൨. ഉപോസഥക്ഖന്ധകം
സന്നിപാതാനുജാനനാദികഥാ
൧൩൨. ഉപോസഥക്ഖന്ധകേ അഞ്ഞതിത്ഥിയാതി എത്ഥ തിത്ഥം വുച്ചതി ലദ്ധി; അഞ്ഞം തിത്ഥം അഞ്ഞതിത്ഥം; അഞ്ഞതിത്ഥം ഏതേസം അത്ഥീതി അഞ്ഞതിത്ഥിയാ; ഇതോ അഞ്ഞലദ്ധികാതി വുത്തം ഹോതി. ധമ്മം ഭാസന്തീതി യം തേസം കത്തബ്ബാകത്തബ്ബം, തം കഥെന്തി. തേ ലഭന്തീതി തേ മനുസ്സാ ലഭന്തി. മൂഗസൂകരാതി ഥൂലസരീരസൂകരാ.
൧൩൫. അനജ്ഝാപന്നോ വാ ഹോതി ആപജ്ജിത്വാ വാ വുട്ഠിതോതി എത്ഥ യം ആപത്തിം ഭിക്ഖു അനജ്ഝാപന്നോ വാ ഹോതി, ആപജ്ജിത്വാ വാ വുട്ഠിതോ, അയം അസന്തീ നാമ ആപത്തീതി ഏവമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. സമ്പജാനമുസാവാദേ കിം ഹോതീതി യ്വായം സമ്പജാനമുസാവാദോ അസ്സ ഹോതീതി വുത്തോ, സോ ആപത്തിതോ കിം ഹോതി, കതരാ ആപത്തി ഹോതീതി അത്ഥോ. ദുക്കടം ഹോതീതി ദുക്കടാപത്തി ഹോതി; സാ ച ഖോ ന
‘‘അനാലപന്തോ മനുജേന കേനചി,
വാചാഗിരം നോ ച പരേ ഭണെയ്യ;
ആപജ്ജെയ്യ വാചസികം ന കായികം,
പഞ്ഹാ മേസാ കുസലേഹി ചിന്തിതാ’’തി. (പരി॰ ൪൭൯);
അന്തരായികോതി അന്തരായകരോ. കിസ്സ ഫാസു ഹോതീതി കിമത്ഥായ ഫാസു ഹോതി. പഠമസ്സ ഝാനസ്സ അധിഗമായാതി പഠമസ്സ ഝാനസ്സ അധിഗമനത്ഥായ തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഫാസു ഹോതി സുഖം ഹോതി. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ. ഇതി ഭഗവാ ഉദ്ദേസതോ ച നിദ്ദേസതോ ച പഠമം പാതിമൊക്ഖുദ്ദേസം ദസ്സേസി.
൧൩൬. ദേവസികന്തി ചാതുദ്ദസേ വാ പന്നരസേ വാതി ഏകസ്സ ഉതുനോ തതിയേ ച സത്തമേ ച പക്ഖേ ദ്വിക്ഖത്തും ചാതുദ്ദസേ അവസേസേ ഛക്ഖത്തും പന്നരസേ; അയം താവ ഏകോ അത്ഥോ. അയം പന പകതിചാരിത്തവസേന
സീമാനുജാനനകഥാ
൧൩൮. പഠമം നിമിത്താ കിത്തേതബ്ബാതി വിനയധരേന പുച്ഛിതബ്ബം ‘‘പുരത്ഥിമായ ദിസായ കിം നിമിത്ത’’ന്തി? പബ്ബതോ ഭന്തേതി. പുന വിനയധരേന ‘‘ഏസോ പബ്ബതോ നിമിത്ത’’ന്തി ഏവം നിമിത്തം കിത്തേതബ്ബം. ‘‘ഏതം പബ്ബതം നിമിത്തം കരോമ, കരിസ്സാമ, നിമിത്തം കതോ, നിമിത്തം ഹോതു, ഹോതി ഭവിസ്സതീ’’തി ഏവം പന കിത്തേതും ന വട്ടതി. പാസാണാദീസുപി ഏസേവ നയോ. പുരത്ഥിമായ അനുദിസായ, ദക്ഖിണായ ദിസായ, ദക്ഖിണായ അനുദിസായ, പച്ഛിമായ ദിസായ, പച്ഛിമായ അനുദിസായ, ഉത്തരായ ദിസായ, ഉത്തരായ അനുദിസായ, കിം നിമിത്തം? ഉദകം ഭന്തേ. ഏതം ഉദകം നിമിത്തന്തി എത്ഥ പന അട്ഠത്വാ പുന പുരത്ഥിമായ ദിസായ കിം നിമിത്തം. പബ്ബതോ ഭന്തേ. ഏസോ പബ്ബതോ നിമിത്തന്തി ഏവം പഠമം
ഇദാനി പബ്ബതനിമിത്താദീസു ഏവം വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ – തിവിധോ പബ്ബതോ, സുദ്ധപംസുപബ്ബതോ, സുദ്ധപാസാണപബ്ബതോ, ഉഭയമിസ്സകോതി. സോ തിവിധോപി വട്ടതി. വാലികരാസി പന ന വട്ടതി. ഇതരോപി ഹത്ഥിപ്പമാണതോ ഓമകതരോ ന വട്ടതി. ഹത്ഥിപ്പമാണതോ പന പട്ഠായ സിനേരുപ്പമാണോപി വട്ടതി. സചേ ചതൂസു ദിസാസു ചത്താരോ തീസു വാ തയോ പബ്ബതാ ഹൊന്തി, ചതൂഹി വാ തീഹി വാ പബ്ബതനിമിത്തേഹി ഏവ സമ്മന്നിതും വട്ടതി. ദ്വീഹി പന നിമിത്തേഹി ഏകേന
സചേ പബ്ബതസ്സ തതിയഭാഗം വാ ഉപഡ്ഢം വാ അന്തോസീമായ കത്തുകാമാ ഹൊന്തി, പബ്ബതം അകിത്തെത്വാ യത്തകം പദേസം അന്തോ കത്തുകാമാ, തസ്സ പരതോ തസ്മിംയേവ പബ്ബതേ ജാതരുക്ഖവമ്മികാദീസു അഞ്ഞതരം നിമിത്തം കിത്തേതബ്ബം. സചേ ഏകയോജനദ്വിയോജനപ്പമാണം സബ്ബം പബ്ബതം അന്തോ കത്തുകാമാ ഹൊന്തി, പബ്ബതസ്സ പരതോ ഭൂമിയം ജാതരുക്ഖവമ്മികാദീനി നിമിത്താനി കിത്തേതബ്ബാനി.
പാസാണനിമിത്തേ – അയഗുളോപി പാസാണസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി, തസ്മാ യോ
വനനിമിത്തേ – തിണവനം വാ തചസാരതാലനാളികേരാദിരുക്ഖവനം വാ ന വട്ടതി. അന്തോസാരാനം പന സാകസാലാദീനം അന്തോസാരമിസ്സകാനം വാ രുക്ഖാനം
രുക്ഖനിമിത്തേ
മഗ്ഗനിമിത്തേ – അരഞ്ഞഖെത്തനദീതളാകമഗ്ഗാദയോ ന വട്ടന്തി, ജങ്ഘമഗ്ഗോ വാ സകടമഗ്ഗോ വാ വട്ടതി, യോ നിബ്ബിജ്ഝിത്വാ ദ്വേ തീണി ഗാമന്തരാനി ഗച്ഛതി. യോ പന ജങ്ഘമഗ്ഗോ സകടമഗ്ഗതോ ഒക്കമിത്വാ പുന സകടമഗ്ഗമേവ ഓതരതി, യേ വാ ജങ്ഘമഗ്ഗസകടമഗ്ഗാ അവളഞ്ജാ, തേ ന വട്ടന്തി. ജങ്ഘസത്ഥസകടസത്ഥേഹി വളഞ്ജിയമാനായേവ വട്ടന്തി. സചേ ദ്വേ മഗ്ഗാ നിക്ഖമിത്വാ പച്ഛാ സകടധുരമിവ ഏകീഭവന്തി, ദ്വിധാ ഭിന്നട്ഠാനേ വാ സമ്ബന്ധട്ഠാനേ വാ സകിം കിത്തെത്വാ പുന ന കിത്തേതബ്ബാ, ഏകാബദ്ധനിമിത്തഞ്ഹേതം ഹോതി.
സചേ വിഹാരം പരിക്ഖിപിത്വാ ചത്താരോ മഗ്ഗാ ചതൂസു ദിസാസു ഗച്ഛന്തി, മജ്ഝേ ഏകം കിത്തെത്വാ അപരം കിത്തേതും ന വട്ടതി. ഏകാബദ്ധനിമിത്തഞ്ഹേതം ഹോതി. കോണം നിബ്ബിജ്ഝിത്വാ ഗതമഗ്ഗം പന പരഭാഗേ കിത്തേതും വട്ടതി. വിഹാരമജ്ഝേന നിബ്ബിജ്ഝിത്വാ ഗതമഗ്ഗോ പന ന കിത്തേതബ്ബോ. കിത്തിതേ നിമിത്തസ്സ ഉപരി വിഹാരോ ഹോതി. സചേ സകടമഗ്ഗസ്സ അന്തിമചക്കമഗ്ഗം നിമിത്തം കരൊന്തി, മഗ്ഗോ ബഹിസീമായ ഹോതി. സചേ ബാഹിരചക്കമഗ്ഗം നിമിത്തം കരൊന്തി, ബാഹിരചക്കമഗ്ഗോവ ബഹിസീമായ ഹോതി, സേസം അന്തോസീമം ഭജതി. മഗ്ഗം
വമ്മികനിമിത്തേ – ഹെട്ഠിമപരിച്ഛേദേന തം ദിവസം ജാതോ അട്ഠങ്ഗുലുബ്ബേധോ ഗോവിസാണപ്പമാണോപി വമ്മികോ വട്ടതി, തതോ ഓരം ന വട്ടതി, പരം ഹിമവന്തപബ്ബതസദിസോപി വട്ടതി. വിഹാരം പരിക്ഖിപിത്വാ ഠിതം പന ഏകാബദ്ധം ഏകത്ഥ കിത്തെത്വാ അഞ്ഞത്ഥ കിത്തേതും ന വട്ടതി.
നദീനിമിത്തേ
യാ പന മഗ്ഗോ വിയ സകടധുരസണ്ഠാനേന വാ പരിഖാസണ്ഠാനേന വാ വിഹാരം പരിക്ഖിപിത്വാ ഗതാ, തം ഏകത്ഥ കിത്തെത്വാ അഞ്ഞത്ഥ കിത്തേതും ന വട്ടതി. വിഹാരസ്സ ചതൂസു ദിസാസു അഞ്ഞമഞ്ഞം വിനിബ്ബിജ്ഝിത്വാ ഗതേ നദിചതുക്കേപി ഏസേവ നയോ. അസമ്മിസ്സനദിയോ പന ചതസ്സോപി കിത്തേതും വട്ടതി. സചേ വതിം കരൊന്തോ വിയ രുക്ഖപാദേ നിഖണിത്വാ വല്ലിപലാലാദീഹി നദിസോതം രുമ്ഭന്തി, ഉദകഞ്ച അജ്ഝൊത്ഥരിത്വാ ആവരണം പവത്തതിയേവ, നിമിത്തം കാതും വട്ടതി. യഥാ പന ഉദകം നപ്പവത്തതി, ഏവം സേതുമ്ഹി കതേ അപ്പവത്തമാനാ നദീ നിമിത്തം കാതും ന വട്ടതി. പവത്തനട്ഠാനേ നദിനിമിത്തം, അപ്പവത്തനട്ഠാനേ ഉദകനിമിത്തം കാതും വട്ടതി.
യാ പന ദുബ്ബുട്ഠികാലേ വാ ഗിമ്ഹേ വാ നിരുദകഭാവേന നപ്പവത്തതി, സാ വട്ടതി. മഹാനദിതോ ഉദകമാതികം നീഹരന്തി, സാ കുന്നദിസദിസാ ഹുത്വാ തീണി സസ്സാനി സമ്പാദെന്തീ നിച്ചം പവത്തതി, കിഞ്ചാപി പവത്തതി, നിമിത്തം കാതും ന വട്ടതി. യാ പന മൂലേ മഹാനദിതോ നിഗ്ഗതാപി കാലന്തരേന തേനേവ നിഗ്ഗതമഗ്ഗേന
ഉദകനിമിത്തേ – നിരുദകേ ഠാനേ നാവായ വാ ചാടിആദീസു വാ ഉദകം പൂരെത്വാ ഉദകനിമിത്തം കിത്തേതും ന വട്ടതി, ഭൂമിഗതമേവ വട്ടതി
ഇമേഹി ച അട്ഠഹി നിമിത്തേഹി അസമ്മിസ്സേഹിപി അഞ്ഞമഞ്ഞം സമ്മിസ്സേഹിപി സീമം സമ്മന്നിതും വട്ടതിയേവ. സാ ഏവം സമ്മന്നിത്വാ ബജ്ഝമാനാ ഏകേന ദ്വീഹി വാ നിമിത്തേഹി അബദ്ധാ ഹോതി, തീണി പന ആദിം കത്വാ വുത്തപ്പകാരാനം നിമിത്താനം സതേനാപി ബദ്ധാ ഹോതി. സാ തീഹി സിങ്ഘാടകസണ്ഠാനാ ഹോതി, ചതൂഹി ചതുരസ്സാ വാ സിങ്ഘാടകഅഡ്ഢചന്ദമുദിങ്ഗാദിസണ്ഠാനാ വാ, തതോ അധികേഹി നാനാസണ്ഠാനാ. തം ബന്ധിതുകാമേഹി സാമന്തവിഹാരേസു ഭിക്ഖൂ തസ്സ തസ്സ വിഹാരസ്സ സീമാപരിച്ഛേദം പുച്ഛിത്വാ, ബദ്ധസീമവിഹാരാനം സീമായ സീമന്തരികം, അബദ്ധസീമവിഹാരാനം സീമായ ഉപചാരം ഠപെത്വാ ദിസാചാരികഭിക്ഖൂനം നിസ്സഞ്ചാരസമയേ സചേ ഏകസ്മിം ഗാമഖെത്തേ സീമം ബന്ധിതുകാമാ, യേ തത്ഥ ബദ്ധസീമവിഹാരാ, തേസു ഭിക്ഖൂനം ‘‘മയം അജ്ജ സീമം ബന്ധിസ്സാമ, തുമ്ഹേ സകസീമാപരിച്ഛേദതോ മാ നിക്ഖമിത്ഥാ’’തി പേസേതബ്ബം. യേ അബദ്ധസീമവിഹാരാ, തേസു ഭിക്ഖൂ ഏകജ്ഝം സന്നിപാതേതബ്ബാ, ഛന്ദാരഹാനം ഛന്ദോ ആഹരാപേതബ്ബോ
ഏവം സന്നിപതിതേസു പന ഭിക്ഖൂസു ഛന്ദാരഹാനം ഛന്ദേ ആഹടേ തേസു തേസു മഗ്ഗേസു നദീതിത്ഥഗാമദ്വാരാദീസു ച ആഗന്തുകഭിക്ഖൂനം സീഘം സീഘം ഹത്ഥപാസാനയനത്ഥഞ്ച ബഹിസീമാകരണത്ഥഞ്ച ആരാമികേ ചേവ സമണുദ്ദേസേ ച ഠപെത്വാ ഭേരിസഞ്ഞം വാ സങ്ഖസഞ്ഞം വാ കത്വാ നിമിത്തകിത്തനാനന്തരം വുത്തായ ‘‘സുണാതു മേ ഭന്തേ സങ്ഘോ’’തിആദികായ കമ്മവാചായ സീമാ ബന്ധിതബ്ബാ. കമ്മവാചാപരിയോസാനേയേവ നിമിത്താനി ബഹി കത്വാ ഹെട്ഠാ പഥവിസന്ധാരകം ഉദകം പരിയന്തം കത്വാ സീമാ ഗതാ ഹോതി.
ഇമം പന സമാനസംവാസകസീമം സമ്മന്നന്തേഹി പബ്ബജ്ജുപസമ്പദാദീനം സങ്ഘകമ്മാനം സുഖകരണത്ഥം പഠമം ഖണ്ഡസീമാ ബന്ധിതബ്ബാ. തം പന ബന്ധന്തേഹി വത്തം ജാനിതബ്ബം. സചേ ഹി ബോധിചേതിയഭത്തസാലാദീനി സബ്ബവത്ഥൂനി പതിട്ഠാപെത്വാ കതവിഹാരേ ബന്ധന്തി, വിഹാരമജ്ഝേ ബഹൂനം സമോസരണട്ഠാനേ
തത്രായം ബന്ധനവിധി – സമന്താ ‘‘ഏസോ പാസാണോ നിമിത്ത’’ന്തി ഏവം നിമിത്താനി കിത്തെത്വാ കമ്മവാചായ സീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ. അഥ തസ്സാ ഏവ ദള്ഹീകമ്മത്ഥം അവിപ്പവാസകമ്മവാചാ കാതബ്ബാ. ഏവഞ്ഹി സീമം സമൂഹനിസ്സാമാതി ആഗതാ
ഏവം ഖണ്ഡസീമം സമ്മന്നിത്വാ മഹാസീമാസമ്മുതികാലേ ഖണ്ഡസീമതോ നിക്ഖമിത്വാ മഹാസീമായ ഠത്വാ സമന്താ അനുപരിയായന്തേഹി സീമന്തരികപാസാണാ കിത്തേതബ്ബാ. തതോ അവസേസനിമിത്താനി കിത്തെത്വാ ഹത്ഥപാസം അവിജഹന്തേഹി കമ്മവാചായ സമാനസംവാസകസീമം സമ്മന്നിത്വാ തസ്സാ ദള്ഹീകമ്മത്ഥം അവിപ്പവാസകമ്മവാചാപി കാതബ്ബാ. ഏവഞ്ഹി ‘‘സീമം സമൂഹനിസ്സാമാ’’തി ആഗതാ സമൂഹനിതും ന സക്ഖിസ്സന്തി. സചേ പന ഖണ്ഡസീമായ നിമിത്താനി കിത്തെത്വാ തതോ സീമന്തരികായ നിമിത്താനി കിത്തെത്വാ മഹാസീമായ നിമിത്താനി കിത്തെന്തി, ഏവം തീസു ഠാനേസു നിമിത്താനി കിത്തെത്വാ യം സീമം ഇച്ഛന്തി, തം പഠമം ബന്ധിതും വട്ടതി. ഏവം സന്തേപി യഥാവുത്തേനയേന ഖണ്ഡസീമതോവ പട്ഠായ ബന്ധിതബ്ബാ. ഏവം ബദ്ധാസു പന സീമാസു ഖണ്ഡസീമായ ഠിതാ ഭിക്ഖൂ മഹാസീമായ കമ്മം കരൊന്താനം ന കോപെന്തി, മഹാസീമായ വാ ഠിതാ ഖണ്ഡസീമായ കമ്മം കരൊന്താനം സീമന്തരികായ പന ഠിതാ ഉഭിന്നമ്പി ന കോപെന്തി. ഗാമഖെത്തേ ഠത്വാ കമ്മം കരൊന്താനം പന സീമന്തരികായ ഠിതാ കോപെന്തി. സീമന്തരികാ ഹി ഗാമഖെത്തം ഭജതി.
സീമാ ച നാമേസാ ന കേവലം പഥവിതലേയേവ ബദ്ധാ ബദ്ധാ നാമ ഹോതി. അഥ ഖോ പിട്ഠിപാസാണേപി കുടിഗേഹേപി ലേണേപി പാസാദേപി പിട്ഠിപാസാണേ ബന്ധന്തേഹി പാസാണപിട്ഠിയം രാജിം വാ കൊട്ടെത്വാ ഉദുക്ഖലം വാ ഖണിത്വാ നിമിത്തം ന കാതബ്ബം
കുടിഗേഹേപി
ചതുഭിത്തിയലേണേപി ബന്ധന്തേഹി കുട്ടം അകിത്തെത്വാ പാസാണാവ കിത്തേതബ്ബാ. സചേ അന്തോ ഓകാസോ നത്ഥി, പമുഖേപി നിമിത്താനി ഠപേതബ്ബാനി. സചേ നപ്പഹോതി, ബഹി നിബ്ബോദകപതനട്ഠാനേപി നിമിത്തപാസാണേ ഠപെത്വാ നിമിത്താനി കിത്തെത്വാ സീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ. ഏവം ലേണസ്സ അന്തോ ച ബഹി ച സീമാ ഹോതി.
ഉപരിപാസാദേപി ഭിത്തിം അകിത്തെത്വാ അന്തോ പാസാണേ ഠപെത്വാ സീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ. സചേ നപ്പഹോതി, പമുഖേപി പാസാണേ ഠപെത്വാ സമ്മന്നിതബ്ബാ. ഏവം സമ്മതാ ഉപരിപാസാദേയേവ ഹോതി, ഹെട്ഠാ ന ഓതരതി. സചേ പന ബഹൂസു ഥമ്ഭേസു തുലാനം ഉപരി കതപാസാദസ്സ ഹെട്ഠിമതലേ
പബ്ബതമത്ഥകേ
ഏകോ സപ്പഫണസദിസോ പബ്ബതോ, തസ്സുപരി സീമപ്പമാണസ്സ അത്ഥിതായ സീമം ബന്ധന്തി, തസ്സ ചേ ഹെട്ഠാ ആകാസപബ്ഭാരം ഹോതി, സീമാ ന ഓതരതി. സചേ പനസ്സ വേമജ്ഝേ സീമപ്പമാണോ സുസിരപാസാണോ ഹോതി, ഓതരതി. സോ ച പാസാണോ സീമട്ഠോയേവ ഹോതി. അഥാപിസ്സ ഹെട്ഠാ ലേണസ്സ കുട്ടോ അഗ്ഗകോടിം ആഹച്ച തിട്ഠതി
ഖണ്ഡസീമാ നീചവത്ഥുകാ ഹോതി, തം പൂരെത്വാ ഉച്ചവത്ഥുകം കരൊന്തി, സീമായേവ. സീമായ ഗേഹം കരൊന്തി, സീമട്ഠകമേവ ഹോതി. സീമായ പൊക്ഖരണിം ഖണന്തി, സീമായേവ. ഓഘോ സീമാമണ്ഡലം ഒത്ഥരിത്വാ ഗച്ഛതി, സീമാമാളകേ അട്ടം ബന്ധിത്വാ കമ്മം കാതും വട്ടതി. സീമായ ഹെട്ഠാ ഉമങ്ഗനദീ ഹോതി, ഇദ്ധിമാ ഭിക്ഖു തത്ഥ നിസീദതി, സചേ സാ നദീ പഠമം ഗതാ, സീമാ പച്ഛാ ബദ്ധാ
സീമാമാളകേ വടരുക്ഖോ ഹോതി, തസ്സ സാഖാ വാ തതോ നിഗ്ഗതപാരോഹോ വാ മഹാസീമായ പഥവിതലം
സചേ സീമാമാളകേ കമ്മേ കരിയമാനേ കോചി ഭിക്ഖു സീമാമാളകസ്സ അന്തോ പവിസിത്വാ വേഹാസട്ഠിതസാഖായ നിസീദതി
൧൪൦. തിയോജനപരമന്തി എത്ഥ തിയോജനം പരമം പമാണമേതിസ്സാതി തിയോജനപരമാ; തം തിയോജനപരമം. സമ്മന്നന്തേന പന മജ്ഝേ ഠത്വാ യഥാ ചതൂസുപി ദിസാസു ദിയഡ്ഢദിയഡ്ഢയോജനം ഹോതി, ഏവം സമ്മന്നിതബ്ബാ. സചേ പന മജ്ഝേ ഠത്വാ ഏകേകദിസതോ തിയോജനം കരൊന്തി, ഛയോജനം ഹോതീതി ന വട്ടതി. ചതുരസ്സം വാ തികോണം വാ സമ്മന്നന്തേന യഥാ കോണതോ കോണം തിയോജനം ഹോതി, ഏവം സമ്മന്നിതബ്ബാ. സചേ ഹി യേന കേനചി പരിയന്തേന കേസഗ്ഗമത്തമ്പി തിയോജനം അതിക്കാമേതി, ആപത്തിഞ്ച ആപജ്ജതി സീമാ ച അസീമാ ഹോതി.
നദീപാരന്തി എത്ഥ പാരയതീതി പാരാ. കിം പാരയതി? നദിം. നദിയാ പാരാ നദീപാരാ, തം നദീപാരം; നദിം അജ്ഝൊത്ഥരമാനന്തി അത്ഥോ. എത്ഥ ച നദിയാ ലക്ഖണം യത്ഥസ്സ ധുവനാവാ വാതി യത്ഥ നദിയാ സീമാബന്ധനട്ഠാനഗതേസു തിത്ഥേസു നിച്ചസഞ്ചരണനാവാ അസ്സ, യാ സബ്ബന്തിമേന പരിച്ഛേദേന പാജനപുരിസേന സദ്ധിം തയോ ജനേ വഹതി. സചേ പന സാ നാവാ ഉദ്ധം വാ അധോ വാ കേനചിദേവ കരണീയേന പുന ആഗമനത്ഥായ നീതാ, ചോരേഹി വാ ഹടാ, അവസ്സം ലബ്ഭനെയ്യാ, യാ പന വാതേന വാ ഛിന്നബന്ധനാ വീചീഹി നദിമജ്ഝം നീതാ അവസ്സം ആഹരിതബ്ബാ, പുന ധുവനാവാവ
ധുവസേതു വാതി യത്ഥ രുക്ഖസങ്ഘാടമയോ വാ പദരബദ്ധോ വാ ജങ്ഘസത്ഥസേതു വാ ഹത്ഥിസ്സാദീനം സഞ്ചരണയൊഗ്ഗോ മഹാസേതു വാ അത്ഥി; അന്തമസോ തങ്ഖണഞ്ഞേവ രുക്ഖം ഛിന്ദിത്വാ മനുസ്സാനം സഞ്ചരണയൊഗ്ഗോ ഏകപദികസേതുപി ധുവസേതുത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. സചേ പന ഉപരി ബദ്ധാനി വെത്തലതാദീനി ഹത്ഥേന ഗഹെത്വാപി ന സക്കാ ഹോതി തേന സഞ്ചരിതും, ന വട്ടതി.
ഏവരൂപം നദീപാരസീമം സമ്മന്നിതുന്തി യത്ഥായം വുത്തപ്പകാരാ ധുവനാവാ വാ ധുവസേതു വാ അഭിമുഖതിത്ഥേയേവ അത്ഥി, ഏവരൂപം നദീപാരസീമം സമ്മന്നിതും അനുജാനാമീതി അത്ഥോ. സചേ ധുവനാവാ വാ ധുവസേതു വാ അഭിമുഖതിത്ഥേ നത്ഥി, ഈസകം ഉദ്ധം അഭിരുഹിത്വാ അധോ വാ ഓരോഹിത്വാ അത്ഥി, ഏവമ്പി വട്ടതി. കരവീകതിസ്സത്ഥേരോ പന ‘‘ഗാവുതമത്തബ്ഭന്തരേപി വട്ടതീ’’തി ആഹ.
ഇമഞ്ച പന നദീപാരസീമം സമ്മന്നന്തേന ഏകസ്മിം തീരേ ഠത്വാ ഉപരിസോതേ നദീതീരേ നിമിത്തം കിത്തെത്വാ തതോ പട്ഠായ അത്താനം പരിക്ഖിപന്തേന യത്തകം പരിച്ഛേദം ഇച്ഛതി, തസ്സ പരിയോസാനേ അധോസോതേപി നദീതീരേ നിമിത്തം കിത്തെത്വാ പരതീരേ സമ്മുഖട്ഠാനേ നദീതീരേ നിമിത്തം കിത്തേതബ്ബം. തതോ പട്ഠായ യത്തകം പരിച്ഛേദം ഇച്ഛതി, തസ്സ വസേന യാവ ഉപരിസോതേ പഠമകിത്തിതനിമിത്തസ്സ സമ്മുഖാ നദീതീരേ നിമിത്തം, താവ കിത്തെത്വാ പച്ചാഹരിത്വാ പഠമകിത്തിതനിമിത്തേന
സചേ അന്തോനദിയം ദീപകോ ഹോതി, തം അന്തോസീമായ കാതുകാമേന പുരിമനയേനേവ അത്തനാ ഠിതതീരേ നിമിത്താനി കിത്തെത്വാ ദീപകസ്സ ഓരിമന്തേ ച പാരിമന്തേ ച നിമിത്തം കിത്തേതബ്ബം. അഥ പരതീരേ നദിയാ ഓരിമതീരേ നിമിത്തസ്സ സമ്മുഖട്ഠാനേ നിമിത്തം കിത്തെത്വാ തതോ പട്ഠായ പുരിമനയേനേവ യാവ ഉപരിസോതേ പഠമകിത്തിതനിമിത്തസ്സ സമ്മുഖാ നിമിത്തം, താവ കിത്തേതബ്ബം. അഥ ദീപകസ്സ പാരിമന്തേ ച ഓരിമന്തേ ച നിമിത്തം കിത്തെത്വാ പച്ചാഹരിത്വാ പഠമകിത്തിതനിമിത്തേന
സചേ പന ദീപകോ വിഹാരസീമാപരിച്ഛേദതോ ഉദ്ധം വാ അധോ വാ അധികതരോ ഹോതി, അഥ വിഹാരസീമാപരിച്ഛേദനിമിത്തസ്സ ഉജുകമേവ സമ്മുഖിഭൂതേ ദീപകസ്സ സോരിമന്തേ നിമിത്തം കിത്തെത്വാ തതോ പട്ഠായ ദീപകസിഖരം പരിക്ഖിപന്തോന പുന ദീപകസ്സ സോരിമന്തേ നിമിത്തസമ്മുഖേ പാരിമന്തേ നിമിത്തം കിത്തേതബ്ബം. തതോ പരം പുരിമനയേനേവ പാരതീരേ സമ്മുഖനിമീത്തമാദിംകത്വാ പാരതീരനിമിത്താനി ച ദീപകസ്സ പാരിമന്തസോരിമന്തനിമിത്താനി ച കിത്തെത്വാ പഠമകിത്തിതനിമിത്തേന സദ്ധിം ഘടനാ കാതബ്ബാ. ഏവം കിത്തെത്വാ സമ്മതാ സീമാ പബ്ബതസണ്ഡാനാ ഹോതി.
സചേ പന ദീപകോ വിഹാരസീമാപരിച്ഛേദതോ ഉദ്ധമ്പി അധോപി അധികതരോ ഹോതി. പുരിമനയേനേവ ദീപകസ്സ ഉഭോപി സീഖരാനി പരിക്ഖിപിത്വാ നിമിത്താനി കിത്തെന്തേന നിമിത്തഘടനാ കാതബ്ബാ. ഏവം കിത്തെത്വാ സമ്മതാ സീമാ മുദിങ്ഗസണ്ഠാനാ ഹോതി.
സചേ
സീമാനുജാനനകഥാ നിട്ഠിതാ.
ഉപോസഥാഗാരാദികഥാ
൧൪൧. അനുപരിവേണിയന്തി ഏകസീമമഹാവിഹാരേ തസ്മിം തസ്മിം പരിവേണേ. അസങ്കേതേനാതി ഏകം സമൂഹനിത്വാതി കമ്മവാചായ സമൂഹനിത്വാ.
൧൪൨. യതോ പാതിമൊക്ഖം സുണാതീതി യത്ഥ കത്ഥചി ഭിക്ഖൂനം ഹത്ഥപാസേ നിസിന്നോ യസ്മാ പാതിമൊക്ഖം സുണാതി; കതോവസ്സ ഉപോസഥോതി അത്ഥോ. ഇദഞ്ച വത്ഥുവസേന വുത്തം, ഹത്ഥപാസേ നിസിന്നസ്സ പന അസുണന്തസ്സാപി കതോവ ഹോതി ഉപോസഥോ. നിമിത്താ കിത്തേതബ്ബാതി ഉപോസഥപമുഖസ്സ ഖുദ്ദകാനി വാ മഹന്താനി വാ പാസാണഇട്ഠകദാരുഖണ്ഡദണ്ഡകാദീനി യാനി കാനിചി നിമിത്താ കിത്തേതബ്ബാതി നിമിത്തുപഗാ വാ അനിമിത്തുപഗാ വാ പരിച്ഛേദജാനനത്ഥം കിത്തേതബ്ബാ.
ഥേരേഹി ഭിക്ഖൂഹി പഠമതരം സന്നിപതിതുന്തി എത്ഥ സചേ മഹാഥേരോ പഠമതരം ന ആഗച്ഛതി, ദുക്കടം. സബ്ബേഹേവ ഏകജ്ഝം സന്നിപതിത്വാ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോതി എത്ഥ സചേ പോരാണകോ ആവാസോ മജ്ഝേ വിഹാരസ്സ ഹോതി, പഹോതി ചെത്ഥ ഭിക്ഖൂനം നിസജ്ജട്ഠാനം, തത്ഥ സന്നിപതിത്വാ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. സചേ പോരാണകോ പരിദുബ്ബലോ ചേവ സമ്ബാധോ ച അഞ്ഞോ പച്ഛാ ഉട്ഠിതാവാസോ അസമ്ബാധോ, തത്ഥ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ.
യത്ഥ വാ പന ഥേരോ ഭിക്ഖു വിഹരതീതി എത്ഥാപി സചേ ഥേരസ്സ വിഹാരോ സബ്ബേസം പഹോതി, ഫാസുകോ ഹോതി, തത്ഥ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. സചേ പന സോ പച്ചന്തേ വിസമപ്പദേസേ ഹോതി, ഥേരസ്സ വത്തബ്ബം – ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം വിഹാരോ അഫാസുകദേസോ, നത്ഥി എത്ഥ സബ്ബേസം ഓകാസോ
അവിപ്പവാസസീമാനുജാനനകഥാ
൧൪൩. അന്ധകവിന്ദാതി രാജഗഹതോ ഗാവുതത്തയേ അന്ധകവിന്ദം നാമ, തം ഉപനിസ്സായ ഥേരോ വസതി; തതോ രാജഗഹം ഉപോസഥം ആഗച്ഛന്തോ. രാജഗഹഞ്ഹി പരിക്ഖിപിത്വാ അട്ഠാരസ മഹാവിഹാരാ സബ്ബേ ഏകസീമാ, ധമ്മസേനാപതിനാ നേസം സീമാ ബദ്ധാ, തസ്മാ വേളുവനേ സങ്ഘസ്സ സാമഗ്ഗീദാനത്ഥം ആഗച്ഛന്തോതി അത്ഥോ. നദിം തരന്തോതി സിപ്പിനിയം നാമ നദിം അതിക്കമന്തോ. മനം വുള്ഹോ അഹോസീതി ഈസകം അപ്പത്തവുള്ഹഭാവോ അഹോസി. സാ കിര നദീ ഗിജ്ഝകൂടതോ ഓതരിത്വാ
൧൪൪. സമ്മതാ സാ സീമാ സങ്ഘേന തിചീവരേന അവിപ്പവാസാ ഠപെത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ചാതി ഇമിസ്സാ കമ്മവാചായ ഉപ്പന്നകാലതോ പട്ഠായ ഭിക്ഖൂനം പുരിമകമ്മവാചാ ന വട്ടതി. അയമേവ ഹി ഥാവരാ ഹോതി. ഭിക്ഖുനീനം പന അയം ന വട്ടതി, പുരിമായേവ വട്ടതി. കസ്മാ? ഭിക്ഖുനിസങ്ഘോ ഹി അന്തോഗാമേ വസതി. യദി ഏവം സിയാ, സോ ഏതായ കമ്മവാചായ തിചീവരപരിഹാരം
ഗാമൂപചാരോതി പരിക്ഖിത്തസ്സ പരിക്ഖേപോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ പരിക്ഖേപോകാസോ. തേസു അധിട്ഠിതതേചീവരികോ ഭിക്ഖു പരിഹാരം ന ലഭതി. ഇതി
ഏവഞ്ച പന ഭിക്ഖവേ തിചീവരേന അവിപ്പവാസോ സമൂഹന്തബ്ബോതി എത്ഥ സമൂഹനന്തേന ഭിക്ഖുനാ വത്തം ജാനിതബ്ബം. തത്രിദം വത്തം – ഖണ്ഡസീമായ ഠത്വാ അവിപ്പവാസസീമാ ന സമൂഹന്തബ്ബാ, തഥാ അവിപ്പവാസസീമായ ഠത്വാ ഖണ്ഡസീമാപി. ഖണ്ഡസീമായം പന ഠിതേന ഖണ്ഡസീമാവ സമൂഹനിതബ്ബാ, തഥാ ഇതരായ ഠിതേന ഇതരാ. സീമം നാമ ദ്വീഹി കാരണേഹി സമൂഹനന്തി പകതിയാ ഖുദ്ദകം പുന ആവാസവഡ്ഢനത്ഥായ മഹതിം വാ കാതും; പകതിയാ മഹതിം പുന അഞ്ഞേസം വിഹാരോകാസദാനത്ഥായ ഖുദ്ദകം വാ കാതും. തത്ഥ സചേ ഖണ്ഡസീമഞ്ച അവിപ്പവാസസീമഞ്ച ജാനന്തി, സമൂഹനിതുഞ്ചേവ ബന്ധിതുഞ്ച സക്ഖിസ്സന്തി. ഖണ്ഡസീമം പന ജാനന്താ അവിപ്പവാസം അജാനന്താപി സമൂഹനിതുഞ്ചേവ ബന്ധിതുഞ്ച സക്ഖിസ്സന്തി. ഖണ്ഡസീമം അജാനന്താ അവിപ്പവാസംയേവ ജാനന്താ ചേതിയങ്ഗണബോധിയങ്ഗണഉപോസഥാഗാരാദീസു നിരാസങ്കട്ഠാനേസു ഠത്വാ അപ്പേവ നാമ സമൂഹനിതും സക്ഖിസ്സന്തി, പടിബന്ധിതും പന ന സക്ഖിസ്സന്തേവ. സചേ ബന്ധെയ്യും, സീമാസമ്ഭേദം കത്വാ വിഹാരം അവിഹാരം കരെയ്യും, തസ്മാ ന സമൂഹനിതബ്ബാ. യേ പന ഉഭോപി ന ജാനന്തി, തേനേവ സമൂഹനിതും ന ബന്ധിതും സക്ഖിസ്സന്തി. അയഞ്ഹി സീമാ നാമ കമ്മവാചായ വാ അസീമാ ഹോതി സാസനന്തരധാനേന
ഗാമസീമാദികഥാ
൧൪൭. ഏവം ‘‘അസമ്മതായ, ഭിക്ഖവേ, സീമായ അട്ഠപിതായാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ അട്ഠപിതായാതി അപരിച്ഛിന്നായ. ഗാമഗ്ഗഹണേന ചെത്ഥ നഗരമ്പി ഗഹിതമേവ ഹോതി. തത്ഥ യത്തകേ പദേസേ തസ്സ ഗാമസ്സ ഭോജകാ ബലിം ലഭന്തി, സോ പദേസോ അപ്പോ വാ ഹോതു മഹന്തോ വാ, ഗാമസീമാത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. നഗരനിഗമസീമാസുപി ഏസേവ നയോ. യമ്പി ഏകസ്മിംയേവ
ഏവം ഗാമന്തവാസീനം സീമാപരിച്ഛേദം ദസ്സെത്വാ ഇദാനി ആരഞ്ഞകാനം സീമാപരിച്ഛേദം ദസ്സെന്തോ ‘‘അഗാമകേ ചേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ അഗാമകേ ചേതി ഗാമനിഗമനഗരസീമാഹി അപരിച്ഛിന്നേ അടവിപ്പദേസേ. അഥ വാ അഗാമകേ ചേതി വിജ്ഝാടവിസദിസേ അരഞ്ഞേ ഭിക്ഖു വസതി, അഥസ്സ ഠിതോകാസതോ സമന്താ സത്തബ്ഭന്തരാ സമാനസംവാസകസീമാതി അത്ഥോ. അയം സീമാ തിചീവരവിപ്പവാസപരിഹാരമ്പി ലഭതി. തത്ഥ ഏകം അബ്ഭന്തരം അട്ഠവീസതി ഹത്ഥപ്പമാണം ഹോതി. മജ്ഝേ ഠിതസ്സ സമന്താ സത്തബ്ഭന്തരാ വിനിബ്ബേധേന ചുദ്ദസ ഹൊന്തി. സചേ ദ്വേ സങ്ഘാ വിസും വിനയകമ്മാനി കരൊന്തി, ദ്വിന്നം സത്തബ്ഭന്തരാനം അന്തരേ അഞ്ഞം ഏകം സത്തബ്ഭന്തരം ഉപചാരത്ഥായ ഠപേതബ്ബം. സേസാ സത്തബ്ഭന്തരസീമകഥാ മഹാവിഭങ്ഗേ ഉദോസിതസിക്ഖാപദവണ്ണനായം വുത്തനയേന ഗഹേതബ്ബാ.
സബ്ബാ ഭിക്ഖവേ നദീ അസീമാതി യാ കാചി നദീലക്ഖണപ്പത്താ നദീ നിമിത്താനി കിത്തെത്വാ ‘‘ഏതം ബദ്ധസീമം കരോമാ’’തി കതാപി അസീമാവ ഹോതി, സാ പന അത്തനോ സഭാവേനേവ ബദ്ധസീമാസദിസാ, സബ്ബമെത്ഥ സങ്ഘകമ്മം കാതും വട്ടതി. സമുദ്ദജാതസ്സരേസുപി ഏസേവ നയോ. എത്ഥ ച ജാതസ്സരോ നാമ യേന കേനചി ഖണിത്വാ അകതോ സയംജാതസൊബ്ഭോ സമന്തതോ ആഗതേന ഉദകേന പൂരിതോ തിട്ഠതി.
ഏവം ‘‘നദിയാ വാ ഭിക്ഖവേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ യം മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ സമന്താ ഉദകുക്ഖേപാതി യം ഠാനം മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ സമന്തതോ ഉദകുക്ഖേപേന പരിച്ഛിന്നം. കഥം പന ഉദകം ഉക്ഖിപിതബ്ബം? യഥാ അക്ഖധുത്താ ദാരുഗുളം ഖിപന്തി, ഏവം ഉദകം വാ വാലികം വാ ഹത്ഥേന ഗഹെത്വാ ഥാമമജ്ഝിമേന പുരിസേന സബ്ബഥാമേന ഖിപിതബ്ബം. യത്ഥ ഏവം ഖിത്തം ഉദകം വാ വാലികാ വാ പതതി, അയമേകോ ഉദകുക്ഖേപോ. തസ്സ അന്തോ ഹത്ഥപാസം
എത്ഥ ച സചേ നദീ നാതിദീഘാ ഹോതി, പഭവതോ പട്ഠായ യാവ മുഖദ്വാരാ സബ്ബത്ഥ സങ്ഘോ നിസീദതി, ഉദകുക്ഖേപസീമാകമ്മം നത്ഥി, സകലാപി നദീ ഏതേസംയേവ ഭിക്ഖൂനം പഹോതി. യം പന മഹാസുമത്ഥേരേന വുത്തം ‘‘യോജനം പവത്തമാനായേവ നദീ, തത്രാപി ഉപരി അദ്ധയോജനം പഹായ ഹെട്ഠാ അദ്ധയോജനേ കമ്മം കാതും വട്ടതീ’’തി, തം മഹാപദുമത്ഥേരേനേവ പടിക്ഖിത്തം. ഭഗവതാ ഹി ‘‘തിമണ്ഡലം പടിച്ഛാദെത്വാ യത്ഥ കത്ഥചി ഉത്തരന്തിയാ ഭിക്ഖുനിയാ അന്തരവാസകോ തേമിയതീ’’തി ഇദം നദിയാ പമാണം വുത്തം, ന യോജനം വാ അദ്ധയോജനം വാ. തസ്മാ യാ ഇമസ്സ സുത്തസ്സ വസേന പുബ്ബേ വുത്തലക്ഖണാ നദീ, തസ്സാ പഭവതോ പട്ഠായ സങ്ഘകമ്മം കാതും വട്ടതീതി. സചേ പനെത്ഥ ബഹൂ ഭിക്ഖൂ വിസും വിസും കമ്മം കരൊന്തി, സബ്ബേഹി അത്തനോ ച അഞ്ഞേസഞ്ച ഉദകുക്ഖേപപരിച്ഛേദസ്സ അന്തരാ അഞ്ഞോ ഉദകുക്ഖേപോ സീമന്തരികത്ഥായ ഠപേതബ്ബോ. തതോ അധികം വട്ടതിയേവ, ഊനകം പന ന വട്ടതീതി വുത്തം. ജാതസ്സരസമുദ്ദേസുപി ഏസേവ നയോ.
നദിയാ പന കമ്മം കരിസ്സാമാതി ഗതേഹി സചേ നദീ പരിപുണ്ണാ ഹോതി സമതിത്തികാ, ഉദകസാടികം നിവാസെത്വാപി അന്തോനദിയംയേവ കമ്മം കാതബ്ബം. സചേ ന സക്കൊന്തി, നാവായപി ഠത്വാ കാതബ്ബം. ഗച്ഛന്തിയാ പന നാവായ കാതും ന വട്ടതി. കസ്മാ? ഉദകുക്ഖേപമത്തമേവ ഹി സീമാ, തം നാവാ സീഘമേവ അതിക്കാമേതി. ഏവം സതി അഞ്ഞിസ്സാ സീമായ ഞത്തി അഞ്ഞിസ്സാ അനുസാവനാ ഹോതി, തസ്മാ നാവം അരിത്തേന വാ ഠപെത്വാ പാസാണേ വാ ലമ്ബിത്വാ
സചേ പന രുക്ഖസ്സ സാഖാ വാ തതോ നിക്ഖന്തപാരോഹോ
നദിയം സേതും കരൊന്തി, സചേ അന്തോനദിയംയേവ സേതു വാ സേതുപാദാ വാ, സേതുമ്ഹി ഠിതേഹി കമ്മം കാതും വട്ടതി. സചേ പന സേതു വാ സേതുപാദാ വാ ബഹിതീരേ പതിട്ഠിതാ, കമ്മം കാതും ന വട്ടതി, സീമം സോധെത്വാ കാതബ്ബം. അഥ സേതുപാദാ അന്തോ, സേതു പന ഉഭിന്നമ്പി തീരാനം ഉപരിആകാസേ ഠിതോ, വട്ടതി. അന്തോനദിയം പാസാണോ വാ ദീപകോ വാ ഹോതി, തസ്സ യത്തകം പദേസം പുബ്ബേ വുത്തപ്പകാരേ പകതിവസ്സകാലേ വസ്സാനസ്സ ചതൂസു മാസേസു ഉദകം ഒത്ഥരതി, സോ നദീസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി. അതിവുട്ഠികാലേ പന ഓഘേന ഒത്ഥടോകാസോ ന ഗഹേതബ്ബോ, സോ ഹി ഗാമസീമാസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി.
നദിതോ മാതികം നീഹരന്താ നദിയം ആവരണം കരൊന്തി, തഞ്ചേ ഒത്ഥരിത്വാ വാ വിനിബ്ബിജ്ഝിത്വാ വാ ഉദകം ഗച്ഛതി, സബ്ബത്ഥ പവത്തനട്ഠാനേ കമ്മം കാതും വട്ടതി. സചേ പന ആവരണേന വാ കൊട്ടകബന്ധനേന വാ സോതം പച്ഛിജ്ജതി, ഉദകം നപ്പവത്തതി, അപ്പവത്തനട്ഠാനേ കമ്മം കാതും ന വട്ടതി. ആവരണമത്ഥകേപി കാതും ന വട്ടതി. സചേ കോചി ആവരണപ്പദേസോ പുബ്ബേ വുത്തപാസാണദീപകപ്പദേസോ വിയ ഉദകേന അജ്ഝൊത്ഥരിയതി, തത്ഥ വട്ടതി. സോ ഹി നദീസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി. നദിം വിനാസെത്വാ തളാകം കരൊന്തി, ഹെട്ഠാ പാളി ബദ്ധാ, ഉദകം ആഗന്ത്വാ തളാകം പൂരെത്വാ തിട്ഠതി, എത്ഥ കമ്മം കാതും ന വട്ടതി. ഉപരി പവത്തനട്ഠാനേ ഹെട്ഠാ ച ഛഡ്ഡിതമോദകം നദിം ഒത്ഥരിത്വാ സന്ദനട്ഠാനതോ പട്ഠായ വട്ടതി. ദേവേ അവസ്സന്തേ ഹേമന്തഗിമ്ഹേസു വാ സുക്ഖനദിയാപി വട്ടതി. നദിതോ നീഹടമാതികായ ന വട്ടതി. സചേ
സമുദ്ദേപി
ജാതസ്സരേ കമ്മം കരൊന്തേഹിപി യത്ഥ പുബ്ബേ വുത്തപ്പകാരേ വസ്സകാലേ വസ്സേ പച്ഛിന്നമത്തേ പിവിതും വാ ഹത്ഥപാദേ വാ ധോവിതും ഉദകം ന ഹോതി, സുക്ഖതി, അയം ന ജാതസ്സരോ, ഗാമഖെത്തസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി, തത്ഥ കമ്മം ന കാതബ്ബം. യത്ഥ പന വുത്തപ്പകാരേ വസ്സകാലേ ഉദകം സന്തിട്ഠതി, അയമേവ ജാതസ്സരോ. തസ്സ യത്തകേ പദേസേ വസ്സാനം ചാതുമാസേ ഉദകം തിട്ഠതി, തത്ഥ കമ്മം കാതും വട്ടതി. സചേ ഗമ്ഭീരം ഉദകം, അട്ടകം ബന്ധിത്വാ തത്ഥ ഠിതേഹിപി ജാതസ്സരസ്സ അന്തോ ജാതരുക്ഖമ്ഹി ബദ്ധഅട്ടകേപി കാതും വട്ടതി. പിട്ഠിപാസാണദീപകേസു പനെത്ഥ നദിയം വുത്തസദിസോവ വിനിച്ഛയോ. സമവസ്സദേവകാലേ പഹോനകജാതസ്സരോ പന സചേപി ദുബ്ബുട്ഠികാലേ വാ ഗിമ്ഹഹേമന്തേസു വാ സുക്ഖതി, നിരുദകോ ഹോതി, തത്ഥ സങ്ഘകമ്മം കാതും വട്ടതി. യം അന്ധകട്ഠകഥായം വുത്തം ‘‘സബ്ബോ ജാതസ്സരോ സുക്ഖോ അനോദകോ
സചേ പന തം പൂരെത്വാ ഥലം വാ കരൊന്തി, ഏകസ്മിം ദിസാഭാഗേ പാളിം ബന്ധിത്വാ സബ്ബമേവ തം മഹാതളാകം വാ കരൊന്തി, സബ്ബോപി അജാതസ്സരോ ഹോതി, ഗാമസീമാസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി. ലോണീപി ജാതസ്സരസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി. വസ്സികേ ചത്താരോ മാസേ ഉദകട്ഠാനോകാസേ കമ്മം കാതും വട്ടതീതി.
൧൪൮. സീമായ സീമം സമ്ഭിന്ദന്തീതി അത്തനോ സീമായ പരേസം ബദ്ധസീമം സമ്ഭിന്ദന്തി. സചേ ഹി പോരാണകസ്സ വിഹാരസ്സ പുരത്ഥിമായ ദിസായ അമ്ബോ ചേവ ജമ്ബൂ ചാതി ദ്വേ രുക്ഖാ അഞ്ഞമഞ്ഞം സംസട്ഠവിടപാ ഹൊന്തി, തേസു അമ്ബസ്സ പച്ഛിമദിസാഭാഗേ ജമ്ബൂ. വിഹാരസീമാ ച ജമ്ബും അന്തോ കത്വാ അമ്ബം കിത്തെത്വാ ബദ്ധാ ഹോതി, അഥ പച്ഛാ തസ്സ വിഹാരസ്സ പുരത്ഥിമായ ദിസായ വിഹാരം കത്വാ സീമം ബന്ധന്താ തം അമ്ബം അന്തോ കത്വാ ജമ്ബും കിത്തെത്വാ ബന്ധന്തി, സീമായ
സീമായ സീമം അജ്ഝൊത്ഥരന്തീതി അത്തനോ സീമായ പരേസം ബദ്ധസീമം അജ്ഝൊത്ഥരന്തി;
പരേസം ബദ്ധസീമം സകലം വാ തസ്സാ പദേസം വാ അന്തോ കത്വാ അത്തനോ സീമം ബന്ധന്തി. സീമന്തരികം ഠപെത്വാ സീമം സമ്മന്നിതുന്തി എത്ഥ സചേ പഠമതരം കതസ്സ വിഹാരസ്സ സീമാ അസമ്മതാ ഹോതി, സീമായ ഉപചാരോ ഠപേതബ്ബോ. സചേ സമ്മതാ ഹോതി, പച്ഛിമകോടിയാ ഹത്ഥമത്താ സീമന്തരികാ ഠപേതബ്ബാ. കുരുന്ദിയം വിദത്ഥിമത്തമ്പി, മഹാപച്ചരിയം ചതുരങ്ഗുലമത്തമ്പി വട്ടതീതി വുത്തം. ഏകരുക്ഖോപി ച ദ്വിന്നം സീമാനം നിമിത്തം ഹോതി, സോ പന വഡ്ഢന്തോ സീമാസങ്കരം കരോതി, തസ്മാ ന കാതബ്ബോ.
ഉപോസഥഭേദാദികഥാ
൧൪൯. ചാതുദ്ദസികോ ച പന്നരസികോ ചാതി എത്ഥ ചാതുദ്ദസികസ്സ പുബ്ബകിച്ചേ ‘‘അജ്ജുപോസഥോ ചാതുദ്ദസോ’’തി വത്തബ്ബം.
അധമ്മേന വഗ്ഗന്തിആദീസു അധമ്മേന വഗ്ഗം ഉപോസഥകമ്മം ഹോതി. സചേ പന ചത്താരോപി സന്നിപതിത്വാ പാരിസുദ്ധിഉപോസഥം കരൊന്തി, തയോ വാ ദ്വേ വാ പാതിമൊക്ഖം ഉദ്ദിസന്തി, അധമ്മേന സമഗ്ഗം നാമ ഹോതി. സചേ ചതൂസു ജനേസു ഏകസ്സ പാരിസുദ്ധിം ആഹരിത്വാ തയോ പാതിമൊക്ഖം ഉദ്ദിസന്തി, തീസു വാ ജനേസു ഏകസ്സ പാരിസുദ്ധിം ആഹരിത്വാ ദ്വേ പാരിസുദ്ധിഉപോസഥം കരൊന്തി, ധമ്മേന വഗ്ഗം നാമ ഹോതി. സചേ പന ചത്താരോ ഏകത്ഥ വസന്താ സബ്ബേവ സന്നിപതിത്വാ പാതിമൊക്ഖം ഉദ്ദിസന്തി, തയോ പാരിസുദ്ധിഉപോസഥം കരൊന്തി, ദ്വേ അഞ്ഞമഞ്ഞം പാരിസുദ്ധിഉപോസഥം കരൊന്തി, ധമ്മേന സമഗ്ഗം നാമ ഹോതീതി.
പാതിമൊക്ഖുദ്ദേസകഥാ
൧൫൦. നിദാനം ഉദ്ദിസിത്വാ അവസേസം സുതേന സാവേതബ്ബന്തി ‘‘സുണാതു മേ ഭന്തേ സങ്ഘോ…പേ॰… ആവികതാ ഹിസ്സ ഫാസു ഹോതീ’’തി ഇമം നിദാനം ഉദ്ദിസിത്വാ ‘‘ഉദ്ദിട്ഠം ഖോ ആയസ്മന്തോ നിദാനം, തത്ഥായസ്മന്തേ പുച്ഛാമി – കച്ചിത്ഥ പരിസുദ്ധാ, ദുതിയമ്പി പുച്ഛാമി…പേ॰… ഏവമേതം
സവരഭയന്തി അടവിമനുസ്സഭയം. രാജന്തരായോതിആദീസു സചേ ഭിക്ഖൂസു ‘‘ഉപോസഥം കരിസ്സാമാ’’തി നിസിന്നേസു രാജാ ആഗച്ഛതി, അയം രാജന്തരായോ. ചോരാ ആഗച്ഛന്തി, അയം ചോരന്തരായോ. ദവദാഹോ വാ ആഗച്ഛതി, ആവാസേ വാ അഗ്ഗി ഉട്ഠഹതി, അയം അഗ്ഗന്തരായോ. മേഘോ വാ ഉട്ഠേതി, ഓഘോ വാ ആഗച്ഛതി, അയം ഉദകന്തരായോ. ബഹൂ മനുസ്സാ ആഗച്ഛന്തി, അയം മനുസ്സന്തരായോ. ഭിക്ഖും യക്ഖോ ഗണ്ഹാതി, അയം അമനുസ്സന്തരായോ. ബ്യഗ്ഘാദയോ ചണ്ഡമിഗാ ആഗച്ഛന്തി, അയം വാളന്തരായോ. ഭിക്ഖും സപ്പാദയോ ഡംസന്തി, അയം സരീസപന്തരായോ. ഭിക്ഖു ഗിലാനോ വാ ഹോതി, കാലം വാ കരോതി, വേരിനോ വാ തം മാരേതുകാമാ ഗണ്ഹന്തി, അയം
അനജ്ഝിട്ഠാതി അനാണത്താ അയാചിതാ വാ. അജ്ഝേസനാ ചെത്ഥ സങ്ഘേന സമ്മതധമ്മജ്ഝേസകായത്താ വാ സങ്ഘത്ഥേരായത്താ വാ, തസ്മിം ധമ്മജ്ഝേസകേ അസതി സങ്ഘത്ഥേരം ആപുച്ഛിത്വാ വാ തേന യാചിതോ വാ ഭാസിതും ലഭതി. സങ്ഘത്ഥേരേനാപി സചേ വിഹാരേ ബഹൂ ധമ്മകഥികാ ഹൊന്തി, വാരപടിപാടിയാ വത്തബ്ബാ – ‘‘ത്വം ധമ്മം ഭണ, ധമ്മം കഥേഹി, ധമ്മദാനം ദേഹീ’’തി വാ വുത്തേന തീഹിപി വിധീഹി ധമ്മോ ഭാസിതബ്ബോ. ‘‘ഓസാരേഹീ’’തി വുത്തോ പന ഓസാരേതുമേവ ലഭതി, ‘‘കഥേഹീ’’തി വുത്തോ കഥേതുമേവ, ‘‘സരഭഞ്ഞം ഭണാഹീ’’തി വുത്തോ സരഭഞ്ഞമേവ. സങ്ഘത്ഥേരോപി ച ഉച്ചതരേ ആസനേ നിസിന്നോ യാചിതും ന ലഭതി. സചേ ഉപജ്ഝായോ ചേവ സദ്ധിവിഹാരികോ ച ഹൊന്തി, ഉപജ്ഝായോ ച നം ഉച്ചാസനേ നിസിന്നോ ‘‘ഭണാഹീ’’തി വദതി, സജ്ഝായം അധിട്ഠഹിത്വാ ഭണിതബ്ബം. സചേ പനെത്ഥ ദഹരാ ഭിക്ഖൂ ഹൊന്തി, തേസം ‘‘ഭണാമീ’’തി ഭണിതബ്ബം.
സചേ വിഹാരേ സങ്ഘത്ഥേരോ അത്തനോയേവ നിസ്സിതകേ ഭണാപേതി, അഞ്ഞേ മധുരഭാണകേപി നാജ്ഝേസതി, സോ അഞ്ഞേഹി വത്തബ്ബോ – ‘‘ഭന്തേ അസുകം നാമ ഭണാപേമാ’’തി. സചേ ‘‘ഭണാപേഥാ’’തി വാ വദതി, തുണ്ഹീ വാ ഹോതി, ഭണാപേതും വട്ടതി. സചേ പന പടിബാഹതി, ന ഭണാപേതബ്ബം. യദി അനാഗതേയേവ സങ്ഘത്ഥേരേ ധമ്മസവനം ആരദ്ധം, പുന ആഗതേ ഠപെത്വാ ആപുച്ഛനകിച്ചം
ഉപനിസിന്നകഥായപി സങ്ഘത്ഥേരോവ സാമീ, തസ്മാ തേന സയം വാ കഥേതബ്ബം, അഞ്ഞോ വാ ഭിക്ഖു ‘‘കഥേഹീ’’തി വത്തബ്ബോ, നോ ച ഖോ ഉച്ചതരേ ആസനേ നിസിന്നേന. മനുസ്സാനം പന ‘‘ഭണാഹീ’’തി വത്തും വട്ടതി. മനുസ്സാ അത്തനോ ജാനനകഭിക്ഖും ആപുച്ഛന്തി, തേന ഥേരം ആപുച്ഛിത്വാ കഥേതബ്ബം. സചേ സങ്ഘത്ഥേരോ ‘‘ഭന്തേ ഇമേ പഞ്ഹം പുച്ഛന്തീ’’തി പുട്ഠോ ‘‘കഥേഹീ’’തി
സജ്ഝായം കരൊന്തേനാപി ഥേരോ ആപുച്ഛിതബ്ബോയേവ. ഏകം ആപുച്ഛിത്വാ സജ്ഝായന്തസ്സ അപരോ ആഗച്ഛതി, പുന ആപുച്ഛനകിച്ചം നത്ഥി. സചേ വിസ്സമിസ്സാമീതി ഠപിതസ്സ ആഗച്ഛതി, പുന ആരഭന്തേനാപി ആപുച്ഛിതബ്ബം. സങ്ഘത്ഥേരേ അനാഗതേയേവ ആരദ്ധം സജ്ഝായന്തസ്സാപി ഏസേവ നയോ. ഏകേന സങ്ഘത്ഥേരേന ‘‘മം അനാപുച്ഛാപി യഥാസുഖം സജ്ഝായാഹീ’’തി അനുഞ്ഞാതേ യഥാസുഖം സജ്ഝായിതും വട്ടതി. അഞ്ഞസ്മിം പന ആഗതേ തം ആപുച്ഛിത്വാവ സജ്ഝായിതബ്ബം.
൧൫൧. അത്തനാ വാ അത്താനം സമ്മന്നിതബ്ബംതി അത്തനാ വാ അത്താ സമ്മന്നിതബ്ബോ; പുച്ഛന്തേന പന പരിസം ഓലോകെത്വാ സചേ അത്തനോ ഉപദ്ദവോ നത്ഥി, വിനയോ പുച്ഛിതബ്ബോ.
൧൫൩. കതേപി ഓകാസേ പുഗ്ഗലം തുലയിത്വാതി ‘‘അത്ഥി നു ഖോ മേ ഇതോ ഉപദ്ദവോ, നത്ഥീ’’തി ഏവം ഉപപരിക്ഖിത്വാ. പുരമ്ഹാകന്തി പഠമം അമ്ഹാകം. പടികച്ചേവാതി പഠമതരമേവ. പുഗ്ഗലം തുലയിത്വാ ഓകാസം കാതുന്തി ‘‘ഭൂതമേവ നു ഖോ ആപത്തിം വദതി, അഭൂത’’ന്തി ഏവം ഉപപരിക്ഖിത്വാ ഓകാസം കാതും അനുജാനാമീതി അത്ഥോ.
അധമ്മകമ്മപടിക്കോസനാദികഥാ
൧൫൪. അധമ്മകമ്മം വുത്തനയമേവ. പടിക്കോസിതുന്തി വാരേതും. ദിട്ഠിമ്പി ആവികാതുന്തി ‘‘അധമ്മകമ്മം ഇദം ന മേ ഖമതീ’’തി ഏവം അഞ്ഞസ്സ സന്തികേ അത്തനോ ദിട്ഠിം പകാസേതും. ചതൂഹി പഞ്ചഹീതിആദി സഞ്ചിച്ച ന സാവെന്തീതി യഥാ ന സുണന്തി ഏവം ഭണിസ്സാമാതി സഞ്ചിച്ച സണികം ഉദ്ദിസന്തി.
൧൫൫. ഥേരാധികന്തി ഥേരാധീനം; ഥേരായത്തം ഭവിതുന്തി അത്ഥോ. ‘‘ഥേരാധെയ്യ’’ന്തിപി പാഠോ, തസ്മാ ഥേരേന സയം വാ ഉദ്ദിസിതബ്ബം, അഞ്ഞോ വാ അജ്ഝേസിതബ്ബോ. അജ്ഝേസനവിധാനഞ്ചെത്ഥ ധമ്മജ്ഝേസനേ വുത്തനയമേവ. സോ ന ജാനാതി ഉപോസഥം വാതിആദീസു ചാതുദ്ദസികപന്നരസികഭേദേന ദുവിധം, സങ്ഘഉപോസഥാദിഭേദേന നവവിധഞ്ച ഉപോസഥം ന ജാനാതി, ചതുബ്ബിധം ഉപോസഥകമ്മം ന ജാനാതി, ദുവിധം പാതിമൊക്ഖം ന ജാനാതി, നവവിധം പാതിമൊക്ഖുദ്ദേസം ന ജാനാതി. യോ തത്ഥ ഭിക്ഖു ബ്യത്തോ പടിബലോതി എത്ഥ കിഞ്ചാപി ദഹരസ്സാപി ബ്യത്തസ്സ പാതിമൊക്ഖോ അനുഞ്ഞാതോ. അഥ ഖോ എത്ഥ
സാമന്താ ആവാസാതി സാമന്തം ആവാസം. സജ്ജുകന്തി തദഹേവ ആഗമനത്ഥായ. നവം ഭിക്ഖും ആണാപേതുന്തി എത്ഥ യോ സക്കോതി ഉഗ്ഗഹേതും, ഏവരൂപോ ആണാപേതബ്ബോ, ന ബാലോ.
പക്ഖഗണനാദിഉഗ്ഗഹണാനുജാനനകഥാ
൧൫൬. കതിമീ ഭന്തേതി എത്ഥ കതീനം പൂരണീതി കതിമീ. കാലവതോതി കാലസ്സേവ; പഗേവാതി അത്ഥോ.
൧൫൮. യം കാലം സരതീതി എത്ഥ സായമ്പി ‘‘അജ്ജുപോസഥോ സമന്നാഹരഥാ’’തി ആരോചേതും വട്ടതി.
൧൫൯. ഥേരേന ഭിക്ഖുനാ നവം ഭിക്ഖും ആണാപേതുന്തി എത്ഥാപി കിഞ്ചി കമ്മം കരൊന്തോ വാ സദാകാലമേവ ഏകോ വാ ഭാരനിത്ഥരണകോ വാ സരഭാണകധമ്മകഥികാദീസു അഞ്ഞതരോ വാ ന ഉപോസഥാഗാരസമ്മജ്ജനത്ഥം ആണാപേതബ്ബോ, അവസേസാ പന വാരേന ആണാപേതബ്ബാ. സചേ ആണത്തോ സമ്മുഞ്ജനിം താവകാലികമ്പി ന ലഭതി, സാഖാഭങ്ഗം കപ്പിയം കാരെത്വാ സമ്മജ്ജിതബ്ബം, തമ്പി അലഭന്തസ്സ ലദ്ധകപ്പിയം ഹോതി.
൧൬൦. ആസനപഞ്ഞാപനാണത്തിയമ്പി
൧൬൧. പദീപകരണേപി വുത്തനയേനേവ ആണാപേതബ്ബോ. ആണാപെന്തേന ച ‘‘അമുകസ്മിം നാമ ഓകാസേ തേലം വാ വട്ടി വാ കപല്ലികാ വാ അത്ഥി, തം ഗഹെത്വാ കരോഹീ’’തി വത്തബ്ബോ. സചേ തേലാദീനി നത്ഥി, പരിയേസിതബ്ബാനി, പരിയേസിത്വാ അലഭന്തസ്സ ലദ്ധകപ്പിയം ഹോതി. അപിച കപാലേ അഗ്ഗിപി ജാലേതബ്ബോ.
ദിസംഗമികാദിവത്ഥുകഥാ
൧൬൩. സങ്ഗഹേതബ്ബോതി ‘‘സാധു ഭന്തേ ആഗതാത്ഥ, ഇധ ഭിക്ഖാ സുലഭാ സൂപബ്യഞ്ജനം അത്ഥി, വസഥ അനുക്കണ്ഠമാനാ’’തി ഏവം പിയവചനേന സങ്ഗഹേതബ്ബോ. പുനപ്പുനം തഥാകരണവസേന അനുഗ്ഗഹേതബ്ബോ. ‘‘ആമ വസിസ്സാമീ’’തി പടിവചനദാപനേന ഉപലാപേതബ്ബോ. അഥ വാ ചതൂഹി പച്ചയേഹി സങ്ഗഹേതബ്ബോ ചേവ അനുഗ്ഗഹേതബ്ബോ ച. പിയവചനേന ഉപലാപേതബ്ബോ, കണ്ണസുഖം ആലപിതബ്ബോതി അത്ഥോ. ചുണ്ണാദീഹി ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ. ആപത്തി ദുക്കടസ്സാതി സചേ സകലോപി സങ്ഘോ ന കരോതി, സബ്ബേസം ദുക്കടം. ഇധ നേവ ഥേരാ ന ദഹരാ മുച്ചന്തി, സബ്ബേഹി വാരേന ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ. അത്തനോ വാരേ അനുപട്ഠഹന്തസ്സ ആപത്തി. തേന പന മഹാഥേരാനം പരിവേണസമ്മജ്ജനദന്തകട്ഠദാനാദീനി ന സാദിതബ്ബാനി. ഏവമ്പി സതി മഹാഥേരേഹി സായംപാതം ഉപട്ഠാനം ആഗന്തബ്ബം. തേന പന തേസം ആഗമനം ഞത്വാ പഠമതരം മഹാഥേരാനം ഉപട്ഠാനം ഗന്തബ്ബം. സചസ്സ സദ്ധിംചരാ ഭിക്ഖുഉപട്ഠാകാ അത്ഥി, ‘‘മയ്ഹം ഉപട്ഠാകാ അത്ഥി, തുമ്ഹേ അപ്പൊസ്സുക്കാ വിഹരഥാ’’തി വത്തബ്ബം. അഥാപിസ്സ സദ്ധിംചരാ നത്ഥി, തസ്മിംയേവ പന വിഹാരേ ഏകോ വാ ദ്വേ വാ വത്തസമ്പന്നാ വദന്തി ‘‘മയം ഥേരസ്സ കത്തബ്ബം കരിസ്സാമ, അവസേസാ ഫാസു വിഹരന്തൂ’’തി സബ്ബേസം അനാപത്തി.
സോ ആവാസോ ഗന്തബ്ബോതി ഉപോസഥകരണത്ഥായ അന്വദ്ധമാസം ഗന്തബ്ബോ. സോ ച ഖോ ഉതുവസ്സേയേവ, വസ്സാനേ പന യം കത്തബ്ബം, തം ദസ്സേതും ‘‘വസ്സം വസന്തി ബാലാ അബ്യത്താ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ന ഭിക്ഖവേ തേഹി ഭിക്ഖൂഹി തസ്മിം ആവാസേ വസ്സം വസിതബ്ബന്തി പുരിമികായ പാതിമൊക്ഖുദ്ദേസകേന വിനാ ന വസ്സം ഉപഗന്തബ്ബം. സചേ സോ വസ്സൂപഗതാനം പക്കമതി
പാരിസുദ്ധിദാനകഥാ
൧൬൪. കായേന വിഞ്ഞാപേതീതി പാരിസുദ്ധിദാനം യേന കേനചി അങ്ഗപച്ചങ്ഗേന വിഞ്ഞാപേതി ജാനാപേതി; വാചം പന നിച്ഛാരേതും സക്കൊന്തോ വാചായ വിഞ്ഞാപേതി; ഉഭയഥാ സക്കൊന്തോ കായവാചാഹി. സങ്ഘേന തത്ഥ ഗന്ത്വാ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോതി സചേ ബഹൂ താദിസാ ഗിലാനാ ഹൊന്തി, സങ്ഘേന പടിപാടിയാ ഠത്വാ സബ്ബേ ഹത്ഥപാസേ കാതബ്ബാ. സചേ ദൂരേ ദൂരേ ഹൊന്തി, സങ്ഘോ നപ്പഹോതി, തം
തത്ഥേവ പക്കമതീതി സങ്ഘമജ്ഝം അനാഗന്ത്വാ തതോവ കത്ഥചി ഗച്ഛതി. സാമണേരോ പടിജാനാതീതി ‘‘സാമണേരോ അഹ’’ന്തി ഏവം പടിജാനാതി; ഭൂതംയേവ വാ സാമണേരഭാവം ആരോചേതി, പച്ഛാ വാ സാമണേരഭൂമിയം തിട്ഠതീതി അത്ഥോ. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ.
സങ്ഘപ്പത്തോ പക്കമതീതി സബ്ബന്തിമേന പരിച്ഛേദേന ഉപോസഥത്ഥായ സന്നിപതിതാനം ചതുന്നം ഭിക്ഖൂനം ഹത്ഥപാസം പത്വാ പക്കമതി. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ. എത്ഥ ച ഏകേന ബഹൂനമ്പി ആഹടാ പാരിസുദ്ധി ആഹടാവ ഹോതി. സചേ പന സോ അന്തരാമഗ്ഗേ അഞ്ഞം ഭിക്ഖും ദിസ്വാ യേസം അനേന പാരിസുദ്ധി ഗഹിതാ, തേസഞ്ച അത്തനോ ച പാരിസുദ്ധിം ദേതി, തസ്സേവ പാരിസുദ്ധി ആഗച്ഛതി, ഇതരാ പന ബിലാളസങ്ഖലികപാരിസുദ്ധി നാമ ഹോതി. സാ ന ആഗച്ഛതി.
സുത്തോ ന ആരോചേതീതി ആഗന്ത്വാ സുപതി, ‘‘അസുകേന പാരിസുദ്ധി ദിന്നാ’’തി ന ആരോചേതി. പാരിസുദ്ധിഹാരകസ്സ അനാപത്തീതി എത്ഥ സചേ സഞ്ചിച്ച നാരോചേതി, ദുക്കടം ആപജ്ജതി, പാരിസുദ്ധി പന ആഹടാവ ഹോതി. അസഞ്ചിച്ച അനാരോചിതത്താ പനസ്സ അനാപത്തി, ഉഭിന്നമ്പി ച ഉപോസഥോ കതോയേവ ഹോതി.
ഛന്ദദാനകഥാ
൧൬൫. ഛന്ദദാനേപി പാരിസുദ്ധിം ദെന്തേന ഛന്ദമ്പി ദാതുന്തി എത്ഥ സചേ പാരിസുദ്ധിമേവ ദേതി ന ഛന്ദം, ഉപോസഥോ കതോ ഹോതി. യം പന സങ്ഘോ അഞ്ഞം കമ്മം കരോതി, തം അകതം ഹോതി. ഛന്ദമേവ ദേതി ന പാരിസുദ്ധിം, ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ഉപോസഥോപി കമ്മമ്പി കതമേവ ഹോതി, ഛന്ദദായകസ്സ പന ഉപോസഥോ അകതോ ഹോതി. സചേപി കോചി ഭിക്ഖു നദിയാ വാ സീമായ വാ ഉപോസഥം അധിട്ഠഹിത്വാ ആഗച്ഛതി, ‘‘കതോ മയാ ഉപോസഥോ’’തി അച്ഛിതും ന ലഭതി, സാമഗ്ഗീ വാ ഛന്ദോ വാ ദാതബ്ബോ.
൧൬൭. സരതിപി ഉപോസഥം നപി സരതീതി ഏകദാ സരതി, ഏകദാ ന സരതി. അത്ഥി നേവ സരതീതി യോ ഏകന്തം നേവ സരതി, തസ്സ സമ്മുതിദാനകിച്ചം നത്ഥി. അനാഗച്ഛന്തോപി കമ്മം ന കോപേതി.
സങ്ഘുപോസഥാദികഥാ
൧൬൮. സോ ദേസോ സമ്മജ്ജിത്വാതി തം ദേസം സമ്മജ്ജിത്വാ, ഉപയോഗത്ഥേ പച്ചത്തം. പാനീയം പരിഭോജനീയന്തിആദി പന ഉത്താനത്ഥമേവ
‘‘സമ്മജ്ജനീ പദീപോ ച, ഉദകം ആസനേന ച;
ഉപോസഥസ്സ ഏതാനി, പുബ്ബകരണന്തി വുച്ചതി’’.
ഇതി ഇമാനി ചത്താരി ‘‘പുബ്ബകരണ’’ന്തി അക്ഖാതാനി.
‘‘ഛന്ദപാരിസുദ്ധിഉതുക്ഖാനം, ഭിക്ഖുഗണനാ ച ഓവാദോ;
ഉപോസഥസ്സ ഏതാനി, പുബ്ബകിച്ചന്തി വുച്ചതി.
ഇതി ഇമാനി പഞ്ച പുബ്ബകരണതോ പച്ഛാ കത്തബ്ബാനി ‘‘പുബ്ബകിച്ച’’ന്തി അക്ഖാതാനി.
‘‘ഉപോസഥോ യാവതികാ ച ഭിക്ഖൂ കമ്മപ്പത്താ,
സഭാഗാപത്തിയോ ച ന വിജ്ജന്തി;
വജ്ജനീയാ ച പുഗ്ഗലാ തസ്മിം ന ഹൊന്തി,
പത്തകല്ലന്തി വുച്ചതി’’.
ഇതി
തേഹി സദ്ധിന്തി തേഹി ആഗതേഹി സദ്ധിം ഏതാനി പുബ്ബകരണാദീനി കത്വാ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. അജ്ജ മേ ഉപോസഥോതി എത്ഥ സചേ പന്നരസോ ഹോതി, ‘‘അജ്ജ മേ ഉപോസഥോ പന്നരസോ’’തിപി അധിട്ഠാതും വട്ടതി. ചാതുദ്ദസികേപി ഏസേവ നയോ.
ആപത്തിപടികമ്മവിധികഥാ
൧൬൯. ഭഗവതാ പഞ്ഞത്തം ‘‘ന സാപത്തികേന ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ’’തി ഇദം ‘‘യസ്സ സിയാ ആപത്തീ’’തിആദിവചനേനേവ പാരിസുദ്ധിദാനപഞ്ഞാപനേന ച പാരിസുദ്ധിഉപോസഥപഞ്ഞാപനേന ച പഞ്ഞത്തം ഹോതീതി വേദിതബ്ബം. ഇത്ഥന്നാമം ആപത്തിന്തി ഥുല്ലച്ചയാദീസു ഏകിസ്സാ നാമം ഗഹെത്വാ ‘‘ഥുല്ലച്ചയം ആപത്തിം പാചിത്തിയം ആപത്തി’’ന്തി ഏവം വത്തബ്ബം. തം പടിദേസേമീതി ഇദം ‘‘തം തുമ്ഹമൂലേ, തം തുയ്ഹമൂലേ പടിദേസേമീ’’തി വുത്തേപി സുവുത്തമേവ ഹോതി. പസ്സസീതി ഇദഞ്ച ‘‘പസ്സസി ആവുസോ തം ആപത്തിം, പസ്സഥ ഭന്തേ തം ആപത്തി’’ന്തി ഏവം വത്തബ്ബം. ആമ പസ്സാമീതി ഇദം പന ‘‘ആമ ഭന്തേ പസ്സാമി, ആമ ആവുസോ പസ്സാമീ’’തി ഏവം വുത്തമ്പി സുവുത്തമേവ ഹോതി. ആയതിം സംവരെയ്യാസീതി എത്ഥ പന സചേ വുഡ്ഢതരോ ‘‘ആയതിം സംവരെയ്യാഥാ’’തി വത്തബ്ബോ. ഏവം വുത്തേന പന ‘‘സാധു സുട്ഠു സംവരിസ്സാമീ’’തി
യദാ നിബ്ബേമതികോതി എത്ഥ സചേ പനേസ നിബ്ബേമതികോ ന ഹോതി, വത്ഥും കിത്തെത്വാവ ദേസേതും വട്ടതീതി അന്ധകട്ഠകഥായം വുത്തം. തത്രായം ദേസനാവിധി – സചേ മേഘച്ഛന്നേ സൂരിയേ ‘‘കാലോ നു ഖോ നോ’’തി വേമതികോ ഭുഞ്ജതി, തേന ഭിക്ഖുനാ ‘‘അഹം ഭന്തേ വേമതികോ ഭുഞ്ജിം’’, സചേ കാലോ അത്ഥി, ‘‘സമ്ബഹുലാ ദുക്കടാ ആപത്തിയോ ആപന്നൊമ്ഹി, നോ ചേ അത്ഥി, ‘‘സമ്ബഹുലാ പാചിത്തിയാ ആപന്നൊമ്ഹീ’’തി ഏവം വത്ഥും കിത്തെത്വാ ‘‘അഹം ഭന്തേ യാ തസ്മിം വത്ഥുസ്മിം സമ്ബഹുലാ ദുക്കടാ വാ പാചിത്തിയാ വാ ആപത്തിയോ ആപന്നോ, താ തുമ്ഹമൂലേ പടിദേസേമീ’’തി വത്തബ്ബം. ഏസ നയോ സബ്ബാപത്തീസു.
ന ഭിക്ഖവേ സഭാഗാ ആപത്തീതി എത്ഥ യം ദ്വേപി ജനാ വികാലഭോജനാദിനാ സഭാഗവത്ഥുനാ ആപത്തിം ആപജ്ജന്തി, ഏവരൂപാ വത്ഥുസഭാഗാ ‘‘സഭാഗാ’’തി
൧൭൦. സാമന്തോ ഭിക്ഖു ഏവമസ്സ വചനീയോതി എത്ഥ സഭാഗോയേവ വത്തബ്ബോ. വിസഭാഗസ്സ ഹി വുച്ചമാനേ ഭണ്ഡനകലഹസങ്ഘഭേദാദീനിപി ഹൊന്തി, തസ്മാ തസ്സ അവത്വാ ‘‘ഇതോ വുട്ഠഹിത്വാ പടികരിസ്സാമീ’’തി ആഭോഗം കത്വാ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോതി അന്ധകട്ഠകഥായം വുത്തം.
അനാപത്തിപന്നരസകാദികഥാ
൧൭൨. അനാപത്തിപന്നരസകേ – തേ ന ജാനിംസൂതി സീമം ഒക്കന്താതി വാ ഒക്കമന്തീതി വാതി ന ജാനിംസു. അഥഞ്ഞേ ആവാസികാ ഭിക്ഖൂ ആഗച്ഛന്തീതി ഗാമം വാ അരഞ്ഞം വാ കേനചി കരണീയേന ഗന്ത്വാ തേസം നിസിന്നട്ഠാനം ആഗച്ഛന്തി. വഗ്ഗാ സമഗ്ഗസഞ്ഞിനോതി തേസം സീമം ഒക്കന്തത്താ വഗ്ഗാ; സീമം ഒക്കന്തഭാവസ്സ അജാനനതോ സമഗ്ഗസഞ്ഞിനോ.
൧൭൩. വഗ്ഗാവഗ്ഗസഞ്ഞിപന്നരസകേ – തേ ജാനന്തീതി പബ്ബതേ വാ ഥലേ വാ ഠിതാ സീമം ഒക്കന്തേ വാ ഒക്കമന്തേ വാ പസ്സന്തി. വേമതികപന്നരസകം
൧൭൫. കുക്കുച്ചപകതപന്നരസകേ – യഥാ ഇച്ഛായ അഭിഭൂതോ ‘‘ഇച്ഛാപകതോ’’തി വുച്ചതി, ഏവം പുബ്ബഭാഗേ സന്നിട്ഠാനം കത്വാപി കരണക്ഖണേ അകപ്പിയേ അകപ്പിയസഞ്ഞിതാസങ്ഖാതേന കുക്കുച്ചേന അഭിഭൂതാ ‘‘കുക്കുച്ചപകതാ’’തി വേദിതബ്ബാ.
൧൭൬. ഭേദപുരെക്ഖാരപന്നരസകേ – അകുസലബലവതായ ഥുല്ലച്ചയം വുത്തം.
സീമൊക്കന്തികപെയ്യാലകഥാ
൧൭൭. ആവാസികേനആഗന്തുകപെയ്യാലേ – യഥാ പുരിമേ ആവാസികേനആവാസികപെയ്യാലേ ‘‘തേ ന ജാനന്തി അഥഞ്ഞേ ആവാസികാ’’തിആദി വുത്തം, ഏവം ‘‘തേ ന ജാനന്തി അഥഞ്ഞേ ആഗന്തുകാ’’തിആദിനാ നയേന
൧൭൮. ആവാസികാനം ഭിക്ഖൂനം ചാതുദ്ദസോ ഹോതി, ആഗന്തുകാനം പന്നരസോതി എത്ഥ യേസം പന്നരസോ, തേ തിരോരട്ഠതോ വാ ആഗതാ, അതീതം വാ ഉപോസഥം ചാതുദ്ദസികം അകംസൂതി വേദിതബ്ബാ. ആവാസികാനം അനുവത്തിതബ്ബന്തി ആവാസികേഹി ‘‘അജ്ജുപോസഥോ ചാതുദ്ദസോ’’തി പുബ്ബകിച്ചേ കരിയമാനേ അനുവത്തിതബ്ബം, ന പടിക്കോസിതബ്ബം. ന അകാമാ ദാതബ്ബാതി ന അനിച്ഛായ ദാതബ്ബാ.
ലിങ്ഗാദിദസ്സനകഥാ
൧൭൯. ആവാസികാകാരന്തി ആവാസികാനം ആകാരം. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ. ആകാരോ നാമ യേന തേസം വത്തസമ്പന്നാ വാ ന വാതി ആചാരസണ്ഠാനം ഗയ്ഹതി. ലിങ്ഗം നാമ യം തേ തത്ഥ തത്ഥ ലീനേ ഗമയതി; അദിസ്സമാനേപി ജാനാപേതീതി അത്ഥോ. നിമിത്തം നാമ യം ദിസ്വാ തേ അത്ഥീതി ഞായന്തി. ഉദ്ദേസോ നാമ യേന തേ ഏവരൂപപരിക്ഖാരാതി ഉദ്ദിസന്തി; അപദേസം ലഭന്തീതി അത്ഥോ. സബ്ബമേതം സുപഞ്ഞത്തമഞ്ചപീഠാദീനഞ്ചേവ പദസദ്ദാദീനഞ്ച അധിവചനം, യഥായോഗം പന യോജേതബ്ബം. ആഗന്തുകാകാരാദീസുപി ഏസേവ നയോ. തത്ഥ അഞ്ഞാതകന്തി അഞ്ഞേസം സന്തകം. പാദാനം ധോതം ഉദകനിസ്സേകന്തി പാദാനം ധോതാനം ഉദകനിസ്സേകം. ബഹുവചനസ്സ ഏകവചനം വേദിതബ്ബം. ‘‘പാദാനം ധോതഉദകനിസ്സേക’’ന്തി വാ പാഠോ; പാദാനം ധോവനഉദകനിസ്സേകന്തി അത്ഥോ.
൧൮൦. നാനാസംവാസകാദിവത്ഥൂസു – സമാനസംവാസകദിട്ഠിന്തി ‘‘സമാനസംവാസകാ ഏതേ’’തി ദിട്ഠിം. ന പുച്ഛന്തീതി തേസം ലദ്ധിം നാഭിവിതരന്തീതി നാനാസംവാസകഭാവം മദ്ദിതും അഭിഭവിതും ന സക്കൊന്തി; തം ദിട്ഠിം ന നിസ്സജ്ജാപെന്തീതി അത്ഥോ.
നഗന്തബ്ബഗന്തബ്ബവാരകഥാ
൧൮൧. സഭിക്ഖുകാ ആവാസാതി യസ്മിം ആവാസേ ഉപോസഥകാരകാ ഭിക്ഖൂ അത്ഥി, തമ്ഹാ ആവാസാ യം ന സക്കോതി തദഹേവ ആഗന്തും അഞ്ഞത്ര സങ്ഘേനാതി സങ്ഘപ്പഹോനകേഹി ഭിക്ഖൂഹി വിനാ. അഞ്ഞത്ര അന്തരായാതി പുബ്ബേ വുത്തം ദസവിധം അന്തരായം അനാവാസോതി നവകമ്മസാലാദികോ യോ കോചി പദേസോ. യഥാ ച ആവാസാദയോ ന ഗന്തബ്ബാ; ഏവം സചേ വിഹാരേ ഉപോസഥം കരൊന്തി, ഉപോസഥാധിട്ഠാനത്ഥം സീമാപി നദീപി ന ഗന്തബ്ബാ. സചേ പനെത്ഥ കോചി ഭിക്ഖു ഹോതി, തസ്സ സന്തികം ഗന്തും വട്ടതി. വിസ്സട്ഠഉപോസഥാപി ആവാസാ ഗന്തും വട്ടതി; ഏവം ഗതോ അധിട്ഠാതുമ്പി ലഭതി. ആരഞ്ഞകേനാപി ഭിക്ഖുനാ ഉപോസഥദിവസേ ഗാമേ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ അത്തനോ വിഹാരമേവ ആഗന്തബ്ബം. സചേ അഞ്ഞം വിഹാരം ഒക്കമതി, തത്ഥ ഉപോസഥം കത്വാവ ആഗന്തബ്ബം, അകത്വാ ന വട്ടതി.
൧൮൨. യം ജഞ്ഞാ സക്കോമി അജ്ജേവ ഗന്തുന്തി യം ജാനെയ്യ അജ്ജേവ തത്ഥ ഗന്തും സക്കോമീതി; ഏവരൂപോ ആവാസോ ഗന്തബ്ബോ. തത്ഥ ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം ഉപോസഥം കരൊന്തേനാപി ഹി ഇമിനാ നേവ ഉപോസഥന്തരായോ കതോ ഭവിസ്സതീതി.
വജ്ജനീയപുഗ്ഗലസന്ദസ്സനകഥാ
൧൮൩. ഭിക്ഖുനിയാ നിസിന്നപരിസായാതിആദീസു ഹത്ഥപാസുപഗമനമേവ പമാണം. അഞ്ഞത്ര അവുട്ഠിതായ പരിസായാതി ഇദഞ്ഹി പാരിവാസിയപാരിസുദ്ധിദാനം നാമ പരിസായ വുട്ഠിതകാലതോ പട്ഠായ ന വട്ടതി, അവുട്ഠിതായ പന വട്ടതി. തേനാഹ – ‘‘അഞ്ഞത്ര അവുട്ഠിതായ പരിസായാ’’തി. തസ്സ ലക്ഖണം ഭിക്ഖുനിവിഭങ്ഗേ പരിവാസിയഛന്ദദാനവണ്ണനതോ ഗഹേതബ്ബം. അനുപോസഥേതി ചാതുദ്ദസികോ ച പന്നരസികോ ചാതി ഇമേ ദ്വേ ഉപോസഥേ ഠപെത്വാ അഞ്ഞസ്മിം ദിവസേ. അഞ്ഞത്ര സങ്ഘസാമഗ്ഗിയാതി യാ കോസമ്ബകഭിക്ഖൂനം വിയ ഭിന്നേ സങ്ഘേ പുന സങ്ഘസാമഗ്ഗീ കരിയതി, തഥാരൂപിം സങ്ഘസാമഗ്ഗിം ഠപെത്വാ
ഉപോസഥക്ഖന്ധകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.