നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
വിനയപിടകേ
പരിവാര-അട്ഠകഥാ
സോളസമഹാവാരോ
പഞ്ഞത്തിവാരവണ്ണനാ
വിസുദ്ധപരിവാരസ്സ
ധമ്മക്ഖന്ധസരീരസ്സ, ഖന്ധകാനം അനന്തരാ.
സങ്ഗഹം യോ സമാരുള്ഹോ, തസ്സ പുബ്ബാഗതം നയം;
ഹിത്വാ ദാനി കരിസ്സാമി, അനുത്താനത്ഥവണ്ണനം.
൧. തത്ഥ യം തേന ഭഗവതാ…പേ॰… പഞ്ഞത്തന്തി ആദിനയപ്പവത്തായ താവ പുച്ഛായ അയം സങ്ഖേപത്ഥോ – യോ സോ ഭഗവാ സാസനസ്സ ചിരട്ഠിതികത്ഥം ധമ്മസേനാപതിനാ സദ്ധമ്മഗാരവബഹുമാനവേഗസമുസ്സിതം അഞ്ജലിം സിരസ്മിം പതിട്ഠാപെത്വാ യാചിതോ ദസ അത്ഥവസേ പടിച്ച വിനയപഞ്ഞത്തിം പഞ്ഞപേസി, തേന ഭഗവതാ തസ്സ തസ്സ സിക്ഖാപദസ്സ പഞ്ഞത്തികാലം ജാനതാ, തസ്സാ തസ്സാ സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിയാ ദസ അത്ഥവസേ പസ്സതാ; അപിച പുബ്ബേനിവാസാദീഹി ജാനതാ, ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ പസ്സതാ, തീഹി വിജ്ജാഹി ഛഹി വാ പന അഭിഞ്ഞാഹി ജാനതാ, സബ്ബത്ഥ അപ്പടിഹതേന സമന്തചക്ഖുനാ പസ്സതാ, സബ്ബധമ്മജാനനസമത്ഥായ പഞ്ഞായ ജാനതാ, സബ്ബസത്താനം ചക്ഖുവിസയാതീതാനി തിരോകുട്ടാദിഗതാനി ചാപി രൂപാനി അതിവിസുദ്ധേന മംസചക്ഖുനാ ച പസ്സതാ, അത്തഹിതസാധികായ സമാധിപദട്ഠാനായ പടിവേധപഞ്ഞായ ജാനതാ, പരഹിതസാധികായ കരുണാപദട്ഠാനായ
൨. പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനേ ‘‘യം തേന ഭഗവതാ ജാനതാ പസ്സതാ അരഹതാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന പഠമം പാരാജിക’’ന്തി ഇദം കേവലം പുച്ഛായ ആഗതസ്സ ആദിപദസ്സ പച്ചുദ്ധരണമത്തമേവ, ‘‘കത്ഥ പഞ്ഞത്തന്തി വേസാലിയാ പഞ്ഞത്തം; കം ആരബ്ഭാതി സുദിന്നം കലന്ദപുത്തം ആരബ്ഭാ’’തി ഏവമാദിനാ പന നയേന പുനപി എത്ഥ ഏകേകം പദം പുച്ഛിത്വാവ വിസ്സജ്ജിതം. ഏകാ പഞ്ഞത്തീതി ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു മേഥുനം ധമ്മം പടിസേവെയ്യ പാരാജികോ ഹോതി അസംവാസോ’’തി അയം ഏകാ പഞ്ഞത്തി. ദ്വേ അനുപഞ്ഞത്തിയോതി ‘‘അന്തമസോ തിരച്ഛാനഗതായപീ’’തി ച, ‘‘സിക്ഖം അപച്ചക്ഖായാ’’തി ച മക്കടിവജ്ജിപുത്തകവത്ഥൂനം വസേന വുത്താ – ഇമാ ദ്വേ അനുപഞ്ഞത്തിയോ. എത്താവതാ ‘‘അത്ഥി തത്ഥ പഞ്ഞത്തി അനുപഞ്ഞത്തി അനുപ്പന്നപഞ്ഞത്തീ’’തി ഇമിസ്സാ പുച്ഛായ ദ്വേ കൊട്ഠാസാ വിസ്സജ്ജിതാ ഹൊന്തി. തതിയം വിസ്സജ്ജേതും പന ‘‘അനുപ്പന്നപഞ്ഞത്തി തസ്മിം നത്ഥീ’’തി വുത്തം. അയഞ്ഹി അനുപ്പന്നപഞ്ഞത്തി നാമ അനുപ്പന്നേ ദോസേ പഞ്ഞത്താ; സാ അട്ഠഗരുധമ്മവസേന ഭിക്ഖുനീനംയേവ ആഗതാ, അഞ്ഞത്ര നത്ഥി. തസ്മാ വുത്തം ‘‘അനുപ്പന്നപഞ്ഞത്തി തസ്മിം നത്ഥീ’’തി. സബ്ബത്ഥപഞ്ഞത്തീതി മജ്ഝിമദേസേ ചേവ പച്ചന്തിമജനപദേസു ച സബ്ബത്ഥപഞ്ഞത്തി. വിനയധരപഞ്ചമേന ഗണേന ‘‘ഉപസമ്പദാ, ഗുണങ്ഗുണൂപാഹനാ, ധുവനഹാനം, ചമ്മത്ഥരണ’’ന്തി ഇമാനി ഹി ചത്താരി സിക്ഖാപദാനി മജ്ഝിമദേസേയേവ പഞ്ഞത്തി. എത്ഥേവ ഏതേഹി ആപത്തി ഹോതി, ന പച്ചന്തിമജനപദേസു. സേസാനി സബ്ബാനേവ സബ്ബത്ഥപഞ്ഞത്തി നാമ.
സാധാരണപഞ്ഞത്തീതി അസാധാരണപഞ്ഞത്തി നാമ ഹോതി. ഇദം പന ഭിക്ഖും ആരബ്ഭ ഉപ്പന്നേ വത്ഥുസ്മിം ‘‘യാ പന ഭിക്ഖുനീ ഛന്ദസോ മേഥുനം ധമ്മം പടിസേവെയ്യ, അന്തമസോ തിരച്ഛാനഗതേനപി പാരാജികാ ഹോതി അസംവാസാ’’തി ഭിക്ഖുനീനമ്പി ഉഭതോപഞ്ഞത്തിയമ്പി ഏസേവ നയോ. ബ്യഞ്ജനമത്തമേവ ഹി എത്ഥ നാനം, ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖുനീനമ്പി സാധാരണത്താ സാധാരണപഞ്ഞത്തി, ഉഭിന്നമ്പി പഞ്ഞത്തത്താ ഉഭതോപഞ്ഞത്തീതി. അത്ഥേ പന ഭേദോ നത്ഥി.
നിദാനോഗധന്തി ‘‘യസ്സ സിയാ ആപത്തി സോ ആവികരെയ്യാ’’തി എത്ഥ സബ്ബാപത്തീനം അനുപവിട്ഠത്താ നിദാനോഗധം; നിദാനേ അനുപവിട്ഠന്തി അത്ഥോ. ദുതിയേന ഉദ്ദേസേനാതി നിദാനോഗധം നിദാനപരിയാപന്നമ്പി സമാനം ‘‘തത്രിമേ ചത്താരോ ചതുന്നം വിപത്തീനന്തി സീലവിപത്തിആദീനം. പഠമാ ഹി ദ്വേ ആപത്തിക്ഖന്ധാ സീലവിപത്തി നാമ, അവസേസാ പഞ്ച ആചാരവിപത്തി നാമ. മിച്ഛാദിട്ഠി ച അന്തഗ്ഗാഹികദിട്ഠി ച ദിട്ഠിവിപത്തി നാമ, ആജീവഹേതു പഞ്ഞത്താനി ഛ സിക്ഖാപദാനി ആജീവവിപത്തി നാമ. ഇതി ഇമാസം ചതുന്നം വിപത്തീനം ഇദം പാരാജികം സീലവിപത്തി നാമ ഹോതി.
ഏകേന സമുട്ഠാനേനാതി ദ്വങ്ഗികേന ഏകേന സമുട്ഠാനേന. എത്ഥ ഹി ചിത്തം അങ്ഗം ഹോതി, കായേന പന ആപത്തിം ആപജ്ജതി. തേന വുത്തം ‘‘കായതോ ച ചിത്തതോ ച സമുട്ഠാതീ’’തി. ദ്വീഹി സമഥേഹി സമ്മതീതി ‘‘ആപന്നോസീ’’തി സമ്മുഖാ പുച്ഛിയമാനോ ‘‘ആമ ആപന്നൊമ്ഹീ’’തി പടിജാനാതി, താവദേവ ഭണ്ഡനകലഹവിഗ്ഗഹാ വൂപസന്താ ഹൊന്തി, സക്കാ ച ഹോതി തം പുഗ്ഗലം അപനെത്വാ ഉപോസഥോ വാ പവാരണാ വാ കാതും. ഇതി സമ്മുഖാവിനയേന ച പടിഞ്ഞാതകരണേന ചാതി ദ്വീഹി സമഥേഹി സമ്മതി, ന ച തപ്പച്ചയാ കോചി ഉപദ്ദവോ ഹോതി. യം പന ഉപരി പഞ്ഞത്തിവഗ്ഗേ ‘‘ന കതമേന സമഥേന സമ്മതീ’’തി വുത്തം, തം സമഥം ഓതാരെത്വാ അനാപത്തി കാതും ന സക്കാതി ഇമമത്ഥം സന്ധായ വുത്തം.
പഞ്ഞത്തി വിനയോതി ‘‘യോ പന ഭിക്ഖൂ’’തിആദിനാ നയേന വുത്തമാതികാ പഞ്ഞത്തി വിനയോതി അത്ഥോ. വിഭത്തീതി പദഭാജനം വുച്ചതി; വിഭത്തീതി ഹി വിഭങ്ഗസ്സേവേതം നാമം. അസംവരോതി സംവരോതി അവീതിക്കമോ. യേസം വത്തതീതി യേസം വിനയപിടകഞ്ച അട്ഠകഥാ ച സബ്ബാ പഗുണാതി അത്ഥോ. തേ ധാരെന്തീതി തേ ഏതം പഠമപാരാജികം കേനാഭതന്തി ഇദം പഠമപാരാജികം പാളിവസേന ച അത്ഥവസേന ച യാവ അജ്ജതനകാലം കേന ആനീതന്തി. പരമ്പരാഭതന്തി പരമ്പരായ ആനീതം.
൩. ഇദാനി യായ പരമ്പരായ ആനീതം, തം ദസ്സേതും ‘‘ഉപാലി ദാസകോ ചേവാ’’തിആദിനാ നയേന പോരാണകേഹി മഹാഥേരേഹി ഗാഥായോ ഠപിതാ
മഹാവിഭങ്ഗേ പഞ്ഞത്തിവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
കതാപത്തിവാരാദിവണ്ണനാ
൧൫൭. ഇതോ പരം ‘‘മേഥുനം ധമ്മം പടിസേവന്തോ കതി ആപത്തിയോ ആപജ്ജതീ’’തി ആദിപ്പഭേദോ കതാപത്തിവാരോ, ‘‘മേഥുനം ധമ്മം പടിസേവന്തസ്സ ആപത്തിയോ ചതുന്നം വിപത്തീനം കതി വിപത്തിയോ ഭജന്തീ’’തി ആദിപ്പഭേദോ വിപത്തിവാരോ, ‘‘മേഥുനം ധമ്മം പടിസേവന്തസ്സ ആപത്തിയോ സത്തന്നം ആപത്തിക്ഖന്ധാനം കതിഹി ആപത്തിക്ഖന്ധേഹി സങ്ഗഹിതാ’’തി ആദിപ്പഭേദോ സങ്ഗഹവാരോ, ‘‘മേഥുനം ധമ്മം പടിസേവന്തസ്സ ആപത്തിയോ ഛന്നം ആപത്തിസമുട്ഠാനാനം കതിഹി സമുട്ഠാനേഹി സമുട്ഠഹന്തീ’’തി ആദിപ്പഭേദോ സമുട്ഠാനവാരോ, ‘‘മേഥുനം ധമ്മം പടിസേവന്തസ്സ ആപത്തിയോ ചതുന്നം അധികരണാനം കതമം അധികരണ’’ന്തി ആദിപ്പഭേദോ അധികരണവാരോ, ‘‘മേഥുനം ധമ്മം പടിസേവന്തസ്സ ആപത്തിയോ സത്തന്നം സമഥാനം കതിഹി സമഥേഹി സമ്മന്തീ’’തി ആദിപ്പഭേദോ സമഥവാരോ, തദനന്തരോ സമുച്ചയവാരോ ചാതി ഇമേ സത്ത വാരാ ഉത്താനത്ഥാ ഏവ.
൧൮൮. തതോ പരം ‘‘മേഥുനം ധമ്മം പടിസേവനപച്ചയാ പാരാജികം കത്ഥ പഞ്ഞത്ത’’ന്തിആദിനാ നയേന പുന പച്ചയവസേന ഏകോ പഞ്ഞത്തിവാരോ, തസ്സ വസേന പുരിമസദിസാ ഏവ കതാപത്തിവാരാദയോ സത്ത വാരാതി ഏവം അപരേപി അട്ഠ വാരാ വുത്താ, തേപി ഉത്താനത്ഥാ ഏവ. ഇതി ഇമേ അട്ഠ, പുരിമാ അട്ഠാതി മഹാവിഭങ്ഗേ സോളസ വാരാ ദസ്സിതാ. തതോ പരം തേനേവ നയേന ഭിക്ഖുനിവിഭങ്ഗേപി
മഹാവിഭങ്ഗേ ച ഭിക്ഖുനിവിഭങ്ഗേ ച
സോളസമഹാവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.