൨. ഹത്ഥിനാഗവഗ്ഗോ
൧. മാതുപോസകചരിയാ
൧.
‘‘യദാ
ന തദാ അത്ഥി മഹിയാ, ഗുണേന മമ സാദിസോ.
൨.
‘‘പവനേ ദിസ്വാ വനചരോ, രഞ്ഞോ മം പടിവേദയി;
‘തവാനുച്ഛവോ മഹാരാജ, ഗജോ വസതി കാനനേ.
൩.
‘‘‘ന തസ്സ പരിക്ഖായത്ഥോ, നപി ആളകകാസുയാ;
സഹ ഗഹിതേ
൪.
‘‘തസ്സ തം വചനം സുത്വാ, രാജാപി തുട്ഠമാനസോ;
പേസേസി ഹത്ഥിദമകം, ഛേകാചരിയം സുസിക്ഖിതം.
൫.
‘‘ഗന്ത്വാ സോ ഹത്ഥിദമകോ, അദ്ദസ പദുമസ്സരേ;
ഭിസമുളാലം
൬.
‘‘വിഞ്ഞായ മേ സീലഗുണം, ലക്ഖണം ഉപധാരയി;
‘ഏഹി പുത്താ’തി പത്വാന, മമ സൊണ്ഡായ അഗ്ഗഹി.
൭.
‘‘യം മേ തദാ പാകതികം, സരീരാനുഗതം ബലം;
അജ്ജ നാഗസഹസ്സാനം, ബലേന സമസാദിസം.
൮.
‘‘യദിഹം തേസം പകുപ്പെയ്യം, ഉപേതാനം ഗഹണായ മം;
പടിബലോ ഭവേ തേസം, യാവ രജ്ജമ്പി മാനുസം.
൯.
‘‘അപി
ന കരോമി ചിത്തേ അഞ്ഞഥത്തം, പക്ഖിപന്തം മമാളകേ.
൧൦.
‘‘യദി തേ മം തത്ഥ കൊട്ടെയ്യും, ഫരസൂഹി തോമരേഹി ച;
നേവ തേസം പകുപ്പെയ്യം, സീലഖണ്ഡഭയാ മമാ’’തി.
മാതുപോസകചരിയം പഠമം.
൨. ഭൂരിദത്തചരിയാ
൧൧.
‘‘പുനാപരം
വിരൂപക്ഖേന മഹാരഞ്ഞാ, ദേവലോകമഗഞ്ഛഹം.
൧൨.
‘‘തത്ഥ പസ്സിത്വാഹം ദേവേ, ഏകന്തം സുഖസമപ്പിതേ;
തം സഗ്ഗഗമനത്ഥായ, സീലബ്ബതം സമാദിയിം.
൧൩.
‘‘സരീരകിച്ചം കത്വാന, ഭുത്വാ യാപനമത്തകം;
ചതുരോ അങ്ഗേ അധിട്ഠായ, സേമി വമ്മികമുദ്ധനി.
൧൪.
‘‘ഛവിയാ ചമ്മേന മംസേന, നഹാരുഅട്ഠികേഹി വാ;
യസ്സ ഏതേന കരണീയം, ദിന്നംയേവ ഹരാതു സോ.
൧൫.
‘‘സംസിതോ അകതഞ്ഞുനാ, ആലമ്പായനോ
പേളായ പക്ഖിപിത്വാന, കീളേതി മം തഹിം തഹിം.
൧൬.
‘‘പേളായ പക്ഖിപന്തേപി, സമ്മദ്ദന്തേപി പാണിനാ;
ആലമ്പായനേ
൧൭.
‘‘സകജീവിതപരിച്ചാഗോ
സീലവീതിക്കമോ മയ്ഹം, പഥവീഉപ്പതനം വിയ.
൧൮.
‘‘നിരന്തരം ജാതിസതം, ചജെയ്യം മമ ജീവിതം;
നേവ സീലം പഭിന്ദെയ്യം, ചതുദ്ദീപാന ഹേതുപി.
൧൯.
‘‘അപി ചാഹം സീലരക്ഖായ, സീലപാരമിപൂരിയാ;
ന കരോമി ചിത്തേ അഞ്ഞഥത്തം, പക്ഖിപന്തമ്പി പേളകേ’’തി.
ഭൂരിദത്തചരിയം ദുതിയം.
൩. ചമ്പെയ്യനാഗചരിയാ
൨൦.
‘‘പുനാപരം യദാ ഹോമി, ചമ്പെയ്യകോ മഹിദ്ധികോ;
തദാപി ധമ്മികോ ആസിം, സീലബ്ബതസമപ്പിതോ.
൨൧.
‘‘തദാപി
അഹിതുണ്ഡികോ ഗഹെത്വാന, രാജദ്വാരമ്ഹി കീളതി.
൨൨.
‘‘യം
തസ്സ ചിത്താനുവത്തന്തോ, ഹോമി ചിന്തിതസന്നിഭോ.
൨൩.
‘‘ഥലം
യദിഹം തസ്സ പകുപ്പെയ്യം, ഖണേന ഛാരികം കരേ.
൨൪.
‘‘യദി ചിത്തവസീ ഹെസ്സം, പരിഹായിസ്സാമി സീലതോ;
സീലേന പരിഹീനസ്സ, ഉത്തമത്ഥോ ന സിജ്ഝതി.
൨൫.
‘‘കാമം
നേവ സീലം പഭിന്ദെയ്യം, വികിരന്തേ ഭുസം വിയാ’’തി.
ചമ്പെയ്യനാഗചരിയം തതിയം.
൪. ചൂളബോധിചരിയാ
൨൬.
‘‘പുനാപരം യദാ ഹോമി, ചൂളബോധി സുസീലവാ;
ഭവം ദിസ്വാന ഭയതോ, നെക്ഖമ്മം അഭിനിക്ഖമിം.
൨൭.
‘‘യാ മേ ദുതിയികാ ആസി, ബ്രാഹ്മണീ കനകസന്നിഭാ;
സാപി വട്ടേ അനപെക്ഖാ, നെക്ഖമ്മം അഭിനിക്ഖമി.
൨൮.
‘‘നിരാലയാ ഛിന്നബന്ധൂ, അനപെക്ഖാ കുലേ ഗണേ;
ചരന്താ ഗാമനിഗമം, ബാരാണസിമുപാഗമും.
൨൯.
‘‘തത്ഥ വസാമ നിപകാ, അസംസട്ഠാ കുലേ ഗണേ;
നിരാകുലേ അപ്പസദ്ദേ, രാജുയ്യാനേ വസാമുഭോ.
൩൦.
‘‘ഉയ്യാനദസ്സനം ഗന്ത്വാ, രാജാ അദ്ദസ ബ്രാഹ്മണിം;
ഉപഗമ്മ മമം പുച്ഛി, ‘തുയ്ഹേസാ കാ കസ്സ ഭരിയാ’.
൩൧.
‘‘ഏവം വുത്തേ അഹം തസ്സ, ഇദം വചനമബ്രവിം;
‘ന മയ്ഹം ഭരിയാ ഏസാ, സഹധമ്മാ ഏകസാസനീ’.
൩൨.
‘‘തിസ്സാ
നിപ്പീളയന്തോ ബലസാ, അന്തേപുരം പവേസയി.
൩൩.
‘‘ഓദപത്തകിയാ
ആകഡ്ഢിത്വാ നയന്തിയാ, കോപോ മേ ഉപപജ്ജഥ.
൩൪.
‘‘സഹ
തത്ഥേവ കോപം നിഗ്ഗണ്ഹിം, നാദാസിം വഡ്ഢിതൂപരി.
൩൫.
‘‘യദി നം ബ്രാഹ്മണിം കോചി, കൊട്ടെയ്യ തിണ്ഹസത്തിയാ;
നേവ സീലം പഭിന്ദെയ്യം, ബോധിയായേവ കാരണാ.
൩൬.
‘‘ന മേസാ ബ്രാഹ്മണീ ദെസ്സാ, നപി മേ ബലം ന വിജ്ജതി;
സബ്ബഞ്ഞുതം പിയം മയ്ഹം, തസ്മാ സീലാനുരക്ഖിസ’’ന്തി.
ചൂളബോധിചരിയം ചതുത്ഥം.
൫. മഹിംസരാജചരിയാ
൩൭.
‘‘പുനാപരം
പവഡ്ഢകായോ ബലവാ, മഹന്തോ ഭീമദസ്സനോ.
൩൮.
‘‘പബ്ഭാരേ ഗിരിദുഗ്ഗേ
ഹോതെത്ഥ ഠാനം മഹിംസാനം, കോചി കോചി തഹിം തഹിം.
൩൯.
‘‘വിചരന്തോ ബ്രഹാരഞ്ഞേ, ഠാനം അദ്ദസ ഭദ്ദകം;
തം ഠാനം ഉപഗന്ത്വാന, തിട്ഠാമി ച സയാമി ച.
൪൦.
‘‘അഥെത്ഥ കപിമാഗന്ത്വാ, പാപോ അനരിയോ ലഹു;
ഖന്ധേ നലാടേ ഭമുകേ, മുത്തേതി ഓഹനേതിതം.
൪൧.
‘‘സകിമ്പി ദിവസം ദുതിയം, തതിയം ചതുത്ഥമ്പി ച;
ദൂസേതി മം സബ്ബകാലം, തേന ഹോമി ഉപദ്ദുതോ.
൪൨.
‘‘മമം
‘നാസേഹേതം ഛവം പാപം, സിങ്ഗേഹി ച ഖുരേഹി ച’.
൪൩.
‘‘ഏവം
‘കിം ത്വം മക്ഖേസി കുണപേന, പാപേന അനരിയേന മം.
൪൪.
‘‘‘യദിഹം
സീലഞ്ച മേ പഭിജ്ജെയ്യ, വിഞ്ഞൂ ച ഗരഹെയ്യു മം.
൪൫.
‘‘‘ഹീളിതാ ജീവിതാ വാപി, പരിസുദ്ധേന മതം വരം;
ക്യാഹം ജീവിതഹേതൂപി, കാഹാമിം പരഹേഠനം’.
൪൬.
‘‘മമേവായം മഞ്ഞമാനോ, അഞ്ഞേപേവം കരിസ്സതി;
തേവ തസ്സ വധിസ്സന്തി, സാ മേ മുത്തി ഭവിസ്സതി.
൪൭.
‘‘ഹീനമജ്ഝിമഉക്കട്ഠേ, സഹന്തോ അവമാനിതം;
ഏവം ലഭതി സപ്പഞ്ഞോ, മനസാ യഥാ പത്ഥിത’’ന്തി.
മഹിംസരാജചരിയം പഞ്ചമം.
൬. രുരുരാജചരിയാ
൪൮.
‘‘പുനാപരം യദാ ഹോമി, സുതത്തകനകസന്നിഭോ;
മിഗരാജാ രുരുനാമ, പരമസീലസമാഹിതോ.
൪൯.
‘‘രമ്മേ പദേസേ രമണീയേ, വിവിത്തേ അമനുസ്സകേ;
തത്ഥ വാസം ഉപഗഞ്ഛിം, ഗങ്ഗാകൂലേ മനോരമേ.
൫൦.
‘‘അഥ
പുരിസോ ഗങ്ഗായ പപതി, ‘ജീവാമി വാ മരാമി വാ’.
൫൧.
‘‘രത്തിന്ദിവം
രവന്തോ കരുണം രവം, മജ്ഝേ ഗങ്ഗായ ഗച്ഛതി.
൫൨.
‘‘തസ്സാഹം സദ്ദം സുത്വാന, കരുണം പരിദേവതോ;
ഗങ്ഗായ തീരേ ഠത്വാന, അപുച്ഛിം ‘കോസി ത്വം നരോ’.
൫൩.
‘‘സോ മേ പുട്ഠോ ച ബ്യാകാസി, അത്തനോ കരണം തദാ;
‘ധനികേഹി ഭീതോ തസിതോ, പക്ഖന്ദോഹം മഹാനദിം’.
൫൪.
‘‘തസ്സ
പവിസിത്വാ നീഹരിം തസ്സ, അന്ധകാരമ്ഹി രത്തിയാ.
൫൫.
‘‘അസ്സത്ഥകാലമഞ്ഞായ, തസ്സാഹം ഇദമബ്രവിം;
‘ഏകം തം വരം യാചാമി, മാ മം കസ്സചി പാവദ’.
൫൬.
‘‘നഗരം
രാജാനം സോ ഗഹെത്വാന, ഉപഗഞ്ഛി മമന്തികം.
൫൭.
‘‘യാവതാ കരണം സബ്ബം, രഞ്ഞോ ആരോചിതം മയാ;
രാജാ സുത്വാന വചനം, ഉസും തസ്സ പകപ്പയി;
‘ഇധേവ ഘാതയിസ്സാമി, മിത്തദുബ്ഭിം
൫൮.
‘‘തമഹം അനുരക്ഖന്തോ, നിമ്മിനിം മമ അത്തനാ;
‘തിട്ഠതേസോ മഹാരാജ, കാമകാരോ ഭവാമി തേ’.
൫൯.
‘‘അനുരക്ഖിം മമ സീലം, നാരക്ഖിം മമ ജീവിതം;
സീലവാ ഹി തദാ ആസിം, ബോധിയായേവ കാരണാ’’തി.
രുരുരാജചരിയം ഛട്ഠം.
൭. മാതങ്ഗചരിയാ
൬൦.
‘‘പുനാപരം
മാതങ്ഗോ നാമ നാമേന, സീലവാ സുസമാഹിതോ.
൬൧.
‘‘അഹഞ്ച ബ്രാഹ്മണോ ഏകോ, ഗങ്ഗാകൂലേ വസാമുഭോ;
അഹം വസാമി ഉപരി, ഹെട്ഠാ വസതി ബ്രാഹ്മണോ.
൬൨.
‘‘വിചരന്തോ അനുകൂലമ്ഹി, ഉദ്ധം മേ അസ്സമദ്ദസ;
തത്ഥ മം പരിഭാസെത്വാ, അഭിസപി മുദ്ധഫാലനം.
൬൩.
‘‘യദിഹം തസ്സ പകുപ്പെയ്യം, യദി സീലം ന ഗോപയേ;
ഓലോകെത്വാനഹം തസ്സ, കരെയ്യം ഛാരികം വിയ.
൬൪.
‘‘യം
തസ്സേവ മത്ഥകേ നിപതി, യോഗേന തം പമോചയിം.
൬൫.
‘‘അനുരക്ഖിം
സീലവാ ഹി തദാ ആസിം, ബോധിയായേവ കാരണാ’’തി.
മാതങ്ഗചരിയം സത്തമം.
൮. ധമ്മദേവപുത്തചരിയാ
൬൬.
‘‘പുനാപരം
ധമ്മോ നാമ മഹായക്ഖോ, സബ്ബലോകാനുകമ്പകോ.
൬൭.
‘‘ദസകുസലകമ്മപഥേ
ചരാമി ഗാമനിഗമം, സമിത്തോ സപരിജ്ജനോ.
൬൮.
‘‘പാപോ കദരിയോ യക്ഖോ, ദീപെന്തോ ദസ പാപകേ;
സോപെത്ഥ മഹിയാ ചരതി, സമിത്തോ സപരിജ്ജനോ.
൬൯.
‘‘ധമ്മവാദീ അധമ്മോ ച, ഉഭോ പച്ചനികാ മയം;
ധുരേ ധുരം ഘട്ടയന്താ, സമിമ്ഹാ പടിപഥേ ഉഭോ.
൭൦.
‘‘കലഹോ വത്തതീ ഭെസ്മാ, കല്യാണപാപകസ്സ ച;
മഗ്ഗാ ഒക്കമനത്ഥായ, മഹായുദ്ധോ ഉപട്ഠിതോ.
൭൧.
‘‘യദിഹം തസ്സ കുപ്പെയ്യം, യദി ഭിന്ദേ തപോഗുണം;
സഹപരിജനം തസ്സ, രജഭൂതം കരെയ്യഹം.
൭൨.
‘‘അപിചാഹം സീലരക്ഖായ, നിബ്ബാപെത്വാന മാനസം;
സഹ ജനേനൊക്കമിത്വാ, പഥം പാപസ്സ ദാസഹം.
൭൩.
‘‘സഹ പഥതോ ഒക്കന്തേ, കത്വാ ചിത്തസ്സ നിബ്ബുതിം;
വിവരം അദാസി പഥവീ, പാപയക്ഖസ്സ താവദേ’’തി.
ധമ്മദേവപുത്തചരിയം അട്ഠമം.
൯. അലീനസത്തുചരിയാ
൭൪.
‘‘പഞ്ചാലരട്ഠേ
രാജാ ജയദ്ദിസോ നാമ, സീലഗുണമുപാഗതോ.
൭൫.
‘‘തസ്സ
അലീനസത്തോ ഗുണവാ, അനുരക്ഖപരിജനോ സദാ.
൭൬.
‘‘പിതാ മേ മിഗവം ഗന്ത്വാ, പോരിസാദം ഉപാഗമി;
സോ മേ പിതുമഗ്ഗഹേസി, ‘ഭക്ഖോസി മമ മാ ചലി’.
൭൭.
‘‘തസ്സ
ഊരുക്ഖമ്ഭോ അഹു തസ്സ, ദിസ്വാന പോരിസാദകം.
൭൮.
‘‘മിഗവം ഗഹെത്വാ മുഞ്ചസ്സു, കത്വാ ആഗമനം പുന;
ബ്രാഹ്മണസ്സ ധനം ദത്വാ, പിതാ ആമന്തയീ മമം.
൭൯.
‘‘‘രജ്ജം പുത്ത പടിപജ്ജ, മാ പമജ്ജി പുരം ഇദം;
കതം മേ പോരിസാദേന, മമ ആഗമനം പുന’.
൮൦.
‘‘മാതാപിതൂ ച വന്ദിത്വാ, നിമ്മിനിത്വാന അത്തനാ;
നിക്ഖിപിത്വാ ധനും ഖഗ്ഗം, പോരിസാദം ഉപാഗമിം.
൮൧.
‘‘സസത്ഥഹത്ഥൂപഗതം, കദാചി സോ തസിസ്സതി;
തേന ഭിജ്ജിസ്സതി സീലം, പരിത്താസം
൮൨.
‘‘സീലഖണ്ഡഭയാ മയ്ഹം, തസ്സ ദെസ്സം ന ബ്യാഹരിം;
മെത്തചിത്തോ ഹിതവാദീ, ഇദം വചനമബ്രവിം.
൮൩.
‘‘‘ഉജ്ജാലേഹി മഹാഅഗ്ഗിം, പപതിസ്സാമി രുക്ഖതോ;
ത്വം പക്കകാലമഞ്ഞായ
൮൪.
‘‘ഇതി സീലവതം ഹേതു, നാരക്ഖിം മമ ജീവിതം;
പബ്ബാജേസിം ചഹം തസ്സ, സദാ പാണാതിപാതിക’’ന്തി.
അലീനസത്തുചരിയം നവമം.
൧൦. സങ്ഖപാലചരിയാ
൮൫.
‘‘പുനാപരം
ദാഠാവുധോ ഘോരവിസോ, ദ്വിജിവ്ഹോ ഉരഗാധിഭൂ.
൮൬.
‘‘ചതുപ്പഥേ മഹാമഗ്ഗേ, നാനാജനസമാകുലേ;
ചതുരോ അങ്ഗേ അധിട്ഠായ, തത്ഥ വാസമകപ്പയിം.
൮൭.
‘‘ഛവിയാ ചമ്മേന മംസേന, നഹാരുഅട്ഠികേഹി വാ;
യസ്സ ഏതേന കരണീയം, ദിന്നംയേവ ഹരാതു സോ.
൮൮.
‘‘അദ്ദസംസു
ഉപഗഞ്ഛും മമം തത്ഥ, ദണ്ഡമുഗ്ഗരപാണിനോ.
൮൯.
‘‘നാസായ വിനിവിജ്ഝിത്വാ, നങ്ഗുട്ഠേ പിട്ഠികണ്ടകേ;
കാജേ ആരോപയിത്വാന, ഭോജപുത്താ ഹരിംസു മം.
൯൦.
‘‘സസാഗരന്തം പഥവിം, സകാനനം സപബ്ബതം;
ഇച്ഛമാനോ ചഹം തത്ഥ, നാസാവാതേന ഝാപയേ.
൯൧.
‘‘സൂലേഹി വിനിവിജ്ഝന്തേ, കൊട്ടയന്തേപി സത്തിഭി;
ഭോജപുത്തേ ന കുപ്പാമി, ഏസാ മേ സീലപാരമീ’’തി.
സങ്ഖപാലചരിയം ദസമം.
ഹത്ഥിനാഗവഗ്ഗോ ദുതിയോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ഹത്ഥിനാഗോ
രുരു മാതങ്ഗോ ധമ്മോ ച, അത്രജോ ച ജയദ്ദിസോ.
ഏതേ നവ സീലബലാ, പരിക്ഖാരാ പദേസികാ;
ജീവിതം പരിരക്ഖിത്വാ, സീലാനി അനുരക്ഖിസം.
സങ്ഖപാലസ്സ മേ സതോ, സബ്ബകാലമ്പി ജീവിതം;
യസ്സ കസ്സചി നിയ്യത്തം, തസ്മാ സാ സീലപാരമീതി.
സീലപാരമിനിദ്ദേസോ നിട്ഠിതോ.