ചോദനാകണ്ഡം
൧. അനുവിജ്ജകഅനുയോഗോ
൩൬൦. അനുവിജ്ജകേ ചോദകോ പുച്ഛിതബ്ബോ – ‘‘യം ഖോ ത്വം, ആവുസോ, ഇമം ഭിക്ഖും ചോദേസി, കിമ്ഹി നം ചോദേസി, സീലവിപത്തിയാ വാ ചോദേസി, ആചാരവിപത്തിയാ വാ ചോദേസി, ദിട്ഠിവിപത്തിയാ വാ ചോദേസീ’’തി? സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘‘സീലവിപത്തിയാ വാ ചോദേമി, ആചാരവിപത്തിയാ വാ ചോദേമി, ദിട്ഠിവിപത്തിയാ വാ ചോദേമീ’’തി, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘‘ജാനാസി പനായസ്മാ സീലവിപത്തിം, ജാനാസി ആചാരവിപത്തിം, ജാനാസി ദിട്ഠിവിപത്തി’’ന്തി? സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘‘ജാനാമി ഖോ അഹം, ആവുസോ, സീലവിപത്തിം, ജാനാമി ആചാരവിപത്തിം, ജാനാമി ദിട്ഠിവിപത്തി’’ന്തി, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘‘കതമാ പനാവുസോ, സീലവിപത്തി? കതമാ ആചാരവിപത്തി? കതമാ ദിട്ഠിവിപത്തീ’’തി? സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘‘ചത്താരി ച പാരാജികാനി, തേരസ ച സങ്ഘാദിസേസാ – അയം സീലവിപത്തി. ഥുല്ലച്ചയം, പാചിത്തിയം, പാടിദേസനീയം, ദുക്കടം, ദുബ്ഭാസിതം, അയം ആചാരവിപത്തി. മിച്ഛാദിട്ഠി, അന്തഗ്ഗാഹികാ ദിട്ഠി – അയം ദിട്ഠിവിപത്തീ’’തി, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘‘യം ഖോ ത്വം, ആവുസോ, ഇമം ഭിക്ഖും ചോദേസി, ദിട്ഠേന വാ ചോദേസി സുതേന വാ ചോദേസി പരിസങ്കായ വാ ചോദേസീ’’തി? സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘‘ദിട്ഠേന വാ ചോദേമി സുതേന വാ ചോദേമി പരിസങ്കായ വാ ചോദേമീ’’തി, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘‘യം ഖോ ത്വം, ആവുസോ, ഇമം ഭിക്ഖും ദിട്ഠേന ചോദേസി, കിം തേ ദിട്ഠം കിന്തി തേ ദിട്ഠം, കദാ തേ ദിട്ഠം, കത്ഥ തേ ദിട്ഠം പാരാജികം അജ്ഝാപജ്ജന്തോ ദിട്ഠോ, സങ്ഘാദിസേസം അജ്ഝാപജ്ജന്തോ ദിട്ഠോ, ഥുല്ലച്ചയം… പാചിത്തിയം… പാടിദേസനീയം… ദുക്കടം… ദുബ്ഭാസിതം അജ്ഝാപജ്ജന്തോ ദിട്ഠോ, കത്ഥ ച ത്വം അഹോസി, കത്ഥ ചായം ഭിക്ഖു അഹോസി, കിഞ്ച ത്വം കരോസി, കിം ചായം ഭിക്ഖു കരോതീ’’തി? സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘‘ന ഖോ അഹം, ആവുസോ, ഇമം ഭിക്ഖും ദിട്ഠേന ചോദേമി, അപി ച സുതേന ചോദേമീ’’തി, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘‘യം ഖോ ത്വം, ആവുസോ, ഇമം ഭിക്ഖും സുതേന ചോദേസി, കിം തേ സുതം, കിന്തി തേ സുതം, കദാ തേ സുതം , കത്ഥ തേ സുതം, പാരാജികം അജ്ഝാപന്നോതി സുതം, സങ്ഘാദിസേസം… ഥുല്ലച്ചയം… പാചിത്തിയം… പാടിദേസനീയം… ദുക്കടം… ദുബ്ഭാസിതം അജ്ഝാപന്നോതി സുതം, ഭിക്ഖുസ്സ സുതം, ഭിക്ഖുനിയാ സുതം, സിക്ഖമാനായ സുതം , സാമണേരസ്സ സുതം, സാമണേരിയാ സുതം, ഉപാസകസ്സ സുതം, ഉപാസികായ സുതം, രാജൂനം സുതം, രാജമഹാമത്താനം സുതം, തിത്ഥിയാനം സുതം, തിത്ഥിയസാവകാനം സുത’’ന്തി? സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘‘ന ഖോ അഹം, ആവുസോ, ഇമം ഭിക്ഖും സുതേന ചോദേമി, അപി ച പരിസങ്കായ ചോദേമീ’’തി, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘‘യം ഖോ ത്വം, ആവുസോ, ഇമം ഭിക്ഖും പരിസങ്കായ ചോദേസി, കിം പരിസങ്കസി, കിന്തി പരിസങ്കസി, കദാ പരിസങ്കസി, കത്ഥ പരിസങ്കസി, പാരാജികം അജ്ഝാപന്നോതി പരിസങ്കസി, സങ്ഘാദിസേസം അജ്ഝാപന്നോതി പരിസങ്കസി, ഥുല്ലച്ചയം… പാചിത്തിയം… പാടിദേസനീയം… ദുക്കടം… ദുബ്ഭാസിതം അജ്ഝാപന്നോതി പരിസങ്കസി, ഭിക്ഖുസ്സ സുത്വാ പരിസങ്കസി, ഭിക്ഖുനിയാ സുത്വാ പരിസങ്കസി, സിക്ഖമാനായ സുത്വാ പരിസങ്കസി, സാമണേരസ്സ സുത്വാ പരിസങ്കസി, സാമണേരിയാ സുത്വാ പരിസങ്കസി, ഉപാസകസ്സ സുത്വാ പരിസങ്കസി, ഉപാസികായ സുത്വാ പരിസങ്കസി, രാജൂനം സുത്വാ പരിസങ്കസി, രാജമഹാമത്താനം സുത്വാ പരിസങ്കസി, തിത്ഥിയാനം സുത്വാ പരിസങ്കസി, തിത്ഥിയസാവകാനം സുത്വാ പരിസങ്കസീ’’തി?
൩൬൧.
ദിട്ഠം ദിട്ഠേന സമേതി ദിട്ഠേന സംസന്ദതേ ദിട്ഠം;
ദിട്ഠം പടിച്ച ന ഉപേതി അസുദ്ധപരിസങ്കിതോ;
സോ പുഗ്ഗലോ പടിഞ്ഞായ കാതബ്ബോ തേനുപോസഥോ.
സുതം സുതേന സമേതി സുതേന സംസന്ദതേ സുതം;
സുതം പടിച്ച ന ഉപേതി അസുദ്ധപരിസങ്കിതോ;
സോ പുഗ്ഗലോ പടിഞ്ഞായ കാതബ്ബോ തേനുപോസഥോ.
മുതം മുതേന സമേതി മുതേന സംസന്ദതേ മുതം;
മുതം പടിച്ച ന ഉപേതി അസുദ്ധപരിസങ്കിതോ;
സോ പുഗ്ഗലോ പടിഞ്ഞായ കാതബ്ബോ തേനുപോസഥോ.
൩൬൨. ചോദനായ കോ ആദി, കിം മജ്ഝേ, കിം പരിയോസാനം? ചോദനായ ഓകാസകമ്മം ആദി, കിരിയാ മജ്ഝേ, സമഥോ പരിയോസാനം. ചോദനായ കതി മൂലാനി, കതി വത്ഥൂനി, കതി ഭൂമിയോ, കതിഹാകാരേഹി ചോദേതി? ചോദനായ ദ്വേ മൂലാനി, തീണി വത്ഥൂനി, പഞ്ച ഭൂമിയോ, ദ്വീഹാകാരേഹി ചോദേതി. ചോദനായ കതമാനി ദ്വേ മൂലാനി? സമൂലികാ വാ അമൂലികാ വാ – ചോദനായ ഇമാനി ദ്വേ മൂലാനി. ചോദനായ കതമാനി തീണി വത്ഥൂനി? ദിട്ഠേന സുതേന പരിസങ്കായ – ചോദനായ ഇമാനി തീണി വത്ഥൂനി. ചോദനാ കതമാ പഞ്ച ഭൂമിയോ? കാലേന വക്ഖാമി നോ അകാലേന, ഭൂതേന വക്ഖാമി നോ അഭൂതേന, സണ്ഹേന വക്ഖാമി നോ ഫരുസേന, അത്ഥസംഹിതേന വക്ഖാമി നോ അനത്ഥസംഹിതേന, മെത്താചിത്തോ വക്ഖാമി നോ ദോസന്തരോതി – ചോദനായ ഇമാ പഞ്ച ഭൂമിയോ.
കതമേഹി ദ്വീഹാകാരേഹി ചോദേതി? കായേന വാ ചോദേതി വാചായ വാ ചോദേതി – ഇമേഹി ദ്വീഹാകാരേഹി ചോദേതി.
൨. ചോദകാദിപടിപത്തി
൩൬൩. ചോദകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബം? ചുദിതകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബം? സങ്ഘേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബം? അനുവിജ്ജകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബം? ചോദകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബന്തി? ചോദകേന പഞ്ചസു ധമ്മേസു പതിട്ഠായ പരോ ചോദേതബ്ബോ. കാലേന വക്ഖാമി നോ അകാലേന, ഭൂതേന വക്ഖാമി നോ അഭൂതേന, സണ്ഹേന വക്ഖാമി നോ ഫരുസേന, അത്ഥസംഹിതേന വക്ഖാമി നോ അനത്ഥസംഹിതേന, മെത്താചിത്തോ വക്ഖാമി നോ ദോസന്തരോതി – ചോദകേന ഏവം പടിപജ്ജിതബ്ബം. ചുദിതകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബന്തി? ചുദിതകേന ദ്വീസു ധമ്മേസു പടിപജ്ജിതബ്ബം. സച്ചേ ച അകുപ്പേ ച – ചുദിതകേന ഏവം പടിപജ്ജിതബ്ബം. സങ്ഘേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബന്തി? സങ്ഘേന ഓതിണ്ണാനോതിണ്ണം ജാനിതബ്ബം. സങ്ഘേന ഏവം പടിപജ്ജിതബ്ബം. അനുവിജ്ജകേന കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബന്തി? അനുവിജ്ജകേന യേന ധമ്മേന യേന വിനയേന യേന സത്ഥുസാസനേന തം അധികരണം വൂപസമ്മതി തഥാ തം അധികരണം വൂപസമേതബ്ബം. അനുവിജ്ജകേന ഏവം പടിപജ്ജിതബ്ബം.
൩൬൪.
ഉപോസഥോ കിമത്ഥായ, പവാരണാ കിസ്സ കാരണാ;
പരിവാസോ കിമത്ഥായ, മൂലായപടികസ്സനാ കിസ്സ കാരണാ;
മാനത്തം കിമത്ഥായ, അബ്ഭാനം കിസ്സ കാരണാ.
ഉപോസഥോ സാമഗ്ഗത്ഥായ, വിസുദ്ധത്ഥായ പവാരണാ;
പരിവാസോ മാനത്തത്ഥായ, മൂലായപടികസ്സനാ നിഗ്ഗഹത്ഥായ;
മാനത്തം അബ്ഭാനത്ഥായ, വിസുദ്ധത്ഥായ അബ്ഭാനം.
ഛന്ദാ ദോസാ ഭയാ മോഹാ, ഥേരേ ച പരിഭാസതി;
കായസ്സ ഭേദാ ദുപ്പഞ്ഞോ, ഖതോ ഉപഹതിന്ദ്രിയോ;
നിരയം ഗച്ഛതി ദുമ്മേധോ, ന ച സിക്ഖായ ഗാരവോ.
ന ച ആമിസം നിസ്സായ;
ന ച നിസ്സായ പുഗ്ഗലം;
ഉഭോ ഏതേ വിവജ്ജെത്വാ;
യഥാധമ്മോ തഥാ കരേ.
൩. ചോദകസ്സഅത്തഝാപനം
കോധനോ ഉപനാഹീ ച;
ചണ്ഡോ ച പരിഭാസകോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
ഉപകണ്ണകം ജപ്പതി ജിമ്ഹം പെക്ഖതി;
വീതിഹരതി കുമ്മഗ്ഗം പടിസേവതി;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
അകാലേന ചോദേതി അഭൂതേന;
ഫരുസേന അനത്ഥസംഹിതേന;
ദോസന്തരോ ചോദേതി നോ മെത്താചിത്തോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
ധമ്മാധമ്മം ന ജാനാതി;
ധമ്മാധമ്മസ്സ അകോവിദോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
വിനയാവിനയം ന ജാനാതി;
വിനയാവിനയസ്സ അകോവിദോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
ഭാസിതാഭാസിതം ന ജാനാതി;
ഭാസിതാഭാസിതസ്സ അകോവിദോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
ആചിണ്ണാനാചിണ്ണം ന ജാനാതി;
ആചിണ്ണാനാചിണ്ണസ്സ അകോവിദോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
പഞ്ഞത്താപഞ്ഞത്തം ന ജാനാതി;
പഞ്ഞത്താപഞ്ഞത്തസ്സ അകോവിദോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
ആപത്താനാപത്തിം ന ജാനാതി;
ആപത്താനാപത്തിയാ അകോവിദോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
ലഹുകഗരുകം ന ജാനാതി;
ലഹുകഗരുകസ്സ അകോവിദോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
സാവസേസാനവസേസം ന ജാനാതി;
സാവസേസാനവസേസസ്സ അകോവിദോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
ദുട്ഠുല്ലാദുട്ഠുല്ലം ന ജാനാതി;
ദുട്ഠുല്ലാദുട്ഠുല്ലസ്സ അകോവിദോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
പുബ്ബാപരം ന ജാനാതി;
പുബ്ബാപരസ്സ അകോവിദോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനം.
അനുസന്ധിവചനപഥം ന ജാനാതി;
അനുസന്ധിവചനപഥസ്സ അകോവിദോ;
അനാപത്തിയാ ആപത്തീതി രോപേതി;
താദിസോ ചോദകോ ഝാപേതി അത്താനന്തി.
ചോദനാകണ്ഡം നിട്ഠിതം.
തസ്സുദ്ദാനം –
ചോദനാ അനുവിജ്ജാ ച, ആദി മൂലേനുപോസഥോ;
ഗതി ചോദനകണ്ഡമ്ഹി, സാസനം പതിട്ഠാപയന്തി.