൪. കുണ്ഡധാനവഗ്ഗോ
൧. കുണ്ഡധാനത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
സത്താഹം പടിസല്ലീനന്തിആദികം ആയസ്മതോ കുണ്ഡധാനത്ഥേരസ്സ അപദാനം. അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയാനി പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ ഹംസവതീനഗരേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തോ വുത്തനയേന ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ ധമ്മം സുണന്തോ സത്ഥാരം ഏകം ഭിക്ഖും പഠമം സലാകം ഗണ്ഹന്താനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപെന്തം ദിസ്വാ തം ഠാനന്തരം പത്ഥെത്വാ തദനുരൂപം പുഞ്ഞം കരൊന്തോ വിചരി. സോ ഏകദിവസം പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ നിരോധസമാപത്തിതോ വുട്ഠായ നിസിന്നസ്സ മനോസിലാചുണ്ണപിഞ്ജരം മഹന്തം കദലിഫലകണ്ണികം ഉപനേസി, തം ഭഗവാ പടിഗ്ഗഹെത്വാ പരിഭുഞ്ജി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ഏകാദസക്ഖത്തും ദേവേസു ദേവരജ്ജം കാരേസി. ചതുവീസതിവാരേ ച രാജാ അഹോസി ചക്കവത്തീ.
സോ
അഥേകോ ഥേരോ ഏകസ്സ ഹത്ഥേ പത്തചീവരം ദത്വാ സരീരവളഞ്ജനത്ഥം ഉദകഫാസുകട്ഠാനം ഗന്ത്വാ ധോതഹത്ഥപാദോ ഹുത്വാ ഗുമ്ബസമീപതോ നിക്ഖമതി. ഭുമ്മദേവതാ തസ്സ ഥേരസ്സ പച്ഛതോ പച്ഛതോ ഉത്തമരൂപാ ഇത്ഥീ ഹുത്വാ കേസേ വിധുനിത്വാ സംവിധായ ബന്ധന്തീ വിയ പിട്ഠിയം പംസും പുഞ്ഛമാനാ വിയ സാടകം സംവിധായ നിവാസയമാനാ വിയ ച ഹുത്വാ ഥേരസ്സ പദാനുപദികാ ഹുത്വാ ഗുമ്ബതോ നിക്ഖന്താ
തതോ
ഭുമ്മദേവതാ തസ്സ കമ്മസ്സ നിസ്സന്ദേന ഏകം ബുദ്ധന്തരം അപായതോ ന മുച്ചിത്ഥ. സചേ പന കാലേന കാലം മനുസ്സത്തം ആഗച്ഛതി, അഞ്ഞേന യേന കേനചി കതോ ദോസോ തസ്സേവ ഉപരി പതതി. സോ അമ്ഹാകം ഭഗവതോ ഉപ്പന്നകാലേ സാവത്ഥിയം ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തി, ധാനമാണവോതിസ്സ നാമം
ഗാമേ കുണ്ഡധാനോ ഥേരോതി നാമം ജാതം. സോ ഉട്ഠായ സമുട്ഠായ തേഹി കരിയമാനം കേളിം സഹിതും അസക്കൊന്തോ ഉമ്മാദം ഗഹെത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ കൊണ്ഡാ, തുമ്ഹാകം ഉപജ്ഝായോ കൊണ്ഡോ, ആചരിയോ കൊണ്ഡോ’’തി വദതി. അഥ നം സത്ഥു ആരോചേസും – ‘‘കുണ്ഡധാനോ, ഭന്തേ, ദഹരസാമണേരേഹി സദ്ധിം ഏവം ഫരുസവാചം വദതീ’’തി. സത്ഥാ തം പക്കോസാപെത്വാ ‘‘സച്ചം കിര ത്വം, ധാന, ദഹരസാമണേരേഹി സദ്ധിം ഫരുസവാചം വദസീ’’തി പുച്ഛി. തേന ‘‘സച്ചം ഭഗവാ’’തി വുത്തേ – ‘‘കസ്മാ ഏവം വദസീ’’തി ആഹ. ‘‘ഭന്തേ, നിബദ്ധം വിഹേസം സഹിതും അസക്കൊന്തോ ഏവം കഥേമീ’’തി
‘‘മാവോച ഫരുസം കഞ്ചി, വുത്താ പടിവദെയ്യു തം;
ദുക്ഖാ ഹി സാരമ്ഭകഥാ, പടിദണ്ഡാ ഫുസെയ്യു തം.
‘‘സചേ നേരേസി അത്താനം, കംസോ ഉപഹതോ യഥാ;
ഏസ പത്തോസി നിബ്ബാനം, സാരമ്ഭോ തേ ന വിജ്ജതീ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൩൩-൧൩൪) –
ഇമഞ്ച പന തസ്സ ഥേരസ്സ മാതുഗാമേന സദ്ധിം വിചരണഭാവം കോസലരഞ്ഞോപി കഥയിംസു. രാജാ ‘‘ഗച്ഛഥ, ഭണേ, നം വീമംസഥാ’’തി പേസെത്വാ സയമ്പി മന്ദേനേവ പരിവാരേന സദ്ധിം ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ഏകമന്തേ ഓലോകെന്തോ അട്ഠാസി. തസ്മിം ഖണേ ഥേരോ സൂചികമ്മം കരൊന്തോ നിസിന്നോ ഹോതി. സാപി ഇത്ഥീ അവിദൂരേ ഠാനേ ഠിതാ വിയ പഞ്ഞായതി.
രാജാ
തദാ മഹാസുഭദ്ദാ ഉഗ്ഗനഗരേ മിച്ഛാദിട്ഠികുലേ വസമാനാ ‘‘സത്ഥാ മം അനുകമ്പതൂ’’തി ഉപോസഥങ്ഗം അധിട്ഠായ നിരാമഗന്ധാ ഹുത്വാ ഉപരിപാസാദതലേ ഠിതാ ‘‘ഇമാനി പുപ്ഫാനി അന്തരേ അട്ഠത്വാ ദസബലസ്സ മത്ഥകേ വിതാനം ഹുത്വാ തിട്ഠന്തു, ദസബലോ ഇമായ സഞ്ഞായ സ്വേ പഞ്ചഹി ഭിക്ഖുസതേഹി സദ്ധിം മയ്ഹം ഭിക്ഖം ഗണ്ഹതൂ’’തി സച്ചകിരിയം കത്വാ അട്ഠ സുമനപുപ്ഫമുട്ഠിയോ വിസ്സജ്ജേസി. പുപ്ഫാനി ഗന്ത്വാ ധമ്മദേസനാവേലായ സത്ഥു മത്ഥകേ വിതാനം ഹുത്വാ അട്ഠംസു. സത്ഥാ തം സുമനപുപ്ഫവിതാനം ദിസ്വാ ചിത്തേനേവ സുഭദ്ദായ ഭിക്ഖം അധിവാസെത്വാ പുനദിവസേ അരുണേ ഉട്ഠിതേ
൧. ഏവം സോ പൂരിതപുഞ്ഞസമ്ഭാരാനുരൂപേന അരഹാ ഹുത്വാ പത്തഏതദഗ്ഗട്ഠാനോ അത്തനോ പുബ്ബകമ്മം സരിത്വാ സോമനസ്സവസേന പുബ്ബചരിതാപദാനം പകാസെന്തോ സത്താഹം പടിസല്ലീനന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ സത്ഥാഹം സത്തദിവസം നിരോധസമാപത്തിവിഹാരേന പടിസല്ലീനം വിവേകഭൂതന്തി അത്ഥോ. സേസം ഉത്താനത്ഥമേവാതി.
കുണ്ഡധാനത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
൨. സാഗതത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
സോഭിതോ നാമ നാമേനാതിആദികം ആയസ്മതോ സാഗതത്ഥേരസ്സ അപദാനം. അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയാനി പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ സോഭിതോ നാമ ഹുത്വാ തിണ്ണം വേദാനം പാരഗൂ സനിഘണ്ഡുകേടുഭാനം സാക്ഖരപ്പഭേദാനം ഇതിഹാസപഞ്ചമാനം പദകോ വെയ്യാകരണോ ലോകായതമഹാപുരിസലക്ഖണേസു അനവയോ. സോ ഏകദിവസം പദുമുത്തരം ഭഗവന്തം ദ്വത്തിംസമഹാപുരിസലക്ഖണസിരിയാ സോഭമാനം ഉയ്യാനദ്വാരേന ഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ അതീവ പസന്നമാനസോ അനേകേഹി ഉപായേഹി അനേകേഹി ഗുണവണ്ണേഹി ഥോമനം അകാസി. ഭഗവാ തസ്സ ഥോമനം സുത്വാ ‘‘അനാഗതേ ഗോതമസ്സ ഭഗവതോ സാസനേ സാഗതോ നാമ സാവകോ ഭവിസ്സതീ’’തി ബ്യാകരണം അദാസി. സോ തതോ പട്ഠായ പുഞ്ഞാനി കരൊന്തോ യാവതായുകം ഠത്വാ തതോ ചുതോ ദേവലോകേ നിബ്ബത്തോ. കപ്പസതസഹസ്സദേവമനുസ്സേസു ഉഭയസമ്പത്തിയോ അനുഭവിത്വാ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ ഏകസ്മിം കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തോ. തസ്സ മാതാപിതരോ സാഗതോതി നാമം കരിംസു. സോ സാസനേ പസീദിത്വാ പബ്ബജിത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢെത്വാ അരഹത്തം പത്തോ.
൧൭. ഏവം സോ പുഞ്ഞസമ്ഭാരാനുരൂപേന പത്തഅരഹത്തഫലോ അത്തനോ പുബ്ബകമ്മം സരിത്വാ സോമനസ്സജാതോ സോഭിതോ നാമ നാമേനാതിആദിമാഹ. തത്ഥ തദാ പുഞ്ഞസമ്ഭാരസ്സ പരിപൂരണസമയേ നാമേന സോഭിതോ നാമ ബ്രാഹ്മണോ അഹോസിന്തി സമ്ബന്ധോ.
൨൧. വിപഥാ ഉദ്ധരിത്വാനാതി വിരുദ്ധപഥാ കുമഗ്ഗാ, ഉപ്പഥാ വാ ഉദ്ധരിത്വാ അപനെത്വാ. പഥം ആചിക്ഖസേതി, ഭന്തേ, സബ്ബഞ്ഞു തുവം പഥം സപ്പുരിസമഗ്ഗം നിബ്ബാനാധിഗമനുപായം ആചിക്ഖസേ കഥേസി ദേസേസി വിഭജി ഉത്താനിം അകാസീതി അത്ഥോ. സേസം ഉത്താനത്ഥമേവാതി.
സാഗതത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
൩. മഹാകച്ചാനത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
പദുമുത്തരനാഥസ്സാതിആദികം ആയസ്മതോ കച്ചാനത്ഥേരസ്സ അപദാനം. അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയാനി പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ ഗഹപതിമഹാസാലകുലഗേഹേ നിബ്ബത്തെത്വാ വുദ്ധിപ്പത്തോ ഏകദിവസം സത്ഥു സന്തികേ ധമ്മം സുണന്തോ സത്ഥാരം ഏകം ഭിക്ഖും സംഖിത്തേന ഭാസിതസ്സ വിത്ഥാരേന അത്ഥം വിഭജന്താനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപെന്തം
സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന അപരാപരം സുഗതീസുയേവ പരിവത്തെത്വാ കസ്സപദസബലസ്സ കാലേ ബാരാണസിയം കുലഘരേ നിബ്ബത്തിത്വാ പരിനിബ്ബുതേ ഭഗവതി സുവണ്ണചേതിയകരണട്ഠാനം ദസസഹസ്സഗ്ഘനികായ സുവണ്ണിട്ഠകായ പൂജം കത്വാ ‘‘ഭഗവാ മയ്ഹം നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ സരീരം സുവണ്ണവണ്ണം ഹോതൂ’’തി പത്ഥരം അകാസി. തതോ യാവജീവം കുസലം കത്വാ ഏകം ബുദ്ധന്തരം ദേവമനുസ്സേസു കഞ്ചനമാണവോത്വേവ നാമം കരിംസു. സോ വുദ്ധിമന്വായ തയോ വേദേ ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ പിതു അച്ചയേന പുരോഹിതട്ഠാനം ലഭി. സോ ഗൊത്തവസേന കച്ചാനോതി പഞ്ഞായിത്ഥ.
രാജാ ചണ്ഡപജ്ജോതോ ബുദ്ധുപ്പാദം സുത്വാ, ‘‘ആചരിയ, ത്വം തത്ഥ ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം ഇധാനേഹീ’’തി
൩൧. ഏവം സോ പത്തഅരഹത്തഫലോ ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം സംഖിത്തേന ഭാസിതസ്സ വിത്ഥാരേന അത്ഥം വിഭജന്താനം യദിദം മഹാകച്ചാനോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൧൮൮, ൧൯൭) ഏതദഗ്ഗട്ഠാനം പത്വാ അത്തനോ പുബ്ബകമ്മം സരിത്വാ പുബ്ബചരിതാപദാനം പകാസെന്തോ പദുമുത്തരനാഥസ്സാതിആദിമാഹ. തത്ഥ പദുമം നാമ ചേതിയന്തി പദുമേഹി ഛാദിതത്താ വാ പദുമാകാരേഹി കതത്താ വാ ഭഗവതോ വസനഗന്ധകുടിവിഹാരോവ പൂജനീയഭാവേന ചേതിയം, യഥാ ‘‘ഗോതമകചേതിയം, ആളവകചേതിയ’’ന്തി വുത്തേ തേസം യക്ഖാനം നിവസനട്ഠാനം പൂജനീയട്ഠാനത്താ സിലാസനം കാരയിത്വാതി തസ്സാ പദുമനാമികായ ഗന്ധകുടിയാ പുപ്ഫാധാരത്ഥായ ഹെട്ഠാ ഫലികമയം സിലാസനം കാരെത്വാ. സുവണ്ണേനാഭിലേപയിന്തി തം സിലാസനം ജമ്ബോനദസുവണ്ണേന അഭിവിസേസേന ലേപയിം ഛാദേസിന്തി അത്ഥോ.
൩൨. രതനാമയം പഗ്ഗയ്ഹ മുദ്ധനി ധാരെത്വാ വാളബീജനിഞ്ച സേതപവരചാമരിഞ്ച പഗ്ഗയ്ഹ ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം. ലോകബന്ധുസ്സ താദിനോതി സകലലോകബന്ധുസദിസസ്സ താദിഗുണസമങ്ഗിസ്സ ബുദ്ധസ്സ ധാരേസിന്തി അത്ഥോ. സേസം ഉത്താനത്ഥമേവാതി.
മഹാകച്ചാനത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
൪. കാളുദായിത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സാതിആദികം ആയസ്മതോ കാളുദായിത്ഥേരസ്സ അപദാനം. അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ
സോ യാവജീവം കുസലം കത്വാ ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ അമ്ഹാകം ബോധിസത്തസ്സ മാതുകുച്ഛിയം പടിസന്ധിഗ്ഗഹണദിവസേ കപിലവത്ഥുസ്മിംയേവ അമച്ചഗേഹേ പടിസന്ധിം ഗണ്ഹി, ബോധിസത്തേന സദ്ധിം ഏകദിവസംയേവ ജാതോതി തം ദിവസംയേവ നം ദുകൂലചുമ്ബടകേ നിപജ്ജാപെത്വാ ബോധിസത്തസ്സ ഉപട്ഠാനത്ഥായ നയിംസു. ബോധിസത്തേന ഹി സദ്ധിം ബോധിരുക്ഖോ, രാഹുലമാതാ, ചത്താരോ നിധീ, ആരോഹനഹത്ഥീ, അസ്സകണ്ഡകോ, ആനന്ദോ, ഛന്നോ, കാളുദായീതി ഇമേ സത്ത ഏകദിവസേ ജാതത്താ സഹജാതാ നാമ അഹേസും. അഥസ്സ നാമഗ്ഗഹണദിവസേ സകലനഗരസ്സ ഉദഗ്ഗചിത്തദിവസേ ജാതത്താ ഉദായിത്വേവ നാമം അകംസു. ഥോകം കാളധാതുകത്താ പന കാളുദായീതി പഞ്ഞായിത്ഥ. സോ ബോധിസത്തേന സദ്ധിം കുമാരകീളം കീളന്തോ വുദ്ധിം അഗമാസി.
അപരഭാഗേ ലോകനാഥേ മഹാഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖമിത്വാ അനുക്കമേന സബ്ബഞ്ഞുതം പത്വാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കേ രാജഗഹം ഉപനിസ്സായ വേളുവനേ വിഹരന്തേ സുദ്ധോദനമഹാരാജാ തം പവത്തിം സുത്വാ
അഥ രാജാ ചിന്തേസി – ‘‘എത്തകാ ജനാ മയി സിനേഹാഭാവേന ദസബലസ്സ ഇധാഗമനത്ഥായ ന കിഞ്ചി കഥയിംസു, അയം ഖോ ഉദായി ദസബലേന സമവയോ, സഹപംസുകീളികോ, മയി ച സിനേഹോ അത്ഥി, ഇമം പേസെസ്സാമീ’’തി തം പക്കോസാപെത്വാ, ‘‘താത, ത്വം പുരിസസഹസ്സപരിവാരോ രാജഗഹം ഗന്ത്വാ ദസബലം ഇധാനേഹീ’’തി വത്വാ പേസേസി. സോ പന ഗച്ഛന്തോ ‘‘സചാഹം, ദേവ, പബ്ബജിതും ലഭിസ്സാമി, ഏവാഹം ഭഗവന്തം ഇധാനെസ്സാമീ’’തി വത്വാ ‘‘യം കിഞ്ചി കത്വാ മമ പുത്തം ദസ്സേഹീ’’തി വുത്തോ രാജഗഹം ഗന്ത്വാ സത്ഥു ധമ്മദേസനവേലായം പരിസപരിയന്തേ ഠിതോ ധമ്മം സുത്വാ സപരിവാരോ
‘‘അങ്ഗാരിനോ ദാനി ദുമാ ഭദന്തേ, ഫലേസിനോ ഛദനം വിപ്പഹായ;
തേ അച്ചിമന്തോവ പഭാസയന്തി, സമയോ മഹാവീര ഭാഗീ രഥാനം.
‘‘ദുമാനി ഫുല്ലാനി മനോരമാനി, സമന്തതോ സബ്ബദിസാ പവന്തി;
പത്തം പഹായ ഫലമാസസാനാ, കാലോ ഇതോ പക്കമനായ വീര.
‘‘നേവാതിസീതം
പസ്സന്തു തം സാകിയാ കോളിയാ ച, പച്ഛാമുഖം രോഹിനിയം തരന്തം.
‘‘ആസായ കസതേ ഖെത്തം, ബീജം ആസായ വപ്പതി;
ആസായ വാണിജാ യന്തി, സമുദ്ദം ധനഹാരകാ;
യായ ആസായ തിട്ഠാമി, സാ മേ ആസാ സമിജ്ഝതു. (ഥേരഗാ॰ ൫൨൭-൫൩൦);
‘‘നാതിസീതം നാതിഉണ്ഹം, നാതിദുബ്ഭിക്ഖഛാതകം;
സദ്ദലാ ഹരിതാ ഭൂമി, ഏസ കാലോ മഹാമുനി. (അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൨൨൫);
‘‘പുനപ്പുനഞ്ചേവ വപന്തി ബീജം, പുനപ്പുനം വസ്സതി ദേവരാജാ;
പുനപ്പുനം ഖെത്തം കസന്തി കസ്സകാ, പുനപ്പുനം ധഞ്ഞമുപേതി രട്ഠം.
‘‘പുനപ്പുനം യാചനകാ ചരന്തി, പുനപ്പുനം ദാനപ്പതീ ദദന്തി;
പുനപ്പുനം ദാനപ്പതീ ദദിത്വാ, പുനപ്പുനം സഗ്ഗമുപെന്തി ഠാനം.
‘‘വീരോ
മഞ്ഞാമഹം സക്കതി ദേവദേവോ, തയാ ഹി ജാതോ മുനി സച്ചനാമോ.
‘‘സുദ്ധോദനോ നാമ പിതാ മഹേസിനോ, ബുദ്ധസ്സ മാതാ പന മായനാമാ;
യാ ബോധിസത്തം പരിഹരിയ കുച്ഛിനാ, കായസ്സ ഭേദാ തിദിവമ്ഹി മോദതി.
‘‘സാ ഗോതമീ കാലകതാ ഇതോ ചുതാ, ദിബ്ബേഹി കാമേഹി സമങ്ഗിഭൂതാ;
സാ മോദതി കാമഗുണേഹി പഞ്ചഹി, പരിവാരിതാ ദേവഗണേഹി തേഹീ’’തി. (ഥേരഗാ॰ ൫൩൧-൫൩൫);
ഇമാ അങ്ഗാരിനോതി അങ്ഗാരാനി വിയാതി അങ്ഗാരാനി. അങ്ഗാരാനി രത്തപവാളവണ്ണാനി രുക്ഖാനം പുപ്ഫഫലാനി, താനി ഏതേസം സന്തീതി ദാനീതി ഇമസ്മിം കാലേ. ദുമാതി രുക്ഖാ. ഭദന്തേതി ഭദ്ദം അന്തേ ഏതസ്സാതി, ‘‘ഭദന്തേ’’തി ഏകസ്സ ദ-കാരസ്സ ലോപം കത്വാ വുച്ചതി. ഗുണവിസേസയുത്തോ, ഗുണവിസേസയുത്താനഞ്ച അഗ്ഗഭൂതോ സത്ഥാ. തസ്മാ, ഭദന്തേതി സത്ഥു ആലപനമേവ, പച്ചത്തവചനഞ്ചേതം ഏകാരന്തം ‘‘സുഗതേ പടികമ്മേ സുഖേ ദുക്ഖേ ജീവേ’’തിആദീസു വിയ. ഇധ പന സമ്ബോധനട്ഠേ ദട്ഠബ്ബം. തേന വുത്തം, ‘‘ഭദന്തേതി ആലപന’’ന്തി. ‘‘ഭദ്ദസദ്ദേന സമാനത്ഥം പദന്തരമേക’’ന്തി കേചി. ഫലാനി ഏസന്തീതി ഫലേസിനോ. അചേതനേപി ഹി സചേതനകിരിയം ആഹ. ഏവം ഥേരേന യാചിതോ ഭഗവാ തത്ഥ ഗമനേ ബഹൂനം വിസേസാധിഗമനം ദിസ്വാ വീസതിസഹസ്സഖീണാസവപരിവുതോ രാജഗഹതോ അതുരിതചാരികാവസേന കപിലവത്ഥുഗാമിമഗ്ഗം പടിപജ്ജി. ഥേരോ ഇദ്ധിയാ കപിലവത്ഥും ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ പുരതോ ആകാസേ ഠിതോവ അദിട്ഠപുബ്ബവേസം ദിസ്വാ രഞ്ഞാ ‘‘കോസി ത്വ’’ന്തി പുച്ഛിതോ ‘‘അമച്ചപുത്തം തയാ ഭഗവതോ സന്തികം പേസിതം മം ന ജാനാസി, ത്വം ഏവം പന ജാനാഹീ’’തി ദസ്സെന്തോ –
‘‘ബുദ്ധസ്സ പുത്തൊമ്ഹി അസയ്ഹസാഹിനോ, അങ്ഗീരസസ്സപ്പടിമസ്സ താദിനോ;
പിതുപിതാ മയ്ഹം തുവംസി സക്ക, ധമ്മേന മേ ഗോതമ അയ്യകോസീ’’തി. (ഥേരഗാ॰ ൫൩൬) –
ഗാഥമാഹ.
തത്ഥ ബുദ്ധസ്സ പുത്തൊമ്ഹീതി സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധസ്സ ഓരസ്സ പുത്തോ അമ്ഹി. അസയ്ഹസാഹിനോതി അഭിസമ്ബോധിതോ പുബ്ബേ ഠപെത്വാ മഹാബോധിസത്തം അഞ്ഞേഹി സഹിതും വഹിതും അസക്കുണെയ്യത്താ അസയ്ഹസ്സ സകലസ്സ ബോധിസമ്ഭാരസ്സ മഹാകാരുണികാധികാരസ്സ ച സഹനതോ വഹനതോ, തതോ പരമ്പി അഞ്ഞേഹി സഹിതും അഭിഭവിതും അസക്കുണെയ്യത്താ അസയ്ഹാനം പഞ്ചന്നം മാരാനം സഹനതോ അഭിഭവനതോ, ആസയാനുസയചരിതാധിമുത്തിആദിവിഭാഗാവബോധനേന യഥാരഹം വേനെയ്യാനം ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികപരമത്ഥേഹി അനുസാസനീസങ്ഖാതസ്സ അഞ്ഞേഹി അസയ്ഹസ്സ ബുദ്ധകിച്ചസ്സ അങ്ഗീരസസ്സാതി അങ്ഗീകതസീലാദിസമ്പത്തികസ്സ. അങ്ഗമങ്ഗേഹി നിച്ഛരണകഓഭാസസ്സാതി അപരേ. കേചി പന ‘‘അങ്ഗീരസോ, സിദ്ധത്ഥോതി ദ്വേ നാമാനി പിതരായേവ ഗഹിതാനീ’’തി വദന്തി. അപ്പടിമസ്സാതി അനൂപമസ്സ. ഇട്ഠാനിട്ഠേസു താദിലക്ഖണപ്പത്തിയാ താദിനോ. പിതുപിതാ മയ്ഹം തുവംസീതി അരിയജാതിവസേന മയ്ഹം പിതു സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ ലോകവോഹാരേന ത്വം പിതാ അസി. സക്കാതി ജാതിവസേന രാജാനം ആലപതി. ധമ്മേനാതി സഭാവേന അരിയജാതി ലോകിയജാതീതി ദ്വിന്നം ജാതീനം സഭാവസമോധാനേന. ഗോതമാതി രാജാനം ഗൊത്തേന ആലപതി. അയ്യകോസീതി പിതാമഹോ അസി. എത്ഥ ച ‘‘ബുദ്ധസ്സ പുത്തൊമ്ഹീ’’തിആദിം വദന്തോ ഥേരോ അഞ്ഞം ബ്യാകാസി.
ഏവം പന അത്താനം ജാനാപെത്വാ ഹട്ഠതുട്ഠേന രഞ്ഞാ മഹാരഹേ പല്ലങ്കേ നിസീദാപെത്വാ അത്തനോ പടിയാദിതസ്സ നാനഗ്ഗരസഭോജനസ്സ പത്തം പൂരെത്വാ ദിന്നേ ഗമനാകാരം ദസ്സേസി. ‘‘കസ്മാ, ഭന്തേ, ഗന്തുകാമത്ഥ, ഭുഞ്ജഥാ’’തി ച വുത്തേ, ‘‘സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ ഭുഞ്ജിസ്സാമീ’’തി. ‘‘കഹം പന സത്ഥാ’’തി? ‘‘വീസതിസഹസ്സഭിക്ഖുപരിവാരോ തുമ്ഹാകം ദസ്സനത്ഥായ മഗ്ഗം പടിപന്നോ’’തി. ‘‘തുമ്ഹേ ഇമം പിണ്ഡപാതം ഭുഞ്ജഥ, അഞ്ഞം ഭഗവതോ ഹരിസ്സഥ. യാവ ച മമ പുത്തോ ഇമം നഗരം സമ്പാപുണാതി, താവസ്സ ഇതോ പിണ്ഡപാതം ഹരഥാ’’തി വുത്തേ ഥേരോ ഭത്തകിച്ചം കത്വാ രഞ്ഞോ പരിസായ ച ധമ്മം കഥെത്വാ സത്ഥു ആഗമനതോ പുരേതരമേവ സകലരാജനിവേസനം രതനത്തയേ അഭിപ്പസന്നം കരൊന്തോ സബ്ബേസം പസ്സന്താനംയേവ സത്ഥു ആഹരിതബ്ബഭത്തപുണ്ണം പത്തം ആകാസേ വിസ്സജ്ജെത്വാ സയമ്പി വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ പിണ്ഡപാതം ഉപനാമെത്വാ സത്ഥു ഹത്ഥേ ഠപേസി. സത്ഥാ തം പിണ്ഡപാതം പരിഭുഞ്ജി. ഏവം സട്ഠിയോജനമഗ്ഗേ ദിവസേ ദിവസേ യോജനം ഗച്ഛന്തസ്സ ഭഗവതോ രാജഗേഹതോയേവ പിണ്ഡപാതം ആഹരിത്വാ അദാസി. അഥ നം ഭഗവാ ‘‘അയം മയ്ഹം പിതുനോ സകലനിവേസനം പസാദേതീ’’തി ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം കുലപ്പസാദകാനം ഭിക്ഖൂനം യദിദം കാളുദായീ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൨൧൯, ൨൨൫) കുലപ്പസാദകാനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസി.
൪൮-൯. ഏവം സോ കതപുഞ്ഞസമ്ഭാരാനുരൂപേന അരഹത്തം പത്വാ പത്തഏതദഗ്ഗട്ഠാനോ അത്തനോ പുബ്ബകമ്മം പദുമുത്തരസ്സ ബുദ്ധസ്സാതിആദിമാഹ. അദ്ധാനം പടിപന്നസ്സാതി അപരരട്ഠം ഗമനത്ഥായ ദൂരമഗ്ഗം പടിപജ്ജന്തസ്സ. ചരതോ ചാരികം തദാതി അന്തോമണ്ഡലം മജ്ഝേമണ്ഡലം ബഹിമണ്ഡലന്തി തീണി മണ്ഡലാനി തദാ ചാരികം ചരതോ ചരന്തസ്സ പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ സുഫുല്ലം സുട്ഠു ഫുല്ലം പബോധിതം ഗയ്ഹ ഗഹെത്വാ ന കേവലമേവ പദുമം, ഉപ്പലഞ്ച മല്ലികം വികസിതം അഹം ഗയ്ഹ ഉഭോഹി ഹത്ഥേഹി ഗഹെത്വാ പൂരേസിന്തി സമ്ബന്ധോ. പരമന്നം ഗഹെത്വാനാതി പരമം ഉത്തമം സെട്ഠം മധുരം സബ്ബസുപക്കം സാലിഓദനം ഗഹെത്വാ സത്ഥുനോ അദാസിം ഭോജേസിന്തി അത്ഥോ.
൯൭. സക്യാനം നന്ദിജനനോതി സക്യരാജകുലാനം ഭഗവതോ ഞാതീനം ആരോഹപരിണാഹരൂപയൊബ്ബനവചനാലപനസമ്പത്തിയാ നന്ദം തുട്ഠിം ജനെന്തോ ഉപ്പാദെന്തോ. ഞാതിബന്ധു ഭവിസ്സതീതി ഞാതോ പാകടോ ബന്ധു ഭവിസ്സതി. സേസം സുവിഞ്ഞെയ്യമേവാതി.
കാളുദായിത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
൫. മോഘരാജത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
അത്ഥദസ്സീ തു ഭഗവാതിആദികം ആയസ്മതോ മോഘരാജത്ഥേരസ്സ അപദാനം. അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയാനി പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ വിഞ്ഞുതം പത്തോ ഏകദിവസം സത്ഥു സന്തികേ ധമ്മം സുണന്തോ സത്ഥാരം ഏകം ഭിക്ഖും ലൂഖചീവരധരാനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപെന്തം ദിസ്വാ തം ഠാനന്തരം ആകങ്ഖന്തോ പണിധാനം കത്വാ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ പുഞ്ഞാനി കരൊന്തോ അത്ഥദസ്സിസ്സ ഭഗവതോ കാലേ പുന ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ ബ്രാഹ്മണാനം വിജ്ജാസിപ്പേസു നിപ്ഫത്തിം ഗതോ ഏകദിവസം അത്ഥദസ്സിം ഭഗവന്തം ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതം രഥിയം ഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ പസന്നമാനസോ പഞ്ചപതിട്ഠിതേന വന്ദിത്വാ സിരസി അഞ്ജലിം കത്വാ ‘‘യാവതാ രൂപിനോ സത്ഥാ’’തിആദീഹി ഛഹി ഗാഥാഹി അഭിത്ഥവിത്വാ ഭാജനം പൂരെത്വാ മധും ഉപനേസി. സത്ഥാ തം പടിഗ്ഗഹെത്വാ അനുമോദനം അകാസി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ കസ്സപഭഗവതോ കാലേ കട്ഠവാഹനസ്സ നാമ രഞ്ഞോ അമച്ചോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തോ തേന സത്ഥു ആനയനത്ഥായ മോഘരാജാതി ലദ്ധനാമോ ബാവരീയബ്രാഹ്മണസ്സ
൬൪. ഏവം അത്ഥദസ്സീ തു ഭഗവാതിആദിമാഹ. തം സബ്ബം ഉത്താനത്ഥമേവ.
൭൩. പുടകം പൂരയിത്വാനാതി പുടകം വുച്ചതി വാരകം, ഘടം വാ. അനേളകം നിദ്ദോസം മക്ഖികണ്ഡവിരഹിതം ഖുദ്ദമധുനാ ഘടം പൂരെത്വാ തം ഉഭോഹി ഹത്ഥേഹി പഗ്ഗയ്ഹ പകാരേന ആദരേന ഗഹെത്വാ മഹേസിനോ ഭഗവതോ ഉപനേസിന്തി സമ്ബന്ധോ. സേസം സുവിഞ്ഞെയ്യമേവാതി.
മോഘരാജത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
൬. അധിമുത്തത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
നിബ്ബുതേ ലോകനാഥമ്ഹീതിആദികം ആയസ്മതോ അധിമുത്തത്ഥേരസ്സ അപദാനം (ഥേരഗാ॰ അട്ഠ॰ ൨.അധിമുത്തത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ). അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയാനി പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ അത്ഥദസ്സിമ്ഹി ലോകനാഥേ പരിനിബ്ബുതേ ഏകസ്മിം കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തോ രതനത്തയേ പസന്നോ ഭിക്ഖുസങ്ഘം നിമന്തെത്വാ ഉച്ഛൂഹി മണ്ഡപം കാരെത്വാ മഹാദാനം പവത്തെത്വാ പരിയോസാനേ സന്തിപദം പണിധേസി. സോ തതോ ചുതോ ദേവേസു ച മനുസ്സേസു ച ഉഭയസമ്പത്തിയോ അനുഭവിത്വാ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ ഏകസ്മിം കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തോ സാസനേ പസീദിത്വാ സദ്ധായ പതിട്ഠിതത്താ അധിമുത്തത്ഥേരോതി പാകടോ.
൮൪. ഏവം നിബ്ബുതേ ലോകനാഥമ്ഹീതിആദിമാഹ. തം സബ്ബം ഉത്താനത്ഥമേവാതി.
അധിമുത്തത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
൭. ലസുണദായകത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേതിആദികം ലസുണദായകത്ഥേരോതി പാകടോ.
൮൯. അത്തനോ പുബ്ബകമ്മം സരിത്വാ സോമനസ്സജാതോ പുബ്ബചരിതാപദാനം പകാസെന്തോ ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേതിആദിമാഹ. തത്ഥ ഹിമാലയപബ്ബതസ്സ പരിയോസാനേ മനുസ്സാനം സഞ്ചരണട്ഠാനേ യദാ വിപസ്സീ ഭഗവാ ഉദപാദി, തദാ അഹം താപസോ അഹോസിന്തി സമ്ബന്ധോ. ലസുണം ഉപജീവാമീതി രത്തലസുണം രോപെത്വാ തദേവ ഗോചരം കത്വാ ജീവികം കപ്പേമീതി അത്ഥോ. തേന വുത്തം ‘‘ലസുണം മയ്ഹഭോജന’’ന്തി.
൯൦. ഖാരിയോ പൂരയിത്വാനാതി താപസഭാജനാനി ലസുണേന പൂരയിത്വാ കാജേനാദായ സങ്ഘാരാമം സങ്ഘസ്സ വസനട്ഠാനം ഹേമന്താദീസു തീസു കാലേസു സങ്ഘസ്സ ചതൂഹി ഇരിയാപഥേഹി വസനവിഹാരം അഗച്ഛിം അഗമാസിന്തി അത്ഥോ. ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേനാതി അഹം സന്തുട്ഠോ സോമനസ്സയുത്തചിത്തേന സങ്ഘസ്സ ലസുണം അദാസിന്തി അത്ഥോ.
൯൧. വിപസ്സിസ്സ…പേ॰… നിരതസ്സഹന്തി നരാനം അഗ്ഗസ്സ സെട്ഠസ്സ അസ്സ വിപസ്സിസ്സ ഭഗവതോ സാസനേ നിരതോ നിസ്സേസേന രതോ അഹന്തി സമ്ബന്ധോ. സങ്ഘസ്സ…പേ॰… മോദഹന്തി അഹം സങ്ഘസ്സ ലസുണദാനം ദത്വാ സഗ്ഗമ്ഹി സുട്ഠു അഗ്ഗസ്മിം ദേവലോകേ ആയുകപ്പം ദിബ്ബസമ്പത്തിം അനുഭവമാനോ മോദിം, സന്തുട്ഠോ ഭവാമീതി അത്ഥോ. സേസം സുവിഞ്ഞെയ്യമേവാതി.
ലസുണദായകത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
൮. ആയാഗദായകത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
നിബ്ബുതേ ലോകനാഥമ്ഹീതിആദികം ആയസ്മതോ ആയാഗദായകത്ഥേരസ്സ അപദാനം. അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയാനി പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ സിഖിസ്സ ഭഗവതോ പരിനിബ്ബുതകാലേ ഏകസ്മിം കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തോ സാസനേ പസന്നോ വഡ്ഢകീനം മൂലം ദത്വാ അതിമനോഹരം ദീഘം ഭോജനസാലം കാരാപെത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം നിമന്തെത്വാ പണീതേനാഹാരേന ഭോജെത്വാ മഹാദാനം ദത്വാ ചിത്തം പസാദേസി. സോ യാവതായുകം പുഞ്ഞാനി കത്വാ ദേവമനുസ്സേസുയേവ സംസരന്തോ ഉഭയസമ്പത്തിം അനുഭവിത്വാ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തോ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജിത്വാ ഘടെന്തോ വായമന്തോ വിപസ്സനം വഡ്ഢെത്വാ ന ചിരസ്സേവ അരഹത്തം പാപുണി. പുബ്ബേ കതപുഞ്ഞവസേന ആയാഗത്ഥേരോതി പാകടോ.
൯൪. ഏവം സോ കതപുഞ്ഞസമ്ഭാരവസേന അരഹത്തം പത്വാ അത്തനാ പുബ്ബേ കതകുസലകമ്മം സരിത്വാ സോമനസ്സജാതോ പുബ്ബചരിതാപദാനം പകാസെന്തോ നിബ്ബുതേ ലോകനാഥമ്ഹീതിആദിമാഹ. തത്ഥ നിബ്ബുതേതി വദതം ‘‘മയം ബുദ്ധാ’’തി വദന്താനം അന്തരേ വരേ ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേനാതി സദ്ധതായ ഹട്ഠപഹട്ഠോ സോമനസ്സയുത്തചിത്തതായ പഹട്ഠേന ചിത്തേന ഉത്തമം ഥൂപം സെട്ഠം ചേതിയം അവന്ദിം പണാമയിന്തി അത്ഥോ.
൯൫. വഡ്ഢകീഹി കഥാപെത്വാതി ‘‘ഭോജനസാലായ പമാണം കിത്തക’’ന്തി പമാണം കഥാപെത്വാതി അത്ഥോ. മൂലം ദത്വാനഹം തദാതി തദാ തസ്മിം കാലേ അഹം കമ്മകരണത്ഥായ തേസം വഡ്ഢകീനം മൂലം ദത്വാ ആയാഗം
൯൭. ആയാഗസ്സ ഇദം ഫലന്തി ഭോജനസാലദാനസ്സ ഇദം വിപാകന്തി അത്ഥോ.
ആയാഗദായകത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
൯. ധമ്മചക്കികത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
സിദ്ധത്ഥസ്സ ഭഗവതോതിആദികം ആയസ്മതോ ധമ്മചക്കികത്ഥേരസ്സ അപദാനം. അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു ധമ്മചക്കികത്ഥേരോതി പാകടോ ജാതോ അഹോസി.
൧൦൨. സോ പുഞ്ഞസമ്ഭാരാനുരൂപേന പത്തഅരഹത്തഫലോ അത്തനോ പുബ്ബകമ്മം സരിത്വാ ജാതസോമനസ്സോ പുബ്ബചരിതാപദാനം പകാസെന്തോ സിദ്ധത്ഥസ്സ ഭഗവതോതിആദിമാഹ. സീഹാസനസ്സ സമ്മുഖാതി സീഹസ്സ ഭഗവതോ നിസിന്നസ്സ സമ്മുഖാ ബുദ്ധാസനസ്സ അഭിമുഖട്ഠാനേതി അത്ഥോ, ധമ്മചക്കം മേ ഠപിതന്തി മയാ ധമ്മചക്കാകാരേന ഉഭതോ സീഹരൂപം ദസ്സെത്വാ മജ്ഝേ ആദാസസദിസം കാരെത്വാ കതം ധമ്മചക്കം ഠപിതം പൂജിതം. കിം ഭൂതം? വിഞ്ഞൂഹി മേധാവീഹി ‘‘അതീവ സുന്ദര’’ന്തി വണ്ണിതം ഥോമിതം സുകതം ധമ്മചക്കന്തി സമ്ബന്ധോ.
൧൦൩. ചാരുവണ്ണോവ സോഭാമീതി സുവണ്ണവണ്ണോ ഇവ സോഭാമി വിരോചാമീതി സോഭാമി വിരോചാമീതി അത്ഥോ. സയൊഗ്ഗബലവാഹനോതി സുവണ്ണസിവികാദീഹി യൊഗ്ഗേഹി ച സേനാപതിമഹാമത്താദീഹി സേവകേഹി ബലേഹി ച ഹത്ഥിഅസ്സരഥസങ്ഖാതേഹി വാഹനേഹി ച സഹിതോതി അത്ഥോ. ബഹുജ്ജനാ ബഹവോ മനുസ്സാ അനുയന്താ മമാനുവത്തന്താ നിച്ചം നിച്ചകാലം പരിവാരെന്തീതി സമ്ബന്ധോ. സേസം സുവിഞ്ഞെയ്യമേവാതി.
ധമ്മചക്കികത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
൧൦. കപ്പരുക്ഖിയത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
സിദ്ധത്ഥസ്സ ഭഗവതോതിആദികം ആയസ്മതോ കപ്പരുക്ഖിയത്ഥേരസ്സ അപദാനം (ഥേരഗാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൫൭൬). അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തേസു തേസു ഭവേസു നിബ്ബാനാധിഗമൂപായഭൂതാനി പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ സിദ്ധത്ഥസ്സ ഭഗവതോ കാലേ വിഭവസമ്പന്നേ ഏകസ്മിം കുലേ നിബ്ബത്തോ മഹദ്ധനോ മഹാഭോഗോ കപ്പരുക്ഖിയത്ഥേരോതി പാകടോ അഹോസി.
൧൦൮. സോ ഏവം പത്തഅരഹത്തഫലോ അത്തനോ പുബ്ബകമ്മം സരിത്വാ സോമനസ്സവസേന പുബ്ബചരിതാപദാനം പകാസെന്തോ സിദ്ധത്ഥസ്സ ഭഗവതോതിആദിമാഹ. ഥൂപസെട്ഠസ്സ സമ്മുഖാതി സെട്ഠസ്സ ഉത്തമസ്സ ധാതുനിഹിതഥൂപസ്സ ചേതിയസ്സ സമ്മുഖട്ഠാനേ വിചിത്തദുസ്സേ അനേകവണ്ണേഹി വിസമേന വിസദിസേന ചിത്തേന മനോഹരേ ചിനപട്ടസോമാരപട്ടാദികേ ദുസ്സേ ലഗെത്വാ ഓലഗ്ഗെത്വാ കപ്പരുക്ഖം ഠപേസിം അഹം പതിട്ഠപേസിന്തി അത്ഥോ. സേസം ഉത്താനത്ഥമേവാതി.
കപ്പരുക്ഖിയത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
ചതുത്ഥവഗ്ഗവണ്ണനാ സമത്താ.