൧൦. കോസമ്ബകക്ഖന്ധകം
കോസമ്ബകവിവാദകഥാ
൪൫൧. കോസമ്ബകക്ഖന്ധകേ തം ഭിക്ഖും ആപത്തിയാ അദസ്സനേ ഉക്ഖിപിംസൂതി എത്ഥ അയമനുപുബ്ബികഥാ – ദ്വേ കിര ഭിക്ഖൂ ഏകസ്മിം ആവാസേ വസന്തി വിനയധരോ ച സുത്തന്തികോ ച. തേസു സുത്തന്തികോ ഭിക്ഖു ഏകദിവസം വച്ചകുടിം പവിട്ഠോ ആചമനഉദകാവസേസം ഭാജനേ ഠപെത്വാവ നിക്ഖമി. വിനയധരോ പച്ഛാ പവിട്ഠോ തം ഉദകം ദിസ്വാ നിക്ഖമിത്വാ തം ഭിക്ഖും പുച്ഛി – ‘‘ആവുസോ, തയാ ഇദം ഉദകം ഠപിത’’ന്തി? ‘‘ആമാവുസോ’’തി. ‘‘കിം ത്വം എത്ഥ ആപത്തിഭാവം ന ജാനാസീ’’തി? ‘‘ആമ, ന ജാനാമീ’’തി. ‘‘ഹോതി, ആവുസോ എത്ഥ ആപത്തീ’’തി? ‘‘സചേ ഹോതി, ദേസിസ്സാമീ’’തി. ‘‘സചേ പന തേ, ആവുസോ, അസഞ്ചിച്ച അസതിയാ കതം, നത്ഥി
വിനയധരോപി അത്തനോ നിസ്സിതകാനം ‘‘അയം സുത്തന്തികോ ആപത്തിം ആപജ്ജമാനോപി ന ജാനാതീ’’തി ആരോചേസി. തേ തസ്സ നിസ്സിതകേ ദിസ്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം ഉപജ്ഝായോ ആപത്തിം ആപജ്ജിത്വാപി ആപത്തിഭാവം ന ജാനാതീ’’തി ആഹംസു. തേ ഗന്ത്വാ അത്തനോ ഉപജ്ഝായസ്സ ആരോചേസും. സോ ഏവമാഹ – ‘‘അയം വിനയധരോ പുബ്ബേ അനാപത്തീ’’തി വത്വാ ‘‘ഇദാനി ആപത്തീ’’തി വദതി. മുസാവാദീ ഏസോതി. തേ ഗന്ത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം ഉപജ്ഝായോ മുസാവാദീ’’തി ഏവം അഞ്ഞമഞ്ഞം കലഹം വഡ്ഢയിംസു. തതോ വിനയധരോ ഓകാസം ലഭിത്വാ തസ്സ ആപത്തിയാ അദസ്സനേ ഉക്ഖേപനീയകമ്മം അകാസി. തേന വുത്തം – ‘‘തം ഭിക്ഖും ആപത്തിയാ അദസ്സനേ ഉക്ഖിപിംസൂ’’തി.
൪൫൩. ഭിന്നോ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ ഭിന്നോ ഭിക്ഖുസങ്ഘോതി എത്ഥ ന താവ ഭിന്നോ; അപിച ഖോ യഥാ ദേവേ വുട്ഠേ ‘‘ഇദാനി സസ്സം നിപ്ഫന്ന’’ന്തി വുച്ചതി, അവസ്സഞ്ഹി തം നിപ്ഫജ്ജിസ്സതി, ഏവമേവ ഇമിനാ കാരണേന ആയതിം അവസ്സം ഭിജ്ജിസ്സതി, സോ ച ഖോ കലഹവസേന ന സങ്ഘഭേദവസേന, തസ്മാ ‘‘ഭിന്നോ’’തി വുത്തം. സമ്ഭമഅത്ഥവസേന ചെത്ഥ ആമേഡിതം വേദിതബ്ബം.
൪൫൪. ഏതമത്ഥം ഭാസിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ പക്കാമീതി കസ്മാ ഏവം ഭാസിത്വാ പക്കാമി? സചേ ഹി ഭഗവാ ഉക്ഖേപകേ വാ ‘‘അകാരണേ തുമ്ഹേഹി സോ ഭിക്ഖു ഉക്ഖിത്തോ’’തി വദെയ്യ, ഉക്ഖിത്താനുവത്തകേ വാ ‘‘തുമ്ഹേ ആപത്തിം ആപന്നാ’’തി വദെയ്യ, ‘‘ഏതേസം ഭഗവാ പക്ഖോ, ഏതേസം ഭഗവാ പക്ഖോ’’തി വത്വാ ആഘാതം ബന്ധെയ്യും, തസ്മാ തന്തിമേവ ഠപെത്വാ ഏതമത്ഥം ഭാസിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ പക്കാമി.
൪൫൫. അത്തനാ വാ അത്താനന്തി എത്ഥ യോ സങ്ഘേന ഉക്ഖേപനീയകതാനം അധമ്മവാദീനം പക്ഖേ നിസിന്നോ ‘‘തുമ്ഹേ കിം ഭണഥാ’’തി തേസഞ്ച ഇതരേസഞ്ച ലദ്ധിം സുത്വാ ‘‘ഇമേ അധമ്മവാദിനോ, ഇതരേ ധമ്മവാദിനോ’’തി ചിത്തം ഉപ്പാദേതി, അയം തേസം മജ്ഝേ നിസിന്നോവ തേസം നാനാസംവാസകോ ഹോതി, കമ്മം കോപേതി, ഇതരേസമ്പി ഹത്ഥപാസം അനാഗതത്താ കോപേതി. ഏവം അത്തനാ വാ അത്താനം നാനാസംവാസകം കരോതി. സമാനസംവാസകന്തി എത്ഥാപി യോ അധമ്മവാദീനം പക്ഖേ നിസിന്നോ ‘‘അധമ്മവാദിനോ ഇമേ, ഇതരേ ധമ്മവാദിനോ’’തി തേസം മജ്ഝം പവിസതി, യത്ഥ വാ തത്ഥ
൪൫൬. കായകമ്മം വചീകമ്മന്തി എത്ഥ കായേന പഹരന്താ കായകമ്മം ഉപദംസെന്തി, ഫരുസം വദന്താ വചീകമ്മം ഉപദംസെന്തീതി വേദിതബ്ബാ. ഹത്ഥപരാമാസം കരൊന്തീതി കോധവസേന ഹത്ഥേഹി അഞ്ഞമഞ്ഞം പരാമസനം കരൊന്തി. അധമ്മിയായമാനേതി അധമ്മിയാനി കിച്ചാനി കുരുമാനേ. അസമ്മോദികാവത്തമാനായാതി അസമ്മോദികായ വത്തമാനായ. അയമേവ വാ പാഠോ. സമ്മോദനകഥായ അവത്തമാനായാതി അത്ഥോ. എത്താവതാ ന അഞ്ഞമഞ്ഞന്തി എത്ഥ ദ്വേ പന്തിയോ കത്വാ ഉപചാരം മുഞ്ചിത്വാ നിസീദിതബ്ബം, ധമ്മിയായമാനേ പന സമ്മോദികായ വത്തമാനായ ആസനന്തരികായ നിസീദിതബ്ബം, ഏകേകം ആസനം അന്തരം കത്വാ നിസീദിതബ്ബം.
൪൫൭-൪൫൮. മാ ഭണ്ഡനന്തിആദീസു ‘‘അകത്ഥാ’’തി പാഠസേസം ഗഹെത്വാ ‘‘മാ ഭണ്ഡനം അകത്ഥാ’’തി ഏവമത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. അധമ്മവാദീതി ഉക്ഖിത്താനുവത്തകേസു അഞ്ഞതരോ. അയം പന ഭിക്ഖു ഭഗവതോ അത്ഥകാമോ, അയം കിരസ്സ അധിപ്പായോ അനത്ഥതോതി അനത്ഥോ അതോ; ഏതസ്മാ മേ പുരിസാ അനത്ഥോതി വുത്തം ഹോതി. അഥ വാ അനത്ഥതോതി അനത്ഥദോ. സേസം പാകടമേവ.
൪൬൪. പുഥുസദ്ദോതിആദിഗാഥാസു പുഥുസദ്ദോ. സമജനോതി സമാനോ ഏകസദിസോ ജനോ; സബ്ബോ ചായം ഭണ്ഡനകാരകോജനോ സമന്തതോ സദ്ദനിച്ഛാരണേന പുഥുസദ്ദോ ചേവ സദിസോ ചാതി വുത്തം ഹോതി. ന ബാലോ കോചി മഞ്ഞഥാതി തത്ഥ കോചി ഏകോപി ‘‘അഹം ബാലോ’’തി ന മഞ്ഞിത്ഥ; സബ്ബേപി പണ്ഡിതമാനിനോയേവ. നാഞ്ഞം ഭിയ്യോ അമഞ്ഞരുന്തി കോചി ഏകോപി ‘‘അഹം ബാലോ’’തി ച ന മഞ്ഞിത്ഥ; ഭിയ്യോ ച സങ്ഘസ്മിം ഭിജ്ജമാനേ അഞ്ഞമ്പി ഏകം ‘‘മയ്ഹം കാരണാ സങ്ഘോ ഭിജ്ജതീ’’തി ഇദം കാരണം ന മഞ്ഞിത്ഥാതി അത്ഥോ.
പരിമുട്ഠാതി പരിമുട്ഠസ്സതിനോ. വാചാഗോചരഭാണിനോതി രാകാരസ്സ രസ്സാദേസോ കതോ യാവിച്ഛന്തി മുഖായാമം യാവ മുഖം പസാരേതും ഇച്ഛന്തി, താവ പസാരെത്വാ ഭാണിനോ, ഏകോപി സങ്ഘഗാരവേന മുഖസങ്കോചം ന കരോതീതി അത്ഥോ. യേന നീതാതി യേന കലഹേന ഇമം നില്ലജ്ജഭാവം നീതാ. ന തം വിദൂതി ന തം ജാനന്തി, ‘‘ഏവം സാദീനവോ അയ’’ന്തി.
യേ ച തം ഉപനയ്ഹന്തീതി തം ‘‘അക്കൊച്ഛി മം, അവധി മ’’ന്തിആദികം ആകാരം യേ ച ഉപനയ്ഹന്തി. സനന്തനോതി പോരാണോ.
പരേതി പണ്ഡിതേ ഠപെത്വാ തതോ അഞ്ഞേ ഭണ്ഡനകാരകാ പരേ നാമ. തേ എത്ഥ സങ്ഘമജ്ഝേ കലഹം കരൊന്താ ‘‘മയം യമാമസേ ഉപയമാമ; സതതം സമിതം മച്ചുസന്തികം ഗച്ഛാമാ’’തി ന ജാനന്തി. യേ ച തത്ഥ വിജാനന്തീതി യേ തത്ഥ പണ്ഡിതാ ‘‘മയം മച്ചുസമീപം ഗച്ഛാമാ’’തി വിജാനന്തി. തതോ സമ്മന്തി മേധഗാതി ഏവഞ്ഹി തേ ജാനന്താ യോനിസോമനസികാരം ഉപ്പാദെത്വാ മേധഗാനം കലഹാനം വൂപസമായ പടിപജ്ജന്തി.
അട്ഠിച്ഛിന്നാതി അയം ഗാഥാ ബ്രഹ്മദത്തഞ്ച ദീഘാവുകുമാരഞ്ച സന്ധായ വുത്താ. തേസമ്പി ഹോതി സങ്ഗതി, കസ്മാ തുമ്ഹാകം ന ഹോതി, യേസം വോ നേവ മാതാപിതൂനം അട്ഠീനി ഛിന്നാനി, ന പാണാ ഹതാ, ന ഗവാസ്സധനാനി ഹടാനീതി.
സചേ ലഭേഥാതിആദിഗാഥാ പണ്ഡിതസഹായസ്സ ച ബാലസഹായസ്സ ച വണ്ണാവണ്ണദീപനത്ഥം വുത്താ. അഭിഭുയ്യ സബ്ബാനി പരിസ്സയാനീതി പാകടപരിസ്സയേ ച പടിച്ഛന്നപരിസ്സയേ ച അഭിഭവിത്വാ തേന സദ്ധിം അത്തമനോ സതിമാ ചരെയ്യ.
രാജാവ രട്ഠം വിജിതന്തി യഥാ അത്തനോ വിജിതം രട്ഠം മഹാജനകരാജാ ച അരിന്ദമമഹാരാജാ ച പഹായ ഏകകാ ചരിംസു; ഏവം ചരെയ്യാതി അത്ഥോ. മാതങ്ഗരഞ്ഞേവ നാഗോതി മാതങ്ഗോ അരഞ്ഞേ നാഗോവ. മാതങ്ഗോതി ഹത്ഥീ വുച്ചതി; നാഗോതി മഹന്താധിവചനമേതം. യഥാ ഹി മാതുപോസകോ മാതങ്ഗനാഗോ അരഞ്ഞേ ഏകോ ചരി, ന ച പാപാനി
പാലിലെയ്യകഗമനകഥാ
൪൬൭. പാലിലെയ്യകേ വിഹരതി രക്ഖിതവനസണ്ഡേതി പാലിലെയ്യകം ഉപനിസ്സായ രക്ഖിതവനസണ്ഡേ വിഹരതി. ഹത്ഥിനാഗോതി മഹാഹത്ഥീ. ഹത്ഥികലഭേഹീതി ഹത്ഥിപോതകേഹി. ഹത്ഥിച്ഛാപേഹീതി ഖീരൂപകേഹി ദഹരപോതകേഹി. ഛിന്നഗ്ഗാനീതി തേഹി പുരതോ പുരതോ ഗച്ഛന്തേഹി ഛിന്നഗ്ഗാനി ഖായിതാവസേസാനി ഖാണുസദിസാനി തിണാനി ഖാദതി. ഓഭഗ്ഗോഭഗ്ഗന്തി തേന ഹത്ഥിനാഗേന ഉച്ചട്ഠാനതോ ഭഞ്ജിത്വാ ഭഞ്ജിത്വാ പാതിതം. അസ്സ സാഖാഭങ്ഗന്തി ഏതസ്സ സന്തകം സാഖാഭങ്ഗം തേ ഖാദന്തി. ആവിലാനീതി തേഹി പഠമതരം ഓതരിത്വാ പിവന്തേഹി ആലുലിതാനി കദ്ദമോദകാനി പിവതി. ഓഗാഹാതി തിത്ഥതോ.
നാഗസ്സ നാഗേനാതി ഹത്ഥിനാഗസ്സ ബുദ്ധനാഗേന. ഈസാദന്തസ്സാതി രഥഈസാസദിസദന്തസ്സ. യദേകോ രമതീ വനേതി യസ്മാ ബുദ്ധനാഗോ വിയ അയമ്പി ഹത്ഥിനാഗോ ഏകോ പവിവിത്തോ വനേ രമതി; തസ്മാസ്സ നാഗസ്സ
യഥാഭിരന്തം വിഹരിത്വാതി എത്ഥ തേമാസം ഭഗവാ തത്ഥ വിഹാസീതി വേദിതബ്ബോ. എത്താവതാ കോസമ്ബകേഹി കിര ഉബ്ബാള്ഹോ ഭഗവാ തേമാസം അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ വസീതി സബ്ബത്ഥ കഥാ പത്ഥടാ അഹോസി.
അഥ ഖോ കോസമ്ബകാ ഉപാസകാതി അഥ ഖോ ഇമം കഥാസല്ലാപം സുത്വാ കോസമ്ബിവാസിനോ ഉപാസകാ.
അട്ഠാരസവത്ഥുകഥാ
൪൬൮. അധമ്മം ധമ്മോതിആദീനി അട്ഠാരസ ഭേദകരവത്ഥൂനി സങ്ഘഭേദകക്ഖന്ധകേ വണ്ണയിസ്സാമ.
൪൭൫. തം ഉക്ഖിത്തകം ഭിക്ഖും ഓസാരെത്വാതി തം ഗഹെത്വാ സീമം ഗന്ത്വാ ആപത്തിം ദേസാപെത്വാ കമ്മവാചായ ഓസാരെത്വാ. താവദേവ ഉപോസഥോതി തംദിവസമേവ ഉപോസഥക്ഖന്ധകേ വുത്തനയേനേവ സാമഗ്ഗീഉപോസഥോ കാതബ്ബോ.
൪൭൬. അമൂലാ മൂലം ഗന്ത്വാതി ന മൂലാ മൂലം ഗന്ത്വാ; തം വത്ഥും അവിനിച്ഛിനിത്വാതി അത്ഥോ. അയം വുച്ചതി ഉപാലി സങ്ഘസാമഗ്ഗീ അത്ഥാപേതാ ബ്യഞ്ജനൂപേതാതി അത്ഥതോ അപഗതാ, ‘‘സങ്ഘസാമഗ്ഗീ’’തി ഇമം പന ബ്യഞ്ജനമത്തം ഉപേതാ.
൪൭൭. സങ്ഘസ്സ കിച്ചേസൂതി സങ്ഘസ്സ കരണീയേസു ഉപ്പന്നേസു. മന്തനാസൂതി അത്ഥേസു ജാതേസൂതി വിനയഅത്ഥേസു ഉപ്പന്നേസു. വിനിച്ഛയേസൂതി തേസംയേവ അത്ഥാനം വിനിച്ഛയേസു. മഹത്ഥികോതി മഹാഉപകാരോ. പഗ്ഗഹാരഹോതി പഗ്ഗണ്ഹിതും വുത്തോ.
അനാനുവജ്ജോ പഠമേന സീലതോതിആദിമ്ഹിയേവ താവ സീലതോ ന ഉപവജ്ജോ. അവെക്ഖിതാചാരോതി അപെക്ഖിതാചാരോ; ആലോകിതേ വിലോകിതേ സമ്പജാനകാരീതിആദിനാ നയേന ഉപപരിക്ഖിതാചാരോ. അട്ഠകഥാസു പന ‘‘അപ്പടിച്ഛന്നാചാരോ’’തി വുത്തം.
വിസയ്ഹാതി അനുയ്യുതം ഭണന്തി അനുഞ്ഞാതം അനപഗതം ഭണന്തോ. യസ്മാ ഹി സോ അനുയ്യുതം ഭണതി, ഉസൂയായ വാ അഗതിഗമനവസേന വാ കാരണാപഗതം ന ഭണതി, തസ്മാ അത്ഥം ന ഹാപേതി. ഉസൂയായ പന അഗതിഗമനവസേന വാ ഭണന്തോ അത്ഥം ഹാപേതി, കാരണം ന ദേതി, തസ്മാ സോ പരിസഗതോ ഛമ്ഭതി ചേവ വേധതി ച. യോ ഈദിസോ ന ഹോതി, അയം ‘‘പഗ്ഗഹാരഹോ’’തി ദസ്സേതി.
കിഞ്ച ഭിയ്യോ ‘‘തഥേവ പഞ്ഹ’’ന്തി ഗാഥാ, തസ്സത്ഥോ – യഥാ ച അനുയ്യുതം ഭണന്തോ അത്ഥം ന ഹാപേതി, തഥേവ പരിസായ മജ്ഝേ പഞ്ഹം പുച്ഛിതോ സമാനോ ന ചേവ പജ്ഝായതി, ന ച മങ്കു ഹോതി. യോ ഹി അത്ഥം ന ജാനാതി, സോ പജ്ഝായതി. യോ വത്തും ന സക്കോതി, സോ മങ്കു ഹോതി. യോ പന അത്ഥഞ്ച ജാനാതി, വത്തുഞ്ച സക്കോതി; സോ ന പജ്ഝായതി, ന മങ്കു ഹോതി. കാലാഗതന്തി കഥേതബ്ബയുത്തകാലേ ആഗതം. ബ്യാകരണാരഹന്തി പഞ്ഹസ്സ അത്ഥാനുലോമതായ ബ്യാകരണാനുച്ഛവികം. വചോതി വദന്തോ; ഏവരൂപം വചനം ഭണന്തോതി അത്ഥോ. രഞ്ജേതീതി തോസേതി. വിഞ്ഞൂപരിസന്തി വിഞ്ഞൂനം പരിസം.
ആചേരകമ്ഹി ച സകേതി അത്തനോ ആചരിയവാദേ. അലം പമേതുന്തി വീമംസിതും തം തം കാരണം പഞ്ഞായ തുലയിതും സമത്ഥോ. പഗുണോതി കതപരിചയോ ലദ്ധാസേവനോ. കഥേതവേതി കഥേതബ്ബേ. വിരദ്ധികോവിദോതി വിരദ്ധട്ഠാനകുസലോ.
പച്ചത്ഥികാ യേന വജന്തീതി അയം ഗാഥാ യാദിസേ കഥേതബ്ബേ പഗുണോ, തം ദസ്സേതും വുത്താ. അയഞ്ഹെത്ഥ അത്ഥോ – യാദിസേന കഥിതേന പച്ചത്ഥികാ ച നിഗ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി, മഹാജനോ ച സഞ്ഞപനം ഗച്ഛതി; സഞ്ഞത്തിം അവബോധനം ഗച്ഛതീതി
ദൂതെയ്യകമ്മേസു അലന്തി അട്ഠഹി ദൂതങ്ഗേഹി സമന്നാഗതത്താ സങ്ഘസ്സ ദൂതെയ്യകമ്മേസു സമത്ഥോ. സുട്ഠു ഉഗ്ഗണ്ഹാതീതി സമുഗ്ഗഹോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി കരം വചോതി വചനം കരൊന്തോ. ന തേന മഞ്ഞതീതി തേന വചനകരണേന ‘‘അഹം കരോമി, സങ്ഘഭാരം നിത്ഥരാമീ’’തി ന മാനാതിമാനം ജപ്പേതി.
ആപജ്ജതി യാവതകേസു വത്ഥൂസൂതി യത്തകേസു വത്ഥൂസു ആപത്തിം ആപജ്ജമാനോ ആപജ്ജതി. ഹോതി യഥാ ച വുട്ഠിതീതി തസ്സാ ച ആപത്തിയാ യഥാ വുട്ഠാനം ഹോതി. ഏതേ വിഭങ്ഗാതി യേസു വത്ഥൂസു ആപജ്ജതി, യഥാ ച വുട്ഠാനം ഹോതി, ഇമേസം അത്ഥാനം ജോതകാ ഏതേ വിഭങ്ഗാ. ഉഭയസ്സാതി ഉഭയേ അസ്സ. സ്വാഗതാതി സുട്ഠു ആഗതാ. ആപത്തിവുട്ഠാനപദസ്സ കോവിദോതി ആപത്തിവുട്ഠാനകാരണകുസലോ.
യാനി ചാചരന്തി യാനി ച ഭണ്ഡനകാരണാദീനി ആചരന്തോ തജ്ജനീയകമ്മാദിവസേന നിസ്സാരണം ഗച്ഛതി. ഓസാരണം തംവുസിതസ്സ ജന്തുനോതി തം വത്തം വുസിതസ്സ ജന്തുനോ, യാ ഓസാരണാ കാതബ്ബാ, ഏതമ്പി ജാനാതി. സേസം സബ്ബത്ഥ ഉത്താനമേവാതി.
കോസമ്ബകക്ഖന്ധകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
സമന്തപാസാദികായ വിനയസംവണ്ണനായ
മഹാവഗ്ഗവണ്ണനാ സമത്താ.
മഹാവഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ നിട്ഠിതാ.