൨. ഉബ്ബരിവഗ്ഗോ
൧. സംസാരമോചകപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ
നഗ്ഗാ ദുബ്ബണ്ണരൂപാസീതി ഇദം സത്ഥരി വേളുവനേ വിഹരന്തേ മഗധരട്ഠേ ഇട്ഠകവതീനാമകേ ഗാമേ അഞ്ഞതരം പേതിം ആരബ്ഭ വുത്തം. മഗധരട്ഠേ കിര ഇട്ഠകവതീ ച ദീഘരാജി ചാതി ദ്വേ ഗാമകാ അഹേസും, തത്ഥ ബഹൂ സംസാരമോചകാ മിച്ഛാദിട്ഠികാ പടിവസന്തി. അതീതേ ച കാലേ പഞ്ചന്നം വസ്സസതാനം മത്ഥകേ അഞ്ഞതരാ ഇത്ഥീ തത്ഥേവ ഇട്ഠകവതിയം അഞ്ഞതരസ്മിം സംസാരമോചകകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ മിച്ഛാദിട്ഠിവസേന ബഹൂ കീടപടങ്ഗേ ജീവിതാ വോരോപെത്വാ പേതേസു നിബ്ബത്തി.
സാ പഞ്ച വസ്സസതാനി ഖുപ്പിപാസാദിദുക്ഖം അനുഭവിത്വാ അമ്ഹാകം ഭഗവതി ലോകേ ഉപ്പജ്ജിത്വാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കേ അനുക്കമേന രാജഗഹം ഉപനിസ്സായ വേളുവനേ വിഹരന്തേ പുനപി ഇട്ഠകവതിയംയേവ അഞ്ഞതരസ്മിം സംസാരമോചകകുലേയേവ നിബ്ബത്തിത്വാ യദാ സത്തട്ഠവസ്സുദ്ദേസികകാലേ അഞ്ഞാഹി ദാരികാഹി സദ്ധിം രഥികായ കീളനസമത്ഥാ അഹോസി, തദാ ആയസ്മാ സാരിപുത്തത്ഥേരോ തമേവ ഗാമം ഉപനിസ്സായ അരുണവതീവിഹാരേ വിഹരന്തോ ഏകദിവസം ദ്വാദസഹി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം തസ്സ ഗാമസ്സ ദ്വാരസമീപേന മഗ്ഗേന അതിക്കമതി. തസ്മിം ഖണേ ബഹൂ ഗാമദാരികാ ഗാമതോ നിക്ഖമിത്വാ ദ്വാരസമീപേ കീളന്തിയോ പസന്നമാനസാ മാതാപിതൂനം പടിപത്തിദസ്സനേന വേഗേനാഗന്ത്വാ ഥേരം അഞ്ഞേ ച ഭിക്ഖൂ പഞ്ചപതിട്ഠിതേന വന്ദിംസു. സാ പനേസാ അസ്സദ്ധകുലസ്സ ധീതാ ചിരകാലം അപരിചിതകുസലതായ സാധുജനാചാരവിരഹിതാ അനാദരാ അലക്ഖികാ വിയ അട്ഠാസി. ഥേരോ തസ്സാ പുബ്ബചരിതം ഇദാനി ച സംസാരമോചകകുലേ നിബ്ബത്തനം ആയതിഞ്ച നിരയേ നിബ്ബത്തനാരഹതം ദിസ്വാ ‘‘സചായം മം വന്ദിസ്സതി, നിരയേ ന ഉപ്പജ്ജിസ്സതി, പേതേസു നിബ്ബത്തിത്വാപി മമംയേവ നിസ്സായ സമ്പത്തിം പടിലഭിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ കരുണാസഞ്ചോദിതമാനസോ
സാ
൯൫.
‘‘നഗ്ഗാ ദുബ്ബണ്ണരൂപാസി, കിസാ ധമനിസന്ഥതാ;
ഉപ്ഫാസുലികേ കിസികേ, കാ നു ത്വം ഇധ തിട്ഠസീ’’തി. –
ഗാഥായ പുച്ഛി. തത്ഥ ധമനിസന്ഥതാതി നിമ്മംസലോഹിതതായ സിരാജാലേഹി പത്ഥതഗത്താ. ഉപ്ഫാസുലികേതി ഉഗ്ഗതഫാസുലികേ. കിസികേതി കിസസരീരേ. പുബ്ബേപി ‘‘കിസാ’’തി വത്വാ പുന ‘‘കിസികേ’’തി വചനം അട്ഠിചമ്മന്ഹാരുമത്തസരീരതായ അതിവിയ കിസഭാവദസ്സനത്ഥം വുത്തം. തം സുത്വാ പേതീ അത്താനം പവേദെന്തീ –
൯൬.
‘‘അഹം ഭദന്തേ പേതീമ്ഹി, ദുഗ്ഗതാ യമലോകികാ;
പാപകമ്മം കരിത്വാന, പേതലോകം ഇതോ ഗതാ’’തി. – ഗാഥം വത്വാ പുന ഥേരേന –
൯൭.
‘‘കിം നു കായേന വാചായ, മനസാ ദുക്കടം കതം;
കിസ്സകമ്മവിപാകേന, പേതലോകം ഇതോ ഗതാ’’തി. –
കതകമ്മം പുട്ഠാ ‘‘അദാനസീലാ മച്ഛരിനീ ഹുത്വാ പേതയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ ഏവം മഹാദുക്ഖം അനുഭവാമീ’’തി ദസ്സെന്തീ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –
൯൮.
‘‘അനുകമ്പകാ
യേ മം നിയോജെയ്യും ദദാഹി ദാനം, പസന്നചിത്താ സമണബ്രാഹ്മണാനം.
൯൯.
‘‘ഇതോ അഹം വസ്സസതാനി പഞ്ച, യം ഏവരൂപാ വിചരാമി നഗ്ഗാ;
ഖുദായ തണ്ഹായ ച ഖജ്ജമാനാ, പാപസ്സ കമ്മസ്സ ഫലം മമേദം.
൧൦൦.
‘‘വന്ദാമി
ദത്വാ ച മേ ആദിസ യഞ്ഹി കിഞ്ചി, മോചേഹി മം ദുഗ്ഗതിയാ ഭദന്തേ’’തി.
൯൮. തത്ഥ അനുകമ്പകാതി സമ്പരായികേന അത്ഥേന അനുഗ്ഗണ്ഹകാ. ഭന്തേതി ഥേരം ആലപതി. യേ മം നിയോജെയ്യുന്തി മാതാ വാ പിതാ വാ അഥ വാ ഞാതകാ ഏദിസാ പസന്നചിത്താ ഹുത്വാ ‘‘സമണബ്രാഹ്മണാനം ദദാഹി ദാന’’ന്തി യേ മം നിയോജെയ്യും, താദിസാ അനുകമ്പകാ മയ്ഹം നാഹേസുന്തി യോജനാ.
൯൯. ഇതോ അഹം വസ്സസതാനി പഞ്ച, യം ഏവരൂപാ വിചരാമി നഗ്ഗാതി ഇദം സാ പേതീ ഇതോ തതിയായ ജാതിയാ അത്തനോ പേതത്തഭാവം അനുസ്സരിത്വാ ഇദാനിപി തഥാ പഞ്ചവസ്സസതാനി വിചരാമീതി അധിപ്പായേനാഹ. തത്ഥ യന്തി യസ്മാ, ദാനാദീനം പുഞ്ഞാനം അകതത്താ ഏവരൂപാ നഗ്ഗാ പേതീ ഹുത്വാ ഇതോ പട്ഠായ വസ്സസതാനി പഞ്ച വിചരാമീതി യോജനാ. തണ്ഹായാതി പിപാസായ. ഖജ്ജമാനാതി ഖാദിയമാനാ, ബാധിയമാനാതി അത്ഥോ.
൧൦൦. വന്ദാമി തം അയ്യ പസന്നചിത്താതി അയ്യ, തമഹം പസന്നചിത്താ ഹുത്വാ വന്ദാമി, എത്തകമേവ പുഞ്ഞം ഇദാനി മയാ കാതും സക്കാതി ദസ്സേതി. അനുകമ്പ മന്തി അനുഗ്ഗണ്ഹ ദത്വാ ച മേ ആദിസ യഞ്ഹി കിഞ്ചീതി കിഞ്ചിദേവ ദെയ്യധമ്മം സമണബ്രാഹ്മണാനം ദത്വാ തം ദക്ഖിണം മയ്ഹം ആദിസ, തേന മേ ഇതോ പേതയോനിതോ മൊക്ഖോ ഭവിസ്സതീതി അധിപ്പായേന വദതി. തേനേവാഹ ‘‘മോചേഹി മം ദുഗ്ഗതിയാ ഭദന്തേ’’തി.
ഏവം പേതിയാ വുത്തേ യഥാ സോ ഥേരോ പടിപജ്ജി, തം ദസ്സേതും സങ്ഗീതികാരേഹി തിസ്സോ ഗാഥാ വുത്താ –
൧൦൧.
‘‘സാധൂതി സോ പടിസ്സുത്വാ, സാരിപുത്തോനുകമ്പകോ;
ഭിക്ഖൂനം ആലോപം ദത്വാ, പാണിമത്തഞ്ച ചോളകം;
ഥാലകസ്സ ച പാനീയം, തസ്സാ ദക്ഖിണമാദിസി.
൧൦൨.
‘‘സമനന്തരാനുദ്ദിട്ഠേ
ഭോജനച്ഛാദനപാനീയം, ദക്ഖിണായ ഇദം ഫലം.
൧൦൩.
‘‘തതോ സുദ്ധാ സുചിവസനാ, കാസികുത്തമധാരിനീ;
വിചിത്തവത്ഥാഭരണാ, സാരിപുത്തം ഉപസങ്കമീ’’തി.
൧൦൧-൧൦൩. തത്ഥ ഭിക്ഖൂനന്തി ഭിക്ഖുനോ, വചനവിപല്ലാസേന ഹേതം വുത്തം. ‘‘ആലോപം ഭിക്ഖുനോ ദത്വാ’’തി കേചി പഠന്തി. ആലോപന്തി കബളം, ഏകാലോപമത്തം ഭോജനന്തി അത്ഥോ. പാണിമത്തഞ്ച ചോളകന്തി ഏകഹത്ഥപ്പമാണം ചോളഖണ്ഡന്തി അത്ഥോ. ഥാലകസ്സ ച പാനീയന്തി ഏകഥാലകപൂരണമത്തം ഉദകം. സേസം ഖല്ലാടിയപേതവത്ഥുസ്മിം വുത്തനയമേവ.
അഥായസ്മാ സാരിപുത്തോ തം പേതിം പീണിന്ദ്രിയം പരിസുദ്ധഛവിവണ്ണം ദിബ്ബവത്ഥാഭരണാലങ്കാരം സമന്തതോ അത്തനോ പഭായ ഓഭാസെന്തിം അത്തനോ സന്തികം ഉപഗന്ത്വാ ഠിതം ദിസ്വാ പച്ചക്ഖതോ കമ്മഫലം തായ വിഭാവേതുകാമോ ഹുത്വാ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –
൧൦൪.
‘‘അഭിക്കന്തേന വണ്ണേന, യാ ത്വം തിട്ഠസി ദേവതേ;
ഓഭാസെന്തീ ദിസാ സബ്ബാ, ഓസധീ വിയ താരകാ.
൧൦൫.
‘‘കേന തേതാദിസോ വണ്ണോ, കേന തേ ഇധ മിജ്ഝതി;
ഉപ്പജ്ജന്തി
൧൦൬.
‘‘പുച്ഛാമി തം ദേവി മഹാനുഭാവേ, മനുസ്സഭൂതാ കിമകാസി പുഞ്ഞം;
കേനാസി ഏവം ജലിതാനുഭാവാ, വണ്ണോ ച തേ സബ്ബദിസാ പഭാസതീ’’തി.
൧൦൪. തത്ഥ അഭിക്കന്തേനാതി അതിമനാപേന, അഭിരൂപേനാതി അത്ഥോ. വണ്ണേനാതി ഛവിവണ്ണേന. ഓഭാസെന്തീ ദിസാ സബ്ബാതി സബ്ബാപി ദസ ദിസാ ജോതെന്തീ ഏകാലോകം കരൊന്തീ. യഥാ കിന്തി ആഹ ‘‘ഓസധീ വിയ താരകാ’’തി. ഉസ്സന്നാ പഭാ ഏതായ ധീയതി, ഓസധാനം വാ
൧൦൫. കേനാതി കിം-സദ്ദോ പുച്ഛായം. ഹേതുഅത്ഥേ ചേതം കരണവചനം, കേന ഹേതുനാതി അത്ഥോ. തേതി തവ. ഏതാദിസോതി ഏദിസോ, ഏതരഹി യഥാദിസ്സമാനോതി വുത്തം ഹോതി. കേന തേ ഇധ മിജ്ഝതീതി കേന പുഞ്ഞവിസേസേന ഇധ ഇമസ്മിം ഠാനേ ഇദാനി തയാ ലബ്ഭമാനം സുചരിതഫലം ഇജ്ഝതി നിപ്ഫജ്ജതി. ഉപ്പജ്ജന്തീതി നിബ്ബത്തന്തി. ഭോഗാതി പരിഭുഞ്ജിതബ്ബട്ഠേന ‘‘ഭോഗാ’’തി ലദ്ധനാമാ വത്ഥാഭരണാദിവിത്തൂപകരണവിസേസാ. യേ കേചീതി ഭോഗേ അനവസേസതോ ബ്യാപെത്വാ സങ്ഗണ്ഹാതി മനസോ പിയാതി മനസാ പിയായിതബ്ബാ, മനാപിയാതി അത്ഥോ.
൧൦൬. പുച്ഛാമീതി പുച്ഛം കരോമി, ഞാതും ഇച്ഛാമീതി അത്ഥോ. തന്തി ത്വം. ദേവീതി ദിബ്ബാനഭാവസമങ്ഗിതായ, ദേവി. തേനാഹ ‘‘മഹാനുഭാവേ’’തി. മനുസ്സഭൂതാതി മനുസ്സേസു ജാതാ മനുസ്സഭാവം പത്താ. ഇദം യേഭുയ്യേന സത്താ മനുസ്സത്തഭാവേ ഠിതാ പുഞ്ഞാനി കരൊന്തീതി കത്വാ വുത്തം. അയമേതായം ഗാഥാനം സങ്ഖേപതോ അത്ഥോ, വിത്ഥാരതോ പന പരമത്ഥദീപനിയം വിമാനവത്ഥുഅട്ഠകഥായം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ.
ഏവം
൧൦൭.
‘‘ഉപ്പണ്ഡുകിം കിസം ഛാതം, നഗ്ഗം സമ്പതിതച്ഛവിം;
മുനി കാരുണികോ ലോകേ, തം മം അദ്ദക്ഖി ദുഗ്ഗതം.
൧൦൮.
‘‘ഭിക്ഖൂനം ആലോപം ദത്വാ, പാണിമത്തഞ്ച ചോളകം;
ഥാലകസ്സ ച പാനീയം, മമ ദക്ഖിണമാദിസി.
൧൦൯.
‘‘ആലോപസ്സ ഫലം പസ്സ, ഭത്തം വസ്സസതം ദസ;
ഭുഞ്ജാമി കാമകാമിനീ, അനേകരസബ്യഞ്ജനം.
൧൧൦.
‘‘പാണിമത്തസ്സ
യാവതാ നന്ദരാജസ്സ, വിജിതസ്മിം പടിച്ഛദാ.
൧൧൧.
‘‘തതോ ബഹുതരാ ഭന്തേ, വത്ഥാനച്ഛാദനാനി മേ;
കോസെയ്യകമ്ബലീയാനി, ഖോമകപ്പാസികാനി ച.
൧൧൨.
‘‘വിപുലാ ച മഹഗ്ഘാ ച, തേപാകാസേവലമ്ബരേ;
സാഹം തം പരിദഹാമി, യം യഞ്ഹി മനസോ പിയം.
൧൧൩.
‘‘ഥാലകസ്സ
ഗമ്ഭീരാ ചതുരസ്സാ ച, പൊക്ഖരഞ്ഞോ സുനിമ്മിതാ.
൧൧൪.
‘‘സേതോദകാ സുപ്പതിത്ഥാ, സീതാ അപ്പടിഗന്ധിയാ;
പദുമുപ്പലസഞ്ഛന്നാ, വാരികിഞ്ജക്ഖപൂരിതാ.
൧൧൫.
‘‘സാഹം രമാമി കീളാമി, മോദാമി അകുതോഭയാ;
മുനിം കാരുണികം ലോകേ, ഭന്തേ വന്ദിതുമാഗതാ’’തി.
൧൦൭. തത്ഥ ഉപ്പണ്ഡുകിന്തി ഉപ്പണ്ഡുകജാതം. ഛാതന്തി ബുഭുക്ഖിതം ഖുദായ അഭിഭൂതം. സമ്പതിതച്ഛവിന്തി ഛിന്നഭിന്നസരീരച്ഛവിം. ലോകേതി ഇദം ‘‘കാരുണികോ’’തി എത്ഥ വുത്തകരുണായ വിസയദസ്സനം. തം മന്തി താദിസം മമം, വുത്തനയേന ഏകന്തതോ കരുണട്ഠാനിയം മം. ദുഗ്ഗതന്തി ദുഗ്ഗതിം ഗതം.
൧൦൮-൧൦൯. ഭിക്ഖൂനം ആലോപം ദത്വാതിആദി ഥേരേന അത്തനോ കരുണായ കതാകാരദസ്സനം. തത്ഥ ഭത്തന്തി ഓദനം, ദിബ്ബഭോജനന്തി അത്ഥോ. വസ്സസതം ദസാതി ദസ വസ്സസതാനി, വസ്സസഹസ്സന്തി വുത്തം ഹോതി. അച്ചന്തസംയോഗേ ചേതം ഉപയോഗവചനം. ഭുഞ്ജാമി കാമകാമിനീ, അനേകരസബ്യഞ്ജനന്തി അഞ്ഞേഹിപി കാമേതബ്ബകാമേഹി സമന്നാഗതാ അനേകരസബ്യഞ്ജനം ഭത്തം ഭുഞ്ജാമീതി യോജനാ.
൧൧൦. ചോളസ്സാതി ദെയ്യധമ്മസീസേന തബ്ബിസയം ദാനമയം പുഞ്ഞമേവ ദസ്സേതി. വിപാകം പസ്സ യാദിസന്തി തസ്സ ചോളദാനസ്സ വിപാകസങ്ഖാതം ഫലം പസ്സ, ഭന്തേ. തം പന യാദിസം യഥാരൂപം, കിന്തി ചേതി ആഹ ‘‘യാവതാ നന്ദരാജസ്സാ’’തിആദി.
തത്ഥ നന്ദരാജാ നാമ? അതീതേ കിര ദസവസ്സസഹസ്സായുകേസു മനുസ്സേസു ബാരാണസിവാസീ ഏകോ കുടുമ്ബികോ അരഞ്ഞേ ജങ്ഘാവിഹാരം വിചരന്തോ അരഞ്ഞട്ഠാനേ അഞ്ഞതരം പച്ചേകബുദ്ധം അദ്ദസ. സോ പച്ചേകബുദ്ധോ തത്ഥ ചീവരകമ്മം കരൊന്തോ അനുവാതേ അപ്പഹൊന്തേ സംഹരിത്വാവ ഠപേതും ആരദ്ധോ. സോ കുടുമ്ബികോ തം ദിസ്വാ, ‘‘ഭന്തേ, കിം കരോഥാ’’തി വത്വാ തേന അപ്പിച്ഛതായ കിഞ്ചി അവുത്തേപി ‘‘ചീവരദുസ്സം നപ്പഹോതീ’’തി ഞത്വാ അത്തനോ ഉത്തരാസങ്ഗം പച്ചേകബുദ്ധസ്സ
തസ്സ വയപ്പത്തകാലേ തസ്മിം ഗാമേ നക്ഖത്തം സങ്ഘുട്ഠം അഹോസി. സോ മാതരം ആഹ – ‘‘അമ്മ, സാടകം മേ ദേഹി, നക്ഖത്തം കീളിസ്സാമീ’’തി. സാ സുധോതവത്ഥം നീഹരിത്വാ അദാസി. ‘‘അമ്മ, ഥൂലം ഇദ’’ന്തി. അഞ്ഞം നീഹരിത്വാ അദാസി, തമ്പി പടിക്ഖിപി. അഥ നം മാതാ ആഹ – ‘‘താത, യാദിസേ ഗേഹേ മയം ജാതാ, നത്ഥി നോ ഇതോ സുഖുമതരസ്സ വത്ഥസ്സ പടിലാഭായ പുഞ്ഞ’’ന്തി. ‘‘ലഭനട്ഠാനം ഗച്ഛാമി, അമ്മാ’’തി. ‘‘ഗച്ഛ, പുത്ത, അഹം അജ്ജേവ തുയ്ഹം ബാരാണസിനഗരേ രജ്ജപടിലാഭം
അമച്ചാ ച പുരോഹിതോ ച രഞ്ഞോ സരീരകിച്ചം കത്വാ രാജങ്ഗണേ നിസീദിത്വാ മന്തയിംസു – ‘‘രഞ്ഞോ ഏകാ ധീതാ അത്ഥി, പുത്തോ നത്ഥി, അരാജകം രജ്ജം ന തിട്ഠതി, ഫുസ്സരഥം വിസ്സജ്ജേമാ’’തി. തേ കുമുദവണ്ണേ ചത്താരോ സിന്ധവേ യോജെത്വാ സേതച്ഛത്തപ്പമുഖം പഞ്ചവിധം രാജകകുധഭണ്ഡം രഥസ്മിംയേവ ഠപെത്വാ രഥം വിസ്സജ്ജെത്വാ പച്ഛതോ തൂരിയാനി പഗ്ഗണ്ഹാപേസും. രഥോ പാചീനദ്വാരേന നിക്ഖമിത്വാ ഉയ്യാനാഭിമുക്ഖോ അഹോസി. ‘‘പരിചയേന ഉയ്യാനാഭിമുഖോ ഗച്ഛതി
അഥ കുമാരോ മുഖം വിവരിത്വാ ഓലോകെത്വാ ‘‘കേന കമ്മേന ആഗതത്ഥ, താതാ’’തി ആഹ. ‘‘ദേവ, തുമ്ഹാകം രജ്ജം പാപുണാതീ’’തി. ‘‘തുമ്ഹാകം രാജാ കഹ’’ന്തി? ‘‘ദിവങ്ഗതോ, സാമീ’’തി. ‘‘കതി
അഥസ്സ കതാഭിസേകസ്സ സതസഹസ്സഗ്ഘനികം വത്ഥം ഉപനേസും. സോ ‘‘കിമിദം, താതാ’’തി ആഹ. ‘‘നിവാസനവത്ഥം, ദേവാ’’തി. ‘‘നനു, താതാ, ഥൂല’’ന്തി? ‘‘മനുസ്സാനം
ഏവം ഗച്ഛന്തേ കാലേ ഏകദിവസം ദേവീ രഞ്ഞോ സമ്പത്തിം ദിസ്വാ ‘‘അഹോ തപസ്സീ’’തി കാരുഞ്ഞാകാരം ദസ്സേസി. ‘‘കിമിദം, ദേവീ’’തി ച പുട്ഠാ ‘‘അതിമഹതീ
അയം പന നന്ദരാജാ ദസ വസ്സസഹസ്സാനി സയം ദിബ്ബവത്ഥാനി പരിദഹന്തോ സബ്ബമേവ അത്തനോ വിജിതം ഉത്തരകുരുസദിസം കരൊന്തോ ആഗതാഗതാനം മനുസ്സാനം ‘‘യാവതാ നന്ദരാജസ്സ, വിജിതസ്മിം പടിച്ഛദാ’’തി. തത്ഥ വിജിതസ്മിന്തി രട്ഠേ. പടിച്ഛദാതി വത്ഥാനി. താനി ഹി പടിച്ഛാദെന്തി ഏതേഹീതി ‘‘പടിച്ഛദാ’’തി വുച്ചന്തി.
൧൧൧. ഇദാനി സാ പേതീ ‘‘നന്ദരാജസമിദ്ധിതോപി ഏതരഹി മയ്ഹം സമിദ്ധി വിപുലതരാ’’തി ദസ്സെന്തീ ‘‘തതോ ബഹുതരാ, ഭന്തേ, വത്ഥാനച്ഛാദനാനി മേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ തതോതി നന്ദരാജസ്സ പരിഗ്ഗഹഭൂതവത്ഥതോപി ബഹുതരാനി മയ്ഹം വത്ഥച്ഛാദനാനീതി അത്ഥോ. വത്ഥാനച്ഛാദനാനീതി നിവാസനവത്ഥാനി ചേവ പാരുപനവത്ഥാനി ച കോസെയ്യകമ്ബലീയാനീതി കോസെയ്യാനി ചേവ കമ്ബലാനി ച. ഖോമകപ്പാസികാനീതി ഖോമവത്ഥാനി ചേവ കപ്പാസമയവത്ഥാനി ച.
൧൧൨. വിപുലാതി ആയാമതോ ച വിത്ഥാരതോ ച വിപുലാ. മഹഗ്ഘാതി മഹഗ്ഘവസേന മഹന്താ മഹാരഹാ. ആകാസേവലമ്ബരേതി ആകാസേയേവ ഓലമ്ബമാനാ തിട്ഠന്തി. യം യഞ്ഹി മനസോ പിയന്തി യം യം മയ്ഹം മനസോ പിയം, തം തം ഗഹെത്വാ പരിദഹാമി പാരുപാമി ചാതി യോജനാ.
൧൧൩. ഥാലകസ്സ ച പാനീയം, വിപാകം പസ്സ യാദിസന്തി ഥാലകപൂരണമത്തം പാനീയം ദിന്നം അനുമോദിതം ‘‘ഗമ്ഭീരാ ചതുരസ്സാ ചാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഗമ്ഭീരാതി അഗാധാ. ചതുരസ്സാതി ചതുരസ്സസണ്ഠാനാ. പൊക്ഖരഞ്ഞോതി പൊക്ഖരണിയോ. സുനിമ്മിതാതി കമ്മാനുഭാവേനേവ സുട്ഠു നിമ്മിതാ.
൧൧൪. സേതോദകാതി സേതഉദകാ സേതവാലുകസമ്പരികിണ്ണാ. സുപ്പതിത്ഥാതി സുന്ദരതിത്ഥാ. സീതാതി സീതലോദകാ. അപ്പടിഗന്ധിയാതി പടികൂലഗന്ധരഹിതാ സുരഭിഗന്ധാ. വാരികിഞ്ജക്ഖപൂരിതാതി കമലകുവലയാദീനം കേസരസഞ്ഛന്നേന വാരിനാ പരിപുണ്ണാ.
൧൧൫. സാഹന്തി സാ അഹം. രമാമീതി രതിം വിന്ദാമി. കീളാമീതി ഇന്ദ്രിയാനി പരിചാരേമി. മോദാമീതി ഭോഗസമ്പത്തിയാ പമുദിതാ ഹോമി. അകുതോഭയാതി കുതോചിപി അസഞ്ജാതഭയാ, സേരീ സുഖവിഹാരിനീ ഹോമി ഭന്തേ, വന്ദിതുമാഗതാതി, ഭന്തേ, ഇമിസ്സാ ദിബ്ബസമ്പത്തിയാ പടിലാഭസ്സ കാരണഭൂതം ത്വം വന്ദിതും ആഗതാ ഉപഗതാതി അത്ഥോ. യം പനെത്ഥ അത്ഥതോ അവിഭത്തം, തം തത്ഥ തത്ഥ വുത്തമേവ.
ഏവം തായ പേതിയാ വുത്തേ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഇട്ഠകവതിയം ദീഘരാജിയന്തി ഗാമദ്വയവാസികേസു അത്തനോ സന്തികം ഉപഗതേസു മനുസ്സേസു ഇമമത്ഥം വിത്ഥാരതോ കഥെന്തോ സംവേജെത്വാ സംസാരമോചനപാപകമ്മതോ മോചെത്വാ ഉപാസകഭാവേ
സംസാരമോചകപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൨. സാരിപുത്തത്ഥേരമാതുപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ
നഗ്ഗാ ദുബ്ബണ്ണരൂപാസീതി ഇദം സത്ഥരി വേളുവനേ വിഹരന്തേ ആയസ്മതോ സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സ ഇതോ പഞ്ചമായ ജാതിയാ മാതുഭൂതം പേതിം ആരബ്ഭ വുത്തം. ഏകദിവസം ആയസ്മാ ച സാരിപുത്തോ ആയസ്മാ ച മഹാമൊഗ്ഗല്ലാനോ ആയസ്മാ ച അനുരുദ്ധോ ആയസ്മാ ച കപ്പിനോ രാജഗഹസ്സ അവിദൂരേ അഞ്ഞതരസ്മിം അരഞ്ഞായതനേ വിഹരന്തി. തേന ച സമയേന ബാരാണസിയം അഞ്ഞതരോ ബ്രാഹ്മണോ അഡ്ഢോ മഹദ്ധനോ മഹാഭോഗോ സമണബ്രാഹ്മണകപണദ്ധികവനിബ്ബകയാചകാനം ഓപാനഭൂതോ അന്നപാനവത്ഥസയനാദീനി ദേതി. ദെന്തോ ച ആഗതാഗതാനം യഥാകാലം യഥാരഹഞ്ച പാദോദകപാദബ്ഭഞ്ജനാദിദാനാനുപുബ്ബകം
സാ അപരേന സമയേന കാലം കത്വാ കമ്മാനുഭാവുക്ഖിത്താ പേതയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ അത്തനോ വചീദുച്ചരിതാനുരൂപം ദുക്ഖം അനുഭവന്തീ
൧൧൬.
‘‘നഗ്ഗാ ദുബ്ബണ്ണരൂപാസി, കിസാ ധമനിസന്ഥതാ;
ഉപ്ഫാസുലികേ കിസികേ, കാ നു ത്വം ഇധ തിട്ഠസീ’’തി. –
ഗാഥായ പുച്ഛി. സാ ഥേരേന പുട്ഠാ പടിവചനം ദെന്തീ –
൧൧൭.
‘‘അഹം തേ സകിയാ മാതാ, പുബ്ബേ അഞ്ഞാസു ജാതീസു;
ഉപപന്നാ പെത്തിവിസയം, ഖുപ്പിപാസസമപ്പിതാ.
൧൧൮.
‘‘ഛഡ്ഡിതം ഖിപിതം ഖേളം, സിങ്ഘാണികം സിലേസുമം;
വസഞ്ച ഡയ്ഹമാനാനം, വിജാതാനഞ്ച ലോഹിതം.
൧൧൯.
‘‘വണികാനഞ്ച
ഖുദാപരേതാ ഭുഞ്ജാമി, ഇച്ഛിപുരിസനിസ്സിതം.
൧൨൦.
‘‘പുബ്ബലോഹിതം ഭക്ഖാമി, പസൂനം മാനുസാന ച;
അലേണാ അനഗാരാ ച, നീലമഞ്ചപരായണാ.
൧൨൧.
‘‘ദേഹി പുത്തക മേ ദാനം, ദത്വാ അന്വാദിസാഹി മേ;
അപ്പേവ നാമ മുച്ചെയ്യം, പുബ്ബലോഹിതഭോജനാ’’തി. – പഞ്ചഗാഥാ അഭാസി;
൧൧൭. തത്ഥ അഹം തേ സകിയാ മാതാതി അഹം തുയ്ഹം ജനനിഭാവതോ സകിയാ മാതാ. പുബ്ബേ അഞ്ഞാസു ജാതീസൂതി മാതാ ഹൊന്തീപി ന ഇമിസ്സം ജാതിയം, അഥ ഖോ പുബ്ബേ അഞ്ഞാസു ജാതീസു, ഇതോ പഞ്ചമിയന്തി ദട്ഠബ്ബം. ഉപപന്നാ പെത്തിവിസയന്തി പടിസന്ധിവസേന പേതലോകം ഉപഗതാ. ഖുപ്പിപാസസമപ്പിതാതി
൧൧൮-൧൧൯. ഛഡ്ഡിതന്തി ഉച്ഛിട്ഠകം, വന്തന്തി അത്ഥോ. ഖിപിതന്തി ഖിപിതേന സദ്ധിം മുഖതോ നിക്ഖന്തമലം. ഖേളന്തി നിട്ഠുഭം. സിങ്ഘാണികന്തി മത്ഥലുങ്ഗതോ വിസ്സന്ദിത്വാ നാസികായ നിക്ഖന്തമലം. സിലേസുമന്തി സെമ്ഹം. വസഞ്ച ഡയ്ഹമാനാനന്തി ചിതകസ്മിം ഡയ്ഹമാനാനം കളേവരാനം വസാതേലഞ്ച. വിജാതാനഞ്ച ലോഹിതന്തി പസൂതാനം ഇത്ഥീനം ലോഹിതം, ഗബ്ഭമലം ച-സദ്ദേന സങ്ഗണ്ഹാതി. വണികാനന്തി സഞ്ജാതവണാനം. യന്തി യം ലോഹിതന്തി സമ്ബന്ധോ. ഘാനസീസച്ഛിന്നാനന്തി ഘാനച്ഛിന്നാനം സീസച്ഛിന്നാനഞ്ച യം ലോഹിതം, തം ഭുഞ്ജാമീതി യോജനാ. ദേസനാസീസമേതം ‘‘ഘാനസീസച്ഛിന്നാന’’ന്തി, യസ്മാ ഹത്ഥപാദാദിച്ഛിന്നാനമ്പി ലോഹിതം ഭുഞ്ജാമിയേവ. തഥാ ‘‘വണികാന’’ന്തി ഇമിനാ തേസമ്പി ലോഹിതം സങ്ഗഹിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. ഖുദാപരേതാതി ജിഘച്ഛാഭിഭൂതാ ഹുത്വാ. ഇത്ഥിപുരിസനിസ്സിതന്തി ഇത്ഥിപുരിസസരീരനിസ്സിതം യഥാവുത്തം അഞ്ഞഞ്ച ചമ്മമംസന്ഹാരുപുബ്ബാദികം പരിഭുഞ്ജാമീതി ദസ്സേതി.
൧൨൦-൧൨൧. പസൂനന്തി അജഗോമഹിംസാദീനം. അലേണാതി അസരണാ. അനഗാരാതി അനാവാസാ. നീലമഞ്ചപരായണാതി സുസാനേ ഛഡ്ഡിതമലമഞ്ചസയനാ. അഥ വാ നീലാതി ഛാരികങ്ഗാരബഹുലാ സുസാനഭൂമി അധിപ്പേതാ, തംയേവ മഞ്ചം വിയ അധിസയനാതി അത്ഥോ. അന്വാദിസാഹി മേതി യഥാ ദിന്നം ദക്ഖിണം മയ്ഹം ഉപകപ്പതി, തഥാ ഉദ്ദിസ പത്തിദാനം ദേഹി. അപ്പേവ നാമ മുച്ചെയ്യം, പുബ്ബലോഹിതഭോജനാതി തവ ഉദ്ദിസനേന ഏതസ്മാ പുബ്ബലോഹിതഭോജനാ പേതജീവികാ അപി നാമ മുച്ചെയ്യം.
തം സുത്വാ ആയസ്മാ സാരിപുത്തത്ഥേരോ ദുതിയദിവസേ മഹാമൊഗ്ഗല്ലാനത്ഥേരാദികേ തയോ ഥേരേ ആമന്തെത്വാ തേഹി സദ്ധിം രാജഗഹേ
൧൨൨.
‘‘മാതുയാ വചനം സുത്വാ, ഉപതിസ്സോനുകമ്പകോ;
ആമന്തയി മൊഗ്ഗല്ലാനം, അനുരുദ്ധഞ്ച കപ്പിനം.
൧൨൩.
‘‘ചതസ്സോ കുടിയോ കത്വാ, സങ്ഘേ ചാതുദ്ദിസേ അദാ;
കുടിയോ അന്നപാനഞ്ച, മാതു ദക്ഖിണമാദിസീ.
൧൨൪.
‘‘സമനന്തരാനുദ്ദിട്ഠേ, വിപാകോ ഉദപജ്ജഥ;
ഭോജനം പാനീയം വത്ഥം, ദക്ഖിണായ ഇദം ഫലം.
൧൨൫.
‘‘തതോ
വിചിത്തവത്ഥാഭരണാ, കോലികം ഉപസങ്കമീ’’തി.
൧൨൩. തത്ഥ സങ്ഘേ ചാതുദ്ദിസേ അദാതി ചാതുദ്ദിസസ്സ സങ്ഘസ്സ അദാസി, നിയ്യാദേസീതി അത്ഥോ. സേസം
അഥായസ്മാ
൧൨൬.
‘‘അഭിക്കന്തേന വണ്ണേന, യാ ത്വം തിട്ഠസി ദേവതേ;
ഓഭാസെന്തീ ദിസാ സബ്ബാ, ഓസധീ വിയ താരകാ.
൧൨൭.
‘‘കേന തേതാദിസോ വണ്ണോ, തേന തേ ഇധ മിജ്ഝതി;
ഉപ്പജ്ജന്തി ച തേ ഭോഗാ, യേ കേചി മനസോ പിയാ.
൧൨൮.
‘‘പുച്ഛാമി തം ദേവി മഹാനുഭാവേ, മനുസ്സഭൂതാ കിമകാസി പുഞ്ഞം;
കേനാസി ഏവം ജലിതാനുഭാവാ,
വണ്ണോ ച തേ സബ്ബദിസാ പഭാസതീ’’തി. – പുച്ഛി;
൧൨൯-൧൩൩. അഥ സാ ‘‘സാരിപുത്തസ്സാഹം മാതാ’’തിആദിനാ വിസ്സജ്ജേസി. സേസം വുത്തത്ഥമേവ. അഥായസ്മാ മഹാമൊഗ്ഗല്ലാനോ തം പവത്തിം ഭഗവതോ ആരോചേസി. ഭഗവാ തമത്ഥം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ സമ്പത്തപരിസായ ധമ്മം ദേസേസി, സാ ദേസനാ മഹാജനസ്സ സാത്ഥികാ അഹോസീതി.
സാരിപുത്തത്ഥേരമാതുപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൩. മത്താപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ
നഗ്ഗാ ദുബ്ബണ്ണരൂപാസീതി ഇദം സത്ഥരി ജേതവനേ വിഹരന്തേ മത്തം നാമ പേതിം ആരബ്ഭ വുത്തം. സാവത്ഥിയം കിര അഞ്ഞതരോ കുടുമ്ബികോ സദ്ധോ പസന്നോ അഹോസി. തസ്സ ഭരിയാ അസ്സദ്ധാ അപ്പസന്നാ കോധനാ വഞ്ഝാ ച അഹോസി നാമേന മത്താ നാമ. അഥ സോ കുടുമ്ബികോ കുലവംസൂപച്ഛേദനഭയേന സദിസകുലതോ തിസ്സം നാമ അഞ്ഞം കഞ്ഞം ആനേസി. സാ അഹോസി സദ്ധാ പസന്നാ
താ ഉഭോപി ഏകസ്മിം ദിവസേ സീസം ന്ഹത്വാ അല്ലകേസാ അട്ഠംസു, കുടുമ്ബികോ ഗുണവസേന തിസ്സായ ആബദ്ധസിനേഹോ മനുഞ്ഞേന ഹദയേന തായ
൧൩൪.
‘‘നഗ്ഗാ ദുബ്ബണ്ണരൂപാസി, കിസാ ധമനിസന്ഥതാ;
ഉപ്ഫാസുലികേ കിസികേ, കാ നു ത്വം ഇധ തിട്ഠസീ’’തി. –
ഗാഥായ പടിപുച്ഛി. ഇതരാ –
൧൩൫.
‘‘അഹം മത്താ തുവം തിസ്സാ, സപത്തീ തേ പുരേ അഹും;
പാപകമ്മം കരിത്വാന, പേതലോകം ഇതോ ഗതാ’’തി. –
ഗാഥായ പടിവചനം അദാസി. തത്ഥ അഹം മത്താ തുവം തിസ്സാതി അഹം മത്താ നാമ, തുവം തിസ്സാ നാമ. പുരേതി പുരിമത്തഭാവേ. തേതി തുയ്ഹം സപത്തീ അഹും, അഹോസിന്തി അത്ഥോ. പുന തിസ്സാ –
൧൩൬.
‘‘കിം നു കായേന വാചായ, മനസാ ദുക്കടം കതം;
കിസ്സകമ്മവിപാകേന, പേതലോകം ഇതോ ഗതാ’’തി. –
ഗാഥായ കതകമ്മം പുച്ഛി. പുന ഇതരാ –
൧൩൭.
‘‘ചണ്ഡീ ച ഫരുസാ ചാസിം, ഇസ്സുകീ മച്ഛരീ സഠാ;
താഹം ദുരുത്തം വത്വാന, പേതലോകം ഇതോ ഗതാ’’തി. –
ഗാഥായ ചണ്ഡീതി കോധനാ. ഫരുസാതി ഫരുസവചനാ. ആസിന്തി അഹോസിം. താഹന്തി തം അഹം. ദുരുത്തന്തി ദുബ്ഭാസിതം നിരത്ഥകവചനം. ഇതോ പരമ്പി താസം വചനപടിവചനവസേനേവ ഗാഥാ പവത്താ –
൧൩൮.
‘‘സബ്ബം അഹമ്പി ജാനാമി, യഥാ ത്വം ചണ്ഡികാ അഹു;
അഞ്ഞഞ്ച ഖോ തം പുച്ഛാമി, കേനാസി പംസുകുന്ഥിതാ.
൧൩൯.
‘‘സീസംന്ഹാതാ
അഹഞ്ച ഖോ അധിമത്തം, സമലങ്കതതരാ തയാ.
൧൪൦.
‘‘തസ്സാ മേ പെക്ഖമാനായ, സാമികേന സമന്തയി;
തതോ മേ ഇസ്സാ വിപുലാ, കോധോ മേ സമജായഥ.
൧൪൧.
‘‘തതോ
തസ്സകമ്മവിപാകേന, തേനമ്ഹി പംസുകുന്ഥിതാ.
൧൪൨.
‘‘സബ്ബം അഹമ്പി ജാനാമി, പംസുനാ മം ത്വമോകിരി;
അഞ്ഞഞ്ച ഖോ തം പുച്ഛാമി, കേന ഖജ്ജസി കച്ഛുയാ.
൧൪൩.
‘‘ഭേസജ്ജഹാരീ ഉഭയോ, വനന്തം അഗമിമ്ഹസേ;
ത്വഞ്ച ഭേസജ്ജമാഹരി, അഹഞ്ച കപികച്ഛുനോ.
൧൪൪.
‘‘തസ്സാ ത്യാജാനമാനായ, സെയ്യം ത്യാഹം സമോകിരിം;
തസ്സകമ്മവിപാകേന, തേന ഖജ്ജാമി കച്ഛുയാ.
൧൪൫.
‘‘സബ്ബം അഹമ്പി ജാനാമി, സെയ്യം മേ ത്വം സമോകിരി;
അഞ്ഞഞ്ച ഖോ തം പുച്ഛാമി, കേനാസി നഗ്ഗിയാ തുവം.
൧൪൬.
‘‘സഹായാനം
ത്വഞ്ച ആമന്തിതാ ആസി, സസാമിനീ നോ ച ഖോഹം.
൧൪൭.
‘‘തസ്സാ ത്യാജാനമാനായ, ദുസ്സം ത്യാഹം അപാനുദിം;
തസ്സകമ്മവിപാകേന, തേനമ്ഹി നഗ്ഗിയാ അഹം.
൧൪൮.
‘‘സബ്ബം അഹമ്പി ജാനാമി, ദുസ്സം മേ ത്വം അപാനുദി;
അഞ്ഞഞ്ച ഖോ തം പുച്ഛാമി, കേനാസി ഗൂഥഗന്ധിനീ.
൧൪൯.
‘‘തവ ഗന്ധഞ്ച മാലഞ്ച, പച്ചഗ്ഘഞ്ച വിലേപനം;
ഗൂഥകൂപേ അതാരേസിം, തം പാപം പകതം മയാ;
തസ്സകമ്മവിപാകേന, തേനമ്ഹി ഗൂഥഗന്ധിനീ.
൧൫൦.
‘‘സബ്ബം
അഞ്ഞഞ്ച ഖോ തം പുച്ഛാമി, കേനാസി ദുഗ്ഗതാ തുവം.
൧൫൧.
‘‘ഉഭിന്നം സമകം ആസി, യം ഗേഹേ വിജ്ജതേ ധനം;
സന്തേസു ദെയ്യധമ്മേസു, ദീപം നാകാസിമത്തനോ;
തസ്സകമ്മവിപാകേന, തേനമ്ഹി ദുഗ്ഗതാ അഹം.
൧൫൨.
‘‘തദേവ മം ത്വം അവച, പാപകമ്മം നിസേവസി;
ന ഹി പാപേഹി കമ്മേഹി, സുലഭാ ഹോതി സുഗ്ഗതി.
൧൫൩.
‘‘വാമതോ മം ത്വം പച്ചേസി, അഥോപി മം ഉസൂയസി;
പസ്സ പാപാനം കമ്മാനം, വിപാകോ ഹോതി യാദിസോ.
൧൫൪.
‘‘തേ
തേ അഞ്ഞേ പരിചാരെന്തി, ന ഭോഗാ ഹൊന്തി സസ്സതാ.
൧൫൫.
‘‘ഇദാനി
അപ്പേവ തേ ദദേ കിഞ്ചി, മാ സു താവ ഇതോ അഗാ.
൧൫൬.
‘‘നഗ്ഗാ ദുബ്ബണ്ണരൂപാമ്ഹി, കിസാ ധമനിസന്ഥതാ;
കോപീനമേതം ഇത്ഥീനം, മാ മം ഭൂതപിതാദ്ദസ.
൧൫൭.
‘‘ഹന്ദ കിം വാ ത്യാഹം ദമ്മി, കിം വാ തേച കരോമഹം;
യേന ത്വം സുഖിതാ അസ്സ, സബ്ബകാമസമിദ്ധിനീ.
൧൫൮.
‘‘ചത്താരോ ഭിക്ഖൂ സങ്ഘതോ, ചത്താരോ പന പുഗ്ഗലേ;
അട്ഠ ഭിക്ഖൂ ഭോജയിത്വാ, മമ ദക്ഖിണമാദിസ;
തദാഹം സുഖിതാ ഹെസ്സം, സബ്ബകാമസമിദ്ധിനീ.
൧൫൯.
‘‘സാധൂതി സാ പടിസ്സുത്വാ, ഭോജയിത്വാട്ഠ ഭിക്ഖവോ;
വത്ഥേഹച്ഛാദയിത്വാന, തസ്സാ ദക്ഖിണമാദിസീ.
൧൬൦.
‘‘സമനന്തരാനുദ്ദിട്ഠേ, വിപാകോ ഉദപജ്ജഥ;
ഭോജനച്ഛാദനപാനീയം, ദക്ഖിണായ ഇദം ഫലം.
൧൬൧.
‘‘തതോ
വിചിത്തവത്ഥാഭരണാ, സപത്തിം ഉപസങ്കമി.
൧൬൨.
‘‘അഭിക്കന്തേന വണ്ണേന, യാ ത്വം തിട്ഠസി ദേവതേ;
ഓഭാസെന്തീ ദിസാ സബ്ബാ, ഓസധീ വിയ താരകാ.
൧൬൩.
‘‘കേന തേതാദിസോ വണ്ണോ, കേന തേ ഇധ മിജ്ഝതി;
ഉപ്പജ്ജന്തി ച തേ ഭോഗാ, യേ കേചി മനസോ പിയാ.
൧൬൪.
‘‘പുച്ഛാമി തം ദേവി മഹാനുഭാവേ, മനുസ്സഭൂതാ കിമകാസീ പുഞ്ഞം;
കേനാസി ഏവം ജലിതാനുഭാവാ, വണ്ണോ ച തേ സബ്ബദിസാ പഭാസതീതി.
൧൬൫.
‘‘അഹം
പാപകമ്മം കരിത്വാന, പേതലോകം ഇതോ ഗതാ.
൧൬൬.
‘‘തവ ദിന്നേന ദാനേന, മോദാമി അകുതോഭയാ;
ചിരം ജീവാഹി ഭഗിനി, സഹ സബ്ബേഹി ഞാതിഭി;
അസോകം വിരജം ഠാനം, ആവാസം വസവത്തിനം.
൧൬൭.
‘‘ഇധ ധമ്മം ചരിത്വാന, ദാനം ദത്വാന സോഭനേ;
വിനെയ്യ മച്ഛേരമലം സമൂലം, അനിന്ദിതാ സഗ്ഗമുപേഹി ഠാന’’ന്തി.
൧൩൮. തത്ഥ സബ്ബം അഹമ്പി ജാനാമി, യഥാ ത്വം ചണ്ഡികാ അഹൂതി ‘‘ചണ്ഡീ ച ഫരുസാ ചാസി’’ന്തി യം തയാ വുത്തം, തം സബ്ബം അഹമ്പി ജാനാമി, യഥാ ത്വം ചണ്ഡികാ കോധനാ ഫരുസവചനാ ഇസ്സുകീ മച്ഛരീ സഠാ ച അഹോസി. അഞ്ഞഞ്ച ഖോ തം പുച്ഛാമീതി അഞ്ഞം പുന തം ഇദാനി പുച്ഛാമി. കേനാസി പംസുകുന്ഥിതാതി കേന കമ്മേന സങ്കാരപംസൂതി ഓഗുണ്ഠിതാ സബ്ബസോ ഓകിണ്ണസരീരാ അഹൂതി അത്ഥോ.
൧൩൯-൪൦. സീസംന്ഹാതാതി സസീസം ന്ഹാതാ. അധിമത്തന്തി അധികതരം. സമലങ്കതതരാതി സമ്മാ അതിസയേന അലങ്കതാ. ‘‘അധിമത്താ’’തി വാ പാഠോ, അതിവിയ മത്താ മാനമദമത്താ, മാനനിസ്സിതാതി അത്ഥോ. തയാതി ഭോതിയാ സാമികേന സമന്തയീതി സാമികേന സദ്ധിം അല്ലോപസല്ലാപവസേന കഥേസി.
൧൪൨-൧൪൪. ഖജ്ജസി കച്ഛുയാതി കച്ഛുരോഗേന ഖാദീയസി, ബാധീയസീതി അത്ഥോ. ഭേസജ്ജഹാരീതി ഭേസജ്ജഹാരിനിയോ ഓസധഹാരികായോ. ഉഭയോതി ദുവേ, ത്വഞ്ച അഹഞ്ചാതി അത്ഥോ. വനന്തന്തി വനം. ത്വഞ്ച ഭേസജ്ജമാഹരീതി ത്വം വെജ്ജേഹി വുത്തം അത്തനോ ഉപകാരാവഹം ഭേസജ്ജം ആഹരി. അഹഞ്ച കപികച്ഛുനോതി അഹം പന കപികച്ഛുഫലാനി ദുഫസ്സഫലാനി ആഹരിം. കപികച്ഛൂതി വാ സയംഭൂതാ വുച്ചതി, തസ്മാ സയംഭൂതായ പത്തഫലാനി ആഹരിന്തി അത്ഥോ. സെയ്യം ത്യാഹം സമോകിരിന്തി തവ സെയ്യം അഹം കപികച്ഛുഫലപത്തേഹി സമന്തതോ അവകിരിം.
൧൪൬-൧൪൭. സഹായാനന്തി മിത്താനം. സമയോതി സമാഗമോ. ഞാതീനന്തി ബന്ധൂനം. സമിതീതി ആമന്തിതാതി മങ്ഗലകിരിയാവസേന നിമന്തിതാ. സസാമിനീതി സഭത്തികാ, സഹ ഭത്തുനാതി അത്ഥോ. നോ ച ഖോഹന്തി നോ ച ഖോ അഹം ആമന്തിതാ ആസിന്തി യോജനാ. ദുസ്സം ത്യാഹന്തി ദുസ്സം തേ അഹം. അപാനുദിന്തി ചോരികായ അവഹരിം അഗ്ഗഹോസിം.
൧൪൯. പച്ചഗ്ഘന്തി അതാരേസിന്തി ഖിപിം. ഗൂഥഗന്ധിനീതി ഗൂഥഗന്ധഗന്ധിനീ കരീസവായിനീ.
൧൫൧. യം ഗേഹേ വിജ്ജതേ ധനന്തി യം ഗേഹേ ധനം ഉപലബ്ഭതി, തം തുയ്ഹം മയ്ഹഞ്ചാതി അമ്ഹാകം ഉഭിന്ന സമകം തുല്യമേവ ആസി. സന്തേസൂതി വിജ്ജമാനേസു. ദീപന്തി പതിട്ഠം, പുഞ്ഞകമ്മം സന്ധായ വദതി.
൧൫൨. ഏവം സാ പേതീ തിസ്സായ പുച്ഛിതമത്ഥം കത്ഥെത്വാ പുന പുബ്ബേ തസ്സാ വചനം അകത്വാ അത്തനാ കതം അപരാധം പകാസെന്തീ ‘‘തദേവ മം ത്വ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ തദേവാതി തദാ ഏവ, മയ്ഹം മനുസ്സത്തഭാവേ ഠിതകാലേയേവ. തഥേവാതി വാ പാഠോ, യഥാ ഏതരഹി ജാതം, തം തഥാ ഏവാതി അത്ഥോ. മന്തി അത്താനം നിദ്ദിസതി, ത്വന്തി തിസ്സം. അവചാതി അഭണി. യഥാ പന അവച, തം ദസ്സേതും ‘‘പാപകമ്മ’’ന്തിആദി വുത്തം. ‘‘പാപകമ്മാനീ’’തി
൧൫൩. തം സുത്വാ തിസ്സാ ‘‘വാമതോ മം ത്വം പച്ചേസീ’’തിആദിനാ തിസ്സോ ഗാഥാ ആഹ. തത്ഥ വാമതോ മം ത്വം പച്ചേസീതി വിലോമതോ മം ത്വം അധിഗച്ഛസി, തുയ്ഹം ഹിതേസിമ്പി വിപച്ചനീകകാരിനിം കത്വാ മം ഗണ്ഹാസി. മം ഉസൂയസീതി മയ്ഹം ഉസൂയസി, മയി ഇസ്സം കരോസി. പസ്സ പാപാനം കമ്മാനം, വിപാകോ ഹോതി യാദിസോതി പാപകാനം നാമ കമ്മാനം വിപാകോ യാദിസോ യഥാ ഘോരതരോ, തം പച്ചക്ഖതോ പസ്സാതി വദതി.
൧൫൪. തേ അഞ്ഞേ പരിചാരെന്തീതി തേ ഘരേ ദാസിയോ ആഭരണാനി ച ഇമാനി തയാ പുബ്ബേ പരിഗ്ഗഹിതാനി ഇദാനി അഞ്ഞേ പരിചാരെന്തി പരിഭുഞ്ജന്തി. ‘‘ഇമേ’’തി ഹി ലിങ്ഗവിപല്ലാസേന വുത്തം. ന ഭോഗാ ഹൊന്തി സസ്സതാതി ഭോഗാ നാമേതേ ന സസ്സതാ അനവട്ഠിതാ താവകാലികാ മഹായഗമനീയാ, തസ്മാ തദത്ഥം ഇസ്സാമച്ഛരിയാദീനി ന കത്തബ്ബാനീതി അധിപ്പായോ.
൧൫൫. ഇദാനി ഭൂതസ്സ പിതാതി ഇദാനേവ ഭൂതസ്സ മയ്ഹം പുത്തസ്സ പിതാ കുടുമ്ബികോ. ആപണാതി ആപണതോ ഇമം ഗേഹം ഏഹിതി ആഗമിസ്സതി. അപ്പേവ തേ ദദേ കിഞ്ചീതി ഗേഹം ആഗതോ കുടുമ്ബികോ തുയ്ഹം ദാതബ്ബയുത്തകം കിഞ്ചി ദെയ്യധമ്മം അപി നാമ ദദെയ്യ. മാ സു താവ ഇതോ അഗാതി ഇതോ ഗേഹസ്സ പച്ഛാ വത്ഥുതോ മാ താവ അഗമാസീതി തം അനുകമ്പമാനാ ആഹ.
൧൫൬. തം സുത്വാ പേതീ അത്തനോ അജ്ഝാസയം പകാസെന്തീ ‘‘നഗ്ഗാ ദുബ്ബണ്ണരൂപാമ്ഹീ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ കോപീനമേതം ഇത്ഥീനന്തി ഏതം നഗ്ഗദുബ്ബണ്ണതാദികം പടിച്ഛാദേതബ്ബതായ ഇത്ഥീനം കോപീനം രുന്ധനീയം. മാ മം ഭൂതപിതാദ്ദസാതി തസ്മാ ഭൂതസ്സ പിതാ കുടുമ്ബികോ മം മാ അദ്ദക്ഖീതി ലജ്ജമാനാ വദതി.
൧൫൭. തം ‘‘ഹന്ദ കിം വാ ത്യാഹം ദമ്മീ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ഹന്ദാതി ചോദനത്ഥേ നിപാതോ. കിം വാ ത്യാഹം ദമ്മീതി കിം തേ അഹം ദമ്മി, കിം വത്ഥം ദസ്സാമി, ഉദാഹു ഭത്തന്തി. കിം വാ തേധ കരോമഹന്തി കിം വാ അഞ്ഞം തേ ഇധ ഇമസ്മിം കാലേ ഉപകാരം കരിസ്സാമി.
൧൫൮. തം സുത്വാ പേതീ ‘‘ചത്താരോ ഭിക്ഖൂ സങ്ഘതോ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ചത്താരോ ഭിക്ഖൂ സങ്ഘതോ, ചത്താരോ പന പുഗ്ഗലേതി ഭിക്ഖുസങ്ഘതോ സങ്ഘവസേന ചത്താരോ ഭിക്ഖൂ, പുഗ്ഗലവസേന ചത്താരോ ഭിക്ഖൂതി ഏവം അട്ഠ ഭിക്ഖൂ യഥാരുചിം ഭോജെത്വാ തം ദക്ഖിണം മമ ആദിസ, മയ്ഹം പത്തിദാനം ദേഹി. തദാഹം സുഖിതാ ഹെസ്സന്തി യദാ ത്വം ദക്ഖിണം മമ ഉദ്ദിസിസ്സസി, തദാ അഹം സുഖിതാ സുഖപ്പത്താ സബ്ബകാമസമിദ്ധിനീ ഭവിസ്സാമീതി അത്ഥോ.
൧൫൯-൧൬൧. തം സുത്വാ തിസ്സാ തമത്ഥം അത്തനോ സാമികസ്സ ആരോചെത്വാ ദുതിയദിവസേ അട്ഠ ഭിക്ഖൂ ഭോജെത്വാ തസ്സാ ദക്ഖിണമാദിസി, സാ താവദേവ പടിലദ്ധദിബ്ബസമ്പത്തികാ പുന തിസ്സായ സന്തികം ഉപസങ്കമി. തമത്ഥം ദസ്സേതും സങ്ഗീതികാരേഹി ‘‘സാധൂതി സാ പടിസ്സുത്വാ’’തിആദികാ തിസ്സോ ഗാഥാ ഠപിതാ.
൧൬൨-൧൬൭. ഉപസങ്കമിത്വാ ഠിതം പന നം തിസ്സാ ‘‘അഭിക്കന്തേന വണ്ണേനാ’’തിആദീഹി ‘‘അഹം മത്താ’’തി ഗാഥായ അത്താനം ആചിക്ഖിത്വാ ‘‘ചിരം ജീവാഹീ’’തി ഗാഥായ തസ്സാ അനുമോദനം ദത്വാ ‘‘ഇധ ധമ്മം ചരിത്വാനാ’’തി ഗാഥായ തവ ദിന്നേനാതി തയാ ദിന്നേന. അസോകം വിരജം ഠാനന്തി സോകാഭാവേന അസോകം, സേദജല്ലികാനം പന അഭാവേന വിരജം ദിബ്ബട്ഠാനം, സബ്ബമേതം ദേവലോകം സന്ധായ വദതി. ആവാസന്തി ഠാനം. വസവത്തിനന്തി ദിബ്ബേന ആധിപതെയ്യേന അത്തനോ വസം വത്തെന്താനം. സമൂലന്തി സലോഭദോസം. ലോഭദോസാ ഹി മച്ഛരിയസ്സ മൂലം നാമ. അനിന്ദിതാതി അഗരഹിതാ പാസംസാ, സഗ്ഗമുപേഹി ഠാനന്തി രൂപാദീഹി വിസയേഹി സുട്ഠു അഗ്ഗത്താ ‘‘സഗ്ഗ’’ന്തി ലദ്ധനാമം ദിബ്ബട്ഠാനം ഉപേഹി, സുഗതിപരായണാ ഹോഹീതി അത്ഥോ. സേസം ഉത്താനമേവ.
അഥ
മത്താപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൪. നന്ദാപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ
കാളീ ദുബ്ബണ്ണരൂപാസീതി ഇദം സത്ഥരി ജേതവനേ വിഹരന്തേ നന്ദം നാമ പേതിം ആരബ്ഭ വുത്തം. സാവത്ഥിയാ കിര അവിദൂരേ അഞ്ഞതരസ്മിം ഗാമകേ നന്ദിസേനോ നാമ ഉപാസകോ അഹോസി സദ്ധോ പസന്നോ. ഭരിയാ പനസ്സ നന്ദാ നാമ അസ്സദ്ധാ അപ്പസന്നാ മച്ഛരിനീ ചണ്ഡീ ഫരുസവചനാ സാമികേ അഗാരവാ അഗ്ഗതിസ്സാ സസ്സും ചോരിവാദേന അക്കോസതി പരിഭാസതി. സാ അപരേന സമയേന കാലം കത്വാ പേതയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ തസ്സേവ ഗാമസ്സ അവിദൂരേ വിചരന്തീ ഏകദിവസം
൧൬൮.
‘‘കാളീ ദുബ്ബണ്ണരൂപാസി, ഫരുസാ ഭീരുദസ്സനാ;
പിങ്ഗലാസി കളാരാസി, ന തം മഞ്ഞാമി മാനുസി’’ന്തി. –
ഗാഥായ അജ്ഝഭാസി. തത്ഥ കാളീതി കാളവണ്ണാ, ഝാമങ്ഗാരസദിസോ ഹിസ്സാ വണ്ണോ അഹോസി. ഫരുസാതി ഖരഗത്താ. ഭീരുദസ്സനാതി ഭയാനകദസ്സനാ സപ്പടിഭയാകാരാ. ‘‘ഭാരുദസ്സനാ’’തി വാ പാഠോ, ഭാരിയദസ്സനാ, ദുബ്ബണ്ണതാദിനാ ദുദ്ദസികാതി അത്ഥോ. പിങ്ഗലാതി പിങ്ഗലലോചനാ. കളാരാതി കളാരദന്താ. ന തം മഞ്ഞാമി മാനുസിന്തി അഹം തം മാനുസിന്തി ന മഞ്ഞാമി, പേതിമേവ ച തം മഞ്ഞാമീതി അധിപ്പായോ. തം സുത്വാ പേതീ അത്താനം പകാസെന്തീ –
൧൬൯.
‘‘അഹം
പാപകമ്മം കരിത്വാന, പേതലോകം ഇതോ ഗതാ’’തി. –
ഗാഥമാഹ അഹം നന്ദാ നന്ദിസേനാതി സാമി നന്ദിസേന അഹം നന്ദാ നാമ. ഭരിയാ തേ പുരേ അഹുന്തി പുരിമജാതിയം തുയ്ഹം ഭരിയാ അഹോസിം. ഇതോ പരം –
൧൭൦.
‘‘കിം നു കായേന വാചായ, മനസാ ദുക്കടം കതം;
കിസ്സ കമ്മവിപാകേന, പേതലോകം ഇതോ ഗതാ’’തി. –
തസ്സ ഉപാസകസ്സ പുച്ഛാ. അഥസ്സ സാ –
൧൭൧.
‘‘ചണ്ഡീ ച ഫരുസാ ചാസിം, തയി ചാപി അഗാരവാ;
താഹം ദുരുത്തം വത്വാന, പേതലോകം ഇതോ ഗതാ’’തി. –
വിസ്സജ്ജേസി. പുന സോ –
൧൭൨.
‘‘ഹന്ദുത്തരീയം ദദാമി തേ, ഇമം ദുസ്സം നിവാസയ;
ഇമം ദുസ്സം നിവാസെത്വാ, ഏഹി നെസ്സാമി തം ഘരം.
൧൭൩.
‘‘വത്ഥഞ്ച
പുത്തേ ച തേ പസ്സിസ്സസി, സുണിസായോ ച ദക്ഖസീ’’തി. – അഥസ്സ സാ –
൧൭൪.
‘‘ഹത്ഥേന ഹത്ഥേ തേ ദിന്നം, ന മയ്ഹം ഉപകപ്പതി;
ഭിക്ഖൂ ച സീലസമ്പന്നേ, വീതരാഗേ ബഹുസ്സുതേ.
൧൭൫.
‘‘തപ്പേഹി അന്നപാനേന, മമ ദക്ഖിണമാദിസ;
തദാഹം സുഖിതാ ഹെസ്സം, സബ്ബകാമസമിദ്ധിനീ’’തി. –
ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി. തതോ –
൧൭൬.
‘‘സാധൂതി
അന്നം പാനം ഖാദനീയം, വത്ഥസേനാസനാനി ച;
ഛത്തം ഗന്ധഞ്ച മാലഞ്ച, വിവിധാ ച ഉപാഹനാ.
൧൭൭.
‘‘ഭിക്ഖൂ ച സീലസമ്പന്നേ, വീതരാഗേ ബഹുസ്സുതേ;
തപ്പെത്വാ അന്നപാനേന, തസ്സാ ദക്ഖിണമാദിസീ.
൧൭൮.
‘‘സമനന്തരാനുദ്ദിട്ഠേ
ഭോജനച്ഛാദനപാനീയം, ദക്ഖിണായ ഇദം ഫലം.
൧൭൯.
‘‘തതോ സുദ്ധാ സുചിവസനാ, കാസികുത്തമധാരിനീ;
വിചിത്തവത്ഥാഭരണാ, സാമികം ഉപസങ്കമീ’’തി. –
ചതസ്സോ ഗാഥാ സങ്ഗീതികാരേഹി വുത്താ. തതോ പരം –
൧൮൦.
‘‘അഭിക്കന്തേന വണ്ണേന, യാ ത്വം തിട്ഠസി ദേവതേ;
ഓഭാസെന്തീ ദിസാ സബ്ബാ, ഓസധീ വിയ താരകാ.
൧൮൧.
‘‘കേന തേതാദിസോ വണ്ണോ, കേന തേ ഇധ മിജ്ഝതി;
ഉപ്പജ്ജന്തി ച തേ ഭോഗാ, യേ കേചി മനസോ പിയാ.
൧൮൨.
‘‘പുച്ഛാമി തം ദേവി മഹാനുഭാവേ, മനുസ്സഭൂതാ കിമകാസി പുഞ്ഞം;
കേനാസി ഏവം ജലിതാനുഭാവാ, വണ്ണോ ച തേ സബ്ബദിസാ പഭാസതീ’’തി.
൧൮൩.
‘‘അഹം നന്ദാ നന്ദിസേന, ഭരിയാ തേ പുരേ അഹും;
പാപകമ്മം കരിത്വാന, പേതലോകം ഇതോ ഗതാ.
൧൮൪.
‘‘തവ ദിന്നേന ദാനേന, മോദാമി അകുതോഭയാ;
ചിരം ജീവ ഗഹപതി, സഹ സബ്ബേഹി ഞാതിഭി;
അസോകം
൧൮൫.
‘‘ഇധ ധമ്മം ചരിത്വാന, ദാനം ദത്വാ ഗഹപതി;
വിനെയ്യ മച്ഛേരമലം സമൂലം, അനിന്ദിതോ സഗ്ഗമുപേഹി ഠാന’’ന്തി. –
ഉപാസകസ്സ ച പേതിയാ ച വചനപടിവചനഗാഥാ.
൧൭൬. തത്ഥ ദാനം വിപുലമാകിരീതി ഉക്ഖിണെയ്യഖെത്തേ ദെയ്യധമ്മബീജം വിപ്പകിരന്തോ വിയ മഹാദാനം പവത്തേസി. സേസം അനന്തരവത്ഥുസദിസമേവ.
ഏവം സാ അത്തനോ ദിബ്ബസമ്പത്തിം തസ്സാ ച കാരണം നന്ദിസേനസ്സ വിഭാവെത്വാ അത്തനോ വസനട്ഠാനമേവ ഗതാ. ഉപാസകോ തം പവത്തിം ഭിക്ഖൂനം ആരോചേസി
നന്ദാപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൫. മട്ഠകുണ്ഡലീപേതവത്ഥുവണ്ണനാ
അലങ്കതോ മട്ഠകുണ്ഡലീതി ഇദം സത്ഥരി ജേതവനേ വിഹരന്തേ മട്ഠകുണ്ഡലിദേവപുത്തം ആരബ്ഭ വുത്തം. തത്ഥ യം വത്തബ്ബം, തം പരമത്ഥദീപനിയം വിമാനവത്ഥുവണ്ണനായം മട്ഠകുണ്ഡലീവിമാനവത്ഥുവണ്ണനായ (വി॰ വ॰ അട്ഠ॰ ൧൨൦൬ മട്ഠകുണ്ഡലീവിമാനവണ്ണനാ) വുത്തമേവ, തസ്മാ തത്ഥ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
എത്ഥ ച മട്ഠകുണ്ഡലീദേവപുത്തസ്സ വിമാനദേവതാഭാവതോ തസ്സ വത്ഥു യദിപി വിമാനവത്ഥുപാളിയം സങ്ഗഹം ആരോപിതം, യസ്മാ പന സോ ദേവപുത്തോ അദിന്നപുബ്ബകബ്രാഹ്മണസ്സ പുത്തസോകേന സുസാനം ഗന്ത്വാ ആളാഹനം അനുപരിയായിത്വാ രോദന്തസ്സ സോകഹരണത്ഥം അത്തനോ ദേവരൂപം പടിസംഹരിത്വാ ഹരിചന്ദനുസ്സദോ ബാഹാ പഗ്ഗയ്ഹ കന്ദന്തോ ദുക്ഖാഭിഭൂതാകാരേന പേതോ വിയ അത്താനം ദസ്സേസി. മനുസ്സത്തഭാവതോ അപേതത്താ പേതപരിയായോപി ലബ്ഭതി ഏവാതി തസ്സ വത്ഥു പേതവത്ഥുപാളിയമ്പി സങ്ഗഹം ആരോപിതന്തി ദട്ഠബ്ബം.
മട്ഠകുണ്ഡലീപേതവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൬. കണ്ഹപേതവത്ഥുവണ്ണനാ
ഉട്ഠേഹി കണ്ഹ കിം സേസീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അഞ്ഞതരം മതപുത്തം ഉപാസകം ആരബ്ഭ കഥേസി. സാവത്ഥിയം കിര അഞ്ഞതരസ്സ ഉപാസകസ്സ പുത്തോ കാലമകാസി. സോ തേന സോകസല്ലസമപ്പിതോ ന ന്ഹായതി, ന ഭുഞ്ജതി, ന കമ്മന്തേ വിചാരേതി, ന ബുദ്ധുപട്ഠാനം ഗച്ഛതി, കേവലം, ‘‘താത പിയപുത്തക, മം ഓഹായ കഹം പഠമതരം ഗതോസീ’’തിആദീനി വദന്തോ വിപ്പലപതി. സത്ഥാ പച്ചൂസസമയേ ലോകം ഓലോകെന്തോ തസ്സ
അതീതേ ദ്വാരവതീനഗരേ ദസ ഭാതികരാജാനോ അഹേസും – വാസുദേവോ ബലദേവോ ചന്ദദേവാ സൂരിയദേവോ അഗ്ഗിദേവോ വരുണദേവോ അജ്ജുനോ പജ്ജുനോ ഘടപണ്ഡിതോ അങ്കുരോ ചാതി. തേസു വാസുദേവമഹാരാജസ്സ പിയപുത്തോ കാലമകാസി. തേന രാജാ സോകപരേതോ സബ്ബകിച്ചാനി പഹായ മഞ്ചസ്സ അടനിം പരിഗ്ഗഹെത്വാ വിപ്പലപന്തോ നിപജ്ജി. തസ്മിം കാലേ ഘടപണ്ഡിതോ ചിന്തേസി – ‘‘ഠപെത്വാ മം അഞ്ഞോ കോചി മമ ഭാതു സോകം പരിഹരിതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി, ഉപായേനസ്സ സോകം ഹരിസ്സാമീ’’തി. സോ ഉമ്മത്തകവേസം ഗഹെത്വാ ‘‘സസം മേ ദേഥ, സസം മേ ദേഥാ’’തി ആകാസം ഓലോകെന്തോ സകലനഗരം വിചരി. ‘‘ഘടപണ്ഡിതോ ഉമ്മത്തകോ ജാതോ’’തി സകലനഗരം സങ്ഖുഭി.
തസ്മിം കാലേ രോഹിണെയ്യോ നാമ അമച്ചോ വാസുദേവരഞ്ഞോ സന്തികം
൨൦൭.
‘‘ഉട്ഠേഹി കണ്ഹ കിം സേസി, കോ അത്ഥോ സുപനേന തേ;
യോ ച തുയ്ഹം സകോ ഭാതാ, ഹദയം ചക്ഖു ച ദക്ഖിണം;
തസ്സ വാതാ ബലീയന്തി, സസം ജപ്പതി കേസവാ’’തി. – ഇമം ഗാഥമാഹ;
൨൦൭. തത്ഥ കണ്ഹാതി വാസുദേവം ഗൊത്തേനാലപതി. കോ അത്ഥോ സുപനേന തേതി സുപനേന തുയ്ഹം കാ സകോ ഭാതാതി സോദരിയോ ഭാതാ. ഹദയം ചക്ഖു ച ദക്ഖിണന്തി ഹദയേന ചേവ ദക്ഖിണചക്ഖുനാ ച സദിസോതി അത്ഥോ. തസ്സ വാതാ ബലീയന്തീതി തസ്സ അപരാപരം സസം ജപ്പതീതി ‘‘സസം മേ ദേഥാ’’തി വിപ്പലപതി. കേസവാതി സോ കിര കേസാനം സോഭനാനം അത്ഥിതായ ‘‘കേസവോ’’തി വോഹരീയതി. തേന നം നാമേന ആലപതി.
തസ്സ വചനം സുത്വാ സയനതോ ഉട്ഠിതഭാവം ദീപെന്തോ സത്ഥാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ –
൨൦൮.
‘‘തസ്സ തം വചനം സുത്വാ, രോഹിണെയ്യസ്സ കേസവോ;
തരമാനരൂപോ വുട്ഠാസി, ഭാതു സോകേന അട്ടിതോ’’തി. – ഇമം ഗാഥമാഹ;
രാജാ ഉട്ഠായ സീഘം പാസാദാ ഓതരിത്വാ ഘടപണ്ഡിതസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ഉഭോസു ഹത്ഥേസു നം ദള്ഹം ഗഹെത്വാ തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ –
൨൦൯.
‘‘കിം നു ഉമ്മത്തരൂപോവ, കേവലം ദ്വാരകം ഇമം;
സസോ സസോതി ലപസി, കീദിസം സസമിച്ഛസി.
൨൧൦.
‘‘സോവണ്ണമയം മണിമയം, ലോഹമയം അഥ രൂപിയമയം;
സങ്ഖസിലാപവാളമയം, കാരയിസ്സാമി തേ സസം.
൨൧൧.
‘‘സന്തി അഞ്ഞേപി സസകാ, അരഞ്ഞവനഗോചരാ;
തേപി തേ ആനയിസ്സാമി, കീദിസം സസമിച്ഛസീ’’തി. –
തിസ്സോ ഗാഥായോ അഭാസി.
൨൦൯-൨൧൧. തത്ഥ ഉമ്മത്തരൂപോവാതി ഉമ്മത്തകോ വിയ. കേവലന്തി സകലം. ദ്വാരകന്തി ദ്വാരവതീനഗരം വിചരന്തോ. സസോ സസോതി ലപസീതി സസോ സസോതി വിലപസി. സോവണ്ണമയന്തി സുവണ്ണമയം. ലോഹമയന്തി തമ്ബലോഹമയം. രൂപിയമയന്തി രജതമയം. യം ഇച്ഛസി തം വദേഹി, അഥ കേന സോചസി. അഞ്ഞേപി അരഞ്ഞേ വനഗോചരാ സസകാ അത്ഥി, തേ തേ ആനയിസ്സാമി, വദ, ഭദ്രമുഖ
൨൧൨.
‘‘നാഹമേതേ
ചന്ദതോ സസമിച്ഛാമി, തം മേ ഓഹര കേസവാ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ഓഹരാതി ഓഹാരേഹി. തം സുത്വാ രാജാ ‘‘നിസ്സംസയം മേ ഭാതാ ഉമ്മത്തകോ ജാതോ’’തി ദോമനസ്സപ്പത്തോ –
൨൧൩.
‘‘സോ നൂന മധുരം ഞാതി, ജീവിതം വിജഹിസ്സസി;
അപത്ഥിയം പത്ഥയസി, ചന്ദതോ സസമിച്ഛസീ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ഞാതീതി കനിട്ഠം ആലപതി. അയമെത്ഥ അത്ഥോ – മയ്ഹം പിയഞാതി യം അതിമധുരം അത്തനോ ജീവിതം, തം വിജഹിസ്സസി മഞ്ഞേ, യോ അപത്ഥയിതബ്ബം പത്ഥേസീതി.
ഘടപണ്ഡിതോ രഞ്ഞോ വചനം സുത്വാ നിച്ചലോവ ഠത്വാ ‘‘ഭാതിക, ത്വം ചന്ദതോ സസം പത്ഥെന്തസ്സ തം അലഭിത്വാ ജീവിതക്ഖയോ ഭവിസ്സതീതി ജാനന്തോ കസ്മാ മതം പുത്തം അലഭിത്വാ അനുസോചസീ’’തി ഇമമത്ഥം ദീപെന്തോ –
൨൧൪.
‘‘ഏവം
കസ്മാ പുരേ മതം പുത്തം, അജ്ജാപി മനുസോചസീ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ഏവം ചേ, കണ്ഹ, ജാനാസീതി, ഭാതിക, കണ്ഹനാമക മഹാരാജ, ‘‘അലബ്ഭനെയ്യവത്ഥു നാമ ന പത്ഥേതബ്ബ’’ന്തി യദി ഏവം ജാനാസി. യഥഞ്ഞന്തി ഏവം ജാനന്തോവ യഥാ അഞ്ഞം അനുസാസസി, തഥാ അകത്വാ. കസ്മാ പുരേ മതം പുത്തന്തി അഥ കസ്മാ ഇതോ ചതുമാസമത്ഥകേ മതം പുത്തം അജ്ജാപി അനുസോചസീതി.
ഏവം സോ അന്തരവീഥിയം ഠിതകോവ ‘‘അഹം താവ ഏവം പഞ്ഞായമാനം പത്ഥേമി, ത്വം പന അപഞ്ഞായമാനസ്സത്ഥായ സോചസീ’’തി വത്വാ തസ്സ ധമ്മം ദേസെന്തോ –
൨൧൫.
‘‘ന
ജാതോ മേ മാ മരി പുത്തോ, കുതോ ലബ്ഭാ അലബ്ഭിയം.
൨൧൬.
‘‘ന
സക്കാ ആനയിതും കണ്ഹ, യം പേതമനുസോചസീ’’തി. – ഗാഥാദ്വയമാഹ;
൨൧൫. തത്ഥ യന്തി, ഭാതിക, യം ‘‘ഏവം ജാതോ മേ പുത്തോ മാ മരീ’’തി മനുസ്സേന വാ ദേവേന വാ പന ന ലബ്ഭാ ന സക്കാ ലദ്ധും, തം ത്വം പത്ഥേസി, തം പനേതം കുതോ ലബ്ഭാ, കേന കാരണേന ലദ്ധും സക്കാ. യസ്മാ അലബ്ഭിയം അലബ്ഭനെയ്യവത്ഥു നാമേതന്തി അത്ഥോ.
൨൧൬. മന്താതി മന്തപ്പയോഗേന. മൂലഭേസജ്ജാതി മൂലഭേസജ്ജേന. ഓസധേഹീതി നാനാവിധേഹി ഓസധേഹി. ധനേന വാതി കോടിസതസങ്ഖേന ധനേന വാപി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യം പേതമനുസോചസി, തം ഏതേഹി മന്തപ്പയോഗാദീഹിപി ആനേതും ന സക്കാതി.
പുന ഘടപണ്ഡിതോ ‘‘ഭാതിക, ഇദം മരണം നാമ ധനേന വാ ജാതിയാ വാ വിജ്ജായ വാ സീലേന വാ ഭാവനായ വാ ന സക്കാ പടിബാഹിതു’’ന്തി ദസ്സെന്തോ –
൨൧൭.
‘‘മഹദ്ധനാ
പഹൂതധനധഞ്ഞാസേ, തേപി നോ അജരാമരാ.
൨൧൮.
‘‘ഖത്തിയാ ബ്രാഹ്മണാ വെസ്സാ, സുദ്ദാ ചണ്ഡാലപുക്കുസ്സാ;
ഏതേ ചഞ്ഞേ ച ജാതിയാ, തേപി നോ അജരാമരാ.
൨൧൯.
‘‘യേ മന്തം പരിവത്തെന്തി, ഛളങ്ഗം ബ്രഹ്മചിന്തിതം;
ഏതേ ചഞ്ഞേ ച വിജ്ജായ, തേപി നോ അജരാമരാ.
൨൨൦.
‘‘ഇസയോ വാപി യേ സന്താ, സഞ്ഞതത്താ തപസ്സിനോ;
സരീരം തേപി കാലേന, വിജഹന്തി തപസ്സിനോ.
൨൨൧.
‘‘ഭാവിതത്താ
നിക്ഖിപന്തി ഇമം ദേഹം, പുഞ്ഞപാപപരിക്ഖയാ’’തി. –
പഞ്ചഹി ഗാഥാഹി രഞ്ഞോ ധമ്മം ദേസേസി.
൨൧൭. തത്ഥ മഹദ്ധനാതി നിധാനഗതസ്സേവ മഹതോ ധനസ്സ അത്ഥിതായ ബഹുധനാ. മഹാഭോഗാതി ദേവഭോഗസദിസായ മഹതിയാ ഭോഗസമ്പത്തിയാ സമന്നാഗതാ. രട്ഠവന്തോതി സകലരട്ഠവന്തോ. പഹൂതധനധഞ്ഞാസേതി തിണ്ണം ചതുന്നം വാ സംവച്ഛരാനം അത്ഥായ നിദഹിത്വാ ഠപേതബ്ബസ്സ നിച്ചപരിബ്ബയഭൂതസ്സ ധനധഞ്ഞസ്സ വസേന അപരിയന്തധനധഞ്ഞാ. തേപി നോ അജരാമരാതി തേപി ഏവം മഹാവിഭവാ മന്ധാതുമഹാസുദസ്സനാദയോ ഖത്തിയാ അജരാമരാ നാഹേസും, അഞ്ഞദത്ഥു മരണമുഖമേവ അനുപവിട്ഠാതി അത്ഥോ.
൨൧൮. ഏതേതി യഥാവുത്തഖത്തിയാദയോ. അഞ്ഞേതി അഞ്ഞതരാ ഏവംഭൂതാ അമ്ബട്ഠാദയോ. ജാതിയാതി അത്തനോ ജാതിനിമിത്തം അജരാമരാ നാഹേസുന്തി അത്ഥോ.
൨൧൯. മന്തന്തി വേദം. പരിവത്തെന്തീതി സജ്ഝായന്തി വാചെന്തി ച. അഥ വാ പരിവത്തെന്തീതി വേദം അനുപരിവത്തെന്താ ഹോമം കരൊന്താ ജപന്തി. ഛളങ്ഗന്തി സിക്ഖാകപ്പനിരുത്തിബ്യാകരണജോതിസത്ഥഛന്ദോവിചിതിസങ്ഖാതേഹി ഛഹി അങ്ഗേഹി യുത്തം. ബ്രഹ്മചിന്തിതന്തി ബ്രാഹ്മണാനമത്ഥായ ബ്രഹ്മനാ വിജ്ജായാതി ബ്രഹ്മസദിസവിജ്ജായ സമന്നാഗതാ, തേപി നോ അജരാമരാതി അത്ഥോ.
൨൨൦-൨൨൧. ഇസയോതി യമനിയമാദീനം പടികൂലസഞ്ഞാദീനഞ്ച ഏസനട്ഠേന ഇസയോ. സന്താതി കായവാചാഹി സന്തസഭാവാ. സഞ്ഞതത്താതി രാഗാദീനം സംയമേന സംയതചിത്താ. കായതപനസങ്ഖാതോ തപോ ഏതേസം അത്ഥീതി തപസ്സിനോ. പുന തപസ്സിനോതി സംവരകാ. തേന ഏവം തപനിസ്സിതകാ ഹുത്വാ സരീരേന ച വിമൊക്ഖം പത്തുകാമാപി സംവരകാ സരീരം വിജഹന്തി ഏവാതി ദസ്സേതി. അഥ വാ ഇസയോതി അധിസീലസിക്ഖാദീനം ഏസനട്ഠേന ഇസയോ, തദത്ഥം തപ്പടിപക്ഖാനം പാപധമ്മാനം വൂപസമേന സന്താ, ഏകാരമ്മണേ ചിത്തസ്സ സംയമേന സഞ്ഞതത്താ, സമ്മപ്പധാനയോഗതോ വീരിയതാപേന തപസ്സിനോ, സപ്പയോഗാ രാഗാദീനം സന്തപനേന തപസ്സിനോതി ഭാവിതത്താതി ചതുസച്ചകമ്മട്ഠാനഭാവനായ ഭാവിതചിത്താ.
ഏവം
൨൨൨.
‘‘ആദിത്തം വത മം സന്തം, ഘടസിത്തംവ പാവകം;
വാരിനാ വിയ ഓസിഞ്ചം, സബ്ബം നിബ്ബാപയേ ദരം.
൨൨൩.
‘‘അബ്ബഹീ വത മേ സല്ലം, സോകം ഹദയനിസ്സിതം;
യോ മേ സോകപരേതസ്സ, പുത്തസോകം അപാനുദി.
൨൨൪.
‘‘സ്വാഹം അബ്ബൂള്ഹസല്ലൊസ്മി, സീതിഭൂതൊസ്മി നിബ്ബുതോ;
ന സോചാമി ന രോദാമി, തവ സുത്വാന ഭാതിക.
൨൨൫.
‘‘ഏവം കരൊന്തി സപ്പഞ്ഞാ, യേ ഹൊന്തി അനുകമ്പകാ;
നിവത്തയന്തി സോകമ്ഹാ, ഘടോ ജെട്ഠംവ ഭാതരം.
൨൨൬.
‘‘യസ്സ
സുഭാസിതേന അന്വെന്തി, ഘടോ ജെട്ഠംവ ഭാതര’’ന്തി. – സേസഗാഥാ അഭാസി;
൨൨൫. തത്ഥ ഘടോ ജെട്ഠംവ ഭാതരന്തി യഥാ ഘടപണ്ഡിതോ അത്തനോ ജെട്ഠഭാതരം മതപുത്തസോകാഭിഭൂതം അത്തനോ ഉപായകോസല്ലേന ചേവ ധമ്മകഥായ ച തതോ പുത്തസോകതോ വിനിവത്തയി, ഏവം അഞ്ഞേപി സപ്പഞ്ഞാ യേ ഹൊന്തി അനുകമ്പകാ, തേ ഞാതീനം ഉപകാരം കരൊന്തീതി അത്ഥോ.
൨൨൬. യസ്സ ഏതാദിസാ ഹൊന്തീതി അയം അഭിസമ്ബുദ്ധഗാഥാ. തസ്സത്ഥോ – യഥാ യേന കാരണേന പുത്തസോകപരേതം രാജാനം വാസുദേവം ഘടപണ്ഡിതോ സോകഹരണത്ഥായ സുഭാസിതേന അന്വേസി അനുഏസി, യസ്സ അഞ്ഞസ്സാപി ഏതാദിസാ പണ്ഡിതാ അമച്ചാ പടിലദ്ധാ അസ്സു, തസ്സ കുതോ സോകോതി! സേസഗാഥാ ഹെട്ഠാ വുത്തത്ഥാ ഏവാതി.
സത്ഥാ
കണ്ഹപേതവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൭. ധനപാലസെട്ഠിപേതവത്ഥുവണ്ണനാ
നഗ്ഗോ ദുബ്ബണ്ണരൂപോസീതി ഇദം സത്ഥരി ജേതവനേ വിഹരന്തേ ധനപാലപേതം ആരബ്ഭ വുത്തം. അനുപ്പന്നേ കിര ബുദ്ധേ പണ്ണരട്ഠേ ഏരകച്ഛനഗരേ ധനപാലകോ നാമ സെട്ഠി അഹോസി അസ്സദ്ധോ അപ്പസന്നോ കദരിയോ നത്ഥികദിട്ഠികോ. തസ്സ കിരിയാ പാളിതോ ഏവ വിഞ്ഞായതി. സോ കാലം കത്വാ മരുകന്താരേ പേതോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. തസ്സ താലക്ഖന്ധപ്പമാണോ കായോ അഹോസി, സമുട്ഠിതച്ഛവി ഫരുസോ, വിരൂപകേസോ, ഭയാനകോ, ദുബ്ബണ്ണോ അതിവിയ വിരൂപോ ബീഭച്ഛദസ്സനോ. സോ പഞ്ചപണ്ണാസ വസ്സാനി ഭത്തസിത്ഥം വാ ഉദകബിന്ദും വാ അലഭന്തോ വിസുക്ഖകണ്ഠൊട്ഠജിവ്ഹോ ജിഘച്ഛാപിപാസാഭിഭൂതോ ഇതോ ചിതോ ച
അഥ അമ്ഹാകം ഭഗവതി ലോകേ ഉപ്പജ്ജിത്വാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കേ അനുക്കമേന സാവത്ഥിയം വിഹരന്തേ സാവത്ഥിവാസിനോ വാണിജാ പഞ്ചമത്താനി സകടസതാനി ഭണ്ഡസ്സ പൂരെത്വാ ഉത്തരാപഥം ഗന്ത്വാ ഭണ്ഡം വിക്കിണിത്വാ പടിലദ്ധഭണ്ഡം സകടേസു ആരോപെത്വാ പടിനിവത്തമാനാ സായന്ഹസമയേ അഞ്ഞതരം സുക്ഖനദിം പാപുണിത്വാ തത്ഥ യാനം മുഞ്ചിത്വാ രത്തിയം വാസം കപ്പേസും. അഥ സോ പേതോ പിപാസാഭിഭൂതോ പാനീയസ്സത്ഥായ ആഗന്ത്വാ തത്ഥ ബിന്ദുമത്തമ്പി പാനീയം അലഭിത്വാ വിഗതാസോ ഛിന്നമൂലോ വിയ താലോ ഛിന്നപാദോ പതി. തം ദിസ്വാ വാണിജാ –
൨൨൭.
‘‘നഗ്ഗോ ദുബ്ബണ്ണരൂപോസി, കിസോ ധമനിസന്ഥതോ;
ഉപ്ഫാസുലികോ കിസികോ, കോ നു ത്വമസി മാരിസാ’’തി. –
ഇമായ ഗാഥായ പുച്ഛിംസു. തതോ പേതോ –
൨൨൮.
‘‘അഹം
പാപകമ്മം കരിത്വാന, പേതലോകം ഇതോ ഗതോ’’തി. –
അത്താനം
൨൨൯.
‘‘കിം നു കായേന വാചായ, മനസാ ദുക്കടം കതം;
കിസ്സകമ്മവിപാകേന, പേതലോകം ഇതോ ഗതോ’’തി. –
കതകമ്മം പുച്ഛിതോ പുബ്ബേ നിബ്ബത്തട്ഠാനതോ പട്ഠായ അതീതം പച്ചുപ്പന്നം അനാഗതഞ്ച അത്തനോ പവത്തിം ദസ്സെന്തോ തേസഞ്ച ഓവാദം ദെന്തോ –
൨൩൦.
‘‘നഗരം അത്ഥി പണ്ണാനം, ഏരകച്ഛന്തി വിസ്സുതം;
തത്ഥ സെട്ഠി പുരേ ആസിം, ധനപാലോതി മം വിദൂ.
൨൩൧.
‘‘അസീതി സകടവാഹാനം, ഹിരഞ്ഞസ്സ അഹോസി മേ;
പഹൂതം മേ ജാതരൂപം, മുത്താ വേളുരിയാ ബഹൂ.
൨൩൨.
‘‘താവ മഹദ്ധനസ്സാപി, ന മേ ദാതും പിയം അഹു;
പിദഹിത്വാ ദ്വാരം ഭുഞ്ജിം, മാ മം യാചനകാദ്ദസും.
൨൩൩.
‘‘അസ്സദ്ധോ മച്ഛരീ ചാസിം, കദരിയോ പരിഭാസകോ;
ദദന്താനം കരൊന്താനം, വാരയിസ്സം ബഹൂ ജനേ.
൨൩൪.
‘‘വിപാകോ
പൊക്ഖരഞ്ഞോദപാനാനി, ആരാമാനി ച രോപിതേ;
പപായോ ച വിനാസേസിം, ദുഗ്ഗേ സങ്കമനാനി ച.
൨൩൫.
‘‘സ്വാഹം അകതകല്യാണോ, കതപാപോ തതോ ചുതോ;
ഉപപന്നോ പെത്തിവിസയം, ഖുപ്പിപാസസമപ്പിതോ.
൨൩൬.
‘‘പഞ്ചപണ്ണാസ വസ്സാനി, യതോ കാലങ്കതോ അഹം;
നാഭിജാനാമി ഭുത്തം വാ, പീതം വാ പന പാനിയം.
൨൩൭.
‘‘യോ
പേതാ ഹി കിര ജാനന്തി, യോ സംയമോ സോ വിനാസോ.
൨൩൮.
‘‘അഹം
സന്തേസു ദെയ്യധമ്മേസു, ദീപം നാകാസിമത്തനോ;
സ്വാഹം പച്ഛാനുതപ്പാമി, അത്തകമ്മഫലൂപഗോ.
൨൩൯.
‘‘ഉദ്ധം ചതൂഹി മാസേഹി, കാലകിരിയാ ഭവിസ്സതി;
ഏകന്തകടുകം ഘോരം, നിരയം പപതിസ്സഹം.
൨൪൦.
‘‘ചതുക്കണ്ണം ചതുദ്വാരം, വിഭത്തം ഭാഗസോ മിതം;
അയോപാകാരപരിയന്തം, അയസാ പടികുജ്ജിതം.
൨൪൧.
‘‘തസ്സ അയോമയാ ഭൂമി, ജലിതാ തേജസാ യുതാ;
സമന്താ യോജനസതം, ഫരിത്വാ തിട്ഠതി സബ്ബദാ.
൨൪൨.
‘‘തത്ഥാഹം ദീഘമദ്ധാനം, ദുക്ഖം വേദിസ്സ വേദനം;
ഫലം പാപസ്സ കമ്മസ്സ, തസ്മാ സോചാമഹം ഭുസം.
൨൪൩.
‘‘തം വാ വദാമി ഭദ്ദം വോ, യാവന്തെത്ഥ സമാഗതാ;
മാകത്ഥ പാപകം കമ്മം, ആവി വാ യദി വാ രഹോ.
൨൪൪.
‘‘സചേ തം പാപകം കമ്മം, കരിസ്സഥ കരോഥ വാ;
ന വോ ദുക്ഖാ പമുത്യത്ഥി, ഉപ്പച്ചാപി പലായതം.
൨൪൫.
‘‘മത്തെയ്യാ ഹോഥ പെത്തെയ്യാ, കുലേ ജെട്ഠാപചായികാ;
സാമഞ്ഞാ ഹോഥ ബ്രഹ്മഞ്ഞാ, ഏവം സഗ്ഗം ഗമിസ്സഥാ’’തി. –
ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി.
൨൩൦-൨൩൧. തത്ഥ പണ്ണാനന്തി പണ്ണാനാമരട്ഠസ്സ ഏവംനാമകാനം രാജൂനം. ഏരകച്ഛന്തി തസ്സ നഗരസ്സ നാമം. തത്ഥാതി തസ്മിം നഗരേ. പുരേതി പുബ്ബേ അതീതത്തഭാവേ ധനപാലോതി മം വിദൂതി ‘‘ധനപാലസെട്ഠീ’’തി മം ജാനന്തി. തയിദം നാമം തദാ മയ്ഹം അത്ഥാനുഗതമേവാതി ദസ്സെന്തോ ‘‘അസീതീ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ അസീതി സകടവാഹാനന്തി വീസതിഖാരികോ വാഹോ, യോ സകടന്തി വുച്ചതി. തേസം സകടവാഹാനം അസീതി ഹിരഞ്ഞസ്സ തഥാ കഹാപണസ്സ ച മേ അഹോസീതി യോജനാ. പഹൂതം മേ ജാതരൂപന്തി സുവണ്ണമ്പി പഹൂതം അനേകഭാരപരിമാണം അഹോസീതി സമ്ബന്ധോ.
൨൩൨-൨൩൩. ന മേ ദാതും പിയം അഹൂതി ദാനം ദാതും മയ്ഹം പിയം നാഹോസി. മാ മം യാചനകാദ്ദസുന്തി ‘‘യാചകാ മാ മം പസ്സിംസൂ’’തി പിദഹിത്വാ ഗേഹദ്വാരം ഭുഞ്ജാമി. കദരിയോതി ഥദ്ധമച്ഛരീ. പരിഭാസകോതി ദാനം ദെന്തേ ദിസ്വാ ഭയേന സന്തജ്ജകോ. ദദന്താനം കരൊന്താനന്തി ഉപയോഗത്ഥേ സാമിവചനം, ദാനാനി ദദന്തേ പുഞ്ഞാനി കരൊന്തേ. ബഹൂ ജനേതി ബഹൂ സത്തേ. ദദന്താനം വാ കരൊന്താനം വാ സമുദായഭൂതം ബഹും ജനം പുഞ്ഞകമ്മതോ വാരയിസ്സം നിവാരേസിം.
൨൩൪-൨൩൬. വിപാകോ നത്ഥി ദാനസ്സാതിആദി ദാനാദീനം നിവാരണേ കാരണദസ്സനം. തത്ഥ വിപാകോ നത്ഥി ദാനസ്സാതി ദാനകമ്മസ്സ ഫലം നാമ നത്ഥി, കേവലം പുഞ്ഞം പുഞ്ഞന്തി ധനവിനാസോ ഏവാതി ദീപേതി. സംയമസ്സാതി സീലസംയമസ്സ. കുതോ ഫലന്തി കുതോ നാമ ഫലം ലബ്ഭതി, നിരത്ഥകമേവ സീലരക്ഖണന്തി അധിപ്പായോ. ആരാമാനീതി ആരാമൂപവനാനീതി അത്ഥോ. പപായോതി പാനീയസാലാ. ദുഗ്ഗേതി ഉദകചിക്ഖല്ലാനം വസേന ദുഗ്ഗമട്ഠാനാനി. സങ്കമനാനീതി സേതുയോ. തതോ ചുതോതി തതോ മനുസ്സലോകതോ ചുതോ. പഞ്ചപണ്ണാസാതി പഞ്ചപഞ്ഞാസ. യതോ കാലങ്കതോ അഹന്തി യദാ കാലകതാ അഹം, തതോ പട്ഠായ. നാഭിജാനാമീതി എത്തകം കാലം ഭുത്തം വാ പീതം വാ കിഞ്ചി ന ജാനാമി.
൨൩൭-൩൮. യോ സംയമോ സോ വിനാസോതി ലോഭാദിവസേന യം സംയമനം കസ്സചി അദാനം, സോ ഇമേസം സത്താനം പേതാ ഹി കിര ജാനന്തീതി എത്ഥ ഹി-സദ്ദോ അവധാരണേ, കിര-സദ്ദോ അരുചിസൂചനേ. ‘‘സംയമോ ദെയ്യധമ്മസ്സ അപരിച്ചാഗോ വിനാസഹേതൂ’’തി ഇമമത്ഥം പേതാ ഏവ കിര ജാനന്തി പച്ചക്ഖതോ അനുഭുയ്യമാനത്താ, ന മനുസ്സാതി. നയിദം യുത്തം മനുസ്സാനമ്പി പേതാനം വിയ ഖുപ്പിപാസാദീഹി അഭിഭുയ്യമാനാനം ദിസ്സമാനത്താ. പേതാ പന പുരിമത്തഭാവേ കതകമ്മസ്സ പാകടഭാവതോ തമത്ഥം സുട്ഠുതരം ജാനന്തി. തേനാഹ ‘‘അഹം പുരേ സംയമിസ്സ’’ന്തിആദി. തത്ഥ സംയമിസ്സന്തി സയമ്പി ദാനാദിപുഞ്ഞകിരിയതോ സംയമനം സങ്കോചം അകാസിം. ബഹുകേ ധനേതി മഹന്തേ ധനേ വിജ്ജമാനേ.
൨൪൩. തന്തി വോതി തുമ്ഹേ. ഭദ്ദം വോതി ഭദ്ദം കല്യാണം സുന്ദരം തുമ്ഹാകം ഹോതൂതി വചനസേസോ. യാവന്തെത്ഥ സമാഗതാതി യാവന്തോ യാവതകാ എത്ഥ സമാഗതാ, തേ സബ്ബേ മമ വചനം സുണാഥാതി അധിപ്പായോ. ആവീതി പകാസനം പരേസം പാകടവസേന. രഹോതി പടിച്ഛന്നം അപാകടവസേന. ആവി വാ പാണാതിപാതാദിമുസാവാദാദികായവചീപയോഗവസേന, യദി വാ രഹോ അഭിജ്ഝാദിവസേന പാപകം ലാമകം അകുസലകമ്മം മാകത്ഥ മാ കരിത്ഥ.
൨൪൪. സചേ തം പാപകം കമ്മന്തി അഥ പന തം പാപകമ്മം ആയതിം കരിസ്സഥ, ഏതരഹി വാ കരോഥ, നിരയാദീസു ചതൂസു അപായേസു മനുസ്സേസു ച അപ്പായുകതാദിവസേന തസ്സ ഫലഭൂതാ ദുക്ഖതോ പമുത്തി പമൊക്ഖോ നാമ നത്ഥി. ഉപ്പച്ചാപി പലായതന്തി ഉപ്പതിത്വാ ആകാസേന ഗച്ഛന്താനമ്പി മൊക്ഖോ നത്ഥിയേവാതി അത്ഥോ. ‘‘ഉപെച്ചാ’’തിപി പാളി, ഇതോ വാ എത്തോ വാ പലായന്തേ തുമ്ഹേ അനുബന്ധിസ്സതീതി അധിപ്പായേന ഉപെച്ച സഞ്ചിച്ച പലായന്താനമ്പി
‘‘ന അന്തലിക്ഖേ ന സമുദ്ദമജ്ഝേ, ന പബ്ബതാനം വിവരം പവിസ്സ;
ന വിജ്ജതീ സോ ജഗതിപ്പദേസോ, യത്ഥട്ഠിതോ മുച്ചെയ്യ പാപകമ്മാ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൨൭; മി॰ പ॰ ൪.൨.൪) –
ഇമായ ഗാഥായ ദീപേതബ്ബോ.
൨൪൫. മത്തെയ്യാതി മാതുഹിതാ. ഹോഥാതി തേസം ഉപട്ഠാനാദീനി കരോഥ. തഥാ പെത്തെയ്യാതി വേദിതബ്ബാ. കുലേ ജെട്ഠാപചായികാതി കുലേ ജെട്ഠകാനം അപചായനകരാ. സാമഞ്ഞാതി സമണപൂജകാ. തഥാ ബ്രഹ്മഞ്ഞാതി ബാഹിതപാപപൂജകാതി അത്ഥോ. ഏവം സഗ്ഗം ഗമിസ്സഥാതി ഇമിനാ മയാ വുത്തനയേന പുഞ്ഞാനി കത്വാ ദേവലോകം ഉപപജ്ജിസ്സഥാതി അത്ഥോ. യം പനെത്ഥ അത്ഥതോ ന വിഭത്തം, തം ഹെട്ഠാ ഖല്ലാടിയപേതവത്ഥുആദീസു വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
തേ
ധനപാലസെട്ഠിപേതവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൮. ചൂളസെട്ഠിപേതവത്ഥുവണ്ണനാ
നഗ്ഗോ കിസോ പബ്ബജിതോസി, ഭന്തേതി ഇദം സത്ഥരി വേളുവനേ വിഹരന്തേ ചൂളസെട്ഠിപേതം ആരബ്ഭ വുത്തം. ബാരാണസിയം കിര ഏകോ ഗഹപതി അസ്സദ്ധോ അപ്പസന്നോ മച്ഛരീ കദരിയോ പുഞ്ഞകിരിയായ അനാദരോ ചൂളസെട്ഠി നാമ അഹോസി. സോ കാലം കത്വാ പേതേസു നിബ്ബത്തി, തസ്സ കായോ അപഗതമംസലോഹിതോ അട്ഠിന്ഹാരുചമ്മമത്തോ മുണ്ഡോ അപേതവത്ഥോ അഹോസി. ധീതാ പനസ്സ അനുലാ അന്ധകവിന്ദേ സാമികസ്സ ഗേഹേ വസന്തീ പിതരം ഉദ്ദിസ്സ ബ്രാഹ്മണേ ഭോജേതുകാമാ തണ്ഡുലാദീനി ദാനൂപകരണാനി സജ്ജേസി. തം ഞത്വാ പേതോ ആസായ ആകാസേന തത്ഥ ഗച്ഛന്തോ രാജഗഹം സമ്പാപുണി. തേന ച സമയേന രാജാ അജാതസത്തു ദേവദത്തേന
൨൪൬.
‘‘നഗ്ഗോ
ആചിക്ഖ മേ തം അപി സക്കുണേമു, സബ്ബേന വിത്തം പടിപാദയേ തുവ’’ന്തി.
തത്ഥ പബ്ബജിതോതി സമണോ. രാജാ കിര തം നഗ്ഗത്താ മുണ്ഡത്താ ച ‘‘നഗ്ഗോ സമണോ അയ’’ന്തി സഞ്ഞായ ‘‘നഗ്ഗോ കിസോ പബ്ബജിതോസീ’’തിആദിമാഹ. കിസ്സഹേതൂതി കിന്നിമിത്തം. സബ്ബേന വിത്തം പടിപാദയേ തുവന്തി വിത്തിയാ ഉപകരണഭൂതം വിത്തം സബ്ബേന ഭോഗേന തുയ്ഹം അജ്ഝാസയാനുരൂപം, സബ്ബേന വാ ഉസ്സാഹേന പടിപാദെയ്യം സമ്പാദെയ്യം. തഥാ കാതും മയം അപ്പേവ നാമ സക്കുണെയ്യാമ, തസ്മാ ആചിക്ഖ മേ തം, ഏതം തവ ആഗമനകാരണം മയ്ഹം കഥേഹീതി അത്ഥോ.
ഏവം രഞ്ഞാ പുട്ഠോ പേതോ അത്തനോ പവത്തിം കഥെന്തോ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –
൨൪൭.
‘‘ബാരാണസീ നഗരം ദൂരഘുട്ഠം, തത്ഥാഹം ഗഹപതി അഡ്ഢകോ അഹു ദീനോ;
അദാതാ ഗേധിതമനോ ആമിസസ്മിം, ദുസ്സീല്യേന യമവിസയമ്ഹി പത്തോ.
൨൪൮.
‘‘സോ സൂചികായ കിലമിതോ തേഹി,
തേനേവ ഞാതീസു യാമി ആമിസകിഞ്ചിക്ഖഹേതു;
അദാനസീലാ ന ച സദ്ദഹന്തി,
‘ദാനഫലം ഹോതി പരമ്ഹി ലോകേ’.
൨൪൯.
‘‘ധീതാ ച മയ്ഹം ലപതേ അഭിക്ഖണം, ദസ്സാമി ദാനം പിതൂനം പിതാമഹാനം;
തമുപക്ഖടം
൨൪൭. തത്ഥ ദൂരഘുട്ഠന്തി ദൂരതോ ഏവ ഗുണകിത്തനവസേന ഘോസിതം, സബ്ബത്ഥ വിസ്സുതം പാകടന്തി അത്ഥോ. അഡ്ഢകോതി അഡ്ഢോ മഹാവിഭവോ. ദീനോതി നിഹീനചിത്തോ അദാനജ്ഝാസയോ. തേനാഹ ‘‘അദാതാ’’തി. ഗേധിതമനോ ആമിസസ്മിന്തി കാമാമിസേ ലഗ്ഗചിത്തോ ഗേധം ആപന്നോ. ദുസ്സീല്യേന യമവിസയമ്ഹി പത്തോതി അത്തനാ കതേന ദുസ്സീലകമ്മുനാ യമവിസയം പേതലോകം പത്തോ അമ്ഹി.
൨൪൮. സോ സൂചികായ കിലമിതോതി സോ അഹം വിജ്ഝനട്ഠേന സൂചിസദിസതായ ‘‘സൂചികാ’’തി ലദ്ധനാമായ ജിഘച്ഛായ കിലമിതോ നിരന്തരം വിജ്ഝമാനോ. ‘‘കിലമഥോ’’തി ഇച്ചേവ വാ പാഠോ. തേഹീതി ‘‘ദീനോ’’തിആദിനാ വുത്തേഹി പാപകമ്മേഹി കാരണഭൂതേഹി. തസ്സ ഹി പേതസ്സ തേനേവാതി തേനേവ ജിഘച്ഛാദുക്ഖേന. ഞാതീസു യാമീതി ഞാതീനം സമീപം യാമി ഗച്ഛാമി. ആമിസകിഞ്ചിക്ഖഹേതൂതി ആമിസസ്സ കിഞ്ചിക്ഖനിമിത്തം, കിഞ്ചി ആമിസം പത്ഥെന്തോതി അത്ഥോ. അദാനസീലാ ന ച സദ്ദഹന്തി, ‘ദാനഫലം ഹോതി പരമ്ഹി ലോകേ’തി യഥാ അഹം, തഥാ ഏവം അഞ്ഞേപി മനുസ്സാ അദാനസീലാ ‘‘ദാനസ്സ ഫലം ഏകംസേന പരലോകേ ഹോതീ’’തി ന ച സദ്ദഹന്തി. യതോ അഹം വിയ തേപി പേതാ ഹുത്വാ മഹാദുക്ഖം പച്ചനുഭവന്തീതി അധിപ്പായോ.
൨൪൯. ലപതേതി കഥേതി. അഭിക്ഖണന്തി അഭിണ്ഹം ബഹുസോ. കിന്തി ലപതീതി ആഹ ‘‘ദസ്സാമി ദാനം പിതൂനം പിതാമഹാന’’ന്തി. തത്ഥ പിതൂനന്തി മാതാപിതൂനം, ചൂളപിതുമഹാപിതൂനം വാ. പിതാമഹാനന്തി അയ്യകപയ്യകാനം. ഉപക്ഖടന്തി സജ്ജിതം. പരിവിസയന്തീതി ഭോജയന്തി. അന്ധകവിന്ദന്തി ഏവംനാമകം നഗരം. ഭുത്തുന്തി ഭുഞ്ജിതും. തതോ
൨൫൦.
‘‘തമവോച രാജാ ‘അനുഭവിയാന തമ്പി,
എയ്യാസി ഖിപ്പം അഹമപി കസ്സം പൂജം;
ആചിക്ഖ മേ തം യദി അത്ഥി ഹേതു,
സദ്ധായിതം ഹേതുവചോ സുണോമ’.
൨൫൧.
‘‘തഥാതി
പച്ചാഗമി രാജഗഹം പുനാപരം, പാതുരഹോസി പുരതോ ജനാധിപസ്സ.
൨൫൨.
‘‘ദിസ്വാന പേതം പുനദേവ ആഗതം, രാജാ അവോച ‘അഹമപി കിം ദദാമി;
ആചിക്ഖ മേ തം യദി അത്ഥി ഹേതു, യേന തുവം ചിരതരം പീണിതോ സിയാ’.
൨൫൩.
‘‘ബുദ്ധഞ്ച സങ്ഘം പരിവിസിയാന രാജ, അന്നേന പാനേന ച ചീവരേന;
തം ദക്ഖിണം ആദിസ മേ ഹിതായ, ഏവം അഹം ചിരതരം പീണിതോ സിയാ.
൨൫൪.
‘‘തതോ ച രാജാ നിപതിത്വാ താവദേ, ദാനം സഹത്ഥാ അതുലം ദദിത്വാ സങ്ഘേ;
ആരോചേസി പകതം തഥാഗതസ്സ, തസ്സ ച പേതസ്സ ദക്ഖിണം ആദിസിത്ഥ.
൨൫൫.
‘‘സോ
യക്ഖോഹമസ്മി പരമിദ്ധിപത്തോ, ന മയ്ഹമത്ഥി സമാ സദിസാ മാനുസാ.
൨൫൬.
‘‘പസ്സാനുഭാവം അപരിമിതം മമയിദം, തയാനുദിട്ഠം അതുലം ദത്വാ സങ്ഘേ;
സന്തപ്പിതോ
൨൫൦. തത്ഥ തമവോച രാജാതി തം പേതം തഥാ വത്വാ ഠിതം രാജാ അജാതസത്തു അവോച. അനുഭവിയാന തമ്പീതി തം തവ ധീതുയാ ഉപക്ഖടം ദാനമ്പി അനുഭവിത്വാ. എയ്യാസീതി ആഗച്ഛെയ്യാസി. കസ്സന്തി കരിസ്സാമി. ആചിക്ഖ മേ തം യദി അത്ഥി ഹേതൂതി സചേ കിഞ്ചി കാരണം അത്ഥി, തം കാരണം മയ്ഹം ആചിക്ഖ കഥേഹി. സദ്ധായിതന്തി സദ്ധായിതബ്ബം. ഹേതുവചോതി ഹേതുയുത്തവചനം, ‘‘അമുകസ്മിം ഠാനേ അസുകേന പകാരേന ദാനേ കതേ മയ്ഹം ഉപകപ്പതീ’’തി സകാരണം വചനം വദാതി അത്ഥോ.
൨൫൧. തഥാതി വത്വാതി സാധൂതി വത്വാ. തത്ഥാതി തസ്മിം അന്ധകവിന്ദേ പരിവേസനട്ഠാനേ. ഭുഞ്ജിംസു ഭത്തം ന ച ദക്ഖിണാരഹാതി ഭത്തം ഭുഞ്ജിംസു ദുസ്സീലബ്രാഹ്മണാ, ന ച പന ദക്ഖിണാരഹാ സീലവന്തോ ഭുഞ്ജിംസൂതി അത്ഥോ. പുനാപരന്തി പുന അപരം വാരം രാജഗഹം പച്ചാഗമി.
൨൫൨. കിം ദദാമീതി ‘‘കീദിസം തേ ദാനം ദസ്സാമീ’’തി രാജാ പേതം പുച്ഛി. യേന തുവന്തി യേന കാരണേന ത്വം. ചിരതരന്തി ചിരകാലം. പീണിതോതി തിത്തോ സിയാ, തം കഥേഹീതി അത്ഥോ.
൨൫൩. പരിവിസിയാനാതി ഭോജെത്വാ. രാജാതി അജാതസത്തും ആലപതി. മേ ഹിതായാതി മയ്ഹം ഹിതത്ഥായ പേതത്തഭാവതോ പരിമുത്തിയാ.
൨൫൪. തതോതി തസ്മാ തേന വചനേന, തതോ വാ പാസാദതോ. നിപതിത്വാതി നിക്ഖമിത്വാ. താവദേതി തദാ ഏവ അരുണുഗ്ഗമനവേലായ. യമ്ഹി പേതോ പച്ചാഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ അത്താനം ദസ്സേസി, തസ്മിം പുരേഭത്തേ ഏവ ദാനം അദാസി സഹത്ഥാതി സഹത്ഥേന. അതുലന്തി അപ്പമാണം ഉളാരം പണീതം. ദത്വാ സങ്ഘേതി സങ്ഘസ്സ ദത്വാ. ആരോചേസി പകതം തഥാഗതസ്സാതി ‘‘ഇദം, ഭന്തേ, ദാനം അഞ്ഞതരം പേതം സന്ധായ പകത’’ന്തി തം പവത്തിം ഭഗവതോ ആരോചേസി. ആരോചെത്വാ
൨൫൫. സോതി സോ പേതോ. പൂജിതോതി ദക്ഖിണായ ദിയ്യമാനായ പൂജിതോ. അതിവിയ സോഭമാനോതി ദിബ്ബാനുഭാവേന അതിവിയ വിരോചമാനോ. പാതുരഹോസീതി പാതുഭവി, രഞ്ഞോ പുരതോ അത്താനം ദസ്സേസി. യക്ഖോഹമസ്മീതി പേതത്തഭാവതോ മുത്തോ യക്ഖോ അഹം ജാതോ ദേവഭാവം പത്തൊസ്മി. ന മയ്ഹമത്ഥി സമാ സദിസാ മാനുസാതി മയ്ഹം ആനുഭാവസമ്പത്തിയാ സമാ വാ ഭോഗസമ്പത്തിയാ സദിസാ വാ മനുസ്സാ ന സന്തി.
൨൫൬. പസ്സാനുഭാവം അപരിമിതം മമയിദന്തി ‘‘മമ ഇദം അപരിമാണം ദിബ്ബാനുഭാവം പസ്സാ’’തി അത്തനോ സമ്പത്തിം പച്ചക്ഖതോ രഞ്ഞോ ദസ്സെന്തോ വദതി. തയാനുദിട്ഠം അതുലം ദത്വാ സങ്ഘേതി അരിയസങ്ഘസ്സ അതുലം ഉളാരം ദാനം ദത്വാ മയ്ഹം അനുകമ്പായ തയാ അനുദിട്ഠം. സന്തപ്പിതോ സതതം സദാ ബഹൂഹീതി അന്നപാനവത്ഥാദീഹി ബഹൂഹി ദെയ്യധമ്മേഹി അരിയസങ്ഘം സന്തപ്പെന്തേന തയാ സദാ സബ്ബകാലം യാവജീവം തത്ഥാപി സതതം നിരന്തരം അഹം സന്തപ്പിതോ പീണിതോ. യാമി അഹം സുഖിതോ മനുസ്സദേവാതി ‘‘തസ്മാ അഹം ഇദാനി സുഖിതോ മനുസ്സദേവ മഹാരാജ യഥിച്ഛിതട്ഠാനം യാമീ’’തി രാജാനം ആപുച്ഛി.
ഏവം
ചൂളാസെട്ഠിപേതവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൯. അങ്കുരപേതവത്ഥുവണ്ണനാ
യസ്സ അത്ഥായ ഗച്ഛാമാതി ഇദം സത്ഥാ സാവത്ഥിയം വിഹരന്തോ അങ്കുരപേതം ആരബ്ഭ കഥേസി. കാമഞ്ചെത്ഥ അങ്കുരോ പേതോ ന ഹോതി, തസ്സ പന ചരിതം യസ്മാ പേതസമ്ബന്ധം, തസ്മാ തം ‘‘അങ്കുരപേതവത്ഥൂ’’തി വുത്തം.
തത്രായം സങ്ഖേപകഥാ – യേ തേ ഉത്തരമധുരാധിപതിനോ രഞ്ഞോ മഹാസാഗരസ്സ പുത്തം ഉപസാഗരം പടിച്ച
അങ്കുരോ പന വണിജ്ജം കരൊന്തോ നിച്ചകാലം മഹാദാനം ദേതി. തസ്സ പനേകോ ദാസോ
ദാരകോ പന ലജ്ജായ തത്ഥ വസിതും അവിസഹന്തോ രോരുവനഗരം ഗന്ത്വാ തത്ഥ അഞ്ഞതരസ്സ തുന്നവായസ്സ ധീതരം ഗഹെത്വാ തുന്നവായസിപ്പേന ജീവികം കപ്പേസി. തേന സമയേന രോരുവനഗരേ അസയ്ഹമഹാസെട്ഠി നാമ അഹോസി. സോ സമണബ്രാഹ്മണകപണദ്ധികവനിബ്ബകയാചകാനം മഹാദാനം ദേതി. സോ തുന്നവായോ സെട്ഠിനോ ഘരം അജാനന്താനം പീതിസോമനസ്സജാതോ ഹുത്വാ അസയ്ഹസെട്ഠിനോ നിവേസനം ദക്ഖിണബാഹും പസാരെത്വാ ദസ്സേസി ‘‘എത്ഥ ഗന്ത്വാ ലദ്ധബ്ബം ലഭന്തൂ’’തി. തസ്സ കമ്മം പാളിയംയേവ ആഗതം.
സോ അപരേന സമയേന കാലം കത്വാ മരുഭൂമിയം അഞ്ഞതരസ്മിം നിഗ്രോധരുക്ഖേ ഭുമ്മദേവതാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, തസ്സ ദക്ഖിണഹത്ഥോ സബ്ബകാമദദോ അഹോസി. തസ്മിംയേവ ച രോരുവേ അഞ്ഞതരോ പുരിസോ അസയ്ഹസെട്ഠിനോ ദാനേ ബ്യാവടോ അസ്സദ്ധോ അപ്പസന്നോ മിച്ഛാദിട്ഠികോ പുഞ്ഞകിരിയായ അനാദരോ കാലം കത്വാ തസ്സ ദേവപുത്തസ്സ വസനട്ഠാനസ്സ അവിദൂരേ പേതോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. തേന ച
അഥ
ഏവം തസ്മിം മഹാജനേ നാനാവിധേന അന്നപാനാദിനാ യഥാകാമം സന്തപ്പിതേ പച്ഛാ വൂപസന്തേ മഗ്ഗപരിസ്സമേ സോ ബ്രാഹ്മണവാണിജോ അയോനിസോ മനസികരൊന്തോ ഏവം ചിന്തേസി – ‘‘ധനലാഭായ ഇതോ കമ്ബോജം ഗന്ത്വാ മയം കിം കരിസ്സാമ, ഇമമേവ പന യക്ഖം യേന കേനചി ഉപായേന ഗഹെത്വാ യാനം ആരോപെത്വാ അമ്ഹാകം നഗരമേവ ഗമിസ്സാമാ’’തി. ഏവം ചിന്തെത്വാ തമത്ഥം അങ്കുരസ്സ കഥെന്തോ –
൨൫൭.
‘‘യസ്സ അത്ഥായ ഗച്ഛാമ, കമ്ബോജം ധനഹാരകാ;
അയം കാമദദോ യക്ഖോ, ഇമം യക്ഖം നയാമസേ.
൨൫൮.
‘‘ഇമം യക്ഖം ഗഹെത്വാന, സാധുകേന പസയ്ഹ വാ;
യാനം ആരോപയിത്വാന, ഖിപ്പം ഗച്ഛാമ ദ്വാരക’’ന്തി. –
ഗാഥാദ്വയമാഹ. തത്ഥ യസ്സ അത്ഥായാതി യസ്സ കാരണാ. കമ്ബോജന്തി കമ്ബോജരട്ഠം. ധനഹാരകാതി ഭണ്ഡവിക്കയേന ലദ്ധധനഹാരിനോ. കാമദദോതി ഇച്ഛിതിച്ഛിതദായകോ. യക്ഖോതി ദേവപുത്തോ. നയാമസേതി നയിസ്സാമ സാധുകേനാതി യാചനേന. പസയ്ഹാതി അഭിഭവിത്വാ ബലക്കാരേന, യാനന്തി സുഖയാനം ദ്വാരകന്തി ദ്വാരവതീനഗരം. അയം ഹെത്ഥാധിപ്പായോ – യദത്ഥം മയം ഇതോ കമ്ബോജം ഗന്തുകാമാ, തേന ഗമനേന സാധേതബ്ബോ അത്ഥോ ഇധേവ സിജ്ഝതി. അയഞ്ഹി യക്ഖോ കാമദദോ, തസ്മാ
ഏവം പന ബ്രാഹ്മണേന വുത്തോ അങ്കുരോ സപ്പുരിസധമ്മേ ഠത്വാ തസ്സ വചനം പടിക്ഖിപന്തോ –
൨൫൯.
‘‘യസ്സ രുക്ഖസ്സ ഛായായ, നിസീദെയ്യ സയെയ്യ വാ;
ന തസ്സ സാഖം ഭഞ്ജെയ്യ, മിത്തദുബ്ഭോ ഹി പാപകോ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ന ഭഞ്ജെയ്യാതി ന ഛിന്ദെയ്യ. മിത്തദുബ്ഭോതി മിത്തേസു ദുബ്ഭനം തേസം അനത്ഥുപ്പാദനം. പാപകോതി അഭദ്ദകോ മിത്തദുബ്ഭോ. യോ ഹി സീതച്ഛായോ രുക്ഖോ ഘമ്മാഭിതത്തസ്സ പുരിസസ്സ പരിസ്സമവിനോദകോ, തസ്സാപി നാമ പാപകം ന ചിന്തേതബ്ബം, കിമങ്കം പന സത്തഭൂതേസു. അയം ദേവപുത്തോ സപ്പുരിസോ പുബ്ബകാരീ അമ്ഹാകം ദുക്ഖപനൂദകോ ബഹൂപകാരോ, ന തസ്സ കിഞ്ചി അനത്ഥം ചിന്തേതബ്ബം, അഞ്ഞദത്ഥു സോ പൂജേതബ്ബോ ഏവാതി ദസ്സേതി.
തം സുത്വാ ബ്രാഹ്മണാ ‘‘അത്ഥസ്സ മൂലം നികതിവിനയോ’’തി നീതിമഗ്ഗം നിസ്സായ അങ്കുരസ്സ പടിലോമപക്ഖേ ഠത്വാ –
൨൬൦.
‘‘യസ്സ രുക്ഖസ്സ ഛായായ, നിസീദെയ്യ സയെയ്യ വാ;
ഖന്ധമ്പി തസ്സ ഛിന്ദെയ്യ, അത്ഥോ ചേ താദിസോ സിയാ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ അത്ഥോ ചേ താദിസോ സിയാതി താദിസേന ദബ്ബസമ്ഭാരേന സചേ അത്ഥോ ഭവെയ്യ, തസ്സ രുക്ഖസ്സ ഖന്ധമ്പി ഛിന്ദെയ്യ, കിമങ്ഗം പന സാഖാദയോതി അധിപ്പായോ.
ഏവം
൨൬൧.
‘‘യസ്സ
ന തസ്സ പത്തം ഭിന്ദെയ്യ, മിത്തദുബ്ഭോ ഹി പാപകോ’’തി. –
ഇമം ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ന തസ്സ പത്തം ഭിന്ദെയ്യാതി തസ്സ രുക്ഖസ്സ ഏകപണ്ണമത്തമ്പി ന പാതെയ്യ, പഗേവ സാഖാദികേതി അധിപ്പായോ.
പുനപി ബ്രാഹ്മണോ അത്തനോ വാദം പഗ്ഗണ്ഹന്തോ –
൨൬൨.
‘‘യസ്സ രുക്ഖസ്സ ഛായായ, നിസീദെയ്യ സയെയ്യ വാ;
സമൂലമ്പി തം അബ്ബുഹേ, അത്ഥോ ചേ താദിസോ സിയാ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ സമൂലമ്പി തം അബ്ബുഹേതി തം തത്ഥ സമൂലമ്പി സഹ മൂലേനപി അബ്ബുഹെയ്യ, ഉദ്ധരെയ്യാതി അത്ഥോ.
ഏവം ബ്രാഹ്മണേന വുത്തേ പുന അങ്കുരോ തം നീതിം നിരത്ഥകം കാതുകാമോ –
൨൬൩.
‘‘യസ്സേകരത്തിമ്പി ഘരേ വസെയ്യ, യത്ഥന്നപാനം പുരിസോ ലഭേഥ;
ന തസ്സ പാപം മനസാപി ചിന്തയേ, കതഞ്ഞുതാ സപ്പുരിസേഹി വണ്ണിതാ.
൨൬൪.
‘‘യസ്സേകരത്തിമ്പി ഘരേ വസെയ്യ, അന്നേന പാനേന ഉപട്ഠിതോ സിയാ;
ന തസ്സ പാപം മനസാപി ചിന്തയേ, അദുബ്ഭപാണീ ദഹതേ മിത്തദുബ്ഭിം.
൨൬൫.
‘‘യോ പുബ്ബേ കതകല്യാണോ, പച്ഛാ പാപേന ഹിംസതി;
അല്ലപാണിഹതോ പോസോ, ന സോ ഭദ്രാനി പസ്സതീ’’തി. –
ഇമാ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി.
൨൬൩. തത്ഥ യസ്സാതി യസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ. ഏകരത്തിമ്പീതി ഏകരത്തിമത്തമ്പി കേവലം ഗേഹേ വസെയ്യ. യത്ഥന്നപാനം പുരിസോ ലഭേഥാതി യസ്സ സന്തികേ കോചി പുരിസോ അന്നപാനം വാ യംകിഞ്ചി ഭോജനം ന തസ്സ പാപം മനസാപി ചിന്തയേതി തസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ അഭദ്ദകം അനത്ഥം കതഞ്ഞുതാ സപ്പുരിസേഹി വണ്ണിതാതി കതഞ്ഞുതാ നാമ ബുദ്ധാദീഹി ഉത്തമപുരിസേഹി പസംസിതാ.
൨൬൪. ഉപട്ഠിതോതി പയിരുപാസിതോ ‘‘ഇദം ഗണ്ഹ ഇദം ഭുഞ്ജാ’’തി അന്നപാനാദിനാ ഉപട്ഠിതോ. അദുബ്ഭപാണീതി അഹിംസകഹത്ഥോ ഹത്ഥസംയതോ. ദഹതേ മിത്തദുബ്ഭിന്തി തം മിത്തദുബ്ഭിം പുഗ്ഗലം ദഹതി വിനാസേതി, അപ്പദുട്ഠേ ഹിതജ്ഝാസയസമ്പന്നേ പുഗ്ഗലേ പരേന കതോ അപരാധോ അവിസേസേന തസ്സേവ അനത്ഥാവഹോ, അപ്പദുട്ഠോ പുഗ്ഗലോ അത്ഥതോ തം ദഹതി നാമ. തേനാഹ ഭഗവാ –
‘‘യോ അപ്പദുട്ഠസ്സ നരസ്സ ദുസ്സതി, സുദ്ധസ്സ പോസസ്സ അനങ്ഗണസ്സ;
തമേവ ബാലം പച്ചേതി പാപം, സുഖുമോ രജോ പടിവാതംവ ഖിത്തോ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൨൫; ജാ॰ ൧.൫.൯൪; സം॰ നി॰ ൧.൨൨);
൨൬൫. യോ പുബ്ബേ കതകല്യാണോതി യോ പുഗ്ഗലോ കേനചി സാധുനാ കതഭദ്ദകോ കതൂപകാരോ. പച്ഛാ പാപേന ഹിംസതീതി തം പുബ്ബകാരിനം അപരഭാഗേ പാപേന അഭദ്ദകേന അനത്ഥകേന ബാധതി. അല്ലപാണിഹതോ പോസോതി അല്ലപാണിനാ ഉപകാരകിരിയായ അല്ലപാണിനാ ധോതഹത്ഥേന പുബ്ബകാരിനാ ഹെട്ഠാ വുത്തനയേന ഹതോ ബാധിതോ, തസ്സ വാ പുബ്ബകാരിനോ ബാധനേന ഹതോ അല്ലപാണിഹതോ നാമ, അകതഞ്ഞുപുഗ്ഗലോ. ന സോ ഭദ്രാനി പസ്സതീതി സോ യഥാവുത്തപുഗ്ഗലോ ഇധലോകേ ച പരലോകേ ച ഇട്ഠാനി ന പസ്സതി, ന വിന്ദതി, ന ലഭതീതി അത്ഥോ.
ഏവം
൨൬൬.
‘‘നാഹം
യക്ഖോഹമസ്മി പരമിദ്ധിപത്തോ, ദൂരങ്ഗമോ വണ്ണബലൂപപന്നോ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ദേവേന വാതി യേന കേനചി ദേവേന വാ. മനുസ്സേന വാതി എത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. ഇസ്സരിയേന വാതി ദേവിസ്സരിയേന വാ മനുസ്സിസ്സരിയേന വാ. തത്ഥ ദേവിസ്സരിയം നാമ ചതുമഹാരാജികസക്കസുയാമാദീനം ദേവിദ്ധി, മനുസ്സിസ്സരിയം നാമ ചക്കവത്തിആദീനം പുഞ്ഞിദ്ധി. തസ്മാ ഇസ്സരിയഗ്ഗഹണേന മഹാനുഭാവേ ദേവമനുസ്സേ സങ്ഗണ്ഹാതി. മഹാനുഭാവാപി ഹി ദേവാ അത്തനോ പുഞ്ഞഫലൂപത്ഥമ്ഭിതേ മനുസ്സേപി അസതി പയോഗവിപത്തിയം അഭിഭവിതും ന സക്കൊന്തി, പഗേവ ഇതരേ. ഹന്തി അസഹനേ നിപാതോ. ന സുപ്പസയ്ഹോതി അപ്പധംസിയോ. യക്ഖോഹമസ്മി പരമിദ്ധിപത്തോതി അത്തനോ പുഞ്ഞഫലേന അഹം യക്ഖത്തം ഉപഗതോ അസ്മി, യക്ഖോവ സമാനോ ന യോ വാ സോ വാ, അഥ ഖോ പരമിദ്ധിപത്തോ പരമായ ഉത്തമായ യക്ഖിദ്ധിയാ സമന്നാഗതോ. ദൂരങ്ഗമോതി ഖണേനേവ ദൂരമ്പി ഠാനം ഗന്തും സമത്ഥോ. വണ്ണബലൂപപന്നോതി രൂപസമ്പത്തിയാ സരീരബലേന ച ഉപപന്നോ സമന്നാഗതോതി തീഹിപി പദേഹി മന്തപ്പയോഗാദീഹി അത്തനോ അനഭിഭവനീയതംയേവ ദസ്സേതി. രൂപസമ്പന്നോ ഹി പരേസം ബഹുമാനിതോ ഹോതി, രൂപസമ്പദം നിസ്സായ
ഇതോ പരം അങ്കുരസ്സ ച ദേവപുത്തസ്സ ച വചനപടിവചനകഥാ ഹോതി –
൨൬൭.
‘‘പാണി തേ സബ്ബസോവണ്ണോ, പഞ്ചധാരോ മധുസ്സവോ;
നാനാരസാ പഗ്ഘരന്തി, മഞ്ഞേഹം തം പുരിന്ദദം.
൨൬൮.
‘‘നാമ്ഹി ദേവോ ന ഗന്ധബ്ബോ, നാപി സക്കോ പുരിന്ദദോ;
പേതം മം അങ്കുര ജാനാഹി, രോരുവമ്ഹാ ഇധാഗതം.
൨൬൯.
‘‘കിംസീലോ കിംസമാചാരോ, രോരുവസ്മിം പുരേ തുവം;
കേന തേ ബ്രഹ്മചരിയേന, പുഞ്ഞം പാണിമ്ഹി ഇജ്ഝതി.
൨൭൦.
‘‘തുന്നവായോ
സുകിച്ഛവുത്തി കപണോ, ന മേ വിജ്ജതി ദാതവേ.
൨൭൧.
‘‘നിവേസനഞ്ച മേ ആസി, അസയ്ഹസ്സ ഉപന്തികേ;
സദ്ധസ്സ ദാനപതിനോ, കതപുഞ്ഞസ്സ ലജ്ജിനോ.
൨൭൨.
‘‘തത്ഥ
തേ ച മം തത്ഥ പുച്ഛന്തി, അസയ്ഹസ്സ നിവേസനം.
൨൭൩.
‘‘കത്ഥ ഗച്ഛാമ ഭദ്ദം വോ, കത്ഥ ദാനം പദീയതി;
തേസാഹം പുട്ഠോ അക്ഖാമി, അസയ്ഹസ്സ നിവേസനം.
൨൭൪.
‘‘പഗ്ഗയ്ഹ ദക്ഖിണം ബാഹും, എത്ഥ ഗച്ഛഥ ഭദ്ദം വോ;
എത്ഥ ദാനം പദീയതി, അസയ്ഹസ്സ നിവേസനേ.
൨൭൫.
‘‘തേന പാണി കാമദദോ, തേന പാണി മധുസ്സവോ;
തേന മേ ബ്രഹ്മചരിയേന, പുഞ്ഞം പാണിമ്ഹി ഇജ്ഝതി.
൨൭൬.
‘‘ന കിര ത്വം അദാ ദാനം, സകപാണീഹി കസ്സചി;
പരസ്സ ദാനം അനുമോദമാനോ, പാണിം പഗ്ഗയ്ഹ പാവദി.
൨൭൭.
‘‘തേന പാണി കാമദദോ, തേന പാണി മധുസ്സവോ;
തേന തേ ബ്രഹ്മചരിയേന, പുഞ്ഞം പാണിമ്ഹി ഇജ്ഝതി.
൨൭൮.
‘‘യോ സോ ദാനമദാ ഭന്തേ, പസന്നോ സകപാണിഭി;
സോ ഹിത്വാ മാനുസം ദേഹം, കിം നു സോ ദിസതം ഗതോ.
൨൭൯.
‘‘നാഹം പജാനാമി അസയ്ഹസാഹിനോ, അങ്ഗീരസസ്സ ഗതിം ആഗതിം വാ;
സുതഞ്ച
൨൮൦.
‘‘അലമേവ കാതും കല്യാണം, ദാനം ദാതും യഥാരഹം;
പാണിം കാമദദം ദിസ്വാ, കോ പുഞ്ഞം ന കരിസ്സതി.
൨൮൧.
‘‘സോ
ദാനം പട്ഠപയിസ്സാമി, യം മമസ്സ സുഖാവഹം.
൨൮൨.
‘‘ദസ്സാമന്നഞ്ച
പപഞ്ച ഉദപാനഞ്ച, ദുഗ്ഗേ സങ്കമനാനി ചാ’’തി. –
പന്നരസ വചനപടിവചനഗാഥാ ഹൊന്തി.
൨൬൭. തത്ഥ പാണി തേതി തവ ദക്ഖിണഹത്ഥോ. സബ്ബസോവണ്ണോതി സബ്ബസോ സുവണ്ണവണ്ണോ. പഞ്ചധാരോതി പഞ്ചഹി അങ്ഗുലീഹി പരേഹി കാമിതവത്ഥൂനം ധാരാ ഏതസ്സ സന്തീതി പഞ്ചധാരോ. മധുസ്സവോതി മധുരരസവിസ്സന്ദകോ. തേനാഹ ‘‘നാനാരസാ പഗ്ഘരന്തീ’’തി, മധുരകടുകകസാവാദിഭേദാ നാനാവിധാ രസാ വിസ്സന്ദന്തീതി അത്ഥോ. യക്ഖസ്സ ഹി കാമദദേ മധുരാദിരസസമ്പന്നാനി വിവിധാനി ഖാദനീയഭോജനീയാനി ഹത്ഥേ വിസ്സജ്ജന്തേ മധുരാദിരസാ പഗ്ഘരന്തീതി വുത്തം. മഞ്ഞേഹം തം പുരിന്ദദന്തി മഞ്ഞേ അഹം തം പുരിന്ദദം സക്കം, ‘‘ഏവംമഹാനുഭാവോ സക്കോ ദേവരാജാ’’തി തം അഹം മഞ്ഞാമീതി അത്ഥോ.
൨൬൮. നാമ്ഹി ദേവോതി വെസ്സവണാദികോ പാകടദേവോ ന ഹോമി. ന ഗന്ധബ്ബോതി ഗന്ധബ്ബകായികദേവോപി ന ഹോമി. നാപി സക്കോ പുരിന്ദദോതി പുരിമത്തഭാവേ പുരേ ദാനസ്സ പട്ഠപിതത്താ ‘‘പുരിന്ദദോ’’തി ലദ്ധനാമോ സക്കോ ദേവരാജാപി ന ഹോമി. കതരോ പന അഹോസീതി ആഹ ‘‘പേതം മം അങ്കുര ജാനാഹീ’’തിആദി. അങ്കുരപേതൂപപത്തികം മം ജാനാഹി, ‘‘അഞ്ഞതരോ പേതമഹിദ്ധികോ’’തി മം ഉപധാരേഹി. രോരുവമ്ഹാ ഇധാഗതന്തി രോരുവനഗരതോ ചവിത്വാ മരുകന്താരേ ഇധ ഇമസ്മിം നിഗ്രോധരുക്ഖേ ഉപപജ്ജനവസേന ആഗതം, എത്ഥ നിബ്ബത്തന്തി അത്ഥോ.
൨൬൯. കിംസീലോ കിംസമാചാരോ, രോരുവസ്മിം പുരേ തുവന്തി പുബ്ബേ പുരിമത്തഭാവേ രോരുവനഗരേ വസന്തോ ത്വം കിംസീലോ കേന തേ ബ്രഹ്മചരിയേന പുഞ്ഞം പാണിമ്ഹി ഇജ്ഝതീതി കീദിസേന സെട്ഠചരിയേന ഇദം ഏവരൂപം തവ ഹത്ഥേസു പുഞ്ഞഫലം ഇദാനി സമിജ്ഝതി നിപ്ഫജ്ജതി, തം കഥേഹീതി അത്ഥോ. പുഞ്ഞഫലഞ്ഹി ഇധ ഉത്തരപദലോപേന ‘‘പുഞ്ഞ’’ന്തി അധിപ്പേതം. തത്ഥാ ഹി തം ‘‘കുസലാനം, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാനം സമാദാനഹേതു ഏവമിദം പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൩.൮൦) പുഞ്ഞന്തി വുത്തം.
൨൭൦. തുന്നവായോതി സുകിച്ഛവുത്തീതി സുട്ഠു കിച്ഛപുത്തികോ അതിവിയ ദുക്ഖജീവികോ. കപണോതി വരാകോ, ദീനോതി അത്ഥോ. ന മേ വിജ്ജതി ദാതവേതി അദ്ധികാനം സമണബ്രാഹ്മണാനം ദാതും കിഞ്ചി ദാതബ്ബയുത്തകം മയ്ഹം നത്ഥി, ചിത്തം പന മേ ദാനം ദിന്നന്തി അധിപ്പായോ.
൨൭൧. നിവേസനന്തി ഘരം, കമ്മകരണസാലാ വാ. അസയ്ഹസ്സ ഉപന്തികേതി അസയ്ഹസ്സ മഹാസെട്ഠിനോ ഗേഹസ്സ സമീപേ. സദ്ധസ്സാതി കമ്മഫലസദ്ധായ സമന്നാഗതസ്സ. ദാനപതിനോതി ദാനേ നിരന്തരപ്പവത്തായ പരിച്ചാഗസമ്പത്തിയാ ലോഭസ്സ ച അഭിഭവേന പതിഭൂതസ്സ. കതപുഞ്ഞസ്സാതി പുബ്ബേ കതസുചരിതകമ്മസ്സ. ലജ്ജിനോതി പാപജിഗുച്ഛനസഭാവസ്സ.
൨൭൨. തത്ഥാതി തസ്മിം മമ നിവേസനേ. യാചനകായന്തീതി യാചനകാ ജനാ അസയ്ഹസെട്ഠിം കിഞ്ചി യാചിതുകാമാ ആഗച്ഛന്തി. നാനാഗൊത്താതി നാനാവിധഗൊത്താപദേസാ. വനിബ്ബകാതി വണ്ണദീപകാ, യേ ദായകസ്സ പുഞ്ഞഫലാദിഞ്ച ഗുണകിത്തനാദിമുഖേന അത്തനോ അത്ഥികഭാവം പവേദെന്താ വിചരന്തി. തേ ച മം തത്ഥ പുച്ഛന്തീതി തത്ഥാതി നിപാതമത്തം, തേ യാചകാദയോ മം അസയ്ഹസെട്ഠിനോ നിവേസനം പുച്ഛന്തി. അക്ഖരചിന്തകാ ഹി ഈദിസേസു ഠാനേസു കമ്മദ്വയം
൨൭൩. കത്ഥ ഗച്ഛാമ ഭദ്ദം വോ, കത്ഥ ദാനം പദീയതീതി തേസം പുച്ഛനാകാരദസ്സനം. അയം പെത്ഥ അത്ഥോ – ഭദ്ദം തുമ്ഹാകം ഹോതു, മയം ‘‘അസയ്ഹമഹാസെട്ഠിനാ ദാനം പദീയതീ’’തി സുത്വാ ആഗതാ, കത്ഥ ദാനം പദീയതി, കത്ഥ വാ മയം ഗച്ഛാമ, കത്ഥ ഗതേന ദാനം സക്കാ ലദ്ധുന്തി. തേസാഹം പുട്ഠോ അക്ഖാമീതി ഏവം തേഹി അദ്ധികജനേഹി ലഭനട്ഠാനം പുട്ഠോ ‘‘പഗ്ഗയ്ഹ ദക്ഖിണം ബാഹു’’ന്തിആദി.
൨൭൪. തേന പാണി കാമദദോതി തേന പരദാനപകാസനേന പരേന കതസ്സ ദാനസ്സ സക്കച്ചം അനുമോദനമത്തേന ഹേതുനാ ഇദാനി മയ്ഹം ഹത്ഥോ കപ്പരുക്ഖോ വിയ സന്താനകലതാ വിയ ച കാമദുഹോ ഇച്ഛിതിച്ഛിതദായീ കാമദദോ ഹോതി. കാമദദോ ച ഹൊന്തോ തേന പാണി മധുസ്സവോ ഇട്ഠവത്ഥുവിസ്സജ്ജനകോ ജാതോ.
൨൭൬. ന കിര ത്വം അദാ ദാനന്തി
൨൭൭. തേന പാണി കാമദദോതി തേന തുയ്ഹം പാണി ഏവം കാമദദോ, അഹോ അച്ഛരിയാ വത പുഞ്ഞാനം ഗതീതി അധിപ്പായോ.
൨൭൮. യോ സോ ദാനമദാ, ഭന്തേ, പസന്നോ സകപാണിഭീതി ദേവപുത്തം ഗാരവേന ആലപതി. ഭന്തേ, പരേന സോ ഹിത്വാ മാനുസം ദേഹന്തി സോ ഇധ മനുസ്സത്തഭാവം പഹായ. കിന്തി കതരം. നു സോതി നൂതി നിപാതമത്തം. ദിസതം ഗതോതി ദിസം ഠാനം ഗതോ, കീദിസീ തസ്സ ഗതോ നിപ്ഫത്തീതി അസയ്ഹസെട്ഠിനോ അഭിസമ്പരായം പുച്ഛി.
൨൭൯. അസയ്ഹസാഹിനോതി അഞ്ഞേഹി മച്ഛരീഹി ലോഭാഭിഭൂതേഹി സഹിതും വഹിതും അസക്കുണെയ്യസ്സ പരിച്ചാഗാദിവിഭാഗസ്സ സപ്പുരിസധുരസ്സ സഹനതോ അങ്ഗീരസസ്സാതി അങ്ഗതോ നിക്ഖമനകജുതിസ്സ. രസോതി ഹി ജുതിയാ അധിവചനം. തസ്സ കിര യാചകേ ആഗച്ഛന്തേ ദിസ്വാ ഉളാരം പീതിസോമനസ്സം ഉപ്പജ്ജതി, മുഖവണ്ണോ വിപ്പസീദതി, തം അത്തനോ പച്ചക്ഖം കത്വാ ഏവമാഹ. ഗതിം ആഗതിം വാതി തസ്സ ‘‘അസുകം നാമ ഗതിം, ഇതോ ഗതോ’’തി ഗതിം വാ ‘‘തതോ വാ പന അസുകസ്മിം കാലേ ഇധാഗമിസ്സതീ’’തി ആഗതിം വാ നാഹം ജാനാമി, അവിസയോ ഏസ മയ്ഹം. സുതഞ്ച മേ വെസ്സവണസ്സ സന്തികേതി അപിച ഖോ ഉപട്ഠാനം ഗതേന വെസ്സവണസ്സ മഹാരാജസ്സ സന്തികേ സുതമേതം മയാ. സക്കസ്സ സഹബ്യതം ഗതോ അസയ്ഹോതി അസയ്ഹസെട്ഠി സക്കസ്സ ദേവാനമിന്ദസ്സ സഹബ്യതം ഗതോ അഹോസി, താവതിംസഭവനേ നിബ്ബത്തോതി അത്ഥോ.
൨൮൦. അലമേവ കാതും കല്യാണന്തി യംകിഞ്ചി കല്യാണം കുസലം പുഞ്ഞം കാതും യുത്തമേവ പതിരൂപമേവ. തത്ഥ പന യം സബ്ബസാധാരണം സുകതതരം, തം ദസ്സേതും ‘‘ദാനം ദാതും യഥാരഹ’’ന്തി വുത്തം, അത്തനോ വിഭവബലാനുരൂപം ദാനം ദാതും അലമേവ. തത്ഥ കാരണമാഹ ‘‘പാണിം കാമദദം ദിസ്വാ’’തി. യത്ര ഹി നാമ പരകതപുഞ്ഞാനുമോദനപുബ്ബകേന ദാനപതിനിവേസനമഗ്ഗാചിക്ഖണമത്തേന അയം കോ പുഞ്ഞം ന കരിസ്സതീതി മാദിസോ കോ നാമ അത്തനോ പതിട്ഠാനഭൂതം പുഞ്ഞം ന കരിസ്സതീതി.
൨൮൧. ഏവം അനിയമവസേന പുഞ്ഞകിരിയായ ആദരം ദസ്സെത്വാ ഇദാനി അത്തനി തം നിയമെത്വാ ദസ്സെന്തോ ‘‘സോ ഹി നൂനാ’’തിആദിഗാഥാദ്വയമാഹ. തത്ഥ സോതി സോ അഹം. ഹീതി അവധാരണേ നിപാതോ, നൂനാതി പരിവിതക്കേ. ഇതോ ഗന്ത്വാതി ഇതോ മരുഭൂമിതോ അപഗന്ത്വാ. അനുപ്പത്വാന ദ്വാരകന്തി ദ്വാരവതീനഗരം അനുപാപുണിത്വാ. പട്ഠപയിസ്സാമീതി പവത്തയിസ്സാമി.
ഏവം അങ്കുരേന ‘‘ദാനം ദസ്സാമീ’’തി പടിഞ്ഞായ കതായ യക്ഖോ തുട്ഠമാനസോ ‘‘മാരിസ, ത്വം വിസ്സത്ഥോ ദാനം ദേഹി, അഹം പന തേ സഹായകിച്ചം കരിസ്സാമി, യേന തേ ദെയ്യധമ്മോ ന പരിക്ഖയം ഗമിസ്സതി, തേന പകാരേന കരിസ്സാമീ’’തി തം ദാനകിരിയായ സമുത്തേജെത്വാ ‘‘ബ്രാഹ്മണ വാണിജ, ത്വം കിര മാദിസേ ബലക്കാരേന നേതുകാമോ അത്തനോ പമാണം ന ജാനാസീ’’തി തസ്സ
൨൮൩.
‘‘കേന തേ അങ്ഗുലീ കുണാ, മുഖഞ്ച കുണലീകതം;
അക്ഖീനി ച പഗ്ഘരന്തി, കിം പാപം പകതം തയാ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ കുണാതി കുണികാ പടികുണികാ അനുജുഭൂതാ. കുണലീകതന്തി മുഖവികാരേന വികുണിതം സംകുണിതം. പഗ്ഘരന്തീതി അസുചിം വിസ്സന്ദന്തി.
അഥസ്സ പേതോ –
൨൮൪.
‘‘അങ്ഗീരസസ്സ
തസ്സാഹം ദാനവിസ്സഗ്ഗേ, ദാനേ അധികതോ അഹും.
൨൮൫.
‘‘തത്ഥ
ഏകമന്തം അപക്കമ്മ, അകാസിം കുണലിം മുഖം.
൨൮൬.
‘‘തേന മേ അങ്ഗുലീ കുണാ, മുഖഞ്ച കുണലീകതം;
അക്ഖീനി മേ പഗ്ഘരന്തി, തം പാപം പകതം മയാ’’തി. –
തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി.
൨൮൪. തത്ഥ ‘‘അങ്ഗീരസസ്സാ’’തിആദിനാ അസയ്ഹസെട്ഠിം കിത്തേതി. ഘരമേസിനോതി ഘരമാവസന്തസ്സ ഗഹട്ഠസ്സ. ദാനവിസ്സഗ്ഗേതി ദാനഗ്ഗേ പരിച്ചാഗട്ഠാനേ. ദാനേ അധികതോ അഹുന്തി ദെയ്യധമ്മസ്സ പരിച്ചജനേ ദാനാധികാരേ അധികതോ ഠപിതോ അഹോസിം.
൨൮൫. ഏകമന്തം അപക്കമ്മാതി യാചനകേ ഭോജനത്ഥികേ ആഗതേ ദിസ്വാ ദാനബ്യാവടേന ദാനഗ്ഗതോ അനപക്കമ്മ യഥാഠാനേയേവ ഠത്വാ സഞ്ജാതപീതിസോമനസ്സേന അകാസിം കുണലിം മുഖന്തി വികുണിതം സങ്കുചിതം മുഖം അകാസിം.
൨൮൬. തേനാതി യസ്മാ തദാഹം സാമിനാ ദാനാധികാരേ നിയുത്തോ സമാനോ ദാനകാലേ ഉപട്ഠിതേ മച്ഛരിയാപകതോ ദാനഗ്ഗതോ അപക്കമന്തോ പാദേഹി സങ്കോചം ആപജ്ജിം, സഹത്ഥേഹി ദാതബ്ബേ തഥാ അകത്വാ ഹത്ഥസങ്കോചം ആപജ്ജിം, പസന്നമുഖേന ഭവിതബ്ബേ മുഖസങ്കോചം ആപജ്ജിം, പിയചക്ഖൂഹി ഓലോകേതബ്ബേ ചക്ഖുകാലുസിയം ഉപ്പാദേസിം, തസ്മാ ഹത്ഥങ്ഗുലിയോ ച
‘‘തേന മേ അങ്ഗുലീ കുണാ, മുഖഞ്ച കുണലീകതം;
അക്ഖീനി മേ പഗ്ഘരന്തി, തം പാപം പകതം മയാ’’തി.
തം സുത്വാ അങ്കുരോ പേതം ഗരഹന്തോ –
൨൮൭.
‘‘ധമ്മേന
അക്ഖീനി ച പഗ്ഘരന്തി, യം തം പരസ്സ ദാനസ്സ;
അകാസി കുണലിം മുഖ’’ന്തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ധമ്മേനാതി യുത്തേനേവ കാരണേന. തേതി തവ. കാപുരിസാതി ലാമകപുരിസ. യന്തി യസ്മാ. പരസ്സ ദാനസ്സാതി പരസ്സ ദാനസ്മിം. അയമേവ വാ പാഠോ.
പുന അങ്കുരോ തം ദാനപതിം സെട്ഠിം ഗരഹന്തോ –
൨൮൮.
‘‘കഥഞ്ഹി ദാനം ദദമാനോ, കരെയ്യ പരപത്തിയം;
അന്നപാനം ഖാദനീയം, വത്ഥസേനാസനാനി ചാ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തസ്സത്ഥോ – ദാനം ദദന്തോ പുരിസോ കഥഞ്ഹി നാമ തം പരപത്തിയം പരേന പാപേതബ്ബം സാധേതബ്ബം കരെയ്യ, അത്തപച്ചക്ഖമേവ കത്വാ സഹത്ഥേനേവ
ഏവം
൨൮൯.
‘‘സോ ഹി നൂന ഇതോ ഗന്ത്വാ, അനുപ്പത്വാന ദ്വാരകം;
ദാനം പട്ഠപയിസ്സാമി, യം മമസ്സ സുഖാവഹം.
൨൯൦.
‘‘ദസ്സാമന്നഞ്ച പാനഞ്ച, വത്ഥസേനാസനാനി ച;
പപഞ്ച ഉദപാനഞ്ച, ദുഗ്ഗേ സങ്കമനാനി ചാ’’തി. –
ഗാഥാദ്വയമാഹ, തം വുത്തത്ഥമേവ.
൨൯൧.
‘‘തതോ ഹി സോ നിവത്തിത്വാ, അനുപ്പത്വാന ദ്വാരകം;
ദാനം പട്ഠപയി അങ്കുരോ, യംതുമസ്സ സുഖാവഹം.
൨൯൨.
‘‘അദാ
പപഞ്ച ഉദപാനഞ്ച, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ.
൨൯൩.
‘‘കോ ഛാതോ കോ ച തസിതോ, കോ വത്ഥം പരിദഹിസ്സതി;
കസ്സ സന്താനി യൊഗ്ഗാനി, ഇതോ യോജെന്തു വാഹനം.
൨൯൪.
‘‘കോ ഛത്തിച്ഛതി ഗന്ധഞ്ച, കോ മാലം കോ ഉപാഹനം;
ഇതിസ്സു തത്ഥ ഘോസെന്തി, കപ്പകാ സൂദമാഗധാ;
സദാ സായഞ്ച പാതോ ച, അങ്ഗുരസ്സ നിവേസനേ’’തി. –
ചതസ്സോ ഗാഥാ അങ്ഗുരസ്സ പടിപത്തിം ദസ്സേതും സങ്ഗീതികാരേഹി ഠപിതാ.
൨൯൧. തത്ഥ തതോതി മരുകന്താരതോ. നിവത്തിത്വാതി പടിനിവത്തിത്വാ. അനുപ്പത്വാന ദ്വാരകന്തി ദ്വാരവതീനഗരം അനുപാപുണിത്വാ. ദാനം പട്ഠപയി അങ്ഗുരോതി യക്ഖേന പരിപൂരിതസകലകൊട്ഠാഗാരോ സബ്ബപാഥെയ്യകം മഹാദാനം സോ അങ്ഗുരോ പട്ഠപേസി. യംതുമസ്സ സുഖാവഹന്തി യം അത്തനോ സമ്പതി ആയതിഞ്ച സുഖനിബ്ബത്തകം.
൨൯൩. കോ ഛാതോതി കോ ജിഘച്ഛിതോ, സോ ആഗന്ത്വാ യഥാരുചി ഭുഞ്ജതൂതി അധിപ്പായോ. ഏസേവ നയോ സേസേസുപി. തസിതോതി പരിദഹിസ്സതീതി നിവാസെസ്സതി പാരുപിസ്സതി ചാതി അത്ഥോ. സന്താനീതി പരിസ്സമപ്പത്താനി. യൊഗ്ഗാനീതി രഥവാഹനാനി. ഇതോ യോജെന്തു വാഹനന്തി ഇതോ യൊഗ്ഗസമൂഹതോ യഥാരുചിതം ഗഹെത്വാ വാഹനം യോജെന്തു.
൨൯൪. കോ ഛത്തിച്ഛതീതി കോ കിലഞ്ജഛത്താദിഭേദം ഛത്തം ഇച്ഛതി, സോ ഗണ്ഹാതൂതി അധിപ്പായോ. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ. ഗന്ധന്തി ചതുജ്ജാതിയഗന്ധാദികം ഗന്ധം. മാലന്തി ഗന്ഥിതാഗന്ഥിതഭേദം പുപ്ഫം. ഉപാഹനന്തി ഖല്ലബദ്ധാദിഭേദം ഉപാഹനം. ഇതിസ്സൂതി എത്ഥ സൂതി നിപാതമത്തം, ഇതി ഏവം ‘‘കോ ഛാതോ, കോ തസിതോ’’തിആദിനാതി അത്ഥോ. കപ്പകാതി ന്ഹാപിതകാ. സൂദാതി ഭത്തകാരകാ. മാഗധാതി ഗന്ധിനോ. സദാതി സബ്ബകാലം ദിവസേ ദിവസേ സായഞ്ച പാതോ ച തത്ഥ അങ്ഗുരസ്സ നിവേസനേ ഘോസെന്തി ഉഗ്ഘോസെന്തീതി യോജനാ.
ഏവം
൨൯൫.
‘‘സുഖം സുപതി അങ്കുരോ, ഇതി ജാനാതി മം ജനോ;
ദുക്ഖം സുപാമി സിന്ധക, യം ന പസ്സാമി യാചകേ.
൨൯൬.
‘‘സുഖം സുപതി അങ്കുരോ, ഇതി ജാനാതി മം ജനോ;
ദുക്ഖം സുപാമി സിന്ധക, അപ്പകേ സു വനിബ്ബകേ’’തി. –
ഗാഥാദ്വയമാഹ. തത്ഥ സുഖം സുപതി അങ്കുരോ, ഇതി ജാനാതി മം ജനോതി ‘‘അങ്കുരോ രാജാ യസഭോഗസമപ്പിതോ ദാനപതി അത്തനോ ഭോഗസമ്പത്തിയാ ദാനസമ്പത്തിയാ ച സുഖം സുപതി, സുഖേനേവ ദുക്ഖം സുപാമി സിന്ധകാതി അഹം പന സിന്ധക ദുക്ഖമേവ സുപാമി. കസ്മാ? യം ന പസ്സാമി യാചകേതി, യസ്മാ മമ അജ്ഝാസയാനുരൂപം അപ്പകേ സു വനിബ്ബകേതി വനിബ്ബകജനേ അപ്പകേ കതിപയേ ജാതേ ദുക്ഖം സുപാമീതി യോജനാ. സൂതി ച നിപാതമത്തം, അപ്പകേ വനിബ്ബകജനേ സതീതി അത്ഥോ.
തം സുത്വാ സിന്ധകോ തസ്സ ഉളാരം ദാനാധിമുത്തിം പാകടതരം കാതുകാമോ –
൨൯൭.
‘‘സക്കോ ചേ തേ വരം ദജ്ജാ, താവതിംസാനമിസ്സരോ;
കിസ്സ സബ്ബസ്സ ലോകസ്സ, വരമാനോ വരം വരേ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തസ്സത്ഥോ – താവതിംസാനം ദേവാനം സബ്ബസ്സ ച ലോകസ്സ ഇസ്സരോ സക്കോ ‘‘വരം വരസ്സു, അങ്കുര, യംകിഞ്ചി മനസിച്ഛിത’’ന്തി തുയ്ഹം വരം ദജ്ജാ ദദെയ്യ ചേ, വരമാനോ പത്ഥയമാനോ കിസ്സ കീദിസം വരം വരെയ്യാസീതി അത്ഥോ.
അഥ അങ്കുരോ അത്തനോ അജ്ഝാസയം യാഥാവതോ പവേദെന്തോ –
൨൯൮.
‘‘സക്കോ
കാലുട്ഠിതസ്സ മേ സതോ, സൂരിയുഗ്ഗമനം പതി;
ദിബ്ബാ ഭക്ഖാ പാതുഭവെയ്യും, സീലവന്തോ ച യാചകാ.
൨൯൯.
‘‘ദദതോ മേ ന ഖീയേഥ, ദത്വാ നാനുതപെയ്യഹം;
ദദം ചിത്തം പസാദെയ്യം, ഏതം സക്കം വരം വരേ’’തി. – ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി;
൨൯൮. തത്ഥ കാലുട്ഠിതസ്സ മേ സതോതി കാലേ പാതോ വുട്ഠിതസ്സ അത്ഥികാനം ദക്ഖിണെയ്യാനം അപചായനപാരിചരിയാദിവസേന ഉട്ഠാനവീരിയസമ്പന്നസ്സ സൂരിയുഗ്ഗമനം പതീതി സൂരിയുഗ്ഗമനവേലായം. ദിബ്ബാ ഭക്ഖാ പാതുഭവെയ്യുന്തി ദേവലോകപരിയാപന്നാ ആഹാരാ ഉപ്പജ്ജെയ്യും. സീലവന്തോ ച യാചകാതി യാചകാ ച സീലവന്തോ കല്യാണധമ്മാ ഭവെയ്യും.
൨൯൯. ദദതോ മേ ന ഖീയേഥാതി ആഗതാഗതാനം ദാനം ദദതോ ച മേ ദെയ്യധമ്മോ ന ഖീയേഥ, ന പരിക്ഖയം ഗച്ഛെയ്യ. ദത്വാ നാനുതപെയ്യഹന്തി തഞ്ച ദാനം ദത്വാ കിഞ്ചിദേവ അപ്പസാദകം ദിസ്വാ തേന അഹം പച്ഛാ നാനുതപെയ്യം. ദദം ചിത്തം പസാദെയ്യന്തി ദദമാനോ ചിത്തം പസാദെയ്യം, പസന്നചിത്തോയേവ ഹുത്വാ ദദെയ്യം. ഏതം സക്കം വരം വരേതി സക്കം ദേവാനമിന്ദം ആരൊഗ്യസമ്പദാ, ദെയ്യധമ്മസമ്പദാ, ദക്ഖിണെയ്യസമ്പദാ, ദെയ്യധമ്മസ്സ അപരിമിതസമ്പദാ, ദായകസമ്പദാതി ഏതം പഞ്ചവിധം വരം വരെയ്യം. എത്ഥ ച ‘‘കാലുട്ഠിതസ്സ മേ സതോ’’തി ഏതേന ആരൊഗ്യസമ്പദാ, ‘‘ദിബ്ബാ ഭക്ഖാ പാതുഭവെയ്യു’’ന്തി ഏതേന ദെയ്യധമ്മസമ്പദാ, ‘‘സീലവന്തോ ച യാചകാ’’തി ഏതേന ദക്ഖിണെയ്യസമ്പദാ, ‘‘ദദതോ മേ ന ഖീയേഥാ’’തി ഏതേന ദെയ്യധമ്മസ്സ അപരിമിതസമ്പദാ, ‘‘ദത്വാ നാനുതപെയ്യഹം, ദദം ചിത്തം പസാദെയ്യ’’ന്തി ഏതേഹി ദായകസമ്പദാതി ഇമേ പഞ്ച അത്ഥാ വരഭാവേന ഇച്ഛിതാ. തേ ച ഖോ ദാനമയപുഞ്ഞസ്സ യാവദേവ ഉളാരഭാവായാതി വേദിതബ്ബാ.
ഏവം അങ്കുരേന അത്തനോ അജ്ഝാസയേ പവേദിതേ തത്ഥ നിസിന്നോ നീതിസത്ഥേ കതപരിചയോ സോനകോ നാമ ഏകോ പുരിസോ തം അതിദാനതോ വിച്ഛിന്ദിതുകാമോ –
൩൦൦.
‘‘ന സബ്ബവിത്താനി പരേ പവെച്ഛേ, ദദെയ്യ ദാനഞ്ച ധനഞ്ച രക്ഖേ;
തസ്മാ ഹി ദാനാ ധനമേവ സെയ്യോ, അതിപ്പദാനേന കുലാ ന ഹൊന്തി.
൩൦൧.
‘‘അദാനമതിദാനഞ്ച
തസ്മാ
സമേന വത്തെയ്യ സ ധീരധമ്മോ’’തി. –
ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി. സിന്ധകോ ഏവം പുനപി വീമംസിതുകാമോ ‘‘ന സബ്ബവിത്താനീ’’തിആദിമാഹാതി അപരേ.
൩൦൦. തത്ഥ സബ്ബവിത്താനീതി സവിഞ്ഞാണകഅവിഞ്ഞാണകപ്പഭേദാനി സബ്ബാനി വിത്തൂപകരണാനി, ധനാനീതി അത്ഥോ. പരേതി പരമ്ഹി, പരസ്സാതി അത്ഥോ ന പവെച്ഛേതി ന ദദെയ്യ, ‘‘ദക്ഖിണെയ്യാ ലദ്ധാ’’തി കത്വാ കിഞ്ചി അസേസെത്വാ സബ്ബസാപതെയ്യപരിച്ചാഗോ ന കാതബ്ബോതി അത്ഥോ. ദദെയ്യ ദാനഞ്ചാതി സബ്ബേന സബ്ബം ദാനധമ്മോ ന കാതബ്ബോ, അഥ ഖോ അത്തനോ ആയഞ്ച വയഞ്ച ജാനിത്വാ വിഭവാനുരൂപം ദാനഞ്ച ദദെയ്യ. ധനഞ്ച രക്ഖേതി അലദ്ധലാഭലദ്ധപരിരക്ഖണരക്ഖിതസമ്ബന്ധവസേന ധനം പരിപാലെയ്യ.
‘‘ഏകേന ഭോഗേ ഭുഞ്ജെയ്യ, ദ്വീഹി കമ്മം പയോജയേ;
ചതുത്ഥഞ്ച നിധാപെയ്യ, ആപദാസു ഭവിസ്സതീ’’തി. (ദീ॰ നി॰ ൩.൨൬൫) –
വുത്തവിധിനാ വാ ധനം രക്ഖെയ്യ തമ്മൂലകത്താ ദാനസ്സ. തയോപി മഗ്ഗാ അഞ്ഞമഞ്ഞവിസോധനേന പടിസേവിതബ്ബാതി ഹി നീതിചിന്തകാ. തസ്മാ ഹീതി യസ്മാ ധനഞ്ച രക്ഖന്തോ ദാനഞ്ച കരൊന്തോ ഉഭയലോകഹിതായ പടിപന്നോ ഹോതി ധനമൂലകഞ്ച ദാനം, തസ്മാ ദാനതോ ധനമേവ സെയ്യോ സുന്ദരതരോതി അതിദാനം ന കാതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ. തേനാഹ ‘‘അതിപ്പദാനേന കുലാ ന ഹൊന്തീ’’തി, ധനസ്സ പമാണം അജാനിത്വാ ദാനസ്സ തം നിസ്സായ അതിപ്പദാനപസങ്ഗേന കുലാനി ന ഹൊന്തി നപ്പവത്തന്തി, ഉച്ഛിജ്ജന്തീതി അത്ഥോ.
൩൦൧. ഇദാനി വിഞ്ഞൂനം പസംസിതമേവത്ഥം ‘‘അദാനമതിദാനഞ്ചാ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ അദാനമതിദാനഞ്ചാതി സബ്ബേന സബ്ബം കടച്ഛുഭിക്ഖായപി തണ്ഡുലമുട്ഠിയാപി അദാനം, പമാണം അതിക്കമിത്വാ പരിച്ചാഗസങ്ഖാതം അതിദാനഞ്ച പണ്ഡിതാ ബുദ്ധിമന്തോ സപഞ്ഞജാതികാ നപ്പസംസന്തി ന വണ്ണയന്തി. സബ്ബേന സബ്ബം അദാനേന ഹി സമ്പരായികതോ അത്ഥതോ പരിബാഹിരോ ഹോതി. അതിദാനേന ദിട്ഠധമ്മികപവേണീ ന പവത്തതി. സമേന വത്തെയ്യാതി അവിസമേന സ ധീരധമ്മോതി യാ യഥാവുത്താ ദാനാദാനപ്പവത്തി, സോ ധീരാനം ധിതിസമ്പന്നാനം നീതിനയകുസലാനം ധമ്മോ, തേഹി ഗതമഗ്ഗോതി ദീപേതി.
തം
൩൦൨.
‘‘അഹോ വത രേ അഹമേവ ദജ്ജം, സന്തോ ച മം സപ്പുരിസാ ഭജെയ്യും;
മേഘോവ നിന്നാനി പരിപൂരയന്തോ, സന്തപ്പയേ സബ്ബവനിബ്ബകാനം.
൩൦൩.
‘‘യസ്സ യാചനകേ ദിസ്വാ, മുഖവണ്ണോ പസീദതി;
ദത്വാ അത്തമനോ ഹോതി, തം ഘരം വസതോ സുഖം.
൩൦൪.
‘‘യസ്സ യാചനകേ ദിസ്വാ, മുഖവണ്ണോ പസീദതി;
ദത്വാ അത്തമനോ ഹോതി, ഏസാ യഞ്ഞസ്സ സമ്പദാ.
൩൦൫.
‘‘പുബ്ബേവ ദാനാ സുമനോ, ദദം ചിത്തം പസാദയേ;
ദത്വാ അത്തമനോ ഹോതി, ഏസാ യഞ്ഞസ്സ സമ്പദാ’’തി. –
ചതൂഹി ഗാഥാഹി അത്തനാ പടിപജ്ജിതബ്ബവിധിം പകാസേസി.
൩൦൨. തത്ഥ അഹോ വതാതി സാധു വത. രേതി ആലപനം. അഹമേവ ദജ്ജന്തി അഹം ദജ്ജമേവ. അയഞ്ഹെത്ഥ സങ്ഖേപത്ഥോ സന്തോ ച മം സപ്പുരിസാ ഭജെയ്യുന്തി തസ്മിഞ്ച ദാനേ സന്തോ ഉപസന്തകായവചീമനോസമാചാരാ സപ്പുരിസാ സാധവോ മം ഭജെയ്യും ഉപഗച്ഛെയ്യും. മേഘോവ നിന്നാനി പരിപൂരയന്തോതി അഹം അഭിപ്പവസ്സന്തോ മഹാമേഘോ വിയ നിന്നാനി നിന്നട്ഠാനാനി സബ്ബേസം വനിബ്ബകാനം അധിപ്പായേ പരിപൂരയന്തോ അഹോ വത തേ സന്തപ്പെയ്യന്തി.
൩൦൩. യസ്സ യാചനകേ ദിസ്വാതി യസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ഘരമേസിനോ യാചനകേ ദിസ്വാ ‘‘പഠമം താവ ഉപട്ഠിതം വത മേ പുഞ്ഞക്ഖെത്ത’’ന്തി സദ്ധാജാതസ്സ മുഖവണ്ണോ പസീദതി, യഥാവിഭവം പന തേസം അത്തമനോ പീതിസോമനസ്സേഹി ഗഹിതചിത്തോ ഹോതി. തന്തി യദെത്ഥ യാചകാനം ദസ്സനം
൩൦൪. ഏസാ യഞ്ഞസ്സ സമ്പദാതി ഏസാ യഞ്ഞസ്സ സമ്പത്തി പാരിപൂരി, നിപ്ഫത്തീതി അത്ഥോ.
൩൦൫. പുബ്ബേവ ദാനാ സുമനോതി ‘‘സമ്പത്തീനം നിദാനം അനുഗാമികം നിധാനം നിധെസ്സാമീ’’തി മുഞ്ചനചേതനായ പുബ്ബേ ഏവ ദാനൂപകരണസ്സ സമ്പാദനതോ പട്ഠായ സുമനോ സോമനസ്സജാതോ ഭവെയ്യ. ദദം ചിത്തം പസാദയേതി ദദന്തോ ദെയ്യധമ്മം ദക്ഖിണെയ്യഹത്ഥേ പതിട്ഠാപെന്തോ ‘‘അസാരതോ ധനതോ സാരാദാനം കരോമീ’’തി അത്തനോ ചിത്തം പസാദെയ്യ. ദത്വാ അത്തമനോ ഹോതീതി ദക്ഖിണെയ്യാനം ദെയ്യധമ്മം പരിച്ചജിത്വാ ‘‘പണ്ഡിതപഞ്ഞത്തം നാമ മയാ അനുട്ഠിതം, അഹോ സാധു സുട്ഠൂ’’തി അത്തമനോ പമുദിതമനോ പീതിസോമനസ്സജാതോ ഹോതി. ഏസാ യഞ്ഞസ്സ സമ്പദാതി യാ
ഏവം അങ്കുരോ അത്തനോ പടിപജ്ജനവിധിം പകാസെത്വാ ഭിയ്യോസോമത്തായ അഭിവഡ്ഢമാനദാനജ്ഝാസയോ ദിവസേ ദിവസേ മഹാദാനം പവത്തേസി. തേന തദാ സബ്ബരജ്ജാനി ഉന്നങ്ഗലാനി കത്വാ മഹാദാനേ ദിയ്യമാനേ പടിലദ്ധസബ്ബൂപകരണാ മനുസ്സാ അത്തനോ അത്തനോ കമ്മന്തേ പഹായ യഥാസുഖം വിചരിംസു, തേന രാജൂനം കൊട്ഠാഗാരാനി പരിക്ഖയം അഗമംസു. തതോ രാജാനോ അങ്കുരസ്സ ദൂതം പാഹേസും – ‘‘ഭോതോ ദാനം നിസ്സായ അമ്ഹാകം ആയസ്സ വിനാസോ അഹോസി, കൊട്ഠാഗാരാനി പരിക്ഖയം ഗതാനി, തത്ഥ യുത്തമത്തം ഞാതബ്ബ’’ന്തി.
തം സുത്വാ അങ്കുരോ ദക്ഖിണാപഥം ഗന്ത്വാ ദമിളവിസയേ സമുദ്ദസ്സ അവിദൂരട്ഠാനേ മഹതിയോ അനേകദാനസാലായോ കാരാപെത്വാ മഹാദാനാനി പവത്തെന്തോ യാവതായുകം ഠത്വാ കായസ്സ ഭേദാ പരം
൩൦൬.
‘‘സട്ഠി വാഹസഹസ്സാനി, അങ്കുരസ്സ നിവേസനേ;
ഭോജനം ദീയതേ നിച്ചം, പുഞ്ഞപെക്ഖസ്സ ജന്തുനോ.
൩൦൭.
‘‘തിസഹസ്സാനി
അങ്കുരം ഉപജീവന്തി, ദാനേ യഞ്ഞസ്സ വാവടാ.
൩൦൮.
‘‘സട്ഠി പുരിസസഹസ്സാനി, ആമുത്തമണികുണ്ഡലാ;
അങ്കുരസ്സ മഹാദാനേ, കട്ഠം ഫാലെന്തി മാണവാ.
൩൦൯.
‘‘സോളസിത്ഥിസഹസ്സാനി
അങ്കുരസ്സ മഹാദാനേ, വിധാ പിണ്ഡെന്തി നാരിയോ.
൩൧൦.
‘‘സോളസിത്ഥിസഹസ്സാനി, സബ്ബാലങ്കാരഭൂസിതാ;
അങ്കുരസ്സ മഹാദാനേ, ദബ്ബിഗാഹാ ഉപട്ഠിതാ.
൩൧൧.
‘‘ബഹും ബഹൂനം പാദാസി, ചിരം പാദാസി ഖത്തിയോ;
സക്കച്ചഞ്ച സഹത്ഥാ ച, ചിത്തീകത്വാ പുനപ്പുനം.
൩൧൨.
‘‘ബഹൂ മാസേ ച പക്ഖേ ച, ഉതുസംവച്ഛരാനി ച;
മഹാദാനം പവത്തേസി, അങ്കുരോ ദീഘമന്തരം.
൩൧൩.
‘‘ഏവം ദത്വാ യജിത്വാ ച, അങ്കുരോ ദീഘമന്തരം;
സോ ഹിത്വാ മാനുസം ദേഹം, താവതിംസൂപഗോ അഹൂ’’തി. – ഗാഥാ ആഹംസു;
൩൦൬. തഥ സട്ഠി വാഹസഹസ്സാനീതി വാഹാനം സട്ഠിസഹസ്സാനി ഗന്ധസാലിതണ്ഡുലാദിപൂരിതവാഹാനം സട്ഠിസഹസ്സാനി. പുഞ്ഞപെക്ഖസ്സ ദാനജ്ഝാസയസ്സ ദാനാധിമുത്തസ്സ അങ്കുരസ്സ നിവേസനേ നിച്ചം ദിവസേ ദിവസേ ജന്തുനോ സത്തകായസ്സ ഭോജനം ദീയതേതി യോജനാ.
൩൦൭-൮. തിസഹസ്സാനി സൂദാ ഹീതി തിസഹസ്സമത്താ സൂദാ ഭത്തകാരകാ. തേ ച ഖോ പന പധാനഭൂതാ അധിപ്പേതാ, തേസു ഏകമേകസ്സ പന ആമുത്തമണികുണ്ഡലാതി നാനാമണിവിചിത്തകുണ്ഡലധരാ. നിദസ്സനമത്തഞ്ചേതം, ആമുത്തകടകകടിസുത്താദിആഭരണാപി തേ അഹേസും. അങ്കുരം ഉപജീവന്തീതി തം ഉപനിസ്സായ ദാനേ യഞ്ഞസ്സ വാവടാതി കട്ഠം ഫാലെന്തി മാണവാതി നാനപ്പകാരാനം ഖജ്ജഭൊജ്ജാദിആഹാരവിസേസാനം പചനായ അലങ്കതപടിയത്താ തരുണമനുസ്സാ കട്ഠാനി ഫാലെന്തി വിദാലെന്തി.
൩൦൯. വിധാതി വിധാതബ്ബാനി ഭോജനയൊഗ്ഗാനി കടുകഭണ്ഡാനി. പിണ്ഡെന്തീതി പിസനവസേന പയോജെന്തി.
൩൧൦. ദബ്ബിഗാഹാതി കടച്ഛുഗാഹികാ. ഉപട്ഠിതാതി പരിവേസനട്ഠാനം ഉപഗന്ത്വാ ഠിതാ ഹൊന്തി.
൩൧൧. ബഹുന്തി മഹന്തം പഹൂതികം. ബഹൂനന്തി അനേകേസം. പാദാസീതി പകാരേഹി അദാസി. ചീരന്തി ചിരകാലം. വീസതിവസ്സസഹസ്സായുകേസു ഹി മനുസ്സേസു സോ ഉപ്പന്നോ. ബഹും ബഹൂനം ചിരകാലഞ്ച ദെന്തോ യഥാ അദാസി, തം ദസ്സേതും ‘‘സക്കച്ചഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സക്കച്ചന്തി സാദരം, അനപവിദ്ധം അനവഞ്ഞാതം കത്വാ. സഹത്ഥാതി സഹത്ഥേന, ന ആണാപനമത്തേന. ചിത്തീകത്വാതി ഗാരവബഹുമാനയോഗേന ചിത്തേന കരിത്വാ പൂജെത്വാ. പുനപ്പുനന്തി ബഹുസോ ന ഏകവാരം, കതിപയവാരേ വാ അകത്വാ അനേകവാരം പാദാസീതി യോജനാ.
൩൧൨. ഇദാനി തമേവ പുനപ്പുനം കരണം വിഭാവേതും ‘‘ബഹൂ മാസേ ചാ’’തി ഗാഥമാഹംസു. തത്ഥ ബഹൂ മാസേതി ചിത്തമാസാദികേ ബഹൂ അനേകേ മാസേ. പക്ഖേതി കണ്ഹസുക്കഭേദേ ബഹൂ പക്ഖേ. ഉതുസംവച്ഛരാനി ചാതി വസന്തഗിമ്ഹാദികേ ബഹൂ ഉതൂ ച സംവച്ഛരാനി ച, സബ്ബത്ഥ അച്ചന്തസംയോഗേ ഉപയോഗവചനം. ദീഘമന്തരന്തി ദീഘകാലമന്തരം. എത്ഥ ച ‘‘ചിരം പാദാസീ’’തി ചിരകാലം ദാനസ്സ പവത്തിതഭാവം വത്വാ പുന തസ്സ നിരന്തരമേവ
൩൧൩. ഏവന്തി ദത്വാ യജിത്വാ ചാതി അത്ഥതോ ഏകമേവ, കേസഞ്ചി ദക്ഖിണെയ്യാനം ഏകച്ചസ്സ ദെയ്യധമ്മസ്സ പരിച്ചജനവസേന ദത്വാ, പുന ‘‘ബഹും ബഹൂനം പാദാസീ’’തി വുത്തനയേന അത്ഥികാനം സബ്ബേസം യഥാകാമം ദെന്തോ മഹായാഗവസേന യജിത്വാ. സോ ഹിത്വാ മാനുസം ദേഹം താവതിംസൂപഗോ അഹൂതി സോ അങ്കുരോ ആയുപരിയോസാനേ മനുസ്സത്ഥഭാവം പഹായ പടിസന്ധിഗ്ഗഹണവസേന താവതിംസദേവനികായൂപഗോ അഹോസി.
ഏവം തസ്മിം താവതിംസേസു നിബ്ബത്തിത്വാ ദിബ്ബസമ്പത്തിം അനുഭവന്തേ അമ്ഹാകം ഭഗവതോ കാലേ ഇന്ദകോ നാമ മാണവോ ആയസ്മതോ അനുരുദ്ധത്ഥേരസ്സ പിണ്ഡായ ചരന്തസ്സ പസന്നമാനസോ കടച്ഛുഭിക്ഖം ദാപേസി. സോ അപരേന സമയേന കാലം കത്വാ ഖെത്തഗതസ്സ പുഞ്ഞസ്സ ആനുഭാവേന താവതിംസേസു മഹിദ്ധികോ മഹാനുഭാവോ ദേവപുത്തോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തോ ദിബ്ബേഹി രൂപാദീഹി ദസഹി ഠാനേഹി അങ്കുരം ദേവപുത്തം അഭിഭവിത്വാ വിരോചതി. തേന വുത്തം –
൩൧൪.
‘‘കടച്ഛുഭിക്ഖം ദത്വാന, അനുരുദ്ധസ്സ ഇന്ദകോ;
സോ ഹിത്വാ മാനുസം ദേഹം, താവതിംസൂപഗോ അഹു.
൩൧൫.
‘‘ദസഹി ഠാനേഹി അങ്കുരം, ഇന്ദകോ അതിരോചതി;
രൂപേ സദ്ദേ രസേ ഗന്ധേ, ഫൊട്ഠബ്ബേ ച മനോരമേ.
൩൧൬.
‘‘ആയുനാ യസസാ ചേവ, വണ്ണേന ച സുഖേന ച;
ആധിപച്ചേന അങ്കുരം, ഇന്ദകോ അതിരോചതീ’’തി.
൩൧൪-൫. തത്ഥ രൂപേതി രൂപഹേതു, അത്തനോ രൂപസമ്പത്തിനിമിത്തന്തി അത്ഥോ. സദ്ദേതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. ആയുനാതി ജീവിതേന. നനു ച ദേവാനം ജീവിതം പരിച്ഛിന്നപ്പമാണം വുത്തം. സച്ചം വുത്തം, തം പന യേഭുയ്യവസേന. തഥാ ഹി ഏകച്ചാനം ദേവാനം യോഗവിപത്തിആദിനാ അന്തരാമരണം ഹോതിയേവ. ഇന്ദകോ പന തിസ്സോ വസ്സകോടിയോ സട്ഠി ച വസ്സസഹസ്സാനി പരിപൂരേതിയേവ. തേന വുത്തം ‘‘ആയുനാ അതിരോചതീ’’തി. യസസാതി മഹതിയാ പരിവാരസമ്പത്തിയാ വണ്ണേനാതി സണ്ഠാനസമ്പത്തിയാ. വണ്ണധാതുസമ്പദാ പന ‘‘രൂപേ’’തി ഇമിനാ വുത്തായേവ. ആധിപച്ചേനാതി ഇസ്സരിയേന.
ഏവം അങ്കുരേ ച ഇന്ദകേ ച താവതിംസേസു നിബ്ബത്തിത്വാ ദിബ്ബസമ്പത്തിം അനുഭവന്തേസു അമ്ഹാകം ഭഗവാ അഭിസമ്ബോധിതോ സത്തമേ സംവച്ഛരേ ആസാള്ഹിപുണ്ണമായം
‘‘മഹാദാനം തയാ ദിന്നം, അങ്കുര ദീഘമന്തരം;
അതിദൂരേ നിസിന്നോസി, ആഗച്ഛ മമ സന്തികേ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തം സുത്വാ അങ്കുരോ ‘‘ഭഗവാ മയാ ചിരകാലം ബഹും ദെയ്യധമ്മം പരിച്ചജിത്വാ പവത്തിതമ്പി മഹാദാനം ദക്ഖിണെയ്യസമ്പത്തിവിരഹേന അഖെത്തേ വുത്തബീജം വിയ ന ഉളാരഫലം അഹോസി, ഇന്ദകസ്സ പന കടച്ഛുഭിക്ഖാദാനമ്പി ദക്ഖിണെയ്യസമ്പത്തിയാ സുഖെത്തേ വുത്തബീജം വിയ അതിവിയ ഉളാരഫലം ജാത’’ന്തി ആഹ. തമത്ഥം ദസ്സെന്തേ സങ്ഗീതികാരാ –
൩൧൭.
‘‘താവതിംസേ യദാ ബുദ്ധോ, സിലായം പണ്ഡുകമ്ബലേ;
പാരിച്ഛത്തയമൂലമ്ഹി, വിഹാസി പുരിസുത്തമോ.
൩൧൮.
‘‘ദസസു ലോകധാതൂസു, സന്നിപതിത്വാന ദേവതാ;
പയിരുപാസന്തി സമ്ബുദ്ധം, വസന്തം നഗമുദ്ധനി.
൩൧൯.
‘‘ന കോചി ദേവോ വണ്ണേന, സമ്ബുദ്ധം അതിരോചതി;
സബ്ബേ ദേവേ അതിക്കമ്മ, സമ്ബുദ്ധോവ വിരോചതി.
൩൨൦.
‘‘യോജനാനി
അവിദൂരേവ ബുദ്ധസ്സ, ഇന്ദകോ അതിരോചതി.
൩൨൧.
‘‘ഓലോകെത്വാന സമ്ബുദ്ധോ, അങ്കുരഞ്ചാപി ഇന്ദകം;
ദക്ഖിണെയ്യം സമ്ഭാവെന്തോ, ഇദം വചനമബ്രവി.
൩൨൨.
‘‘മഹാദാനം
അതിദൂരേ നിസിന്നോസി, ആഗച്ഛ മമ സന്തികേ.
൩൨൩.
‘‘ചോദിതോ
കിം മയ്ഹം തേന ദാനേന, ദക്ഖിണെയ്യേന സുഞ്ഞതം.
൩൨൪.
‘‘അയം സോ ഇന്ദകോ യക്ഖോ, ദജ്ജാ ദാനം പരിത്തകം;
അതിരോചതി അമ്ഹേഹി, ചന്ദോ താരഗണേ യഥാ.
൩൨൫.
‘‘ഉജ്ജങ്ഗലേ യഥാ ഖെത്തേ, ബീജം ബഹുമ്പി രോപിതം;
ന വിപുലം ഫലം ഹോതി, നപി തോസേതി കസ്സകം.
൩൨൬.
‘‘തഥേവ ദാനം ബഹുകം, ദുസ്സീലേസു പതിട്ഠിതം;
ന വിപുലം ഫലം ഹോതി, നപി തോസേതി ദായകം.
൩൨൭.
‘‘യഥാപി ഭദ്ദകേ ഖെത്തേ, ബീജം അപ്പമ്പി രോപിതം;
സമ്മാ ധാരം പവെച്ഛന്തേ, ഫലം തോസേസി കസ്സകം.
൩൨൮.
‘‘തഥേവ സീലവന്തേസു, ഗുണവന്തേസു താദിസു;
അപ്പകമ്പി കതം കാരം, പുഞ്ഞം ഹോതി മഹപ്ഫല’’ന്തി. – ഗാഥായോ അവോചും;
൩൧൭. തത്ഥ താവതിംസേതി താവതിംസഭവനേ. സിലായം പണ്ഡുകമ്ബലേതി പണ്ഡുകമ്ബലനാമകേ സിലാസനേ പുരിസുത്തമോ ബുദ്ധോ യദാ വിഹാസീതി യോജനാ.
൩൧൮. ദസസു ലോകധാതൂസു, സന്നിപതിത്വാന ദേവതാതി ജാതിഖെത്തസഞ്ഞിതേസു ദസസു ചക്കവാളസഹസ്സേസു കാമാവചരദേവതാ ബ്രഹ്മദേവതാ ച ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ പയിരുപാസനായ ധമ്മസ്സവനത്ഥഞ്ച ഏകതോ സന്നിപതിത്വാ. തേനാഹ ‘‘പയിരുപാസന്തി സമ്ബുദ്ധം, വസന്തം നഗമുദ്ധനീ’’തി, സിനേരുമുദ്ധനീതി അത്ഥോ.
൩൨൦. യോജനാനി ദസ ദ്വേ ച, അങ്കുരോയം തദാ അഹൂതി അയം യഥാവുത്തചരിതോ അങ്കുരോ തദാ സത്ഥു സമ്മുഖകാലേ ദസ ദ്വേ യോജനാനി അന്തരം കത്വാ അഹു. സത്ഥു നിസിന്നട്ഠാനതോ ദ്വാദസയോജനന്തരേ ഠാനേ നിസിന്നോ അഹോസീതി അത്ഥോ.
൩൨൩. ചോദിതോ ഭാവിതത്തേനാതി പാരമിപരിഭാവിതായ അരിയമഗ്ഗഭാവനായ ഭാവിതത്തേന സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന ചോദിതോ. കിം മയ്ഹം തേനാതിആദികാ സത്ഥു പടിവചനവസേന അങ്കുരേന വുത്തഗാഥാ. ദക്ഖിണെയ്യേന സുഞ്ഞതന്തി യം ദക്ഖിണെയ്യേന സുഞ്ഞതം രിത്തകം വിരഹിതം തദാ മമ ദാനം, തസ്മാ ‘‘കിം മയ്ഹം തേനാ’’തി അത്തനോ ദാനപുഞ്ഞം ഹീളെന്തോ വദതി.
൩൨൪. യക്ഖോതി ദേവപുത്തോ. ദജ്ജാതി ദത്വാ. അതിരോചതി അമ്ഹേഹീതി അത്തനാ മാദിസേഹി അതിവിയ വിരോചതി. ഹീതി വാ നിപാതമത്തം, അമ്ഹേ അതിക്കമിത്വാ അഭിഭവിത്വാ വിരോചതീതി അത്ഥോ. യഥാ കിന്തി ആഹ ‘‘ചന്ദോ താരഗണേ യഥാ’’തി.
൩൨൫-൬. ഉജ്ജങ്ഗലേതി അതിവിയ ഥദ്ധഭൂമിഭാഗേ. ‘‘ഊസരേ’’തി കേചി വദന്തി. രോപിതന്തി വുത്തം, വപിത്വാ വാ ഉദ്ധരിത്വാ വാ പുന രോപിതം. നപി തോസേതീതി ന നന്ദയതി, അപ്പഫലതായ വാ തുട്ഠിം ന ജനേതി. തഥേവാതി യഥാ ഉജ്ജങ്ഗലേ ഖെത്തേ ബഹുമ്പി ബീജം രോപിതം വിപുലഫലം ഉളാരഫലം ന ഹോതി, തതോ ഏവ കസ്സകം ന തോസേതി, തഥാ ദുസ്സീലേസു സീലവിരഹിതേസു ബഹുകമ്പി ദാനം പതിട്ഠാപിതം വിപുലഫലം മഹപ്ഫലം ന ഹോതി, തതോ ഏവ ദായകം ന തോസേതീതി അത്ഥോ.
൩൨൭-൮. യഥാപി ഭദ്ദകേതി ഗാഥാദ്വയസ്സ വത്തവിപരിയായേന അത്ഥയോജനാ വേദിതബ്ബാ. തത്ഥ സമ്മാ ധാരം പവെച്ഛന്തേതി വുട്ഠിധാരം സമ്മദേവ പവത്തെന്തേ, അന്വഡ്ഢമാസം അനുദസാഹം അനുപഞ്ചാഹം ദേവേ വസ്സന്തേതി അത്ഥോ. ഗുണവന്തേസൂതി ഝാനാദിഗുണയുത്തേസു. താദിസൂതി ഇട്ഠാദീസു കാരന്തി ലിങ്ഗവിപല്ലാസേന വുത്തം, ഉപകാരോതി അത്ഥോ. കീദിസോ ഉപകാരോതി ആഹ ‘‘പുഞ്ഞ’’ന്തി.
൩൨൯.
‘‘വിചെയ്യ ദാനം ദാതബ്ബം, യത്ഥ ദിന്നം മഹപ്ഫലം;
വിചെയ്യ ദാനം ദത്വാന, സഗ്ഗം ഗച്ഛന്തി ദായകാ.
൩൩൦.
‘‘വിചെയ്യ
ഏതേസു ദിന്നാനി മഹപ്ഫലാനി, ബീജാനി വുത്താനി യഥാ സുഖെത്തേ’’തി. –
അയം സങ്ഗീതികാരേഹി ഠപിതാ ഗാഥാ.
൩൨൯. തത്ഥ വിചെയ്യാതി വിചിനിത്വാ, പുഞ്ഞക്ഖെത്തം പഞ്ഞായ ഉപപരിക്ഖിത്വാ. സേസം സബ്ബത്ഥ ഉത്താനമേവാതി.
തയിദം അങ്കുരപേതവത്ഥു സത്ഥാരാ താവതിംസഭവനേ ദസസഹസ്സചക്കവാളദേവതാനം പുരതോ ദക്ഖിണെയ്യസമ്പത്തിവിഭാവനത്ഥം ‘‘മഹാദാനം തയാ ദിന്ന’’ന്തിആദിനാ അത്തനാ സമുട്ഠാപിതം, തത്ഥ തയോ മാസേ അഭിധമ്മം ദേസെത്വാ മഹാപവാരണായ ദേവഗണപരിവുതോ ദേവദേവോ ദേവലോകതോ സങ്കസ്സനഗരം ഓതരിത്വാ അനുക്കമേന സാവത്ഥിം പത്വാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ചതുപരിസമജ്ഝേ ദക്ഖിണെയ്യസമ്പത്തിവിഭാവനത്ഥമേവ ‘‘യസ്സ അത്ഥായ ഗച്ഛാമാ’’തിആദിനാ വിത്ഥാരതോ ദേസെത്വാ ചതുസച്ചകഥായ ദേസനായ കൂടം ഗണ്ഹി. ദേസനാവസാനേ തേസം അനേകകോടിപാണസഹസ്സാനം ധമ്മാഭിസമയോ അഹോസീതി.
അങ്കുരപേതവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൧൦. ഉത്തരമാതുപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ
ദിവാവിഹാരഗതം ഭിക്ഖുന്തി ഇദം ഉത്തരമാതുപേതിവത്ഥു. തത്രായം അത്ഥവിഭാവനാ – സത്ഥരി പരിനിബ്ബുതേ പഠമമഹാസങ്ഗീതിയാ പവത്തിതായ ആയസ്മാ മഹാകച്ചായനോ ദ്വാദസഹി
സോ ച സാധൂതി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ഏകദിവസം നഗരപടിസങ്ഖരണിയാനം ദാരൂനം അത്ഥായ വഡ്ഢകിയോ ഗഹെത്വാ അരഞ്ഞം ഗതോ. തത്ഥ ആയസ്മതോ മഹാകച്ചായനത്ഥേരസ്സ വസനട്ഠാനം ഉപഗന്ത്വാ ഥേരം തത്ഥ പംസുകൂലചീവരധരം വിവിത്തം നിസിന്നം ദിസ്വാ ഇരിയാപഥേയേവ പസീദിത്വാ കതപടിസന്ഥാരോ വന്ദിത്വാ
സോ ദുതിയദിവസേ കാലസ്സേവ പണീതം ഖാദനീയം ഭോജനീയം പടിയാദാപെത്വാ കാലം ആരോചാപെത്വാ സദ്ധിം ഭിക്ഖൂഹി ആഗച്ഛന്തസ്സ ഥേരസ്സ പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ വന്ദിത്വാ പുരക്ഖത്വാ ഗേഹം പവേസേസി. അഥ മഹാരഹകപ്പിയപച്ചത്ഥരണഅത്ഥതേസു ആസനേസു ഥേരേ ച ഭിക്ഖൂസു ച നിസിന്നേസു ഗന്ധപുപ്ഫധൂപേഹി പൂജം കത്വാ പണീതേന അന്നപാനേന തേ സന്തപ്പെത്വാ സഞ്ജാതപ്പസാദോ കതഞ്ജലീ അനുമോദനം സുണിത്വാ കതഭത്താനുമോദനേ ഥേരേ ഗച്ഛന്തേ പത്തം ഗഹെത്വാ അനുഗച്ഛന്തോ നഗരതോ നിക്ഖമിത്വാ പടിനിവത്തന്തോ ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹേഹി നിച്ചം മമ ഗേഹം പവിസിതബ്ബ’’ന്തി യാചിത്വാ ഥേരസ്സ അധിവാസനം ഞത്വാ നിവത്തി. ഏവം സോ ഥേരം ഉപട്ഠഹന്തോ തസ്സ ഓവാദേ പതിട്ഠായ
മാതാ പനസ്സ മച്ഛേരമലപരിയുട്ഠിതചിത്താ ഹുത്വാ ഏവം പരിഭാസി – ‘‘യം ത്വം മമ അനിച്ഛന്തിയാ ഏവ സമണാനം അന്നപാനം ദേസി, തം തേ പരലോകേ ലോഹിതം സമ്പജ്ജതൂ’’തി. ഏകം പന മോരപിഞ്ഛകലാപം വിഹാരമഹദിവസേ ദിയ്യമാനം അനുജാനി. സാ കാലം കത്വാ പേതയോനിയം ഉപ്പജ്ജി, മോരപിഞ്ഛകലാപദാനാനുമോദനേന പനസ്സാ കേസാ നീലാ സിനിദ്ധാ വെല്ലിതഗ്ഗാ സുഖുമാ ദീഘാ ച അഹേസും. സാ യദാ ഗങ്ഗാനദിം ‘‘പാനീയം പിവിസ്സാമീ’’തി ഓതരതി, തദാ നദീ ലോഹിതപൂരാ ഹോതി. സാ പഞ്ചപണ്ണാസ വസ്സാനി ഖുപ്പിപാസാഭിഭൂതാ വിചരിത്വാ ഏകദിവസം കങ്ഖാരേവതത്ഥേരം ഗങ്ഗായ തീരേ ദിവാവിഹാരം നിസിന്നം ദിസ്വാ അത്താനം അത്തനോ കേസേഹി പടിച്ഛാദെത്വാ ഉപസങ്കമിത്വാ പാനീയം യാചി. തം സന്ധായ വുത്തം –
൩൩൧.
‘‘ദിവാവിഹാരഗതം ഭിക്ഖും, ഗങ്ഗാതീരേ നിസിന്നകം;
തം പേതീ ഉപസങ്കമ്മ, ദുബ്ബണ്ണാ ഭീരുദസ്സനാ.
൩൩൨.
‘‘കേസാ
കേസേഹി സാ പടിച്ഛന്നാ, സമണം ഏതദബ്രവീ’’തി. –
ഇമാ ദ്വേ ഗാഥാ സങ്ഗീതികാരകേഹി ഇധ ആദിതോ ഠപിതാ.
തത്ഥ ഭീരുദസ്സനാതി ഭയാനകദസ്സനാ. ‘‘രുദ്ദദസ്സനാ’’തി വാ പാഠോ, ബീഭച്ഛഭാരിയദസ്സനാതി അത്ഥോ. യാവഭൂമാവലമ്ബരേതി യാവ ഭൂമി, താവ ഓലമ്ബന്തി. പുബ്ബേ ‘‘ഭിക്ഖു’’ന്തി ച പച്ഛാ ‘‘സമണ’’ന്തി ച കങ്ഖാരേവതത്ഥേരമേവ സന്ധായ വുത്തം.
സാ പന പേതീ ഥേരം ഉപസങ്കമിത്വാ പാനീയം യാചന്തീ –
൩൩൩.
‘‘പഞ്ചപണ്ണാസ വസ്സാനി, യതോ കാലകതാ അഹം;
നാഭിജാനാമി
ദേഹി ത്വം പാനിയം ഭന്തേ, തസിതാ പാനിയായ മേ’’തി. – ഇമം ഗാഥമാഹ;
൩൩൩. തത്ഥ നാഭിജാനാമി ഭുത്തം വാതി ഏവം ദീഘമന്തരേ കാലേ ഭോജനം ഭുത്തം വാ പാനീയം പീതം വാ നാഭിജാനാമി, ന ഭുത്തം ന പീതന്തി അത്ഥോ. തസിതാതി പിപാസിതാ. പാനിയായാതി പാനീയത്ഥായ ആഹിണ്ഡന്തിയാ മേ പാനീയം ദേഹി, ഭന്തേതി യോജനാ.
ഇതോ പരം –
൩൩൪.
‘‘അയം സീതോദികാ ഗങ്ഗാ, ഹിമവന്തതോ സന്ദതി;
പിവ എത്തോ ഗഹെത്വാന, കിം മം യാചസി പാനിയം.
൩൩൫.
‘‘സചാഹം ഭന്തേ ഗങ്ഗായ, സയം ഗണ്ഹാമി പാനിയം;
ലോഹിതം മേ പരിവത്തതി, തസ്മാ യാചാമി പാനിയം.
൩൩൬.
‘‘കിം നു കായേന വാചായ, മനസാ ദുക്കടം കതം;
കിസ്സകമ്മവിപാകേന, ഗങ്ഗാ തേ ഹോതി ലോഹിതം.
൩൩൭.
‘‘പുത്തോ
സോ ച മയ്ഹം അകാമായ, സമണാനം പവെച്ഛതി.
൩൩൮.
‘‘ചീവരം
തമഹം പരിഭാസാമി, മച്ഛേരേന ഉപദ്ദുതാ.
൩൩൯.
‘‘യം ത്വം മയ്ഹം അകാമായ, സമണാനം പവെച്ഛസി;
ചീവരം പിണ്ഡപാതഞ്ച, പച്ചയം സയനാസനം.
൩൪൦.
‘‘ഏതം തേ പരലോകസ്മിം, ലോഹിതം ഹോതു ഉത്തര;
തസ്സകമ്മവിപാകേന, ഗങ്ഗാ മേ ഹോതി ലോഹിത’’ന്തി. –
ഇമാ ഥേരസ്സ ച പേതിയാ ച വചനപടിവചനഗാഥാ.
൩൩൪. തത്ഥ ഹിമവന്തതോതി മഹതോ ഹിമസ്സ അത്ഥിതായ ‘‘ഹിമവാ’’തി ലദ്ധനാമതോ പബ്ബതരാജതോ. സന്ദതീതി പവത്തതി. എത്തോതി ഇതോ മഹാഗങ്ഗാതോ. കിന്തി കസ്മാ മം യാചസി പാനീയം, ഗങ്ഗാനദിം ഓതരിത്വാ യഥാരുചി പിവാതി ദസ്സേതി.
൩൩൫. ലോഹിതം മേ പരിവത്തതീതി ഉദകം സന്ദമാനം മയ്ഹം പാപകമ്മഫലേന ലോഹിതം ഹുത്വാ പരിവത്തതി പരിണമതി, തായ ഗഹിതമത്തം ഉദകം ലോഹിതം ജായതി.
൩൩൭-൪൦. മയ്ഹം അകാമായാതി മമ അനിച്ഛന്തിയാ. പവെച്ഛതീതി ദേതി. പച്ചയന്തി ഗിലാനപച്ചയം. ഏതന്തി യം ഏതം ചീവരാദികം പച്ചയജാതം സമണാനം പവെച്ഛസി ദേസി, ഏതം തേ പരലോകസ്മിം ലോഹിതം ഹോതു ഉത്തരാതി അഭിസപനവസേന കതം പാപകമ്മം, തസ്സ വിപാകേനാതി യോജനാ.
അഥായസ്മാ രേവതോ തം പേതിം ഉദ്ദിസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ പാനീയം അദാസി, പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ഭത്തം ഗഹെത്വാ ഭിക്ഖൂനമദാസി, സങ്കാരകൂടാദിതോ പംസുകൂലം ഗഹെത്വാ ധോവിത്വാ ഭിസിഞ്ച ചിമിലികഞ്ച കത്വാ ഭിക്ഖൂനം അദാസി, തേന ചസ്സാ പേതിയാ ദിബ്ബസമ്പത്തിയോ അഹേസും. സാ ഥേരസ്സ
ഉത്തരമാതുപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൧൧. സുത്തപേതവത്ഥുവണ്ണനാ
അഹം പുരേ പബ്ബജിതസ്സ ഭിക്ഖുനോതി ഇദം സുത്തപേതവത്ഥു. തസ്സ കാ ഉപ്പത്തി? സാവത്ഥിയാ കിര അവിദൂരേ അഞ്ഞതരസ്മിം ഗാമകേ അമ്ഹാകം സത്ഥരി അനുപ്പന്നേയേവ സത്തന്നം വസ്സസതാനം ഉപരി അഞ്ഞതരോ ദാരകോ ഏകം പച്ചേകബുദ്ധം ഉപട്ഠഹി. തസ്സ മാതാ തസ്മിം വയപ്പത്തേ തസ്സത്ഥായ സമാനകുലതോ അഞ്ഞതരം കുലധീതരം ആനേസി. വിവാഹദിവസേയേവ ച സോ കുമാരോ സഹായേഹി സദ്ധിം ന്ഹായിതും ഗതോ അഹിനാ ദട്ഠോ കാലമകാസി, ‘‘യക്ഖഗാഹേനാ’’തിപി
അഥ സോ തം ദാരികം അത്തനോ വിമാനം നേതുകാമോ ‘‘കേന നു ഖോ ഉപായേന ഏസാ ദിട്ഠധമ്മവേദനീയകമ്മം കത്വാ മയാ സദ്ധിം ഇധ അഭിരമെയ്യാ’’തി തസ്സാ ദിബ്ബഭോഗസമ്പത്തിയാ അനുഭവനഹേതും വീമംസന്തോ പച്ചേകബുദ്ധം ചീവരകമ്മം കരൊന്തം ദിസ്വാ മനുസ്സരൂപേന ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ ‘‘കിം, ഭന്തേ, സുത്തകേന അത്ഥോ അത്ഥീ’’തി ആഹ. ‘‘ചീവരകമ്മം കരോമി, ഉപാസകാ’’തി. ‘‘തേന ഹി, ഭന്തേ, അസുകസ്മിം ഠാനേ സുത്തഭിക്ഖം ചരഥാ’’തി തസ്സാ ദാരികായ ഗേഹം ദസ്സേസി. പച്ചേകബുദ്ധോ തത്ഥ ഗന്ത്വാ ഘരദ്വാരേ അട്ഠാസി. അഥ സാ പച്ചേകബുദ്ധം തത്ഥ ഠിതം ദിസ്വാ പസന്നമാനസാ ‘‘സുത്തകേന മേ അയ്യോ അത്ഥികോ’’തി ഞത്വാ ഏകം സുത്തഗുളം അദാസി. അഥ സോ അമനുസ്സോ മനുസ്സരൂപേന തസ്സ ദാരികായ ഘരം ഗന്ത്വാ തസ്സാ മാതരം യാചിത്വാ തായ സദ്ധിം കതിപാഹം വസിത്വാ തസ്സാ മാതുയാ അനുഗ്ഗഹത്ഥം തസ്മിം ഗേഹേ സബ്ബഭാജനാനി ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണസ്സ പൂരെത്വാ സബ്ബത്ഥ ഉപരി നാമം ലിഖി ‘‘ഇദം ദേവദത്തിയം ധനം ന കേനചി ഗഹേതബ്ബ’’ന്തി, തഞ്ച ദാരികം ഗഹെത്വാ അത്തനോ
തതോ
൩൪൧.
‘‘അഹം പുരേ പബ്ബജിതസ്സ ഭിക്ഖുനോ,
സുത്തം അദാസിം ഉപസങ്കമ്മ യാചിതാ;
തസ്സ വിപാകോ
ബഹുകാ ച മേ ഉപ്പജ്ജരേ വത്ഥകോടിയോ.
൩൪൨.
‘‘പുപ്ഫാഭികിണ്ണം രമിതം വിമാനം, അനേകചിത്തം നരനാരിസേവിതം;
സാഹം ഭുഞ്ജാമി ച പാരുപാമി ച, പഹൂതവിത്താ ന ച താവ ഖീയതി.
൩൪൩.
‘‘തസ്സേവ കമ്മസ്സ വിപാകമന്വയാ, സുഖഞ്ച സാതഞ്ച ഇധൂപലബ്ഭതി;
സാഹം ഗന്ത്വാ പുനദേവ മാനുസം, കാഹാമി പുഞ്ഞാനി നയയ്യപുത്ത മ’’ന്തി. –
ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി.
൩൪൧. തത്ഥ ‘‘പബ്ബജിതസ്സ ഭിക്ഖുനോ’’തി ഇദം പച്ചേകബുദ്ധം സദ്ധായ വുത്തം. സോ ഹി കാമാദിമലാനം അത്തനോ സന്താനതോ അനവസേസതോ പബ്ബാജിതത്താ പഹീനത്താ പരമത്ഥതോ ‘‘പബ്ബജിതോ’’തി, ഭിന്നകിലേസത്താ ‘‘ഭിക്ഖൂ’’തി ച വത്തബ്ബതം അരഹതി. സുത്തന്തി കപ്പാസിയസുത്തം. ഉപസങ്കമ്മാതി മയ്ഹം ഗേഹം ഉപസങ്കമിത്വാ. യാചിതാതി ‘‘ഉദ്ദിസ്സ അരിയാ തിട്ഠന്തി, ഏസാ അരിയാന യാചനാ’’തി (ജാ॰ ൧.൭.൫൯) ഏവം വുത്തായ കായവിഞ്ഞത്തിപയോഗസങ്ഖാതായ ഭിക്ഖാചരിയായ തസ്സാതി തസ്സ സുത്തദാനസ്സ. വിപാകോ വിപുലഫലൂപലബ്ഭതീതി വിപുലഫലോ ഉളാരഉദയോ മഹാഉദയോ വിപാകോ ഏതരഹി ഉപലബ്ഭതി പച്ചനുഭവീയതി. ബഹുകാതി അനേകാ. വത്ഥകോടിയോതി വത്ഥാനം കോടിയോ, അനേകസതസഹസ്സപഭേദാനി വത്ഥാനീതി അത്ഥോ.
൩൪൨. അനേകചിത്തന്തി നരനാരിസേവിതന്തി പരിചാരകഭൂതേഹി നരേഹി നാരീഹി ച ഉപസേവിതം. സാഹം ഭുഞ്ജാമീതി പാരുപാമീതി അനേകാസു വത്ഥകോടീസു ഇച്ഛിതിച്ഛിതം നിവാസേമി ചേവ പരിദഹാമി ച. പഹൂതവിത്താതി പഹൂതവിത്തൂപകരണാ മഹദ്ധനാ മഹാഭോഗാ. ന ച താവ ഖീയതീതി തഞ്ച വിത്തം ന ഖീയതി, ന പരിക്ഖയം പരിയാദാനം ഗച്ഛതി.
൩൪൩. തസ്സേവ കമ്മസ്സ വിപാകമന്വയാതി തസ്സേവ സുത്തദാനമയപുഞ്ഞകമ്മസ്സ അന്വയാ പച്ചയാ ഹേതുഭാവേന വിപാകഭൂതം സുഖം, ഇട്ഠമധുരസങ്ഖാതം സാതഞ്ച ഇധ ഇമസ്മിം വിമാനേ ഉപലബ്ഭതി. ഗന്ത്വാ പുനദേവ മാനുസന്തി പുന ഏവ മനുസ്സലോകം ഉപഗന്ത്വാ. കാഹാമി പുഞ്ഞാനീതി മയ്ഹം സുഖവിസേസനിപ്ഫാദകാനി പുഞ്ഞാനി കരിസ്സാമി, യേസം വാ മയാ അയം സമ്പത്തി ലദ്ധാതി അധിപ്പായോ. നയയ്യപുത്ത മന്തി, അയ്യപുത്ത, മം മനുസ്സലോകം നയ, നേഹീതി അത്ഥോ.
തം സുത്വാ സോ അമനുസ്സോ തസ്സാ പടിബദ്ധചിത്തതായ അനുകമ്പായ ഗമനം അനിച്ഛന്തോ –
൩൪൪.
‘‘സത്ത തുവം വസ്സസതാ ഇധാഗതാ,
ജിണ്ണാ ച വുഡ്ഢാ ച തഹിം ഭവിസ്സസി;
സബ്ബേവ തേ കാലകതാ ച ഞാതകാ,
കിം തത്ഥ ഗന്ത്വാന ഇതോ കരിസ്സസീ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ സത്താതി വിഭത്തിലോപേന നിദ്ദേസോ, നിസ്സക്കേ വാ ഏതം പച്ചത്തവചനം. വസ്സസതാതി വസ്സസതതോ, സത്തഹി വസ്സസതേഹി ഉദ്ധം തുവം ഇധാഗതാ ഇമം വിമാനം ആഗതാ, ഇധാഗതായ തുയ്ഹം സത്ത വസ്സസതാനി ജിണ്ണാ ച വുഡ്ഢാ ച തഹിം ഭവിസ്സസീതി ഇധ ദിബ്ബേഹി ഉതുആഹാരേഹി ഉപഥമ്ഭിതത്തഭാവാ കമ്മാനുഭാവേന എത്തകം കാലം ദഹരാകാരേനേവ ഠിതാ. ഇതോ പന ഗതാ കമ്മസ്സ ച പരിക്ഖീണത്താ മനുസ്സാനഞ്ച ഉതുആഹാരവസേന ജരാജിണ്ണാ വയോവുഡ്ഢാ ച തഹിം മനുസ്സലോകേ ഭവിസ്സസി. കിന്തി? സബ്ബേവ തേ കാലകതാ ച ഞാതകാതി ദീഘസ്സ അദ്ധുനോ ഗതത്താ തവ ഞാതയോപി സബ്ബേ ഏവ മതാ, തസ്മാ ഇതോ ദേവലോകതോ തത്ഥ മനുസ്സലോകം ഗന്ത്വാ കിം കരിസ്സസി, അവസേസമ്പി ആയുഞ്ച ഇധേവ ഖേപേഹി, ഇധ വസാഹീതി അധിപ്പായോ.
ഏവം തേന വുത്താ സാ തസ്സ വചനം അസദ്ദഹന്തീ പുനദേവ –
൩൪൫.
‘‘സത്തേവ
സാഹം ഗന്ത്വാ പുനദേവ മാനുസം, കാഹാമി പുഞ്ഞാനി നയയ്യപുത്ത മ’’ന്തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ സത്തേവ വസ്സാനി ഇധാഗതായ മേതി, അയ്യപുത്ത, മയ്ഹം ഇധാഗതായ സത്തേവ വസ്സാനി മഞ്ഞേ വീതിവത്താനി. സത്ത വസ്സസതാനി ദിബ്ബസുഖസമപ്പിതായ ബഹുമ്പി കാലം ഗതം അസല്ലക്ഖെന്തീ ഏവമാഹ.
ഏവം പന തായ വുത്തോ സോ വിമാനപേതോ നാനപ്പകാരം തം അനുസാസിത്വാ ‘‘ത്വം ഇദാനി സത്താഹതോ ഉത്തരി തത്ഥ ന ജീവിസ്സസി, മാതുയാ തേ നിക്ഖിത്തം മയാ ദിന്നം ധനം അത്ഥി, തം സമണബ്രാഹ്മണാനം ദത്വാ ഇധേവ ഉപ്പത്തിം പത്ഥേഹീ’’തി വത്വാ തം ബാഹായം ഗഹെത്വാ ഗാമമജ്ഝേ ഠപെത്വാ ‘‘ഇധാഗതേ അഞ്ഞേപി ജനേ ‘യഥാബലം പുഞ്ഞാനി കരോഥാ’തി ഓവദെയ്യാസീ’’തി വത്വാ ഗതോ. തേന വുത്തം –
൩൪൬.
‘‘സോ
വജ്ജേസി ‘അഞ്ഞമ്പി ജനം ഇധാഗതം, കരോഥ പുഞ്ഞാനി സുഖൂപലബ്ഭതീ’’’തി.
തത്ഥ സോതി സോ വിമാനപേതോ. തന്തി തം ഇത്ഥിം. ഗഹെത്വാന പസയ്ഹ ബാഹായന്തി പസയ്ഹ നേതാ വിയ ബാഹായം തം ഗഹെത്വാ. പച്ചാനയിത്വാനാതി ഥേരിന്തി ഥാവരിം, ജിണ്ണം വുഡ്ഢന്തി അത്ഥോ. സുദുബ്ബലന്തി ജരാജിണ്ണതായ ഏവ സുട്ഠു ദുബ്ബലം. സാ കിര തതോ വിമാനതോ അപഗമനസമനന്തരമേവ ജിണ്ണാ വുഡ്ഢാ മഹല്ലികാ അദ്ധഗതാ വയോഅനുപ്പത്താ അഹോസി. വജ്ജേസീതി വദെയ്യാസി. വത്തബ്ബവചനാകാരഞ്ച ദസ്സേതും ‘‘അഞ്ഞമ്പി ജന’’ന്തിആദി വുത്തം. തസ്സത്ഥോ – ഭദ്ദേ, ത്വമ്പി പുഞ്ഞം കരെയ്യാസി, അഞ്ഞമ്പി ജനം ഇധ തവ ദസ്സനത്ഥായ ആഗതം ‘‘ഭദ്രമുഖാ, ആദിത്തം സീസം വാ ചേലം വാ അജ്ഝുപെക്ഖിത്വാപി ദാനസീലാദീനി പുഞ്ഞാനി കരോഥാതി, കതേ ച പുഞ്ഞേ ഏകംസേനേവ തസ്സ ഫലഭൂതം സുഖം ഉപലബ്ഭതി, ന എത്ഥ സംസയോ കാതബ്ബോ’’തി വദെയ്യാസി ഓവദെയ്യാസീതി.
ഏവഞ്ച വത്വാ തസ്മിം ഗതേ സാ ഇത്ഥീ അത്തനോ ഞാതകാനം വസനട്ഠാനം ഗന്ത്വാ തേസം അത്താനം ജാനാപെത്വാ തേഹി നിയ്യാദിതധനം ഗഹെത്വാ സമണബ്രാഹ്മണാനം ദാനം ദെന്തീ അത്തനോ സന്തികം ആഗതാഗതാനം –
൩൪൭.
‘‘ദിട്ഠാ
കമ്മഞ്ച
ഗാഥായ ഓവാദമദാസി.
തത്ഥ അകതേനാതി അനിബ്ബത്തിതേന അത്തനാ അനുപചിതേന. സാധുനാതി കുസലകമ്മേന, ഇത്ഥമ്ഭൂതലക്ഖണേ കരണവചനം. വിഹഞ്ഞന്തീതി വിഘാതം ആപജ്ജന്തി. സുഖവേദനീയന്തി സുഖവിപാകം പുഞ്ഞകമ്മം. സുഖേ ഠിതാതി സുഖേ പതിട്ഠിതാ. ‘‘സുഖേധിതാ’’തി വാ പാഠോ, സുഖേന അഭിവുഡ്ഢാ ഫീതാതി അത്ഥോ. അയഞ്ഹെത്ഥ അധിപ്പായോ – യഥാ പേതാ തഥേവ മനുസ്സാ അകതേന കുസലേന, കതേന ച അകുസലേന വിഹഞ്ഞമാനാ ഖുപ്പിപാസാദിനാ വിഘാതം ആപജ്ജന്താ മഹാദുക്ഖം അനുഭവന്താ ദിട്ഠാ മയാ. സുഖവേദനീയം പന കമ്മം കത്വാ തേന കതേന കുസലകമ്മേന, അകതേന ച അകുസലകമ്മേന ദേവമനുസ്സപരിയാപന്നാ പജാ സുഖേ ഠിതാ ദിട്ഠാ മയാ, അത്തപച്ചക്ഖമേതം, തസ്മാ പാപം ദൂരതോവ പരിവജ്ജെന്താ പുഞ്ഞകിരിയായ യുത്തപയുത്താ ഹോഥാതി.
ഏവം പന ഓവാദം ദെന്തീ സമണബ്രാഹ്മണാദീനം സത്താഹം മഹാദാനം പവത്തെത്വാ സത്തമേ ദിവസേ കാലം കത്വാ താവതിംസേസു നിബ്ബത്തി. ഭിക്ഖൂ തം പവത്തിം ഭഗവതോ ആരോചേസും. ഭഗവാ തമത്ഥം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ സമ്പത്തപരിസായ
സുത്തപേതവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൧൨. കണ്ണമുണ്ഡപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ
സൊണ്ണസോപാനഫലകാതി ഇദം സത്ഥരി സാവത്ഥിയം വിഹരന്തേ കണ്ണമുണ്ഡപേതിം ആരബ്ഭ വുത്തം. അതീതേ കിര
അഥേകദിവസം
അഥ സാ അതിചാരിനീ ഇത്ഥീ തേനേവ വിപ്പടിസാരേന ഡയ്ഹമാനഹദയാ സുസ്സിത്വാ ന ചിരേനേവ കാലം കത്വാ ഹിമവതി പബ്ബതരാജേ സത്തന്നം മഹാസരാനം അഞ്ഞതരസ്സ കണ്ണമുണ്ഡദഹസ്സ തീരേ വിമാനപേതീ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. വിമാനസാമന്താ ചസ്സാ കമ്മവിപാകാനുഭവനയൊഗ്ഗാ ഏകാ പൊക്ഖരണീ നിബ്ബത്തി. സേസാ ച പഞ്ചസതാ ഇത്ഥിയോ കാലം കത്വാ സപഥകമ്മവസേന തസ്സായേവ ദാസിയോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തിംസു. സാ തത്ഥ പുബ്ബേ കതസ്സ പുഞ്ഞകമ്മസ്സ ഫലേന ദിവസഭാഗം ദിബ്ബസമ്പത്തിം അനുഭവിത്വാ അഡ്ഢരത്തേ പാപകമ്മബലസഞ്ചോദിതാ സയനതോ ഉട്ഠഹിത്വാ പൊക്ഖരണിതീരം ഗച്ഛതി. തത്ഥ ഗതം ഗജപോതകപ്പമാണോ ഏകോ കാളസുനഖോ ഭേരവരൂപോ ഛിന്നകണ്ണോ തിഖിണായതകഥിനദാഠോ സുവിപ്ഫുലിതഖദിരങ്ഗാരപുഞ്ജസദിസനയനോ നിരന്തരപ്പവത്തവിജ്ജുലതാസങ്ഘാതസദിസജിവ്ഹോ കഥിനതിഖിണനഖോ ഖരായതദുബ്ബണ്ണലോമോ തതോ ആഗന്ത്വാ തം ഭൂമിയം നിപാതെത്വാ അതിസയജിഘച്ഛാഭിഭൂതോ വിയ പസയ്ഹ ഖാദന്തോ അട്ഠിസങ്ഖലികമത്തം കത്വാ ദന്തേഹി ഗഹെത്വാ പൊക്ഖരണിയം ഖിപിത്വാ അന്തരധായതി. സാ ച തത്ഥ പക്ഖിത്തസമനന്തരമേവ പകതിരൂപധാരിനീ ഹുത്വാ വിമാനം അഭിരുയ്ഹ സയനേ നിപജ്ജതി. ഇതരാ പന തസ്സാ ദാസബ്യമേവ ദുക്ഖം അനുഭവന്തി. ഏവം താസം തത്ഥ വസന്തീനം പഞ്ഞാസാധികാനി പഞ്ച വസ്സസതാനി വീതിവത്താനി.
അഥ
തേന ച സമയേന ബാരാണസിരാജാ ലോഹജാലപരിക്ഖിത്തേ ഗങ്ഗാജലേ ന്ഹായതി. അഥ തം ഫലം നദിസോതേന വുയ്ഹമാനം അനുക്കമേന ആഗന്ത്വാ ലോഹജാലേ ലഗ്ഗി. തം വണ്ണഗന്ധരസസമ്പന്നം മഹന്തം ദിബ്ബം അമ്ബഫലം ദിസ്വാ രാജപുരിസാ രഞ്ഞോ ഉപനേസും. രാജാ തസ്സ ഏകദേസം ഗഹെത്വാ വീമംസനത്ഥായ ഏകസ്സ ബന്ധനാഗാരേ ഠപിതസ്സ വജ്ഝചോരസ്സ ഖാദിതും അദാസി. സോ തം ഖാദിത്വാ ‘‘ദേവ, മയാ ഏവരൂപം ന ഖാദിതപുബ്ബം, ദിബ്ബമിദം മഞ്ഞേ അമ്ബഫല’’ന്തി ആഹ. രാജാ പുനപി തസ്സ ഏകം ഖണ്ഡം അദാസി. സോ തം ഖാദിത്വാ വിഗതവലിതപലിതോ അതിവിയ മനോഹരരൂപോ യൊബ്ബനേ ഠിതോ വിയ അഹോസി. തം ദിസ്വാ രാജാ അച്ഛരിയബ്ഭുതജാതോ തം അമ്ബഫലം പരിഭുഞ്ജിത്വാ സരീരേ വിസേസം ലഭിത്വാ മനുസ്സേ പുച്ഛി – ‘‘കത്ഥ ഏവരൂപാനി ദിബ്ബഅമ്ബഫലാനി സംവിജ്ജന്തീ’’തി? മനുസ്സാ ഏവമാഹംസു – ‘‘ഹിമവന്തേ കിര, ദേവ, പബ്ബതരാജേ’’തി. ‘‘സക്കാ പന താനി ആനേതു’’ന്തി? ‘‘വനചരകാ, ദേവ, ജാനന്തീ’’തി.
രാജാ വനചരകേ പക്കോസാപെത്വാ തേസം തമത്ഥം ആചിക്ഖിത്വാ തേഹി സമ്മന്തെത്വാ ദിന്നസ്സ ഏകസ്സ വനചരകസ്സ സഹസ്സം ദത്വാ തം വിസ്സജ്ജേസി – ‘‘ഗച്ഛ
അഥ നം താ അമനുസ്സിത്ഥിയോ ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ‘‘ഏസ മമ പരിഗ്ഗഹോ, ഏസ മമ പരിഗ്ഗഹോ’’തി ഉപധാവിംസു. സോ പന താഹി സദ്ധിം തത്ഥ ദിബ്ബസമ്പത്തിം അനുഭവിതും യൊഗ്ഗസ്സ പുഞ്ഞകമ്മസ്സ അകതത്താ താ ദിസ്വാവ ഭീതോ വിരവന്തോ പലായിത്വാ അനുക്കമേന ബാരാണസിം പത്വാ തം പവത്തിം രഞ്ഞോ ആരോചേസി. രാജാ തം സുത്വാ താ ഇത്ഥിയോ ദട്ഠും അമ്ബഫലാനി ച പരിഭുഞ്ജിതും സഞ്ജാതാഭിലാസോ രജ്ജഭാരം അമച്ചേസു ആരോപെത്വാ മിഗവാപദേസേന സന്നദ്ധധനുകലാപോ ഖഗ്ഗം ബന്ധിത്വാ കതിപയമനുസ്സപരിവാരോ തേനേവ വനചരകേന ദസ്സിതമഗ്ഗേന ഗന്ത്വാ കതിപയയോജനന്തരേ ഠാനേ മനുസ്സേപി ഠപെത്വാ വനചരകമേവ ഗഹെത്വാ അനുക്കമേന ഗന്ത്വാ തമ്പി തതോ നിവത്താപെത്വാ ഉദയന്തേ
അഥ ദിയഡ്ഢവസ്സസതേ അതിക്കന്തേ രാജാ അഡ്ഢരത്തിസമയേ ഉട്ഠഹിത്വാ നിസിന്നോ തം അതിചാരിനിം പേതിം പൊക്ഖരണിതീരം ഗച്ഛന്തിം ദിസ്വാ ‘‘കിം നു ഖോ ഏസാ ഇമായ വേലായ ഗച്ഛതീ’’തി വീമംസിതുകാമോ അനുബന്ധി. അഥ നം തത്ഥ ഗതം സുനഖേന ഖജ്ജമാനം ദിസ്വാ ‘‘കിം നു ഖോ ഇദ’’ന്തി അജാനന്തോ തയോ ച ദിവസേ വീമംസിത്വാ ‘‘ഏസോ ഏതിസ്സാ പച്ചാമിത്തോ ഭവിസ്സതീ’’തി നിസിതേന ഉസുനാ വിജ്ഝിത്വാ ജീവിതാ വോരോപെത്വാ തഞ്ച ഇത്ഥിം പോഥെത്വാ പൊക്ഖരണിം ഓതാരെത്വാ പടിലദ്ധപുരിമരൂപം ദിസ്വാ –
൩൪൮.
‘‘സൊണ്ണസോപാനഫലകാ
തത്ഥ സോഗന്ധിയാ വഗ്ഗൂ, സുചിഗന്ധാ മനോരമാ.
൩൪൯.
‘‘നാനാരുക്ഖേഹി സഞ്ഛന്നാ, നാനാഗന്ധസമേരിതാ;
നാനാപദുമസഞ്ഛന്നാ, പുണ്ഡരീകസമോതതാ.
൩൫൦.
‘‘സുരഭിം
ഹംസകൊഞ്ചാഭിരുദാ ച, ചക്കവക്കാഭികൂജിതാ.
൩൫൧.
‘‘നാനാദിജഗണാകിണ്ണാ, നാനാസരഗണായുതാ;
നാനാഫലധരാ രുക്ഖാ, നാനാപുപ്ഫധരാ വനാ.
൩൫൨.
‘‘ന
പാസാദാ ബഹുകാ തുയ്ഹം, സോവണ്ണരൂപിയാമയാ;
ദദ്ദല്ലമാനാ ആഭെന്തി, സമന്താ ചതുരോ ദിസാ.
൩൫൩.
‘‘പഞ്ച ദാസിസതാ തുയ്ഹം, യാ തേമാ പരിചാരികാ;
താ കമ്ബുകായൂരധരാ, കഞ്ചനാവേളഭൂസിതാ.
൩൫൪.
‘‘പല്ലങ്കാ ബഹുകാ തുയ്ഹം, സോവണ്ണരൂപിയാമയാ;
കദലിമിഗസഞ്ഛന്നാ, സജ്ജാ ഗോനകസന്ഥതാ.
൩൫൫.
‘‘യത്ഥ തുവം വാസൂപഗതാ, സബ്ബകാമസമിദ്ധിനീ;
സമ്പത്തായഡ്ഢരത്തായ, തതോ ഉട്ഠായ ഗച്ഛസി.
൩൫൬.
‘‘ഉയ്യാനഭൂമിം ഗന്ത്വാന, പൊക്ഖരഞ്ഞാ സമന്തതോ;
തസ്സാ തീരേ തുവം ഠാസി, ഹരിതേ സദ്ദലേ സുഭേ.
൩൫൭.
‘‘തതോ തേ കണ്ണമുണ്ഡോ സുനഖോ, അങ്ഗമങ്ഗാനി ഖാദതി;
യദാ ച ഖായിതാ ആസി, അട്ഠിസങ്ഖലികാ കതാ;
ഓഗാഹസി പൊക്ഖരണിം, ഹോതി കായോ യഥാ പുരേ.
൩൫൮.
‘‘തതോ ത്വം അങ്ഗപച്ചങ്ഗീ, സുചാരു പിയദസ്സനാ;
വത്ഥേന പാരുപിത്വാന, ആയാസി മമ സന്തികം.
൩൫൯.
‘‘കിം
കിസ്സകമ്മവിപാകേന, കണ്ണമുണ്ഡോ സുനഖോ തവ;
അങ്ഗമങ്ഗാനി ഖാദതീ’’തി. –
ദ്വാദസഹി ഗാഥാഹി തം തസ്സ പവത്തിം പടിപുച്ഛി.
൩൪൮. തത്ഥ സൊണ്ണസോപാനഫലകാതി സുവണ്ണമയസോപാനഫലകാ. സൊണ്ണവാലുകസന്ഥതാതി സമന്തതോ സുവണ്ണമയാഹി വാലുകാഹി സന്ഥതാ. തത്ഥാതി പൊക്ഖരണിയം. സോഗന്ധിയാതി സോഗന്ധികാ. വഗ്ഗൂതി സുന്ദരാ രുചിരാ. സുചിഗന്ധാതി മനുഞ്ഞഗന്ധാ.
൩൪൯. നാനാഗന്ധസമേരിതാതി നാനാവിധസുരഭിഗന്ധവസേന ഗന്ധവായുനാ സമന്തതോ ഏരിതാ. നാനാപദുമസഞ്ഛന്നാതി പുണ്ഡരീകസമോതതാതി സേതപദുമേഹി ച സമോകിണ്ണാ.
൩൫൦. സുരഭിം സമ്പവായന്തീതി സമ്മദേവ സുഗന്ധം വായതി പൊക്ഖരണീതി അധിപ്പായോ. ഹംസകൊഞ്ചാഭിരുദാതി ഹംസേഹി ച കൊഞ്ചേഹി ച അഭിനാദിതാ.
൩൫൧. നാനാദിജഗണാകിണ്ണാതി നാനാദിജഗണാകിണ്ണാ. നാനാസരഗണായുതാതി നാനാവിധവിഹങ്ഗമാഭിരുദസമൂഹയുത്താ. നാനാഫലധരാതി നാനാവിധഫലധാരിനോ സബ്ബകാലം വിവിധഫലഭാരനമിതസാഖത്താ. നാനാപുപ്ഫധരാ വനാതി നാനാവിധസുരഭികുസുമദായികാനി വനാനീതി അത്ഥോ. ലിങ്ഗവിപല്ലാസേന ഹി ‘‘വനാ’’തി വുത്തം.
൩൫൨. ന മനുസ്സേസു ഈദിസം നഗരന്തി യാദിസം തവ ഇദം നഗരം, ഈദിസം മനുസ്സേസു നത്ഥി, മനുസ്സലോകേ ന ഉപലബ്ഭതീതി അത്ഥോ. രൂപിയമയാതി രജതമയാ. ദദ്ദല്ലമാനാതി അതിവിയ വിരോചമാനാ. ആഭെന്തീതി സോഭയന്തി. സമന്താ ചതുരോ ദിസാതി സമന്തതോ ചതസ്സോപി ദിസായോ.
൩൫൩. യാ തേമാതി യാ തേ ഇമാ. പരിചാരികാതി വെയ്യാവച്ചകാരിനിയോ. താതി താ പരിചാരികായോ. കമ്ബുകായൂരധരാതി സങ്ഖവലയകായൂരവിഭൂസിതാ. കഞ്ചനാവേളഭൂസിതാതി സുവണ്ണവടംസകസമലങ്കതകേസഹത്ഥാ.
൩൫൪. കദലിമിഗസഞ്ഛന്നാതി സജ്ജാതി സജ്ജിതാ സയിതും യുത്തരൂപാ. ഗോനകസന്ഥതാതി ദീഘലോമകേന കോജവേന സന്ഥതാ.
൩൫൫. യത്ഥാതി യസ്മിം പല്ലങ്കേ. വാസൂപഗതാതി വാസം ഉപഗതാ, സയിതാതി അത്ഥോ. സമ്പത്തായഡ്ഢരത്തായാതി അഡ്ഢരത്തിയാ ഉപഗതായ. തതോതി പല്ലങ്കതോ.
൩൫൬. പൊക്ഖരഞ്ഞാതി പൊക്ഖരണിയാ. ഹരിതേതി സദ്ദലേതി തരുണതിണസഞ്ഛന്നേ. സുഭേതി സുദ്ധേ. സുഭേതി വാ തസ്സാ ആലപനം. ഭദ്ദേ, സമന്തതോ ഹരിതേ സദ്ദലേ തസ്സാ പൊക്ഖരണിയാ തീരേ ത്വം ഗന്ത്വാന ഠാസി തിട്ഠസീതി യോജനാ.
൩൫൭. കണ്ണമുണ്ഡോതി ഖണ്ഡിതകണ്ണോ ഛിന്നകണ്ണോ. ഖായിതാ ആസീതി ഖാദിതാ അഹോസി. അട്ഠിസങ്ഖലികാ കതാതി അട്ഠിസങ്ഖലികമത്താ കതാ. യഥാ പുരേതി സുനഖേന ഖാദനതോ പുബ്ബേ വിയ.
൩൫൮. തതോതി പൊക്ഖരണിം ഓഗാഹനതോ പച്ഛാ. അങ്ഗപച്ചങ്ഗീതി പരിപുണ്ണസബ്ബങ്ഗപച്ചങ്ഗവതീ. സുചാരൂതി സുട്ഠു മനോരമാ. പിയദസ്സനാതി ദസ്സനീയാ. ആയാസീതി ആഗച്ഛസി.
ഏവം തേന രഞ്ഞാ പുച്ഛിതാ സാ പേതീ ആദിതോ പട്ഠായ അത്തനോ പവത്തിം തസ്സ കഥെന്തീ –
൩൬൦.
‘‘കിമിലായം ഗഹപതി, സദ്ധോ ആസി ഉപാസകോ;
തസ്സാഹം ഭരിയാ ആസിം, ദുസ്സീലാ അതിചാരിനീ.
൩൬൧.
‘‘സോ മം അതിചരമാനായ, സാമികോ ഏതദബ്രവി;
‘നേതം തം ഛന്നം പതിരൂപം, യം ത്വം അതിചരാസി മം’.
൩൬൨.
‘‘സാഹം ഘോരഞ്ച സപഥം, മുസാവാദഞ്ച ഭാസിസം;
‘നാഹം തം അതിചരാമി, കായേന ഉദ ചേതസാ.
൩൬൩.
‘‘‘സചാഹം
കണ്ണമുണ്ഡോയം സുനഖോ, അങ്ഗമങ്ഗാനി ഖാദതു’.
൩൬൪.
‘‘തസ്സ കമ്മസ്സ വിപാകം, മുസാവാദസ്സ ചൂഭയം;
സത്തേവ വസ്സസതാനി, അനുഭൂതം യതോ ഹി മേ;
കണ്ണമുണ്ഡോ ച സുനഖോ, അങ്ഗമങ്ഗാനി ഖാദതീ’’തി. – പഞ്ച ഗാഥാ ആഹ;
൩൬൦-൧. തത്ഥ കിമിലായന്തി ഏവംനാമകേ നഗരേ. അതിചാരിനീതി ഭരിയാ ഹി പതിം അതിക്കമ്മ ചരണതോ ‘‘അതിചാരിനീ’’തി വുച്ചതി. അതിചരമാനായ മയി സോ സാമികോ മം ഏതദബ്രവീതി യോജനാ. നേതം ഛന്നന്തിആദി വുത്താകാരദസ്സനം. തത്ഥ നേതം ഛന്നന്തി ന ഏതം യുത്തം. ന പതിരൂപന്തി തസ്സേവ വേവചനം. യന്തി കിരിയാപരാമസനം. അതിചരാസീതി അതിചരസി, അയമേവ വാ പാഠോ. യം മം ത്വം അതിചരസി, തത്ഥ യം അതിചരണം, നേതം ഛന്നം നേതം പതിരൂപന്തി അത്ഥോ.
൩൬൨-൪. ഘോരന്തി ദാരുണം. സപഥന്തി സപനം. ഭാസിസന്തി അഭാസിം. സചാഹന്തി സചേ അഹം. തന്തി ത്വം. തസ്സ കമ്മസ്സാതി തസ്സ പാപകമ്മസ്സ ദുസ്സീല്യകമ്മസ്സ. മുസാവാദസ്സ ചാതി ‘‘നാഹം തം അതിചരാമീ’’തി വുത്തമുസാവാദസ്സ ച. ഉഭയന്തി ഉഭയസ്സ വിപാകം. അനുഭൂതന്തി അനുഭൂയമാനം മയാതി അത്ഥോ. യതോതി യതോ പാപകമ്മതോ.
ഏവഞ്ച പന വത്വാ തേന അത്തനോ കതം ഉപകാരം കിത്തെന്തീ –
൩൬൫.
‘‘ത്വഞ്ച ദേവ ബഹുകാരോ, അത്ഥായ മേ ഇധാഗതോ;
സുമുത്താഹം കണ്ണമുണ്ഡസ്സ, അസോകാ അകുതോഭയാ.
൩൬൬.
‘‘താഹം ദേവ നമസ്സാമി, യാചാമി പഞ്ജലീകതാ;
ഭുഞ്ജ അമാനുസേ കാമേ, രമ ദേവ മയാ സഹാ’’തി. –
ദ്വേ ഗാഥാ ആഹ. തത്ഥ ദേവാതി രാജാനം ആലപതി. കണ്ണമുണ്ഡസ്സാതി കണ്ണമുണ്ഡതോ. നിസ്സക്കേ ഹി ഇദം സാമിവചനം. അഥ രാജാ തത്ഥ വാസേന നിബ്ബിന്നമാനസോ ഗമനജ്ഝാസയം പകാസേസി. തം സുത്വാ ‘‘താഹം, ദേവ, നമസ്സാമീ’’തി ഗാഥമാഹ.
പുന
൩൬൭.
‘‘ഭുത്താ അമാനുസാ കാമാ, രമിതൊമ്ഹി തയാ സഹ;
താഹം സുഭഗേ യാചാമി, ഖിപ്പം പടിനയാഹി മ’’ന്തി. –
ഓസാനഗാഥമാഹ. തത്ഥ താഹന്തി തം അഹം. സുഭഗേതി സുഭഗയുത്തേ. പടിനയാഹി മന്തി മയ്ഹം നഗരമേവ മം പടിനേഹി. സേസം സബ്ബത്ഥ പാകടമേവ.
അഥ സാ വിമാനപേതീ രഞ്ഞോ വചനം സുത്വാ വിയോഗം അസഹമാനാ സോകാതുരതായ ബ്യാകുലഹദയാ വേധമാനസരീരാ നാനാവിധേഹി ഉപായേഹി ആയാചിത്വാപി തം തത്ഥ വാസേതും അസക്കൊന്തീ ബഹൂഹി മഹാരഹേഹി രതനേഹി സദ്ധിം രാജാനം നഗരം നെത്വാ പാസാദം ആരോപെത്വാ കന്ദിത്വാ പരിദേവിത്വാ അത്തനോ വസനട്ഠാനമേവ ഗതാ. രാജാ പന തം ദിസ്വാ സഞ്ജാതസംവേഗോ ദാനാദീനി പുഞ്ഞകമ്മാനി കത്വാ സഗ്ഗപരായണോ അഹോസി. അഥ അമ്ഹാകം ഭഗവതി ലോകേ ഉപ്പജ്ജിത്വാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കേ അനുക്കമേന സാവത്ഥിയം വിഹരന്തേ ഏകദിവസം ആയസ്മാ മഹാമൊഗ്ഗല്ലാനോ പബ്ബതചാരികം ചരമാനോ തം ഇത്ഥിം സപരിവാരം ദിസ്വാ തായ കതകമ്മം പുച്ഛി. സാ ആദിതോ പട്ഠായ സബ്ബം ഥേരസ്സ കഥേസി. ഥേരോ താസം ധമ്മം ദേസേസി. തം പവത്തിം ഥേരോ ഭഗവതോ ആരോചേസി. ഭഗവാ തമത്ഥം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ സമ്പത്തപരിസായ ധമ്മം ദേസേസി. മഹാജനോ പടിലദ്ധസംവേഗോ പാപതോ ഓരമിത്വാ ദാനാദീനി പുഞ്ഞകമ്മാനി കത്വാ സഗ്ഗപരായണോ അഹോസീതി.
കണ്ണമുണ്ഡപേതിവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൧൩. ഢുബ്ബരിപേതവത്ഥുവണ്ണനാ
അഹു രാജാ ബ്രഹ്മദത്തോതി ഇദം ഉബ്ബരിപേതവത്ഥും സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അഞ്ഞതരം ഉപാസികം ആരബ്ഭ കഥേസി
അതീതേ പഞ്ചാലരട്ഠേ കപിലനഗരേ ചൂളനീബ്രഹ്മദത്തോ നാമ രാജാ അഹോസി. സോ അഗതിഗമനം പഹായ അത്തനോ വിജിതേ പജായ ഹിതകരണനിരതോ ദസ രാജധമ്മേ അകോപെത്വാ രജ്ജം അനുസാസമാനോ കദാചി ‘‘അത്തനോ രജ്ജേ കിം വദന്തീ’’തി സോതുകാമോ തുന്നവായവേസം ഗഹെത്വാ ഏകോ അദുതിയോ നഗരതോ നിക്ഖമിത്വാ ഗാമതോ ഗാമം ജനപദതോ ജനപദം വിചരിത്വാ സബ്ബരജ്ജം അകണ്ടകം അനുപപീളം മനുസ്സേ സമ്മോദമാനേ അപാരുതഘരേ മഞ്ഞേ വിഹരന്തേ ദിസ്വാ സോമനസ്സജാതോ നിവത്തിത്വാ നഗരാഭിമുഖോ ആഗച്ഛന്തോ അഞ്ഞതരസ്മിം ഗാമേ ഏകിസ്സാ വിധവായ ദുഗ്ഗതിത്ഥിയാ ഗേഹം പാവിസി. സാ തം ദിസ്വാ ആഹ – ‘‘കോ നു ത്വം, അയ്യോ, കുതോ വാ ആഗതോസീ’’തി? ‘‘അഹം തുന്നവായോ, ഭദ്ദേ, ഭതിയാ തുന്നവായകമ്മം കരൊന്തോ വിചരാമി. യദി തുമ്ഹാകം തുന്നവായകമ്മം അത്ഥി, ഭത്തഞ്ച വേതനഞ്ച ദേഥ, തുമ്ഹാകമ്പി കമ്മം കരോമീ’’തി. ‘‘നത്ഥമ്ഹാകം കമ്മം ഭത്തവേതനം വാ, അഞ്ഞേസം കരോഹി, അയ്യാ’’തി. സോ തത്ഥ കതിപാഹം വസന്തോ ധഞ്ഞപുഞ്ഞലക്ഖണസമ്പന്നം തസ്സാ ധീതരം ദിസ്വാ മാതരം ആഹ – ‘‘അയം ദാരികാ കിം കേനചി കതപരിഗ്ഗഹാ, ഉദാഹു അകതപരിഗ്ഗഹാ. സചേ പന കേനചി അകതപരിഗ്ഗഹാ, ഇമം മയ്ഹം ദേഥ, അഹം തുമ്ഹാകം സുഖേന ജീവനൂപായം കാതും സമത്ഥോ’’തി. ‘‘സാധു, അയ്യാ’’തി സാ തസ്സ തം അദാസി.
സോ തായ സദ്ധിം കതിപാഹം വസിത്വാ തസ്സാ കഹാപണസഹസ്സം ദത്വാ ‘‘അഹം കതിപാഹേനേവ നിവത്തിസ്സാമി. ഭദ്ദേ
തേന
൩൬൮.
‘‘അഹു രാജാ ബ്രഹ്മദത്തോ, പഞ്ചാലാനം രഥേസഭോ;
അഹോരത്താനമച്ചയാ, രാജാ കാലമക്രുബ്ബഥ.
൩൬൯.
‘‘തസ്സ ആളാഹനം ഗന്ത്വാ, ഭരിയാ കന്ദതി ഉബ്ബരി;
ബ്രഹ്മദത്തം അപസ്സന്തീ, ബ്രഹ്മദത്താതി കന്ദതി.
൩൭൦.
‘‘ഇസി
സോ ച തത്ഥ അപുച്ഛിത്ഥ, യേ തത്ഥ സു സമാഗതാ.
൩൭൧.
‘‘‘കസ്സ ഇദം ആളാഹനം, നാനാഗന്ധസമേരിതം;
കസ്സായം കന്ദതി ഭരിയാ, ഇതോ ദൂരഗതം പതിം;
ബ്രഹ്മദത്തം അപസ്സന്തീ, ബ്രഹ്മദത്താതി കന്ദതി’.
൩൭൨.
‘‘തേ ച തത്ഥ വിയാകംസു, യേ തത്ഥ സു സമാഗതാ;
ബ്രഹ്മദത്തസ്സ ഭദ്ദന്തേ, ബ്രഹ്മദത്തസ്സ മാരിസ.
൩൭൩.
‘‘തസ്സ
തസ്സായം കന്ദതി ഭരിയാ, ഇതോ ദൂരഗതം പതിം;
ബ്രഹ്മദത്തം അപസ്സന്തീ, ബ്രഹ്മദത്താതി കന്ദതീ’’തി. – ഛ ഗാഥാ ഠപേസും;
൩൬൮-൯. തത്ഥ അഹൂതി അഹോസി. പഞ്ചാലാനന്തി പഞ്ചാലരട്ഠവാസീനം, പഞ്ചാലരട്ഠസ്സേവ വാ. ഏകോപി ഹി ജനപദോ ജനപദികാനം രാജകുമാരാനം വസേന രുള്ഹിയാ ‘‘പഞ്ചാലാന’’ന്തി ബഹുവചനേന നിദ്ദിസീയതി. രഥേസഭോതി രഥേസു ഉസഭസദിസോ, മഹാരഥോതി അത്ഥോ. തസ്സ ആളാഹനന്തി തസ്സ രഞ്ഞോ സരീരസ്സ ദഡ്ഢട്ഠാനം.
൩൭൦. ഇസീതി ഝാനാദീനം ഗുണാനം ഏസനട്ഠേന ഇസി. തത്ഥാതി തസ്മിം ഉബ്ബരിയാ ഠിതട്ഠാനേ, സുസാനേതി അത്ഥോ. ആഗച്ഛീതി അഗമാസി. സമ്പന്നചരണോതി സീലസമ്പദാ, ഇന്ദ്രിയേസു ഗുത്തദ്വാരതാ, ഭോജനേ മത്തഞ്ഞുതാ, ജാഗരിയാനുയോഗോ, സദ്ധാദയോ സത്ത സദ്ധമ്മാ, ചത്താരി രൂപാവചരഝാനാനീതി ഇമേഹി പന്നരസഹി ചരണസങ്ഖാതേഹി ഗുണേഹി സമ്പന്നോ സമന്നാഗതോ, ചരണസമ്പന്നോതി അത്ഥോ. മുനീതി അത്തഹിതഞ്ച പരഹിതഞ്ച മുനാതി ജാനാതീതി മുനി. സോ ച തത്ഥ അപുച്ഛിത്ഥാതി സോ തസ്മിം ഠാനേ ഠിതേ ജനേ പടിപുച്ഛി. യേ തത്ഥ സു സമാഗതാതി യേ മനുസ്സാ തത്ഥ സുസാനേ സമാഗതാ. സൂതി നിപാതമത്തം. ‘‘യേ തത്ഥാസും സമാഗതാ’’തി വാ പാഠോ. ആസുന്തി അഹേസുന്തി അത്ഥോ.
൩൭൧. നാനാഗന്ധസമേരിതന്തി ഇതോതി മനുസ്സലോകതോ. ദൂരഗതന്തി പരലോകം ഗതത്താ വദതി. ബ്രഹ്മദത്താതി കന്ദതീതി ബ്രഹ്മദത്താതി ഏവം നാമസംകിത്തനം കത്വാ പരിദേവനവസേന അവ്ഹായതി.
൩൭൨-൩. ബ്രഹ്മദത്തസ്സ ഭദ്ദന്തേ, ബ്രഹ്മദത്തസ്സ മാരിസാതി മാരിസ, നിരാമയകായചിത്ത മഹാമുനി ബ്രഹ്മദത്തസ്സ രഞ്ഞോ ഇദം ആളാഹനം, തസ്സേവ ബ്രഹ്മദത്തസ്സ രഞ്ഞോ അയം ഭരിയാ, ഭദ്ദം തേ തസ്സ ച ബ്രഹ്മദത്തസ്സ ഭദ്ദം ഹോതു, താദിസാനം മഹേസീനം ഹിതാനുചിന്തനേന പരലോകേ ഠിതാനമ്പി ഹിതസുഖം ഹോതിയേവാതി അധിപ്പായോ.
അഥ
൩൭൪.
‘‘ഛളാസീതിസഹസ്സാനി, ബ്രഹ്മദത്തസ്സനാമകാ;
ഇമസ്മിം ആളാഹനേ ദഡ്ഢാ, തേസം കമനുസോചസീ’’തി. –
ഗാഥമാഹ ഛളാസീതിസഹസ്സാനീതി ഛസഹസ്സാധികഅസീതിസഹസ്സസങ്ഖാ. ബ്രഹ്മദത്തസ്സനാമകാതി ബ്രഹ്മദത്തോതി ഏവംനാമകാ. തേസം കമനുസോചസീതി തേസം ഛളാസീതിസഹസ്സസങ്ഖാതാനം ബ്രഹ്മദത്താനം കതമം ബ്രഹ്മദത്തം ത്വം അനുസോചസി, കതമം പടിച്ച തേ സോകോ ഉപ്പന്നോതി പുച്ഛി.
ഏവം പന തേന ഇസിനാ പുച്ഛിതാ ഉബ്ബരീ അത്തനാ അധിപ്പേതം ബ്രഹ്മദത്തം ആചിക്ഖന്തീ –
൩൭൫.
‘‘യോ രാജാ ചൂളനീപുത്തോ, പഞ്ചാലാനം രഥേസഭോ;
തം ഭന്തേ അനുസോചാമി, ഭത്താരം സബ്ബകാമദ’’ന്തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ചൂളനീപുത്തോതി ഏവംനാമസ്സ രഞ്ഞോ പുത്തോ. സബ്ബകാമദന്തി
ഏവം ഉബ്ബരിയാ വുത്തേ പുന താപസോ –
൩൭൬.
‘‘സബ്ബേവാഹേസും രാജാനോ, ബ്രഹ്മദത്തസ്സനാമകാ;
സബ്ബേവ ചൂളനീപുത്താ, പഞ്ചാലാനം രഥേസഭാ.
൩൭൭.
‘‘സബ്ബേസം അനുപുബ്ബേന, മഹേസിത്തമകാരയി;
കസ്മാ പുരിമകേ ഹിത്വാ, പച്ഛിമം അനുസോചസീ’’തി. – ഗാഥാദ്വയമാഹ;
൩൭൬. തത്ഥ സബ്ബേവാഹേസുന്തി സബ്ബേവ തേ ഛളാസീതിസഹസ്സസങ്ഖാ രാജാനോ ബ്രഹ്മദത്തസ്സ നാമകാ ചൂളനീപുത്താ പഞ്ചാലാനം രഥേസഭാവ അഹേസും. ഇമേ രാജഭാവാദയോ വിസേസാ തേസു ഏകസ്സാപി നാഹേസും.
൩൭൭. മഹേസിത്തമകാരയീതി ത്വഞ്ച തേസം സബ്ബേസമ്പി അനുപുബ്ബേന അഗ്ഗമഹേസിഭാവം അകാസി, അനുപ്പത്താതി അത്ഥോ. കസ്മാതി ഗുണതോ ച സാമികഭാവതോ
തം
൩൭൮.
‘‘ആതുമേ ഇത്ഥിഭൂതായ, ദീഘരത്തായ മാരിസ;
യസ്സാ മേ ഇത്ഥിഭൂതായ, സംസാരേ ബഹുഭാസസീ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ആതുമേതി അത്തനി. ഇത്ഥിഭൂതായാതി ഇത്ഥിഭാവം ഉപഗതായ. ദീഘരത്തായാതി ദീഘരത്തം. അയഞ്ഹെത്ഥ അധിപ്പായോ – ഇത്ഥിഭൂതായ അത്തനി സബ്ബകാലം ഇത്ഥീയേവ ഹോതി, ഉദാഹു പുരിസഭാവമ്പി ഉപഗച്ഛതീതി. യസ്സാ മേ ഇത്ഥിഭൂതായാതി യസ്സാ മയ്ഹം ഇത്ഥിഭൂതായ ഏവം താവ ബഹുസംസാരേ മഹേസിഭാവം മഹാമുനി ത്വം ഭാസസി കഥേസീതി അത്ഥോ. ‘‘ആഹു മേ ഇത്ഥിഭൂതായാ’’തി വാ പാഠോ. തത്ഥ ആതി അനുസ്സരണത്ഥേ നിപാതോ. ആഹു മേതി സയം അനുസ്സരിതം അഞ്ഞാതമിദം മയാ, ഇത്ഥിഭൂതായ ഇത്ഥിഭാവം ഉപഗതായ ഏവം മയ്ഹം
തം സുത്വാ താപസോ അയം നിയമോ സംസാരേ നത്ഥി ‘‘ഇത്ഥീ ഇത്ഥീയേവ ഹോതി, പുരിസോ പുരിസോ ഏവാ’’തി ദസ്സെന്തോ –
൩൭൯.
‘‘അഹു ഇത്ഥീ അഹു പുരിസോ, പസുയോനിമ്പി ആഗമാ;
ഏവമേതം അതീതാനം, പരിയന്തോ ന ദിസ്സതീ’’തി. –
ഗാഥമാഹ. തത്ഥ അഹു ഇത്ഥീ അഹു പുരിസോതി ത്വം കദാചി ഇത്ഥീപി അഹോസി, കദാചി പുരിസോപി അഹോസി. ന കേവലം ഇത്ഥിപുരിസഭാവമേവ, അഥ ഖോ പസു യോനിമ്പി അഗമാസി, കദാചി പസുഭാവമ്പി അഗമാസി, തിരച്ഛാനയോനിമ്പി ഉപഗതാ അഹോസി. ഏവമേതം അതീതാനം, പരിയന്തോ ന ദിസ്സതീതി ഏവം യഥാവുത്തം ഏതം ഇത്ഥിഭാവം പുരിസഭാവം തിരച്ഛാനാദിഭാവഞ്ച ഉപഗതാനം അതീതാനം അത്തഭാവാനം പരിയന്തോ ഞാണചക്ഖുനാ മഹതാ ഉസ്സാഹേന പസ്സന്താനമ്പി ന ദിസ്സതി. ന കേവലം തവേവ, അഥ ഖോ സബ്ബേസമ്പി
‘‘അനമതഗ്ഗോയം, ഭിക്ഖവേ, സംസാരോ, പുബ്ബാ കോടി ന പഞ്ഞായതി അവിജ്ജാനീവരണാനം
ഏവം തേന താപസേന സംസാരസ്സ അപരിയന്തതം കമ്മസ്സകതഞ്ച വിഭാവെന്തേന ദേസിതം ധമ്മം സുത്വാ സംസാരേ സംവിഗ്ഗഹദയാ ധമ്മേ ച പസന്നമാനസാ വിഗതസോകസല്ലാ ഹുത്വാ അത്തനോ പസാദം സോകവിഗമനഞ്ച പകാസെന്തീ –
൩൮൦.
‘‘ആദിത്തം വത മം സന്തം, ഘതസിത്തംവ പാവകം;
വാരിനാ വിയ ഓസിഞ്ചം, സബ്ബം നിബ്ബാപയേ ദരം.
൩൮൧.
‘‘അബ്ബഹീ
യോ മേ സോകപരേതായ, പതിസോകം അപാനുദി.
൩൮൨.
‘‘സാഹം അബ്ബൂള്ഹസല്ലാസ്മി, സീതിഭൂതാസ്മി നിബ്ബുതാ;
ന സോചാമി ന രോദാമി, തവ സുത്വാ മഹാമുനീ’’തി. –
തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി. താസം അത്ഥോ ഹെട്ഠാ വുത്തോയേവ.
ഇദാനി സംവിഗ്ഗഹദയായ ഉബ്ബരിയാ പടിപത്തിം ദസ്സെന്തോ സത്ഥാ –
൩൮൩.
‘‘തസ്സ തം വചനം സുത്വാ, സമണസ്സ സുഭാസിതം;
പത്തചീവരമാദായ, പബ്ബജി അനഗാരിയം.
൩൮൪.
‘‘സാ ച പബ്ബജിതാ സന്താ, അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം;
മെത്തചിത്തം ആഭാവേസി, ബ്രഹ്മലോകൂപപത്തിയാ.
൩൮൫.
‘‘ഗാമാ ഗാമം വിചരന്തീ, നിഗമേ രാജധാനിയോ;
ഉരുവേളാ നാമ സോ ഗാമോ, യത്ഥ കാലമക്രുബ്ബഥ.
൩൮൬.
‘‘മെത്തചിത്തം
ഇത്ഥിചിത്തം വിരാജെത്വാ, ബ്രഹ്മലോകൂപഗാ അഹൂ’’തി. – ചതസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി;
൩൮൩-൪. തത്ഥ തസ്സാതി തസ്സ താപസസ്സ. സുഭാസിതന്തി സുട്ഠു ഭാസിതം, ധമ്മന്തി അത്ഥോ. പബ്ബജിതാ സന്താതി പബ്ബജ്ജം ഉപഗതാ സമാനാ, പബ്ബജിത്വാ വാ ഹുത്വാ സന്തകായവാചാ. മെത്തചിത്തന്തി മെത്താസഹഗതം ചിത്തം. ചിത്തസീസേന മെത്തജ്ഝാനം വദതി. ബ്രഹ്മലോകൂപപത്തിയാതി തഞ്ച സാ മെത്തചിത്തം ഭാവെന്തീ ബ്രഹ്മലോകൂപപത്തിയാ അഭാവേസി, ന വിപസ്സനാപാദകാദിഅത്ഥം. അനുപ്പന്നേ ഹി ബുദ്ധേ ബ്രഹ്മവിഹാരാദികേ ഭാവെന്താ താപസപരിബ്ബാജകാ യാവദേവ ഭവസമ്പത്തിഅത്ഥമേവ ഭാവേസും.
൩൮൫-൬. ഗാമാ ഗാമന്തി ഗാമതോ അഞ്ഞം ഗാമം. ആഭാവെത്വാതി വഡ്ഢെത്വാ ബ്രൂഹെത്വാ. ‘‘അഭാവെത്വാ’’തി കേചി പഠന്തി, തേസം അ-കാരോ നിപാതമത്തം. ഇത്ഥിചിത്തം വിരാജെത്വാതി ഇത്ഥിഭാവേ ചിത്തം അജ്ഝാസയം അഭിരുചിം വിരാജെത്വാ ഇത്ഥിഭാവേ വിരത്തചിത്താ ഹുത്വാ. ബ്രഹ്മലോകൂപഗാതി പടിസന്ധിഗ്ഗഹണവസേന ബ്രഹ്മലോകം ഉപഗമനകാ അഹോസി. സേസം ഹെട്ഠാ വുത്തനയത്താ ഉത്താനമേവ.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ തസ്സാ ഉപാസികായ സോകം വിനോദെത്വാ ഉപരി ചതുസച്ചദേസനം അകാസി. സച്ചപരിയോസാനേ സാ ഉപാസികാ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. സമ്പത്തപരിസായ ച ദേസനാ സാത്ഥികാ അഹോസീതി.
ഉബ്ബരിപേതവത്ഥുവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
ഇതി ഖുദ്ദക-അട്ഠകഥായ പേതവത്ഥുസ്മിം
തേരസവത്ഥുപടിമണ്ഡിതസ്സ
ദുതിയസ്സ ഉബ്ബരിവഗ്ഗസ്സ അത്ഥസംവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.