി, സെയ്യഥിദം – ചക്കരതനം, ഹത്ഥിരതനം, അസ്സരതനം, മണിരതനം, ഇത്ഥിരതനം, ഗഹപതിരതനം, പരിണായകരതനമേവ സത്തമം. പരോസഹസ്സം ഖോ പനസ്സ പുത്താ ഭവന്തി സൂരാ വീരങ്ഗരൂപാ പരസേനപ്പമദ്ദനാ. സോ ഇമം പഥവിം സാഗരപരിയന്തം അദണ്ഡേന അസത്ഥേന ധമ്മേന അഭിവിജിയ അജ്ഝാവസതി. സചേ ഖോ പന അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജതി, അരഹം ഹോതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ലോകേ വിവട്ടച്ഛദോ
ഏവം
അഥ ഖോ സേലോ ബ്രാഹ്മണോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതാ സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ സേലോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവതോ
അഥ ഖോ ഭഗവതോ ഏതദഹോസി – ‘‘പസ്സതി ഖോ മേ അയം സേലോ ബ്രാഹ്മണോ ദ്വത്തിംസമഹാപുരിസലക്ഖണാനി യേഭുയ്യേന ഠപെത്വാ ദ്വേ. ദ്വീസു മഹാപുരിസലക്ഖണേസു കങ്ഖതി വിചികിച്ഛതി നാധിമുച്ചതി ന സമ്പസീദതി – കോസോഹിതേ ച വത്ഥഗുയ്ഹേ, പഹൂതജിവ്ഹതായ
അഥ ഖോ സേലസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘സമന്നാഗതോ ഖോ സമണോ ഗോതമോ ദ്വത്തിംസമഹാപുരിസലക്ഖണേഹി പരിപുണ്ണേഹി, നോ അപുരിപുണ്ണേഹി. നോ ച ഖോ നം ജാനാമി ബുദ്ധോ വാ നോ വാ. സുതം ഖോ പന മേതം ബ്രാഹ്മണാനം വുഡ്ഢാനം മഹല്ലകാനം ആചരിയപാചരിയാനം ഭാസമാനാനം – ‘യേ തേ ഭവന്തി അരഹന്തോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ, തേ സകേ വണ്ണേ ഭഞ്ഞമാനേ അത്താനം പാതുകരൊന്തീ’തി. യംനൂനാഹം സമണം ഗോതമം സമ്മുഖാ സാരുപ്പാഹി ഗാഥാഹി അഭിത്ഥവെയ്യ’’ന്തി. അഥ ഖോ സേലോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം സമ്മുഖാ സാരുപ്പാഹി ഗാഥാഹി അഭിത്ഥവി –
൫൫൩.
‘‘പരിപുണ്ണകായോ സുരുചി, സുജാതോ ചാരുദസ്സനോ;
സുവണ്ണവണ്ണോസി ഭഗവാ, സുസുക്കദാഠോസി വീരിയവാ.
൫൫൪.
‘‘നരസ്സ
സബ്ബേ തേ തവ കായസ്മിം, മഹാപുരിസലക്ഖണാ.
൫൫൫.
‘‘പസന്നനെത്തോ സുമുഖോ, ബ്രഹാ ഉജു പതാപവാ;
മജ്ഝേ
൫൫൬.
‘‘കല്യാണദസ്സനോ
കിം തേ സമണഭാവേന, ഏവം ഉത്തമവണ്ണിനോ.
൫൫൭.
‘‘രാജാ അരഹസി ഭവിതും, ചക്കവത്തീ രഥേസഭോ;
ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ, ജമ്ബുസണ്ഡസ്സ
൫൫൮.
‘‘ഖത്തിയാ
രാജാഭിരാജാ മനുജിന്ദോ, രജ്ജം കാരേഹി ഗോതമ’’.
൫൫൯.
‘‘രാജാഹമസ്മി സേലാതി, (ഭഗവാ) ധമ്മരാജാ അനുത്തരോ;
ധമ്മേന ചക്കം വത്തേമി, ചക്കം അപ്പടിവത്തിയം’’.
൫൬൦.
‘‘സമ്ബുദ്ധോ പടിജാനാസി, (ഇതി സേലോ ബ്രാഹ്മണോ) ധമ്മരാജാ അനുത്തരോ;
‘ധമ്മേന ചക്കം വത്തേമി’, ഇതി ഭാസസി ഗോതമ.
൫൬൧.
‘‘കോ നു സേനാപതി ഭോതോ, സാവകോ സത്ഥുരന്വയോ;
കോ തേ തമനുവത്തേതി, ധമ്മചക്കം പവത്തിതം’’.
൫൬൨.
‘‘മയാ പവത്തിതം ചക്കം, (സേലാതി ഭഗവാ) ധമ്മചക്കം അനുത്തരം;
സാരിപുത്തോ അനുവത്തേതി, അനുജാതോ തഥാഗതം.
൫൬൩.
‘‘അഭിഞ്ഞെയ്യം അഭിഞ്ഞാതം, ഭാവേതബ്ബഞ്ച ഭാവിതം;
പഹാതബ്ബം പഹീനം മേ, തസ്മാ ബുദ്ധൊസ്മി ബ്രാഹ്മണ.
൫൬൪.
‘‘വിനയസ്സു
ദുല്ലഭം ദസ്സനം ഹോതി, സമ്ബുദ്ധാനം അഭിണ്ഹസോ.
൫൬൫.
‘‘യേസം
സോഹം ബ്രാഹ്മണ സമ്ബുദ്ധോ, സല്ലകത്തോ അനുത്തരോ.
൫൬൬.
‘‘ബ്രഹ്മഭൂതോ അതിതുലോ, മാരസേനപ്പമദ്ദനോ;
സബ്ബാമിത്തേ വസീകത്വാ, മോദാമി അകുതോഭയോ’’.
൫൬൭.
‘‘ഇമം ഭവന്തോ നിസാമേഥ, യഥാ ഭാസതി ചക്ഖുമാ;
സല്ലകത്തോ മഹാവീരോ, സീഹോവ നദതീ വനേ.
൫൬൮.
‘‘ബ്രഹ്മഭൂതം അതിതുലം, മാരസേനപ്പമദ്ദനം;
കോ ദിസ്വാ നപ്പസീദെയ്യ, അപി കണ്ഹാഭിജാതികോ.
൫൬൯.
‘‘യോ മം ഇച്ഛതി അന്വേതു, യോ വാ നിച്ഛതി ഗച്ഛതു;
ഇധാഹം പബ്ബജിസ്സാമി, വരപഞ്ഞസ്സ സന്തികേ’’.
൫൭൦.
‘‘ഏവഞ്ചേ
മയമ്പി പബ്ബജിസ്സാമ, വരപഞ്ഞസ്സ സന്തികേ’’.
൫൭൧.
‘‘ബ്രാഹ്മണാ തിസതാ ഇമേ, യാചന്തി പഞ്ജലീകതാ;
ബ്രഹ്മചരിയം ചരിസ്സാമ, ഭഗവാ തവ സന്തികേ’’.
൫൭൨.
‘‘സ്വാക്ഖാതം ബ്രഹ്മചരിയം, (സേലാതി ഭഗവാ) സന്ദിട്ഠികമകാലികം;
യത്ഥ അമോഘാ പബ്ബജ്ജാ, അപ്പമത്തസ്സ സിക്ഖതോ’’തി.
അലത്ഥ ഖോ സേലോ ബ്രാഹ്മണോ സപരിസോ ഭഗവതോ സന്തികേ പബ്ബജ്ജം, അലത്ഥ ഉപസമ്പദം. അഥ ഖോ കേണിയോ ജടിലോ തസ്സാ
അഥ
൫൭൩.
‘‘അഗ്ഗിഹുത്തമുഖാ യഞ്ഞാ, സാവിത്തീ ഛന്ദസോ മുഖം;
രാജാ മുഖം മനുസ്സാനം, നദീനം സാഗരോ മുഖം.
൫൭൪.
‘‘നക്ഖത്താനം മുഖം ചന്ദോ, ആദിച്ചോ തപതം മുഖം;
പുഞ്ഞം ആകങ്ഖമാനാനം, സങ്ഘോ വേ യജതം മുഖ’’ന്തി.
അഥ ഖോ ഭഗവാ കേണിയം ജടിലം ഇമാഹി ഗാഥാഹി അനുമോദിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ പക്കാമി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ സേലോ സപരിസോ ഏകോ വൂപകട്ഠോ അപ്പമത്തോ ആതാപീ പഹിതത്തോ വിഹരന്തോ നചിരസ്സേ
അഥ ഖോ ആയസ്മാ സേലോ സപരിസോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ ഏകംസം ചീവരം കത്വാ യേന ഭഗവാ തേനഞ്ജലിം പണാമെത്വാ ഭഗവന്തം ഗാഥായ അജ്ഝഭാസി –
൫൭൫.
‘‘യം തം സരണമാഗമ്ഹ
സത്തരത്തേന ഭഗവാ, ദന്തമ്ഹ തവ സാസനേ.
൫൭൬.
‘‘തുവം ബുദ്ധോ തുവം സത്ഥാ, തുവം മാരാഭിഭൂ മുനി;
തുവം അനുസയേ ഛെത്വാ, തിണ്ണോ താരേസിമം പജം.
൫൭൭.
‘‘ഉപധീ തേ സമതിക്കന്താ, ആസവാ തേ പദാലിതാ;
സീഹോസി
൫൭൮.
‘‘ഭിക്ഖവോ
പാദേ വീര പസാരേഹി, നാഗാ വന്ദന്തു സത്ഥുനോ’’തി.
സേലസുത്തം സത്തമം നിട്ഠിതം.
൮. സല്ലസുത്തം
൫൭൯.
അനിമിത്തമനഞ്ഞാതം
കസിരഞ്ച പരിത്തഞ്ച, തഞ്ച ദുക്ഖേന സംയുതം.
൫൮൦.
ന
ജരമ്പി
൫൮൧.
ഫലാനമിവ പക്കാനം, പാതോ പതനതോ
ഏവം ജാതാന മച്ചാനം, നിച്ചം മരണതോ ഭയം.
൫൮൨.
യഥാപി കുമ്ഭകാരസ്സ, കതാ മത്തികഭാജനാ;
സബ്ബേ ഭേദനപരിയന്താ
൫൮൩.
ദഹരാ ച മഹന്താ ച, യേ ബാലാ യേ ച പണ്ഡിതാ;
സബ്ബേ മച്ചുവസം യന്തി, സബ്ബേ മച്ചുപരായണാ.
൫൮൪.
തേസം മച്ചുപരേതാനം, ഗച്ഛതം പരലോകതോ;
ന പിതാ തായതേ പുത്തം, ഞാതീ വാ പന ഞാതകേ.
൫൮൫.
പെക്ഖതം യേവ ഞാതീനം, പസ്സ ലാലപതം പുഥു;
ഏകമേകോവ മച്ചാനം, ഗോവജ്ഝോ വിയ നീയതി
൫൮൬.
ഏവമബ്ഭാഹതോ
തസ്മാ ധീരാ ന സോചന്തി, വിദിത്വാ ലോകപരിയായം.
൫൮൭.
യസ്സ മഗ്ഗം ന ജാനാസി, ആഗതസ്സ ഗതസ്സ വാ;
ഉഭോ അന്തേ അസമ്പസ്സം, നിരത്ഥം പരിദേവസി.
൫൮൮.
പരിദേവയമാനോ ചേ, കിഞ്ചിദത്ഥം ഉദബ്ബഹേ;
സമ്മൂള്ഹോ ഹിംസമത്താനം, കയിരാ ചേ നം വിചക്ഖണോ.
൫൮൯.
ന ഹി രുണ്ണേന സോകേന, സന്തിം പപ്പോതി ചേതസോ;
ഭിയ്യസ്സുപ്പജ്ജതേ ദുക്ഖം, സരീരം ചുപഹഞ്ഞതി.
൫൯൦.
കിസോ
ന
൫൯൧.
സോകമപ്പജഹം
അനുത്ഥുനന്തോ കാലങ്കതം
൫൯൨.
അഞ്ഞേപി പസ്സ ഗമിനേ, യഥാകമ്മൂപഗേ നരേ;
മച്ചുനോ വസമാഗമ്മ, ഫന്ദന്തേവിധ പാണിനോ.
൫൯൩.
യേന യേന ഹി മഞ്ഞന്തി, തതോ തം ഹോതി അഞ്ഞഥാ;
ഏതാദിസോ വിനാഭാവോ, പസ്സ ലോകസ്സ പരിയായം.
൫൯൪.
അപി വസ്സസതം ജീവേ, ഭിയ്യോ വാ പന മാണവോ;
ഞാതിസങ്ഘാ വിനാ ഹോതി, ജഹാതി ഇധ ജീവിതം.
൫൯൫.
തസ്മാ അരഹതോ സുത്വാ, വിനെയ്യ പരിദേവിതം;
പേതം കാലങ്കതം ദിസ്വാ, നേസോ ലബ്ഭാ മയാ ഇതി.
൫൯൬.
യഥാ
ഏവമ്പി ധീരോ സപഞ്ഞോ, പണ്ഡിതോ കുസലോ നരോ;
ഖിപ്പമുപ്പതിതം സോകം, വാതോ തൂലംവ ധംസയേ.
൫൯൭.
പരിദേവം പജപ്പഞ്ച, ദോമനസ്സഞ്ച അത്തനോ;
അത്തനോ സുഖമേസാനോ, അബ്ബഹേ സല്ലമത്തനോ.
൫൯൮.
അബ്ബുള്ഹസല്ലോ അസിതോ, സന്തിം പപ്പുയ്യ ചേതസോ;
സബ്ബസോകം അതിക്കന്തോ, അസോകോ ഹോതി നിബ്ബുതോതി.
സല്ലസുത്തം അട്ഠമം നിട്ഠിതം.
൯. വാസെട്ഠസുത്തം
ഏവം
ഭാരദ്വാജോ മാണവോ ഏവമാഹ – ‘‘യതോ ഖോ, ഭോ, ഉഭതോ സുജാതോ ഹോതി മാതിതോ ച പിതിതോ ച സംസുദ്ധഗഹണികോ യാവ സത്തമാ പിതാമഹയുഗാ അക്ഖിത്തോ അനുപക്കുട്ഠോ ജാതിവാദേന, എത്താവതാ ഖോ ഭോ ബ്രാഹ്മണോ ഹോതീ’’തി.
വാസെട്ഠോ മാണവോ ഏവമാഹ – ‘‘യതോ ഖോ, ഭോ, സീലവാ ച ഹോതി വതസമ്പന്നോ
അഥ
അഥ ഖോ വാസെട്ഠഭാരദ്വാജാ മാണവാ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതാ സദ്ധിം സമ്മോദിംസു. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ വാസെട്ഠോ മാണവോ ഭഗവന്തം ഗാഥാഹി അജ്ഝഭാസി –
൫൯൯.
‘‘അനുഞ്ഞാതപടിഞ്ഞാതാ, തേവിജ്ജാ മയമസ്മുഭോ;
അഹം പൊക്ഖരസാതിസ്സ, താരുക്ഖസ്സായം മാണവോ.
൬൦൦.
‘‘തേവിജ്ജാനം യദക്ഖാതം, തത്ര കേവലിനൊസ്മസേ;
പദകസ്മ വെയ്യാകരണാ, ജപ്പേ ആചരിയസാദിസാ.
൬൦൧.
‘‘തേസം
ജാതിയാ ബ്രാഹ്മണോ ഹോതി, ഭാരദ്വാജോ ഇതി ഭാസതി;
അഹഞ്ച കമ്മുനാ
൬൦൨.
‘‘തേ ന സക്കോമ സഞ്ഞാപേതും, അഞ്ഞമഞ്ഞം മയം ഉഭോ;
ഭവന്തം
൬൦൩.
‘‘ചന്ദം
വന്ദമാനാ നമസ്സന്തി, ഏവം ലോകസ്മി ഗോതമം.
൬൦൪.
‘‘ചക്ഖും ലോകേ സമുപ്പന്നം, മയം പുച്ഛാമ ഗോതമം;
ജാതിയാ ബ്രാഹ്മണോ ഹോതി, ഉദാഹു ഭവതി കമ്മുനാ;
അജാനതം നോ പബ്രൂഹി, യഥാ ജാനേസു ബ്രാഹ്മണം’’.
൬൦൫.
‘‘തേസം
ജാതിവിഭങ്ഗം പാണാനം, അഞ്ഞമഞ്ഞാ ഹി ജാതിയോ.
൬൦൬.
‘‘തിണരുക്ഖേപി ജാനാഥ, ന ചാപി പടിജാനരേ;
ലിങ്ഗം ജാതിമയം തേസം, അഞ്ഞമഞ്ഞാ ഹി ജാതിയോ.
൬൦൭.
‘‘തതോ
ലിങ്ഗം ജാതിമയം തേസം, അഞ്ഞമഞ്ഞാ ഹി ജാതിയോ.
൬൦൮.
‘‘ചതുപ്പദേപി ജാനാഥ, ഖുദ്ദകേ ച മഹല്ലകേ;
ലിങ്ഗം ജാതിമയം തേസം, അഞ്ഞമഞ്ഞാ ഹി ജാതിയോ.
൬൦൯.
‘‘പാദൂദരേപി ജാനാഥ, ഉരഗേ ദീഘപിട്ഠികേ;
ലിങ്ഗം ജാതിമയം തേസം, അഞ്ഞമഞ്ഞാ ഹി ജാതിയോ.
൬൧൦.
‘‘തതോ മച്ഛേപി ജാനാഥ, ഓദകേ വാരിഗോചരേ;
ലിങ്ഗം ജാതിമയം തേസം, അഞ്ഞമഞ്ഞാ ഹി ജാതിയോ.
൬൧൧.
‘‘തതോ പക്ഖീപി ജാനാഥ, പത്തയാനേ വിഹങ്ഗമേ;
ലിങ്ഗം ജാതിമയം തേസം, അഞ്ഞമഞ്ഞാ ഹി ജാതിയോ.
൬൧൨.
‘‘യഥാ
ഏവം നത്ഥി മനുസ്സേസു, ലിങ്ഗം ജാതിമയം പുഥു.
൬൧൩.
‘‘ന കേസേഹി ന സീസേന, ന കണ്ണേഹി ന അക്ഖിഭി;
ന മുഖേന ന നാസായ, ന ഒട്ഠേഹി ഭമൂഹി വാ.
൬൧൪.
‘‘ന ഗീവായ ന അംസേഹി, ന ഉദരേന ന പിട്ഠിയാ;
ന സോണിയാ ന ഉരസാ, ന സമ്ബാധേ ന മേഥുനേ
൬൧൫.
‘‘ന
ന ജങ്ഘാഹി ന ഊരൂഹി, ന വണ്ണേന സരേന വാ;
ലിങ്ഗം ജാതിമയം നേവ, യഥാ അഞ്ഞാസു ജാതിസു.
൬൧൬.
‘‘പച്ചത്തഞ്ച
വോകാരഞ്ച മനുസ്സേസു, സമഞ്ഞായ പവുച്ചതി.
൬൧൭.
‘‘യോ ഹി കോചി മനുസ്സേസു, ഗോരക്ഖം ഉപജീവതി;
ഏവം വാസെട്ഠ ജാനാഹി, കസ്സകോ സോ ന ബ്രാഹ്മണോ.
൬൧൮.
‘‘യോ ഹി കോചി മനുസ്സേസു, പുഥുസിപ്പേന ജീവതി;
ഏവം വാസെട്ഠ ജാനാഹി, സിപ്പികോ സോ ന ബ്രാഹ്മണോ.
൬൧൯.
‘‘യോ ഹി കോചി മനുസ്സേസു, വോഹാരം ഉപജീവതി;
ഏവം വാസെട്ഠ ജാനാഹി, വാണിജോ സോ ന ബ്രാഹ്മണോ.
൬൨൦.
‘‘യോ ഹി കോചി മനുസ്സേസു, പരപെസ്സേന ജീവതി;
ഏവം വാസെട്ഠ ജാനാഹി, പെസ്സികോ
൬൨൧.
‘‘യോ ഹി കോചി മനുസ്സേസു, അദിന്നം ഉപജീവതി;
ഏവം
൬൨൨.
‘‘യോ ഹി കോചി മനുസ്സേസു, ഇസ്സത്ഥം ഉപജീവതി;
ഏവം വാസെട്ഠ ജാനാഹി, യോധാജീവോ ന ബ്രാഹ്മണോ.
൬൨൩.
‘‘യോ ഹി കോചി മനുസ്സേസു, പോരോഹിച്ചേന ജീവതി;
ഏവം വാസെട്ഠ ജാനാഹി, യാജകോ ഏസോ ന ബ്രാഹ്മണോ.
൬൨൪.
‘‘യോ
ഏവം വാസെട്ഠ ജാനാഹി, രാജാ ഏസോ ന ബ്രാഹ്മണോ.
൬൨൫.
‘‘ന
ഭോവാദി നാമ സോ ഹോതി, സചേ
അകിഞ്ചനം അനാദാനം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൨൬.
‘‘സബ്ബസംയോജനം ഛെത്വാ, സോ വേ ന പരിതസ്സതി;
സങ്ഗാതിഗം വിസംയുത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൨൭.
‘‘ഛെത്വാ
ഉക്ഖിത്തപലിഘം ബുദ്ധം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൨൮.
‘‘അക്കോസം വധബന്ധഞ്ച, അദുട്ഠോ യോ തിതിക്ഖതി;
ഖന്തീബലം ബലാനീകം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൨൯.
‘‘അക്കോധനം വതവന്തം, സീലവന്തം അനുസ്സദം;
ദന്തം അന്തിമസാരീരം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൩൦.
‘‘വാരി പൊക്ഖരപത്തേവ, ആരഗ്ഗേരിവ സാസപോ;
യോ ന ലിമ്പതി കാമേസു, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൩൧.
‘‘യോ
പന്നഭാരം വിസംയുത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൩൨.
‘‘ഗമ്ഭീരപഞ്ഞം മേധാവിം, മഗ്ഗാമഗ്ഗസ്സ കോവിദം;
ഉത്തമത്ഥമനുപ്പത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൩൩.
‘‘അസംസട്ഠം ഗഹട്ഠേഹി, അനാഗാരേഹി ചൂഭയം;
അനോകസാരിമപ്പിച്ഛം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൩൪.
‘‘നിധായ ദണ്ഡം ഭൂതേസു, തസേസു ഥാവരേസു ച;
യോ ന ഹന്തി ന ഘാതേതി, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൩൫.
‘‘അവിരുദ്ധം
സാദാനേസു അനാദാനം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൩൬.
‘‘യസ്സ
സാസപോരിവ ആരഗ്ഗാ, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൩൭.
‘‘അകക്കസം
യായ നാഭിസജേ കഞ്ചി, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൩൮.
‘‘യോധ ദീഘം വ രസ്സം വാ, അണും ഥൂലം സുഭാസുഭം;
ലോകേ അദിന്നം നാദിയതി, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൩൯.
‘‘ആസാ യസ്സ ന വിജ്ജന്തി, അസ്മിം ലോകേ പരമ്ഹി ച;
നിരാസാസം
൬൪൦.
‘‘യസ്സാലയാ ന വിജ്ജന്തി, അഞ്ഞായ അകഥംകഥീ;
അമതോഗധമനുപ്പത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൪൧.
‘‘യോധ
അസോകം വിരജം സുദ്ധം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൪൨.
‘‘ചന്ദംവ വിമലം സുദ്ധം, വിപ്പസന്നമനാവിലം;
നന്ദീഭവപരിക്ഖീണം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൪൩.
‘‘യോമം പലിപഥം ദുഗ്ഗം, സംസാരം മോഹമച്ചഗാ;
തിണ്ണോ പാരങ്ഗതോ ഝായീ, അനേജോ അകഥംകഥീ;
അനുപാദായ നിബ്ബുതോ, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൪൪.
‘‘യോധ കാമേ പഹന്ത്വാന, അനാഗാരോ പരിബ്ബജേ;
കാമഭവപരിക്ഖീണം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൪൫.
‘‘യോധ
തണ്ഹാഭവപരിക്ഖീണം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൪൬.
‘‘ഹിത്വാ മാനുസകം യോഗം, ദിബ്ബം യോഗം ഉപച്ചഗാ;
സബ്ബയോഗവിസംയുത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൪൭.
‘‘ഹിത്വാ രതിഞ്ച അരതിം, സീതിഭൂതം നിരൂപധിം;
സബ്ബലോകാഭിഭും വീരം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൪൮.
‘‘ചുതിം
അസത്തം സുഗതം ബുദ്ധം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൪൯.
‘‘യസ്സ ഗതിം ന ജാനന്തി, ദേവാ ഗന്ധബ്ബമാനുസാ;
ഖീണാസവം അരഹന്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൫൦.
‘‘യസ്സ പുരേ ച പച്ഛാ ച, മജ്ഝേ ച നത്ഥി കിഞ്ചനം;
അകിഞ്ചനം
൬൫൧.
‘‘ഉസഭം പവരം വീരം, മഹേസിം വിജിതാവിനം;
അനേജം ന്ഹാതകം ബുദ്ധം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൫൨.
‘‘പുബ്ബേനിവാസം യോ വേദി
അഥോ ജാതിക്ഖയം പത്തോ, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
൬൫൩.
‘‘സമഞ്ഞാ ഹേസാ ലോകസ്മിം, നാമഗൊത്തം പകപ്പിതം;
സമ്മുച്ചാ സമുദാഗതം, തത്ഥ തത്ഥ പകപ്പിതം.
൬൫൪.
‘‘ദീഘരത്തമനുസയിതം, ദിട്ഠിഗതമജാനതം;
അജാനന്താ നോ
൬൫൫.
‘‘ന
കമ്മുനാ ബ്രാഹ്മണോ ഹോതി, കമ്മുനാ ഹോതി അബ്രാഹ്മണോ.
൬൫൬.
‘‘കസ്സകോ കമ്മുനാ ഹോതി, സിപ്പികോ ഹോതി കമ്മുനാ;
വാണിജോ കമ്മുനാ ഹോതി, പെസ്സികോ ഹോതി കമ്മുനാ.
൬൫൭.
‘‘ചോരോപി കമ്മുനാ ഹോതി, യോധാജീവോപി കമ്മുനാ;
യാജകോ കമ്മുനാ ഹോതി, രാജാപി ഹോതി കമ്മുനാ.
൬൫൮.
‘‘ഏവമേതം
പടിച്ചസമുപ്പാദദസ്സാ, കമ്മവിപാകകോവിദാ.
൬൫൯.
‘‘കമ്മുനാ വത്തതി ലോകോ, കമ്മുനാ വത്തതി പജാ;
കമ്മനിബന്ധനാ സത്താ, രഥസ്സാണീവ യായതോ.
൬൬൦.
‘‘തപേന ബ്രഹ്മചരിയേന, സംയമേന ദമേന ച;
ഏതേന
൬൬൧.
‘‘തീഹി വിജ്ജാഹി സമ്പന്നോ, സന്തോ ഖീണപുനബ്ഭവോ;
ഏവം വാസെട്ഠ ജാനാഹി, ബ്രഹ്മാ സക്കോ വിജാനത’’ന്തി.
ഏവം വുത്തേ, വാസെട്ഠഭാരദ്വാജാ മാണവാ ഭഗവന്തം ഏതദവോചും – ‘‘അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ…പേ॰… ഉപാസകേ നോ ഭവം ഗോതമോ ധാരേതു അജ്ജതഗ്ഗേ പാണുപേതേ
വാസെട്ഠസുത്തം നവമം നിട്ഠിതം.
൧൦. കോകാലികസുത്തം
ഏവം
ഏവം വുത്തേ, ഭഗവാ കോകാലികം ഭിക്ഖും ഏതദവോച – ‘‘മാ ഹേവം, കോകാലിക, മാ ഹേവം, കോകാലിക! പസാദേഹി, കോകാലിക, സാരിപുത്തമൊഗ്ഗല്ലാനേസു ചിത്തം. പേസലാ സാരിപുത്തമൊഗ്ഗല്ലാനാ’’തി.
ദുതിയമ്പി ഖോ…പേ॰…
അഥ ഖോ കോകാലികോ ഭിക്ഖു ഉട്ഠായാസനാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ പക്കാമി. അചിരപ്പക്കന്തസ്സ ച കോകാലികസ്സ ഭിക്ഖുനോ സാസപമത്തീഹി പിളകാഹി സബ്ബോ കായോ ഫുടോ
അഥ ഖോ ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി അഭിക്കന്തായ രത്തിയാ അഭിക്കന്തവണ്ണോ കേവലകപ്പം ജേതവനം ഓഭാസെത്വാ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി
അഥ ഖോ ഭഗവാ തസ്സാ രത്തിയാ അച്ചയേന ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ഇമം, ഭിക്ഖവേ, രത്തിം ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി അഭിക്കന്തായ രത്തിയാ…പേ॰… ഇദമവോച, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി, ഇദം വത്വാ മം പദക്ഖിണം കത്വാ തത്ഥേവന്തരധായീ’’തി.
ഏവം വുത്തേ, അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു ഭഗവന്തം
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖു, വീസതിഖാരികോ കോസലകോ തിലവാഹോ; തതോ പുരിസോ വസ്സസതസ്സ വസ്സസതസ്സ അച്ചയേന ഏകമേകം തിലം ഉദ്ധരെയ്യ. ഖിപ്പതരം ഖോ സോ ഭിക്ഖു വീസതിഖാരികോ കോസലകോ തിലവാഹോ
൬൬൨.
‘‘പുരിസസ്സ
യായ ഛിന്ദതി അത്താനം, ബാലോ ദുബ്ഭാസിതം ഭണം.
൬൬൩.
‘‘യോ നിന്ദിയം പസംസതി, തം വാ നിന്ദതി യോ പസംസിയോ;
വിചിനാതി മുഖേന സോ കലിം, കലിനാ
൬൬൪.
‘‘അപ്പമത്തോ
സബ്ബസ്സാപി സഹാപി അത്തനാ, അയമേവ മഹത്തരോ
യോ സുഗതേസു മനം പദോസയേ.
൬൬൫.
‘‘സതം സഹസ്സാനം നിരബ്ബുദാനം, ഛത്തിംസതി പഞ്ച ച അബ്ബുദാനി
യമരിയഗരഹീ നിരയം ഉപേതി, വാചം മനഞ്ച പണിധായ പാപകം.
൬൬൬.
‘‘അഭൂതവാദീ നിരയം ഉപേതി, യോ വാപി കത്വാ ന കരോമിചാഹ;
ഉഭോപി തേ പെച്ച സമാ ഭവന്തി, നിഹീനകമ്മാ മനുജാ പരത്ഥ.
൬൬൭.
‘‘യോ അപ്പദുട്ഠസ്സ നരസ്സ ദുസ്സതി, സുദ്ധസ്സ പോസസ്സ അനങ്ഗണസ്സ;
തമേവ ബാലം പച്ചേതി പാപം, സുഖുമോ രജോ പടിവാതംവ ഖിത്തോ.
൬൬൮.
‘‘യോ ലോഭഗുണേ അനുയുത്തോ, സോ വചസാ പരിഭാസതി അഞ്ഞേ;
അസദ്ധോ
൬൬൯.
‘‘മുഖദുഗ്ഗ വിഭൂത അനരിയ, ഭൂനഹു
പുരിസന്ത കലീ അവജാത, മാ ബഹുഭാണിധ നേരയികോസി.
൬൭൦.
‘‘രജമാകിരസീ
ബഹൂനി ദുച്ചരിതാനി ചരിത്വാ, ഗച്ഛസി ഖോ പപതം ചിരരത്തം.
൬൭൧.
‘‘ന ഹി നസ്സതി കസ്സചി കമ്മം, ഏതി ഹതം ലഭതേവ സുവാമി;
ദുക്ഖം മന്ദോ പരലോകേ, അത്തനി പസ്സതി കിബ്ബിസകാരീ.
൬൭൨.
‘‘അയോസങ്കുസമാഹതട്ഠാനം
അഥ
൬൭൩.
‘‘ന ഹി വഗ്ഗു വദന്തി വദന്താ, നാഭിജവന്തി ന താണമുപെന്തി;
അങ്ഗാരേ
൬൭൪.
‘‘ജാലേന ച ഓനഹിയാന, തത്ഥ ഹനന്തി അയോമയകുടേഭി
അന്ധംവ തിമിസമായന്തി, തം വിതതഞ്ഹി യഥാ മഹികായോ.
൬൭൫.
‘‘അഥ ലോഹമയം പന കുമ്ഭിം, ഗിനിസമ്പജ്ജലിതം പവിസന്തി;
പച്ചന്തി ഹി താസു ചിരരത്തം, അഗ്ഗിനിസമാസു
൬൭൬.
‘‘അഥ പുബ്ബലോഹിതമിസ്സേ, തത്ഥ കിം പച്ചതി കിബ്ബിസകാരീ;
യം യം
൬൭൭.
‘‘പുളവാവസഥേ
ഗന്തും ന ഹി തീരമപത്ഥി, സബ്ബസമാ ഹി സമന്തകപല്ലാ.
൬൭൮.
‘‘അസിപത്തവനം പന തിണ്ഹം, തം പവിസന്തി സമുച്ഛിദഗത്താ;
ജിവ്ഹം
൬൭൯.
‘‘അഥ വേതരണിം പന ദുഗ്ഗം, തിണ്ഹധാരഖുരധാരമുപെന്തി;
തത്ഥ മന്ദാ പപതന്തി, പാപകരാ പാപാനി കരിത്വാ.
൬൮൦.
‘‘ഖാദന്തി
സോണാ സിങ്ഗാലാ
൬൮൧.
‘‘കിച്ഛാ വതയം ഇധ വുത്തി, യം ജനോ ഫുസതി
തസ്മാ ഇധ ജീവിതസേസേ, കിച്ചകരോ സിയാ നരോ ന ചപ്പമജ്ജേ.
൬൮൨.
‘‘തേ
നഹുതാനി ഹി കോടിയോ പഞ്ച ഭവന്തി, ദ്വാദസ കോടിസതാനി പുനഞ്ഞാ
൬൮൩.
‘‘യാവ
തസ്മാ
കോകാലികസുത്തം ദസമം നിട്ഠിതം.
൧൧. നാലകസുത്തം
൬൮൪.
ആനന്ദജാതേ തിദസഗണേ പതീതേ, സക്കഞ്ച ഇന്ദം സുചിവസനേ ച ദേവേ;
ദുസ്സം ഗഹെത്വാ അതിരിവ ഥോമയന്തേ, അസിതോ ഇസി അദ്ദസ ദിവാവിഹാരേ.
൬൮൫.
ദിസ്വാന
‘‘കിം ദേവസങ്ഘോ അതിരിവ കല്യരൂപോ, ദുസ്സം ഗഹെത്വാ രമയഥ
൬൮൬.
‘‘യദാപി ആസീ അസുരേഹി സങ്ഗമോ, ജയോ സുരാനം അസുരാ പരാജിതാ.
തദാപി നേതാദിസോ ലോമഹംസനോ, കിമബ്ഭുതം ദട്ഠു മരൂ പമോദിതാ.
൬൮൭.
‘‘സേളെന്തി ഗായന്തി ച വാദയന്തി ച, ഭുജാനി ഫോടെന്തി
പുച്ഛാമി
൬൮൮.
‘‘സോ
സക്യാന ഗാമേ ജനപദേ ലുമ്ബിനെയ്യേ, തേനമ്ഹ തുട്ഠാ അതിരിവ കല്യരൂപാ.
൬൮൯.
‘‘സോ സബ്ബസത്തുത്തമോ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ, നരാസഭോ സബ്ബപജാനമുത്തമോ;
വത്തെസ്സതി
൬൯൦.
തം
നിസജ്ജ തത്ഥ ഇദമവോചാസി സക്യേ, ‘‘കുഹിം കുമാരോ അഹമപി ദട്ഠുകാമോ’’.
൬൯൧.
തതോ കുമാരം ജലിതമിവ സുവണ്ണം, ഉക്കാമുഖേവ സുകുസലസമ്പഹട്ഠം
ദദ്ദല്ലമാനം
൬൯൨.
ദിസ്വാ കുമാരം സിഖിമിവ പജ്ജലന്തം, താരാസഭംവ
സൂരിയം തപന്തം സരദരിവബ്ഭമുത്തം, ആനന്ദജാതോ വിപുലമലത്ഥ പീതിം.
൬൯൩.
അനേകസാഖഞ്ച സഹസ്സമണ്ഡലം, ഛത്തം മരൂ ധാരയുമന്തലിക്ഖേ;
സുവണ്ണദണ്ഡാ വീതിപതന്തി ചാമരാ, ന ദിസ്സരേ ചാമരഛത്തഗാഹകാ.
൬൯൪.
ദിസ്വാ
സേതഞ്ച ഛത്തം ധരിയന്ത
൬൯൫.
പടിഗ്ഗഹെത്വാ പന സക്യപുങ്ഗവം, ജിഗീസതോ
പസന്നചിത്തോ ഗിരമബ്ഭുദീരയി, ‘‘അനുത്തരായം ദ്വിപദാനമുത്തമോ’’
൬൯൬.
അഥത്തനോ ഗമനമനുസ്സരന്തോ, അകല്യരൂപോ ഗളയതി അസ്സുകാനി;
ദിസ്വാന സക്യാ ഇസിമവോചും രുദന്തം,
‘‘നോ ചേ കുമാരേ ഭവിസ്സതി അന്തരായോ’’.
൬൯൭.
ദിസ്വാന സക്യേ ഇസിമവോച അകല്യേ, ‘‘നാഹം
ന ചാപിമസ്സ ഭവിസ്സതി അന്തരായോ, ന ഓരകായം അധിമാനസാ
൬൯൮.
‘‘സമ്ബോധിയഗ്ഗം ഫുസിസ്സതായം കുമാരോ, സോ ധമ്മചക്കം പരമവിസുദ്ധദസ്സീ;
വത്തെസ്സതായം ബഹുജനഹിതാനുകമ്പീ, വിത്ഥാരികസ്സ ഭവിസ്സതി ബ്രഹ്മചരിയം.
൬൯൯.
‘‘മമഞ്ച
സോഹം ന സൊസ്സം
൭൦൦.
സോ
സോ ഭാഗിനെയ്യം സയം അനുകമ്പമാനോ, സമാദപേസി അസമധുരസ്സ ധമ്മേ.
൭൦൧.
‘‘ബുദ്ധോതി ഘോസം യദ
ഗന്ത്വാന തത്ഥ സമയം പരിപുച്ഛമാനോ
൭൦൨.
തേനാനുസിട്ഠോ ഹിതമനേന താദിനാ, അനാഗതേ
സോ നാലകോ ഉപചിതപുഞ്ഞസഞ്ചയോ, ജിനം പതിക്ഖം
൭൦൩.
സുത്വാന ഘോസം ജിനവരചക്കവത്തനേ, ഗന്ത്വാന ദിസ്വാ ഇസിനിസഭം പസന്നോ;
മോനെയ്യസെട്ഠം
വത്ഥുഗാഥാ നിട്ഠിതാ.
൭൦൪.
‘‘അഞ്ഞാതമേതം വചനം, അസിതസ്സ യഥാതഥം;
തം തം ഗോതമ പുച്ഛാമി, സബ്ബധമ്മാന പാരഗും.
൭൦൫.
‘‘അനഗാരിയുപേതസ്സ, ഭിക്ഖാചരിയം ജിഗീസതോ;
മുനി പബ്രൂഹി മേ പുട്ഠോ, മോനെയ്യം ഉത്തമം പദം’’.
൭൦൬.
‘‘മോനെയ്യം തേ ഉപഞ്ഞിസ്സം, (ഇതി ഭഗവാ) ദുക്കരം ദുരഭിസമ്ഭവം;
ഹന്ദ തേ നം പവക്ഖാമി, സന്ഥമ്ഭസ്സു ദള്ഹോ ഭവ.
൭൦൭.
‘‘സമാനഭാഗം
മനോപദോസം രക്ഖെയ്യ, സന്തോ അനുണ്ണതോ ചരേ.
൭൦൮.
‘‘ഉച്ചാവചാ
നാരിയോ മുനിം പലോഭെന്തി, താസു തം മാ പലോഭയും.
൭൦൯.
‘‘വിരതോ മേഥുനാ ധമ്മാ, ഹിത്വാ കാമേ പരോപരേ
അവിരുദ്ധോ
൭൧൦.
‘‘യഥാ അഹം തഥാ ഏതേ, യഥാ ഏതേ തഥാ അഹം;
അത്താനം ഉപമം കത്വാ, ന ഹനെയ്യ ന ഘാതയേ.
൭൧൧.
‘‘ഹിത്വാ ഇച്ഛഞ്ച ലോഭഞ്ച, യത്ഥ സത്തോ പുഥുജ്ജനോ;
ചക്ഖുമാ പടിപജ്ജെയ്യ, തരെയ്യ നരകം ഇമം.
൭൧൨.
‘‘ഊനൂദരോ മിതാഹാരോ, അപ്പിച്ഛസ്സ അലോലുപോ;
സദാ
൭൧൩.
‘‘സ പിണ്ഡചാരം ചരിത്വാ, വനന്തമഭിഹാരയേ;
ഉപട്ഠിതോ രുക്ഖമൂലസ്മിം, ആസനൂപഗതോ മുനി.
൭൧൪.
‘‘സ ഝാനപസുതോ ധീരോ, വനന്തേ രമിതോ സിയാ;
ഝായേഥ രുക്ഖമൂലസ്മിം, അത്താനമഭിതോസയം.
൭൧൫.
‘‘തതോ രത്യാ വിവസാനേ
അവ്ഹാനം നാഭിനന്ദെയ്യ, അഭിഹാരഞ്ച ഗാമതോ.
൭൧൬.
‘‘ന മുനീ ഗാമമാഗമ്മ, കുലേസു സഹസാ ചരേ;
ഘാസേസനം ഛിന്നകഥോ, ന വാചം പയുതം ഭണേ.
൭൧൭.
‘‘അലത്ഥം യദിദം സാധു, നാലത്ഥം കുസലം ഇതി;
ഉഭയേനേവ സോ താദീ, രുക്ഖംവുപനിവത്തതി
൭൧൮.
‘‘സ
അപ്പം ദാനം ന ഹീളെയ്യ, ദാതാരം നാവജാനിയാ.
൭൧൯.
‘‘ഉച്ചാവചാ
ന പാരം
൭൨൦.
‘‘യസ്സ ച വിസതാ നത്ഥി, ഛിന്നസോതസ്സ ഭിക്ഖുനോ;
കിച്ചാകിച്ചപ്പഹീനസ്സ, പരിളാഹോ ന വിജ്ജതി.
൭൨൧.
‘‘മോനെയ്യം തേ ഉപഞ്ഞിസ്സം, ഖുരധാരൂപമോ ഭവേ;
ജിവ്ഹായ താലുമാഹച്ച, ഉദരേ സഞ്ഞതോ സിയാ.
൭൨൨.
‘‘അലീനചിത്തോ ച സിയാ, ന ചാപി ബഹു ചിന്തയേ;
നിരാമഗന്ധോ അസിതോ, ബ്രഹ്മചരിയപരായണോ.
൭൨൩.
‘‘ഏകാസനസ്സ സിക്ഖേഥ, സമണൂപാസനസ്സ ച;
ഏകത്തം മോനമക്ഖാതം, ഏകോ ചേ അഭിരമിസ്സസി;
അഥ ഭാഹിസി
൭൨൪.
‘‘സുത്വാ ധീരാനം നിഗ്ഘോസം, ഝായീനം കാമചാഗിനം;
തതോ ഹിരിഞ്ച സദ്ധഞ്ച, ഭിയ്യോ കുബ്ബേഥ മാമകോ.
൭൨൫.
‘‘തം
സണന്താ യന്തി കുസൊബ്ഭാ
൭൨൬.
‘‘യദൂനകം തം സണതി, യം പൂരം സന്തമേവ തം;
അഡ്ഢകുമ്ഭൂപമോ ബാലോ, രഹദോ പൂരോവ പണ്ഡിതോ.
൭൨൭.
‘‘യം സമണോ ബഹും ഭാസതി, ഉപേതം അത്ഥസഞ്ഹിതം;
ജാനം സോ ധമ്മം ദേസേതി, ജാനം സോ ബഹു ഭാസതി.
൭൨൮.
‘‘യോ
സ
നാലകസുത്തം ഏകാദസമം നിട്ഠിതം.
൧൨. ദ്വയതാനുപസ്സനാസുത്തം
ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി പുബ്ബാരാമേ മിഗാരമാതുപാസാദേ. തേന ഖോ പന സമയേന ഭഗവാ തദഹുപോസഥേ പന്നരസേ
‘‘‘യേ തേ, ഭിക്ഖവേ, കുസലാ ധമ്മാ അരിയാ നിയ്യാനികാ സമ്ബോധഗാമിനോ, തേസം വോ, ഭിക്ഖവേ, കുസലാനം ധമ്മാനം അരിയാനം നിയ്യാനികാനം സമ്ബോധഗാമീനം കാ ഉപനിസാ സവനായാ’തി ഇതി ചേ, ഭിക്ഖവേ, പുച്ഛിതാരോ അസ്സു, തേ ഏവമസ്സു വചനീയാ – ‘യാവദേവ ദ്വയതാനം ധമ്മാനം യഥാഭൂതം ഞാണായാ’തി. കിഞ്ച ദ്വയതം വദേഥ?
(൧) ‘‘ഇദം ദുക്ഖം, അയം ദുക്ഖസമുദയോതി അയമേകാനുപസ്സനാ. അയം ദുക്ഖനിരോധോ, അയം ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാതി, അയം ദുതിയാനുപസ്സനാ. ഏവം സമ്മാ ദ്വയതാനുപസ്സിനോ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ അപ്പമത്തസ്സ ആതാപിനോ പഹിതത്തസ്സ വിഹരതോ ദ്വിന്നം ഫലാനം അഞ്ഞതരം ഫലം പാടികങ്ഖം – ദിട്ഠേവ ധമ്മേ അഞ്ഞാ, സതി വാ
ഇദമവോച ഭഗവാ. ഇദം വത്വാന സുഗതോ അഥാപരം ഏതദവോച സത്ഥാ –
൭൨൯.
‘‘യേ ദുക്ഖം നപ്പജാനന്തി, അഥോ ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവം;
യത്ഥ ച സബ്ബസോ ദുക്ഖം, അസേസം ഉപരുജ്ഝതി;
തഞ്ച മഗ്ഗം ന ജാനന്തി, ദുക്ഖൂപസമഗാമിനം.
൭൩൦.
‘‘ചേതോവിമുത്തിഹീനാ തേ, അഥോ പഞ്ഞാവിമുത്തിയാ;
അഭബ്ബാ തേ അന്തകിരിയായ, തേ വേ ജാതിജരൂപഗാ.
൭൩൧.
‘‘യേ
യത്ഥ ച സബ്ബസോ ദുക്ഖം, അസേസം ഉപരുജ്ഝതി;
തഞ്ച
൭൩൨.
‘‘ചേതോവിമുത്തിസമ്പന്നാ, അഥോ പഞ്ഞാവിമുത്തിയാ;
ഭബ്ബാ തേ അന്തകിരിയായ, ന തേ ജാതിജരൂപഗാ’’തി.
(൨) ‘‘‘സിയാ അഞ്ഞേനപി പരിയായേന സമ്മാ ദ്വയതാനുപസ്സനാ’തി, ഇതി ചേ, ഭിക്ഖവേ, പുച്ഛിതാരോ അസ്സു; ‘സിയാ’തിസ്സു വചനീയാ. കഥഞ്ച സിയാ? യം കിഞ്ചി ദുക്ഖം സമ്ഭോതി സബ്ബം ഉപധിപച്ചയാതി, അയമേകാനുപസ്സനാ. ഉപധീനം
൭൩൩.
‘‘ഉപധിനിദാനാ പഭവന്തി ദുക്ഖാ, യേ
യോ വേ അവിദ്വാ ഉപധിം കരോതി, പുനപ്പുനം ദുക്ഖമുപേതി മന്ദോ;
തസ്മാ പജാനം ഉപധിം ന കയിരാ, ദുക്ഖസ്സ ജാതിപ്പഭവാനുപസ്സീ’’തി.
(൩) ‘‘‘സിയാ അഞ്ഞേനപി പരിയായേന സമ്മാ ദ്വയതാനുപസ്സനാ’തി, ഇതി ചേ, ഭിക്ഖവേ, പുച്ഛിതാരോ അസ്സു; ‘സിയാ’തിസ്സു വചനീയാ. കഥഞ്ച സിയാ? യം കിഞ്ചി ദുക്ഖം സമ്ഭോതി സബ്ബം അവിജ്ജാപച്ചയാതി, അയമേകാനുപസ്സനാ. അവിജ്ജായ ത്വേവ അസേസവിരാഗനിരോധാ നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോതി, അയം ദുതിയാനുപസ്സനാ. ഏവം സമ്മാ…പേ॰… അഥാപരം ഏതദവോച സത്ഥാ –
൭൩൪.
‘‘ജാതിമരണസംസാരം
ഇത്ഥഭാവഞ്ഞഥാഭാവം, അവിജ്ജായേവ സാ ഗതി.
൭൩൫.
‘‘അവിജ്ജാ ഹായം മഹാമോഹോ, യേനിദം സംസിതം ചിരം;
വിജ്ജാഗതാ ച യേ സത്താ, ന തേ ഗച്ഛന്തി
(൪) ‘‘സിയാ അഞ്ഞേനപി…പേ॰… കഥഞ്ച സിയാ? യം കിഞ്ചി ദുക്ഖം സമ്ഭോതി സബ്ബം സങ്ഖാരപച്ചയാതി, അയമേകാനുപസ്സനാ. സങ്ഖാരാനം ത്വേവ അസേസവിരാഗനിരോധാ നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോതി, അയം ദുതിയാനുപസ്സനാ. ഏവം സമ്മാ…പേ॰… അഥാപരം ഏതദവോച സത്ഥാ –
൭൩൬.
‘‘യം
സങ്ഖാരാനം നിരോധേന, നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോ.
൭൩൭.
‘‘ഏതമാദീനവം ഞത്വാ, ദുക്ഖം സങ്ഖാരപച്ചയാ;
സബ്ബസങ്ഖാരസമഥാ, സഞ്ഞാനം ഉപരോധനാ;
ഏവം ദുക്ഖക്ഖയോ ഹോതി, ഏതം ഞത്വാ യഥാതഥം.
൭൩൮.
‘‘സമ്മദ്ദസാ വേദഗുനോ, സമ്മദഞ്ഞായ പണ്ഡിതാ;
അഭിഭുയ്യ മാരസംയോഗം, ന ഗച്ഛന്തി
(൫) ‘‘സിയാ
൭൩൯.
‘‘യം കിഞ്ചി ദുക്ഖം സമ്ഭോതി, സബ്ബം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ;
വിഞ്ഞാണസ്സ നിരോധേന, നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോ.
൭൪൦.
‘‘ഏതമാദീനവം ഞത്വാ, ദുക്ഖം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ;
വിഞ്ഞാണൂപസമാ ഭിക്ഖു, നിച്ഛാതോ പരിനിബ്ബുതോ’’തി.
(൬) ‘‘സിയാ അഞ്ഞേനപി…പേ॰… കഥഞ്ച സിയാ? യം കിഞ്ചി ദുക്ഖം സമ്ഭോതി സബ്ബം ഫസ്സപച്ചയാതി, അയമേകാനുപസ്സനാ. ഫസ്സസ്സ ത്വേവ അസേസവിരാഗനിരോധാ നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോതി, അയം ദുതിയാനുപസ്സനാ. ഏവം സമ്മാ…പേ॰… അഥാപരം ഏതദവോച
൭൪൧.
‘‘തേസം ഫസ്സപരേതാനം, ഭവസോതാനുസാരിനം;
കുമ്മഗ്ഗപടിപന്നാനം, ആരാ സംയോജനക്ഖയോ.
൭൪൨.
‘‘യേ ച ഫസ്സം പരിഞ്ഞായ, അഞ്ഞായുപസമേ
തേ വേ ഫസ്സാഭിസമയാ, നിച്ഛാതാ പരിനിബ്ബുതാ’’തി.
(൭) ‘‘സിയാ
൭൪൩.
‘‘സുഖം
അജ്ഝത്തഞ്ച ബഹിദ്ധാ ച, യം കിഞ്ചി അത്ഥി വേദിതം.
൭൪൪.
‘‘ഏതം ദുക്ഖന്തി ഞത്വാന, മോസധമ്മം പലോകിനം
ഫുസ്സ ഫുസ്സ വയം പസ്സം, ഏവം തത്ഥ വിജാനതി
വേദനാനം ഖയാ ഭിക്ഖു, നിച്ഛാതോ പരിനിബ്ബുതോ’’തി.
(൮) ‘‘സിയാ
൭൪൫.
‘‘തണ്ഹാദുതിയോ
ഇത്ഥഭാവഞ്ഞഥാഭാവം, സംസാരം നാതിവത്തതി.
൭൪൬.
‘‘ഏതമാദീനവം ഞത്വാ, തണ്ഹം
വീതതണ്ഹോ അനാദാനോ, സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ’’തി.
(൯) ‘‘സിയാ അഞ്ഞേനപി…പേ॰… കഥഞ്ച സിയാ? യം കിഞ്ചി ദുക്ഖം സമ്ഭോതി സബ്ബം ഉപാദാനപച്ചയാതി, അയമേകാനുപസ്സനാ. ഉപാദാനാനം
൭൪൭.
‘‘ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭൂതോ ദുക്ഖം നിഗച്ഛതി;
ജാതസ്സ മരണം ഹോതി, ഏസോ ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോ.
൭൪൮.
‘‘തസ്മാ ഉപാദാനക്ഖയാ, സമ്മദഞ്ഞായ പണ്ഡിതാ;
ജാതിക്ഖയം അഭിഞ്ഞായ, ന ഗച്ഛന്തി പുനബ്ഭവ’’ന്തി.
(൧൦) ‘‘സിയാ
൭൪൯.
‘‘യം കിഞ്ചി ദുക്ഖം സമ്ഭോതി, സബ്ബം ആരമ്ഭപച്ചയാ;
ആരമ്ഭാനം നിരോധേന, നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോ.
൭൫൦.
‘‘ഏതമാദീനവം
സബ്ബാരമ്ഭം പടിനിസ്സജ്ജ, അനാരമ്ഭേ വിമുത്തിനോ.
൭൫൧.
‘‘ഉച്ഛിന്നഭവതണ്ഹസ്സ, സന്തചിത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ;
വിക്ഖീണോ
(൧൧) ‘‘സിയാ
൭൫൨.
‘‘യം കിഞ്ചി ദുക്ഖം സമ്ഭോതി, സബ്ബം ആഹാരപച്ചയാ;
ആഹാരാനം നിരോധേന, നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോ.
൭൫൩.
‘‘ഏതമാദീനവം ഞത്വാ, ദുക്ഖം ആഹാരപച്ചയാ;
സബ്ബാഹാരം പരിഞ്ഞായ, സബ്ബാഹാരമനിസ്സിതോ.
൭൫൪.
‘‘ആരൊഗ്യം
സങ്ഖായ സേവീ ധമ്മട്ഠോ, സങ്ഖ്യം
(൧൨) ‘‘സിയാ അഞ്ഞേനപി…പേ॰… കഥഞ്ച സിയാ? യം കിഞ്ചി ദുക്ഖം സമ്ഭോതി സബ്ബം ഇഞ്ജിതപച്ചയാതി, അയമേകാനുപസ്സനാ. ഇഞ്ജിതാനം ത്വേവ അസേസവിരാഗനിരോധാ നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോതി, അയം ദുതിയാനുപസ്സനാ. ഏവം സമ്മാ…പേ॰… അഥാപരം ഏതദവോച സത്ഥാ –
൭൫൫.
‘‘യം
ഇഞ്ജിതാനം നിരോധേന, നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോ.
൭൫൬.
‘‘ഏതമാദീനവം ഞത്വാ, ദുക്ഖം ഇഞ്ജിതപച്ചയാ;
തസ്മാ ഹി ഏജം വൊസ്സജ്ജ, സങ്ഖാരേ ഉപരുന്ധിയ;
അനേജോ അനുപാദാനോ, സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ’’തി.
(൧൩) ‘‘സിയാ അഞ്ഞേനപി…പേ॰… കഥഞ്ച സിയാ? നിസ്സിതസ്സ ചലിതം ഹോതീതി, അയമേകാനുപസ്സനാ. അനിസ്സിതോ ന ചലതീതി, അയം ദുതിയാനുപസ്സനാ. ഏവം സമ്മാ…പേ॰… അഥാപരം ഏതദവോച സത്ഥാ –
൭൫൭.
‘‘അനിസ്സിതോ ന ചലതി, നിസ്സിതോ ച ഉപാദിയം;
ഇത്ഥഭാവഞ്ഞഥാഭാവം, സംസാരം നാതിവത്തതി.
൭൫൮.
‘‘ഏതമാദീനവം ഞത്വാ, നിസ്സയേസു മഹബ്ഭയം;
അനിസ്സിതോ അനുപാദാനോ, സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ’’തി.
(൧൪) ‘‘സിയാ
൭൫൯.
‘‘യേ ച രൂപൂപഗാ സത്താ, യേ ച അരൂപട്ഠായിനോ
നിരോധം അപ്പജാനന്താ, ആഗന്താരോ പുനബ്ഭവം.
൭൬൦.
‘‘യേ ച രൂപേ പരിഞ്ഞായ, അരൂപേസു അസണ്ഠിതാ
നിരോധേ
(൧൫) ‘‘സിയാ അഞ്ഞേനപി…പേ॰… കഥഞ്ച സിയാ? യം, ഭിക്ഖവേ, സദേവകസ്സ ലോകസ്സ സമാരകസ്സ സബ്രഹ്മകസ്സ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ ഇദം സച്ചന്തി ഉപനിജ്ഝായിതം തദമരിയാനം ഏതം മുസാതി യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ സുദിട്ഠം, അയമേകാനുപസ്സനാ. യം
൭൬൧.
‘‘അനത്തനി അത്തമാനിം
നിവിട്ഠം നാമരൂപസ്മിം, ഇദം സച്ചന്തി മഞ്ഞതി.
൭൬൨.
‘‘യേന യേന ഹി മഞ്ഞന്തി, തതോ തം ഹോതി അഞ്ഞഥാ;
തഞ്ഹി തസ്സ മുസാ ഹോതി, മോസധമ്മഞ്ഹി ഇത്തരം.
൭൬൩.
‘‘അമോസധമ്മം
തേ വേ സച്ചാഭിസമയാ, നിച്ഛാതാ പരിനിബ്ബുതാ’’തി.
(൧൬) ‘‘‘സിയാ അഞ്ഞേനപി പരിയായേന സമ്മാ ദ്വയതാനുപസ്സനാ’തി, ഇതി ചേ, ഭിക്ഖവേ, പുച്ഛിതാരോ അസ്സു; ‘സിയാ’തിസ്സു വചനീയാ. കഥഞ്ച സിയാ? യം, ഭിക്ഖവേ, സദേവകസ്സ ലോകസ്സ സമാരകസ്സ സബ്രഹ്മകസ്സ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ ഇദം സുഖന്തി ഉപനിജ്ഝായിതം, തദമരിയാനം ഏതം ദുക്ഖന്തി യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ സുദിട്ഠം, അയമേകാനുപസ്സനാ
൭൬൪.
‘‘രൂപാ സദ്ദാ രസാ ഗന്ധാ, ഫസ്സാ ധമ്മാ ച കേവലാ;
ഇട്ഠാ കന്താ മനാപാ ച, യാവതത്ഥീതി വുച്ചതി.
൭൬൫.
‘‘സദേവകസ്സ ലോകസ്സ, ഏതേ വോ സുഖസമ്മതാ;
യത്ഥ ചേതേ നിരുജ്ഝന്തി, തം നേസം ദുക്ഖസമ്മതം.
൭൬൬.
‘‘സുഖന്തി
പച്ചനീകമിദം ഹോതി, സബ്ബലോകേന പസ്സതം.
൭൬൭.
‘‘യം
യം പരേ ദുക്ഖതോ ആഹു, തദരിയാ സുഖതോ വിദൂ.
൭൬൮.
‘‘പസ്സ ധമ്മം ദുരാജാനം, സമ്പമൂള്ഹെത്ഥവിദ്ദസു
നിവുതാനം തമോ ഹോതി, അന്ധകാരോ അപസ്സതം.
൭൬൯.
‘‘സതഞ്ച വിവടം ഹോതി, ആലോകോ പസ്സതാമിവ;
സന്തികേ ന വിജാനന്തി, മഗ്ഗാ ധമ്മസ്സ കോവിദാ.
൭൭൦.
‘‘ഭവരാഗപരേതേഹി
മാരധെയ്യാനുപന്നേഹി, നായം ധമ്മോ സുസമ്ബുധോ.
൭൭൧.
‘‘കോ നു അഞ്ഞത്രമരിയേഹി, പദം സമ്ബുദ്ധുമരഹതി;
യം പദം സമ്മദഞ്ഞായ, പരിനിബ്ബന്തി അനാസവാ’’തി.
ഇദമവോച ഭഗവാ. അത്തമനാ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദുന്തി. ഇമസ്മിം ച
ദ്വയതാനുപസ്സനാസുത്തം ദ്വാദസമം നിട്ഠിതം.
തസ്സുദ്ദാനം
സച്ചം
ഫസ്സവേദനിയാ തണ്ഹാ, ഉപാദാനാരമ്ഭആഹാരാ;
ഇഞ്ജിതം ചലിതം രൂപം, സച്ചം ദുക്ഖേന സോളസാതി.
മഹാവഗ്ഗോ തതിയോ നിട്ഠിതോ.
തസ്സുദ്ദാനം
പബ്ബജ്ജാ ച പധാനഞ്ച, സുഭാസിതഞ്ച സുന്ദരി;
മാഘസുത്തം സഭിയോ ച, സേലോ സല്ലഞ്ച വുച്ചതി.
വാസെട്ഠോ ചാപി കോകാലി, നാലകോ ദ്വയതാനുപസ്സനാ;
ദ്വാദസേതാനി സുത്താനി, മഹാവഗ്ഗോതി വുച്ചതീതി.