൧൪. ചുദ്ദസകനിപാതോ
൧. ഖദിരവനിയരേവതത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
ചുദ്ദസകനിപാതേ യദാ അഹന്തിആദികാ ആയസ്മതോ ഖദിരവനിയരേവതത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? കാമഞ്ചിമസ്സ ഥേരസ്സ ഗാഥാ ഹെട്ഠാ ഏകകനിപാതേ (ഥേരഗാ॰ അട്ഠ॰ ൧. ഖദിരവനിയത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ) ആഗതാ. തത്ഥ പനസ്സ അത്തനോ ഭാഗിനെയ്യേസു സതിജനനമത്തം ദസ്സിതന്തി തസ്സാ ഏകകനിപാതേ സങ്ഗഹോ കതോ. ഇമാ പന ഥേരസ്സ പബ്ബജിതകാലതോ പട്ഠായ യാവ പരിനിബ്ബാനാ പടിപത്തിപകാസിതാ ഗാഥാ ഇമസ്മിം ചുദ്ദസകനിപാതേ സങ്ഗഹം ആരോപിതാ. തത്ഥ അട്ഠുപ്പത്തി ഹെട്ഠാ വുത്തായേവ. അയം പന വിസേസോ – ഥേരോ കിര അരഹത്തം പത്വാ കാലേന കാലം സത്ഥു ധമ്മസേനാപതിപ്പഭൂതീനം മഹാഥേരാനഞ്ച ഉപട്ഠാനം ഗന്ത്വാ കതിപാഹമേവ തത്ഥ വസിത്വാ ഖദിരവനമേവ പച്ചാഗന്ത്വാ ഫലസമാപത്തിസുഖേന ബ്രഹ്മവിഹാരേഹി ച വീതിനാമേതി. ഏവം ഗച്ഛന്തേ കാലേ ജിണ്ണോ വുഡ്ഢോ വയോ അനുപ്പത്തോ അഹോസി. സോ ഏകദിവസം ബുദ്ധുപട്ഠാനം ഗച്ഛന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ സാവത്ഥിയാ അവിദൂരേ അരഞ്ഞേ വസി. തേന ച സമയേന ചോരാ നഗരേ കതകമ്മാ ആരക്ഖമനുസ്സേഹി അനുബന്ധാ പലായന്താ ഥേരസ്സ സമീപേ ഗഹിതഭണ്ഡം ഛഡ്ഡെത്വാ പലായിംസു. മനുസ്സാ അനുധാവന്താ ഥേരസ്സ സമീപേ ഭണ്ഡം ദിസ്വാ ഥേരം ബന്ധിത്വാ ‘‘ചോരോ’’തി സഞ്ഞായ ഗഹെത്വാ രഞ്ഞോ ദസ്സേസും, ‘‘അയം, ദേവ, ചോരോ’’തി. രാജാ ഥേരം മുഞ്ചാപെത്വാ, ‘‘കിം, ഭന്തേ, തുമ്ഹേഹി ഇദം ചോരികകമ്മം കതം വാ, നോ വാ’’തി പുച്ഛി. ഥേരോ കിഞ്ചാപി ജാതിതോ പട്ഠായ അത്തനാ താദിസം ന കതപുബ്ബം, തം പബ്ബജിതതോ പട്ഠായ പന അകതഭാവസ്സ, സബ്ബസോ കിലേസാനം സമുച്ഛിന്നത്താ താദിസസ്സ കരണേ അഭബ്ബതായ പകാസനത്ഥം സമീപേ ഠിതാനം ഭിക്ഖൂനം രഞ്ഞോ ച ധമ്മം ദേസെന്തോ –
൬൪൫.
‘‘യദാ അഹം പബ്ബജിതോ, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;
നാഭിജാനാമി സങ്കപ്പം, അനരിയം ദോസസംഹിതം.
൬൪൬.
‘‘‘ഇമേ ഹഞ്ഞന്തു വജ്ഝന്തു, ദുക്ഖം പപ്പൊന്തു പാണിനോ’;
സങ്കപ്പം നാഭിജാനാമി, ഇമസ്മിം ദീഘമന്തരേ.
൬൪൭.
‘‘മെത്തഞ്ച
അനുപുബ്ബം പരിചിതം, യഥാ ബുദ്ധേന ദേസിതം.
൬൪൮.
‘‘സബ്ബമിത്തോ സബ്ബസഖോ, സബ്ബഭൂതാനുകമ്പകോ;
മെത്തചിത്തഞ്ച ഭാവേമി, അബ്യാപജ്ജരതോ സദാ.
൬൪൯.
‘‘അസംഹീരം അസംകുപ്പം, ചിത്തം ആമോദയാമഹം;
ബ്രഹ്മവിഹാരം ഭാവേമി, അകാപുരിസസേവിതം.
൬൫൦.
‘‘അവിതക്കം സമാപന്നോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാവകോ;
അരിയേന തുണ്ഹീഭാവേന, ഉപേതോ ഹോതി താവദേ.
൬൫൧.
‘‘യഥാപി
ഏവം മോഹക്ഖയാ ഭിക്ഖു, പബ്ബതോവ ന വേധതി.
൬൫൨.
‘‘അനങ്ഗണസ്സ പോസസ്സ, നിച്ചം സുചിഗവേസിനോ;
വാലഗ്ഗമത്തം പാപസ്സ, അബ്ഭമത്തംവ ഖായതി.
൬൫൩.
‘‘നഗരം യഥാ പച്ചന്തം, ഗുത്തം സന്തരബാഹിരം;
ഏവം ഗോപേഥ അത്താനം, ഖണോ വോ മാ ഉപച്ചഗാ.
൬൫൪.
‘‘നാഭിനന്ദാമി മരണം, നാഭിനന്ദാമി ജീവിതം;
കാലഞ്ച പടികങ്ഖാമി, നിബ്ബിസം ഭതകോ യഥാ.
൬൫൫.
‘‘നാഭിനന്ദാമി മരണം, നാഭിനന്ദാമി ജീവിതം;
കാലഞ്ച പടികങ്ഖാമി, സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ.
൬൫൬.
‘‘പരിചിണ്ണോ മയാ സത്ഥാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം;
ഓഹിതോ ഗരുകോ ഭാരോ, ഭവനെത്തി സമൂഹതാ.
൬൫൭.
‘‘യസ്സ ചത്ഥായ പബ്ബജിതോ, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;
സോ മേ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, സബ്ബസംയോജനക്ഖയോ.
൬൫൮.
‘‘സമ്പാദേഥപ്പമാദേന, ഏസാ മേ അനുസാസനീ;
ഹന്ദാഹം പരിനിബ്ബിസ്സം വിപ്പമുത്തൊമ്ഹി സബ്ബധീ’’തി. – ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി;
തത്ഥായം ഇമസ്മിം ദീഘമന്തരേതി, യദാ അഹം പബ്ബജിതൊമ്ഹി, തതോ പട്ഠായ അയഞ്ച മേ ചരിമകാലോ, ഏതസ്മിം ദീഘമന്തരേ കാലേ ‘‘ഇദം മയ്ഹം ഹോതൂ’’തി അഭിജ്ഝാവസേന വാ, ‘‘ഇമേ സത്താ ഹഞ്ഞന്തൂ’’തിആദിനാ ബ്യാപാദവസേന വാ അനരിയം ദോസസംഹിതം സങ്കപ്പം നാഭിജാനാമീതി യോജനാ.
മെത്തഞ്ച അഭിജാനാമീതി, മിജ്ജതി സിനിയ്ഹതി ഏതായാതി മെത്താ, അബ്യാപാദോ. മെത്താ ഏതിസ്സാ അത്ഥീതി മെത്താ, മെത്താഭാവനാ മെത്താബ്രഹ്മവിഹാരോ, തം മെത്തം. ച-സദ്ദേന കരുണം മുദിതം ഉപെക്ഖഞ്ചാതി ഇതരബ്രഹ്മവിഹാരേ സങ്ഗണ്ഹാതി. അഭിജാനാമീതി, അഭിമുഖതോ ജാനാമി. അധിഗതഞ്ഹി ഝാനം പച്ചവെക്ഖതോ പച്ചവെക്ഖണഞാണസ്സ അഭിമുഖം ഹോതി. കീദിസന്തി ആഹ ‘‘അപ്പമാണ’’ന്തിആദി. തഞ്ഹി യഥാ ബുദ്ധേന ഭഗവതാ ദേസിതം, തഥാ അനോദിസ്സകഫരണവസേന അപരിമാണസത്താരമ്മണതായ അപ്പമാണം. പഗുണബലവഭാവാപാദനേന സുട്ഠു ഭാവിതത്താ സുഭാവിതം. പഠമം മെത്താ, തതോ കരുണാ, തതോ മുദിതാ, പച്ഛാ ഉപെക്ഖാതി ഏവം അനുപുബ്ബം അനുക്കമേന പരിചിതം ആസേവിതം, ബഹുലീകതം അഭിജാനാമീതി യോജനാ.
സബ്ബേസം സത്താനം മിത്തോ, സബ്ബേ വാ തേ മയ്ഹം മിത്താതി സബ്ബമിത്തോ. മെത്തഞ്ഹി സബ്ബസഖോതി, എത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. സബ്ബഭൂതാനുകമ്പകോതി, സബ്ബസത്താനം അനുഗ്ഗണ്ഹനകോ. മെത്തചിത്തഞ്ച ഭാവേമീതി, മെത്തായ സഹിതം സമ്പയുത്തം ചിത്തം വിസേസതോ ഭാവേമി, വഡ്ഢേമി, പകാസേമി വാ അകഥെന്തേപി ഭാവനായ ഉക്കംസഗതഭാവതോ. ‘‘മെത്തം ചിത്തഞ്ച ഭാവേമീ’’തി വാ പാഠോ. തസ്സത്ഥോ ഹെട്ഠാ വുത്തനയോവ. അബ്യാപജ്ജരതോതി, അബ്യാപജ്ജേ സത്താനം ഹിതൂപസംഹാരേ അഭിരതോ. സദാതി, സബ്ബകാലം, തേന തത്ഥ സാതച്ചകിരിയം ദസ്സേതി.
അസംഹീരന്തി ന സംഹീരം, ആസന്നപച്ചത്ഥികേന രാഗേന അനാകഡ്ഢനിയം. അസംകുപ്പന്തി ന കുപ്പം, ദൂരപച്ചത്ഥികേന ബ്യാപാദേന അകോപിയം, ഏവംഭൂതം കത്വാ മമ മെത്തചിത്തം ആമോദയാമി അഭിപ്പമോദയാമി ബ്രഹ്മവിഹാരം ഭാവേമി. അകാപുരിസസേവിതന്തി, കാപുരിസേഹി നീചജനേഹി അസേവിതം, അകാപുരിസേഹി വാ അരിയേഹി ബുദ്ധാദീഹി സേവിതം ബ്രഹ്മം സെട്ഠം നിദ്ദോസം മെത്താദിവിഹാരം ഭാവേമി വഡ്ഢേമീതി അത്ഥോ.
ഏവം ‘‘അവിതക്ക’’ന്തിആദിനാ ചതസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി. തത്ഥ അവിതക്കം സമാപന്നോതി, വിതക്കവിരഹിതം ദുതിയാദിഝാനം സമാപന്നോ, ഏതേന ഥേരോ ബ്രഹ്മവിഹാരഭാവനായ അഞ്ഞാപദേസേന അത്തനാ ദുതിയാദിഝാനാധിഗമമാഹ. യസ്മാ പനായം ഥേരോ തമേവ ഝാനം പാദകം കത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢെത്വാ ഏകാസനേനേവ അരഹത്തം ഗണ്ഹി, തസ്മാ തമത്ഥം അഞ്ഞാപദേസേനേവ ദസ്സെന്തോ ‘‘അവിതക്കം സമാപന്നോ’’തി വത്വാ ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാവകോ. അരിയേന തുണ്ഹീഭാവേന, ഉപേതോ ഹോതി താവദേ’’തി ആഹ. തത്ഥ വചീസങ്ഖാരാഭാവതോ അവിതക്കാവിചാരാ സമാപത്തി ‘‘അരിയോ തുണ്ഹീഭാവോ’’തി വദന്തി. ‘‘സന്നിപതിതാനം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദ്വയം കരണീയം ധമ്മീ വാ കഥാ അരിയോ
ഇദാനി തസ്സാധിഗതത്താ ലോകധമ്മേഹി അകമ്പനീയതം ഉപമായ പകാസെന്തോ ‘‘യഥാപി പബ്ബതോ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ യഥാപി പബ്ബതോ സേലോതി, യഥാ സിലാമയോ ഏകഘനസേലോ പബ്ബതോ, ന പംസുപബ്ബതോ ന മിസ്സകപബ്ബതോതി അത്ഥോ. അചലോ സുപ്പതിട്ഠിതോതി, സുട്ഠു പതിട്ഠിതമൂലോ പകതിവാതേഹി അചലോ അകമ്പനീയോ ഹോതി, തസ്മാ അരഹത്തം നിബ്ബാനഞ്ച ഏവം മോഹക്ഖയാ ഭിക്ഖു, പബ്ബതോവ ന വേധതീതി മോഹസ്സ അനവസേസപ്പഹാനാ, മോഹമൂലകത്താ ച സബ്ബാകുസലാനം പഹീനസബ്ബാകുസലോ ഭിക്ഖു യഥാ സോ പബ്ബതോ പകതിവാതേഹി, ഏവം ലോകധമ്മേഹി ന വേധതി ന കമ്പതി, മോഹക്ഖയോതി വാ യസ്മാ അരഹത്തം നിബ്ബാനഞ്ച വുച്ചതി
ഇദാനി പാപം നാമേതം അസുചിസീലോ ഏവ സമാചരതി, ന ച സുചിസീലോ, സുചിസീലസ്സ പന തം അണുമത്തമ്പി ഭാരിയം ഹുത്വാ ഉപട്ഠാതീതി ദസ്സെന്തോ ‘‘അനങ്ഗണസ്സാ’’തിആദിഗാഥമാഹ അനങ്ഗണസ്സ സബ്ബകാലം സുചിഅനവജ്ജധമ്മേ ഏവ ഗവേസന്തസ്സ സപ്പുരിസസ്സ വാലഗ്ഗമത്തം കേസഗ്ഗമത്തം പാപസ്സ ലേസമത്തമ്പി സകലം ലോകധാതും ഫരിത്വാ ഠിതം അബ്ഭമത്തം ഹുത്വാ ഉപട്ഠാതി, തസ്മാ ന ഏവരൂപേ കമ്മേ മാദിസാ ആസങ്കിതബ്ബാതി അധിപ്പായോ.
യസ്മാ നിക്കിലേസേസുപി അന്ധബാലാ ഏവരൂപേ അപവാദേ സമുട്ഠാപെന്തി, തസ്മാ അത്ഥകാമേഹി സക്കച്ചം അത്താ രക്ഖിതബ്ബോതി ഓവാദം ദെന്തോ ‘‘നഗരം യഥാ’’തിആദിഗാഥമാഹ. തസ്സത്ഥോ – യഥാ പന പച്ചന്തനഗരവാസീഹി മനുസ്സേഹി പച്ചന്തം നഗരം ദ്വാരപാകാരാദീനി ഥിരാനി കരൊന്തേഹി സഅന്തരം, ഉദ്ദാപപരിഖാദീനി ഥിരാനി കരൊന്തേഹി സബാഹിരന്തി സന്തരബാഹിരം ഗുത്തം കരീയതി, ഏവം തുമ്ഹേഹിപി സതിം ഉപട്ഠപെത്വാ അജ്ഝത്തികാനി ഛ ദ്വാരാനി പിദഹിത്വാ ദ്വാരരക്ഖിതം സതിം അവിസ്സജ്ജെത്വാ യഥാ ഗയ്ഹമാനാനി ബാഹിരാനി ഛ ആയതനാനി അജ്ഝത്തികാനി ഉപഘാതായ സംവത്തന്തി, തഥാ അഗ്ഗഹണേന താനിപി ഥിരാനി കത്വാ തേസം അപ്പവേസായ ദ്വാരരക്ഖിതം സതിം അപ്പഹായ വിചരന്താ അത്താനം ഗോപേഥ. കസ്മാ? ഖണോ വോ മാ ഉപച്ചഗാ. യോ ഹി ഏവം അത്താനം ന ഗോപേതി, തം പുഗ്ഗലം ബുദ്ധുപ്പാദക്ഖണോ, മനുസ്സത്തഭാവക്ഖണോ, മജ്ഝിമദേസേ ഉപ്പത്തിക്ഖണോ, സമ്മാദിട്ഠിയാ പടിലദ്ധക്ഖണോ, ഛന്നം ആയതനാനം അവേകല്ലക്ഖണോതി സബ്ബോപി അയം ഖണോ അതിക്കമതി, സോ ഖണോ തുമ്ഹേ മാ അതിക്കമതൂതി.
ഏവം ‘‘നാഭിനന്ദാമി മരണ’’ന്തിആദിമാഹ. തം ഹെട്ഠാ വുത്തത്ഥമേവ (ഥേരഗാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൬൦൭).
ഏവം പന വത്വാ അത്തനോ പരിനിബ്ബാനകാലം ഉപട്ഠിതം ദിസ്വാ സങ്ഖേപേനേവ നേസം ഓവാദം ദത്വാ പരിനിബ്ബാനം പവേദെന്തോ ഓസാനഗാഥമാഹ. തത്ഥ സമ്പാദേഥപ്പമാദേനാതി സമ്പാദേതബ്ബം ദാനസീലാദിം അപ്പമാദേന സമ്പാദേഥ, ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികപഭേദേ ഗഹട്ഠവത്തേ സീലാനുരക്ഖണേ സമഥഅനുയോഗേ വിപസ്സനാഭാവനായ ച ഏസാ മേ അനുസാസനീതി ദാനസീലാദീസു ന പമജ്ജഥാതി ഏസാ മമ അനുസിട്ഠി ഓവാദോ.
ഏവം ‘‘ഹന്ദാഹം പരിനിബ്ബിസ്സം, വിപ്പമുത്തൊമ്ഹി സബ്ബധീ’’തി ആഹ. തത്ഥ വിപ്പമുത്തൊമ്ഹി സബ്ബധീതി സബ്ബസോ കിലേസേഹി ഭവേഹി ച വിപ്പമുത്തോ അമ്ഹി, തസ്മാ ഏകംസേന പരിനിബ്ബായിസ്സാമീതി.
ഏവം പന വത്വാ ആകാസേ പല്ലങ്കേന നിസിന്നോ തേജോധാതും സമാപജ്ജിത്വാ പജ്ജലന്തോ അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ പരിനിബ്ബായി.
ഖദിരവനിയരേവതത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
൨. ഗോദത്തത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
യഥാപി ഭദ്ദോതിആദികാ ആയസ്മതോ ഗോദത്തത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയം കുസലം ഉപചിനിത്വാ ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ സാവത്ഥിയം സത്ഥവാഹകുലേ നിബ്ബത്തോ. ഗോദത്തോതി നാമേന വയപ്പത്തോ പിതരി കാലങ്കതേ കുടുമ്ബം സണ്ഠപെന്തോ പഞ്ചഹി സകടസതേഹി ഭണ്ഡം ആദായ അപരാപരം സഞ്ചരിത്വാ വാണിജ്ജേന ജീവികം കപ്പേതി യഥാവിഭവം പുഞ്ഞാനിപി കരോതി. സോ ഏകദിവസം അന്തരാമഗ്ഗേ ധുരേ യുത്തഗോണേ വഹിതും അസക്കൊന്തേ പതിതേ മനുസ്സേസു തം വുട്ഠാപേതും അസക്കൊന്തേസു സയമേവ ഗന്ത്വാ തം നങ്ഗുട്ഠേ ഗാള്ഹം വിജ്ഝി. ഗോണോ ‘‘അയം അസപ്പുരിസോ മമ ബലാബലം അജാനന്തോ ഗാള്ഹം വിജ്ഝതീ’’തി കുദ്ധോ മനുസ്സവാചായ, ‘‘ഭോ ഗോദത്ത, അഹം എത്തകം കാലം അത്തനോ ബലം അനിഗുഹന്തോ തുയ്ഹം
൬൫൯.
‘‘യഥാപി
മഥിതോ അതിഭാരേന, സംയുഗം നാതിവത്തതി.
൬൬൦.
‘‘ഏവം പഞ്ഞായ യേ തിത്താ, സമുദ്ദോ വാരിനാ യഥാ;
ന പരേ അതിമഞ്ഞന്തി, അരിയധമ്മോവ പാണിനം.
൬൬൧.
‘‘കാലേ
നരാ ദുക്ഖം നിഗച്ഛന്തി, തേധ സോചന്തി മാണവാ.
൬൬൨.
‘‘ഉന്നതാ സുഖധമ്മേന, ദുക്ഖധമ്മേന ചോനതാ;
ദ്വയേന ബാലാ ഹഞ്ഞന്തി, യഥാഭൂതം അദസ്സിനോ.
൬൬൩.
‘‘യേ ച ദുക്ഖേ സുഖസ്മിഞ്ച, മജ്ഝേ സിബ്ബിനിമച്ചഗൂ;
ഠിതാ തേ ഇന്ദഖീലോവ, ന തേ ഉന്നതഓനതാ.
൬൬൪.
‘‘ന ഹേവ ലാഭേ നാലാഭേ, ന യസേ ന ച കിത്തിയാ;
ന നിന്ദായം പസംസായ, ന തേ ദുക്ഖേ സുഖമ്ഹി ച.
൬൬൫.
‘‘സബ്ബത്ഥ തേ ന ലിമ്പന്തി, ഉദബിന്ദുവ പൊക്ഖരേ;
സബ്ബത്ഥ സുഖിതാ ധീരാ, സബ്ബത്ഥ അപരാജിതാ.
൬൬൬.
‘‘ധമ്മേന ച അലാഭോ യോ, യോ ച ലാഭോ അധമ്മികോ;
അലാഭോ ധമ്മികോ സെയ്യോ, യഞ്ചേ ലാഭോ അധമ്മികോ.
൬൬൭.
‘‘യസോ ച അപ്പബുദ്ധീനം, വിഞ്ഞൂനം അയസോ ച യോ;
അയസോവ സെയ്യോ വിഞ്ഞൂനം, ന യസോ അപ്പബുദ്ധിനം.
൬൬൮.
‘‘ദുമ്മേധേഹി പസംസാ ച, വിഞ്ഞൂഹി ഗരഹാ ച യാ;
ഗരഹാവ സെയ്യോ വിഞ്ഞൂഹി, യഞ്ചേ ബാലപ്പസംസനാ.
൬൬൯.
‘‘സുഖഞ്ച കാമമയികം, ദുക്ഖഞ്ച പവിവേകിയം;
പവിവേകദുക്ഖം സെയ്യോ, യഞ്ചേ കാമമയം സുഖം.
൬൭൦.
‘‘ജീവിതഞ്ച
മരണം ധമ്മികം സെയ്യോ, യഞ്ചേ ജീവേ അധമ്മികം.
൬൭൧.
‘‘കാമകോപപ്പഹീനാ
ചരന്തി ലോകേ അസിതാ, നത്ഥി തേസം പിയാപിയം.
൬൭൨.
‘‘ഭാവയിത്വാന ബൊജ്ഝങ്ഗേ, ഇന്ദ്രിയാനി ബലാനി ച;
പപ്പുയ്യ പരമം സന്തിം, പരിനിബ്ബന്തിനാസവാ’’തി. – ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി;
തത്ഥ ആജഞ്ഞോതി, ഉസഭാജാനീയോ. ധുരേ യുത്തോതി, സകടധുരേ യോജിതോ. ധുരസ്സഹോതി, ധുരവാഹോ. ഗാഥാസുഖത്ഥഞ്ചെത്ഥ ദ്വിസകാരതോ നിദ്ദേസോ കതോ, സകടഭാരം വഹിതും സമത്ഥോതി അത്ഥോ. മഥിതോ അതിഭാരേനാതി, അതിഭാരേന ഗരുഭാരേന പീളിതോ. ‘‘മദ്ദിതോ’’തിപി പാളി, സോ ഏവത്ഥോ. സംയുഗന്തി, അത്തനോ ഖന്ധേ ഠപിതം യുഗം നാതിവത്തതി ന അതിക്കാമേതി, സമ്മാ യോ ഉദ്ധരിത്വാ ധുരം ഛഡ്ഡെത്വാ ന തിട്ഠതി. ഏവന്തി യഥാ സോ ധോരയ്ഹോ അത്തനോ ഭദ്രാജാനീയതായ അത്തനോ ധീരവീരതായ അത്തനോ ഭാരം നാതിവത്തതി ന പരിച്ചജതി, ഏവം യേ വാരിനാ വിയ മഹാസമുദ്ദോ ലോകിയലോകുത്തരായ പഞ്ഞായ തിത്താ ധാതാ പരിപുണ്ണാ, തേ പരേ നിഹീനപഞ്ഞേ ന അതിമഞ്ഞന്തി, ന പരിഭവന്തി. തത്ഥ ‘‘അരിയധമ്മോവ പാണിന’’ന്തി, പാണിനം സത്തേസു അയം അരിയാനം ധമ്മോ യദിദം തേസം പഞ്ഞായ പാരിപൂരിം ഗതത്താ ലാഭാദിനാ അത്താനുക്കംസനം വിയ അലാഭാദിനാ പരേസം അവമ്ഭനം.
ഏവം പഞ്ഞാപാരിപൂരിയാ അരിയാനം സുഖവിഹാരം ദസ്സെത്വാ തദഭാവതോ അനരിയാനം ദുക്ഖവിഹാരം ദസ്സേതും ‘‘കാലേ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ കാലേതി ലാഭാലാഭാദിനാ സമങ്ഗീഭൂതകാലേ. കാലവസം പത്താതി ലാഭാദികാലസ്സ ച വസം ഉപഗതാ, ലാഭാദിനാ സോമനസ്സിതാ അലാഭാദിനാ ച ദോമനസ്സിതാതി അത്ഥോ. ഭവാഭവവസം ഗതാതി ഭവസ്സ അഭവസ്സ ച വസം ഉപഗതാ വുദ്ധിഹാനിയോ അനുവത്തന്താ തേ. നരാ ദുക്ഖം നിഗച്ഛന്തി, തേധ സോചന്തി മാണവാതി തേ നരാ ‘‘മാണവാ’’തി ലദ്ധനാമാ സത്താ ലാഭാലാഭാദിവസേന വുദ്ധിഹാനിവസേന അനുരോധപടിവിരോധം ആപന്നാ ഇധലോകേ സോചന്തി, പരലോകേ ച നിരയാദിദുക്ഖം ഗച്ഛന്തി പാപുണന്തീതി അത്ഥോ.
‘‘ഉന്നതാ’’തിആദിനാപി ഉന്നതാ സുഖധമ്മേനാതി സുഖഹേതുനാ സുഖപച്ചയേന ഭോഗസമ്പത്തിആദിനാ ഉന്നതിം ഗതാ, ഭോഗമദാദിനാ മത്താതി അത്ഥോ. ദുക്ഖധമ്മേന ചോനതാതി ദുക്ഖഹേതുനാ ദുക്ഖപച്ചയേന ഭോഗവിപത്തിആദിനാ നിഹീനതം ഗതാ ദാലിദ്ദിയാദിനാ കാപഞ്ഞതം പത്താ. ദ്വയേനാതി യഥാവുത്തേന ഉന്നതിഓനതിദ്വയേന ലാഭാലാഭാദിദ്വയേന യഥാഭൂതം അദസ്സിനോ യസ്മാ തേ ധമ്മസഭാവം യാഥാവതോ നബ്ഭഞ്ഞംസു, പരിഞ്ഞാതക്ഖന്ധാ പഹീനകിലേസാ ച ന ഹൊന്തി, തസ്മാതി അത്ഥോ. ‘‘യഥാഭൂതം അദസ്സനാ’’തിപി പഠന്തി, അദസ്സനഹേതൂതി അത്ഥോ. യേ ച ദുക്ഖേ സുഖസ്മിഞ്ച, മജ്ഝേ സിബ്ബിനിമച്ചഗൂതി യേ പന അരിയാ ദുക്ഖവേദനായ സുഖവേദനായ മജ്ഝത്തതാവേദനായ ച തപ്പടിബദ്ധം ഛന്ദരാഗഭൂതം സിബ്ബിനിം തണ്ഹം അഗ്ഗമഗ്ഗാധിഗമേന അച്ചഗൂ അതിക്കമിംസു, തേ ഇന്ദഖീലോ വിയ വാതേഹി ലോകധമ്മേഹി അസമ്പകമ്പിയാ ഠിതാ, ന തേ ഉന്നതഓനതാ, കദാചിപി ഉന്നതാ വാ ഓനതാ വാ ന ഹൊന്തി സബ്ബസോ അനുനയപടിഘാഭാവതോ.
ഏവം വേദനാധിട്ഠാനം അരഹതോ അനുപലേപം ദസ്സെത്വാ ഇദാനി ലോകധമ്മേ വിഭജിത്വാ സബ്ബത്ഥകമേവസ്സ അനുപലേപം ദസ്സെന്തോ ‘‘ന ഹേവാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ലാഭേതി ചീവരാദീനം പച്ചയാനം പടിലാഭേ. അലാഭേതി തേസംയേവ അപ്പടിലാഭേ അപഗമേ. ന യസേതി പരിവാരഹാനിയം അകിത്തിയഞ്ച. കിത്തിയാതി പരമ്മുഖാ കിത്തനേ പത്ഥടയസതായം. നിന്ദായന്തി സമ്മുഖാ ഗരഹായം. പസംസായന്തി, പച്ചക്ഖതോ ഗുണാഭിത്ഥവനേ. ദുക്ഖേതി ദുക്ഖേ ഉപ്പന്നേ. സുഖേതി എത്ഥാപി ഏസേവ നയോ.
സബ്ബത്ഥാതി ഉദബിന്ദുവ പൊക്ഖരേ യഥാ കമലദലേ ജലബിന്ദു അല്ലീയിത്വാ ഠിതമ്പി തേന ന ലിമ്പതി, ജലബിന്ദുനാ ച കമലദലം, അഞ്ഞദത്ഥു വിസംസട്ഠമേവ, ഏവമേതേപി ഉപട്ഠിതേ ലാഭാദികേ, ആപാഥഗതേ രൂപാദിആരമ്മണേ ച വിസംസട്ഠാ ഏവം. തതോ ഏവ ധീരാ പണ്ഡിതാ സബ്ബത്ഥ ലാഭാദീസു ഞാണമുഖേന പിയനിമിത്താനം സോകാദീനഞ്ച അഭാവതോ സുഖിതാ
ഇദാനി ലാഭാലാഭാദീസു സെയ്യം നിദ്ധാരെത്വാ ദസ്സെന്തോ ‘‘ധമ്മേനാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ധമ്മേന ച അലാഭോ യോതി യോ ധമ്മം രക്ഖന്തസ്സ തംനിമിത്തം അലാഭോ ലാഭാഭാവോ, ലാഭഹാനി. യോ ച ലാഭോ അധമ്മികോ അധമ്മേന അഞ്ഞായേന ബുദ്ധപടികുട്ഠേന വിധിനാ ഉപ്പന്നോ, തേസു ദ്വീസു അലാഭോ ധമ്മികോ ധമ്മാവഹോ സെയ്യോ, യാദിസം ലാഭം പരിവജ്ജന്തസ്സ അകുസലാ ധമ്മാ പരിഹായന്തി, കുസലാ ധമ്മാ അഭിവഡ്ഢന്തി, താദിസോ അലാഭോ പാസംസതരോ അത്ഥാവഹോ. യഞ്ചേ ലാഭോ അധമ്മികോതി യോ ലാഭോ അധമ്മേന ഉപ്പന്നോ, സോ ന സെയ്യോതി അധിപ്പായോ.
യസോ ച അപ്പബുദ്ധീനം, വിഞ്ഞൂനം അയസോ ച യോതി യോ അപ്പബുദ്ധീനം ദുപ്പഞ്ഞാനം വസേന പുഗ്ഗലസ്സ യസോ ലബ്ഭതി, യോ ച വിഞ്ഞൂനം പണ്ഡിതാനം വസേന അയസോ യസഹാനി. ഇമേസു ദ്വീസു അയസോവ സെയ്യോ വിഞ്ഞൂനം. തേ ഹിസ്സ യഥാ അകുസലാ ധമ്മാ പരിഹായന്തി, കുസലാ ധമ്മാ അഭിവഡ്ഢന്തി, ഏവം യസഹാനിം ഇച്ഛെയ്യും, തഥാ ച ഭബ്ബജാതികോ തം അഗുണം പഹായ ഗുണേ പതിട്ഠെയ്യ. ന യസോ അപ്പബുദ്ധീനന്തി ദുപ്പഞ്ഞാനം വസേന യസോ സെയ്യോ ഹോതി, തേ ഹി അഭൂതഗുണാഭിബ്യാഹാരവസേനാപി നം ഉപ്പാദെയ്യും, സോ ചസ്സ ഇധ ചേവ വിഞ്ഞൂഗരഹാദിനാ സമ്പരായേ ച ദുഗ്ഗതിയം ദുക്ഖപരിക്കിലേസാദിനാ അനത്ഥാവഹോ. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘ലാഭോ സിലോകോ സക്കാരോ, മിച്ഛാലദ്ധോ ച യോ യസോ’’തി (സു॰ നി॰ ൪൪൦) ‘‘സക്കാരോ കാപുരിസം ഹന്തീ’’തി (ചൂളവ॰ ൩൩൫; അ॰ നി॰ ൪.൬൮) ച.
ദുമ്മേധേഹീതി, നിപ്പഞ്ഞേഹി. യഞ്ചേ ബാലപ്പസംസനാതി ബാലേഹി അവിദ്ദസൂഹി യാ നാമ പസംസനാ.
കാമമയികന്തി വത്ഥുകാമമയം, കാമഗുണേ പടിച്ച ഉപ്പന്നം. ദുക്ഖഞ്ച പവിവേകിയന്തി പവിവേകതോ നിബ്ബത്തം കായകിലമഥവസേന പവത്തം വിസമാസനുപതാപാദിഹേതുകം കായികം ദുക്ഖം, തം പന നിരാമിസവിവട്ടൂപനിസ്സയതായ വിഞ്ഞൂനം പാസംസാ. തേന വുത്തം ‘‘പവിവേകദുക്ഖം സെയ്യോ’’തി.
ജീവിതഞ്ച അധമ്മേനാതി അധമ്മേന ജീവികകപ്പനം ജീവിതഹേതു അധമ്മചരണം. ധമ്മേന മരണം നാമ ‘‘ഇമം നാമ പാപം അകരൊന്തം തം മാരെസ്സാമീ’’തി കേനചി വുത്തേ മാരെന്തേപി തസ്മിം പാപം അകത്വാ ധമ്മം അവികോപെന്തസ്സ ധമ്മഹേതുമരണം ധമ്മികം സെയ്യോതി താദിസം മരണം ധമ്മതോ അനപേതത്താ ധമ്മികം സഗ്ഗസമ്പാപനതോ നിബ്ബാനുപനിസ്സയതോ ച വിഞ്ഞൂനം പാസംസതരം. തഥാ ഹി വുത്തം –
‘‘ചജേ ധനം അങ്ഗവരസ്സ ഹേതു, അങ്ഗം ചജേ ജീവിതം രക്ഖമാനോ;
അങ്ഗം ധനം ജീവിതഞ്ചാപി സബ്ബം, ചജേ നരോ ധമ്മമനുസ്സരന്തോ’’തി. (ജാ॰ ൨.൨൧.൪൭൦);
യഞ്ചേ ജീവേ അധമ്മികന്തി പുരിസോ യം ധമ്മതോ അപേതം ജീവികം ജീവെയ്യ, തം ന സേവെയ്യ വിഞ്ഞൂഹി ഗരഹിതത്താ അപായസമ്പാപനതോ ചാതി അധിപ്പായോ.
ഇദാനി ‘‘കാമകോപപഹീനാ’’തിആദിഗാഥമാഹ.
തത്ഥ കാമകോപപഹീനാതി അരിയമഗ്ഗേന സബ്ബസോവ പഹീനാ അനുരോധപടിവിരോധാ. സന്തചിത്താ ഭവാഭവേതി ഖുദ്ദകേ ചേവ മഹന്തേ ച ഭവേ അനവസേസപഹീനകിലേസപരിളാഹതായ വൂപസന്തചിത്താ. ലോകേതി ഖന്ധാദിലോകേ. അസിതാതി തണ്ഹാദിട്ഠിനിസ്സയവസേന അനിസ്സിതാ. നത്ഥി തേസം പിയാപിയന്തി തേസം ഖീണാസവാനം കത്ഥചി ലാഭാദികേ രൂപാദിവിസയേ ച പിയം വാ അപിയം വാ നത്ഥി, തംനിമിത്താനം കിലേസാനം സബ്ബസോ സമുച്ഛിന്നത്താ.
ഇദാനി യായ ഭാവനായ തേ ഏവരൂപാ ജാതാ, തം ദസ്സെത്വാ അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ ദേസനായ കൂടം ഗണ്ഹന്തോ ‘‘ഭാവയിത്വാനാ’’തി ഓസാനഗാഥമാഹ. തത്ഥ പപ്പുയ്യാതി, പാപുണിത്വാ. സേസം ഹെട്ഠാ വുത്തനയമേവ. ഇമാ ഏവ ച ഗാഥാ ഥേരസ്സ അഞ്ഞാബ്യാകരണാപി അഹേസും.
ഗോദത്തത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
ചുദ്ദസകനിപാതവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.