൭. ഹാരസമ്പാതഭൂമി
൭൨. ഝാനം വിരാഗോ. ചത്താരി ഝാനാനി വിത്ഥാരേന കാതബ്ബാനി. താനി ദുവിധാനി; ബൊജ്ഝങ്ഗവിപ്പയുത്താനി ച ബൊജ്ഝങ്ഗസമ്പയുത്താനി ച. തത്ഥ ബൊജ്ഝങ്ഗവിപ്പയുത്താനി ബാഹിരകാനി, ബൊജ്ഝങ്ഗസമ്പയുത്താനി അരിയപുഗ്ഗലാനി. തത്ഥ യേന ഛ പുഗ്ഗലമൂലാനി തേസം നിക്ഖിപെത്വാ രാഗചരിതോ, ദോസചരിതോ, മോഹചരിതോ, രാഗദോസചരിതോ, രാഗമോഹചരിതോ, ദോസമോഹചരിതോ, സമഭാഗചരിതോ, ഇതി ഇമേസം പുഗ്ഗലാനം ഝാനം സമാപജ്ജിതാനം പഞ്ച നീവരണാനി പടിപക്ഖോ തേസം പടിഘാതായ യഥാ അസമത്ഥോ തീണി അകുസലമൂലാനി നിഗ്ഗണ്ഹാതി. ലോഭേന അകുസലമൂലേന അഭിജ്ഝാ ച ഉദ്ധച്ചഞ്ച ഉപ്പിലവതം അലോഭേന കുസലമൂലേന നിഗ്ഗണ്ഹാതി, കുക്കുച്ചഞ്ച വിചികിച്ഛാ ച മോഹപക്ഖോ, തം അമോഹേന നിഗ്ഗണ്ഹാതി. ദോസോ ച ഥിനമിദ്ധഞ്ച ദോസപക്ഖോ, തം അദോസേന നിഗ്ഗണ്ഹാതി.
തത്ഥ അലോഭസ്സ പാരിപൂരിയാ നെക്ഖമ്മവിതക്കം വിതക്കേതി. തത്ഥ അദോസസ്സ പാരിപൂരിയാ അബ്യാപാദവിതക്കം വിതക്കേതി. തത്ഥ അമോഹസ്സ പാരിപൂരിയാ അവിഹിംസാവിതക്കം വിതക്കേതി. തത്ഥ അലോഭസ്സ പാരിപൂരിയാ വിവിത്തോ ഹോതി കാമേഹി. തത്ഥ അദോസസ്സ പാരിപൂരിയാ അമോഹസ്സ പാരിപൂരിയാ ച വിവിത്തോ ഹോതി പാപകേഹി അകുസലേഹി ധമ്മേഹി, സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി.
വിതക്കാതി തയോ വിതക്കാ – നെക്ഖമ്മവിതക്കോ അബ്യാപാദവിതക്കോ അവിഹിംസാവിതക്കോ. തത്ഥ പഠമാഭിനിപാതോ വിതക്കോ, പടിലദ്ധസ്സ വിചരണം വിചാരോ. യഥാ പുരിസോ ദൂരതോ പുരിസം പസ്സതി ആഗച്ഛന്തം, ന ച താവ ജാനാതി ഏസോ ഇത്ഥീതി വാ പുരിസോതി വാ യദാ തു പടിലഭതി ഇത്ഥീതി വാ പുരിസോതി വാ ഏവം വണ്ണോതി വാ ഏവം സണ്ഠാനോതി വാ ഇമേ വിതക്കയന്തോ ഉത്തരി ഉപപരിക്ഖന്തി കിം നു ഖോ അയം സീലവാ ഉദാഹു ദുസ്സീലോ അഡ്ഢോ വാ ദുഗ്ഗതോതി വാ. ഏവം വിചാരോ വിതക്കേ അപ്പേതി, വിചാരോ ചരിയതി ച അനുവത്തതി ച. യഥാ പക്ഖീ പുബ്ബം ആയൂഹതി പച്ഛാ നായൂഹതി യഥാ ആയൂഹനാ ഏവം വിതക്കോ, യഥാ പക്ഖാനം പസാരണം ഏവം വിചാരോ അനുപാലതി വിതക്കേതി വിചരതി വിചാരേതി. വിതക്കയതി വിതക്കേതി, അനുവിചരതി വിചാരേതി. കാമസഞ്ഞായ പടിപക്ഖോ വിതക്കോ, ബ്യാപാദസഞ്ഞായ വിഹിംസസഞ്ഞായ ച പടിപക്ഖോ വിചാരോ. വിതക്കാനം കമ്മം അകുസലസ്സ അമനസികാരോ, വിചാരാനം കമ്മം ജെട്ഠാനം സംവാരണാ. യഥാ പലികോ തുണ്ഹികോ സജ്ഝായം കരോതി ഏവം വിതക്കോ, യഥാ തംയേവ അനുപസ്സതി ഏവം വിചാരോ. യഥാ അപരിഞ്ഞാ ഏവം വിതക്കോ. യഥാ പരിഞ്ഞാ ഏവം വിചാരോ. നിരുത്തിപടിസമ്ഭിദായഞ്ച പടിഭാനപടിസമ്ഭിദായഞ്ച വിതക്കോ, ധമ്മപടിസമ്ഭിദായഞ്ച അത്ഥപടിസമ്ഭിദായഞ്ച വിചാരോ. കല്ലിതാ കോസല്ലത്തം ചിത്തസ്സ വിതക്കോ, അഭിനീഹാരകോസല്ലം ചിത്തസ്സ വിചാരോ . ഇദം കുസലം ഇദം അകുസലം ഇദം ഭാവേതബ്ബം ഇദം പഹാതബ്ബം ഇദം സച്ഛികാതബ്ബന്തി വിതക്കോ, യഥാ പഹാനഞ്ച ഭാവനാ ച സച്ഛികിരിയാ ച ഏവം വിചാരോ. ഇമേസു വിതക്കവിചാരേസു ഠിതസ്സ ദുവിധം ദുക്ഖം ന ഉപ്പജ്ജതി കായികഞ്ച ചേതസികഞ്ച; ദുവിധം സുഖം ഉപ്പജ്ജതി കായികഞ്ച ചേതസികഞ്ച. ഇതി വിതക്കജനിതം ചേതസികം സുഖം പീതി കായികം സുഖം കായികോയേവ. യാ തത്ഥ ചിത്തസ്സ ഏകഗ്ഗതാ, അയം സമാധി. ഇതി പഠമം ഝാനം പഞ്ചങ്ഗവിപ്പഹീനം പഞ്ചങ്ഗസമന്നാഗതം.
തേസംയേവ വിതക്കവിചാരാനം അഭിക്ഖണം ആസേവനായ തസ്സ തപ്പോണമാനസം ഹോതി. തസ്സ വിതക്കവിചാരാ ഓളാരികാ ഖായന്തി. യഞ്ച പീതിസുഖഞ്ച നെക്ഖമ്മഞ്ച ഓളാരികം ഭവതി. അപി ച സമാധിജാ പീതി രതി ച ജായതി. തസ്സ വിചാരാരമ്മണം. തേസം വൂപസമാ അജ്ഝത്തം ചേതോ സമ്പസീദതി. യേ വിതക്കവിചാരാ ദ്വേ ധമ്മാനുസ്സരിതബ്ബാ. പച്ചുപ്പന്നാ ദരണിതബ്ബം. തേസം വൂപസമാ ഏകോദിഭാവം ചിത്തേകഗ്ഗതം ഹോതി. തസ്സ ഏകോദിഭാവേന പീതി പാരിപൂരിം ഗച്ഛതി. യാ പീതി, തം സോമനസ്സിന്ദ്രിയം, യം സുഖം, തം സുഖിന്ദ്രിയം. യാ ചിത്തേകഗ്ഗതാ, അയം സമാധി. തം ദുതിയം ഝാനം ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതം. സോ പീതിയാ വിരാഗാ യാതി ഓജഹി ജല്ലസഹഗതം.
൭൩. തത്ഥ സോമനസ്സചിത്തമുപാദാനന്തി ച സോ തം വിചിനന്തോ ഉപെക്ഖമേവ മനസികരോതി. സോ പീതിയാ വിരാഗാ ഉപെക്ഖകോ വിഹരതി. യഥാ ച പീതിയാ സുഖമാനിതം, തം കായേന പടിസംവേദേതി സമ്പജാനോ വിഹരതി. യേന സതിസമ്പജഞ്ഞേന ഉപെക്ഖാപാരിപൂരിം ഗച്ഛതി. ഇദം തതിയം ഝാനം ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതം.
തഥാ കായികസ്സ സുഖസ്സ പഹാനായ പഠമേ ഝാനേ സോമനസ്സിന്ദ്രിയം നിരുജ്ഝതി. ദുതിയേ ഝാനേ ദുക്ഖിന്ദ്രിയം നിരുജ്ഝതി. സോ സുഖസ്സ ച പഹാനാ ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ അദുക്ഖമസുഖം ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി . തത്ഥ ചതൂഹി ഇന്ദ്രിയേഹി ഉപെക്ഖാ പസാദാ ഹോതി, ദുക്ഖിന്ദ്രിയേന ദോമനസ്സിന്ദ്രിയേന സുഖിന്ദ്രിയേന സോമനസ്സിന്ദ്രിയേന ച. തേസം നിരോധാ ഉപെക്ഖാസമ്പജഞ്ഞം ഹോതി, തത്ഥ സുഖിന്ദ്രിയേന സോമനസ്സിന്ദ്രിയേന ച അസതി ഹോതി, തേസം നിരോധാ സതിമാ ഹോതി, ദുക്ഖിന്ദ്രിയേന ദോമനസ്സിന്ദ്രിയേന ച അസമ്പജഞ്ഞം, തേസം നിരോധാ സമ്പജഞ്ഞം ഹോതി, ഇതി ഉപെക്ഖായ ച സഞ്ഞാ, സതോ സമ്പജാനോ ചിത്തേകഗ്ഗതാ ച ഇദം വുച്ചതേ ച ചതുത്ഥം ഝാനം.
തത്ഥ യോ രാഗചരിതോ പുഗ്ഗലോ തസ്സ സുഖിന്ദ്രിയഞ്ച സോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച; യോ ദോസചരിതോ പുഗ്ഗലോ തസ്സ ദുക്ഖിന്ദ്രിയഞ്ച ദോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച; യോ മോഹചരിതോ പുഗ്ഗലോ തസ്സ അസതി ച അസമ്പജഞ്ഞഞ്ച.
തത്ഥ രാഗചരിതസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ തതിയേ ഝാനേ ചതുത്ഥേ ച അനുനയോ നിരുജ്ഝതി, ദോസചരിതസ്സ പഠമേ ഝാനേ ദുതിയേ ച പടിഘം നിരുജ്ഝതി, മോഹചരിതസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ പഠമേ ഝാനേ ദുതിയേ ച അസമ്പജഞ്ഞം നിരുജ്ഝതി. തതിയേ ഝാനേ ചതുത്ഥേ ച അസതി നിരുജ്ഝതി, ഏവമേവ തേസം തിണ്ണം പുഗ്ഗലാനം ചത്താരി ഝാനാനി വോദാനം ഗമിസ്സന്തി.
തത്ഥ രാഗദോസചരിതസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ അസമ്പജഞ്ഞഞ്ച അനുനയോ ച പടിഘഞ്ച, തേന ഹാനഭാഗിയം പഹാനഭാഗിയം (പീ॰ ക॰) ഝാനം ഹോതി. തത്ഥ രാഗമോഹചരിതസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ അനുനയത്തം ച ആദീനവം ദസ്സിതാ, തം തസ്സ ഹാനഭാഗിയം ഝാനം ഹോതി. തത്ഥ ദോസമോഹചരിതസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ പടിഘോ ച അസതി ച അസമ്പജഞ്ഞഞ്ച ആദീനവം ദസ്സിതാ തേന തസ്സ ഹാനഭാഗിയം ഝാനം ഹോതി.
തത്ഥ രാഗദോസമോഹസമഭാഗചരിതസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ വിസേസഭാഗിയം ഝാനം ഹോതി, ഇമാനി ചത്താരി ഝാനാനി സത്തസു പുഗ്ഗലേസു നിദ്ദിസിതബ്ബാനി. ചതൂസു ച സമാധീസു ഛന്ദസമാധിനാ പഠമം ഝാനം, വീരിയസമാധിനാ ദുതിയം ഝാനം, ചിത്തസമാധിനാ തതിയം ഝാനം, വീമംസാസമാധിനാ ചതുത്ഥം ഝാനം. അപ്പണിഹിതേന പഠമം ഝാനം, സുഞ്ഞതായ ദുതിയം ഝാനം, അനിമിത്തേന തതിയം ഝാനം, ആനാപാനസ്സതിയാ ചതുത്ഥം ഝാനം. കാമവിതക്കബ്യാപാദാനഞ്ച തം തം വൂപസമേന പഠമം ഝാനം ഹോതി, വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമേന ദുതിയം ഝാനം, സുഖിന്ദ്രിയസോമനസ്സിന്ദ്രിയാനം വൂപസമേന തതിയം ഝാനം, കായസങ്ഖാരാനം വൂപസമേന ചതുത്ഥം ഝാനഞ്ച. ചാഗാധിട്ഠാനേന പഠമം ഝാനം, സച്ചാധിട്ഠാനേന ദുതിയം ഝാനം, പഞ്ഞാധിട്ഠാനേന തതിയം ഝാനം, ഉപസമാധിട്ഠാനേന ചതുത്ഥം ഝാനം. ഇമാനി ചത്താരി ഝാനാനി സങ്ഖേപനിദ്ദേസേന നിദ്ദിട്ഠാനി, തത്ഥ സമാധിന്ദ്രിയം പാരിപൂരിം ഗച്ഛതി. അനുവത്തനകാനി ചത്താരി, തത്ഥ യോ പഠമം ഝാനം നിസ്സായ ആസവക്ഖയം പാപുണാതി, സോ സുഖായ പടിപദായ ദന്ധാഭിഞ്ഞായ ദോമനസ്സിന്ദ്രിയപടിപക്ഖേന. യോ ദുതിയം ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി, സോ സുഖായ പടിപദായ ഖിപ്പാഭിഞ്ഞായ ദുക്ഖിന്ദ്രിയപടിപക്ഖേന. യോ തതിയം ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി, സോ സുഖായ പടിപദായ ദന്ധാഭിഞ്ഞായ സോമനസ്സിന്ദ്രിയപടിപക്ഖേന. യോ ചതുത്ഥം ഝാനം നിസ്സായ ആസവാനം ഖയം പാപുണാതി, സോ സുഖായ പടിപദായ ഖിപ്പാഭിഞ്ഞായ സുഖിന്ദ്രിയപടിപക്ഖേന ഗതോ.
പകിണ്ണകനിദ്ദേസോ.
൭൪. യാനി ചത്താരി ഝാനാനി, തേസം ഝാനാനം ഇമാനി അങ്ഗാനി, തേസം അങ്ഗാനം സമൂഹോ സമ്മോഹോ (പീ॰ ക॰) അസ്സ അങ്ഗാ, അയം ഝാനഭൂമി കോ വിസേസോതി അസ്സ വിസേസോ. ഇമേ സമ്ഭാരാ തേഹി അയം സമുദാഗമോ, തസ്സ സമുദാഗമസ്സ അയം ഉപനിസാ, തായ ഉപനിസായ അയം ഭാവനാ. തസ്സാ ഭാവനായ അയം ആദീനവോ. തേന അയം പരിഹാനി. കസ്സ പരിഹാനീതി തദുപഗജ്ഝായിനോ തദുപകജ്ഝായിനോ (പീ॰ ക॰). തം യഥാ ഭണിതം പച്ചവെക്ഖന്തോ അയം വിസേസോ. തേന വിസേസേന അയം അസ്സാദോ, സോ കസ്സ അസ്സാദോ അഝാനിയാ ഝായിനോ, തസ്സാ അഝാനിയാ ഝായിനോ, ഇദം കല്ലിതാ കോസല്ലേ ഠിതജ്ഝാനം അനോമദ്ദിയതം ഗച്ഛതി ഝാനബലം, ഝാനബലേ ഠിതസ്സ അയം പാരമിപ്പത്തസ്സ ഇമാനി ഝാനങ്ഗാനി അനാവിലസങ്കപ്പോ പഠമേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗാനി ഭാവീ. സോ പീതി തദനുസാരിത്താവ പഠമേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗം തസ്സങ്ഗുനോ ച ധമ്മാ തദഭിസന്നിതായ ച. പീതി ദുതിയേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗധമ്മതാ ഖോ പന തഥാ പവത്തസ്സ സഹഗതം ഝാനങ്ഗധമ്മം സസുഖതായ അജ്ഝത്തം സമ്പസാദോ ദുതിയേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗം മനോസമ്പസാദനതായ തദഭിസന്നിതായ ച. പീതി ദുതിയേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗം അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനം സമാധിതാ സമാധികാ (പീ॰) പീതി ദുതിയേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗം, ചേതസോ ഏകോദിഭാവോ ദുതിയേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗം, ഉപെക്ഖാ ഫസ്സതാ തതിയേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗം, സുഖം തസ്സ അങ്ഗന്തി ച. ചേതസോ ഏകോദിഭാവോ ചതുത്ഥേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗം, ഉപെക്ഖാ അദുക്ഖമസുഖാ ചതുത്ഥേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗം, അഭിനിസാഭൂമി ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധി ചതുത്ഥേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗം. സതിപാരിസുദ്ധി ച അനേകജ്ഝാഭൂമീസു ഝാനങ്ഗസമായുത്താ പീതി ചേതസോ ഏകോദിഭാവോ ചതുത്ഥേ ഝാനേ ഝാനങ്ഗം.
തത്ഥ കതമാ ഝാനഭൂമി? സവിതക്കേ സവിചാരേ വിവേകാ അനുഗതാ പഠമേ ഝാനേ ഝാനഭൂമി. അവിതക്കേ അവിചാരേ അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനം ജനിതം പീതിമനുഗതാ ദുതിയേ ഝാനേ ഝാനഭൂമി. സുഖസാതസമോഹിതാ സപ്പീതികാ തതിയേ ഝാനേ ഝാനഭൂമി. തസ്സ സുഖദുക്ഖസഹഗതാ അഭിനീഹാരസഹഗതാ ചതുത്ഥേ ഝാനേ ഝാനഭൂമി. അപ്പമാണസഹഗതാ സത്താരമ്മണാ പഠമേ ഝാനേ ഝാനഭൂമി. അഭിഭൂമിആയതനസഹഗതാ രൂപസഞ്ഞീസു ദുതിയേ ഝാനേ ഝാനഭൂമി. വിമൊക്ഖസഹഗതാനം വിമൊക്ഖേസു തതിയേ ഝാനേ ഝാനഭൂമി. അനുപസ്സനാസഹഗതാ കായസങ്ഖാരാ സമ്മാ ചതുത്ഥസ്സ ഝാനസ്സ ഭൂമി.
൭൫. തത്ഥ കതമേ ഝാനവിസേസാ? വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച പാപകേഹി അകുസലേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തചേതസികസഹഗതാ കാമധാതുസമതിക്കമനതാപി, അയം ഝാനവിസേസോ. അവിതക്കാ ചേവ അവിചാരാ ച സപ്പീതികായ സതിസഹഗതായ പീതിസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി. അയം ഝാനവിസേസോ. അവിതക്കായ ഭൂമിയാ അവിചാരേയേവ സതി അനുഗതാ ഉപെക്ഖാസഹഗതാ മനസികാരാ സമുദാചരന്തി. തദനുധമ്മതായ ച സതി സണ്ഡഹതി സന്ദഹതി (പീ॰). തഞ്ച ഭൂമിം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, അയം ഝാനവിസേസോ. സതിപാരിസുദ്ധിസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി, തഞ്ച ഭൂമിം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, അയം ഝാനവിസേസോ. വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഹഗതായ ഭൂമിയം ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി, തഞ്ച ഭൂമിം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, അയം ഝാനവിസേസോ.
ഝാനസമ്ഭാരാ നെക്ഖമ്മവിതക്കോ സമ്ഭാരോ കാമവിതക്കവിനോദനാധിപ്പായതാ. അബ്യാപാദവിതക്കോ സമ്ഭാരോ ബ്യാപാദവിതക്കപടിവിനോദനാധിപ്പായതാ. അവിഹിംസാവിതക്കോ സമ്ഭാരോ വിഹിംസാവിതക്കപടിവിനോദനാധിപ്പായതാ. ഇന്ദ്രിയേസു ഗുത്തദ്വാരതാ അപ്പിച്ഛതാ സമ്ഭാരോ പരിസുദ്ധാജീവോ ചതുന്നം സമാപത്തീനം സമ്ഭാരോ അകമ്മസ്സ വിഹാരിതാ. മഗ്ഗസമ്ഭാരോ സമാപത്തിപജ്ജനതാ. ഫലസമ്ഭാരോ ഝാനനിബ്ബത്തിതായ ഝാനസമുദാഗമോ. കുസലഹേതു യം ഝാനം സമുദയം ഗച്ഛന്തി കോ ച കോചി (ക॰) ന കുതോചി നെക്ഖമ്മപ്പത്താ സമുദാഗച്ഛന്തി. ആലമ്ബനിരോധസമാധി സന്തോ സമുദാഗച്ഛന്തി. അവീതിക്കന്താ സമുദാഗച്ഛന്തി. സുഖിന്ദ്രിയം സോമനസ്സിന്ദ്രിയം പഹാനായ തേ ച അബ്യാപജ്ജതായ സമുദാഗച്ഛന്തി. തം പന സന്ധായ സമുദാഗച്ഛന്തി. അപരിദാഹനായ സമുദാഗച്ഛന്തി. അയം ഞാണസമുദാഗമോ.
൭൬. തത്ഥ കതമാ ഉപനിസാ? കല്യാണമിത്തതാ ഝാനസ്സ ഉപനിസാ. കല്യാണസമ്പവങ്കതാ ഝാനസ്സ ഉപനിസാ. ഇന്ദ്രിയേസു ഗുത്തദ്വാരതാ ഝാനസ്സ ഉപനിസാ. അസന്തുട്ഠിതാ കുസലേസു ധമ്മേസു ഝാനസ്സ ഉപനിസാ. സദ്ധമ്മസ്സവനം ഝാനസ്സ ഉപനിസാ. സംവേജനിയേ ഠാനേ സംവിഗ്ഗസ്സ യോനിസോ പധാനം. അയം ഝാനോപനിസാ.
തത്ഥ കതമാ ഭാവനാ? മെത്താസേവനാ അബ്യാപാദവിതക്കഭാവനാ. കരുണാസേവനാ അവിഹിംസാവിതക്കഭാവനാ. മുദിതാഭാവനാ പീതിസുഖസമ്പജഞ്ഞാ കാരിതാ. ഉപെക്ഖാഭാവനാ പസ്സവതാ ഉപെക്ഖാഭാവനാ അപസ്സവതാ ഉപെക്ഖാ ച അജ്ഝുപെക്ഖാ ച, അസുഭസഞ്ഞാഭാവനാ ദുക്ഖാപടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ ഭവസന്ധാഭിഞ്ഞാ ഭവസന്ധാനം, സാ ഛബ്ബിധാ ഭാവനാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ അനുട്ഠിതാ വത്ഥുകതാ യാനീകതാ പരിചിതാ സുസമാരദ്ധാ. അയം ഭാവനാ.
ഏവം ഭാവയന്തസ്സ അയം ആദീനവോ. പഠമേ ഝാനേ സങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഏസോ ധമ്മോ അസ്സുതോ സാസവോ. സചേ ഏസ ധമ്മോ അയം സീലോ ആസന്നപടിപക്ഖോ ച ഏസ ധമ്മോ കാമോ പതിചാരോ പതിവിചാരോ സമാപത്തീനം ച സബ്ബോളാരികോ ഏസ ധമ്മോ വിതക്കവിചാരോ ച. തത്ഥ ചിത്തം ഖോഭെന്തി, കായോ ചെത്ഥ കിലമതി, കായമ്ഹി ചെത്ഥ കിലന്തേ ചിത്തം വിഹഞ്ഞതി. അനഭിനീഹാരക്ഖമോവ അഭിഞ്ഞാനം ഇമേ ആദീനവാ പഠമേ ഝാനേ.
ദുതിയേ ഝാനേ ഇമേ ആദീനവാ പീതിഫരണസഹഗതോ ച ഏസോ ധമ്മോ, ന സമുദാചാരസ്സേതി ചിത്തം. അസോധയം ഉപഗമോ ചേസ ധമ്മോ ഉപഗമിപരിസ്സയോ ഉപഗമിപരിചയോ (പീ॰) ദോമനസ്സപച്ചത്ഥികോ ചേസ ധമ്മോ. തത്ഥ തത്ഥ യുത്തീനം പീതി പരജ്ജതോ ചേസ ധമ്മോ ദുക്കരം ഹോതി, അവത്തസന്താസഭൂമിപരിവജ്ജയന്തോ ചതൂസു ദുക്ഖതാസു ഏസ ധമ്മോ അനുവിദ്ധാപനസദ്ധായ അനുവിദ്ധാ പസ്സതിയാ (പീ॰) ദുക്ഖതായ ച ന പലിബോധദുക്ഖതായ ച അഭിഞ്ഞാദുക്ഖതായ ച രോഗദുക്ഖതായ ച, ഇമേ ആദീനവാ ദുതിയേ ഝാനേ.
തത്ഥ കതമേ ആദീനവാ തതിയേ ഝാനേ? ഉപെക്ഖാസുഖസഹഗതായ തത്ഥ സാതാവീനം പഞ്ചന്നം ഉപെക്ഖാസുഖം പരിവത്തിതോ ഏസ ധമ്മോ തേന നിച്ചസഞ്ഞിതാനഞ്ച യം ഹോതി. ദുക്ഖോപനിയം സുഖം ചിത്തസ്സ സങ്ഖോഭതം ഉപാദായ സുഖദുക്ഖായ ഗതോ സവതി. സുഖദുക്ഖാനുകതഞ്ച ഉപാദായ അനഭിഹാരക്ഖമം ചിത്തം ഹോതി. അഭിഞ്ഞായ സച്ഛികിരിയാസു സബ്ബേപി ചേതേ ധമ്മാ തീസു ഝാനസമാപത്തീസു ചതൂഹി ച ദുക്ഖതാഹി അനുവിദ്ധാനം സാ ഭയാ ദുക്ഖതായ പലിബോധദുക്ഖതായ ച അഭിഞ്ഞായ ദുക്ഖതായ ച ഇമേ ആദീനവാ തതിയേ ഝാനേ.
തത്ഥ കതമേ ആദീനവാ ചതുത്ഥേ ഝാനേ? ആകിഞ്ചഞ്ഞാസമാപത്തികാ തേ ധമ്മാനുസമാപത്തികാ ഏതിസ്സാ ച ഭൂമിയം സാതാനം ബാലപുഥുജ്ജനാനം അനേകവിധാനി ദിട്ഠിഗതാനി ഉപ്പജ്ജന്തി. ഓളാരികാ സുഖുമേഹി ച രൂപസഞ്ഞാഹി അനുവിധാനി ഏതാനി ഝാനാനി സദാ അനുദയമെത്താഝാനകലാനുദനുകലായ സാധാരണാ, ദുക്കരാ ച സബ്ബേ ചത്താരോ മഹാസമ്ഭാരാ സമുദാഗതാനി ച ഏതാനി ഝാനാനി അഞ്ഞമഞ്ഞം നിസ്സായ സമുദാഗച്ഛന്തി. എത്ഥ സമുദാഗതാ ച ഏതേ ധമ്മാ ന സമത്താ ഹൊന്തി. അസമുഗ്ഗഹിതനിമിത്താ ച ഏതേ ധമ്മാ പരിഹായന്തി. നിരുജ്ഝന്തി ച ഏതേ ധമ്മാ ന ഉപാദിയന്തി നിരുജ്ഝങ്ഗാനി ച, ഏതേസം ധമ്മാനം ഝാനാനി നിമിത്താനി ന ഝാനനിമിത്തസഞ്ഞാ വോകിരതി. അപ്പടിലദ്ധപുബ്ബാ ച ഝായീവസേന ച ഭവതി ഝായീ ച വസേന ച ഭവതി (പീ॰ ക॰). ഇമേഹി ആദീനവേഹി അയം ഝാനപരിഹാനി.
൭൭. നിരോധസമാപത്തിയാ അപടിസങ്ഖായ അവസേസസഞ്ഞിനോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഹഗതാ സഞ്ഞാമനസികാരാ സമുദാചരന്തി, സോ നിരോധസമാപത്തിതോ പരിഹായതി. ആനെഞ്ജസഞ്ഞിനോ അസഞ്ഞായതനം സമാപന്നസ്സ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഹഗതാ മനസികാരാ സമുദാചരന്തി, തഞ്ച ഭൂമിം ന പജാനാതി, സോ തതോ പരിഹായതി. ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഞ്ഞാ മനസികാരാ സമുദാചരന്തി, തഞ്ച ഭൂമിം ന പജാനാതി, സോ തതോ പരിഹായതി. വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമാപന്നസ്സ രൂപസഞ്ഞാസഹഗതാ. വിത്ഥാരേന…പേ॰… യാവ പഠമേ ഝാനേ കാമസഞ്ഞാസഹഗതാ കാതബ്ബാ. സകസ്സ സാ തസ്സ (പീ॰ ക॰) പരിഹായതി, കലങ്കജ്ഝാനേ കലങ്കം ഝായതി, പരിസമന്തതോ ഝായതി, ഭിന്ദന്തോ ഝായതി, ന സജ്ഝായതി, ആയൂഹന്തോ ഝായതി, കിഞ്ചി ച നിപരിചിതോ ഝായതി. അതിവിധാവന്തോ ഝായതി, അതിമഞ്ഞന്തോ ഝായതി, കായസങ്ഖാരേ അപ്പടിസമ്ഭാരേ ഝായതി, പരിയുട്ഠാനസ്സ നിസ്സരണം അജാനന്തോ ഝായതി, നീവരണാഭിഭൂതോ ഝായതി, അസ്സാപത്തിമനസികരൊന്തോ ഝാനസ്സ അസ്സാദോ കാമരാഗപരിയുട്ഠാനം പഹാനം ഝാനസ്സ അസ്സാദോ കാമരാഗഹേതൂനം ധമ്മാനം ഉദയന്തി, നിരുജ്ഝങ്ഗാനി ഏതേസം ധമ്മാനം ഝാനാനി ഉപരിമാ സുഖുപെക്ഖാ കാമകമ്മകിലേസാനം പഹാനം അസ്സാദോ, ഏവം ഖോ പുന ഝാനസ്സ അസ്സാദോ മഹാസംവാസമപ്പീളിതേ ലോകസംനിവാസേ അസമ്ബോധോകാസാ വിഗമെസ്സമിദം ഝാനപ്പഹാനാ. അയം പലിരോധമപ്പലിരോധലോകസന്നിവാസേ ഏസനിധമിദം ഝാനം അനമതഗ്ഗസംസാരസമാപന്നാനം സത്താനം സംസാരപ്പഹാനനാ ആനിസംസോ, യമിദം ഝാനസ്സ അസ്സാദോ കായസ്സ അഝാനിയഝായിനോ ഭവതി. അഝാനിയഝാനിയഝായീഹി അപരാമസന്തോ അഝാനിയഝായിതം ഝായതി, യാനി കലങ്കജ്ഝായിനോ പദാനി, താനി അനുധിതാനി പടിപക്ഖേ.
൭൮. തത്ഥ കതമം ഝാനകോസല്ലം? സമാപത്തികോസല്ലം ഝാനകോസല്ലം, ഝാനവിസേസകോസല്ലം ഝാനകോസല്ലം, ഝാനന്തരികകോസല്ലം ഝാനകോസല്ലം, സമാപത്തിവുട്ഠാനകോസല്ലം ഝാനകോസല്ലം, ഝാനേ സഭാവകോസല്ലം ഝാനകോസല്ലം, ഝാനേ ആദീനവകോസല്ലം ഝാനകോസല്ലം, ഝാനേ നിസ്സരണകോസല്ലം ഝാനകോസല്ലം, ഝാനഫലേന ഉപാദായ കോസല്ലം, ഝാനഫലേന പടിസങ്ഖാനഫലേ അപരിഹാനധമ്മതാ നിബ്ബത്തിഝാനേ ച കീളിതാപി വിസേസഭാഗിയം ഝാനം പടിലബ്ഭതി. ഇദം പനസ്സാതി ഭവഹാരിതാ ച ആരമ്മണാനിമിത്തഗ്ഗാഹോ അനഭിനീഹാരബലം, ചിത്തേകഗ്ഗതാ നിമിത്താസു ഗതിസഹിതാ സമഥബലേന അസംസീദനഞ്ച ഝാനേ മഗ്ഗഫലം സമഥം പവത്തേ സമാധിനോ ഉപെക്ഖാപലിപുബ്ബാപരനിമിത്താസയോ പഗ്ഗാഹിനോ മഗ്ഗാഹിനോ (പീ॰) സതിബലം തം പവത്തിതാനഞ്ച വിപസ്സനാനം സമഞ്ഞാബലേ.
തത്ഥ കതമാ ഝാനപാരമിതാ? സുപാരമിതാ മെത്താ കാമേസു സത്താ കാമസങ്ഗസത്താതി ഉദാ॰ ൬൩ ഉദാനേ പസ്സിതബ്ബം യമ്ഹി സുത്തേ ദേസനായ വോഹാരേന ദ്വേ സച്ചാനി നിദ്ദിട്ഠാനി, ദുക്ഖഞ്ച സമുദയോ ച, വിചയേന ഹാരേന യേ സംയോജനീയേസു ധമ്മേസു വജ്ജം ന പസ്സന്തി, തേ ഓഘം തരിസ്സന്തീതി നേതം ഠാനം വിജ്ജതി. ന തരിസ്സന്തീതി അത്ഥി ഏസാ യുത്തി ച വിചയോ ച ഇദം നു കിസ്സ പദട്ഠാനം, കാമേസു സത്താതി പഞ്ച കാമഗുണാ, തം കാമതണ്ഹായ പദട്ഠാനം. സംയോജനേ വജ്ജമപസ്സമാനാതി അവിജ്ജായ പദട്ഠാനം, ന ഹി ജാതു സംയോജനസങ്ഗസത്താ ഓഘം തരെയ്യും വിപുലം മഹന്തന്തി ഉപാദാനസ്സ പദട്ഠാനം. കാമേസു സത്താതി കാമാ ദ്വിധാ – വത്ഥുകാമാ ച കിലേസകാമാ ച, തത്ഥ കിലേസകാമാ കാമതണ്ഹാ കാമതണ്ഹായ യുത്താ ഭവന്തി രൂപതണ്ഹാ ഭവതണ്ഹാ ലക്ഖണേന ഹാരേന, സംയോജനേ വജ്ജമപസ്സമാനാതി സംയോജനസ്സ. യോ തത്ഥ ഛന്ദരാഗോ തസ്സ കിം പദട്ഠാനം? സുഖാ വേദനാ ദ്വേ ച ഇന്ദ്രിയാനി – സുഖിന്ദ്രിയഞ്ച സോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച. ഇതി സുഖായ വേദനായ ഗഹിതായ തയോപി വേദനാ ഗഹിതാ ഹൊന്തി. വേദനാക്ഖന്ധേ ഗഹിതേ സബ്ബേ പഞ്ചക്ഖന്ധാ ഗഹിതാ ഹൊന്തി. രൂപസദ്ദഗന്ധരസഫൊട്ഠബ്ബാ ഗഹിതാ, വത്ഥുകാമേസു ഗഹിതേസു സബ്ബാനി ഛ ബാഹിരാനി ആയതനാനി ഗഹിതാനി ഹൊന്തി. അജ്ഝത്തികബാഹിരേസു ആയതനേസു യോ സതോ, അയം വുച്ചതേ ലക്ഖണോ ഹാരോ, തത്ഥ യോ ഓളാരികമ്ഹി കിലേസേ അജ്ഝാവസിതോ സബ്ബകിലേസേസു യോ ന തതോ സുഖുമതരേസു ന വീതരാഗോ ഭവതി. തത്ഥ ബാഹിരസംയോജനം മമന്തി അജ്ഝത്തസംയോജനം അഹന്തി. തത്ഥ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ ഓഘം തരിതുകാമാ തേ സംയോജനീയേസു ധമ്മേസു ആദീനവാനുപസ്സിനോ വിഹരിസ്സന്തീതി അയമെത്ഥ ഭഗവതോ അധിപ്പായോ. കാമേസു സത്താതി യേസു ച സത്താ യേന ച സത്താ യേസഞ്ച സത്താ അയം ചതുബ്ബിധോ ആകാരോ സബ്ബേസം ഹാരഭാഗിയോ.
൭൯. തത്ഥ കതമാനി തീണി വിപല്ലാസാനി പദട്ഠാനാനി ച? ചിത്തവിപല്ലാസസ്സ ദിട്ഠിവിപല്ലാസസ്സ സഞ്ഞാവിപല്ലാസസ്സ തയോ വിപല്ലാസാ തീണി അകുസലമൂലാനി പദട്ഠാനം. തീണി അകുസലമൂലാനി ഹീനപ്പണീതകാരിയകമ്മസ്സ പദട്ഠാനം. ചതുന്നഞ്ച ഉപാദാനാനം ദോസോ അകുസലമൂലം ദിസ്സതി. ഹീനപ്പണീതകാരിയകമ്മസ്സ പദട്ഠാനം. യഥാ മാതുയാ വാ പിതുനോ വാ അഞ്ഞതരസ്സ വാ പുന ഉളാരസ്സ ഭിക്ഖുനോ അഭയം ദേതി. തത്ഥ അഞ്ഞോ മിച്ഛാ പടിപജ്ജെയ്യ കായേന വാ വാചായ വാ. തത്ഥ സോ ബ്യാപാദമുപാദായ തേസം ഉളാരാനം രക്ഖാവരണഗുത്തിയാ അനുപാലയന്തോ യോ ഉളാരാനം അഭയം ദേതി. തേസം അഭയേ ദിന്നേ യോ തത്ഥ മിച്ഛാ പടിപജ്ജെയ്യ. തത്ഥ സോ ബ്യാപാദം ഉപാദായന്തോ ദോസജം കമ്മം കരോതി. യോ തത്ഥ അസാധു ഇന്ദ്രിയാ നീവരണം യം തേസം അഭയം ദക്ഖിണതോ സഞ്ഞം ഇദം പണീതം കാരണം മയാ പുന തത്ഥ മിച്ഛാപടിപത്തി അയം ബ്യാപാദോ ഹീനഗമിവകമ്മം ലോഭോ മോഹോ ച ഇമാനി നീവരണാനി വചനാനി താനി ചത്താരി ഉപാദാനാനി തേഹി ചതൂഹി ഉപാദാനേഹി യോ സോ ഉപാദാനോ ഇത്ഥീ വാ പുരിസോ വാ തേസം പഞ്ചക്ഖന്ധാനം തേയേവ ഉപാദാനോ സമുദയോ ഇദം ദുക്ഖഞ്ച സമുദയോ ച സോയേവ ദേസനാഹാരോ.
തത്ഥ കാമേസു യേ ന പജ്ജന്തി, തേ ആദീനവാനുപസ്സനായ പജ്ജന്തി. ഇതിസ്സാ കാമധാതുയാ നിക്ഖമിതുകാമതാ, അയം വുച്ചതി നെക്ഖമ്മച്ഛന്ദോ. യോ തത്ഥ അനഭിസങ്ഖാരാനം കിഞ്ചി വിസോധേതി തസ്സ ധാവരാ വാ, അയം അബ്യാപാദച്ഛന്ദോ. കിഞ്ചി വിഹിംസതി, അയം വിഹിംസാഛന്ദോ. ഇതി നെക്ഖമ്മാഭിനീഹതാ തയോ ഛന്ദാ – നെക്ഖമ്മച്ഛന്ദോ അബ്യാപാദച്ഛന്ദോ അവിഹിംസാഛന്ദോ. തത്ഥ നെക്ഖമ്മച്ഛന്ദോ അലോഭോ; അബ്യാപാദച്ഛന്ദോ അദോസോ; അവിഹിംസാഛന്ദോ അമോഹോ. ഇമാനി തീണി കുസലമൂലാനി അട്ഠസു സമ്പത്തേസു പരഹിതാനി, തേസംയേവ ചതുന്നം ഉപാദാനാനം നിരോധായ സംവത്തന്തി. സചേ വാ പുന കമ്മം കരെയ്യ കണ്ഹം വാ സുക്കം വാ തസ്സ വിപാകഹാനായ സംവത്തന്തി. ഇദം കമ്മം അകണ്ഹം അസുക്കം കമ്മക്ഖയായ സംവത്തതി. തത്ഥ യോ തിണ്ണം അകുസലമൂലാനം നിരോധോ, അയം നിരോധോ. സോയേവ മഗ്ഗോ തത്ഥ പടിപദാനി ഇമാനി ദ്വേ സച്ചാനി ഇമാനി ചത്താരി സച്ചാനി ആവട്ടോ ഹാരോ.
കാമേസു സത്താതി യേ സെക്ഖാ, തേ ഏകേനേവാകാരേന സത്താ. യേ പുഥുജ്ജനാ, തേ ദ്വീഹാകാരേഹി സത്താ, തസ്സായം പഞ്ഹോ വിഭജ്ജബ്യാകരണീയോ വത്തബ്ബോ. കിഞ്ചാപി സോതാപന്നോ പടിസേവനായ, നോ ച ഖോ അഭിനിവേസേ സത്തോ യോ ഹി അപചയായ പദഹതി, ന ഉപചയായ. സെക്ഖോ ഹി കിലേസവസേന കാമേ പടിസേവതി. പുഥുജ്ജനോ പന കിലേസസമുട്ഠാനായ കാമേ പടിസേവതി. തത്ഥ കാമേസു സത്താനം ചതുഓഘം തരിസ്സതീതി വിഭജ്ജബ്യാകരണീയോ, അയം വിഭത്തി.
൮൦. പരിവത്തനോതി കാമേ യേ നേവ സജ്ജന്തി ന ച സംയോജനേഹി സംയുത്താ, തേ ഓഘം തരിസ്സന്തി വിപുലം മഹന്തന്തി. അയം സുത്തസ്സ പടിപക്ഖോ.
വേവചനന്തി യോ കാമേസു സത്തോ യോ ച തത്ഥ കാമാനം ഗുണോ, തത്ഥ വിസോ സത്തോ. യേപി കാമാനം ആഹാരാ ധമ്മാ, തത്ഥ വിസോ സത്തോ. തത്ഥിമം കാമാനം വേവചനം പാകോ രജോ സല്ലം ഗണ്ഡോ ഈതി ഉപദ്ദവോതി. യാനി വാ പന അഞ്ഞാനി വേവചനാനി തത്ഥ വിസോ സത്തോതി വേവചനം. സത്തോ ബന്ധോ മുച്ഛിതോ ഗധിതോ അജ്ഝോസിതോ കാമേ അജ്ഝാപന്നാ പരിമുത്തോ തബ്ബഹുലവിഹാരീതി. യാനി വാ പന അഞ്ഞാനി വേവചനാനി, അയം വേവചനോ നാമ. കാമപ്പചാരപഞ്ഞത്തിയാ കിലേസഗോചരപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ ചിത്തന്തി വേവചനം. സത്തോ തബ്ബഹുലവിഹാരീതി യാനി വാ പന അഞ്ഞാനി. ഇമേ കാമപ്പചാരപഞ്ഞത്തിയാ കിലേസഗോചര പഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ, ബീജപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ, സങ്ഖാരാ സംയോജനപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ, ഉപാദാനം ഹേതുപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം, പുഗ്ഗലോ പുഥുപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തോ.
ഓതരണോതി ഇമായ പടിച്ചസമുപ്പാദോ ദുക്ഖഞ്ച സമുദയോ ച. യേ കിലേസാ യേ സങ്ഖാരാ സംയോജനാനി ച പഞ്ചസു ഖന്ധേസു സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ ധമ്മായതനേസു അകുസലാ ധമ്മായതനാനി ഇന്ദ്രിയേസു സുഖിന്ദ്രിയഞ്ച, സോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച, അയം ഇന്ദ്രിയോതരണോ.
സോധനോതി എത്തകോ. ഏസേവ ആരമ്ഭോ നിദ്ദിസിതബ്ബോ സുത്തത്ഥോ.
അധിട്ഠാനോതി ഇമേ ധമ്മാ അത്ഥി ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്താ അത്ഥി വേമത്തതായ. യേ സഞ്ഞാ ബാഹിരോ കാമേ, തേ വേമത്തതായ പഞ്ഞത്താ. പഞ്ചസു കാമഗുണേസു സത്താതി പരിയുട്ഠാനവിപല്ലാസാ വേമത്തതായ പഞ്ഞത്താ ഓഘം തരെയ്യും. വിപുലം മഹന്തന്തി അവിജ്ജാ ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്താ.
പരിക്ഖാരോതി തസ്സ കോ ഹേതു കോ പച്ചയോ? ആരമ്മണപച്ചയതായ പച്ചയോ. അയോനിസോ ച മനസികാരോ സന്നിസ്സയസ്സ പച്ചയതായ പച്ചയോ. അവിജ്ജാ സമനന്തരപച്ചയതായ പച്ചയോ. രാഗാനുസയോ ഹേതുപച്ചയതായ പച്ചയോ. അയം ഹേതു, അയം പച്ചയോ.
സമാരോപനോ പച്ചയോതി യേ കാമേസു സത്താ സുഗതാ സുരൂപാതി അയം കാമധാതുയാ ഛന്ദോ രാഗോ തേ അപുഞ്ഞമയാ സങ്ഖാരാ. തേ കിം പച്ചയാ? അവിജ്ജാ പച്ചയാ. തേ കിസ്സ പച്ചയാ? വിഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയാ. ഇതി അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാ. സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം യാവ ജരാമരണം ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ മഹതോ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി ഏകം സുത്തം ഗതം. പഞ്ചനീവരണികം സുത്തം കാതബ്ബം.
൮൧. തത്ഥ കതമോ ദേസനാഹാരോ നാമ? യാ ച അഭിജ്ഝാ യോ ച ബ്യാപാദോ യഞ്ച ഉദ്ധച്ചം, അയം തണ്ഹാ. യഞ്ച ഥിനമിദ്ധം, യഞ്ച കുക്കുച്ചം യാ ച വിചികിച്ഛാ, അയം ദിട്ഠി. യാ പന കായസ്സ അകമ്മനിയതാ കിഞ്ചാപി തം മിദ്ധം നോ തു സഭാവകിലേസതായ കിലേസോ, ഇതി യാ ച ചിത്തസല്ലീയനാ യാ ച കായാകമ്മനിയതാ, അയം പക്ഖോപകിലേസോ ന തു സഭാവകിലേസോ. തത്ഥ അത്തസഞ്ഞാനുപചിത്തം കിലമഥോ കുക്കുച്ചാനുപചിത്തം ഥിനം യാ ചിത്തസ്സ ലീയനാ, ഇതി ഇമേ പഞ്ച നീവരണാ ചത്താരി നീവരണാനി സഭാവകിലേസാ ഥിനമിദ്ധം നീവരണപക്ഖോപകിലേസോ. യഥാ ചത്താരോ ആസവാ സഭാവആസവതായ ആസവാ നോ തു ചിത്തസാസവതായ ആസവാ. സഭാവതായ ആസവാ. പക്ഖേ ആസവതായ ആസവാ. അഥ പനാഹ സുത്തന്തം യേന തേ സമ്പയുത്താ വാ വിപ്പയുത്താ വാ ആസവാ, തേയേവ ഏതേ വത്തബ്ബാ സാസവാ വാ അനാസവാ വാ.
തത്ഥ കതമോ വിചയോ. അഭിജ്ഝാ കാമതണ്ഹാ രൂപതണ്ഹാ ഭവതണ്ഹാ. യം വാ പന കിഞ്ചി അജ്ഝോസാനഗതം സാസവാ അഭിജ്ഝിതസ്സ മെത്താനുപസ്സിയ യോ അനത്ഥം ചരതി. തത്ഥ യോ ബ്യാപാദം ഉപ്പാദേതി, അചരി ചരിസ്സതീതി. ഏവം നവ ആഘാതവത്ഥൂനി കത്തബ്ബാനി, തസ്സേവം ബ്യാപാദാനുപസ്സിസ്സ കിലേസോ യോ പരിദാഹോ കായകിലമഥോ അകമ്മനിയതാ മിദ്ധം. ചിത്താനുപസ്സിസ്സ പടിഘാതേന ഖിയനാ, ഇദം ഥിനമിദ്ധം. തത്ഥ അധികരണഅവൂപസമോ, ഇദം ഉദ്ധച്ചം. യം കിം കസഥമീതി കരഥമീതി (പീ॰ ക॰) ഇദം കുക്കുച്ചം. യം യഥാ ഇദം സന്തീരണം, അയം വിചികിച്ഛാ. തത്ഥ അവിജ്ജാ ച തണ്ഹാ ച അത്ഥി, ഇദം പരിയുട്ഠാനം. ആവരണം നീവരണം ഛദനം ഉപക്കിലേസോ ച അത്ഥി, ഇദം കാമച്ഛന്ദോ കാമരാഗപരിയുട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം. ബ്യാപാദോ ബ്യാപാദപരിയുട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം. ഥിനമിദ്ധം ഥിനമിദ്ധപരിയുട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം. ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചം അവിജ്ജാപരിയുട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം. വിചികിച്ഛാ വിചികിച്ഛാപരിയുട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം. കാമരാഗപരിയുട്ഠാനം അനുസയസംയോജനസ്സ പദട്ഠാനം. ബ്യാപാദപരിയുട്ഠാനം പടിഘസംയോജനസ്സ പദട്ഠാനം. ഥിനമിദ്ധപരിയുട്ഠാനം മാനസംയോജനസ്സ പദട്ഠാനം. അവിജ്ജാപരിയുട്ഠാനഞ്ച വിചികിച്ഛാപരിയുട്ഠാനഞ്ച ദിട്ഠിസംയോജനസ്സ പദട്ഠാനം.
തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ ഹാരോ? കാമരാഗപരിയുട്ഠാനേ വുത്തേ സബ്ബാനി പരിയുട്ഠാനാനി വുത്താനി ഹൊന്തീതി. സംയോജനേസു വുത്തേസു സബ്ബസംയോജനാനി വുത്താനി ഹൊന്തി. അയം ലക്ഖണോ ഹാരോ.
൮൨. തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ? യേ ഇമേ പഞ്ച നീവരണാ ഝാനപടിപക്ഖോ സോ ദുക്ഖസമുദയോ. യം ഫലം, ഇദം ദുക്ഖം. തത്ഥ കാമച്ഛന്ദസ്സ നെക്ഖമ്മവിതക്കോ പടിപക്ഖോ; ബ്യാപാദസ്സ അബ്യാപാദവിതക്കോ പടിപക്ഖോ; തിണ്ണം നീവരണാനം അവിഹിംസാവിതക്കോ പടിപക്ഖോ. ഇതി ഇമേ തയോ വിതക്കാ. നെക്ഖമ്മവിതക്കോ സമാധിക്ഖന്ധം ഭജതി. അബ്യാപാദവിതക്കോ സീലക്ഖന്ധം ഭജതി. അവിഹിംസാവിതക്കോ പഞ്ഞാക്ഖന്ധം ഭജതി. ഇമേ തയോ ഖന്ധാ. അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ നീവരണപ്പഹാനായ സംവത്തതി. യം നീവരണപ്പഹാനം, അയം നിരോധോ. ഇമാനി ചത്താരി സച്ചാനി. അയം ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ ആവട്ടോ ഹാരോ? പഞ്ച നീവരണാനി ദസ ഭവന്തി. യദപി അജ്ഝത്തം സാരജ്ജതി , തദപി നീവരണം. യദപി ബഹിദ്ധാ സാരജ്ജതി, തദപി നീവരണം, ഏവം യാവ വിചികിച്ഛാ ഇമേ ദസ നീവരണാ. അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ കിലേസാ ഇമാനി ദ്വേ സംയോജനാനി അജ്ഝത്തസംയോജനഞ്ച ബഹിദ്ധാസംയോജനഞ്ച. തത്ഥ അഹന്തി അജ്ഝത്തം, മമന്തി ബഹിദ്ധാ. സക്കായദിട്ഠി അജ്ഝത്തം, ഏകസട്ഠി ദിട്ഠിഗതാനി ബഹിദ്ധാ. യോ അജ്ഝത്തം ഛന്ദരാഗോ രൂപേസു അവീതരാഗോ ഭവതി അവീതച്ഛന്ദോ. ഏവം യാവ വിഞ്ഞാണേ, അയം അജ്ഝത്താ തണ്ഹാ. യം ഛസു ബാഹിരേസു ആയതനേസു തീസു ച ഭവേസു അജ്ഝോസാനം, അയം ബഹിദ്ധാ തണ്ഹാ. ഇമാനി ദ്വേ സച്ചാനി സംയോജനാനി സംയോജനീയാ ച ധമ്മാ. തത്ഥ സംയോജനേസു ധമ്മേസു യാ നിബ്ബിദാനുപസ്സനാ ച, അയം മഗ്ഗോ. യം സംയോജനപ്പഹാനം, അയം നിരോധോ. അയം ആവട്ടോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ വിഭത്തിഹാരോ? സംയോജനന്തി ന ഏതം ഏകംസേന. മാനസംയോജനം ദിട്ഠിഭാഗിയന്തി ന തം ഏകംസേന അദിട്ഠമാനം നിസ്സായമാനം ന പജഹതി. യോ പഞ്ച ഉദ്ധമ്ഭാഗിയോ മാനോ കിഞ്ചാപി സോ ദിട്ഠിപക്ഖേ സിയാ. ന തു ഓരമ്ഭാഗിയം സംയോജനം തസ്സ പഹാനായ സംവത്തതീതി. യോ ച അഹംകാരോ ന പവിദ്ധോയം പനസ്സ ഏവം ഹോതി. കദാസു നാമാഹം തം സന്തം ആയതനം സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിസ്സാമി, യം അരിയാ സന്തം ആയതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിസ്സന്തീതി, അയം അഭിജ്ഝാ ന ച തം നീവരണം. അത്ഥി പന അരഹതോ കായകിലേസമിദ്ധഞ്ച ഒക്കമതി ന ച തം നീവരണം തസ്സ ഥിനമിദ്ധം നീവരണന്തി. ന ഏകംസേന. അയം വിഭത്തിഹാരോ.
പരിവത്തനോതി പഞ്ച നീവരണാ പഞ്ചങ്ഗികേന ഝാനേന പഹാനം ഗച്ഛന്തി. അയം തേസം പടിപക്ഖോ നീവരണോ അസുകസ്സ പഹീനാതി ന അഞ്ഞാനുമിനിതബ്ബം, പരമത്ഥമജ്ഝത്തം, അയം പരിവത്തനാ.
തത്ഥ കതമോ വേവചനോ? കാമച്ഛന്ദോ ഛന്ദരാഗോ പേമം നികന്തീതി വേവചനം. നീവരണം ഛദനം ഉപക്കിലേസോ പരിയുട്ഠാനന്തി വേവചനം.
പഞ്ഞത്തീതി അവിജ്ജാപച്ചയാ കിച്ചപഞ്ഞത്തിയാ പച്ചാപഞ്ഞത്തിയാ (ക॰) പഞ്ഞത്തി, ബ്യാപാദോ വിക്ഖേപപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തി, ഥിനമിദ്ധം അസമുഗ്ഘാതപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തി. ഏവം സബ്ബേപി ഏതേ പഞ്ച നീവരണാ ഇമമ്ഹി സുത്തേ വിക്ഖേപപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തി.
തത്ഥ കതമോ ഓതരണോ? ഇമേ പഞ്ച നീവരണാ അവിജ്ജാ ച തണ്ഹാ ച തത്ഥ അവിജ്ജാമൂലാ നീവരണാ. യാ തണ്ഹാ ഇമേ സങ്ഖാരാ, തേ അവിജ്ജാപച്ചയാ ഇമേ ദ്വേ ധമ്മാ പഞ്ചസു ഖന്ധേസു സങ്ഖാരക്ഖന്ധപരിയാപന്നാ, ആയതനേസു ധമ്മായതനം, ധാതൂസു ധമ്മധാതു, ഇന്ദ്രിയേസു ഇമേസം ധമ്മാനം പദട്ഠാനം സുഖിന്ദ്രിയസ്സ ച സോമനസ്സിന്ദ്രിയസ്സ ച ഇത്ഥിന്ദ്രിയസ്സ ച പുരിസിന്ദ്രിയസ്സ ച.
തത്ഥ കതമോ സോധനോ ഹാരോ? ഇദം സുത്തം യഥാ ആരബ്ഭ നിക്ഖിത്തം സോ അത്ഥോ ഭാസിതോ ഇമേഹി പഞ്ചഹി പദേഹി.
തത്ഥ കാമച്ഛന്ദോ ച ബ്യാപാദോ ച വിചികിച്ഛാ ച ന ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്താ, കാമാതി ന ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്താ, അഥ ഖലു വേമത്തതായ പഞ്ഞത്താ. അയം അധിട്ഠാനോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ പരിക്ഖാരോ? കാമച്ഛന്ദസ്സ അയോനിസോ മനസികാരോ സുഭാരമ്മണപച്ചയോ; സുഭനിമിത്തഞ്ച ഹേതു. ബ്യാപാദസ്സ അയോനിസോ മനസികാരോ ആഘാതവത്ഥൂനി ച പച്ചയോ; പടിഘാനുസയോ ഹേതു. ഥിനമിദ്ധസ്സ പടിസംഹാരോ പച്ചയോ; പവത്തിയാ കിലമഥാ ചലനാ തഞ്ച ഹേതു. ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചസ്സ രജനീയം ആരമ്മണിയം അസ്സാദിയാകിന്ദ്രിയം താവ അപരിപുണ്ണഞ്ച ഞാണം പച്ചയോ; കാമസഞ്ഞാ ച ദിട്ഠിഅനുസയോ ച ഹേതു. വിചികിച്ഛായ നവ മാനവിധാ ആരമ്മണം മാനാനുസയോ, സോവ പച്ചയോ; വിചികിച്ഛാനുസയോ ഹേതു. ഏതേ പഞ്ച ധമ്മാ സഹേതു സപ്പച്ചയാ ഉപ്പജ്ജന്തി.
തത്ഥ കതമോ സമാരോപനോ ഹാരോ? ഇമേ പഞ്ച നീവരണാ ചത്താരോപി ഏതേ ആസവാ ഗണ്ഡാപി തണ്ഹാപി (പീ॰) ഏതേ സല്ലാപി ഏതേ ഉപാദാനാനി ഏതേ. തേസു ഏവ ബാഹിരേസു ധമ്മേസു സംകിലേസഭാഗിയം സുത്തന്തി പഞ്ഞത്തിം ഗച്ഛതി. അയം സമാരോപനോ ഹാരോ.
നിദ്ദിട്ഠം സംകിലേസികഭാഗിയം സുത്തം.
൮൩. മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാതി ഗാഥാ.
തത്ഥ കതമോ ദേസനാ ഹാരോ? ഇമമ്ഹി സുത്തേ കോ അത്ഥോ ഖന്ധവവത്ഥാനേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധം ദേസേതി, ധാതുവവത്ഥാനേന മനോവിഞ്ഞാണധാതും, ആയതനവവത്ഥാനേന മനായതനം, ഇന്ദ്രിയവവത്ഥാനേന മനിന്ദ്രിയം. തസ്സ കിം പുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാ? സംഖിത്തേന ഛ ധമ്മാ പുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാ കുസലമൂലാനി ച അകുസലമൂലാനി ച അനിമിത്തം ഇമമ്ഹി സുത്തേ കുസലമൂലം ദേസിതം. തത്ഥ കതമാ മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാ? മനോ തേസം പുബ്ബങ്ഗമം, യഥാപി ബലസ്സ രാജാ പുബ്ബങ്ഗമോ, ഏവമേവ ധമ്മാനം മനോപുബ്ബങ്ഗമാ. തത്ഥ തിവിധാനം പുബ്ബങ്ഗമാനം നെക്ഖമ്മച്ഛന്ദേന അബ്യാപാദച്ഛന്ദേന അവിഹിംസാഛന്ദേന. അലോഭസ്സ നെക്ഖമ്മച്ഛന്ദേന പുബ്ബങ്ഗമാ. അദോസസ്സ അബ്യാപാദച്ഛന്ദേന പുബ്ബങ്ഗമാ. അമോഹസ്സ അവിഹിംസാഛന്ദേന പുബ്ബങ്ഗമാ. തത്ഥ മനോസെട്ഠാതി മനസാ ഇമേ ധമ്മാ ഉസ്സടാ മനേന വാ നിമ്മിതാ. മനോവ ഇമേസം ധമ്മാനം സെട്ഠോതി മനോവ ഇമേസം ധമ്മാനം സെട്ഠജെട്ഠോതി മനോവ ഇമേസം ധമ്മാനം ആധിപച്ചം കരോതീതി മനോസെട്ഠാ. മനോജവാതി യത്ഥ മനോ ഗച്ഛതി. തത്ഥ ഇമേ ധമ്മാ ഗച്ഛന്തീതി മനോജവാ. യഥാ വാതോ സീഘം ഗച്ഛതി അഞ്ഞോ വാ കോചി സീഘം ഗാമകോ വുച്ചതേ വാതജവോതി പക്ഖിഗാമികോതി, ഏവമേവ ഇമേ ധമ്മാ മനേന സമ്പജായമാനാ ഗച്ഛന്തി, തത്ഥ ഇമേ ധമ്മാ ഗച്ഛന്തീതി മനോജവാതി. തേ തിവിധാ ഛന്ദസമുദാനിതാ അനാവിലതാ ച സങ്കപ്പോ. സത്തവിധാ ച കായികം സുചരിതം വാചസികം സുചരിതം, തേ ദസ കുസലകമ്മപഥാ. തത്ഥ മനസാ ചേ പസന്നേനാതി മനോകമ്മം. ഭാസതി വാതി വചീകമ്മം. കരോതി വാതി കായകമ്മം. ഇമേഹി ഇമസ്മിം സുത്തേ ദസ കുസലകമ്മപഥാ പരമാപി സന്താ സീലവതാ പരമാ. സോ ഭവതി വിവത്തിയം ന ലോകനിയ്യാനായ വാസനാഭാഗിയം സുത്തം ഭവതി. അയം ദേസനാ.
തത്ഥ കതമോ വിചയോ ഹാരോ? മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാതി കുസലമൂലാനി ച അട്ഠങ്ഗസമ്മത്താനി. ഇദം സുത്തം.
യുത്തീതി ദസന്നം കുസലകമ്മപഥാനം യോ വിപാകോ, സോ സുഖവേദനീയോ അബ്യാപാദസ്സങ്ഗമാനോ. ഛായാവ അനപായിനീതി അനുഗച്ഛതി അത്ഥി ഏസാ യുത്തി.
പദട്ഠാനന്തി അട്ഠാരസന്നം മനോപവിചാരാനം പദട്ഠാനം. മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാതി സബ്ബകുസലപക്ഖസ്സ ഇമേ ധമ്മാ പദട്ഠാനം. മനസാ ചേ പസന്നേനാതി യോ ചേതസോ പസാദോ, ഇദം സദ്ധിന്ദ്രിയസ്സ പദട്ഠാനം. ഭാസതി വാതി സമ്മാവാചായ. കരോതി വാതി സമ്മാകമ്മന്തസ്സ ച സമ്മാവായാമസ്സ ച പദട്ഠാനം.
ലക്ഖണോതി ഇതി പുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാതി വേദനാപുബ്ബങ്ഗമാപി ഏതേ, സഞ്ഞാപുബ്ബങ്ഗമാപി ഏതേ, സങ്ഖാരപുബ്ബങ്ഗമാപി ഏതേ. യേ കേചി ധമ്മാ സഹജാതാ സബ്ബേ പുബ്ബങ്ഗമാ ഏതേസം ധമ്മാനം. തതോ നം സുഖമന്വേതീതി സോമനസ്സമപി നം അന്വേതി യം സുസുഖച്ഛായാ തദാപി നം സുഖം തദപി അന്വേതി.
൮൪. തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ? മനോപുബ്ബങ്ഗമാതി ന ഇദം ഏകാദിവചനം. കിം കാരണാ? സബ്ബേ യേവ ഇമേ ഛവിഞ്ഞാണകായാ, ഇമമ്ഹി ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ സുഖേന അത്ഥികാ, തേ മനം പസാദെന്തീതി അയം ഇമമ്ഹി സുത്തേ ഭഗവതോ അധിപ്പായോ. അത്ഥോ പുബ്ബേയേവ നിദ്ദിട്ഠോ.
യാനി ഹി കുസലമൂലാനി, താനി അട്ഠാനിസംസമത്താ ഹേതു, അയം അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ. ദസ ഠാനാനി ദേസനാഹേതൂനി ദേസനാപച്ചയാ നിദ്ദേസനാ ച. തത്ഥ യം മഞ്ഞേ ദുക്ഖേന സഹ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണസച്ചന്തി അങ്ഗേന കുസലമൂലം പഹീയതി, അയം അപ്പഹീനഭൂമിയം സമുദയോ. യം തേസം പഹാനാ, അയം നിരോധോ. ഇമാനി ചത്താരി സച്ചാനി. അയം ആവട്ടോ ഹാരോ.
വിഭത്തീതി –
മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാ, മനോസെട്ഠാ മനോമയാ;
മനസാ ചേ പസന്നേന, ഭാസതി വാ കരോതി വാ;
തതോ നം സുഖമന്വേതി, ഛായാവ അനപായിനീതി.
തം ന ഏകംസേന സമണസ്സ വാ ബ്രാഹ്മണസ്സ വാ പന ഹോതി. തസ്സ വാ മിച്ഛാദിട്ഠികസ്സ സകസത്ഥേ ചിത്തം പസാദേതി, തേന ച പസന്നേന ചിത്തേന ഭാസതി ബ്യാകരോതി ന തം സുഖമന്വേതി ന ഛായാവ അനുഗാമിനീ, ദുക്ഖമേവ തം അന്വേതി. യഥാ വഹന്തം ചക്കം പദമന്വേതി, ഇദം തം വിഭജ്ജബ്യാകരണീയം. മനസാ ചേ പസന്നേന കായകമ്മം വചീകമ്മം സുഖവേദനീയന്തി സമഗ്ഗതേ സുഖവേദനീയം മിച്ഛഗ്ഗതേ ദുക്ഖവേദനീയം, അയം വിഭത്തി.
തത്ഥ കതമോ പരിവത്തനോ ഹാരോ? മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാതി യം മനസാ പദുട്ഠേന ഭാസതി വാ കരോതി വാ ദുക്ഖമസ്സാനുഗാമിനീ, ഏതാനിയേവ ദ്വേ സുത്താനി ഭാസിതാനി ഏസ ഏവ ച പടിപക്ഖോ. വേവചനന്തി യദിദം മനോചിത്തം വിഞ്ഞാണം മനിന്ദ്രിയം മനോവിഞ്ഞാണധാതു.
പഞ്ഞത്തീതി മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാതി അയം മനോ കിഞ്ചി പഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. ധമ്മാതി കുസലകമ്മപഥപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. മനോസെട്ഠാതി വിസിട്ഠപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. മനോജവാതി സഹപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. ചിത്തന്തി നെക്ഖമ്മപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. മനസാ ചേ പസന്നേനാതി സദ്ധിന്ദ്രിയപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. മനസാ ചേ പസന്നേനാതി അനാവിലസങ്കപ്പദുതിയജ്ഝാനപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം . മനസാ ചേ പസന്നേനാതി അസ്സദ്ധാനം പടിപക്ഖപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. ഭാസതി വാതി സമ്മാവാചാപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. കരോതി വാതി സമ്മാകമ്മന്തപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. തതോ നം സുഖമന്വേതീതി ഝാനസമാധാനം. ഇന്ദ്രിയേസു മനിന്ദ്രിയം. പടിച്ചസമുപ്പാദേ വിഞ്ഞാണം. മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാതി മെത്താ ച മുദുതാ ച ഝാനേസു ദുതിയം ഝാനം തതിയഞ്ച. ഖന്ധേസു സങ്ഖാരക്ഖന്ധപരിയാപന്നോ. ധാതൂസു ധമ്മധാതു, ആയതനേസു ധമ്മായതനം. യം കുസലം ഇന്ദ്രിയേസു സുഖിന്ദ്രിയഞ്ച സോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച പദട്ഠാനം. ഇമേസം ധമ്മാനം പടിച്ചസമുപ്പന്നാനം ഫസ്സപച്ചയാ സുഖവേദനീയോ ഫസ്സോ സുഖവേദനാ മനോപവിചാരേസു സോമനസ്സവിചാരോ ഛത്തിംസേസു പഠമപദേസു ഛ സോമനസ്സനെക്ഖമ്മസ്സിതാ. ഇതി അയം ഓതരണോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ സോധനോ ഹാരോ? യം അത്ഥം ആരബ്ഭ ഇദം സുത്തം ഭാസിതം. സോ അത്ഥോ നിയുത്തോ ഏതമത്ഥം ആരബ്ഭ സുത്തം. അയം സോധനോ ഹാരോ.
൮൫. തത്ഥ കതമോ അധിട്ഠാനോ ഹാരോ? മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാതി വേവചനപഞ്ഞത്തി, ന ഏകത്തപഞ്ഞത്തി. ധമ്മാതി ഏകതോ ന വേവചനപഞ്ഞത്തി. മനസാ ചേ പസന്നേനാതി സോ പസാദോ ദ്വിധോ അജ്ഝത്തഞ്ച അബ്യാപാദാവിക്ഖമ്ഭനബഹിദ്ധാ ച ഓകപ്പനതോ. സോ അജ്ഝത്തപസാദോ ദ്വിധോ. സമുഗ്ഘാതപസാദോ ച വിക്ഖമ്ഭനപസാദോ ച ബ്യാപാദപരിയുട്ഠാനം. വിഘാതോ ന മൂലപസാദോ ജാതമൂലമ്പി വാ. പസാദോ സബ്യാപാദം വിഘാതേന. തതോ നം സുഖമന്വേതീതി സുഖം കായികഞ്ച ചേതസികഞ്ച അപ്പിയവിപ്പയോഗോപി പിയസമ്പയോഗോപി നെക്ഖമ്മസുഖമ്പി പുഥുജ്ജനസുഖമ്പി പീതിസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗമ്പി ചേതസികം സുഖം . യമ്പി പസ്സദ്ധകായോ സുഖം വേദേതി, തമ്പി കായികം സുഖം ബൊജ്ഝങ്ഗാ ച ചേതസികം സുഖം. യമ്പി പസ്സദ്ധകായോ സുഖം വേദേസി, തമ്പി തഞ്ച സുഖപദട്ഠാനം പഞ്ഞത്തിയാ യഥാവുത്തം തം അപരാമട്ഠം കുസലാനം ധമ്മാനം. അന്വേതീതി അപ്പനാ സന്ദിസ്സതി ന ചായം വാ പത്തഭൂതോ അന്വേതി. തദിദം സുത്തം ദ്വീഹി ആകാരേഹി അധിട്ഠാതബ്ബം. ഹേതുനാ ച യോ പസന്നമാനസോ വിപാകേന ച യോ ദുക്ഖവേദനീയോ.
പരിക്ഖാരോതി ഭഗവാ പഞ്ചസതേന ഭിക്ഖുസങ്ഘേന നഗരം പവിസതി രാജഗഹം. തത്ഥ മനുസ്സോ പുഗ്ഗലോ ഭഗവന്തം പരിവിസതി, തസ്സ പസാദോ ഉപ്പന്നോ കുസലമൂലപുബ്ബയോഗാവചരോപി. സോ അഞ്ഞേസഞ്ച അക്ഖാതി, ഇദം വാചം ഭാസതി ലാഭാ തേസം, യേസം നിവേസനം ഭഗവാ പവിസതി, അമ്ഹാകമ്പി യദി ഭവെയ്യ മയമ്പി ഭഗവതോ സംപസാദം ലച്ഛമ്ഹാതി. യേന ഭഗവാ തേനഞ്ജലിം പണാമെത്വാ ‘‘നമോ ഭഗവതോ നമോ ഭഗവതോ’’തി അബ്യാപാദമാനോ ഏകമന്തേ അട്ഠാസി. തദനന്തരേ ഭഗവാ ഇമം സുത്തം അഭാസിത്ഥ ‘‘മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാ’’തി. സബ്ബം സുത്തം തഥാ യം പരേസം ഭാസതി ഇദം വാചാകമ്മം. യം അഞ്ജലിം പണാമേതി, ഇദം കായകമ്മം. യോ മനോപസാദോ, ഇദം മനോകമ്മം. തത്ഥ യം പരേസം പകാസേതി ഭാസതി വണ്ണം. യേസം ഭഗവാ നിവേസനം ഗച്ഛതീതി. സബ്ബം തസ്സ അലോഭോ കുസലമൂലം. യം ഭഗവതി മെത്തചിത്തോ, തസ്സ അദോസോ കുസലമൂലം . യം അഞ്ജലിം പണാമേതി മാനഞ്ച നിഗ്ഗണ്ഹാതി, തത്ഥസ്സ അമോഹോ കുസലമൂലം പാതുഭവതി. യം ഉളാരപഞ്ഞം പടിലഭതി, ഇദമസ്സ ദിട്ഠിവിപല്ലാസപ്പഹാനം. യം തഥായേവ സംവരോ ഹോതി, ഇദമസ്സ സഞ്ഞാവിപല്ലാസപ്പഹാനം. യം മനസ്സ പസാദനം, ഇദമസ്സ ചിത്തവിപല്ലാസപ്പഹാനന്തി അകുസലവിപല്ലാസാനം വിക്ഖമ്ഭനം പഹാനം പച്ചയോ. തീണി കുസലമൂലാനി യോ അനാവിലചിത്തസങ്കപ്പോ, സോ തസ്സ മനസികാരോതി വുച്ചതി. യം കിലേസേഹി വിക്ഖമ്ഭനം ഇതി വിപല്ലാസാ ച ആരമ്മണാ സപ്പച്ചയതായ പച്ചയോ കുസലമൂലാനി ച സന്ദിസ്സയതായ പച്ചയോ, സോ ച മനസികാരോ ഹേതുനാ ഇമിനാ പച്ചയേന ചിത്തം ഉപ്പന്നം. തത്ഥ യം സസത്ഥാരമ്മണം ചിത്തം പവത്തം അയം ബുദ്ധാനുസ്സതി. യമ്പി ഭഗവതോ ഗുണേ മനസി കരോതി, അയമസ്സ ധമ്മാനുസ്സതി. തത്ഥ സതിസമ്പജഞ്ഞം ഹേതു, അയഞ്ച പച്ചയോ. വാചാ പഞ്ഞാ ഹേതു വിതക്കവിചാരാ പച്ചയോ. കായസങ്ഖാരാ കമ്മസ്സ അഭിസങ്ഖാരോ നാമ ഹേതു വാ അപ്പച്ചയോ സുഖവേദനീയസ്സ കമ്മസ്സ ഉപചയോ ഹേതുകാ കമ്മസ്സ പച്ചയോ.
൮൬. തത്ഥ കതമോ സമാരോപനോ ഹാരോ? മനസായേവ പസന്നേന സതോയേവെത്ഥ പസന്നോ അപി ച ചിത്തവോദാനാ സത്താ വിമുച്ചന്തീതി തേന സത്താ ചിത്തപുബ്ബങ്ഗമാ ചിത്തേന പസന്നേന ചേതനാപി തത്ഥ ചിത്തഭൂതാ ഭവന്തീതി പടിഘാ അയം ചേതനാനം പസാദേന കായോ ചസ്സ പസാദോ , സോ ച ആരഭതി പസാദേന പസന്നോ സഞ്ഞാനന്തി ചസ്സ അവിപരീതാ, സോ പഞ്ചവിധോ വിക്ഖമ്ഭനാ, കായപസ്സമ്ഭനായേവാ പസാദോ ചിത്തസിതോ ചിത്തം പന പുബ്ബംയേവ പസന്നം. അയം സമാരോപനാ. ഏവം പഞ്ചന്നമ്പി പസാദോ. തതോ നം സുഖമന്വേതീതി കതമം ഭഗവാ നിദ്ദിസതി? ന ഹി അത്തസച്ചം തസ്സ കമ്മസ്സ വിപാകോ അന്വേതി. തസ്സ ഉപായോ അനുഗച്ഛതി യദാ സിതപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജതേ സോമനസ്സം അവിപ്പടിസാരോപി അന്വേതി. അയം സമാരോപനോ ഹാരോ.
മഹാനാമ സക്കസ്സ സുത്തം പസ്സ സം॰ നി॰ ൫.൧൦൧൭. തസ്മിം ചേ സമയേ അസ്സതോ അസമ്പജാനോ കാലം കരെയ്യ കാമേ ഭവതി. അസ്സതോ അഭിസമാഹാരോ യോ മാ ഭായി, മഹാനാമ, യം തം ചിത്തം ദീഘരത്തം സദ്ധാപരിഭാവിതം സീലപരിഭാവിതം സുതചാഗപരിഭാവിതന്തി വിത്ഥാരേന കാതബ്ബം. ചാഗേന ച പഞ്ഞായ ച കിം ദസ്സേതി? യാ സദ്ധാ, സാ ചേതസോ പസാദോ. യാ അനാവിലസങ്കപ്പിതാ, സാ സദ്ധാ. കിം കാരണാ? അനാവിലലക്ഖണാ. അനാവിലലക്ഖണാ ഹി സദ്ധാ. അപരേ ആഹു ഗുണപരിസുദ്ധിനിട്ഠാഗമനലക്ഖണാ, യഞ്ച അപരേ വാ വചനപടിഗ്ഗഹലക്ഖണാ സദ്ധാ. അപരോ പരിയായോ അത്താനം യദി ഏവം ഓകപ്പേതി ‘‘നാഹം കിഞ്ചി ജാനാമീതി ഏസാ അഹം തത്ഥ അനുഞ്ഞത്താ അനഞ്ഞതാ’’തി. അയം സദ്ധാതി. അപരോ പരിയായോ ഏകസട്ഠിയാ ദിട്ഠിഗതാനം ആദീനവാനുപസ്സനാ അനിച്ചം ദുക്ഖമനത്താതി. തേന ച പദിട്ഠം ഭവതി യഥാ ഗമ്ഭീരേ ഉദപാനേ ഉദകം ചക്ഖുനാ പസ്സതി ന ച കായേന അഭിസമ്ഭുനാതി. ഏവമസ്സ അരിയാ നിജ്ഝാനക്ഖന്തിയാ ദിട്ഠി ഭവതി, ന ച സച്ഛികതാ. അയം വുച്ചതി സദ്ധാ. സാ ച ലോകികാ. അപരോ പരിയായോ ഖമതി പുഥുജ്ജനഭൂതസ്സ വീസതി ചാതി കോ സക്കായാധീനാ ന നിവേസോ. ന ഏതം ഏകന്തി നയസഞ്ഞാ യഥാഭൂതം ദിട്ഠിയാ തു ഖലു മുദൂഹി പഞ്ചഹി ഇന്ദ്രിയേഹി ദസ്സനമഗ്ഗേന പഹീനാ ഭവന്തി. ദിട്ഠേകട്ഠാ ച കിലേസാ, അയം സദ്ധാ.
സോതാപത്തങ്ഗമദുക്ഖായം ഭൂമിയം പരിപുണ്ണാ വുച്ചതി. തസ്മിംയേവ ഭൂമിയം സെക്ഖസീലം അരിയാ ധാരന്തി വുച്ചതി. തസ്മിംയേവ ഭൂമിയം മുദുപഞ്ഞാ പഞ്ഞിന്ദ്രിയന്തി വുച്ചതി. തസ്മിംയേവ ഭൂമിയം ഖന്ധേഹി അനത്ഥികതാ, അയം ചാഗോ. തസ്മാ സദ്ധാ ചാഗാധിട്ഠാനേന നിദ്ദിസിതബ്ബാ. യതികേന തേന (ക॰) ഭിയ്യോ മനേന സാ ഹിസ്സ വിപരീതാ ദിട്ഠികാ അസ്സദ്ധാ, സാ നയനഉപധീസു പമത്താ സമാദിന്നാ. തത്ഥ സദ്ധിന്ദ്രിയം യോ കാമം പരിവിസ്സന്തി ഇതി സന്തപാപപടിനിസ്സഗ്ഗാ ന ചാഗാധിട്ഠാനം പഞ്ഞിന്ദ്രിയേന പഞ്ഞാധിട്ഠാനം, സീലേന ഉപസമാധിട്ഠാനം. ഇമേ ചത്താരോ ധമ്മാ സീലം പരിഭാവയന്തി സദ്ധാ സീലം ചാഗോ ച പഞ്ഞാതി. തത്ഥ സദ്ധായ ഓഘം തരതി. യം സീലം, അയം അപ്പമാദോ. യോ ചാഗോ, ഇദം പഞ്ഞായ കമ്മം. യാ പഞ്ഞാ, ഇദം പഞ്ഞിന്ദ്രിയം, തത്ഥ യം സദ്ധിന്ദ്രിയം. തം തീസു അവെച്ചപ്പസാദേസു. യം സീലം, തം സദ്ധിന്ദ്രിയേസു. യോ ചാഗോ, സോ ചതൂസു ഝാനേസു. യാ പഞ്ഞാ, സാ സച്ചേസു, സതി സബ്ബത്ഥഗാമിനീ. തസ്സ സെക്ഖസ്സ ഭദ്ദികാ ഭതി, ഭദ്ദികോ അഭിസമ്പരായോ. തസ്സ സമ്മുട്ഠസ്സതികസ്സ സീലം കരൊന്തസ്സ ന കായസമ്മുട്ഠസ്സതിതായ താനി വാ ഇന്ദ്രിയാനി തം വാ കുസലമൂലം കമ്മവിപാകം ഭവതി. തസ്സ തികസ്സ അത്ഥനിദ്ദേസോ. തത്ഥ സദ്ധാ സീലം ചാഗോ പഞ്ഞാ ചത്താരോ ധമ്മാ. യാ സദ്ധാ യാ ച പഞ്ഞാ, ഇദം മനോസുചരിതം. യം സീലം, ഇദം കായികം വാചസികം സുചരിതം. യോ ചാഗോ, ഇദം ചേതസികം അലോഭോ സുചരിതം. ഇതി ചിത്തേ ഗഹിതേ പഞ്ചക്ഖന്ധാ ഗഹിതാ ഭവന്തി. ഇമേഹി ധമ്മേഹി സുചരിതം ഇദം ദുക്ഖഞ്ച അരിയസച്ചം പദട്ഠാനം മഗ്ഗസ്സ.
൮൭. തത്ഥ കതമോ വിചയോ ഹാരോ? യാ ച സദ്ധാ യഞ്ച സീലം. തം കിസ്സ കരോതി? യാ സദ്ധാ തായ ഭഗവന്തം അനുസ്സരതി മത്തേനപി ഹത്ഥിനാ സമാഗതാ, അസ്സ ഭോ കുക്കുരാ സബ്ബം സീലേന നപ്പടിപജ്ജതി കായേന വാ വാചായ വാ ഠാനം വിസാരദോ ഭവതീതി അവിപ്പടിസാരീ പഞ്ഞാ യസ്സ പഞ്ഞത്തം ഉപട്ഠപേതി. തസ്സ അഖണ്ഡസ്സ സീലം യം ന പച്ഛി തസ്സം മോഹസ്സ അകുസലചിത്തം ഉപ്പജ്ജതി മിച്ഛാദിട്ഠിസഹഗതം വാ, അയം വിചയോ ഹാരോ. ധമ്മവാദിനോ ഭദ്ദികാരാതി ഭവിസ്സതി അത്ഥി ഏസാ യുത്തി.
തത്ഥ കതമോ പദട്ഠാനോ ഹാരോ? യമിദം ചിത്തം ദീഘരത്തം പരിഭാവിതം സദ്ധായ സീലേന ചാഗേന പഞ്ഞായ സമാധിനാ പഠമജ്ഝാനസ്സ പദട്ഠാനം. യാ സദ്ധാ അസ്സ അനാവിലസങ്കപ്പോ, തം ദുതിയജ്ഝാനസ്സ പദട്ഠാനം. തീണി ച അവെച്ചപ്പസാദാ യം സീലം, തം അരിയകന്തം, തം സീലക്ഖന്ധസ്സ പദട്ഠാനം. യാ പഞ്ഞാ, സാ പഞ്ഞാക്ഖന്ധസ്സ പദട്ഠാനം. ഇമേ ച ധമ്മാ ഇദഞ്ച ചിത്തം ഏകോദിഭൂതസമാധിസ്സ പദട്ഠാനം. സദ്ധാ സദ്ധിന്ദ്രിയസ്സ പദട്ഠാനം. ചാഗോ സമാധിന്ദ്രിയസ്സ പദട്ഠാനം. പഞ്ഞാ പഞ്ഞിന്ദ്രിയസ്സ പദട്ഠാനം. സദ്ധാ ച പഞ്ഞാ ച വിപസ്സനാ പദട്ഠാനം. സീലഞ്ച ചാഗോ ച സമഥസ്സ പദട്ഠാനം. സദ്ധാ ച പഞ്ഞാ ച അവിജ്ജാ വിരാഗായ പഞ്ഞാവിമുത്തിയാ പദട്ഠാനം. സീലഞ്ച ചാഗോ ച രാഗവിരാഗായ ചേതോവിമുത്തിയാ പദട്ഠാനം.
തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ ഹാരോ? വിഞ്ഞാണേ വുത്തേ സദ്ധാസതിഭാവിതേ സബ്ബേ പഞ്ചക്ഖന്ധാ വുത്താ ഭവന്തി. സദ്ധായ ഭണിതായ സബ്ബാനി സത്ത ധനാനി ഭണിതാനി ഹൊന്തി സദ്ധാധനം…പേ॰… സീലക്ഖന്ധേ വുത്തേ സമാധിക്ഖന്ധോ ച പഞ്ഞാക്ഖന്ധോ ച വുത്താ ഭവന്തി. യം തം ചിത്തം ദീഘരത്തം പരിഭാവിതം പച്ഛിമകേ കാലേ ന തദനുപരിവത്തി ഭവിസ്സതീതി നേതം ഠാനം വിജ്ജതി. തത്ഥ സഞ്ഞാപി തദനുപരിവത്തിനീ ഭവതി. യേപി തജ്ജാതികാ ധമ്മാ, തേപി തദനുപരിവത്തിനോ ഭവന്തി. രൂപസഞ്ഞാ രൂപസഞ്ചേതനാനുപസ്സനമനസികാരോ ഏവം ഛന്നം ആയതനാനം വിഞ്ഞാണകായേ, അയം ലക്ഖണോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ? ഇധ സുത്തേ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ ഭദ്ദികം ഭതിം ആകങ്ഖെയ്യ ഭദ്ദികഞ്ച അഭിസമ്പരായം, തേ സദ്ധം സീലം ചാഗം പഞ്ഞഞ്ച മനസി കരിസ്സന്തി, അയം അധിപ്പായോ. യേ ചഞ്ഞേപി സത്താ തഥാഗതസ്സ സമ്മുഖം ന പടിയുജ്ഝന്തേ, ഇമം ധമ്മം സോതാ അവിപ്പടിസാരതോ കാലം കരിസ്സന്തീതി, അയം അധിപ്പായോ.
൮൮. തത്ഥ കതമോ ആവട്ടോ ഹാരോ? ഇദമ്പി ചത്താരോ ധമ്മാ സദ്ധാ ച പഞ്ഞാ ച അസ്സദ്ധിയഞ്ച അവിജ്ജഞ്ച ഹനന്തി. സീലഞ്ച ചാഗോ ച തണ്ഹാ ച ദോസഞ്ച ഹനന്തി. തസ്സ ദ്വേ മൂലാനി പഹീയന്തി. ദുക്ഖം നിവത്തേതി അപ്പഹീനഭൂമിയഞ്ച ദ്വിമൂലാനി പഞ്ചക്ഖന്ധാ. ദ്വേ അരിയസച്ചാനി സമഥോ ച വിപസ്സനാ ച. ദ്വിന്നം മൂലാനം പഹാനം. ഇമാനി ദ്വേ സച്ചാനി നിരോധോ ച മഗ്ഗോ ച. അയം ആവട്ടോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ വിഭത്തി? യം തം ചിത്തം സദ്ധാപരിഭാവിതം…പേ॰… സചേ പുഥുജ്ജനസ്സ തസ്സപി ഭദ്ദികാ ഭതി ഭവിസ്സതീതി ന ഏകംസേന തസ്സ കമ്മം ദിട്ഠേയേവ ധമ്മേ വിപാകന്തി പച്ചെസ്സതി, അപരമ്ഹി വാ പരിയായേ ഭവിസ്സതി. യം വാ അതീതം വിപാകായ പച്ചുപട്ഠിതം, തപ്പച്ചയാനി ചേതാനി, യേ യഥാ മഹാകമ്മവിഭങ്ഗേ ‘‘തേനായം വിഭജ്ജബ്യാകരണിയോ നിദ്ദേസോ ധമ്മചാരിനോ യാ ഭദ്ദികാ ഭതീ’’തി.
തത്ഥ കതമാ പരിവത്തനാ? അസ്സദ്ധിയം ദുസ്സീല്യം യം മച്ഛേരം ദുപ്പഞ്ഞം ച ദുപ്പഞ്ഞിയം (ക॰) യഞ്ച പടിപക്ഖേന പഹീനാ ഭവന്തി, അയം പരിവത്തനാ.
തത്ഥ കതമം വേവചനം? യം തം ചിത്തം ദീഘരത്തം പരിഭാവിതം ചിത്തം മനോവിഞ്ഞാണം…പേ॰… യം സദ്ധാബലം സദ്ധിന്ദ്രിയം, യം സീലം തം സുചരിതം, സംയമോ നിയമോ ദമോ ഖന്ധതാ ഇമാനി തസ്സ വേവചനാനി. യോ ചാഗോ സോ പടിനിസ്സഗ്ഗോ അലോഭോ വോസഗ്ഗോ ചാഗോയിട്ഠാനം. യാ പഞ്ഞാ സാ പഞ്ഞത്താ പഞ്ഞപ്പഭാ പഞ്ഞിന്ദ്രിയം പഞ്ഞാബലം.
തത്ഥ കതമാ പഞ്ഞത്തി? യം തം ചിത്തം ബീജം പഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. പരിഭാവനാ വാസനാ പഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തി. സദ്ധാ പസാദപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ. സീലം സുചരിതപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. ചാഗോ പുഞ്ഞകിരിയപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തോ. പഞ്ഞാ വീമംസപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ. ഇമേ തയോ ധമ്മാ സദ്ധാ സീലം ചാഗോ പഞ്ഞവതോ പാരിസുദ്ധിം ഗച്ഛന്തി.
തത്ഥ കതമോ ഓതരണോ? യം ചിത്തം, തം ഖന്ധേസു വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ, ധാതൂസു മനോവിഞ്ഞാണധാതു, ആയതനേസു മനായതനം. യേ ചത്താരോ ധമ്മാ, തേ ഖന്ധേസു സങ്ഖാരക്ഖന്ധേ പരിയാപന്നാ…പേ॰… ധാതൂസു ആയതനേസു.
തത്ഥ കതമോ സോധനോ ഹാരോ? ഇദം ഭഗവതോ ഭാസിതം മഹാനാമേന സക്കേന പുച്ഛിതേന സബ്ബം തം നിയുത്തം.
തത്ഥ കതമോ അധിട്ഠാനോ? ഇദം ചിത്തം വേമത്തതായ പഞ്ഞത്തം അകുസലേഹി ചിത്തേഹി അപരിഭാവിതേഹി പരിഭാവിതന്തി യാനി പുന പരിഭാവിതാനി അഞ്ഞേസമ്പി തത്ഥ ഉപാദായ പഞ്ഞത്തം സബ്ബേപിമേ ചത്താരോ ധമ്മാ ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്താ. ഭദ്ദികാ ഭതീതി കാമഭോഗിനോ തേവ രൂപധാതു അരൂപധാതു മനുസ്സാതി സബ്ബാ ഭദ്ദികാ ഭതി തദേവ കഥായ പഞ്ഞത്തം, അയം പഞ്ഞത്തി.
തത്ഥ കതമോ പരിക്ഖാരോ? ചിത്തസ്സ ഇന്ദ്രിയാനി പച്ചയോ ആധിപതെയ്യപച്ചയതായ മനസികാരോ. ഹേതുപച്ചയതായ പച്ചയോ. സദ്ധായ ലോകികാ പഞ്ഞാ ഹേതുപച്ചയതായ പച്ചയോ. യോനിസോ ച മനസികാരോ പച്ചയോ. സീലസ്സ പതിരൂപദേസവാസോ പച്ചയോ. അത്തസമ്മാപണിധാനഞ്ച ഹേതു. ചാഗസ്സ അലോഭോ ഹേതു. അവിപ്പടിസാരോ ച ഹേതുപച്ചയോ. പഞ്ഞാ പരതോ ച ഘോസോ അജ്ഝത്തഞ്ച യോനിസോ മനസികാരോ ഹേതുപച്ചയോ ച.
തത്ഥ കതമോ സമാരോപനോ? യം തം ചിത്തം ദീഘരത്തം പരിഭാവിതന്തി ചേതസികാപി. എത്ഥ സബ്ബേ ധമ്മാ പരിഭാവിതാ ഭദ്ദികാ തേ ഭതി ഭവിസ്സതി, ഭദ്ദികാ ഉപപത്തികോ അഭിസമ്പരായോ. ഇതി യേ കേചി മനുസ്സകാ ഉപഭോഗപരിഭോഗാ സബ്ബേ ഭദ്ദികാ ഭതിയേവ, അയം സമാരോപനോ.
൮൯. ഉദ്ധം അധോ സബ്ബധി വീതരാഗോതി ഗാഥാ പസ്സ ഉദാ॰ ൬൧ ഉദാനേ. തത്ഥ കിം ഉദ്ധം നാമ? യം ഇതോ ഉദ്ധം ഭവിസ്സതി അനാഗാമീ, ഇദം ഉദ്ധം. അധോ നാമ യമതിക്കന്തമതീതം, ഇദമവോച അപദാനതന്തി ഉദ്ധം. തത്ഥ അതീതേന സസ്സതദിട്ഠി പുബ്ബന്താകപ്പികാനം അപരന്തദിട്ഠി കേസഞ്ചി, ഉച്ഛേദദിട്ഠിം യം ഉച്ഛേദദിട്ഠിയം (ക॰) വുത്തകപ്പികാനം ഇമാ ചേവ ദിട്ഠിയോ ഉച്ഛേദദിട്ഠി ച സസ്സതദിട്ഠി ച. തത്ഥായം സസ്സതദിട്ഠി ഇമാനി പന്നരസ പദാനി സക്കായദിട്ഠി സസ്സതം ഭജന്തി. രൂപവന്തം മേ അത്താ, അത്തനി മേ രൂപം, രൂപം മേ അത്താതി യദുച്ചതേ പഞ്ഞം പരിദഹന്തി. യാ ഉച്ഛേദദിട്ഠി സാ പഞ്ചസതാനി ഉച്ഛേദം ഭജന്തി. തേ ‘‘തം ജീവം തം സരീര’’ന്തി പസ്സന്തി, രൂപം മേ അത്താതി തഥാരൂപാ ചതുബ്ബിധാ സക്കായദിട്ഠി ഉച്ഛേദേന ച സസ്സതേന ച. ഏവം പഞ്ചസു ഖന്ധേസു വീസതിവത്ഥുകായ ദിട്ഠിയാ പന്നരസ പദാനി പുബ്ബന്തം ഭജന്തി. സസ്സതദിട്ഠിയാ പഞ്ച പദാനി അപരന്തം ഭജന്തി ഉച്ഛേദദിട്ഠിയാ. തത്ഥ ‘‘അയമഹമസ്മീ’’തി പസ്സന്താ രൂപം അത്തതോ സമനുപസ്സതി, സോ ഉച്ഛേദവാദീ രൂപവന്തഞ്ച അത്താനം, അത്തനി ച രൂപം, രൂപസ്മിം വാ അത്താതി സോ പസ്സതി ചാതി ഇതി ഉച്ഛേദദിട്ഠി ച, അത്തതോ പടിസ്സരതി സസ്സതദിട്ഠി പുബ്ബന്തതോ ച പടിസ്സരതി. ‘‘അയമഹമസ്മീ’’തി ന സമനുപസ്സതി. തസ്സ ദിട്ഠാസവാ പഹാനം ഗച്ഛന്തി. യോ തീസു അദ്ധാസു പുബ്ബന്തേ ച അപരന്തേ ച തേന തേന നിദ്ദിട്ഠാനേന ഉദ്ധം അധോ സബ്ബധി വീതരാഗോ ‘‘അഹമസ്മീ’’തി ന അനുപസ്സതീതി ഇമിനാ ദ്വാരേന ഇമിനാ പയോഗേന ഇമിനാ ഉപായേന ഇദം ദസ്സനഭൂമി ച സോതാപത്തിഫലഞ്ച സോ അരിയോ പയോഗോ അനഭാവംഗതേന സംസാരേന അപുനബ്ഭവാതി യോ കോചി അരിയോ പയോഗോ പുനബ്ഭവായ മുദൂനി വാ പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി മജ്ഝാനി അധിമത്താനി വാ സബ്ബം അപുനബ്ഭവപ്പഹാനായ സംവത്തന്തി. അഹന്തി ദിട്ഠോഘോ കാമോഘോ ഭവോഘോ അവിജ്ജോഘോ ച ഓധിസോ. തത്ഥ ദേസനാഹാരേന ചത്താരി സച്ചാനി പഞ്ചഹി ഇന്ദ്രിയേഹി സോതാപത്തിഫലേന ച ദ്വേ സച്ചാനി മഗ്ഗോ ച നിരോധോ ച. സക്കായസമുദയേന ദ്വേ സച്ചാനി ദുക്ഖഞ്ച സമുദയോ ച, അയം ദേസനാ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ വിചയോ? ‘‘അയമഹമസ്മീ’’തി അസമനുപസ്സന്തോ തീണി ദസ്സനപ്പഹാതബ്ബാനി സംയോജനാനി പജഹതി. അയം വിചയോ.
തത്ഥ കതമാ യുത്തി? തിവിധാ പുഗ്ഗലാ കോചി ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ കോചി വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ കോചി നെയ്യോ. ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ തിക്ഖിന്ദ്രിയോ ച തതോ വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ മുദിന്ദ്രിയോ തതോ മുദിന്ദ്രിയേഹി നെയ്യോ. തത്ഥ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ തിക്ഖിന്ദ്രിയതായ ദസ്സനഭൂമിമാഗമ്മ സോതാപത്തിഫലം പാപുണാതി, ഏകബീജകോ ഭവതി. അയം പഠമോ സോതാപന്നോ. വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ മുദൂഹി ഇന്ദ്രിയേഹി ദസ്സനഭൂമിമാഗമ്മ സോതാപത്തിഫലം പാപുണാതി, കോലംകോലോ ച ഹോതി. അയം ദുതിയോ സോതാപന്നോ. തത്ഥ നെയ്യോ ദസ്സനഭൂമിമാഗമ്മ സോതാപത്തിഫലം പാപുണാതി, സത്തക്ഖത്തുപരമോ ച ഭവതി. അയം തതിയോ സോതാപന്നോ.
അത്ഥി ഏസാ യുത്തി മുദുമജ്ഝാധിമത്തേഹി ഇന്ദ്രിയേഹി മുദുമജ്ഝാധിമത്തം ഭൂമിം സച്ഛികരെയ്യ സക്കായദിട്ഠിപ്പഹാനേന വാ ദിട്ഠിഗതാനി പജഹതി. അയം യുത്തി.
തത്ഥ കതമോ പദട്ഠാനോ? തത്ഥ സക്കായദിട്ഠി സബ്ബമിച്ഛാദിട്ഠിയാ പദട്ഠാനം. സക്കായോ നാമരൂപസ്സ പദട്ഠാനം. നാമരൂപം സക്കായദിട്ഠിയാ പദട്ഠാനം. പഞ്ച ഇന്ദ്രിയാനി രൂപീനി രൂപരാഗസ്സ പദട്ഠാനം. സളായതനം അഹംകാരസ്സ പദട്ഠാനം. തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ? ദ്വീസു ദിട്ഠീസു പഹീനാസു തത്ഥ ഏകാ ദിട്ഠി ദിട്ഠിഗതാനി പഹാനം ഗച്ഛന്തി. ഉദ്ധം ച അധോ ച വീതരാഗോ സബ്ബരജനീയേസു വീതരാഗോ ഹോതി. തജ്ജാ പരഭൂമിയം, ഇദം പച്ചയന്തി യഥാഭൂതം പസ്സതി. സോ സബ്ബപടിച്ചസമുപ്പാദം ആമസതി. അയം ലക്ഖണോ ഹാരോ.
൯൦. തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ? ഇമമ്ഹി സുത്തേ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ സത്താ യേ നാഭിരമിസ്സന്തി, തേ ദിട്ഠിപ്പഹാനായ വായമിസ്സന്തി. അയമെത്ഥ ഭഗവതോ അധിപ്പായോ. അയം ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ ആവട്ടോ ഹാരോ? യാനിമാനി മുദൂനി പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി താനി ഓരമ്ഭാഗിയാനി പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി. സബ്ബേന സബ്ബം സമൂഹനന്തി അഭിജ്ഝാബ്യാപാദോ ച ഭാവനാകാരേന സെക്ഖായ വിമുത്തിയാ ബലം സദ്ധാ, ഉദ്ധമ്ഭാഗിയാനി ദിട്ഠിവസേന ബലം സദ്ധാ, വീരിയിന്ദ്രിയം ആരഭിതത്താ സതിന്ദ്രിയം പഗ്ഗഹിതത്താ അച്ചന്തം നിട്ഠം ഗച്ഛന്തി. തത്ഥ യാനി ഇന്ദ്രിയാനി, അയം മഗ്ഗോ സംകിലേസപ്പഹാനം. അയം നിരോധോ ആയതിം അനുപ്പാദധമ്മോ, ഇദം ദുക്ഖം. അയം ആവട്ടോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ വിഭത്തി ഹാരോ? ‘‘അയമഹമസ്മീ’’തി യോ സമനുപസ്സതി, സോ ച ഖോ അധിമത്തേന ലോകികാ യം ഭൂമിയം ന തു അരിയേന പയോഗേന സോ സക്കായദിട്ഠി പജഹതി. യം വുച്ചതി തജ്ജായ ഭൂമിയാ അധിമത്തായ. തത്ഥ തജ്ജായ ഭൂമിയം പഞ്ചഹി ആകാരേഹി അധിമത്തതം പടിലഭതി സീലേന വതേന ബാഹുസ്സച്ചേന സമാധിനാ നെക്ഖമ്മസുഖേന. തത്ഥ അപ്പത്തേ പത്തസഞ്ഞീ അധിമാനം ഗണ്ഹാതി. ഏതസ്മിംയേവ വത്ഥുപ്പത്തിയം ഭഗവാ ഇദം സുത്തം ഭാസതി. സീലവാ വതമത്തേനാതി. തത്ഥ യോ അപ്പത്തേ പത്തസഞ്ഞീ തസ്സ യോ സമാധി, സോ സാമിസോ കാപുരിസസേവിതോ പന സോ കാപുരിസാ വുച്ചന്തി പുഥുജ്ജനാ. ആമിസം യഞ്ച അരിയമഗ്ഗമാഗമ്മ ലോകികാ അനരിയം തേന സമാധി ഹോതി അനരിയോ കാപുരിസസേവിതോ. യോ പന അരിയാകാരേന യഥാഭൂതം ന ജാനാതി ന പസ്സതി ജാനാതി പസ്സതി (പീ॰), സോ അധിഗമനം പജഹതി യോ അരിയേന സമാധിനാ അകാപുരിസസേവിതേന നിരാമിസേന നീയതി, തത്ഥ അകാപുരിസാ വുച്ചന്തി അരിയപുഗ്ഗലാ. യോ തേഹി സേവിതോ സമാധി, സോ അകാപുരിസസേവിതോ. തസ്മാ ഏകം വിഭജ്ജബ്യാകരണീയം ‘‘അയമഹമസ്മീ’’തി അസമനുപസ്സന്തോ തഥാ പാതേതി.
തത്ഥ കതമാ പരിവത്തനാ? ഇമായ ദസ്സനഭൂമിയാ കിലേസാ പഹാതബ്ബാ, തേഹി പഹീയന്തി അനിദ്ദിട്ഠാപി ഭഗവതാ നിദ്ദിസിതബ്ബാ യോ.
തത്ഥ കതമം വേവചനം? യാ സക്കായദിട്ഠിയാ അത്തദിട്ഠിയാ. അയം ഭൂമി. യേ കിലേസാ പഹാതബ്ബാ. തേ അപ്പഹീയന്തി അനിദ്ദിട്ഠാപി ഭഗവതാ സസ്സതദിട്ഠി ച ഉച്ഛേദദിട്ഠി ച, സാ പരിയന്തദിട്ഠി ച. യാ അപരിയന്തദിട്ഠി ച, സാ സസ്സതദിട്ഠി ച. യാ ഉച്ഛേദദിട്ഠി, സാ നത്ഥികാ ദിട്ഠി. യാ സസ്സതദിട്ഠി, സാ അകിരിയദിട്ഠി. ഇദം വേവചനം.
തത്ഥ കതമാ പഞ്ഞത്തി? തണ്ഹാ സംയോജനപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ. മഗ്ഗോ പടിലാഭപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തോ. ഇന്ദ്രിയാ പടിലാഭപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താതി. തത്ഥ കതമോ ഓതരണോ? സക്കായോ ദുക്ഖം ദസ്സനപ്പഹാതബ്ബോ. സമുദയോ മഗ്ഗോ. ഇന്ദ്രിയാനി താനി ച നിദ്ദിട്ഠാനി ഖന്ധധാതുആയതനേസു.
തത്ഥ കതമോ സോധനോ ഹാരോ? യഞ്ഹി ആരബ്ഭ ഭഗവതാ ഇദം സുത്തം ഭാസിതം, സോ ആരബ്ഭ നിദ്ദിട്ഠോ. തത്ഥ കതമോ പരിക്ഖാരോ? നാമരൂപസ്സ ഹേതുപച്ചയോപി വിഞ്ഞാണം ഹേതു ബീജം. തേന അവിജ്ജാ ച സങ്ഖാരാ ച പച്ചയോ. നിവത്തിനയോ ന അപരോ പരിയായോ സബ്ബഭവോ, യേ ച സബ്ബഭവസ്സ ഹേതു പരഭണ്ഡപച്ചയോ ഇതി സമ്മാദിട്ഠി പരതോ ച ഘോസോ യോനിസോ ച മനസികാരോ പച്ചയോ . യാ പഞ്ഞാ ഉപ്പാദേതി, ഏസാ ഹേതു സമ്മാദിട്ഠിയാ സമ്മാസങ്കപ്പോ ഭവതി, യാ സമ്മാസമാധി സമ്മാദിട്ഠി (പീ॰), അയം പരിക്ഖാരോ.
തത്ഥ കതമോ സമാരോപനോ? ‘‘അയമഹമസ്മീ’’തി അസമനുപസ്സീ ദുക്ഖതോ രോഗതോ…പേ॰… പന്നരസ പദാനി. സീലാനി ഭഗവാ കിമത്ഥിയാനി കിമാനിസംസാനി. സീലാനി, ആനന്ദ, അവിപ്പടിസാരത്ഥാനി യാവ വിമുത്തി. തത്ഥ ദുവിധോ അത്ഥോ – പുരിസത്ഥോ ച വചനത്ഥോ ച.
൯൧. തത്ഥ കതമോ പുരിസത്ഥോ? യായം ന പച്ഛാനുതാപിതാ അയം അവിപ്പടിസാരോ, അയം പുരിസത്ഥോ. യഥാ കോചി ബ്രൂഹയതി ഇമത്ഥമാസേവതി സോ ഭണെയ്യ, കിഞ്ചി മമെത്ഥ അധീനം തസ്സത്ഥായ ഇദം കിരിയം ആരഭാമീതി. അയം പുരിസത്ഥോ.
തത്ഥ കതമോ വചനത്ഥോ? സീലാനി കായികം വാ വാചസികം വാ സുചരിതം അവിപ്പടിസാരോതി. തത്ഥ സീലസ്സ വതസ്സ ച ഭാസോയേവ. അനഞ്ഞാ സുഗതകമ്മതാ സുചരിതം അയം അവിപ്പടിസാരോ. ഏവം യാവ വിമുത്തീതി ഏകമേകസ്മിം പദേ ദ്വേ അത്ഥാ – പുരിസത്ഥോ ച വചനത്ഥോ ച, യഥാ ഇമമ്ഹി സുത്തേ ഏവം സബ്ബേസു സുത്തേസു ദ്വേ ദ്വേ അത്ഥാ. അയം ഹി പരമത്ഥോ ഉത്തമത്ഥോ ച. യം നിബ്ബാനസച്ഛികം നിസ്സായ യം സകം സച്ഛികാതബ്ബം ഭവതി, സോ വുച്ചതി കതസ്സ സതസ്സ (ക॰) കത്ഥോതി. അയം പുന വേവചനം സമ്പജാനാതി. ഇമിനാ നിയുത്തത്ഥമഭിലബ്ഭന്തി വചനത്ഥോ. തത്ഥ യം അത്ഥം സാവകോ അഭികങ്ഖതി. തസ്സ യോ പടിലാഭോ, അയം പുരിസത്ഥോ. യം യം ഭഗവാ ധമ്മം ദേസേതി, തസ്സ തസ്സ ധമ്മസ്സ യാ അത്ഥവിഞ്ഞത്തി. അയം അത്ഥോ, തത്ഥ സീലാനം അവിപ്പടിസാരോ അത്ഥോപി ആനിസംസോപി. ഏസോ ച ആനിസംസോ യം ദുഗ്ഗതിം ന ഗച്ഛതി. യഥാ തം ഭഗവതാ ഏസാനിസംസോ ധമ്മേ സുചിണ്ണേ ന ദുഗ്ഗതിം ഗച്ഛതി ധമ്മചാരീ, അയം അത്ഥോ.
യം പുരിസോ ഭാവനാഭൂമിയം സീലാനി ആരബ്ഭ സീലേന സംയുത്തോ ഹോതി ഏവം യാവ വിമുത്തി തഥാ സീലക്ഖന്ധോ. തത്ഥ യോ ച അവിപ്പടിസാരോ അനുസയവസേന നിദ്ദിട്ഠോ, തഞ്ച സീലം അയം സീലക്ഖന്ധോ. പാമൊജ്ജപീതിപസ്സദ്ധീതി ച സമാധിന്ദ്രിയേന, അയം സമാധിക്ഖന്ധോ. യം സമാഹിതോ യഥാഭൂതം പജാനാതി, അയം പഞ്ഞാക്ഖന്ധോ. ഇമേ തയോ ഖന്ധാ സീലം സമാധി പഞ്ഞാ ച തഥാ സീലം പരിപൂരേതി യം വീരിയിന്ദ്രിയം തേന കാരണേന സോ സീലം പരിപൂരേതി, അനുപ്പന്നസ്സ ച അകുസലസ്സ അനുപ്പാദായ വായമതി, ഉപ്പന്നസ്സ ച പഹാനായ അനുപ്പന്നസ്സ ച കുസലസ്സ ഉപ്പാദായ, ഉപ്പന്നസ്സ ച കുസലസ്സ ഭിയ്യോഭാവായ ഇതി വീരിയിന്ദ്രിയം നിദ്ദിട്ഠം. തത്ഥ യോ സമാധിക്ഖന്ധോ , ഇദം സമാധിന്ദ്രിയം. പഞ്ഞാക്ഖന്ധോ പഞ്ഞിന്ദ്രിയം, തം ചതൂസു സമ്മപ്പധാനേസു ദട്ഠബ്ബം. തഥാ യോ അനുപ്പന്നസ്സ ച അകുസലസ്സ അനുപ്പാദായ വായമതി, ഇദം പഠമം സമ്മപ്പധാനം. യം ഉപ്പന്നസ്സ, ഇദം ദുതിയം. ചത്താരി സമ്മപ്പധാനാനി ചതൂസു ഝാനേസു പസ്സിതബ്ബാനി. തഥാ സീലക്ഖന്ധേന നെക്ഖമ്മധാതു ച അധികാ ആദികാ (പീ॰), തയോ ച വിതക്കാ നെക്ഖമ്മവിതക്കോ അബ്യാപാദവിതക്കോ അവിഹിംസാവിതക്കോ ച. സാധാരണഭൂതാ. യാ പിയായമാനസ്സ പാമൊജ്ജേന ഇദം കായികം സുഖം ആനിതം അനിയമീതിപേമേന, ഇദം ദുക്ഖം. യോ തത്ഥ അവിക്ഖേപോ, അയം സമാധി. ഇദം പഞ്ചങ്ഗികം പഠമം ഝാനം. യാ ചേതസികാ പസ്സദ്ധി സവിതക്കം സവിചാരം വിരോധനം, യോ കിലേസോ ച പരിദാഹോ, സോ പഠമേ ഝാനേ നിരുദ്ധോ. തഥാ യാ ച കിലേസപസ്സദ്ധി യാ ച വിതക്കവിചാരാനം പസ്സദ്ധി, ഉഭയേപി ഏതേ ധമ്മേ പസ്സദ്ധായം. തത്ഥ കായസ്സ ചിത്തസ്സ ച സുഖം സുഖായനാ, ഇദം പീതിസുഖിനോ പസ്സദ്ധി. യോപി ഏകോദിഭാവോ ചിത്തസ്സ, തേന ഏകോദിഭാവേന യം ചിത്തസ്സ അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനം, ഇദം ചതുത്ഥം ഝാനങ്ഗം. ഇതി അജ്ഝത്തഞ്ച സമ്പസാദോ ചേതസോ ച ഏകോദിഭാവോ പീതി ച സുഖഞ്ച, ഇദം ദുതിയം ഝാനം ചതുരങ്ഗികം. യോ പസ്സദ്ധകായോ സുഖം വേദേതി, തേന അധിമത്തേന സുഖേന ഫരിത്വാ സുഖം ചേതസികം യം, സോ പീതിവീതരാഗോ ഏവം തസ്സ പീതിവീതരാഗതായ ഉപെക്ഖം പടിലഭതി. സോ പീതിയാ ച വിരാഗാ ഉപെക്ഖം പടിലഭതി. സുഖഞ്ച പടിസംവേദേതി. സതി ച സമ്മാ പഞ്ഞായ പടിലഭതി. സചേ സതി ഏകഗ്ഗതാ ഇദം പഞ്ചങ്ഗികം തതിയം ഝാനം. യം സുഖിനോ ചിത്തം സമാധിയതി, അയം ഏകഗ്ഗതായ പരാവിധാനഭാഗിയാ, പഠമേ ഝാനേ അത്ഥി ചിത്തേകഗ്ഗതാ നോ ചക്ഖുസ്സ വേദനാ സബ്ബം പാരിപൂരിം ഗച്ഛതി. യഥാ ചതുത്ഥേ ഝാനേ, തഥാ യാ ഉപെക്ഖാ പസ്സമ്ഭയം സതിസമ്പജഞ്ഞം ചിത്തേകഗ്ഗതാ ച, ഇദം ചതുത്ഥം ഝാനം.
൯൨. യഥാ സമാധി ദസ്സയിതബ്ബം, തഥാ പഞ്ഞിന്ദ്രിയം തം ചതൂസു അരിയസച്ചേസു പസ്സിതബ്ബം. യം സമാഹിതോ യഥാഭൂതം പജാനാതി, സാ പജാനനാ ചതുബ്ബിധാ അസുഭതോ ദുക്ഖതോ അനത്തതോ ച, യദാരമ്മണം തം ദുക്ഖം അരിയസച്ചം, യം പജാനന്തോ നിബ്ബിന്ദതി വിമുച്ചതി തഥാ യം കാമാസവസ്സ പഹാനം ഭവാസവസ്സ ദിട്ഠാസവസ്സ അവിജ്ജാസവസ്സ, അയം നിരോധോ അപ്പഹീനഭൂമിയം ആസവസമുദയോ. ഇമാനി ചത്താരി അരിയസച്ചാനി യഥാ പഞ്ഞിന്ദ്രിയം പസ്സിതബ്ബം. യഥായം സമാഹിതോ യഥാഭൂതം പജാനാതി, അയം ദസ്സനഭൂമി. സോതാപത്തിഫലഞ്ച യഥാഭൂതം പജാനന്തോ നിബ്ബിന്ദതീതി, ഇദം തനുകഞ്ച. കാമരാഗബ്യാപാദം സകദാഗാമിഫലഞ്ച യം നിബ്ബിന്ദതി വിരജ്ജതി, അയം പഠമജ്ഝാനഭാവനാഭൂമി ച രാഗവിരാഗാ ചേതോവിമുത്തി അനാഗാമിഫലഞ്ച. യം വിമുത്തി വിമുച്ചതി, അയം അവിജ്ജാവിരാഗാ പഞ്ഞാവിമുത്തി അരഹത്തഞ്ച. ഇമേ അവിപ്പടിസാരാ ച വീരിയിന്ദ്രിയഞ്ച ചത്താരോ സമ്മപ്പധാനാ അവിപ്പടിസാരാ തഞ്ച ഉപരി യാവ സമാധി, ഏവം തേ ചത്താരി ഝാനാനി സമാധിന്ദ്രിയഞ്ച യം സമാഹിതോ യഥാഭൂതം പജാനാതി. ഇമേ ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ സീലപാരിപൂരിമുപാദായ ചാഗസംഹിതേന ച നിബ്ബേധികാനഞ്ച നിമിത്താനം അനാവിലമനാ, ഇദം സതിന്ദ്രിയം ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ. യം പുന ഇമായ ധമ്മദേസനായ തീസു ഠാനേസു ദിട്ഠോഗമനകിന്ദ്രിയം കിലേസപഹാനേന ച സെക്ഖസീലം, ഇദം സദ്ധിന്ദ്രിയം. ചത്താരി ച സോതാപത്തിയങ്ഗാനി ഫലാനി. സമാധിന്ദ്രിയാനി സോപനിയാഹാരീനി സബ്ബസുത്തേസു നിദ്ദിസിതബ്ബാനി. യം ഝാനം പടിലഭനം വീരിയഗഹിതംയേവ ഞാണം പടിസ്സരതോ, അയം സുതമയീ പഞ്ഞാ. യോ സമാധി പുബ്ബാപരനിമിത്താഭാസോ അനോമഗതിതായ യഥാകാമോ, അയം ചിന്താമയീ പഞ്ഞാ, യം തഥാസമാഹിതോ യഥാഭൂതം പജാനാതി, അയം ഭാവനാമയീ പഞ്ഞാ. അയം സുത്തനിദ്ദേസോ.
ഇമം സുത്തം നിബ്ബേധഭാഗിയം ബുജ്ഝകാരധികം ബുജ്ഝിതബ്ബം. യേഹി അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതം തം ബുജ്ഝിസ്സന്തി തസ്സ അങ്ഗാനി ബുജ്ഝിസ്സന്തി, തേന ബൊജ്ഝങ്ഗാ. തഥാ ആദിതോ യാവ സീലം വതം ചേതനാ കരണീയാ, കിസ്സ സീലാനി പാരിപൂരേതി. അനുപ്പന്നസ്സ ച അകുസലസ്സ അനുപ്പാദായ ഉപ്പന്നസ്സ ച അകുസലസ്സ പഹാനായ അനുപ്പന്നസ്സ കുസലസ്സ ഉപ്പാദായ ഉപ്പന്നസ്സ ച കുസലസ്സ ഭിയ്യോഭാവായ, ഇദം വീരിയം തസ്സ തസ്സ ബുജ്ഝിതസ്സ അങ്ഗന്തി. അയം വീരിയസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ. ഇമിനാ വീരിയേന ദ്വേ ധമ്മാ ആദിതോ അവിപ്പടിസാരോ പാമൊജ്ജഞ്ച യാ പുന പീതി അവിപ്പടിസാരപച്ചയാ പാമൊജ്ജപച്ചയാ, അയം പീതിസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ. യം പീതിമനസ്സ കായോ പസ്സമ്ഭതി. അയം പസ്സദ്ധിസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ. തേന കായികസുഖമാനിതം യം സുഖിനോ ചിത്തം സമാധിയതി, അയം സമാധിസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ. യം സമാഹിതോ യഥാഭൂതം പജാനാതി, അയം ധമ്മവിചയസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ. യാ സീലമുപാദായ പഞ്ചന്നം ബൊജ്ഝങ്ഗാനം ഉപാദായാനുലോമതാ നിമിത്തായനാ പീതിഭാഗിയാനഞ്ച വിസേസഭാഗിയാനഞ്ച അപിലാപനതാ സഹഗതാ ഹോതി അനവമഗ്ഗോ, അയം സതിസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോ. യം യഥാഭൂതം പജാനാതി, അച്ചാരദ്ധവീരിയം കരോതി. ഉദ്ധച്ചഭൂമീതി കതാ അഭിപത്ഥിതം പേസേതി. കോസജ്ജഭൂമീതി ഗരഹിതോ രഹിതേഹി അങ്ഗേഹി ബുജ്ഝതി യം ചക്ഖുസമഥപഥം, സാ ഉപെക്ഖാതി. തേന സാ ഉപെക്ഖാ തസ്സ ബൊജ്ഝങ്ഗസ്സ അങ്ഗന്തി കരിത്വാ ഉപെക്ഖാസമ്ബൊജ്ഝങ്ഗോതി വുച്ചതേ. ഏസോ സുത്തനിദ്ദേസോ.
൯൩. തത്ഥ കതമാ ദേസനാ? അസ്മിം സുത്തേ ചത്താരി അരിയസച്ചാനി ദേസിതാനി. തത്ഥ കതമോ വിചയോ? സീലവതോ അവിപ്പടിസാരോ യാവ വിമുത്തി ഇമിസ്സായ പുച്ഛായ മിനികിമത്ഥസ്സമീതി ദ്വേ പദാനി പുച്ഛാ ദ്വേ പദാനി വിസജ്ജനാനി ദ്വീഹി പദേഹി ദ്വേ അഭിഞ്ഞം ദ്വീഹി ചേവ പദേഹി വിസജ്ജനാ കിം പുച്ഛതി നിബ്ബാധികം കായഭൂമിം കമ്മസ്സ തഥാ ഹി പതിട്ഠാ ച അസെക്ഖേ ധമ്മേ ഉപ്പാദേതി. തത്ഥ കതമാ യുത്തി? സീലവതോ അവിപ്പടിസാരോ ഭവതി കിം നിച്ഛന്ദസ്സ ച വിരാഗോ അത്ഥി ഏസാ യുത്തി. തത്ഥ കതമം പദട്ഠാനം? വീരിയം വീരിയിന്ദ്രിയസ്സ പദട്ഠാനം. സമാധി സമാധിന്ദ്രിയസ്സ പദട്ഠാനം. പഞ്ഞാ പഞ്ഞിന്ദ്രിയസ്സ പദട്ഠാനം. വീരിയം അദോസസ്സ പദട്ഠാനം. സമാധി അലോഭസ്സ പദട്ഠാനം. പഞ്ഞാ അമോഹസ്സ പദട്ഠാനം. വീരിയിന്ദ്രിയം തിണ്ണം മഗ്ഗങ്ഗാനം പദട്ഠാനം, സമ്മാവാചായ സമ്മാകമ്മന്തസ്സ സമ്മാആജീവസ്സ. സമാധിന്ദ്രിയം തിണ്ണം മഗ്ഗങ്ഗാനം പദട്ഠാനം, സമ്മാസങ്കപ്പസ്സ സമ്മാവാചായ സമ്മാസമാധിനോ. പഞ്ഞിന്ദ്രിയം ദ്വിന്നം മഗ്ഗങ്ഗാനം പദട്ഠാനം, സമ്മാസതിയാ സമ്മാദിട്ഠിയാ ച.
തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ? സീലക്ഖന്ധേ വുത്തേ സബ്ബേ തയോ ഖന്ധാ വുത്താ ഭവന്തി, സീലമേവ ഹി സേലോപമതാ യഥാ സേലോ സബ്ബപച്ചത്ഥികേഹി അകരണീയോ ഏവം തം ചിത്തം സബ്ബകിലേസേഹി ന കമ്പതീതി, അയം അമോഹോ. വിരത്തം പസ്സ ഉദാ॰ ൩൪ ഉദാനപാളിയം രജനീയേസൂതി അയം അലോഭോ. കോപനെയ്യേ ന കുപ്പതീതി അയം അദോസോ. തത്ഥ പഞ്ഞാ അമോഹോ കുസലമൂലം, അലോഭോ അലോഭോയേവ, അദോസോ അദോസോയേവ. ഇമേഹി തീഹി കുസലമൂലേഹി സെക്ഖഭൂമിയം ഠിതോ അസെക്ഖമഗ്ഗം ഉപ്പാദേതി. സെക്ഖഭൂമി സമ്പത്തികമ്മധമ്മേ ഉപ്പാദേതി, സാ ച സമ്മാവിമുത്തി, യഞ്ച വിമുത്തിരസഞാണദസ്സനം ഇമേ ദസ അസെക്ഖാനം അരഹത്തം ധമ്മാ. തത്ഥ അട്ഠങ്ഗികേന മഗ്ഗേന ചതുബ്ബിധാ ഭാവനാപി ലബ്ഭതി. സീലഭാവനാ കായഭാവനാ ചിത്തഭാവനാ പഞ്ഞാഭാവനാ ച. തത്ഥ സമ്മാകമ്മന്തേന സമ്മാആജീവേന ച കായോ ഭാവിതോ. സമ്മാവാചായ സമ്മാവായാമേന ച സീലം ഭാവിതം. സമ്മാസങ്കപ്പേന സമ്മാസമാധിനാ ച ചിത്തം ഭാവിതം. സമ്മാദിട്ഠിയാ സമ്മാസതിയാ ച പഞ്ഞാ ഭാവിതാ. ഇമായ ചതുബ്ബിധായ ഭാവനായ ദ്വേ ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി ചിത്തം പഞ്ഞഞ്ച. ചിത്തം ഭാവനായ സമഥോ, പഞ്ഞാ ഭാവനായ വിപസ്സനാ. തത്ഥ പഞ്ഞാ അവിജ്ജാപഹാനേന ചിത്തം ഉപക്കിലേസേഹി അമിസ്സീകതന്തി. പഞ്ഞാ ഭാവനായ ചിത്തഭാവനംയേവ പരിപൂരേതി. ഏവം യസ്സ സുഭാവിതം ചിത്തം കുതോ തം ദുക്ഖമെസ്സതീതി. അപി ച ഖോ പന തസ്സ ആയസ്മതോ അബ്യാപാദധാതു അധിമുത്താ, ന സോ പേതം സമാപന്നോ തസ്സ സങ്ഖാപഹാരം ദേതി, സങ്ഖാവിതക്കിതേ സരീരേ ദുക്ഖം ന വേദിയതി, അയം സുത്തത്ഥോ.
൯൪. തത്ഥ കതമാ ദേസനാ? ഇമമ്ഹി സുത്തേ ദസ അസെക്ഖാ അരഹത്തധമ്മാ ദേസിതാ അപ്പമാണാ ച സമ്മാ വിഭാവനാ. തത്ഥ കതമോ വിചയോ? സേലോപമതാ യേ യേ ധമ്മാ വേദനീയസുഖദുക്ഖോപഗതാ, തേ സബ്ബേ നിരൂപം വാനുപസ്സന്താനം വൂപഗതാ കായതോ വേദയിതപരിക്ഖാരോ അപ്പവത്തിതോ ദുക്ഖം ന വേദിയതി. തത്ഥ കതമാ യുത്തി, യസ്സേവം ഭാവിതം ചിത്തം കുതോ തം നം (ക॰) ദുക്ഖമെസ്സതീതി. തീസു ഭാവനാസു ദുക്ഖം നക്ഖമതി ചിത്തം ചിത്തഭാവനായ ച. നിരോധഭാവനായ ച ആനന്തരികാ സമാധിഭാവനായ ച. ഇതി യസ്സേവം ഭാവിതം ചിത്തന്തി സമാധി ഫലസ്സ പദട്ഠാനം.
തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ? യസ്സേവം ഭാവിതം പസ്സ ഉദാ॰ ൩൪ ഉദാനപാളിയം ചിത്തന്തി ചിത്താനി ഭാവിതാനി യഥാ പഠമം നിദ്ദിട്ഠാനി പഞ്ഞാ സീലം കായോ ചിത്തം, സീലമ്പി സുഭാവിതം കായികചേതസികഞ്ച ഠിതത്താ നാനുപകമ്പതീതി വേദനാപി തഥാ സഞ്ഞാപി സങ്ഖാരാപി. കുതോ തം ദുക്ഖമെസ്സതീതി സുഖമ്പി നാനുഗച്ഛതി, അദുക്ഖമസുഖമ്പി നാഗതന്തി.
തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ? ഇധ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ ദുക്ഖേന അധികാ ഭവിസ്സന്തി, തേ ഏവരൂപാഹി സമാപത്തീഹി വിരഹിസ്സന്തി. അയമെത്ഥ ഭഗവതോ അധിപ്പായോ. യേ ച അപ്പസന്നാ, തേ ഹി ഭവിസ്സന്തി, പസന്നാനഞ്ച പീതിപാമൊജ്ജം ഭവിസ്സതി, അയം തത്ഥ ഭഗവതോ അധിപ്പായോ. ആവട്ടോതി നത്ഥി ആവട്ടനസ്സ ഭൂമി.
വിഭത്തീതി യസ്സേവം ഭാവിതം ചിത്തം കുതോ തം ദുക്ഖമെസ്സതീതി ദുവിധോ നിദ്ദേസോ – ദുക്ഖഹേതുനിദ്ദേസോ ച പടിപക്ഖനിദ്ദേസോ ച. കോ സോ ദുക്ഖഹേതു? യതോ ദുക്ഖം ആഗച്ഛതി പടിപക്ഖേ വുത്തേ സേസധമ്മാനം സീലം ഹേതു ച പച്ചയോ ച, തേ സബ്ബേ ധമ്മാ വുത്താ ഹൊന്തി. ഏകബോധിപക്ഖിയേ ധമ്മേ വുത്തേ സബ്ബേ ബോധഗമനീയാ ധമ്മാ വുത്താ ഭവന്തി.
തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ? ഇമമ്ഹി സുത്തേ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ അവിപ്പടിസാരേന ഛന്ദികാ, തേ സീലപാരിപൂരീ ഭവന്തി പാമൊജ്ജഛന്ദികാ അവിപ്പടിസാരീപാരിപൂരീ, അയമെത്ഥ ഭഗവതോ അധിപ്പായോ…പേ॰… അയം ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ ആവട്ടോ? ഇദം സുത്തം നിബ്ബേധഭാഗിയം. യോ നിബ്ബേധോ, അയം നിരോധോ. യേന നിബ്ബിജ്ഝതി, സോ മഗ്ഗോ. യം നിബ്ബിജ്ഝതി, തം ദുക്ഖം. യം നിബ്ബേധഗാമിനാ മഗ്ഗേന പഹീയതി, സമുദയോയം വുത്തോ.
തത്ഥ കതമാ വിഭത്തി? സീലവതോ അവിപ്പടിസാരോതി വിഭജ്ജബ്യാകരണീയം, പരാമസന്തസ്സ നത്ഥി അവിപ്പടിസാരോ യാവ ദോസകതം കായേന വാ വാചായ വാ അകുസലം ആരഭതി. കിഞ്ചിപിസ്സ ഏവം ഹോതി ‘‘സുകതമേതം സുചരിതമേതം നോ ചസ്സ തേന അവിപ്പടിസാരേന പാമൊജ്ജം ജായതി യാവ വിമുത്തി, തസ്സ സീലവതോ അവിപ്പടിസാരോ’’തി വിഭജ്ജബ്യാകരണീയം, അയം വിഭത്തിഹാരോ.
തത്ഥ കതമാ പരിവത്തനാ? ഇമേഹി സത്തഹി ഉപനിസാസമ്പത്തീഹി ഏകാദസ ഉപനിസാ വിഭത്തിയം പജഹാനം പജഹന്തി, അയം പരിവത്തനാ.
തത്ഥ കതമാ വേവചനാ? ഇമേസം അരിയധമ്മാനം ബലബൊജ്ഝങ്ഗവിമൊക്ഖസമാധിസമാപത്തീനം ഇമാനി വേവചനാനി.
തത്ഥ കതമാ പഞ്ഞത്തി? സീലവതോ അവിപ്പടിസാരോതി സീലക്ഖന്ധേ നെക്ഖമ്മപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം, നിസജ്ജപഞ്ഞത്തി ച ഏവം ദസ അങ്ഗാനി ദ്വീഹി ദ്വീഹി അങ്ഗേഹി പഞ്ഞത്താനി.
തത്ഥ കതമോ ഓതരണോ? ഇദം നിബ്ബേധഭാഗിയസുത്തം പഞ്ചസു ഓതിണ്ണം യഥാ യം പഠമം നിദ്ദിട്ഠം ഏവമിന്ദ്രിയാദിഖന്ധധാതുആയതനേസു നിദ്ദിസിതബ്ബാനി.
തത്ഥ കതമോ സോധനോ ഹാരോ? സീലവതോ അവിപ്പടിസാരോതി ന താവ സുദ്ധോ ആരമ്ഭോ അവിപ്പടിസാരിനോ പാമൊജ്ജന്തി ന താവ സുദ്ധോ ആരമ്ഭോ യാനി ഏകാദസ പദാനി ദേസിതാനി യദാ തദാ സുദ്ധോ ആരമ്ഭോ, അയം സോധനോ.
തത്ഥ കതമോ അധിട്ഠാനോ? സീലവേമത്തതായ പഞ്ഞത്തം ഏവം ദസ പദാനി സബ്ബാനി സീലക്ഖന്ധസ്സ ആനിസംസോ, തേ ച പതിരൂപദേസവാസോ ച പച്ചയോ അത്തസമ്മാപണിധാനഞ്ച ഹേതു, സമാധിക്ഖന്ധസ്സ സുഖം ഹേതു പസ്സദ്ധി പച്ചയോ, യേന ഝാനസഹജാതി ച ഠാനന്തി ഝാനങ്ഗാ അപരോ പരിയായോ കാമേസു ആദീനവാനുപസ്സനാ സമാധിനോ പച്ചയോ നെക്ഖമ്മേ ആനിസംസദസ്സാവിതാ ഹേതു.
തത്ഥ കതമാ സമാരോപനാ? യം വീരിയിന്ദ്രിയം, സോ സീലക്ഖന്ധോ. യം സീലം, തേ ചത്താരോ ധമ്മാ പധാനാ. യം ധമ്മാനുധമ്മപടിപത്തി, സോ പാതിമൊക്ഖസംവരോ.
൯൫. യസ്സ സേലോപമം ചിത്തന്തി ഗാഥാ പസ്സ ഉദാ॰ ൩൪ ഉദാനേ, സേലോപമന്തി ഉപമാ യഥാ സേലോ വാതേന ന കമ്പതി ന ഉണ്ഹേന ന സീതേന സംകമ്പതി. യഥാ അനേകാ അചേതനാ, തേ ഉണ്ഹേന മിലായന്തി, സീതേന അവസുസ്സന്തി, വാതേന ഭജന്തി. ന ഏവം സേലോ വിരത്തം രജനീയേസു ദോസനീയേ ന ദുസ്സതീതി കാരണം ദോസനീയേ ദോമനസ്സന്തം, ന ദുട്ഠേന വാ കമ്പതി ഉണ്ഹേന വാ, സോ മിലായതി സീതേന വാ അവസുസ്സതി, ഏവം ചിത്തം രാഗേന നാനുസ്സതി സീതേന കമ്പതീതി. കിം കാരണം? വിരത്തം രജനീയേസു ദോസനീയേ ന ദുസ്സതി. കിം കാരണം? ദോസനീയേ പനസ്സന്തി ന ദുസ്സതി, അദുട്ഠം തം ന കോസിസ്സന്തി, തേന കുപ്പനീയേ ന കുപ്പതി, യസ്സേവം ഭാവിതം ചിത്തം കുതോ തം ദുക്ഖനിദ്ദേസോ ച കുതോ ഏവരൂപസ്സ ദുക്ഖം ആഗമിസ്സതീതി നിദ്ദിട്ഠം.
പരിവത്തനാതി കുതോ തം ദുക്ഖമെസ്സതീതി യം ചേതസികം സുഖം അനുപാദിസേസാ അയം നത്ഥി സോപാദിസേസാ അയം അത്ഥി. പുന ഏവമാഹംസു തം ഖണം തം മുഹുത്തം ഉഭയമേവ അവേദയിതം സോപാദിസേസം യഞ്ച അനുപാദിസേസം യഞ്ച തം ഖണം തം മുഹുത്തം അനുപാദിസേസം യഞ്ച സോപാദിസേസം ച അവേദയിതം. സുഖമാപന്നസ്സ അനാവത്തികന്തി അയമെത്ഥ വിസേസോ പരിവത്തനാ.
തത്ഥ കതമോ വേവചനോ? യസ്സേവം ഭാവിതം ചിത്തം വാ ഭാവിതം സുഭാവിതം അനുട്ഠിതം വത്ഥുകതം സുസമാരദ്ധം. ചിത്തന്തി മനോ വിഞ്ഞാണം മനിന്ദ്രിയം മനോവിഞ്ഞാണധാതു.
തത്ഥ കതമാ പഞ്ഞത്തി? ചിത്തം മനോ സങ്ഖാരാ വൂപസമപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. സമാധി അസെക്ഖപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തോ. ദുക്ഖം ഉച്ഛിന്നപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം.
തത്ഥ കതമോ ഓതരണോ? ചിത്തേ നിദ്ദിട്ഠേ പഞ്ചക്ഖന്ധാ നിദ്ദിട്ഠാ ഹൊന്തി, അയം ഖന്ധേസു ഓതരണോ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുയാ നിദ്ദിട്ഠായ അട്ഠാരസ ധാതുയോ നിദ്ദിട്ഠാ ഹൊന്തി, അയം ധാതൂസു ഓതരണോ. മനായതനേ നിദ്ദിട്ഠേ സബ്ബാനി ആയതനാനി നിദ്ദിട്ഠാനി ഹൊന്തി. തത്ഥ മനായതനം നാമരൂപസ്സ പദട്ഠാനം. നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം. തഥാ പടിച്ചസമുപ്പാദേ. അയം ഓതരണോ. തത്ഥ കതമോ സോധനോ സുദ്ധോയേവ ആരമ്ഭോ.
തത്ഥ കതമോ അധിട്ഠാനോ? ഛളിന്ദ്രിയം ഭാവനാ ഏകത്തായം പഞ്ഞത്തി ഛട്ഠിതേന കായോ ഏകത്തായ പഞ്ഞത്തോ.
തത്ഥ കതമോ പരിക്ഖാരോ? ചിത്തസ്സ പുബ്ബഹേതു സമുപ്പാദായ മനസികാരോ ച തപ്പോണതാ ച യം അസമാഹിതഭൂമിയം ച വിസേസധമ്മാനം അഭാവിതത്താ ചിത്തസതതം ഗച്ഛതി, സചേ സമാധിനോ സുഖം ഹേതു അവിപ്പടിസാരോ പച്ചയോ, അയം ഹേതു അയം പച്ചയോ പരിക്ഖാരോ.
തത്ഥ കതമാ സമാരോപനാ? യസ്സേവം ഭാവിതന്തി തസ്സ ധമ്മാ സമാരോപയിതബ്ബാ. കായോ സീലം പഞ്ഞാ ഭാവിതചിത്തന്തി അനഭിരതം അനപണതം അനേകം അനുതം അനാപജ്ജാസത്തം അയം സമഞ്ഞായതനാ ന തസ്സ സെക്ഖസ്സ സമ്മാസമാധി സബ്ബേ അസെക്ഖാ ദസ അരഹന്തധമ്മാ നിദ്ദിട്ഠാ ഹൊന്തി. അസെക്ഖഭാഗിയാനി സുത്താനി.
൯൬. യസ്സ നൂന, ഭന്തേ, കായഗതാസതി അഭാവിതാ, അയം സോ അഞ്ഞതരം സബ്രഹ്മചാരിം സബ്രഹ്മചാരീനം (ക॰) ആസജ്ജ സമാപജ്ജ അപ്പടിനിസജ്ജ ജനപദചാരികം പക്കമെയ്യ, സോ ആയസ്മാ ഇമസ്മിം വിപ്പടിജാനാതി ദ്വേ പജാനി പടിജാനാതി ചിത്തഭാവനായഞ്ച ദിട്ഠിയാ പഹാനം, കായഭാവനായഞ്ച ദിട്ഠിപ്പഹാനം, കായഭാവനായഞ്ച തണ്ഹാപഹാനം, യം പഠമം ഉപമം കരോതി. അസുചിനാപി സുചിനാപി പഥവീ നേവ അട്ടിയതി ന ജിഗുച്ഛതി ന പീതിപാമൊജ്ജം പടിലഭതി, ഏവമേവ ഹി പഥവീസമേന സോ ചേതസാ അന്വയേന അപ്പകേന അവേരേന അബ്യാപജ്ജേന വിഹരാമീതി. ഇതി സോ ആയസ്മാ കിം പടിജാനാതി, കായഭാവനായ സുഖിന്ദ്രിയപഹാനം പടിജാനാതി, ചിത്തഭാവനായ സോമനസ്സിന്ദ്രിയപഹാനം പടിജാനാതി. കായികാ വേദനാ രാഗാനുസയമനുഗതാനം സുഖിന്ദ്രിയം പടിക്ഖിപതി. ന ഹി വേദനാക്ഖന്ധം യാ ചേതസികാ സുഖവേദനാ തത്ഥ അയം പടിലാഭപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജതി സുഖം സോമനസ്സം. സോതം പടിക്ഖിപതി, ന ഹി മനോസമ്ഫസ്സജം വേദനം. തത്ഥ ചതൂസു മഹാഭൂതേസു രൂപക്ഖന്ധസ്സ അനുസയപടിഘപഹാനം ഭണതി. കാമേ രൂപഞ്ച തഞ്ച അസെക്ഖഭൂമിയം. കായേ കായാനുപസ്സനാ ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരഞ്ച. ബലേന ച ഉസ്സാഹേന ച സബ്ബം മനസി കതത്താനം പഹാനം മേദം കതാലികായ ച പുരിസേന ച മണ്ഡനകജാതികേന ച, ഏതേഹി ഇമസ്സ മാതാപിതുസമ്ഭൂതം പച്ചവെക്ഖണം, സോ കായേന ച കായാനുപസ്സനായ ച ചിത്തേന ച ചിത്താനുപസ്സനായ ച ദ്വേ ധമ്മേ ധാരേതി. കായകിലേസവത്ഥും ചിത്തേന ച ചിത്തസന്നിസ്സയേ ചിത്തേന സുഭാവിതേന സത്തന്നം ച സമാപത്തീനം വിഹരിതും പടിജാനാതി.
ഗഹപതിപുത്തോപമതായ ച യഥാ ഗഹപതിപുത്തസ്സ നാനാരങ്ഗാനം വത്ഥകരണ്ഡകോ പുണ്ണോ ഭവെയ്യ, സോ യം യദേവ വത്ഥയുഗം പുബ്ബണ്ഹസമയേ ആകങ്ഖതി, പുബ്ബണ്ഹസമയേ നിബ്ബാപേതി, ഏവം മജ്ഝന്ഹികസമയേ, സായന്ഹസമയേ, ഏവമേവ സോ ആയസ്മാ ചിത്തസ്സ സുഭാവിതത്താ യഥാരൂപേന വിഹാരേന ആകങ്ഖതി പുബ്ബണ്ഹസമയം വിഹരിതും, തഥാരൂപേന യഥാരൂപേന (പീ॰ ക॰) പുബ്ബണ്ഹസമയം വിഹരതി, മജ്ഝന്ഹികസമയേ, സായന്ഹസമയേ. തേന വേസ ആയസ്മതാ ഉപമായ മേ ആസിതായ പഥവീ വാ അനുത്തരാ ഇന്ദ്രിയഭാവനാ ഭാവിതചിത്തേന. തേന സോ ആയസ്മാ ഇദം അട്ഠവിധം ഭാവനം പടിജാനാതി ചതൂസു മഹാഭൂതേസു, കായഭാവനം ഉപകചണ്ഡാലം പുരിസമേതകം ഭവതലാകാസു ചിത്തഭാവനം, ഇമാഹി ഭാവനാഹി തായ ഭാവനായ ച സമഥാ പാരിപൂരിമന്തേഹി. ഇമേഹി ചതൂഹി പഞ്ഞാപാരിപൂരിമന്തേഹി.
൯൭. കഥം ഉപകചണ്ഡാലം പടികൂലേസു ധമ്മേസു അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി? കായോ പകതിയാ അപ്പടികൂലം കായേ ഉദ്ധുമാതകസഞ്ഞാ സംഖിത്തേന നവ സഞ്ഞാ ഇമേ പടികൂലാ ധമ്മാ ചേസോ ആയസ്മാ പടികൂലതോ അജിഗുച്ഛിതോ കായഗതാസതിയാ ഭാവനാനുയോഗമനുയുത്തോ വിഹരതി, ന ഹി തസ്സ ജിഗുച്ഛപ്പഹായ ചിത്തം പടികൂലതി.
കഥം അപ്പടികൂലേസു ധമ്മേസു പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതീതി? കായോ സബ്ബലോകസ്സ അപ്പടികൂലോ തം സോ ആയസ്മാ അസുഭസഞ്ഞായ വിഹരതി. ഏവം അപ്പടികൂലേസു ധമ്മേസു പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി.
കഥം പടികൂലേസു ച അപ്പടികൂലേസു ച അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതീതി അപി സബ്ബോയം ലോകസ്സ യമിദം മുണ്ഡോ പത്തപാണീ കുലേസു പിണ്ഡായ വിചരതി, തേന ച സോ ആയസ്മാ സുവണ്ണദുബ്ബണ്ണേന അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ ചിത്തേന ച കായേന നിബ്ബിദാസഹഗതേന അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ, ഏവം പടികൂലേസു അപ്പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി.
കഥം പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി? പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു സുഭസഞ്ഞിനോ ഇത്ഥിരൂപേ പടികൂലേസു ച ജിഗുച്ഛിനോ വിനീലകവിപുബ്ബകേ തത്ഥ സോ ആയസ്മാ പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി.
കഥം പടികൂലേസു ധമ്മേസു തദുഭയം അഭിനിവജ്ജയിത്വാ ഉപെക്ഖകോ വിഹരതി സതോ ച സമ്പജാനോ ച? അപ്പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു സുഭസഞ്ഞിനോ ഇത്ഥിരൂപേ പടികൂലേസു ച ജിഗുച്ഛിനോ വിനീലകവിപുബ്ബകേ തദുഭയം അഭിനിവജ്ജയിത്വാ ‘നേതം മമ’‘നേസോഹമസ്മി’‘നേസോ മേ’ അത്താതി വിഹരതി. ഏവം തദുഭയം അഭിനിവജ്ജയിത്വാ ഉപെക്ഖകോ വിഹരതി സതോ സമ്പജാനോ.
അപരോ പരിയായോ. തേധാതുകോ ലോകസന്നിവാസോ സബ്ബബാലപുഥുജ്ജനാനം അപ്പടികൂലസഞ്ഞാ. തത്ഥ ച ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി. ഏവം അപ്പടികൂലേസു ധമ്മേസു പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി.
കഥം പടികൂലേസു ധമ്മേസു അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി? പടികൂലസഞ്ഞിനോ സബ്ബസെക്ഖാ ഇധ കാ തേധാതുകേ സബ്ബലോകേ. തത്ഥ കതമോ ഭൂമിപ്പത്തോ സമാധിഫലേ സച്ഛികതോ അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി ? കിം കാരണം? ന ഹി തം അത്ഥി യസ്സ ലോകസ്സ പഹാനായ പടികൂലസഞ്ഞീ ഉപ്പാദെയ്യ.
കഥം പടികൂലേസു ച അപ്പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി? തേധാതുകേ ലോകസന്നിവാസേ യാവ കാമലോകഭൂമതാ ഹി രാഗാനം വീതരാഗാനം പടികൂലസമതാ രൂപാരൂപധാതും അപ്പടികൂലസമതാ. തത്ഥ ച ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി. ഏവം പടികൂലേസു ച അപ്പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി.
കഥം പടികൂലേസു ച അപ്പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി? യം കിഞ്ചി പരതോ ദുരുത്താനം ദുരാഗതാനം വചനപഥാനം തം വചനം അപ്പടികൂലം യാവതാ വാചസോ അപ്പതിരൂപാ തഥാ ജനസ്സ അപ്പടികൂലസഞ്ഞാ. തത്ഥ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ അഭിഞ്ഞായ സച്ഛികതോ അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി, ഏവം പടികൂലേസു ച അപ്പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി.
൯൮. കഥം പടികൂലേസു ച അപ്പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു തദുഭയം അഭിനിവജ്ജയിത്വാ ഉപെക്ഖകോ ച വിഹരതി സതോ ച സമ്പജാനോ? യഞ്ച നേസം സമനുപസ്സതി യേ ധമ്മാ ദുച്ചരിതാ, തേ ധമ്മാ അപ്പടികൂലാ. തത്ഥ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി യേ ധമ്മാ ദുച്ചരിതാ, തേ ധമ്മാ അനിട്ഠവിപാകാ. യേ ധമ്മാ സുചരിതാ, തേ ആചയഗാമിനോ. സോ ച സുചരിതം ആചയഗാമിനിം കരിത്വാ ദുച്ചരിതം അനിട്ഠവിപാകം കരിത്വാ തദുഭയം അഭിനിവജ്ജയിത്വാ ഉപെക്ഖകോ വിഹരതി.
അഥ പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു അപ്പടികൂലേസു ച പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി. തണ്ഹാ പടികൂലധമ്മാ കിം കാരണം? തണ്ഹാവസേന ഹി സത്താ ദ്വീഹി ധമ്മേഹി സത്താ, കബളീകാരേ ആഹാരേ രസതണ്ഹായ സത്താ, ഫസ്സേ സുഖസഞ്ഞായ സത്താ. തത്ഥായസ്മാ സാരിപുത്തോ കബളീകാരേ ച ആഹാരേ പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി, ഫസ്സേ ച ദുക്ഖസഞ്ഞീ വിഹരതി. ഏവം പടികൂലേസു ച അപ്പടികൂലേസു ച പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി.
കഥം പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു അപ്പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി? തണ്ഹാക്ഖയം അനുത്തരം നിബ്ബാനം തഥാ ബാലപുഥുജ്ജനാനം പടികൂലസഞ്ഞാ പഹതസഞ്ഞാ ച. തത്ഥായസ്മതോ സാരിപുത്തസ്സ അപ്പടികൂലസഞ്ഞാ അബ്യാപാദസഞ്ഞാ ച സാമം പഞ്ഞായ പസ്സിത്വാ ഏവം പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി.
കഥം പടികൂലേസു ച അപ്പടികൂലേസു ച ധമ്മേസു അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി? തതിയേ ച നിബ്ബാനേ പടികൂലസഞ്ഞിനോ യസേന ച കിത്തിനി ച അപ്പടികൂലസഞ്ഞിനോ. തത്ഥായസ്മാ സാരിപുത്തോ അസ്സാദഞ്ച ആദീനവഞ്ച നിസ്സരണഞ്ച യഥാഭൂതം സമ്മാപഞ്ഞായ പടിജാനന്തോ പടികൂലഞ്ച അപ്പടികൂലഞ്ച ധമ്മം തദുഭയം അഭിനിവജ്ജയിത്വാ അപ്പടികൂലസഞ്ഞീ വിഹരതി.
കഥം പടികൂലം അപ്പടികൂലഞ്ച ധമ്മം തദുഭയം അഭിനിവജ്ജയിത്വാ ഉപെക്ഖകോ വിഹരതി? സതോ ച സമ്പജാനോ ച, യഞ്ച സമനുപസ്സതി അനുനയോ അപ്പടികൂലോ ധമ്മോ പടിഘോ ച പടികൂലോ ധമ്മോ, തത്ഥായസ്മാ സാരിപുത്തോ അനുനയസ്സ പടിഘപ്പഹീനത്താ ഉപെക്ഖകോ വിഹരതി സതോ സമ്പജാനോ ച. യഞ്ചസ്സ സമനുപസ്സതി അയം പഞ്ചവിധാ അനുത്തരാ ഇന്ദ്രിയഭാവനാ. അയം സുത്തനിദ്ദേസോ.
൯൯. തത്ഥ കതമോ ദേസനാഹാരോ? ഇമമ്ഹി സുത്തേ കിം ദേസിതബ്ബം? തത്ഥ വുച്ചതേ, ഇമമ്ഹി സുത്തേ ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരോ ദേസിതോ, തഥാ വിമുത്തം ചിത്തം പച്ചവെക്ഖണാ ച അധിപഞ്ഞാധമ്മം ദേസിതം.
തത്ഥ കതമോ വിചയോ? യേ കായേ കായാനുപസ്സിനോ വിഹരന്തി, തേസം ചിത്തം അനുനയപ്പടിഘേന ന വിഹരതി അനുനയപ്പടിഘേന ചാഭിരമമാനസ്സ ചിത്തം സമഗ്ഗതം ഭവിസ്സതീതി ഭാവനായ ബലമേതം, അയം വിചയോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ യുത്തിഹാരോ? കായഭാവനായ ച ചിത്തഭാവനായ ച ന കിഞ്ചി സബ്രഹ്മചാരീ അതിമഞ്ഞിസ്സതീതി. അത്ഥി ഏസാ യുത്തി, അയം യുത്തിഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ പദട്ഠാനോ ഹാരോ? കായഭാവനായ പഠമസ്സ സതി ഉപട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം. യാ പഥവീസമചിത്തതാ, സാ അനിച്ചാനുപസ്സനായ പദട്ഠാനം.
തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ? യം പഥവീസമേന ചേതസാ വിഹരതി അത്താനുപസ്സീ പഥവീസമേന ഗിഹീ വിഹരതി. കോ അത്ഥോ പഥവീസമേനാതി? യഥാ യേ ച സേലോപമതായ അകമ്മയുത്താ ഏവമേവ പഥവീസമോ അയം ഹിരിയതായ. അയം ലക്ഖണോ.
തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ? ഇമമ്ഹി ബ്യാകരണേ കോ തസ്സ ആയസ്മതോ അധിപ്പായോ? യേ കേചി അരഹന്താ ഇന്ദ്രിയഭാവനം ആകങ്ഖിയന്തി, തേ പഥവീസമതം ഉപ്പാദയിസ്സന്തീതി. അയം അധിപ്പായോ.
തത്ഥ കതമോ ആവട്ടോതി? നത്ഥി ആവട്ടസ്സ ഭൂമി.
തത്ഥ കതമോ വിഭത്തി? യോ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി, സോ പഥവീസമചിത്തതം പടിലഭിസ്സതീതി ന ഏകംസേന. കിം കാരണം? യേ ഖണ്ഡകാദിഛിന്നകാദിനോ, ന തേ പഥവീസമചിത്തതം പടിലഭന്തി. സബ്ബാ കായഗതാസതി സെക്ഖഭാവനായ നിബ്ബാനം ഫലം, അയം വിഭത്തി.
തത്ഥ കതമോ പരിവത്തനോ ഹാരോ? യേ കായാനുപസ്സിനോ വിഹരിസ്സന്തി, തേസംയേവ കായപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജെയ്യ ആസവാ വിഘാതപരിളാഹാ, അയം പരിവത്തനോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ ഓതരണോ? പഞ്ചക്ഖന്ധാ സത്തേസു ച പഞ്ചക്ഖന്ധാ (പീ॰) അവിതിണ്ണാ അവതിണ്ണാ (പീ॰) ബാവീസതിന്ദ്രിയാനി, തഥാ യം മനിന്ദ്രിയം, തം മനോധാതു മനായതനഞ്ച. യം സമാധിന്ദ്രിയം, തം ധമ്മധാതു ധമ്മായതനഞ്ച. അയം ഓതരണോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ സോധനോ ഹാരോ? യേ ച മനസാ ചത്താരോ ഭാവേതബ്ബാ, തേ സബ്ബേ ഭാവിതാ യം തം മനേന പഹീനേ പത്തബ്ബതം സബ്ബത്ഥ ഏതസ്സ ച അത്ഥായ ആരമ്ഭോ, സോ അത്ഥോ സുദ്ധോ. അയം സോധനോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ അധിട്ഠാനോ? അയം സമാധി ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്തോ, ഛ കായാ ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്താ. പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി രൂപീനി രൂപകായോ. ഛ വേദനാകായാ വേദനാകായോ. ഛ സഞ്ഞാകായാ സഞ്ഞാകായോ. ഛ ചേതനാകായാ ചേതനാകായോ. ഛ വിഞ്ഞാണകായാ വിഞ്ഞാണകായോ. സബ്ബേപി ഏതേ ധമ്മാ ധമ്മകായോതിയേവ സങ്ഖം ഗച്ഛന്തി. അയം അധിട്ഠാനോ.
പരിക്ഖാരോതി സമാപത്തികോസല്ലഞ്ച വീഥികോസല്ലഞ്ച ധീതികോസല്ലഞ്ച (പീ॰) ഹേതു. യഞ്ച ഗോചരകോസല്ലം യഞ്ച കല്ലം തം കോസല്ലം പച്ചയോ. വോദാനകോസല്ലം ഹേതു, കല്ലം പച്ചയോ. സുഖം ഹേതു, അബ്യാപജ്ജം പച്ചയോ. അയം പരിക്ഖാരോ.
തത്ഥ കതമോ സമാരോപനോതി? യഥാ പഥവീ സുചിമ്പി നിക്ഖീപന്തേ അസുചിമ്പി നിക്ഖിത്തേ താദിസേയേവ ഏവം കായോ മനാപികേഹിപി ഫസ്സേഹി അമനാപികേഹിപി ഫസ്സേഹി താദിസോയേവ പടിഘസമ്ഫസ്സേന വാ സുഖായ വേദനായ താദിസം യോ ചിത്തം. ഇദം സുത്തം വിഭത്തം സഓപമ്മം ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞുസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ വിഭാഗേന. തത്ഥ സമാരോപനായ അവകാസോ നത്ഥി.
൧൦൦. തത്ഥ കതമം സുത്തം സംകിലേസഭാഗിയം? യതോ ച കുസലേഹി ധമ്മേഹി ന വിരോധതി, ന വഡ്ഢതി, ഇമം ആദീനവം ഭഗവാ ദേസേതി, തസ്മാ ഛന്നം വിവരെയ്യ, വിവടം നാതിവസ്സതി, തതോ ആദീനവതോ വിവരെയ്യാതി തം തീഹി ധമ്മേഹി നാഭിധംസിതാതി അസുഭസഞ്ഞായ രാഗേന നാഭിധംസിയതി. മെത്തായ ദോസേന നാഭിധംസിയതി. വിപസ്സനാ മോഹേന നാഭിധംസിയതി. ഏവഞ്ചസ്സ യോ യോ ധമ്മോ പടിപക്ഖോ തമ്ഹി തമ്ഹി ധമ്മേ പരിപൂരിസ്സതി. യോ തസ്സ ധമ്മസ്സ അകുസലോ ധമ്മോ പടിപക്ഖോ, തേന നാധിവാസിയതി.
അപരോ പരിയായോ. യേ ഇമേ ധമ്മാ അത്തനാ ന സക്കോതി വുട്ഠാനം, തേ ഏതേ ധമ്മാ ദേസിതാ. ഛന്നമതിവസ്സതീതി തേഹി വിതക്കം യേന ച സക്കാ പുന ദേസിതം ചിത്തം വിഭാവേതും പരിയോദാപേതും വിവേകനിന്നസ്സ വിവേകപോണസ്സ വിവേകപബ്ഭാരസ്സ വുദ്ധിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലതം ആപജ്ജതി കുസലേസു ധമ്മേസു, സെയ്യഥാപി നാമ ഉപ്പലം വാ കുമുദം വാ പദുമം വാ ഉദകേ സുക്കപക്ഖേ ചന്ദോ യാവരത്തി യാവദിവസോ ആഗച്ഛതി, തസ്സ വുദ്ധിയേവ പാടികങ്ഖിതബ്ബാ, ന പരിഹാനി, ഏവംവിധം തം ചിത്തം നാഭിധംസിയതി. അപരോപെത്ഥ യോ അകൂടോ അസഠോ അമായാവീ ഉജു പുരിസോ യഥാഭൂതം അത്താനം ആവികരോതി. തത്ഥ യോ ഛാദേതി തസ്സ അകുസലാ ധമ്മാ ചിത്തം അനുധാവന്തി. ഛന്നമതിവസ്സതീതി യോ പന ഹോതി അസഠോ അകൂടോ അമായാവീ ഉജു പുരിസോ യഥാഭൂതം അത്താനം ആവികരോതി. തസ്സ ചിത്തം അകുസലേഹി ധമ്മേഹി ന വിദ്ധംസിയതി, അയം സുത്തത്ഥോ.
൧൦൧. തത്ഥ കതമാ ദേസനാ? ഇധ ദേസിതാ ദസ അകുസലകമ്മപഥാ അധിവസ്സനതായ ദസ കുസലകമ്മപഥാ അനധിവസ്സനതായ അകുസലേഹി ന വിസുജ്ഝതി. യഥാ വുത്തം ഭഗവതാ ‘‘ചിത്തസംകിലേസാ, ഭിക്ഖവേ, സത്താ സംകിലിസ്സന്തീ’’തി.
തത്ഥ കതമോ വിചയോ? യസ്സേവം ചിത്തം അധിവാസിയതി, തസ്സ ബുജ്ഝിതസ്സ യം ഭവെയ്യ കൂടെയ്യ, തം ആനന്തരിയേനപി സത്ഥരി വാ ഗുണാനുകമ്പനതായ, അയം വിചയോ.
തത്ഥ കതമാ യുത്തീതി? ഏവം അനധിവസിയന്തം ചിത്തം വുട്ഠാതി. വുട്ഠിതം പതിട്ഠഹതി കുസലേസു ധമ്മേസൂതി അത്ഥി ഏസാ യുത്തി.
പദട്ഠാനന്തി ഛന്നമതിവസ്സതീതി ഛന്നം അസംവരാനം പദട്ഠാനം, വിവടം നാതിവസ്സതീതി അഛന്നം സംവരണാനം. തസ്മാ ഛന്നം വിവരെയ്യ വിവടം നാതിവസ്സതീതി ദേസനായ പദട്ഠാനം.
ലക്ഖണോതി ഛന്നമതിവസ്സതീതി യേ കേചി വിചിത്തേന ഛന്നേന ഏകലക്ഖണാ ധമ്മാ സബ്ബേ തേ അവിദ്ധംസിയന്തി. തസ്മാ ഛന്നം വിവരെയ്യ. വിവടം നാതിവസ്സതീതി യേ കേചി തേന അച്ഛന്നേന ഏകലക്ഖണാ ധമ്മാ സബ്ബേ തേ നാതിവസ്സന്തീതി ലക്ഖണോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ? ഇമമ്ഹി സുത്തേ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേസം കേസഞ്ചി ചിത്തം അകുസലാ ധമ്മാ അധിപടിദേസിതാ തേ യഥാധമ്മം പടികരിസ്സന്തീതി അയം തത്ഥ ഭഗവതോ അധിപ്പായോ. അയം ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ.
ആവട്ടോതി യം ഛന്നം തം ദുവിധം കമ്പമാനം സമുച്ഛിതബ്ബോ. ആനന്തരിയസമാധീനം. തത്ഥ പസ്സദ്ധിയഞ്ച മാനോ ആസവേ വഡ്ഢേതി, അസ്സദ്ധിയേന ച പമാദം ഗച്ഛതി, പമാദേന ഓനമതി, ഉന്നളഭാവം ഗച്ഛതി. വുത്തം ചേതം ഭഗവതാ ‘‘ഉന്നളാനം പമത്താനം തേസം വഡ്ഢന്തി ആസവാ’’തി ചത്താരി താനി ഉപാദാനാനി, യാനി ചത്താരി ഉപാദാനാനി, തേ പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ ഭവന്തി. ഇമാനി സച്ചാനി ദുക്ഖഞ്ച സമുദയോ ച. തസ്മാ ഛന്നം വിവരെയ്യാതി യേന ഹേതുനാ, തേ ആസവാ വഡ്ഢന്തി. തേസം പഹീനത്താ ആസവാ പഹീയന്തേ. തത്ഥ അപ്പമാദേന അസ്സദ്ധിയം പഹീയതി ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചപ്പഹാനേന ഓളാരികതാ തസ്സ ദ്വേ ധമ്മാ ന സമഥോ ച ഭാവനാ ച പാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി. യോ തേസം ആസവാനം ഖയോ, അയം നിരോധോ. ഇമാനി ചത്താരി സച്ചാനി, അയം ആവട്ടോ.
തത്ഥ കതമോ വിഭത്തി ഹാരോ? ഛന്നമതിവസ്സതീതി ന ഏകംസോ. കിം കാരണം? യസ്സ അസ്സാ നിവത്തനാ യഥാപി സെക്ഖാനം. യഥാവുത്തം ഭഗവതാ –
‘‘കിഞ്ചാപി സെക്ഖോ പകരെയ്യ പാപം, കായേന വാചായ ഉദ ചേതസാ വാ;
അഭബ്ബോ ഹി തസ്സ പരിഗുഹനായ, അഭബ്ബതാ ദിട്ഠപദസ്സ ഹോതീ’’തി.
കിഞ്ചാപി തേസം നിവാരണം ചിത്തം ഹോതി. അപി തു അപ്പച്ചയാ സമായേ ച തേ നിദ്ദിസിതബ്ബാ, അയം വിഭത്തിഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ പരിവത്തനോ ഹാരോ. ഛന്നമതിവസ്സതീതി യസ്സ യേ ധമ്മാ സബ്ബം അനവിവടം അതിവസ്സിയതി, വിവടം നാതിവസ്സതി, അവഗുണന്തം നാതിവസ്സതി. അയം പരിവത്തനോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ വേവചനോ ഹാരോ. ഛന്നന്തി ആവുതം നിവുതം പിഹിതം പടികുജ്ജിതം സഞ്ഛന്നം പരോധം, വിവടം നാതിവസ്സതീതി യസ്സ തേ ധമ്മാ പബ്ബജ്ജിതാ വിനോദം നാധിവസ്സിതാ വന്തികതാതി, അയം വേവചനോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ പഞ്ഞത്തി ഹാരോ. ഛന്നമതിവസ്സതീതി കിലേസഭാഗിയപഞ്ഞത്തം വിവടം നാതിവസ്സതീതി സധമ്മകിച്ചം യം പടിപദാ പഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം, തസ്മാ ഹി ഛന്നം വിവരെയ്യാതി അനുസാസനപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം, വിവടം നാതിവസ്സതീതി നിദ്ധാനപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം, അയം പഞ്ഞത്തി ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ ഓതരണോ ഹാരോ? ഛന്നമതിവസ്സതീതി തയോ കിലേസാ രാഗോ ദോസോ മോഹോ, തേ ഖന്ധേസു സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ…പേ॰… തേ പുരാ യഥാ നിദ്ദിട്ഠം ഖന്ധധാതുആയതനേസു, അയം ഓതരണോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ സോധനോ ഹാരോ? യേനാരമ്ഭേന ഇദം സുത്തം ഭാസതി സോ ആരമ്ഭോ നിയുത്തോ.
അധിട്ഠാനോതി ഛന്നമതിവസ്സതീതി ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്തം. കിംകാരണം? ഇദം ഹി അതിവസ്സതീതി ഇമസ്സ ച അതിവസ്സതി ഏവഞ്ച അതിവസ്സതീതി അയം വേമത്തതായ യാ സുണസാധാരണേഹി ലക്ഖണേഹി പഞ്ഞാപിയതി, സാ ഏകത്തപഞ്ഞത്തി.
തത്ഥ കതമോ പരിക്ഖാരോ? യഞ്ച തം അതിവസ്സിയന്തി, തസ്സ ദ്വേ ഹേതൂ ദ്വേ പച്ചയാ അകുസലപസുതേവ വാചകത്താഭിരതി ച. ഇമേ ദ്വേ അയോനിസോമനസികാരോ ച കുസലാ ധമ്മാ വോപസഗ്ഗാ ച, ഇമേ ദ്വേ പച്ചയാ.
തത്ഥ കതമോ സമാരോപനോ? ഛന്നമതിവസ്സതീതി വേമതി പസ്സതീതി ഛന്നം യം പരിഗ്ഗഹിതും യം അദേസിതും അപ്പസ്സുതം യം കഥംകഥാ വിഭൂതേന അകുസലമൂലേന യം തണ്ഹായ ച തേ വഡ്ഢതി ദോസാതി സന്നിത്വാ തേ അപ്പസക്ഖയേന സങ്ഖാരാ. സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം യാവ ജരാമരണം, അയം സമാരോപനോ . യം പുന തഥാ ദേസനാ, തസ്സേവ അകുസലാ ധമ്മാ വുദ്ധിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലതമാപജ്ജതി തസ്സ സങ്ഖാരാ നിരോധാ, അയം സമാരോപനോ.
൧൦൨. ചത്താരോ പുഗ്ഗലാ പസ്സ അ॰ നി॰ ൪.൮൫ തമോ തമപരായനോതി…പേ॰… തത്ഥ കതമോ വുച്ചതേ തമോ നാമ? യോ തമോ അന്ധകാരോ, യഥാ വുത്തം ഭഗവതാ ‘‘യഥാ അന്ധകാരേ തസ്മിം ഭയാനകേ സകമ്പിധാതുപുരിസോ ന പസ്സതി, ഏവമേവ അഞ്ഞാണതോ തമോപനന്ധകാരോ പാപകസകമ്മസവിപാകം ന സദ്ധോ ഹോതി. ഇതി ഏവം ലക്ഖണതാ അഞ്ഞാണം തമോ അവിജ്ജാ മോഹോ, യേന സത്താ യഥാഭൂതം നപ്പജാനന്തി, ഇതി വുച്ചതി തമോതി. സോ തിണ്ണം ചക്ഖൂനം തമോ മംസചക്ഖുനോ ദിബ്ബചക്ഖുനോ പഞ്ഞാചക്ഖുനോ, ഇമേസം ചക്ഖൂനം ഇധ തമോ നിദ്ദിസിയതി അഞ്ഞാണന്തി. തത്ഥ കതമം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം? അഥ നിസ്സയേ യം പുബ്ബന്തേ അഞ്ഞാണം അപരന്തേ അഞ്ഞാണം പുബ്ബന്താപരന്തേ അഞ്ഞാണം ഹേതുമ്ഹി അഞ്ഞാണം പച്ചയമ്ഹി അഞ്ഞാണം തസ്സ അഞ്ഞാണിനോ സമാധിഭൂതസ്സ ഏസോ നിസ്സന്ദോ. യം ന ജാനാതി ഇദം സേവിതബ്ബം ഇദം ന മനസികാതബ്ബന്തി. സോ തേന തമേന നിദ്ദിസിയതി തമോപി യഥാ വുച്ചതി. മൂള്ഹോതി ഏവം ചേതനാ. തേന തമേന സോ പുഗ്ഗലോ വുച്ചതി. തമോതി സോ തേന തമേന അസമൂഹതേന അസമുച്ഛിന്നേന തപ്പരമോ ഭവതി തപ്പരായനോ, അയം വുച്ചതി പുഗ്ഗലോ തമോ തമപരായനോതി. പരായനോയേവ ധമ്മോ മനസികാതബ്ബോ സോ തമോ ദഹതി അഞ്ഞചിത്തം ഉപട്ഠപേതി. തേ ചസ്സ ധമ്മാ നിജ്ഝാനക്ഖമന്തി. സോ സുതമയായ പഞ്ഞായ സമനുപസ്സതി.
തത്ഥ കതമോ തമോ ജോതിപരായനോ? സോ തേന പഞ്ഞാവസേന ഇരിയതി ഏവം തസ്സേവ ഇരിയന്തസ്സ പരായനോ ഭവതി. അയം വുച്ചതേ പുഗ്ഗലോ തമോ ജോതിപരായനോ.
തത്ഥ കതമോ പുഗ്ഗലോ ജോതി ജോതിപരായനോ ജോതിപരായനോ (പീ॰)? തത്ഥ വുച്ചതി ജോതി നാമ യം തസ്സ ചേ തമസ്സ പടിപക്ഖേന യേ ച ധമ്മേ അന്തമസോ ഞാണാലോകോ, സോ സുണധമ്മോ പുഗ്ഗലോ തമോ ജോതിപരായനോ, തത്ഥ വുച്ചതേ, യോയം പുഗ്ഗലോ തമോ ജോതിപരായനോ, സോ യദി തഥാരൂപം കല്യാണമിത്തം പടിലഭതി, യോ നം അകുസലതോ ച നിവാരേതി ഭാവിതകുസലതാവ ഭാവീ നിയോജേതീതി . ഏവഞ്ച സദ്ധമ്മം ദേസേതി. ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ, ഇമേ ധമ്മാ അകുസലാ. ഇമേ ധമ്മാ സാവജ്ജാ, ഇമേ ധമ്മാ അനവജ്ജാ. ഇമേ ധമ്മാ സേവിതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന സേവിതബ്ബാ. ഇമേ ധമ്മാ ഭജിതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന ഭജിതബ്ബാ. ഇമേ ധമ്മാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാതബ്ബാ. ഇമേ ധമ്മാ മനസികാതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന മനസികാതബ്ബാതി. പച്ചതേ സഞ്ഞായ യഥാ സഞ്ഞായതി സതിന്ദ്രിയാനി, സോ ഏവം പജാനാതി. ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ, ഇമേ ധമ്മാ അകുസലാ. ഇമേ ധമ്മാ സാവജ്ജാ, ഇമേ ധമ്മാ അനവജ്ജാ. ഇമേ ധമ്മാ സേവിതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന സേവിതബ്ബാ. ഇമേ ധമ്മാ ഭാവേതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന ഭാവേതബ്ബാ. ഇമേ ധമ്മാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാതബ്ബാ. ഇമേ ധമ്മാ മനസികാതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന മനസികാതബ്ബാതി. സോ തേ ധമ്മേ സുസുയ്യതി, സോതം ഓദഹതി, അഞ്ഞം ചിത്തം ഉപട്ഠപേതി, തേ ചസ്സ ധമ്മാ നിജ്ഝാനക്ഖമന്തി, സോ സുതമയായ പഞ്ഞായ സമന്നാഗതോ സോ തേന പച്ചയവസേന ഇരിയതി ഏവം തസ്സേവ ഇരിയന്തി തപ്പരമോ ഭവതി തപ്പരായനോ. അയം വുച്ചതേ പുഗ്ഗലോ തമോ തമപരായനോ.
തത്ഥ കതമോ പുഗ്ഗലോ ജോതി തമപരായനോ? ജോതി നാമ യാ തസ്സേവ തമസ്സ പടിപക്ഖേന യേ ധമ്മാ അന്തമസോ ഞാണാലോകോ, സോ പുന ധമ്മോ. കതമാ ഉച്ചതേ? പഞ്ഞായതോ പണ്ഡിതോതി വുച്ചതേ, സോ ഏവം പജാനാതി. ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ, ഇമേ ധമ്മാ അകുസലാ. ഇമേ ധമ്മാ സാവജ്ജാ, ഇമേ ധമ്മാ അനവജ്ജാ. ഇമേ ധമ്മാ സേവിതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന സേവിതബ്ബാ. ഇമേ ധമ്മാ ഭാവിതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന ഭാവിതബ്ബാ. ഇമേ ധമ്മാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാതബ്ബാ. ഇമേ ധമ്മാ മനസികാതബ്ബാ, ഇമേ ധമ്മാ ന മനസികാതബ്ബാ. ഇധ പന പാപമിത്തസംസേവനോ പാപമിത്തവസാനുഗോ അകുസലേ ധമ്മേ അഭിവഡ്ഢേതി, കുസലേ ധമ്മേ പജഹതി. സോ തേന പമാദേന പച്ചയസഞ്ഞാ അമനസികത്വാ അസ്സതിഅസമ്പജഞ്ഞം ആസേവതി. തയാ യോ പടിപക്ഖോ തമോ, സോ പവഡ്ഢേതി. സോ തമാഭിഭൂതോ പരായനോ തമപരമോ ചേവ ഭവതി. അയം വുച്ചതി പുഗ്ഗലോ ജോതി തമപരായനോ.
൧൦൩. തത്ഥ കതമോ പുഗ്ഗലോ ജോതി ജോതിപരായനോ? തത്ഥ വുച്ചതേ സോയം പുഗ്ഗലോ കല്യാണമിത്തസ്സ സന്നിസ്സിതോ ഭവതി സക്കാ സംയോഗീ കുസലം ഗവേസീ, സോ കല്യാണമിത്തേ ഉപസങ്കമിത്വാ പരിപുച്ഛതി, പരിപഞ്ഹയതി? കിം കുസലം, കിം അകുസലം? കിം സാവജ്ജം, കിം അനവജ്ജം? കിം സേവിതബ്ബം, കിം ന സേവിതബ്ബം? കിം ഭാവിതബ്ബം, കിം ന ഭാവിതബ്ബം? കിം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാതബ്ബം, കിം ന ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാതബ്ബം? കിം മനസികാതബ്ബം, കിം ന മനസികാതബ്ബം? കഥം സംകിലേസോ ഹോതി, കഥം വോദാനം ഹോതി? കഥം പവത്തി ഹോതി, കഥം നിവത്തി ഹോതി? കഥം ബന്ധോ ഹോതി, കഥം മൊക്ഖോ ഹോതി? കഥം സക്കായസമുദയോ ഹോതി, കഥം സക്കായനിരോധോ ഹോതി? സോ എത്ഥ ദേസിതം യഥാ ഉപട്ഠിതം തഥാ സമ്പടിപജ്ജന്തോ സോ ഏവം പജാനാതി. ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ, ഇമേ ധമ്മാ അകുസലാ. ഏവം…പേ॰… യാവ കഥം സക്കായസമുദയോ ഹോതി, കഥം സക്കായനിരോധോ ഹോതീതി വിത്ഥാരേന കാതബ്ബം. സോ തേ ധമ്മേ അധിപാടികങ്ഖാതി ഏവം ലക്ഖണം ഞാണം വിജ്ജാ ആലോകം വഡ്ഢേതി. സോ പുഗ്ഗലോ തപ്പരമോ ഭവതി തപ്പരായനോ, അയം വുച്ചതേ പുഗ്ഗലോ ജോതി ജോതിപരായനോ.
തത്ഥ കതമോ പുഗ്ഗലോ തമോ തമപരായനോ? യോ അകുസലം ധമ്മം ദീപേതി. തം ഭാവനായ ഹീനാസു ഗതീസു ഉപപത്തിം ദസ്സേതി, തപ്പരമോ ഭവതി തപ്പരായനോ. അയം വുച്ചതേ പുഗ്ഗലോ തമോ തമപരായനോ.
തത്ഥ യോ പുഗ്ഗലോ തമോ ജോതിപരായനോ? സോ തമേന അകുസലസ്സ കമ്മസ്സ വിപാകം ദസ്സേതി. തമേതി യം ചക്ഖു കല്യാണമിത്തസ്സ യേന അകുസലേ ധമ്മേ പജഹതി, കുസലേ ധമ്മേ അഭിവഡ്ഢതി.
തത്ഥ യോ ച പണീതാസു ഗതീസു ഉപപത്തിം ദസ്സേതി, തപ്പരമോ തേന വുച്ചതേ തമോ ജോതിപരായനോ.
തത്ഥ യോ പുഗ്ഗലോ ജോതി തമപരായനോ? കുസലസ്സ കമ്മവിപാകം ദസ്സേതി. യം ചക്ഖു പാപമിത്തസംസഗ്ഗേന പാപമിത്തുപസേവേന പാപമിത്തവസാനുഗോ അകുസലം ധമ്മം അഭിവഡ്ഢതി, തം ഭാവനായ ഹീനാസു ഗതീസു ഉപപത്തിം ദസ്സേതി. തപ്പരമോ തേന വുച്ചതേ ജോതി തമപരായനോ.
തത്ഥ യോ പുഗ്ഗലോ ജോതി ജോതിപരായനോ സോ ജോതിതാ പഭാതാ ജോതിതഭാവതായ (പീ॰) യാവ പണീതാസു ഗതീസു ഉപപത്തിം ദസ്സേതി. തപ്പരമോ തേനാഹ ജോതി ജോതിപരായനോ.
ജോതിതമപരായനേന ദസ അകുസലാനം കമ്മാനം ഉദയം ദസ്സേതി. തമേന പുഗ്ഗലേന അകുസലാനം കമ്മാനം വിപാകം ദസ്സേതി. ന അകുസലാനം ധമ്മാനം വിപാകം ദസ്സേതി. തമേന അട്ഠ മിച്ഛത്താനി ദസ്സേതി. ജോതിനാ അട്ഠ സമ്മത്താനി ദസ്സേതി. ജോതിനാ തമപരായനേന ദസ അകുസലകമ്മപഥേ ദസ്സേതി. ജോതിനാ പണീതത്തം ദസ്സേതി. തമേന ജോതിപരായനേന അതപനീയം ധമ്മം ദസ്സേതി. ജോതിനാ തമപരായനേന തപനീയം ധമ്മം ദസ്സേതി. അയം സുത്തത്ഥോ.
൧൦൪. തത്ഥ കതമോ ദേസനാ ഹാരോ? ഇമമ്ഹി സുത്തേ കിം ദേസിതം? തത്ഥ വുച്ചതേ ഇമമ്ഹി സുത്തേ കുസലാകുസലാ ധമ്മാ ദേസിതാ. കുസലാകുസലാനഞ്ച ധമ്മാനം വിപാകോ ദേസിതോ. ഹീനപ്പണീതാനഞ്ച സത്താനം ഗതി നാനാകാരണം ദേസിതം. അയം ദേസനാ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ വിചയോ ഹാരോ? അകുസലസ്സ കമ്മസ്സ യോ വിപാകം പച്ചനുഭോതി. തത്ഥ ഠിതോ അകുസലേ ധമ്മേ ഉപ്പാദിയതി വിചയന്തം യുജ്ജതി. കുസലസ്സ കമ്മസ്സ യോ വിപാകം പച്ചനുഭോതി. തത്ഥ ഠിതോ കുസലേ ധമ്മേ ഉപ്പാദിയതി വിചയന്തം യുജ്ജതി. അയം വിചയോ യുത്തി ച.
തത്ഥ കതമോ പദട്ഠാനോ ഹാരോ? യോ പുഗ്ഗലോ ജോതി, സോ പച്ചവെക്ഖണായ പദട്ഠാനം. യോ പുഗ്ഗലോ തമോ, സോ തമാദിന്നം വാനുപസ്സനായ പദട്ഠാനന്തി ദസ്സേതി. തമേന ജോതിപരായനേന അപ്പമാദസ്സ പദട്ഠാനം ദസ്സേതി, തമോ അവിജ്ജായ ച ദിട്ഠിയാ ച പദട്ഠാനം ദസ്സേതി. ജോതിനാ തമപരായനേന പമാദസ്സ ച ദിട്ഠിയാ ച പദട്ഠാനം ദസ്സേതി. അയം പദട്ഠാനോ.
തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ ഹാരോ? തമേന തമപരായനേന തമോതി അവിജ്ജായ നിദ്ദിട്ഠായ സബ്ബകിലേസധമ്മാ നിദ്ദിട്ഠാ ഹൊന്തി. തമേന ജോതിപരായനേന ജോതിവിജ്ജായ നിദ്ദിട്ഠായ സബ്ബേ ബോധിപക്ഖിയധമ്മാ നിദ്ദിട്ഠാ ഹൊന്തി. ജോതിതമപരായനേന പമാദോ നിദ്ദിട്ഠോ ഹോതി. തമേന ജോതിപരായനേന അപ്പമാദോ നിദ്ദിട്ഠോ ഹോതി. അയം ലക്ഖണോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ? ഇമമ്ഹി സുത്തേ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ സത്താ നീചകുലിനോ, ന തേ ഇമം സുത്വാ കുസലേ ധമ്മേ സമാദായ വത്തിസ്സന്തി. യേ സത്താ ഉച്ചകുലിനോ, തേ ഇമം ധമ്മദേസനം സുത്വാ ഭിയ്യോസോ മത്തായ കുസലേ ധമ്മേ സമാദായ വത്തിസ്സന്തീതി. അയം ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ. ഭൂമിയം ഉപദേസോ.
തത്ഥ കതമോ ആവട്ടോ ഹാരോ? യാ അവിജ്ജാതോ പഭൂതി തണ്ഹാ, അയം സമുദയോ. യോ തമോ തമപരായനോ, ഇദം ദുക്ഖം. ഇമാനി ദ്വേ സച്ചാനി ദുക്ഖഞ്ച സമുദയോ ച ജോതി യേന സുത്തേന ധമ്മേന പഞ്ഞാപിയതി, സോ ധമ്മോ പഞ്ഞിന്ദ്രിയസ്സ പദട്ഠാനം. തേന അമോഹേന തീണി കുസലമൂലാനി പാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി സഗ്ഗസ്സ പദട്ഠാനം.
തത്ഥ കതമാ വിഭത്തി? തമോ തമപരായനോതി ന ഏകംസേന. കിം കാരണം? അത്ഥി തമോ ച ഭവോ അപരാപരിയവേദനീയേന ച കുസലേന ജോതിനാ പുഗ്ഗലേന സഹോപത്തിഭാവേ. അത്ഥി ജോതി ച ഭവോ അപരാപരിയവേദനീയേന ച അകുസലേന തമേന പുഗ്ഗലേന സഹോപത്തിഭാവേ പരിവത്തനാ തമേസു പടിപക്ഖോതി ജോതിനാ തമപരായനോ.
തത്ഥ കതമോ വേവചനോ? യോ തമോ, സോ ഏവം അത്തബ്യാപാദായ പടിപന്നോ, സോ അസ്സദ്ധായ ബാലോ അകുസലോ അബ്യത്തോ അനാദീനവദസ്സീ. യോ ജോതി, സോ അത്തഹിതായ പടിപന്നോ പണ്ഡിതോ കുസലോ ബ്യത്തോ ആദീനവദസ്സീ. അയം വേവചനോ.
തത്ഥ കതമാ പഞ്ഞത്തി? സോ പുഗ്ഗലോ വിപാകപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞാപിയതി, അകുസലേ പരിയാദിന്നതാ പഞ്ഞാപിയതി. ജോതികുസലധമ്മുപപത്തിപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞാപിയതി കുസലധമ്മവിപാകപഞ്ഞത്തിയാ ചാതി.
ഓതരണോതി യേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാ യഞ്ച ജരാമരണം യാ ച അവിജ്ജാ, തം പദട്ഠാനം, നിദ്ദേസേന വിജ്ജുപ്പാദോ അവിജ്ജാനിരോധോ യോ യാവ ജരാമരണനിരോധോ, ഇമേ ദ്വേ ധമ്മാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധപരിയാപന്നാ. ധമ്മധാതു ധമ്മായതനഞ്ച പദട്ഠാനം നിദ്ദേസേന ധാതൂസു.
തത്ഥ കതമോ സോധനോ? ഇമസ്സ സുത്തസ്സ ദേസിതസ്സ ആരമ്ഭോ. അധിട്ഠാനോതി തമോതി ഭഗവാ ബ്രവീതി, ന ഏകം പുഗ്ഗലം ദേസേതി. യാവതാ സത്താനം ഗതി, തത്ഥ യേ ദുച്ചരിതധമ്മേന ഉപപന്നാ, തേ ബഹുലാധിവചനേന തമോ നിദ്ദിസതി. യാ ജോതി സബ്ബസത്തേസു കുസലധമ്മോപപത്തി സബ്ബം തം ജോതീതി അഭിലപതി അയമേകതാ പച്ചയോ യോനിസോമനസികാരപഞ്ഞത്തി ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം പുഗ്ഗലാനം.
തത്ഥ കതമോ പരിക്ഖാരോ? അകുസലസ്സ പാപമിത്തതാ പച്ചയോ, അയോനിസോ മനസികാരോ ഹേതു. കുസലസ്സ കല്യാണമിത്തതാ പച്ചയോ, യോനിസോ മനസികാരോ ഹേതു.
തത്ഥ കതമാ സമാരോപനാതി? ഇധേകച്ചോ നീചേ കുലേ പച്ചാജാതോ ഹോതീതി നീചേ കുലേ പച്ചാജാതോ രൂപേസു സദ്ദേസു ഗന്ധേസു രസേസു ഫസ്സേസു, സോ ഉപപന്നോ സബ്ബമ്ഹി മാനുസ്സകേ ഉപഭോഗപരിഭോഗേ. ജോതി പണീതേസു കുസലേസു ഉപപന്നോ സബ്ബമ്ഹി മാനുസ്സകേ ഉപഭോഗപരിഭോഗേ ഉപപന്നോതി.
൧൦൫. തത്ഥ കതമം സംകിലേസഭാഗിയം നിബ്ബേധഭാഗിയം ച സുത്തം? ന തം ദള്ഹം ബന്ധനമാഹു ധീരാതി ഗാഥാ. കേന കാരണേന തം ബന്ധനം ദള്ഹം? ചതൂഹി കാരണേഹി ഇസ്സരിയേന സക്കാ മോചേതും ധനേന വാ അഞ്ഞേന വാ യാചനായ വാ പരായനേന വാ. യേസു ച അയം രാഗോ മണികുണ്ഡലേസു പുത്തേസു ദാരേസു ച യാ അപെക്ഖാ, ഇദമസ്സ ചേതസികബന്ധനം. തം ന സക്കാ ഇസ്സരിയേന വാ ധനേന വാ അഞ്ഞേന വാ യാചനായ വാ പരായനേന വാ മോചേതും. ന ച തത്ഥ കോചി അത്ഥി പാടിഭോഗോ. ഇമിനാ ബന്ധനതോ മോചയിത്ഥാതി ദേവോ വാ മനുസ്സോ വാ തദിദം ബന്ധനം രാഗാനുസയേന ച ഛസു ബാഹിരേസു ച ആയതനേസു ബന്ധതി. രൂപേസു രൂപതണ്ഹാ ബന്ധതി, യാവ ധമ്മേസു ധമ്മതണ്ഹാ. യോ ഇധ ലോകേ ബന്ധോ പരലോകസ്മിം ബന്ധോ നീയതി. സോ ബന്ധോ ജായതി, ബന്ധോ മീയതി. ബന്ധോ അസ്മാ ലോകാ പരം ലോകം ഗച്ഛതി. ന സക്കാ മോചേതും അഞ്ഞത്ര അരിയമഗ്ഗേന ഇമഞ്ച ബന്ധനം. മരണഭാവഞ്ച ഉപപത്തിഭാവഞ്ച ഭയതോ വിദിത്വാ ഛന്ദരാഗം പജഹതി. സോ ഇമം ഛന്ദരാഗം പജഹിത്വാ അതിക്കമതി. അയഞ്ച ലോകോ ഇതോ പരം ദുതിയോ.
തത്ഥ യം ബന്ധനാസങ്ഖാരാനം പഹാനം ഇദം വുച്ചതി ഉഭയേസു ഠാനേസു വീരിയം, ഗന്ധപരിവാതോ ഗന്ഥപരിവസോ (പീ॰) ഗന്ഥപരിവുതോ (ക॰) സുമുനി നോപലിമ്പതി. തഥേവ പരിഗ്ഗഹേസു പുത്തേസു ദാരേസു ച അവൂള്ഹോ സല്ലോതി തസ്സേവ തണ്ഹായ പഹാനം ദസ്സേതി. അയം തണ്ഹാമൂലസ്സ പഹാനാ വരേ അഹനാവരേ (പീ॰), അഹനാവരോ (ക॰) അപ്പമത്തോതി കാമോ പമാദവത്തതി പഹാനായ നെക്ഖമ്മാഭിരതോ അപ്പമാദവിഹാരീ ഭവതി. തസ്സ ആസയം പഹാനായ നേവ ഇമം ലോകം ആസീസതി ന പരലോകം. ന ഇധലോകം നിസ്സിതം, പിയരൂപം സാതരൂപം ആകങ്ഖതി. നാപി പരലോകം നിസ്സിതം പിയരൂപം സാതരൂപം ആകങ്ഖതി, തേന വുച്ചതേ ‘‘നാസീസതേ ലോകമിമം പരം ലോകഞ്ചാ’’തി. യം തസ്സ പഹാനം തം ഛേദനം അട്ഠകവഗ്ഗിയേസു മുനി നിദ്ദിട്ഠോ. സോ ഇധ വിരോധോ അട്ഠകവഗ്ഗിയേസു നാസീസനം ഇധ അനാഥാ. തഥായം തണ്ഹായ തസ്സ പരിഗ്ഗഹസ്സ വത്ഥുകാമസ്സ ഏകഗാഥായ ഏതേ സബ്ബേ കാമാ ദസ്സിതാ. തേന ഭഗവാ ദേസേതി ‘‘ഏതമ്പി ഛെത്വാന പരിബ്ബജന്തി അനപെക്ഖിനോ സബ്ബകാമേ പഹായാ’’തി. ഇമിസ്സാ ഗാഥായ ദ്വിധാ നിദ്ദേസോ സംസന്ദനനിദ്ദേസോ ച സമയനിദ്ദേസോ ച, യഥാ അയം ഗാഥാ സംകിലേസഭാഗിയഞ്ച നിബ്ബേധഭാഗിയഞ്ച, ഏവം തായ ഗാഥായ സംകിലേസഭാഗിയഞ്ച നിബ്ബേധഭാഗിയഞ്ച വിസജ്ജനാ. ഏവം ഗാഥാ സബ്ബഗാഥാസു ബ്യാകരണേസു വാ നിദ്ദിട്ഠം സുത്തം.
൧൦൬. തത്ഥ കതമാ ദേസനാ? ഇമം സുത്തം കേനാധിപ്പായേന ദേസിതം. യേ രാഗചരിതാ സത്താ, തേ കാമേ പജഹിസ്സന്തീതി അയം തത്ഥ ഭഗവതോ അധിപ്പായോ.
തത്ഥ കതമോ വിചയോ? യസ്സ ദസവത്ഥുകാ കിലേസാ ഉത്തിണ്ണാ വന്താ വിദിതാ. കതമേ ദസവിധാതി , കിലേസകാമാ ച ഓരമ്ഭാഗിയഉദ്ധമ്ഭാഗിയാ ച സംയോജനാ ദസവത്ഥുകാനി ആയതനാനി, അയം വിചയോ.
തത്ഥ കതമാ യുത്തി? യേ സാരത്താ തേ ഗാള്ഹബന്ധനേന ബന്ധന്തി അത്ഥി ഏസാ യുത്തി.
തത്ഥ കതമോ പദട്ഠാനോ? സാരത്തോ മണികുണ്ഡലേസു മമംകാരസ്സ പദട്ഠാനം. അപെക്ഖാതി അതീതവത്ഥുസ്സ സരാഗസ്സ പദട്ഠാനം. ഏതമ്പി ഛെത്വാതി ഭാവനായ പദട്ഠാനം.
തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ? സാരത്തചിത്തോ മണികുണ്ഡലേസു യോ അഹംകാരേ വിസത്തോ മമംകാരേ വിസത്തോ, യോ പുത്തദാരേ സാരത്തോ. ഖെത്തവത്ഥുസ്മിം സാരത്തോ. അയം ലക്ഖണോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ? ഇധ സുത്തേ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ. യേ നിബ്ബാനേന ഛന്ദികാ ഭവിസ്സന്തി, തേ പുത്തദാരേ തണ്ഹം പജഹിസ്സന്തി. അയം തത്ഥ ഭഗവതോ അധിപ്പായോ. ഇമാനി ചത്താരി സച്ചാനി.
തത്ഥ കതമോ ആവട്ടോ? യാ പുത്തദാരേ തണ്ഹാ, അയം സമുദയോ. യേ ഉപാദിന്നക്ഖന്ധാ, തേ യേ ച ബാഹിരേസു രൂപേസു രൂപപരിഗ്ഗഹോ, ഇദം ദുക്ഖം, യം തത്ഥ ഛേദനീയം, അയം നിരോധോ. യേന ഭിജ്ജതി, അയം മഗ്ഗോ. വിഭത്തീതി നത്ഥി വിഭത്തിയാ ഭൂമി, പരിവത്തനോതി പടിപക്ഖോ നിദ്ദിട്ഠോ.
തത്ഥ കതമോ വേവചനോ? നിദ്ദിട്ഠോ വേവചനോ. തത്ഥ കതമോ ഓതരണോ? അത്ഥി തണ്ഹാ ഏകോ സത്തോ ഓതിണ്ണോ തപ്പച്ചയാ വിഞ്ഞാണം യാവ ജരാമരണം. യാ തത്ഥ വേദനാ, അയം അവിജ്ജാ വിജ്ജുപ്പാദാ അവിജ്ജാനിരോധോ യാവ ജരാമരണനിരോധോ.
തത്ഥ കതമോ സോധനോ? സുദ്ധോ ഗാഥായ ആരമ്ഭോ. തത്ഥ കതമോ അധിട്ഠാനോ? ന തം ദള്ഹം ബന്ധനമാഹു ധീരാതി ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്താ, ന വേമത്തതായ. ചത്താരോ രാഗാ കാമരാഗോ രൂപരാഗോ ഭവരാഗോ ദിട്ഠിരാഗോ ചാതി ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്താ.
തത്ഥ കതമോ പരിക്ഖാരോ? യേസം രാഗോ മണികുണ്ഡലേസു തസ്സ സുഭസഞ്ഞാ ഹേതു, അനുബ്യഞ്ജനസോ ച നിമിത്തഗ്ഗാഹിതാ പച്ചയോ. യായ തേ ഛിന്നാനി തസ്സ അസുഭസഞ്ഞാ ഹേതു, നിമിത്തഗ്ഗഹണഅനുബ്യഞ്ജനഗ്ഗഹണവിനോദനം പച്ചയോ.
തത്ഥ കതമോ സമാരോപനോ? സാരത്തോ മണികുണ്ഡലേസു സമ്മൂള്ഹവിധോ ദുട്ഠാതിപി ഏതമ്പി ഏവമ്പി (പീ॰ ക॰) ഛെത്വാന പരിബ്ബജന്തീതി തം പരിഞ്ഞാതത്ഥം പരിവജ്ജിതത്ഥം പജഹിതാ, അയം സമാരോപനോ.
൧൦൭. യം ചേതസികം യം പകപ്പിതം വിത്ഥാരേന പച്ചയോ, യം വാ ചേതസികം കായികം ചേതസികം കമ്മം. കിംകാരണാ? ചേതസികാ ഹി ചേതനാ മനോകമ്മാതി വുച്ചതേ, സാ ചേതനാകമ്മം, യം ചേതസികം ഇമം കായികഞ്ച വാചസികഞ്ച ഇമാനി തീണി കമ്മാനി നിദ്ദിട്ഠാനി. കായകമ്മം വചീകമ്മഞ്ച താനി കുസലാനി പിയം കായേന ച വാചായ ച ആരഭതി പരാമസതി, അയം വുച്ചതി സീലബ്ബതപരാമാസോ. സങ്കപ്പനാ തേ തിവിധാ സങ്ഖാരാ പുഞ്ഞമയാ അപുഞ്ഞമയാ ആനെഞ്ജമയാ, തപ്പച്ചയാ വിഞ്ഞാണം തേ ആരമ്മണമേതം ഹോതി വിഞ്ഞാണസ്സ ഠിതിയാ. യാ സുഭസഞ്ഞാ സുഖസഞ്ഞാ അത്തസഞ്ഞാ ച. ഇദം ചേതസികം. യം രൂപൂപഗം വിഞ്ഞാണം തിട്ഠതി രൂപാരമ്മണം രൂപപതിട്ഠിതം നന്ദൂപസേചനം വുദ്ധിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലതം ഗച്ഛതി, അയം സങ്കപ്പനാ, ഇതി യം വിഞ്ഞാണട്ഠിതീസു ഠിതം പഠമാഭിനിബ്ബത്തിആരമ്മണവസേന ഉപാദാനം, ഇദം വുച്ചതി ചേതസികന്തി.
തത്ഥ ഠിതസ്സ അരൂപസ്സ യാ നികന്തി അജ്ഝോസാനം, ഇദമ്പി സകമ്പിതം മനാപികേസു രൂപേസു പിയരൂപസാതരൂപേസു ആഭോഗോ, ഇദം ചേതസികം. യം ചേതേതി സത്തേസു സത്തസു (പീ॰) മനാപികേസു അഭിജ്ഝാകായഗന്ഥോ പടിഘാനുസയേസു ബ്യാപാദകായഗന്ഥോ സബ്ബേ ചത്താരോ ഗന്ഥാ, അയം പഞ്ചസു കാമഗുണേസു പഠമാഭിനിപാതോ ചിത്തസ്സ യാ ചേതനാ യസ്സ തത്ഥ അസ്സാദാനുപസ്സിസ്സ അനേകാ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ ചിത്തം അരൂപവതിയോ ഹൊന്തി. പുഗ്ഗലോ രാഗാനുബന്ധിഭൂതോ തേഹി കിലേസകാമേഹി യഥാ കാമകരണീയോ, അയം വുച്ചതേ കാമേസു പകപ്പനാ. ഏവം സബ്ബേ ചത്താരോ ഓഘാ. യം തേഹി കാമേഹി സംയുത്തോ വിഹരതി ഭാവിതോ അജ്ഝോസന്നോ, അയം ചേതനാ. യസ്സ തഥായം അവീതരാഗസ്സ അധിഗതപേമസ്സ തസ്സ വിപരിണാമഞ്ഞഥാഭാവാ ഉപ്പജ്ജന്തി സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ ദുക്ഖാനുപരിവത്തിതം വിഞ്ഞാണം ഹോതി സരിതസ്സ വയധമ്മസമുപ്പാദോ ചിത്തം പരിയാദിയതി, ഇദം വുച്ചതി പകപ്പിതന്തി.
ഏകമേകസ്സ ചേതേതി ച പകപ്പേതി ച വിഞ്ഞാണസ്സ ഠിതി യാ ഹോതി, സാ ച ഠിതി ദ്വിധാ ആരമ്മണട്ഠിതി ച ആഹാരട്ഠിതി ച. തത്ഥ യാ ആരമ്മണട്ഠിതി, അയം നാമരൂപസ്സ പച്ചയോ . യാ ആഹാരട്ഠിതി യാ പുനബ്ഭവാഭിനിബ്ബത്തികാ ഠിതി യാ ച പോനോഭവികാ ഠിതി, അയം വുച്ചതി ആരമ്മണം. തം ഹോതി വിഞ്ഞാണസ്സ ഠിതിയാ തസ്സ വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം യാവ ജരാമരണഞ്ച ചേതേതി, അഥ ച പുന പത്ഥയതേ യതോ ന പോനോഭവികാ അനാഗതവത്ഥുമ്ഹി, അയം പടിപക്ഖോ നിദ്ദിട്ഠോ. ന ചേതേതി ന പത്ഥയതി അഥ ച ദൂസേതീതി ദുവിധോ നിദ്ദേസോ. അസ്സ പുബ്ബേ ഹോതി തം ചേതസികം തം പകപ്പിതം അസമൂഹതം തപ്പച്ചയാ, അയം വിഞ്ഞാണസ്സ ഠിതി ഹോതി.
൧൦൮. അഥ വാ തസ്സ അനുസയാ ആവിഭവന്തി തപ്പച്ചയാ തസ്സ പുനബ്ഭവോ നിബ്ബത്തതി. അഥ വാ നം സംകിയതേ അപ്പേതു ആഗാരേ വാ, സുഖുമാ വാ സന്തി വാ ന സംകിയതേ കാമേ തം ഏവം നിച്ചേസുപി ആഗാരേസു ജാതോ ഹോതി. തം നയതി യം നോ കപ്പേതും ഏവം സങ്ഖാരാ ചേതിതാ പകപ്പിതാ ച ആരമ്മണഭൂതാ ഹൊന്തി, യാ ച ചേതനാ യാ ച പകപ്പനാ യഞ്ച വത്ഥു നിബ്ബത്തം, ഉഭോപി ഏതേ ആരമ്മണം വിഞ്ഞാണസ്സ തഥാ ചേതനായ ച സങ്കപ്പനായ ച പത്ഥനായ ച ഭൂതാ സത്താ ചേതേതി ച സങ്കപ്പേതി ച. യം ഗവേസനാ ന ച ചേതേതി ന ച സങ്കപ്പേതി. കതമേ ച സത്താ ഭൂതാ? യേ ച തനുജാതഅണ്ഡജാപി അണ്ഡകാ അനുഭിന്നാ സംസേദജാ ന ച സമ്ഭിന്നാ ഇമേ ഭൂതാ. കതമേ സമ്ഭവേസിനോ ഗബ്ഭഗതാ അണ്ഡഗതാ സംസരന്തോ ഇമേ ന ചേതേതി ന പത്ഥേതി ന ച സങ്കപ്പേതി. അനുസയേ ന ച പുനബ്ഭവോ നിബ്ബത്തീതി? യേ ഭൂതാ സത്താ യേ സമ്ഭവേസിനോ, തേ ഥാവരാ. യേ വാ സതോ ചേതെന്തി പത്ഥെന്തി ച യേ ഥാവരാ. തേ ന ച ചേതെന്തി, ന ച പത്ഥെന്തി, ന ച സങ്കപ്പെന്തി, അനുസയേന ച സംസരന്തി.
അപരോ പരിയായോ. യേ അരിയപുഗ്ഗലാ സെക്ഖാ, തത്ഥ തേ ന ച ചേതെന്തി, ന ച സങ്കപ്പെന്തി, അനുസയേന പുന ഉപ്പജ്ജന്തി.
അപരോ പരിയായോ. സുഖുമാ പാണാ ഭൂമിഗതാ ഉദകഗതാ ചക്ഖുനോ ആപാഥം നാഗച്ഛന്തി, തേ ന ച ചേതെന്തി, ന ച സങ്കപ്പെന്തി, അനുസയേന ച സംസരന്തി.
അപരോ പരിയായോ. ബാഹികാ സബ്ബേ ഭിക്ഖൂ അഭിമാനികാ, തേ ന ച ചേതെന്തി, ന ച പത്ഥയന്തി, അനുസയേന ച സംസരന്തി, ന ച ചേതെന്തി, ന ച സങ്കപ്പെന്തി, ന ച അനുസെന്തി. ആരമ്മണമ്പേതം ന ഹോതി വിഞ്ഞാണസ്സ ഠിതിയാ.
ന ച ചേതേതീതി പരിയുട്ഠാനസമുഗ്ഘാതം ദസ്സേതി. ന ച അനുസേതീതി അനുസയസമുഗ്ഘാതം ദസ്സേതി . ന ച ചേതേതീതി ഓളാരികാനം കിലേസാനം പഹാനം ദസ്സേതി. ന ച അനുസേതീതി സുഖുമാനം കിലേസാനം പഹാനം ദസ്സേതി. ന ച ചേതേതീതി യേന ഭൂമി ച ന ച പത്ഥയന്തീതി സകദാഗാമീ അനാഗാമീ, ന ച അനുസേതീതി അരഹം, ന ച ചേതേതീതി സീലക്ഖന്ധസ്സ പടിപക്ഖേന പഹാനം ദസ്സേതി, ന ച പത്ഥയതീതി സമാധിക്ഖന്ധസ്സ പടിപക്ഖേന പഹാനം ദസ്സേതി, ന ച അനുസയതീതി പഞ്ഞാക്ഖന്ധസ്സ പടിപക്ഖേന പഹാനം ദസ്സേതി, ന ച ചേതേതീതി അപുഞ്ഞമയാനം സങ്ഖാരാനം പഹാനം ദസ്സേതി, ന ച പത്ഥയതീതി പുഞ്ഞമയാനം സങ്ഖാരാനം പഹാനം ദസ്സേതി, ന ച അനുസേതീതി ആനെഞ്ജമയാനം സങ്ഖാരാനം പഹാനം ദസ്സേതി, ന ച ചേതേതീതി അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം, ന ച പത്ഥയതീതി അഞ്ഞിന്ദ്രിയം, ന ച അനുസയതീതി അഞ്ഞാതാവിനോ ഇന്ദ്രിയം. ന ച ചേതേതീതി മുദുകാ ഇന്ദ്രിയഭാവനാ, ന ച പത്ഥയതീതി മജ്ഝഇന്ദ്രിയഭാവനാ, ന ച അനുസേതീതി അധിമത്താ ഇന്ദ്രിയഭാവനാ. അയം സുത്തത്ഥോ.
൧൦൯. തത്ഥ കതമാ ദേസനാ? ഇധ സുത്തേ ചത്താരി സച്ചാനി ദേസിതാനി. യഞ്ച ചേതയിതം യഞ്ച പകപ്പിതം അത്ഥി ഏതം ആരമ്മണം ചിത്തം പതിട്ഠതി വിചിനതി വിചിനയതി (പീ॰ ക॰) യുജ്ജതി. ന ച ചേതേതീതി ന ച പത്ഥയതീതി അത്ഥി ഏവം ആരമ്മണം അനുസയേ വിഞ്ഞാണമിതി വിചിനിയതി യുജ്ജതി ന ച ചേതേതി ന ച പത്ഥയതി. അനുസയപ്പഹാനാ വിഞ്ഞാണട്ഠിതിം ന ഗവേസന്തി, വിചിയന്തം യുജ്ജതി. അയം യുത്തിവിചയോ.
തത്ഥ കതമോ പദട്ഠാനോ? ചേതനാ പരിയുട്ഠാനം ചേതനാപരിയുട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം. സങ്കപ്പനം ഉപാദാനസ്സ പദട്ഠാനം. അനുസയോ പരിയുട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം. തേസം ഛന്ദരാഗവിനാസായ ഭാവനാ ഭവരാഗസ്സ പഹാനം.
തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ? യം ചേതസികന്തി വേദയിതം പകപ്പിതം ഉഗ്ഗഹിതം വിഞ്ഞാതം തബ്ബിഞ്ഞാണം ആരമ്മണമ്പി പച്ചയോപി.
തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ? ഇധ സുത്തേ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ പുനബ്ഭവം ന ഇച്ഛന്തി, തേ ന ചേതയിസ്സന്തി ന ച പത്ഥയിസ്സന്തീതി, അയം അധിപ്പായോ.
ആവട്ടോതി യാ ച ചേതനാ പത്ഥനാ ച അനുസയോ ച വിഞ്ഞാണട്ഠിതിപഹാനാ ച, ഇമാനി ദ്വേ സച്ചാനി. വിഭത്തീതി നത്ഥി വിഭത്തിയാ ഭൂമി. പരിവത്തനാ പന പടിപക്ഖം സുത്തം.
തത്ഥ കതമോ വേവചനോ? ചേതനാ രൂപസഞ്ചേതനാ യാവധമ്മസഞ്ചേതനാ. യോ അനുസയോ, തേ സത്ത അനുസയാ.
പഞ്ഞത്തീതി ചേതനാപരിയുട്ഠാനം പഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ. സങ്കപ്പനം ഉപാദാനപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. അനുസയോ ഹേതുപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തോ. വിഞ്ഞാണട്ഠിതി ഉപപത്തിഹേതുപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ. ചേതനാ സങ്കപ്പനാ അനുസയോ സമുച്ഛേദോ ഛന്ദരാഗവിനയപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തോ. പഠമേ കേചി ദ്വീഹി പരിവത്തകേഹി പടിച്ചസമുപ്പാദോ ഇദപ്പച്ചയതായ മജ്ഝപഞ്ഞത്തി.
ഓതരണോതി ദ്വീഹി പരിവത്തകേഹി ദുക്ഖഞ്ച സമുദയോ ച മജ്ഝിമകേഹി മഗ്ഗോ ച നിരോധോ ച. സോധനോതി സുത്തേ സുത്തസ്സ ആരമ്ഭോ.
അധിട്ഠാനോതി യഞ്ചേതയിതം സബ്ബം അധിട്ഠാനേന ഏകത്തായ പഞ്ഞത്തം. സങ്കപ്പിതന്തി ഉപാദാനേകത്തായ പഞ്ഞത്തം. വിഞ്ഞാണം ഏകത്തായ പഞ്ഞത്തം.
പരിക്ഖാരോതി സുഭഞ്ച ആരമ്മണം അയോനിസോ മനസികാരോ ചേതനാ ഹേതുപച്ചയതായ പച്ചയോ. വിഞ്ഞാണസ്സ പതിട്ഠാനോ ധമ്മോ ആരമ്മണപച്ചയതായ പച്ചയോ. തസ്സ മനസികാരോ ഹേതുപച്ചയതായ പച്ചയോ.
തത്ഥ കതമോ സമാരോപനോ? ഇദം സുത്തം സഞ്ഞിതം തത്ഥ ചേതേതി വിസജ്ജനാ ഇതി നിദ്ദിസിതബ്ബാ. തസ്സ ദിട്ഠിയാ വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം യാവ ജരാമരണം, അയം സമാരോപനോ. ആരമ്മണമേതം ന ഹോതി വിഞ്ഞാണസ്സ ഠിതിയാ, വിഞ്ഞാണനിരോധാ നാമരൂപനിരോധോ, നാമരൂപനിരോധാ യാവ ജരാമരണനിരോധോ.
൧൧൦. തത്ഥ കതമം സംകിലേസഭാഗിയഞ്ച നിബ്ബേധഭാഗിയഞ്ച അസെക്ഖഭാഗിയഞ്ച സുത്തം? അയം ലോകോ പസ്സ ഉദാ॰ ൩൦ ഉദാനേ സന്താപജാതോ യാവ യേ ഹി കേചി സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ ഭവേന ഭവസ്സ വിപ്പമൊക്ഖമാഹംസു. സംകിലേസഭാഗിയം ഉപധിം ഹി പടിച്ച ദുക്ഖമിദം സമ്ഭോതി, യാ താ പന തണ്ഹാ പഹീയന്തി, ഭവം നാഭിനന്ദതീതി നിബ്ബേധസ്സ നിബ്ബുതസ്സ നിച്ചുതസ്സ (പീ॰ ക॰) ഭിക്ഖുനോ അനുപാദായ പുനബ്ഭവോ ന ഹോതി. ഉപച്ചഗാ സബ്ബഭവാനി താദീതി അസെക്ഖഭാഗിയം.
തത്ഥ സന്താപജാതോതി രാഗജോ സന്താപോ ദോസജോ മോഹജോതി. തേസം സത്താനം ഠാനം ദസ്സേതി . ലോകോ സന്താപജാതോതി ഫസ്സോ തിവിധോ സുഖവേദനീയോ ദുക്ഖവേദനീയോ അദുക്ഖമസുഖവേദനീയോ. തത്ഥ സുഖവേദനീയോ ഫസ്സോ രാഗസന്താപോ, ദുക്ഖവേദനീയോ ദോസസന്താപോ, അദുക്ഖമസുഖവേദനീയോ മോഹസന്താപോ. യഥാ ച ഭഗവാ ആഹ പഠമകസ്സ വലാഹകസ്സ ഗോമഗ്ഗേ കോമഗ്ഗേ (പീ॰ ക॰) പസ്സ അ॰ നി॰ ൩.൩൫ യേഹി ഗഹപതിപുത്ത രാഗജേഹി ദോസജേഹി മോഹജേഹി സന്താപേഹി ദുക്ഖം സുപതി, തേ മമ സന്താപാ ന സന്തി.
രോഗം വദതി അത്തതോതി തേഹി സന്താപേഹി സന്താപിതോ തിവിധം വിപല്ലാസം പടിലഭതി സഞ്ഞാവിപല്ലാസം ചിത്തവിപല്ലാസം ദിട്ഠിവിപല്ലാസം. തത്ഥ അസുഭേ സുഭന്തി സഞ്ഞാവിപല്ലാസോ. ദുക്ഖേ സുഖന്തി ചിത്തവിപല്ലാസോ. അനിച്ചേ നിച്ചന്തി അനത്തനി അത്താതി ദിട്ഠിവിപല്ലാസോ.
യഥാ ചിത്തസ്സ വിപല്ലാസോ സഞ്ഞാദിട്ഠിതേ തിവിധാ വിതക്കാ – ചിത്തവിതക്കോ വിപല്ലാസോ സഞ്ഞാവിതക്കോ വിപല്ലാസോ ദിട്ഠിവിതക്കോ വിപല്ലാസോപി. തത്ഥ അവിജ്ജാ വിപല്ലാസോ ഗോചരാ ഗതിപതെയ്യഭൂമി, യഥാ ഹി തം സഞ്ജാനാതി യഥാ വിജാനാതി യഥാ സഞ്ജാനാതി ച വിജാനാതി ച. യഥാ ഖന്തി ചേതേതി ഇമേ ചത്താരോ വിപല്ലാസാ സത്താ യേഹി ചതുബ്ബിധം അത്തഭാവവത്ഥും രോഗഭൂതം ഗണ്ഡഭൂതം ‘‘അത്താ’’തി വദന്തി. രോഗം വദതി അത്തതോതി അയം ആവട്ടോ. യേന യേന ഹി മഞ്ഞതി തതോ തം ഹോതി അഞ്ഞഥാതി സുഭന്തി മഞ്ഞതി ന തഥാ ഹോതി. ഏവം സുഖന്തി നിച്ചം അത്താതി സോ അഞ്ഞഥാ ഭവമേവ സന്തം അനാഗതം ഭവം പത്ഥയതി, തേന വുച്ചതി ‘‘ഭവരാഗോ’’തി. ഭവമേവാഭിനന്ദതി, യം അഭിനന്ദതി, തം ദുക്ഖന്തി പഞ്ചക്ഖന്ധേ നിദ്ദിസിയതി. യഞ്ച തപ്പച്ചയാ സോകപരിദേവദുക്ഖം തസ്സ ഹി ഭാവെസ്സതി. എത്താവതാ സംകിലേസോ ഹോതി. പഹാനത്ഥം ഖോ പന ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതി. തിണ്ണം സന്താപാനം ഛന്ദരാഗവിനയോ ഹോതി.
ഉപധിം ഹി പടിച്ച ദുക്ഖമിദം ഭവതീതി യേ ഭവമേവാഭിനന്ദന്തി യസ്സ ഭാവെസ്സതി, തം ദുക്ഖം തസ്സ ദുക്ഖസ്സ പഹാനമാഹ. സബ്ബസോ ഉപാദാനഞ്ച യം നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോതി ചത്താരോ വിപല്ലാസാ യഥാ നിദ്ദിട്ഠഉപാദാനമാഹ. തസ്സ പഠമോ വിപല്ലാസോ കാമുപാദാനം, ദുതിയം ദിട്ഠുപാദാനം, തതിയം സീലബ്ബതുപാദാനം, ചതുത്ഥം അത്തവാദുപാദാനം, തേസം യോ ഖയോ നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോ ഉപധി നിദാനം ദുക്ഖനിരോധമാഹ. ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ പസ്സതോ വിഭവതണ്ഹാ ന ഹോതി. വിഭവം നാഭിനന്ദതീതി ദസ്സനഭൂമിം മന്തേതി സബ്ബസോ തണ്ഹക്ഖയം നിബ്ബാനന്തി ദ്വേ വിമുത്തിയോ കഥേതി രാഗവിരാഗഞ്ച അവിജ്ജാവിരാഗഞ്ച. തസ്സ ഭിക്ഖുനോതി അനുപാദിസേസനിബ്ബാനധാതും മന്തേതി. അയം സുത്തസ്സ അത്ഥനിദ്ദേസോ.
൧൧൧. തത്ഥ കതമോ വിചയോ? യസ്സ യത്ഥ പരിളാഹേതി തസ്സ പരിഡയ്ഹന്തസ്സ സോ യഥാഭൂതം നത്ഥി നിബ്ബിന്ദതി ച, അയം വിചയോ ച യുത്തി ച. പദട്ഠാനോ രാഗജോ പരിളാഹോ സുഖിന്ദ്രിയസ്സ ദോമനസ്സിന്ദ്രിയസ്സ ച പദട്ഠാനം. ദോസജോ പരിളാഹോ സുഖിന്ദ്രിയസ്സ ദോമനസ്സിന്ദ്രിയസ്സ ച പദട്ഠാനം. മോഹജോ പരിളാഹോ ഉപെക്ഖിന്ദ്രിയസ്സ ദോമനസ്സിന്ദ്രിയസ്സ ച പദട്ഠാനം.
തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ ഹാരോ? ഫസ്സപരേതോ വേദനാപരേതോ സഞ്ഞാപരേതോപി സങ്ഖാരപരേതോപി യേന യേന മഞ്ഞതി യദി സുഭനിമിത്തേന യദി സുഖനിമിത്തേന യദി നിച്ചനിമിത്തേന യദി അത്തനിമിത്തേന അസുഭേ സുഭന്തി മഞ്ഞതി, ഏവം സബ്ബം രാഗജേ പരിളാഹേ വുത്തേ ചത്താരോ പരിളാഹാ വുത്താ ഭവന്തി. രാഗജോ ദോസജോ മോഹജോ ദിട്ഠിജോ ച രാഗം വദാമീതി അത്തതോ വദതി. സബ്ബാനി പന്നരസ പദാനി അനിച്ചം ദുക്ഖന്തി.
തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ? ഇധ സുത്തേ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ പരിളാഹേന ന അച്ഛന്തി തേ ഭവം നാഭിനന്ദന്തി. യേ ഭവം നാഭിനന്ദന്തി, തേ പരിനിബ്ബായിസ്സന്തി. അയം അധിപ്പായോ.
തത്ഥ കതമോ ആവട്ടോ? സംകിലേസഭാഗിയേന ദുക്ഖഞ്ച സമുദയഞ്ച നിദ്ദിസതി. നിബ്ബേധഭാഗിയേന മഗ്ഗഞ്ച നിരോധഞ്ച.
തത്ഥ കതമാ വിഭത്തി? സന്താപജാതോ രോഗജാതോ രോഗം വദതി അത്തതോ തം ന ഏകംസേന ഹോതി അമനസികാരാ സന്താപജാതോ ഖോ ന ച രോഗം അത്തതോ വദതി.
തത്ഥ കതമോ പരിവത്തനോ? പക്ഖപടിപക്ഖനിദസ്സനത്ഥം ഭൂമി പരിവത്തനായ.
തത്ഥ കതമോ വേവചനോ ഹാരോ? രോഗഞ്ച അത്തതോ വദതി സല്ലം അത്തതോ വദതി. പന്നരസ പദാനി സബ്ബാനി വത്തബ്ബാനി.
തത്ഥ കതമാ പഞ്ഞത്തി? സന്താപജാതോതി ദോമനസ്സപദട്ഠാനം. സബ്ബേ വചനപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞപേതി. രോഗം വദതി അത്തതോ വിപല്ലാസോ സംകിലേസപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞപേതി. യം നാഭിനന്ദതി, തം ദുക്ഖന്തി വിപല്ലാസനിക്ഖേപപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ. തേ അകതസത്താ ലോകാ മജ്ഝേന വേമത്തതായ പഞ്ഞത്താ.
തത്ഥ കതമോ ഓതരണോ? സന്താപജാതോതി തീണി അകുസലമൂലാനി, തേ സങ്ഖാരാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധപരിയാപന്നാ, ധാതൂസു ധമ്മധാതു, ആയതനേസു ധമ്മായതനം. ഇന്ദ്രിയേസു ഇത്ഥിന്ദ്രിയം പുരിസിന്ദ്രിയഞ്ച പദട്ഠാനം.
തത്ഥ കതമോ സോധനോ? സുദ്ധോ സുത്തസ്സ ആരമ്ഭോ.
തത്ഥ കതമോ അധിട്ഠാനോ ഹാരോ? പരിളാഹോതി യേ സത്താ ലോകാ ഏകത്തപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ, തേ അകതസത്താ ലോകാ മജ്ഝേന വേമത്തതായ പഞ്ഞത്താ.
തത്ഥ കതമോ പരിക്ഖാരോ? സന്താപജാതോതി അയോനിസോ മനസികാരോ ഹേതു, വിപല്ലാസഞ്ച പച്ചയോ. തത്ഥ ദ്വീഹി ധമ്മേഹി അത്താ അഭിനിവിട്ഠാ ചിത്തഞ്ച ചേതസികഞ്ച ധമ്മേ ഉഭയാനി തസ്സ വിപരീതേന പരാമസതോ. അപരോ പരിയായോ, ചേതസികേഹി ധമ്മേഹി അത്തസഞ്ഞാ അനത്തസഞ്ഞാ സമുഗ്ഘാതേതി. അപരോ പരിയായോ. അനിച്ചസഞ്ഞാ ചേതസികേസു ധമ്മേസു, ന തു അത്തസഞ്ഞാ. ഇദം വുച്ചതി ചിത്തന്തി വാ മനോതി വാ വിഞ്ഞാണന്തി വാ ഇദം ദീഘരത്തം അബ്ഭുഗ്ഗതം ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താതി. തത്ഥ ചേതസികാ ധമ്മാനുപസ്സനാ ഏസാപി ധമ്മസഞ്ഞാ. തസ്സ കോ ഹേതു, കോ പച്ചയോ? അഹംകാരോ ഹേതു, മമംകാരോ പച്ചയോ.
തത്ഥ കതമോ സമാരോപനോ? അയം ലോകോ സന്താപജാതോതി അകുസലം മന്തേതി വിഞ്ഞാണം നാമരൂപസ്സ പച്ചയോ യാവ ജരാമരണന്തി, അയം സമാരോപനോ.
൧൧൨. ഏവമേതം യഥാഭൂതം, സമ്മപ്പഞ്ഞായ പസ്സതി അകുസലമൂലാനം പഹാനം. തത്ഥ അവിജ്ജാനിരോധോ അവിജ്ജാനിരോധാ യാവ ജരാമരണനിരോധോ, അയം സമാരോപനോ.
ചത്താരോ പുഗ്ഗലാ പസ്സ അ॰ നി॰ ൪.൫ – അനുസോതഗാമീ പടിസോതഗാമീ ഠിതത്തോ, തിണ്ണോ പാരങ്ഗതോ ഥലേ തിട്ഠതി ബ്രാഹ്മണോതി.
തത്ഥ യോ അനുസോതഗാമീ അയം കാമേ സേവതി. പാപഞ്ച കമ്മം കരോതി യാവ കാമേ പടിസേവതി . ഇദം ലോഭോ അകുസലമൂലം, സോ യേവ തണ്ഹാ, സോ തേഹി കാമേഹി വുയ്ഹതി അനുസോതഗാമീതി വുച്ചതി. യോ പുഗ്ഗലോ താഹി ഗമിതോ തപ്പച്ചയാ തസ്സ ഹേതു അകുസലകമ്മം കരോതി കായേന ച വാചായ ച, അയം വുച്ചതി പാപകമ്മം കരോതീതി. തസ്സ തീണി സോതാനി സക്കായദിട്ഠി വിചികിച്ഛാ സീലബ്ബതപരാമാസോ. ഇമേഹി തീഹി സോതേഹി തിവിധധാതുയം ഉപ്പജ്ജതി കാമധാതുയം രൂപധാതുയം അരൂപധാതുയം. തേന പടിപക്ഖേന യോ കാമേ ന പടിസേവതി. യോ സീലവതം ന പരാമസതി. യോ സക്കായദിട്ഠീനം പഹാനായ കാമേസു യഥാഭൂതം ആദീനവം പസ്സതി. യേന ച തേ ധമ്മേ പടിസേവതി. യഞ്ച തപ്പച്ചയാ തിട്ഠതി ബ്രാഹ്മണോതി അരഹം കിര. തത്ഥ അരഹം തസ്സ പാരങ്ഗതോ ഹോതി, പാരങ്ഗതസ്സ ഥലേ തിട്ഠതി സോപാദിസേസാ നിബ്ബാനധാതു. അനുസോതഗാമിനീതി ദസ്സനപ്പഹാതബ്ബാനം സംയോജനാനം അപ്പഹാനമാഹ. പടിസോതഗാമിനീതി ഫലേ ദിട്ഠേകട്ഠാനഞ്ച കിലേസാനം പഹാനമാഹ, ഠിതത്തേന പഞ്ചന്നം ഓരമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം പഹാനമാഹ. തത്ഥ അനുസോതഗാമിനാ മഗ്ഗരൂപിമാഹ. പടിസോതഗാമിനാ ഠിതത്തേന ച മഗ്ഗമിതിമാഹ. പാരങ്ഗതേന സാവകാ അസെക്ഖാ ച സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ ച വുത്താ. അനുസോതഗാമിനാ സക്കായസമുദയഗാമിനിം പടിപദമാഹ. പടിസോതഗാമിനാ ഠിതത്തേന സക്കായനിരോധഗാമിനിം പടിപദമാഹ. പാരങ്ഗതേന ദസ അസെക്ഖാ അരഹന്താ ധമ്മാ വുത്താ. അയം സുത്തത്ഥോ.
൧൧൩. തത്ഥ കതമാ ദേസനാ? ഇമസ്മിം ഹി സുത്തേ ചത്താരി അരിയസച്ചാനി ദേസിതാനി. തേധാതുകലോകസമതിക്കമനഞ്ച.
തത്ഥ കതമോ വിചയോ ഹാരോ? യോ കാമേ പടിസേവതി പാപം പാപകം (പീ॰) കരെയ്യാതി യോ ച കാമേ ന പടിസേവതി സോ പാപകമ്മം ന കരെയ്യാതി യോ ച ഇമേഹി ദ്വീഹി ഭൂമീഹി ഉത്തിണ്ണോ പാരങ്ഗതോതി യാ വീമംസാ അയം വിചയോ.
യുത്തീതി യുജ്ജതി സുത്തേസു, നായുജ്ജതീതി യാ വീമംസായ, അയം യുത്തി. പദട്ഠാനോതി അനുസോതഗാമിനാ സത്തന്നം സംയോജനാനം പദട്ഠാനം. അകുസലസ്സ കിരിയാ അകുസലസ്സ മൂലാനം പദട്ഠാനം. പടിസോതഗാമിനാ യഥാഭൂതദസ്സനസ്സ പദട്ഠാനം. ഠിതത്തേന അസംഹാരിയായ അസഹാരിയായ (പീ॰) പദട്ഠാനം. പാരങ്ഗതോതി കദാചി ഭൂമിയാ പദട്ഠാനം.
തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ ഹാരോ? യോ അനുസോതം ഗച്ഛതി തണ്ഹാവസേന. സബ്ബേസമ്പി കിലേസാനം വസേന ഗച്ഛതി. യോ പടിസോതം വായമതി. തണ്ഹായ സബ്ബേസമ്പി സോ കിലേസാനം വായമതി പടിസോതം. യോ അത്തനാ ഠിതോ കായേനപി സോ ഠിതോ വാചാചിത്തേനപി സോ ഠിതോ. അയം ലക്ഖണോ ഹാരോ.
തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ? ഇധ സുത്തേ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ അനുസോതഗാമിനിയാ പടിപദായ നാഭിരമിസ്സന്തി, തേ പടിസോതം വായമിസ്സന്തീതി യാവ കദാചി ഭൂമിയം, അയം അധിപ്പായോ. ആവട്ടോതി ഇധ സുത്തേ ചത്താരി സുത്താനി ദേസിതാനി.
തത്ഥ കതമോ വിഭത്തി ഹാരോ? യോ കാമേ പടിസേവതി പാപഞ്ച കമ്മം കരോതി. സോ അനുസോതഗാമീതി ന ഏകംസേന സോതാപന്നോപി കാമേ പടിസേവതി. തം ഭാഗിയഞ്ച പാപകമ്മം കരോതി. കിഞ്ചാപി സെക്ഖോപി കരെയ്യ പാപം യഥാ സുത്തേ നിദ്ദിട്ഠോ ന ച സോ അനുസോതഗാമീ, ഇദം വിഭജ്ജബ്യാകരണീയം. ന ച കാമേ പടിസേവതി ന ച പാപകമ്മം കരോതി പടിസോതഗാമീ ന ച ഏകംസേന സബ്ബേ ബാഹിരകോ കാമേസു വീതരാഗോ ന ച കാമേ പടിസേവതി, തേന ച പാപകമ്മം കരോതി അനുസോതഗാമീ പടിസോതഗാമീ, അയം വിഭത്തി.
തത്ഥ കതമോ പരിവത്തനോ ഹാരോ? നിദ്ദിട്ഠോ പടിപക്ഖോ. വേവചനോതി കാമേസു വത്ഥുകാമാപി കിലേസകാമാപി രൂപസദ്ദഗന്ധരസഫസ്സപുത്തദാരദാസകമ്മകരപോരിസഞ്ച പരിഗ്ഗഹാ.
പഞ്ഞത്തീതി സബ്ബേ പുഥുജ്ജനാ ഏകത്തായ പഞ്ഞത്താ. അനുസോതഗാമീതി കിലേസസമുദാചാരപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ. യേ പന സെക്ഖാ പുഗ്ഗലാ, തേ നിബ്ബാനപഞ്ഞത്തിയാ നിട്ഠാനപഞ്ഞത്തിയാ (ക॰) പഞ്ഞത്താ. യേ പന അനാഗാമീ, തേ അസംഹാരിയ പഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ, അയം പഞ്ഞത്തി.
ഓതരണോതി യോ അനുസോതഗാമീ, സോ ദുക്ഖം. യേ തസ്സ ധമ്മാ, തേ ദുക്ഖസ്സ സമുദയോ. യം രൂപം, അയം രൂപക്ഖന്ധോ, ഏവം പഞ്ചപി ഖന്ധാ പടിച്ചസമുപ്പാദോ, തേ കിലേസാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധപരിയാപന്നാ ധമ്മായതനം ധമ്മധാതു ഇന്ദ്രിയേസു ച പഞ്ഞത്താ.
സോധനോതി യേനാരമ്ഭേന ഇദം സുത്തം ദേസിതം, സോ ആരമ്ഭോ സബ്ബോ സുദ്ധോ.
അധിട്ഠാനോതി പടിസോതഗാമിനാ സബ്ബേ സോതാപന്നാ ഏകത്തേന വാ നിദ്ദിട്ഠാ രാഗാനുസയപടിസോതഗാമിനോ സെക്ഖാവ മഗ്ഗോ ച സെക്ഖോ ച പുഗ്ഗലോ ഠിതത്തോതി.
വീതരാഗോ ഏകത്തായ പഞ്ഞത്തോ. പാരങ്ഗതോതി സബ്ബേ അരഹന്തോ സബ്ബേ പച്ചേകബുദ്ധാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ ച ഏകത്തായ പഞ്ഞത്താ.
പരിക്ഖാരോതി അനുസോതഗാമിനോ പാപമിത്തപച്ചയോ കാമപരിയുട്ഠാനം ഹേതു. പടിസോതഗാമിനോ ദ്വേ ഹേതൂ ദ്വേ പച്ചയാ ച യാവ സമ്മാദിട്ഠിയാ ഉപ്പാദായദിട്ഠി ഉപാദായദിട്ഠി (പീ॰), തസ്സ പടിലദ്ധമഗ്ഗോ ഹേതു ആരമ്ഭോ പച്ചയോ കായികോ ചേതസികസ്സ കൊട്ഠാസോ ച. സമാരോപനോതി വിഭത്തി ഇദം സുത്തം നത്ഥി സമാരോപനായ ഭൂമി.
൧൧൪. പഞ്ചാനിസംസാ സോതാനുഗതാനം ധമ്മാനം പസ്സ അ॰ നി॰ ൪.൧൯൧ യാവ ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാനം സുത്തം വിത്ഥാരേന കാതബ്ബം. യുഞ്ജതോ ഘടെന്തസ്സ വായമതോ ഗിലാനോ മരണകാലേ ദേവഭൂതോ പച്ചേകബോധിം പാപുണാതി. സോതാനുഗതാതി സദ്ധമ്മസ്സവനേന കതം ഹോതി. ന ച അധിപഞ്ഞാധമ്മവിപസ്സനായ തസ്സ ചിത്തം തസിതം ഹോതി, ന ച അനിബ്ബിദ്ധത്തം, ഇദം ച സുത്തം പഞ്ചന്നം പുഗ്ഗലാനം ദേസിതം, സദ്ധാനുസാരിനോ മുദിന്ദ്രിയസ്സ തിക്ഖിന്ദ്രിയസ്സ ച ധമ്മാനുസാരിനോ തിക്ഖിന്ദ്രിയസ്സ മുദിന്ദ്രിയസ്സ ച. യോ പന മോഹചരിതോ പുഗ്ഗലോ ന സക്കോതി യുഞ്ജിതും ഘടിതും വായമിതും യഥാഭൂതം യഥാസമാധികാ വിമുത്തി തം ഖണം തം ലയം തം മുഹുത്തം ഫലം ദസ്സേതി. സാധു പരിഹായതി പരോ തം ദുയ്ഹതി, നോ തു സുഖഅവിപാകിനീ ഭവതി . തസ്സ ദിട്ഠേ യേവ ച ധമ്മേ ഉപപജ്ജഅപരാപരിയവേദനീയം. തത്ഥ യോ പുഗ്ഗലോ ധമ്മാനുസാരീ തസ്സ യദി സോതാനുഗതാ ധമ്മാ ഹൊന്തി സോ യുഞ്ജന്തോ പാപുണാതി. യോ ധമ്മാനുസാരീ മുദിന്ദ്രിയോ, സോ ഗിലാനോ പാപുണാതി. യോ സദ്ധാനുസാരീ തിക്ഖിന്ദ്രിയോ, സോ മരണകാലസമയേ പാപുണാതി. യോ മുദിന്ദ്രിയോ, സോ ദേവഭൂതോ പാപുണാതി. യദാ ദേവഭൂതോ ന പാപുണാതി, ന സോ തേനേവ ധമ്മരാഗേന തായ ധമ്മനന്ദിയാ പച്ചേകബോധിം പാപുണാതി. യോ സോതാനുഗതേസു യുഞ്ജതി ഘടേതി വായമതി, സോ പുബ്ബാപന്നേന വിസേസം സഞ്ജാനാതി, സഞ്ജാനന്തോ പാപുണാതി. സചേ പന ഗിലാനസ്സ മനസികാരോ ഹോതി, തത്ഥ യുഞ്ജന്തോ പാപുണാതി. സചേ പനസ്സ മരണകാലേ സംവിഗ്ഗോ ഹോതി, തത്ഥ യുഞ്ജന്തോ പാപുണാതി. സചേ പന ന കത്ഥചി കത്ഥ (പീ॰ ക॰), തത്ഥ (ക॰) സംവേഗോ ഹോതി, തസ്സ ദേവഭൂതസ്സ സുഖിനോ ധമ്മഭൂതാ പാദാ ഏവം അവിലപതി. സോ ഏവം ജാനാതി ‘‘അയം സോ ധമ്മവിനയോ യത്ഥ മയം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതാ ബ്രഹ്മചരിയം ചരിമ്ഹാ’’തി. അഥ ദേവഭൂതോ പാപുണാതി. ദിബ്ബേസു വാ പഞ്ചസു കാമഗുണേസു അജ്ഝോസിതോ ഹോതി പമാദവിഹാരീ, സോ തേന കുസലമൂലേന പച്ചേകബോധിം പാപുണാതി.
യാ പരതോഘോസേന വചസാ സുപരിചിതാ, അയം സുതമയീ പഞ്ഞാ. യേ പന ധമ്മാ ഹൊന്തി മനസാ അനുപെക്ഖിതാ, അയം ചിന്താമയീ പഞ്ഞാ. യം ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാ, അയം ഭാവനാമയീ പഞ്ഞാ . യം സോതാനുഗതാ വചസാ പരിചിതാ ഹൊന്തി, സോ ച ദിട്ഠേ യേവ ധമ്മേ പരിനിബ്ബായീ, അയം അരഹം പുഗ്ഗലോ. യോ ഉപപജ്ജതി ദേവഭൂതോ പാപുണാതി, തത്ഥ ച പരിനിബ്ബായതി, അയം അനാഗാമീ. യോ തേന കുസലമൂലേന പച്ചേകബോധിം പാപുണാതി, അയം പുബ്ബയോഗസമ്ഭാരസമ്ഭൂതോ പുഗ്ഗലോ.
സോതാനുഗതാ ധമ്മാതി പഠമം വിമുത്തായതനം, വചസാ പരിചിതാതി ദുതിയം തതിയഞ്ച വിമുത്തായതനം, മനസാ അനുപെക്ഖിതാതി ചതുത്ഥം വിമുത്തായതനം ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാതി പഞ്ചമം വിമുത്തായതനം.
സോതാനുഗതായ വിമുത്തിയാ വചസാ യാ വാചാ സുപ്പടിവിദ്ധാ അനുപുബ്ബധമ്മസ്സ സോതേന സുത്വാ സീലക്ഖന്ധേ പരിപൂരേതി, മനസാ അനുപെക്ഖിതാ സമാധിക്ഖന്ധം പരിപൂരേതി, ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാ പഞ്ഞാക്ഖന്ധം പരിപൂരേതി.
സോതാനുഗതാ ധമ്മാ ബഹുസ്സുതാ ഹൊന്തീതി വിത്ഥാരേന കാതബ്ബം. ഇദം പഠമം സദ്ധാപദാനം മനസാ അനുപെക്ഖിതാതി പടിസല്ലാനബഹുലോ വിഹരതി, വിത്ഥാരേന കാതബ്ബം. ഇദം ദുതിയം സദ്ധാപദാനം ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാതി അനാസവാ ചേതോവിമുത്തിയാ നാപരം ഇത്ഥത്തായാതി പജാനാതീതി. ഇദം തതിയം സദ്ധാപദാനം.
സോതാനുഗതാ ധമ്മാതി സെക്ഖം സത്ഥാ ദസ്സേതി. മനസാ അനുപെക്ഖിതാതി അരഹത്തം സത്ഥാ ദസ്സേതി. ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാതി തഥാഗതം അരഹന്തം സമ്മാസമ്ബുദ്ധം സത്ഥാ ദസ്സേതി.
സോതാനുഗതാ ധമ്മാതി കാമാനം നിസ്സരണം ദസ്സേതി. മനസാ അനുപെക്ഖിതാതി രൂപധാതുയാ നിസ്സരണം ദസ്സേതി. ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാതി തേധാതുകാനം നിസ്സരണം ദസ്സേതി. അയം സുത്തത്ഥോ.
൧൧൫. തത്ഥ കതമോ ദേസനാഹാരോ? ഇമമ്ഹി സുത്തേ തയോ ഏസനാ ദേസിതാ സോതാനുഗതേഹി ധമ്മേഹി വചസാ പരിചിതേഹി കാമേസനായ സമഥമഗ്ഗോ. ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധേഹി ബ്രഹ്മചരിയേസനായ സമഥമഗ്ഗോ.
വിചയോതി യഥാ സുത്തം മനസികരൊന്തോ വിചിനന്തോ സുതമയിപഞ്ഞം പടിലഭതി. യഥാ ച സോ മനസികരോതീതി യഥാ സുതധമ്മാ തദാ ചിന്താമയിപഞ്ഞം പടിലഭതി. യഥാ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ മനസികരോതി തദാ ഭാവനാമയിപഞ്ഞം പടിലഭതി. അയം വിചയോ.
സുതേന സുതമയിപഞ്ഞം പടിലഭതി. ചിന്തായ ചിന്താമയിപഞ്ഞം ഭാവനായ ഭാവനാമയിപഞ്ഞം പടിലഭതി. അത്ഥി ഏസാ യുത്തി.
പദട്ഠാനോതി സോതാനുഗതാ ധമ്മാതി ധമ്മസ്സവനസ്സ പദട്ഠാനം. വചസാ പരിചിതാതി യുഞ്ജനായ പദട്ഠാനം. മനസാ അനുപെക്ഖിതാതി ധമ്മാനുധമ്മായ വിപസ്സനായ പദട്ഠാനം. ദിട്ഠിയാ അനുപെക്ഖിതാതി പഞ്ഞായപി അനുപെക്ഖിതാ ദിട്ഠിയാപി അനുപെക്ഖിതാ.
ചതുബ്യൂഹോതി ഇമമ്ഹി സുത്തേ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ ഇമാഹി ദ്വീഹി പഞ്ഞാഹി സമന്നാഗതാ തേഹി….
സ നിബ്ബുതോതി മഗ്ഗഫലം അനുപാദിസേസഞ്ച നിബ്ബാനധാതും മന്തേതി, ദാനേന ഓളാരികാനം കിലേസാനം പഹാനം മന്തേതി. സീലേന മജ്ഝിമാനം, പഞ്ഞായ സുഖുമകിലേസാനം മന്തേതി, രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി കതാ ച ഭൂമി.
ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി, സംയമതോ വേരം ന ചീയതി;
കുസലോ ച ജഹാതി പാപകന്തി മഗ്ഗോ വുത്തോ;
രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി മഗ്ഗഫലമാഹ.
ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി, സംയമതോതി തീഹി പദേഹി ലോകികം കുസലമൂലം വുത്തം. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി ലോകുത്തരം കുസലമൂലം വുത്തം.
ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി, സംയമതോ വേരം ന ചീയതീതി പുഥുജ്ജനഭൂമിം മന്തേതി. കുസലോ ച ജഹാതി പാപകന്തി സെക്ഖഭൂമിം മന്തേതി. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി അസെക്ഖഭൂമി വുത്താ.
ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി, സംയമതോ വേരം ന ചീയതീതി മഗ്ഗനിയാ പടിപദാ വുത്താ. കുസലോ ച ജഹാതി പാപകന്തി സെക്ഖവിമുത്തി. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി അസെക്ഖവിമുത്തി.
ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി, സംയമതോ വേരം ന ചീയതീതി ദാനകഥം സീലകഥം മഗ്ഗകഥം ലോകികാനം ധമ്മാനം ദേസനമാഹ. കുസലോ ച ജഹാതി പാപകന്തി ലോകേ ആദീനവാനുപസ്സനാ. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി സാമുക്കംസികായ ധമ്മദേസനായപി പടിവിദ്ധാ.
ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീതി പാണാനം അഭയദാനേന പാണാതിപാതാ വേരമണിസത്താനം അഭയം ദേതി. ഏവം സബ്ബാനി സിക്ഖാപദാനി കാതബ്ബാനി. സംയമതോ വേരം ന ചീയതീതി സീലേ പതിട്ഠായ ചിത്തം സംയമേതി, തസ്സ സംയമതോ പാരിപൂരിം ഗച്ഛതി. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി ദ്വേ വിമുത്തിയോ. അയം സുത്തനിദ്ദേസോ.
൧൧൬. തത്ഥ കതമാ ദേസനാ? ഇമമ്ഹി സുത്തേ കിം ദേസിതം? ദ്വേ സുഗതിയോ ദേവാ ച മനുസ്സാ ച, ദിബ്ബാ ച പഞ്ചകാമഗുണാ, മാനുസ്സകാ ച. ദ്വീഹി പദേഹി നിദ്ദേസോ. ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി, സംയമതോ വേരം ന ചീയതി, കുസലോ ച ജഹാതി പാപകന്തി മഗ്ഗോ വുത്തോ. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി ദ്വേ നിബ്ബാനധാതുയോ ദേസിതാ സോപാദിസേസാ ച അനുപാദിസേസാ ച. അയം ദേസനാ.
വിചയോതി ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീതി ഇമിനാ പഠമേന പദേന ദാനമയികപുഞ്ഞകിരിയവത്ഥു വുത്തം. തേനസ്സ ആനന്തരിയാനം കുസലാനം ധമ്മാനം. ദുതിയേന പദേന… യന്തി, നിയ്യാനികം സാസനന്തി, അയം അധിപ്പായോ. അസ്സവനേന ച അമനസികാരേന ച അപ്പടിവേധേന ച സക്കായസമുദയഗാമിനീ പടിപദാ വുത്താ. സവനേന ച മനസികാരേന ച പടിവേധേന ച സക്കായനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ വുത്താ. അയം ആവട്ടോ.
വിഭത്തീതി ഏകംസബ്യാകരണീയോ. നത്ഥി തത്ഥ വിഭത്തിയാ ഭൂമി. പരിവത്തനാതി യേ പഞ്ചാനിസംസാ, തേ പഞ്ചാദിനാ പടിപക്ഖേന തേനേവ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ പാപുണാതി, തം ഉപപജ്ജമാനാ അപരോ പരിയായോ.
വേവചനന്തി സോതാനുഗതാ ധമ്മാതി യം സുത്തം ദിട്ഠമ്പി പഞ്ഞിന്ദ്രിയം വിഞ്ഞത്തമ്പി ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധമ്പി വിഭാവിതമ്പി.
പഞ്ഞത്തീതി സോതാനുഗതാധമ്മാതി ദേസനാ അവിജ്ജാപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. മനസികാരോ പാമൊജ്ജപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തോ, ദിട്ഠധമ്മാപി ആനിസംസപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്താ.
ഓതരണോതി തിസ്സോ പഞ്ഞാ വചസാ പരിചിതേസു സുതമയീപഞ്ഞാ മനസാ അനുപെക്ഖിതേസു ചിന്താമയീപഞ്ഞാ ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാസു ഭാവനാമയീപഞ്ഞാ. ഇമാനി അരിയസച്ചാനി ഇന്ദ്രിയാനി വിജ്ജുപ്പാദാ അവിജ്ജാനിരോധോ പടിച്ചസമുപ്പാദോ ഇന്ദ്രിയേസു തീണി ഇന്ദ്രിയാനി, ആയതനേസു ധമ്മായതനപരിയാപന്നാ ധാതൂസു ധമ്മധാതുപരിയാപന്നാതി. സോധനോതി യോ ആരമ്ഭോ സുത്തസ്സ പവേസോ നിയുത്തോ.
അധിട്ഠാനോതി പഞ്ചാനിസംസാതി വേമത്തതായ പഞ്ഞത്താ ആനിസംസാ സോതാ അനുഗതാതി വേമത്തതായ അരിയവോഹാരോ പഞ്ഞത്തോ, ധമ്മേ ച സവനന്തി ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്തം.
പരിക്ഖാരോതി ധമ്മസ്സവനസ്സ പയിരുപാസനാ പച്ചയോ, സദ്ധാ ഹേതു. മനസാ അനുപെക്ഖിതാതി അത്ഥപ്പടിസംവേദിതാ പച്ചയോ, ധമ്മപ്പടിസംവേദിതാ ഹേതു, ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാതി സദ്ധമ്മസ്സവനഞ്ച മനസികാരോ ച പച്ചയോ, സുതമയീ ചിന്താമയീ പഞ്ഞാ ഹേതു. സമാരോപനോതി വിഭത്തം സുത്തം അപരോ പരിയായോ നിബ്ബത്തി ബലേ നത്ഥി. തത്ഥ സമാരോപനായ ഭൂമി.
൧൧൭. തത്ഥ കതമം വാസനാഭാഗിയഞ്ച നിബ്ബേധഭാഗിയഞ്ച സുത്തം? ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീതി ഗാഥാ. ദദതോതി ദാനമയികപുഞ്ഞകിരിയവത്ഥു വുത്തം. സംയമതോ വേരം ന ചീയതീതി സീലമയികപുഞ്ഞകിരിയവത്ഥു വുത്തം. കുസലോ ച ജഹാതി പാപകന്തി ലോഭസ്സ ച മോഹസ്സ ച ബ്യാപാദസ്സ ച പഹാനമാഹ. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി ലോഭസ്സ ച മോഹസ്സ ച ബ്യാപാദസ്സ ച ഛന്ദരാഗവിനയമാഹാതി. ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീതി ഗാഥാ അലോഭോ കുസലമൂലം ഭവതി. സംയമതോ വേരം ന ചീയതീതി അദോസോ കുസലമൂലം ഭവതി. സംയമതോ വേരം ന ചീയതീതി അവേരാ അസപത്താ അബ്യാപാദതായ സദാ. കുസലോ ച ജഹാതി പാപകന്തി ഞാണുപ്പാദാ അഞ്ഞാണനിരോധോ. ചതുത്ഥപദേന രാഗദോസമോഹക്ഖയേന രാഗവിരാഗാ ചേതോവിമുത്തിമോഹക്ഖയേന അവിജ്ജാവിരാഗാ പഞ്ഞാവിമുത്തി, അയം വിചയോ.
യുത്തീതി ദാനേ ഠിതോ ഉഭയം ഹി പരിപൂരേതി. മച്ഛരിയഞ്ച പജഹതി. പുഞ്ഞഞ്ച പവഡ്ഢതി. അത്ഥി ഏസാ യുത്തി.
പദട്ഠാനന്തി ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീതി ചാഗാധിട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം. സംയമതോ വേരം ന ചീയതീതി പഞ്ഞാധിട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം കുസലോ ച ജഹാതി പാപകന്തി സച്ചാധിട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി ഉപസമാധിട്ഠാനസ്സ പദട്ഠാനം. അയം പദട്ഠാനോ.
തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ? ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി സംയമതോ വേരം ന ചീയതി. ദദതോപി വേരം ന കരിയാതി കുസലോ ച ജഹാതി പാപകം രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോ രൂപക്ഖയാപി വേദനക്ഖയാപി, യേന രൂപേന ദിട്ഠം, തേന തഥാഗതോ പഞ്ഞപെന്തോ പഞ്ഞപെയ്യ രൂപസ്സ ഖയാ വിരാഗനിരോധാതി ഏവം പഞ്ചക്ഖന്ധാ.
ചതുബ്യൂഹോ ഇധ ഭഗവതോ കോ അധിപ്പായോ? യേ മഹാഭോഗാനം പത്ഥയിസ്സന്തി? തേ ദാനം ദസ്സന്തി പരിസ്സയപഹാനായ, യേ അവേരാഭിഛന്ദകാ, തേ പഞ്ച വേരാനി പജഹിസ്സന്തി, യേ കുസലാഭിഛന്ദകാ, തേ അട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം ഭാവെസ്സന്തി അട്ഠന്നം മിച്ഛത്താനം പഹാനായ. യേ നിബ്ബായിതുകാമാ, തേ രാഗദോസമോഹം പജഹിസ്സന്തീതി അയം ഭഗവതോ അധിപ്പായോ.
ആവട്ടോതി യഞ്ച അദദതോ മച്ഛരിയം യഞ്ച അസംയമതോ വേരം യഞ്ച അകുസലസ്സ പാപസ്സ അപ്പഹാനം, അയം ദുക്ഖനിദ്ദേസോ ന സമുദയോ. അലോഭേന ച അദോസേന ച അമോഹേന ച കുസലേന ഇമാനി തീണി കുസലമൂലാനി. തേസം പച്ചയോ അട്ഠ സമ്മത്താനി, അയം മഗ്ഗോ. തേസം രാഗദോസമോഹാനം ഖയാ, അയം നിരോധോ.
വിഭത്തീതി ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീതി ന ഏകംസേന യോ രാജദണ്ഡഭയേന ദേതി, യോ ച അകപ്പിയസ്സ പരിഭോഗേന സീലവന്തേസു ദേതി, ന തസ്സ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീതി സോ ചേതം ദാനം അകുസലേന ദേതി, ദണ്ഡദാനം സത്ഥദാനം അപുഞ്ഞമയം പവഡ്ഢതി, ന പുഞ്ഞം. സംയമതോ വേരം ന ചീയതീതി ന ഏകംസേന കിം കാരണം യഞ്ച യോ പദം ദിട്ഠധമ്മികം പസ്സതി യദി മമ രാജാനോ ഗഹെത്വാ ഹത്ഥം വാ ഛിന്ദെയ്യ…പേ॰… ന തേന സംയമേന വേരം ന കരോതി. യോ തു ഏവം സമാദിയതി പാണാതിപാതസ്സ പാപകോ വിപാകോതി, ദിട്ഠേ യേവ ധമ്മേ അഭിസമ്പരായേ ച ഏവം സബ്ബസ്സ അകുസലസ്സ ഹേതുതോ ആരതി. ഇമിനാ സംയമേന വേരം ന ചീയതി.
പരിവത്തനാതി ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീതി അദദതോ പുഞ്ഞം ന പവഡ്ഢതി. യം ദാനമയം, തം സംയമതോ വേരം ന ചീയതി, അസംയമതോ വേരം കരീയതി. കുസലോ ച ജഹാതി പാപകം അകുസലോ ന ജഹാതി. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സനിബ്ബുതോതി ദൂതം പേസെത്വാ പണീതം പേസെത്വാപി ന പക്കോസാമി, സോ സയമേവ പന മഹാഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവാരോ അമ്ഹാകം വസനട്ഠാനം സമ്പത്തോ അമ്ഹേഹി ച സന്ഥാഗാരസാലാ സന്ധാഗാരസാലാ (ക॰) കാരിതാ, എത്ഥ മയം ദസബലം ആനെത്വാ മങ്ഗലം ഭണാപേമാതി ചിന്തെത്വാ ഉപസങ്കമിംസു. യേന സന്ഥാഗാരം തേനുപസങ്കമിംസൂതി തം ദിവസം കിര സന്ഥാഗാരേ ചിത്തകമ്മം നിട്ഠാപെത്വാ അട്ടകാ മുത്തമത്താ ഹൊന്തി. ബുദ്ധാ നാമ അരഞ്ഞജ്ഝാസയാ അരഞ്ഞാരാമാ അന്തോഗാമേ വസെയ്യും വാ നോ വാതി തസ്മാ ഭഗവതോ മനം ജാനിത്വാവ പടിജഗ്ഗിസ്സാമാതി ചിന്തെത്വാ തേ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിംസു. ഇദാനി പന മനം ലഭിത്വാ പടിജഗ്ഗിതുകാമാ യേന സന്ഥാഗാരം, തേനുപസങ്കമിംസു. സബ്ബസന്ഥരിന്തി യഥാ സബ്ബം സന്ഥതം ഹോതി ഏവം യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസൂതി. എത്ഥ പന തേ മല്ലരാജാനോ സന്ഥാഗാരം പടിജഗ്ഗിത്വാ നഗരവീഥിയോപി സമ്മജ്ജാപെത്വാ ധജേ ഉസ്സാപെത്വാ സുവണ്ണഘടികദലിയോ ച ഠപാപെത്വാ സകലനഗരം ദീപമാലാഹി വിപ്പകിണ്ണതാരകം വിയ കത്വാ ഖീരപകേ ഖീരുപകേ (പീ॰ ക॰) ദാരകേ ഖീരം പായേഥ, ദഹരേ കുമാരേ ലഹും ലഹും ഭോജാപെത്വാ സയാപേഥ, ഉച്ചാസദ്ദം മാകരി, അജ്ജ ഏകരത്തിം സത്ഥാ അന്തോഗാമേവ വസിസ്സതി, ബുദ്ധാ നാമ അപ്പസദ്ദകാമാ ഹൊന്തീതി ഭേരിം ചരാപെത്വാ സയം ദണ്ഡകദീപികാ ആദായ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു. ഭഗവന്തം യേവ പുരക്ഖത്വാതി ഭഗവന്തം പുരതോ കത്വാ, തത്ഥ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂനഞ്ചേവ ഉപാസകാനഞ്ച മജ്ഝേ നിസിന്നോ അതിവിയ വിരോചതി. സമന്തപാസാദികോ സുവണ്ണവണ്ണോ അഭിരൂപോ ദസ്സനീയോ പുരത്ഥിമകായതോ സുവണ്ണവണ്ണാ രസ്മി ഉട്ഠഹിത്വാ ഗഗനതലേ അസീതിഹത്ഥം ഠാനം ഗണ്ഹാതി. പച്ഛിമകായതോ ദക്ഖിണഹത്ഥതോ വാമഹത്ഥതോ സുവണ്ണവണ്ണാ ഹെട്ഠാ പാദതലേഹി പവാളവണ്ണരസ്മി ഉട്ഠഹിത്വാ ഘനപഥവിയം അസീതിഹത്ഥം ഠാനം ഗണ്ഹാതി, ഏവം സമന്താ അസീതിഹത്ഥമത്തം ഠാനം ഛബ്ബണ്ണബുദ്ധരസ്മിയോ വിജ്ജോതമാനാ വിതണ്ഡമാനാ വിധാവന്തി, സബ്ബേ ദിസാഭാഗാ സുവണ്ണചമ്പകപുപ്ഫേഹി വികിരിയമാനാ വിയ സുവണ്ണഘടതോ നിക്ഖന്തസുവണ്ണരസധാരാഹി സിഞ്ചമാനാ വിയ പസാരിതസുവണ്ണപടപരിക്ഖിത്താ വ്വിയ വേരമ്ഭവാതസമുട്ഠിതകിംസുകകിംസുകാരകണികാരപുപ്ഫചുണ്ണസമോകിണ്ണാ വിയ വിപ്പകസന്തം അസീതിഅനുബ്യഞ്ജനബ്യാമപ്പഭാ ദ്വത്തിംസവരലക്ഖണസമുജ്ജലം സരീരം സമുഗ്ഗതതാരകം വിയ ഗഗനതലം വികസിതമിവ പദുമവനം സബ്ബഫാലിഫുല്ലോ വിയ യോജനസതികോ പാരിച്ഛത്തകോ പടിപാടിയാ ഠപിതാനം ദ്വത്തിംസചന്ദാനം ദ്വത്തിംസസൂരിയാനം ദ്വത്തിംസചക്കവത്തീനം ദ്വത്തിംസദേവരാജാനം ദ്വത്തിംസമഹാബ്രഹ്മാനം നിബ്ബുതോ അസെക്ഖസ്സ നത്ഥി നിബ്ബുതി.
വേവചനന്തി ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി, അനുമോദതോപി പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി. ചിത്തസ്സ സമാദഹതോപി വെയ്യാവച്ചകിരിയായപി പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീതി.
പഞ്ഞത്തീതി ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി, അലോഭസ്സ പടിനിസ്സയഘാതപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. സംയമതോ വേരം ന ചീയതീതി അദോസസ്സ പടിനിസ്സയഘാതപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം കുസലോ ച ജഹാതി പാപകന്തി അമോഹസ്സ പടിനിസ്സയഘാതപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം.
ഓതരണോതി പഞ്ചസു ഇന്ദ്രിയേസു ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതി, സംയമതോ വേരം ന ചീയതി സംയമേന സീലക്ഖന്ധോ. ഓതിണ്ണോ ഛസു ഇന്ദ്രിയേസു സംവരോ, അയം സമാധിക്ഖന്ധോ, യം കുസലോ ച ജഹാതി പാപകം, അയം പഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി വിമുത്തിക്ഖന്ധോ. ധാതൂസു ധമ്മധാതു, ആയതനേസു മനായതനം.
സോധനോതി യേനാരമ്ഭേന ഇദം സുത്തം ദേസിതം സോ ആരമ്ഭോ സുദ്ധോ.
അധിട്ഠാനോ ദാനന്തി ഏകത്തതായ പഞ്ഞത്തം. ചാഗോ പരിച്ചാഗോ ധമ്മദാനം ആമിസദാനം, അട്ഠ ദാനാനി വിത്ഥാരേന കാതബ്ബാനി, അയം വേമത്തതാ. ന ച ദദതോ ഏകത്തപഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. ഖന്തീ അനവജ്ജന്തി പഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തം. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി രോധവീരിയപഞ്ഞത്തിയാ യോധ വീരിയപഞ്ഞത്തിയാ (പീ॰ ക॰) പഞ്ഞത്താ.
പരിക്ഖാരോതി ദാനസ്സ പാമൊജ്ജം പച്ചയോ, അലോഭോ ഹേതു. സംയമതോ യോനിസോ മനസികാരോ ഹേതു, പരിച്ചാഗോ പച്ചയോ. കുസലോ ച ജഹാതി പാപകന്തി യഥാഭൂതദസ്സനം പച്ചയോ, ഞാണപ്പടിലാഭോ ഹേതു. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി പരതോ ച ഘോസോ അജ്ഝത്തഞ്ച യോനിസോ മനസികാരോ മഗ്ഗോ ച ഹേതു ച പച്ചയോ ച.
സമാരോപനോതി ദദതോ പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീതി ഗാഥാ തസ്സ സീലമ്പി വഡ്ഢതി. സംയമോപി വഡ്ഢതി. സംയമതോ വേരം ന ചീയതീതി. അഞ്ഞേപി കിലേസാ ന ചീയന്തി യേപിസ്സ തപ്പച്ചയാ ഉപ്പജ്ജെയ്യും ആസവാ വിഘാതാ, തേപിസ്സ ന ഉപ്പജ്ജന്തി. രാഗദോസമോഹക്ഖയാ സ നിബ്ബുതോതി രാഗദോസസ്സാപി ഖയാ രാഗാനുസയസ്സപി ഖയാ ദോസസ്സ മോഹസ്സാപി സ നിബ്ബുതോതി സോപാദിസേസാ നിബ്ബാനധാതു അനുപാദിസേസാപി. അയം സമാരോപനോ.
ഥേരസ്സ മഹാകച്ചായനസ്സ പേടകോപദേസേ
ഹാരസ്സ സമ്പാതഭൂമി സമത്താ.