൪. ചതുക്കനിപാതോ
൧. ഭദ്ദാകാപിലാനീഥേരീഗാഥാവണ്ണനാ
ചതുക്കനിപാതേ പുത്തോ ബുദ്ധസ്സ ദായാദോതിആദികാ ഭദ്ദായ കാപിലാനിയാ ഥേരിയാ ഗാഥാ. സാ കിര പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ ഹംസവതീനഗരേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ വിഞ്ഞുതം പത്വാ സത്ഥു സന്തികേ ധമ്മം സുണന്തീ സത്ഥാരം ഏകം ഭിക്ഖുനിം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരന്തീനം അപദാനേ (അപ॰ ഥേരീ ൨.൩.൨൪൪-൩൧൩) –
‘‘പദുമുത്തരോ നാമ ജിനോ, സബ്ബധമ്മാന പാരഗൂ;
ഇതോ സതസഹസ്സമ്ഹി, കപ്പേ ഉപ്പജ്ജി നായകോ.
‘‘തദാഹു ഹംസവതിയം, വിദേഹോ നാമ നാമതോ;
സെട്ഠീ പഹൂതരതനോ, തസ്സ ജായാ അഹോസഹം.
‘‘കദാചി സോ നരാദിച്ചം, ഉപെച്ച സപരിജ്ജനോ;
ധമ്മമസ്സോസി ബുദ്ധസ്സ, സബ്ബദുക്ഖഭയപ്പഹം.
‘‘സാവകം ധുതവാദാനം, അഗ്ഗം കിത്തേസി നായകോ;
സുത്വാ സത്താഹികം ദാനം, ദത്വാ ബുദ്ധസ്സ താദിനോ.
‘‘നിപച്ച സിരസാ പാദേ, തം ഠാനമഭിപത്ഥയിം;
സ ഹാസയന്തോ പരിസം, തദാ ഹി നരപുങ്ഗവോ.
‘‘സെട്ഠിനോ അനുകമ്പായ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ;
ലച്ഛസേ പത്ഥിതം ഠാനം, നിബ്ബുതോ ഹോഹി പുത്തക.
‘‘സതസഹസ്സിതോ കപ്പേ, ഒക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗൊത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘തസ്സ ധമ്മേസു ദായാദോ, ഓരസോ ധമ്മനിമ്മിതോ;
കസ്സപോ നാമ ഗൊത്തേന, ഹെസ്സതി സത്ഥു സാവകോ.
‘‘തം
മെത്തചിത്തോ പരിചരി, പച്ചയേഹി വിനായകം.
‘‘സാസനം ജോതയിത്വാന, സോ മദ്ദിത്വാ കുതിത്ഥിയേ;
വേനെയ്യം വിനയിത്വാ ച, നിബ്ബുതോ സോ സസാവകോ.
‘‘നിബ്ബുതേ
ഞാതിമിത്തേ സമാനെത്വാ, സഹ തേഹി അകാരയി.
‘‘സത്തയോജനികം ഥൂപം, ഉബ്ബിദ്ധം രതനാമയം;
ജലന്തം സതരംസിംവ, സാലരാജംവ ഫുല്ലിതം.
‘‘സത്തസതസഹസ്സാനി, പാതിയോ തത്ഥ കാരയി;
നളഗ്ഗീ വിയ ജോതന്തീ, രതനേഹേവ സത്തഹി.
‘‘ഗന്ധതേലേന പൂരെത്വാ, ദീപാനുജ്ജലയീ തഹിം;
പൂജനത്ഥായ
‘‘സത്തസതസഹസ്സാനി, പുണ്ണകുമ്ഭാനി കാരയി;
രതനേഹേവ പുണ്ണാനി, പൂജനത്ഥായ മഹേസിനോ.
‘‘മജ്ഝേ അട്ഠട്ഠകുമ്ഭീനം, ഉസ്സിതാ കഞ്ചനഗ്ഘിയോ;
അതിരോചന്തി വണ്ണേന, സരദേവ ദിവാകരോ.
‘‘ചതുദ്വാരേസു സോഭന്തി, തോരണാ രതനാമയാ;
ഉസ്സിതാ ഫലകാ രമ്മാ, സോഭന്തി രതനാമയാ.
‘‘വിരോചന്തി പരിക്ഖിത്താ, അവടംസാ സുനിമ്മിതാ;
ഉസ്സിതാനി പടാകാനി, രതനാനി വിരോചരേ.
‘‘സുരത്തം
അതിരോചതി വണ്ണേന, സസഞ്ഝോവ ദിവാകരോ.
‘‘ഥൂപസ്സ വേദിയോ തിസ്സോ, ഹരിതാലേന പൂരയി;
ഏകം മനോസിലായേകം, അഞ്ജനേന ച ഏകികം.
‘‘പൂജം ഏതാദിസം രമ്മം, കാരെത്വാ വരവാദിനോ;
അദാസി ദാനം സങ്ഘസ്സ, യാവജീവം യഥാബലം.
‘‘സഹാവ സെട്ഠിനാ തേന, താനി പുഞ്ഞാനി സബ്ബസോ;
യാവജീവം കരിത്വാന, സഹാവ സുഗതിം ഗതാ.
‘‘സമ്പത്തിയോനുഭൊത്വാന, ദേവത്തേ അഥ മാനുസേ;
ഛായാ വിയ സരീരേന, സഹ തേനേവ സംസരിം.
‘‘ഏകനവുതിതോ
ഉപ്പജ്ജി ചാരുദസ്സനോ, സബ്ബധമ്മവിപസ്സകോ.
‘‘തദായം ബന്ധുപതിയം, ബ്രാഹ്മണോ സാധുസമ്മതോ;
അഡ്ഢോ സന്തോ ഗുണേനാപി, ധനേന ച സുദുഗ്ഗതോ.
‘‘തദാപി തസ്സാഹം ആസിം, ബ്രാഹ്മണീ സമചേതസാ;
കദാചി സോ ദിജവരോ, സങ്ഗമേസി മഹാമുനിം.
‘‘നിസിന്നം
സുത്വാ ധമ്മം പമുദിതോ, അദാസി ഏകസാടകം.
‘‘ഘരമേകേന വത്ഥേന, ഗന്ത്വാനേതം സ മബ്രവി;
അനുമോദ മഹാപുഞ്ഞം, ദിന്നം ബുദ്ധസ്സ സാടകം.
‘‘തദാഹം
സുദിന്നോ സാടകോ സാമി, ബുദ്ധസെട്ഠസ്സ താദിനോ.
‘‘സുഖിതോ സജ്ജിതോ ഹുത്വാ, സംസരന്തോ ഭവാഭവേ;
ബാരാണസിപുരേ രമ്മേ, രാജാ ആസി മഹീപതി.
‘‘തദാ തസ്സ മഹേസീഹം, ഇത്ഥിഗുമ്ബസ്സ ഉത്തമാ;
തസ്സാതി ദയിതാ ആസിം, പുബ്ബസ്നേഹേന ഭത്തുനോ.
‘‘പിണ്ഡായ വിചരന്തേ തേ, അട്ഠ പച്ചേകനായകേ;
ദിസ്വാ പമുദിതോ ഹുത്വാ, ദത്വാ പിണ്ഡം മഹാരഹം.
‘‘പുനോ നിമന്തയിത്വാന, കത്വാ രതനമണ്ഡപം;
കമ്മാരേഹി കതം പത്തം, സോവണ്ണം വത തത്തകം.
‘‘സമാനെത്വാന തേ സബ്ബേ, തേസം ദാനമദാസി സോ;
സൊണ്ണാസനേ പവിട്ഠാനം, പസന്നോ സേഹി പാണിഭി.
‘‘തമ്പി ദാനം സഹാദാസിം, കാസിരാജേനഹം തദാ;
പുനാഹം ബാരാണസിയം, ജാതാ കാസികഗാമകേ.
‘‘കുടുമ്ബികകുലേ ഫീതേ, സുഖിതോ സോ സഭാതുകോ;
ജെട്ഠസ്സ ഭാതുനോ ജായാ, അഹോസിം സുപതിബ്ബതാ.
‘‘പച്ചേകബുദ്ധം
ഭാഗന്നം തസ്സ ദത്വാന, ആഗതേ തമ്ഹി പാവദിം.
‘‘നാഭിനന്ദിത്ഥ സോ ദാനം, തതോ തസ്സ അദാസഹം;
ഉഖാ ആനിയ തം അന്നം, പുനോ തസ്സേവ സോ അദാ.
‘‘തദന്നം
പത്തം കലലപുണ്ണം തം, അദാസിം തസ്സ താദിനോ.
‘‘ദാനേ
സമചിത്തമുഖം ദിസ്വാ, തദാഹം സംവിജിം ഭുസം.
‘‘പുനോ പത്തം ഗഹെത്വാന, സോധയിത്വാ സുഗന്ധിനാ,
പസന്നചിത്താ പൂരെത്വാ, സഘതം സക്കരം അദം.
‘‘യത്ഥ യത്ഥൂപപജ്ജാമി, സുരൂപാ ഹോമി ദാനതോ;
ബുദ്ധസ്സ അപകാരേന, ദുഗ്ഗന്ധാ വദനേന ച.
‘‘പുന കസ്സപവീരസ്സ, നിധായന്തമ്ഹി ചേതിയേ;
സോവണ്ണം ഇട്ഠകം വരം, അദാസിം മുദിതാ അഹം.
‘‘ചതുജ്ജാതേന ഗന്ധേന, നിചയിത്വാ തമിട്ഠകം;
മുത്താ ദുഗ്ഗന്ധദോസമ്ഹാ, സബ്ബങ്ഗസുസമാഗതാ.
‘‘സത്ത പാതിസഹസ്സാനി, രതനേഹേവ സത്തഹി;
കാരെത്വാ ഘതപൂരാനി, വട്ടീനി ച സഹസ്സസോ.
‘‘പക്ഖിപിത്വാ പദീപെത്വാ, ഠപയിം സത്തപന്തിയോ;
പൂജനത്ഥം ലോകനാഥസ്സ, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ.
‘‘തദാപി തമ്ഹി പുഞ്ഞമ്ഹി, ഭാഗിനീയി വിസേസതോ;
പുന കാസീസു സഞ്ജാതോ, സുമിത്താ ഇതി വിസ്സുതോ.
‘‘തസ്സാഹം ഭരിയാ ആസിം, സുഖിതാ സജ്ജിതാ പിയാ;
തദാ പച്ചേകമുനിനോ, അദാസിം ഘനവേഠനം.
‘‘തസ്സാപി
പുനാപി കാസിരട്ഠമ്ഹി, ജാതോ കോലിയജാതിയാ.
‘‘തദാ
പഞ്ച പച്ചേകബുദ്ധാനം, സതാനി സമുപട്ഠഹി.
‘‘തേമാസം തപ്പയിത്വാന, അദാസി ച തിചീവരേ;
ജായാ തസ്സ തദാ ആസിം, പുഞ്ഞകമ്മപഥാനുഗാ.
‘‘തതോ ചുതോ അഹു രാജാ, നന്ദോ നാമ മഹായസോ;
തസ്സാപി മഹേസീ ആസിം, സബ്ബകാമസമിദ്ധിനീ.
‘‘തദാ
പദുമവതീപുത്താനം, പച്ചേകമുനിനം തദാ.
‘‘സതാനി പഞ്ചനൂനാനി, യാവജീവം ഉപട്ഠഹിം;
രാജുയ്യാനേ നിവാസെത്വാ, നിബ്ബുതാനി ച പൂജയിം.
‘‘ചേതിയാനി ച കാരെത്വാ, പബ്ബജിത്വാ ഉഭോ മയം;
ഭാവെത്വാ അപ്പമഞ്ഞായോ, ബ്രഹ്മലോകം അഗമ്ഹസേ.
‘‘തതോ ചുതോ മഹാതിത്ഥേ, സുജാതോ പിപ്ഫലായനോ;
മാതാ സുമനദേവീതി, കോസിഗൊത്തോ ദിജോ പിതാ.
‘‘അഹം മദ്ദേ ജനപദേ, സാകലായ പുരുത്തമേ;
കപ്പിലസ്സ ദിജസ്സാസിം, ധീതാ മാതാ സുചീമതി.
‘‘ഘരകഞ്ചനബിമ്ബേന, നിമ്മിനിത്വാന മം പിതാ;
അദാ കസ്സപധീരസ്സ, കാമേഹി വജ്ജിതസ്സമം.
‘‘കദാചി
കാകാദികേഹി ഖജ്ജന്തേ, പാണേ ദിസ്വാന സംവിജി.
‘‘ഘരേവാഹം തിലേ ജാതേ, ദിസ്വാനാതപതാപനേ;
കിമീ കാകേഹി ഖജ്ജന്തേ, സംവേഗമലഭിം തദാ.
‘‘തദാ സോ പബ്ബജീ ധീരോ, അഹം തമനുപബ്ബജിം;
പഞ്ച വസ്സാനി നിവസിം, പരിബ്ബാജവതേ അഹം.
‘‘യദാ പബ്ബജിതാ ആസി, ഗോതമീ ജിനപോസികാ;
തദാഹം തമുപഗന്ത്വാ, ബുദ്ധേന അനുസാസിതാ.
‘‘ന
അഹോ കല്യാണമിത്തത്തം, കസ്സപസ്സ സിരീമതോ.
‘‘സുതോ ബുദ്ധസ്സ ദായാദോ, കസ്സപോ സുസമാഹിതോ;
പുബ്ബേനിവാസം യോ വേദി, സഗ്ഗാപായഞ്ച പസ്സതി.
‘‘അഥോ ജാതിക്ഖയം പത്തോ, അഭിഞ്ഞാവോസിതോ മുനി;
ഏതാഹി തീഹി വിജ്ജാഹി, തേവിജ്ജോ ഹോതി ബ്രാഹ്മണോ.
‘‘തഥേവ ഭദ്ദാകാപിലാനീ, തേവിജ്ജാ മച്ചുഹായിനീ;
ധാരേതി അന്തിമം ദേഹം, ജിത്വാ മാരം സവാഹനം.
‘‘ദിസ്വാ
ത്യമ്ഹ ഖീണാസവാ ദന്താ, സീതിഭൂതാമ്ഹ നിബ്ബുതാ.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി. (അപ॰ ഥേരീ ൨.൩.൨൪൪-൩൧൩);
അരഹത്തം
൬൩.
‘‘പുത്തോ ബുദ്ധസ്സ ദായാദോ, കസ്സപോ സുസമാഹിതോ;
പുബ്ബേനിവാസം യോവേദി, സഗ്ഗാപായഞ്ച പസ്സതി.
൬൪.
‘‘അഥോ ജാതിക്ഖയം പത്തോ, അഭിഞ്ഞാവോസിതോ മുനി;
ഏതാഹി തീഹി വിജ്ജാഹി, തേവിജ്ജോ ഹോതി ബ്രാഹ്മണോ.
൬൫.
‘‘തഥേവ ഭദ്ദാകാപിലാനീ, തേവിജ്ജാ മച്ചുഹായിനീ;
ധാരേതി അന്തിമം ദേഹം, ജെത്വാ മാരം സവാഹനം.
൬൬.
‘‘ദിസ്വാ ആദീനവം ലോകേ, ഉഭോ പബ്ബജിതാ മയം;
ത്യമ്ഹ ഖീണാസവാ ദന്താ, സീതിഭൂതാമ്ഹ നിബ്ബുതാ’’തി. –
ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി.
തത്ഥ പുത്തോ ബുദ്ധസ്സ ദായാദോതി ബുദ്ധാനുബുദ്ധഭാവതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ അനുജാതസുതോ തതോ ഏവ തസ്സ ദായഭൂതസ്സ നവലോകുത്തരധമ്മസ്സ ആദാനേന ദായാദോ കസ്സപോ ലോകിയലോകുത്തരേഹി സമാധീഹി സുട്ഠു സമാഹിതചിത്തതായ സുസമാഹിതോ. പുബ്ബേനിവാസം യോവേദീതി യോ മഹാകസ്സപത്ഥേരോ പുബ്ബേനിവാസം അത്തനോ പരേസഞ്ച നിവുത്ഥക്ഖന്ധസന്താനം പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണേന പാകടം കത്വാ അവേദി അഞ്ഞാസി പടിവിജ്ഝി. സഗ്ഗാപായഞ്ച പസ്സതീതി ഛബ്ബീസതിദേവലോകഭേദം സഗ്ഗം ചതുബ്ബിധം അപായഞ്ച ദിബ്ബചക്ഖുനാ ഹത്ഥതലേ ആമലകം വിയ പസ്സതി.
അഥോ ജാതിക്ഖയം പത്തോതി തതോ പരം ജാതിക്ഖയസങ്ഖാതം അരഹത്തം പത്തോ. അഭിഞ്ഞായ അഭിവിസിട്ഠേന ഞാണേന അഭിഞ്ഞെയ്യം ധമ്മം അഭിജാനിത്വാ പരിഞ്ഞെയ്യം പരിജാനിത്വാ വോസിതോ നിട്ഠം പത്തോ കതകിച്ചോ. ആസവക്ഖയപഞ്ഞാസങ്ഖാതം മോനം പത്തത്താ മുനി.
തഥേവ ഭദ്ദാകാപിലാനീതി യഥാ മഹാകസ്സപോ ഏതാഹി യഥാവുത്താഹി തീഹി വിജ്ജാഹി തേവിജ്ജോ മച്ചുഹായീ ച, തഥേവ ഭദ്ദാകാപിലാനീ തേവിജ്ജാ മച്ചുഹായിനീതി. തതോ ഏവ ധാരേതി അന്തിമം ദേഹം, ജെത്വാ മാരം സവാഹനന്തി അത്താനമേവ പരം വിയ കത്വാ ദസ്സേതി.
ഇദാനി യഥാ ഥേരസ്സ പടിപത്തി ആദിമജ്ഝപരിയോസാനകല്യാണാ, ഏവം മമപീതി ദസ്സെന്തീ ‘‘ദിസ്വാ ആദീനവ’’ന്തി ഓസാനഗാഥമാഹ. തത്ഥ ത്യമ്ഹ ഖീണാസവാ ദന്താതി തേ മയം മഹാകസ്സപത്ഥേരോ അഹഞ്ച ഉത്തമേന ദമേന ദന്താ സബ്ബസോ ഖീണാസവാ ച അമ്ഹ. സീതിഭൂതാമ്ഹ നിബ്ബുതാതി തതോ ഏവ കിലേസപരിളാഹാഭാവതോ സീതിഭൂതാ സഉപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ നിബ്ബുതാ ച അമ്ഹ ഭവാമാതി അത്ഥോ.
ഭദ്ദാകാപിലാനീഥേരീഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
ചതുക്കനിപാതവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.