Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
Niruttidīpanīpāṭha
Ganthārambha
1.
Caturāsītisahassa
Lokamhi yassa jotanti, nantavaṇṇapabhassarā.
2.
Anantavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, vande niruttipāraguṃ;
Saddhammañcassa saṅghañca, visuddhavaṇṇabhājanaṃ.
3.
Moggallāno mahāñāṇī, niruttāraññakesarī;
Nadi byākaraṇaṃnādaṃ, sogatāraññabyāpanaṃ.
4.
Tassatthaṃ dīpayissāmi, nānārāsiṃvibhājayaṃ;
Ogāyha saddasatthāni, navaṅgaṃ satthusāsananti.
1. Sandhikaṇḍa
Saññārāsi
Garusaññārāsi
Vaṇṇo
1.Aādayo titālīsaṃvaṇṇā
Aādayo bindantā tecattālīsakkharā vaṇṇā nāma honti.
A, ā, i, ī, u, ū, eta, e, ota, o. Ka, kha, ga, gha, ṅa, ca, cha, ja, jha, ña, ṭa, ṭha, ḍa, ḍha, ṇa, ta, tha, da, dha, na, pa, pha, ba, bha, ma, ya, ra, la,va sa, ha, ḷa, aṃ. Atthaṃ vaṇṇenti pakāsentīti vaṇṇā, akkharāti ca vuccanti, nāmapaññattirūpattā nakkharanti khayavayaṃ na gacchantīti akkharā. ‘‘Nāmagottaṃ na jīratī’’ti
2.Dasādo sarā
Tesu vaṇṇesu ādimhi dasa vaṇṇā sarā nāma honti. Sayameva laddhasarūpā hutvā rājanti virocantīti sarā.
3.Dve dve savaṇṇā.
Tesu saresu dve dvesarā savaṇṇā nāma honti.
A, ā avaṇṇo, i, ī ivaṇṇo, u, ū uvaṇṇo, eta, e etavaṇṇo, ota, o otavaṇṇo. Samāno vaṇṇo suti etesanti savaṇṇā, sarūpāti ca vuccanti, samānaṃ rūpaṃ suti etesanti sarūpā.
4.Pubbo rasso
Dvīsu rasso nāma hoti. Rassena kālena vattabbāti rassā, rassakālo nāma akkhidalānaṃ ummisananimmisanasamakālo.
Tattha eta, ota iti dve ekapadasaṃyoge pare kvaci labbhanti. Eṭṭhi, seṭṭho, oṭṭho, sotthi.
Ekapadasaṃyogeti kiṃ? Padantarasaṃyoge pare rassā mā hontūti. Maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane,
Kvacīti kiṃ? Ekapadasaṃyogepi vaggantesu vā ya, ra, la, vesu vā paresu rassā mā hontūti. Enti, senti, eyya, bhāseyya, meṇḍo, soṇḍo.
5.Paro dīgho
Dvīsu dvīsu savaṇṇesu yo yo paro hoti, so so dīgho nāma hoti. Dīghena kālena vattabbāti dīghā, dīghakālo nāma rassehi diguṇakālo.
6.Kādayo byañjanā
Tesu vaṇṇesu kādayo bindantā vaṇṇā byañjanā nāma honti. Atthaṃ byañjayantīti byañjanā. Te pana suddhā addhamattikā, rassayuttā diyaddhamattikā, dīghayuttā tiyaddhamattikā.
7.Pañcapañcakā vaggā
Tesu byañjanesu kādi-mantā pañcabyañjanapañcakā vaggā nāma honti.
Kādi avaggāti siddhaṃ. Vaṇṇuddese ekaṭṭhānikānaṃ byañjanānaṃ vagge samūhe niyuttāti vaggā.
8.Bindu niggahītaṃ
Ante bindumatto vaṇṇo niggahītaṃ nāma. Niggayha gayhati uccāriyatīti niggahītaṃ.
Garusaññārāsi niṭṭhito.
Byañjanavuttirāsi
Ṭhānaṃ, karaṇaṃ, payatanaṃ
Cha ṭhānāni – kaṇṭhaṭṭhānaṃ, tāluṭṭhānaṃ, muddhaṭṭhānaṃ, dantaṭṭhānaṃ, oṭṭhaṭṭhānaṃ, nāsikaṭṭhānaṃ. Tesu byattaṃ vadantena yattha ‘‘akkha’’nti vuccati, taṃ kaṇṭhaṭṭhānaṃ. Yattha ‘‘iccha’’nti, taṃ tāluṭṭhānaṃ. Yattha ‘‘raṭṭha’’nti, taṃ muddhaṭṭhānaṃ. Yattha ‘‘sattha’’nti, taṃ dantaṭṭhānaṃ. Yattha ‘‘puppha’’nti vuccati, taṃ oṭṭhaṭṭhānaṃ. Nāsapadeso nāsikaṭṭhānaṃ.
Katthaci pana uraṭṭhānaṃ, siraṭṭhānaṃ, jivhāmūlaṭṭhānantipi āgataṃ. Tattha siraṭṭhānaṃ nāma muddhaṭṭhānameva. Jivhāmūlaṭṭhānaṃ pana sabbavaṇṇānaṃ sādhāraṇanti vadanti.
Karaṇaṃ catubbidhaṃ – jivhāmūlaṃ, jivhopaggaṃ, jivhaggaṃ, sakaṭṭhānanti.
Payatanaṃ catubbidhaṃ – saṃvuṭaṃ, vivaṭaṃ, phuṭṭhaṃ, īsaṃphuṭṭhanti. Tattha karaṇānaṃ sakasakaṭṭhānehi saddhiṃ saṃvaraṇādiko visesākāro saṃvuṭādi nāma.
Tattha kaṇṭhapadesānaṃ aññamaññaṃ saṅghaṭṭanena uppannā avaṇṇa, kavagga, hakārā kaṇṭhajā nāma. Tālumhi jivhāmajjhasaṅghaṭṭanena uppannā ivaṇṇa, cavagga, yakārā tālujā nāma. Mukhabbhantaramuddhamhi muddhajā nāma. Upari dantapantiyaṃ jivhaggasaṅghaṭṭanena uppannā tavagga, la, sakārā dantajā nāma. Oṭṭhadvayasaṅghaṭṭanena uppannā uvaṇṇa, pavaggā oṭṭhajā nāma. Niggahītaṃ nāsikajaṃ nāma. Pañcavaggantā pana nāsikaṭṭhānepi sakaṭṭhānepi jāyanti. Ekāro kaṇṭhatālujo. Okāro kaṇṭhoṭṭhajo. Vakāro dantoṭṭhajo. Apica ivaṇṇuvaṇṇā kaṇṭhepi jāyantiyeva. Yadā hakāro vaggantehi vā ya, ra, la, vehi vā yutto hoti, tadā urajoti vadanti. Pañho, tuṇhi, nhāto, vimhito, gayhate, vulhate, avhānaṃ.
Kaṇṭhaṃ saṃvaritvā uccārito akāro saṃvuṭo nāma. Sakasakaṭṭhāna, karaṇāni vivaritvā uccāritā sesasarā ca sa, hakārā ca vivaṭā nāma. Tāniyeva gāḷhaṃ phusāpetvā uccāritā pañcavaggā phuṭṭhā nāma. Thokaṃ phusāpetvā uccāritā ya, ra, la, vā īsaṃphuṭṭhā nāma. Tattha oṭṭhajesu tāva pavaggaṃ vadantānaṃ oṭṭhadvayassa gāḷhaṃ phusanaṃ icchitabbaṃ. Kasmā? Phuṭṭhapayatanikattā pavaggassa. Uvaṇṇaṃ vadantānaṃ pana oṭṭhadvayassa vivaraṇaṃ icchitabbaṃ. Kasmā? Vivaṭapayatanikattā uvaṇṇassa. Esa nayo sesesu sabbesūti.
Cūḷaniruttiyaṃ pana sabbe rassasarā saṃvuṭā nāma, sabbedīghasarā vivaṭā nāmāti vuttaṃ. Tathā saddasāratthajāliniyaṃ, katthaci sakkaṭaganthe ca. Idaṃ yuttataraṃ. Aññaṭṭhānikabyañjanehi yuttā sarā attano ṭhāna, karaṇāni jahantāpi payatanaṃ na jahanti. Tasmā nānāvaṇṇānaṃ saṃsagge payatanānaṃ saṃsaggabhedopi veditabboti. Tattha ‘‘suṇātu me’’ti vadanto yadi ṇā-kāraṃ jivhaggena dantaṭṭhāne katvā vadeyya, dantajo nā-kāro eva bhaveyya. Tu-kārañca jivhopaggena muddhaṭṭhāne katvā vadeyya, muddhajo ṭu-kāro eva bhaveyya. Evañca sati akkharavipatti nāma siyā. Esa nayo sesesu muddhajadantajesu. Tasmā kammavācaṃ sāventehi nāma ṭhāna, karaṇa, payatanesu suṭṭhu kusalehi bhavitabbanti.
Sithilañca
Niggahītaṃ, vimuttañca, sambandhañca, vavatthitaṃ
Mudunā vacīpayogena vattabbā vaggapaṭhama, tatiya, pañcamā sithilā nāma. Thaddhena vacīpayogena vattabbā vaggadutiya, catutthā dhanitā nāma. Dīgha, rassā pubbe vuttā. Dīghā ceva saṃyogapubbā ca niggahītantā ca garukā nāma. Sesā lahukā nāma. Yathā saddasahito vāto mukhachiddena bahi anikkhamma nāsasotābhimukho hoti, tathā mukhaṃ avivaṭaṃ katvā vattabbaṃ byañjanaṃ niggahītaṃ nāma. Tena yuttāni sabbabyañjanāni niggahītantāni nāma. Sesā vimuttā nāma. Padasandhivasena vattabbaṃ sambandhaṃ nāma. Padacchedaṃ katvā vattabbaṃ vavatthitaṃ nāma.
Byañjanavuttirāsi niṭṭhito.
Lahusaññārāsi
Jho, lo, po, gho, go.
9.Yuvaṇṇājhalā nāmassante
Anitthiliṅgassa nāmassa ante ivaṇṇuvaṇṇā kamena jhalasaññā honti.
10.Pitthiyaṃ
Itthiliṅge nāmassante ivaṇṇuvaṇṇā pasaññā honti.
11.Ghā
Gho
12.Go syālapane
Ālapane si gasañño hoti.
Lahusaññārāsi niṭṭhito.
Saṅketarāsi
13.Vidhi visesanaṃ yaṃ tassa
Sutte yaṃ visesanaṃ dissati, tassa vidhi ñātabbo.
‘Ato yonaṃ ṭāṭe’. Narā, nare. Yonanti visesanaṃ. Ṭāṭeti vidhi.
14.Sattamiyaṃ pubbassa
Sattamīniddese pubbavaṇṇasseva vidhi ñātabbo.
‘Saro lopo sare’. Lokaggo
15.Pañcamiyaṃ parassa
Pañcamīniddese parasseva vidhi ñātabbo.
‘Ato yonaṃ ṭāṭe’. Narā, nare.
16.Ādissa
Parassa sissamāno
‘Ra
17.Chaṭṭhiyantassa
Chaṭṭhīniddese tadantassa vidhi ñātabbo.
‘Rājassi nāmhi’. Rājinā.
18.Ṅānubandho
Ṅānubandho ādeso chaṭṭhīniddiṭṭhassa antassa ñātabbo.
‘Gossāvaṅa’. Gavassaṃ.
19.Ṭānubandhonekavaṇṇo sabbassa
Yo ca ṭānubandho ādeso, yo ca anekavaṇṇo ādeso, tadubhayaṃ chaṭṭhīniddiṭṭhassa sabbasseva vaṇṇasamudāyassa ñātabbaṃ.
Ṭānubandhe tāva –
‘Imassānitthiyaṃ ṭe’. Esu.
Anekavaṇṇe –
‘Animi nāmhi’. Anena, iminā.
20.Ñakānubandhā ādyantā
Ñānubandho āgamo ca kānubandho āgamo ca kamena chaṭṭhīniddiṭṭhassa ādimhi ca ante ca ñātabbo.
Ñānubandhe –
‘Brūto tissiña’. Braviti.
Kānubandhe
‘Bhūssa vuka’. Babhuva.
21.Mānubandho sarānamantā paro
Mānubandho āgamo sarānaṃ antasaramhā paro hoti.
‘Najjāyo svāma’. Najjāyo sandanti. ‘Maṃ vā rudhādīnaṃ’. Rundhati. ‘Jara sadānamīma vā’. Jīrati, sīdati.
Imasmiṃ byākaraṇe anekasaratā nāma nadī, purisa iccādīsu liṅgapadesu eva atthi, gamu, pacaiccādīsu dhātupadesu natthi. Sabbadhātuyo byañjanantā eva honti, dhātvantalopakiccaṃ natthi. Tasmā najjāyoti ettha ī-kāro antasaro nāma. Tato ‘najjāyo svāma’ iti suttena ā-kārāgamo. Rundhatīti ettha pana u-kāro antasaro nāma, tato ‘‘maṃ vā rudhādīna’’nti suttena bindāgamo. Evaṃ jīrati, sīdati iccādīsu. Mrammapotthakesu pana ‘‘mānubandho padānamantā paro’’ti pāṭho, so sīhaḷapotthakehi na sameti.
22.Vippaṭisedhe
Samānavisayānaṃ dvinnaṃ vidhīnaṃ aññamaññapaṭisedharahite ṭhāne yebhuyyena paro vidhi okāsaṃ labhati.
Cattārome bhikkhave dhammā
23.Saṅketo nāvayavonubandho
Yo vaṇṇo payogassa avayavo na hoti, suttesu saṅketamatto hoti, so anubandho nāma.
‘Gossāva’
24.Vaṇṇaparena savaṇṇopi.
Vaṇṇasaddo paro etasmāti vaṇṇaparo, vaṇṇaparena rassasarena savaṇṇopi gayhati sayañca, avaṇṇoti vutte ā-kāropi gayhati a-kāro cāti vuttaṃ hoti. Evaṃ ivaṇṇuvaṇṇesu.
25.Ntuvantumantāvantutavantusambandhī
Ntuiti vutte vantu, mantu, āvantu, tavantūnaṃ sambandhībhūto ntukāro gayhati.
‘Ntantūnaṃ nto yomhi paṭhame’. Guṇavanto, satimanto, yāvanto, bhuttavanto.
Saṅketarāsi niṭṭhito.
Sandhividhāna
Atha sandhividhānaṃ dīpiyate.
Lopo, dīgho, rasso, vuddhi, ādeso, āgamo, dvibhāvo, vipallāso.
Loparāsi
26.Saro lopo sare
Luppatīti lopo. Sare pare sarūpo vā asarūpo vā pubbo saro lopo hoti.
Sarūpe tāva –
Avaṇṇe-lokaggo
Ivaṇṇe-munindo, munīrito, varavādīrito, itthindriyaṃ
Uvaṇṇe-bahūpakāro
Asarūpe –
Sotindriyaṃ
Iti pubbaloparāsi.
27.Paro kvaci
Pubbasaramhā sarūpo vā asarūpo vā paro saro kvaci lopo hoti.
Sarūpe tāva –
Taṃ kadāssu bhavissati
Asarūpe –
Itissa
Kvacīti kiṃ? Katamā cānanda aniccasaññā
Iti paraloparāsi.
28.Na dve vā.
Dve pubbaparasarā kvaci lopā na honti vā.
Appamādo amataṃ padaṃ
Kvacitveva? Sotindriyaṃ
Vāti kiṃ
Ito paṭṭhāya yāvasandhikaṇḍāvasānā yuttaṭṭhānesu sabbattha kvacisaddo, vāsaddo ca vattante. Tattha kvacisaddo nānāpayogaṃ dasseti. Vāsaddo ekapayogassa nānārūpaṃ dasseti. Lopanisedho.
29.Parasarassa.
Niggahītamhā parasarassa kvaci lopo hoti vā.
Tvaṃsi
Iti saraloparāsi.
30.Saṃyogādi lopo.
Saṃyogassa ādibhūto byañjano kvaci lopo hoti vā.
Pupphaṃsā uppajjati
Tīsu byañjanesu sarūpānaṃ dvinnaṃ ādibyañjanassa lopo – agyāgāraṃ
Sarūpānanti
Iti byañjanaloparāsi.
31.Lopo.
Niggahītassa kvaci lopo hoti vā.
Sare pare tāva –
Evāhaṃ cintayitvāna
Byañjane pare –
Taṃ tuyhamūle paṭidesemi.
Gāthāyaṃ –
Ariyasaccānadassanaṃ
Māgame pare –
Garuḷo uragāmiva
Tathā saṃupasaggassa bindulope antasaradīgho –
Sārāgo, sāratto, avisāhāro, sārambho, sāraddho, sāketaṃ nagaraṃ, sādhāraṇaṃ, saṃ assa atthīti sāmī.
Samāse tumantamhi niccaṃ –
Kattukāmo, gantukāmo iccādi.
Iti binduloparāsi.
32.Syādilopo pubbassekassa.
Vicchāyaṃ ekassa vibhatyantassa padassa dvitte kate pubbapadassa syādilopo hoti.
Ekekaṃ, ekekāni, ekekena, ekekassa iccādi.
Māgame –
Ekamekaṃ, ekamekāni iccādi.
Iti syādiloparāsi.
Appavidhānamuccate.
33.Tadaminādīni
Mahāvuttisuttamidaṃ, tadaminādīni padarūpāni iminā nipātanena sijjhantīti attho.
Saralopo byañjane –
Lābu=alābu
Ivaṇṇalope –
Ārāmarukkhacetyāni=cetiyāni
Uvaṇṇalope –
Paddhāni=padumāni, usmā=usumā iccādi.
Saṃyogādibyañjanalopo ca –
Puttānañhi vadho dukho, mātigho labhate dukhaṃ, appassādā kāmā dukhā, natthi kāmaparaṃ dukhaṃ
Sarena saha byañjanalopo –
Paṭisaṅkhā yoniso
Mukharo=mukhakharo, vācākaraṇo=vākkaraṇo, vācāpatho=byappatho=vāssa byattaṃ, rassattañca, evaṃ byākho=evaṃ viya kho=vissa byattaṃ, dīgho ca yalopo ca.
Lolupo, momuho, kukkuco, susukho, roruvoiccādīsu pana atisayatthadīpanatthaṃ padadvittaṃ katvā pubbapadesu akkharalopo.
Padalopo ādimajjhantesu –
Datto=devadatto, assehi yutto ratho=assaratho, rūpabhavo=rūpaṃ, arūpabhavo=arūpaṃ iccādi.
Loparāsi niṭṭhito.
Dīgha, rassarāsi
Atha
34.Sesā dīghā.
Pakkhittamidaṃ suttaṃ. Luttehi vā ādesakatehi vā vaṇṇehi sesā rassasarā kvaci dīghā honti vā.
Pubbalutte tāva –
Tatrāyamādi bhavatiṃ
Paralutte –
Ajitāti bhagavā avoca
Bindulutte –
Tāsāhaṃ
Ādesesu –
Myāyaṃdhammo
Yadipi imāni rūpāni byañjane uparisuttena sijjhanti, luttādesesu pana niccamiva dīghasiddhiñāpanatthaṃ idaṃ suttaṃ pakkhittanti daṭṭhabbaṃ.
35.Byañjane dīgharassā
Byañjane
Tattha gāthāvasena tāva –
Madhuvāmaññati bālo
Āgame –
Uragāmiva
Vacanasukhañca buddhisukhañca purime sesadīghepi labbhati.
Tattha vacanasukhe –
Chārattaṃ mānattaṃ
Buddhisukhaṃ nāma padacchedañāṇasukhaṃ. Tattha –
Sātthaṃ sabyañjanaṃ
Bindulutte pana sārāgo, sāratto iccādīni pubbe uddhaṭāniyeva.
Iti dīgharāsi.
Rassasandhimhi
Yiṭṭhaṃvahutaṃva loke
Āgame ya, ra, dāgamesu pubbarasso –
Yathayidaṃ
Saṃyogarasso nāma bahulaṃ labbhati –
Akkamo, parakkamo, akkhāto, aññā, aññindriyaṃ, aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugata, attharaṇaṃ, apphoṭeti, alliyati, acchindati, assādo, ābhassaro, pabhassaro, sabbaññutaññāṇaṃ, jhānassa lābhimhi vasimhi
Tā, topaccayesupi rasso –
Kataññutā, atthaññutā, dhammaññutā, kaññato, nadito, vadhuto.
Samāse –
Itthipumaṃ, itthiliṅgaṃ, itthibhāvo, sabbaññubuddho iccādi.
Iti rassarāsi.
Dīgha, rassarāsi niṭṭhito.
Vuddhirāsi
Atha
36.Yuvaṇṇānameo luttā
Luttā pubbasaramhā vā parasaramhā vā sesānaṃ ivaṇṇuvaṇṇānaṃ kamena e, oādesā honti vā.
Paraivaṇṇe –
Bandhusseva samāgamo, ateva me acchariyaṃ
Parauvaṇṇe –
Gaṅgodakaṃ, pattaṃ vodakaṃ katvā
Kriyāpadesu –
Veti, apeti, upeti, apekkhā, upekkhā iccādi.
Pubbaivaṇṇe –
Rathesabho, janesabho, munelayo iccādi- tattha rathīnaṃ āsabho jeṭṭhakoti rathesabho, rathīnanti rathavantānaṃ ratharuḷhānaṃ yodhānanti attho. Janīnaṃ āsabho janesabho, janīnanti janavantānaṃ issarānaṃ. Munīnaṃ ālayo vihāro munelayo.
Pubbauvaṇṇe –
Sundarā itthī sotthi, sundaro attho yassāti sotthi, rassattaṃ, maṅgalaṃ.
Vuddhirāsi niṭṭhito.
Ādesasandhi
Athādesasandhi
37.Yavā sare
Sare pare ivaṇṇuvaṇṇānaṃ ya, vādesā honti vā.
Ivaṇṇe –
Paṭisanthāravutyassa
Vātveva? Itissa muhuttampi
Ettha ca iccetantiādīsu iminā suttena iti, pati, atiputi, jāti, abhi, adhisaddānaṃ ivaṇṇassa yattaṃ, ‘tavagga, varaṇāna’…nti suttena yamhi tavaggassa cattaṃ, ‘vagga, la, sehi te’ti suttena yassa pubbarūpattaṃ, abhi, adhisaddesu pana ‘catutthadutiyesvesa’…nti suttena vaggacatutthānaṃ tatiyattaṃ.
Uvaṇṇe
Cakkhvābādhamāgacchati, pātvākāsi
38.Eonaṃ
Sare pare e, onaṃ ya, vādeso hoti vā.
Kyassa byapathayo assu
Vātveva? So ahaṃ vicarissāmi
39.Yuvaṇṇānamiyaṅauvaṅa
Sare pare ivaṇṇuvaṇṇantānaṃ padānaṃ iyaṅa, uvaṅaādesā honti vā. Ṅānubandho antādesattho. Evaṃ sabbattha.
Idha
Ivaṇṇe –
Tiyantaṃ tyantaṃ – tattha tiyantanti iminā suttena siddhaṃ, tyantanti ‘yavā sare’ti suttena. Evaṃ sesesu. Aggiyāgāre agyāgāre, catutthiyatthe
Uvaṇṇe –
Bhikkhuvāsane, sayambhuvāsane, idhapi rūpadvayaṃ labbhati – duvaṅgikaṃ=dvaṅgikaṃ, bhuvādigaṇo=bhvādigaṇo iccādi.
40.Vitisseve vā
Evasadde pare itisaddassa i-kārassa vo hoti vā.
Itveva coro aṅgulimālo, samuddotveva saṅkhyaṃ
Vāti kiṃ? Iccevattho, samuddoteva saṅkhyaṃ gacchati.
Suttavibhattena
41.Eonama vaṇṇe
Sarabyañjanabhūte vaṇṇe pare e, onaṃ attaṃ hoti vā. Tattha essa attaṃ yebhuyyena ma, dāgamesveva hoti.
Akaramhasa te kiccaṃ
Omhi –
Sa sīlavā
Suttavibhattena
42.Gossāvaṅa
Sare pare gossa antassa avaṅa hoti.
Go ca asso ca gavāssaṃ.
Suttavibhattena byañjanepi. Sagavacaṇḍo
Appavidhānamuccate.
Mahāvuttinā avaṇṇassa uttaṃ, ottañca –
Puthujjano, puthubhūto-puthūti vā eko pāṭipadiko, puthunā puthunītipi dissati, apekkhiyāno apekkhiyānaapekkhitvātyattho. Evaṃ anumodiyāno, marīcikūpamaṃ abhisambuddhāno, mā maṃ pisācā khādantu, jīva tvaṃ saradosataṃ
Ivaṇṇassa attaṃ, uttaṃ, ettañca –
Tadamināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ-taṃ etaṃ atthajātaṃ iminā pariyāyena veditabbanti attho, sakiṃ āgacchati sīlenāti
Uvaṇṇassa ittaṃ, ottañca –
Mātito
Essa ittaṃ –
Okandāmasi bhūtāni, pabbatāni vanāni ca
Ossa uttaṃ –
Manuññaṃ, na tenatthaṃ abandhisu
Vikārasandhipi ādesasandhirūpattā idha saṅgayhati.
Iti sarādesarāsi.
Kavaggato paṭṭhāya vaggāvaggabyañjanānaṃ ādeso dīpiyate.
43.Vaggalasehi te.
Pañcavaggehi ca la, sehi ca parassa ya-kārassa kvaci te eva vagga la, sā honti vā yathākkamaṃ, ya-kāro pubbarūpattaṃ āpajjatīti vuttaṃ hoti.
Nipaccatīti nipako, nipakassa bhāvo nepakkaṃ, vipāko eva vepakkaṃ, vattabbanti vākkaṃ, vākyaṃ vā. Pamukhe sādhu pāmokkhaṃ – yassa pubbarūpatte kate ādidutiyassa paṭhamattaṃ, subhagassa bhāvo sobhaggaṃ, dobhaggaṃ, bhuñjitabbanti bhoggaṃ, yuñjitabbanti yoggaṃ, kukkucabhāvo kukkuccaṃ, vattabbanti vāccaṃ, vuccate, paccate, vaṇijānaṃ kammaṃ vāṇijjaṃ, bhuñjitabbanti bhojjaṃ, yuñjitabbanti yojjaṃ.
44.Tavaggavaraṇānaṃ ye cavaggabayañā
Ādesabhūte vā vibhattibhūte vā paccayabhūte vā ya-kāre pare tavaggānaṃva, ra, ṇānañca cavagga, ba, ya, ñādesā honti vā yathākkamaṃ.
Pokkharañño, pokkharaññā, pokkharaññaṃ, samaṇassa bhāvo sāmaññaṃ, evaṃ brahmaññaṃ, iccetaṃ kusalaṃ
Paṇḍitassa
Pavagge yassa pubbarūpaṃ –
Vappate, luppate, abbhuggato, abbhokāso, usabhassa bhāvo osabbhaṃ, labhiyateti labbhaṃ, labbhate, gāme hitaṃ gammaṃ, opammaṃ, sokhummaṃ, āgamma, upagamma, gamiyateti gammo, evaṃ dammo, rammo, gammate, rammate.
‘Tavagga varaṇāna…’nti iminā suttena yamhi rassa yattaṃ –
Kayyate kariyate, ayyo ariyo.
‘Vaggalasehi te’ti lato yassa pubbarūpaṃ –
Pallaṅko, vipallāso, kosallaṃ, pattakallaṃ.
‘Tavaggavaraṇāna…’nti yamhi vassa battaṃ –
Puthabyā, puthabyaṃ, bhātu apaccaṃ bhātabyo, korabyo, dive bhavaṃ dibbaṃ dibyaṃ.
‘Vaggalasehi te’ti sato yassa pubbarūpaṃ –
Rahasi bhavaṃ rahassaṃ, somanassaṃ, domanassaṃ, sovacassaṃ, dovacassaṃ-manogaṇattā majjhe sāgamo, bhāsitabbanti bhassaṃ, ādissa=ādisitvā, uddissa=uddisitvā, upavassa=upavasitvā, samphussa=samphusitvā, tussati, dussati, nassatiiccādi.
45.Tathanarānaṃṭaṭhaṇalā
Tādīnaṃ ṭādiādesā honti vā.
Tassa ṭattaṃ –
Paṭihaññati, paṭaggi dātabbo, paṭicchanno, paṭippanno, byāvaṭo, udāhaṭo, dukkaṭaṃ iccādi.
Thassa ṭhattaṃ –
Pīḷanaṭṭho
Nassa ṇattaṃ –
Gāmaṃ netīti gāmaṇi, senaṃ netīti senāṇi, paṇidhi, paṇidhānaṃ, paṇihitaṃ, paṇāmo, pariṇāmo, oṇāmo, uṇṇāmo, karaṇīyaṃ, karaṇaṃ, ñāṇaṃ, tāṇaṃ, pamāṇaṃ, saraṇaṃ, gahaṇaṃ iccādi.
Rassa lattaṃ –
Paligho, palibodho, palipanno, pallaṅko, taluṇo taruṇo, kalunaṃ paridevayi
Idāni mahāvuttividhānamuccate.
Kassa khattaṃ –
Nikkhamati, nikkhanto, nekkhamo, rājakiccaṃ karotīti khattā, kattā vā.
Dattañca –
Sadatthapasuto siyā
Yattañca
Sayaṃ raṭṭhaṃ hitvāna, pupphadānaṃ dadātīti pupphadāniyo pupphadāniko, sippalivane vasatīti sippalivaniyo sippalivaniko, kumāriyā kumārikā.
Khassa gattaṃ –
Eḷamūgo eḷamūkho.
Gassa kattaṃ –
Lujjatīti loko, ārogyaṃ abhisajjetīti bhisakko, kulūpako kulūpago, khīrūpako khīrūpago, gīvūpakaṃ gīvūpagaṃ.
Ghassa hattaṃ –
Sīghajavatāya sīho.
Cassa chattaṃ –
Vinicchayo, acchariyaṃ, macchariyaṃ, raṃsiyo niccharanti-nigacchantīti attho.
Chassa sattaṃ –
Atthi sāhassa jīvitaṃ
Jassa dattaṃ –
Parasenaṃ jinātītipassenadī-mahāvuttinā saralopo, rassa pararūpaṃ.
Yattañca –
Nissāya jāyatīti niyo, niyako vā, niyaṃ puttaṃ.
Ñassaṇattaṃ –
Paṇṇatti paññatti, paṇṇāsaṃ paññāsaṃ. Paṇṇavīsati pañcavīsati.
Nattañca –
Nāmamattaṃ na nāyati, animittā na nāyare
Tassa kattaṃ –
Niyako niyato.
Thattañca –
Nitthiṇṇo, nittharaṇaṃ, netthāraṃ.
Nattañca –
Jino, pino, lino, paṭisallino, paḷino, malino, supino, pahīno, dhuno, puno, luno, āhunaṃ, pāhunaṃ.
Dassa ḍattaṃ –
Chavaḍāho, disāḍāho, kāyaḍāho.
Ḷattañca –
Pariḷāho, āgantvā chavaṃ dahanti etthāti āḷahanaṃ, susānaṃ.
Tattañca –
Sugato, tathāgato, kusito, udati pasavatīti utu.
Dhassa dattaṃ –
Ekamidāhaṃ bhikkhave samayaṃ
Hattañca
Sāhu dassanamariyānaṃ
Nassa uttaṃ –
Upaññāso=upanyāso, ñāyo=nyāyo-niccaṃ eti phalaṃ etenāti ñāyo, ñeyyaṃ=neyyaṃ.
Yattañca –
Thenassa kammaṃ theyyaṃ, therādhinanti therādheyyaṃ, pātimokkhaṃ, parādheyyakaṃ dukkhaṃ.
Passa phattaṃ –
Nipphajjati, nipphatti, nipphannaṃ.
Battañca –
Sambahulaṃ=sampahulaṃ, bahusanto na bharati
Bhassa phattaṃ –
Anantaṃ sabbatopaphaṃ
Massa pattaṃ –
Cirappavāsiṃ
Yassa vattaṃ –
Dīghāvu kumāro
Lassa rattaṃ
Nīlaṃ jalaṃ etthāti nerañjarā, jalaṃ gaṇhituṃ alanti arañjaro, sassataṃ pareti, ucchedaṃ pareti-paletīti attho.
Vassa pattaṃ –
Pipāsati pivāsati.
Battañca –
Byākato, byatto, byañjanaṃ, sīlabbataṃ, nibbānaṃ, nibbutaṃ, dibbaṃ, dibbati, sibbati, kubbati, kubbanto, krubbati, krubbanto, asevitabbattā vāretabboti bālo, pabbajito, pabbajjā iccādi.
Sassa chattaṃ –
Ucchiṭṭhaṃ-avasiṭṭhantyattho, ‘‘dibbā saddā niccharanti, raṃsiyo
Tattañca –
Uttiṭṭhapattaṃ upanāmenti
Hassa ghattaṃ –
Niccaṃ dahati etthāti nidāgho, laghu lahu.
Ḷassa ḍattaṃ –
Garuḍo garuḷo.
Iti byañjanādesarāsi.
Missakādeso
Avassa uttaṃ –
Uddhammo, ubbinayo, uppatho, ummaggo, uññā avaññā, uññātaṃ avaññātaṃ, ujjhānasaññī.
Ottañca –
Onaddho, okāso, ovādo, olokanaṃ iccādi.
Vassa ottaṃ –
Uposatho – upavasathoti ṭhiti, nonītaṃ navanītaṃ, nivatthakoco nivatthakavaco, ko te balaṃ mahārāja, ko nu te rathamaṇḍalaṃ
Kussa kruttaṃ –
Krubbati kubbati.
Ttassa trattaṃ –
Atrajo putto, khetrajo putto attajo, khettajo, gotrabhū, vatrabhū, citraṃ, vicitraṃ, cittaṃ, vicittaṃ, utrastamidaṃ cittaṃ
Dassa drattaṃ –
Indriyaṃ, sukho udayo yassāti sukhudrayaṃ, dukkhudrayaṃ kammaṃ
Ddassa drattaṃ
Bhadraṃ bhaddaṃ, asso bhadro
Bassa brattaṃ –
Brahāvanaṃ, brahantaṃ vā vanappatiṃ
Va, vīnaṃ byattaṃ –
Byayo=vayo-vināsotyattho, kiccākiccesu byāvaṭo=vāvaṭo, paṅke byasanno=visanno, byamhito=vimhito, byamhaṃ=vimānaṃ-mānassa mhattaṃ.
Kkhassa cchattaṃ –
Acchi=akkhi, sacchi=sakkhi-saha akkhinā vattatīti atthe nipāto, paccakkhanti attho. Nibbānaṃ sacchikaroti
Mahāvuttinā akkharasaṃkhittaṃ hoti –
Ācero ācariyo, na mātāpitarasaṃvaḍḍho, anācerakule vasaṃ
Akkharavaḍḍhipi hoti –
Ekacciyo ekacceyyo ekacco, mātiyo macco, kiccayaṃ kiccaṃ, paṇḍitiyaṃ paṇḍiccaṃ, suvāmi sāmi, suvāmini sāmini, suvakehi puttehi sakehi puttehi, sattavo satto, tvañca uttamasattavo
Iti missakādesarāsi.
Bindādeso dīpiyate.
46.Vagge vagganto
Vaggabyañjane pare niggahītassa sakavaggantabyañjanādeso hoti vā.
Dīpaṅkaro, saṅkhāro, saṅgaho, sañcāro, sañjāto, saṇṭhitaṃ, attantapo, parantapo, amatandado, purindado, sandhi, sannidhi, sampatti, sambuddho, sambhavo, sambhāro, sambhinno, sammato iccādīsu niccaṃ, taṅkaro, taṃkaro iccādīsu aniccaṃ, buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi
Mahāvuttividhānamuccate.
Vaggāvaggesu byañjanesu paresu niggahītaṃ pararūpaṃ gacchati –
Sakkaroti, sakkato, sakkāro, sakkaccaṃ, takkattā, takkaro, takkhaṇaṃ taṅkhaṇaṃ taṃ khaṇaṃ, taggatikaṃ taṃ gatikaṃ, tanninno, tappoṇo, tappabbhāro, tappadhāno, etapparamo, yagguṇo yaṃguṇo, talleṇā, malleṇā, sallekho, paṭisallīno, tabbaṇṇanā taṃvaṇṇanā, tassamo taṃsamo, idappaccayatā
47.Mayadā sare
Sare pare niggahītassa kvaci ma, ya, dā honti vā.
Tattha dādeso ya, ta, etasaddehi napuṃsake dissati –
Yadabravi
Samāse pana dādeso tiliṅge dissati –
Yadanantaraṃ, tadanantaraṃ, etadatthā kathā
Kvacitveva? Yametaṃ vārijaṃ pupphaṃ, adinnaṃ upasiṅghasi
Mādeso ya, ta, etasaddehi pumitthiliṅgesu dissati –
Yamāhu devesu sujampatīti
Aññasaddehi pana dve ādesā tiliṅge dissanti –
Sakadāgāmī, evametamabhiññāya
Yādeso idaṃsadde pare tasaddamhā eva kvaci dissati –
Tayidaṃ na sādhu
48.Yevahisu ño
Ya
Ānantarikaññamāhu
49.Ye saṃssa
Yamhi pare saṃ upasaggassa niggahītassa ño hoti. Yassa pubbarūpattaṃ.
Saññogo saṃyogo, saññutto saṃyutto. Saṃyojanaṃ saṃyojanaṃ, saññamo saṃyamo, saññato saṃyato, saññamati saṃyamati, saññācikā saṃyācikā kuṭiṃ
Iti bindādesarāsi.
Ādesasandhirāsi niṭṭhito.
Āgamasandhi
Athāgamasandhi dīpiyate.
Mahāvuttinā sarāgamo –
A –
Paṇṇasālaṃ amāpetvā
Ā –
Aḍḍhe ājāyare kule
I –
Dhammikathaṃ katvā
Ī –
Kabaḷīkāro, manasīkāro, manasīkaroti, tappākaṭīkaroti, dūrībhūto, abyayībhāvo.
U –
Ñātiparijinassa bhāvo ñātipārijuññaṃ, evaṃ bhogapārijuññaṃ- parijinassāti parihānassa, parikkhayassa.
O –
Parosataṃ, saradosataṃ, disodisaṃ
‘Atippago kho tāva piṇḍāya caritu’
Iti sarāgamarāsi.
50.Vanataragācāgamā
Sare pareva na, ta, ra, gā ca ma, ya, dā ca āgamā honti.
Go, to, do, no, mo, yo, ro, vo,
Tattha
Ariyehi puthagevāyaṃ janoti puthujjano
To –
Ajjatagge
Do –
Udaggo, udabbahi, udapādi, udayo, udāhaṭo, udito, udīrito, dubhato vuṭṭhānaṃ
No –
Ito nāyati, ciraṃ nāyati, kamme sādhu kammaniyaṃ kammaññaṃ, attano idaṃ attaniyaṃ, addhānaṃ khamatīti addhaniyaṃ, lobhassa hitaṃ lobhaniyaṃ lobhaneyyaṃ, dosaniyaṃ dosaneyyaṃ, mohaniyaṃ mohaneyyaṃ, oghaniyaṃ, yoganiyaṃ, ganthaniyaṃ, niddhunanaṃ, niddhunanako, sañjānanaṃ, sañjānanako, saññāpanako iccādi.
Mo
Lahumessati
Yo –
Nayimassa vijjā mayamatthi
Ro –
Nirantaraṃ, niratthakaṃ, nirāhāro, nirābādho, nirālayo, nirindhano aggi, nirīhakaṃ, nirudakaṃ, nirutti, niruttaro, nirūmikā nadī, nirojaṃ, duratikkamo, durabhisambhavo, durāsadā buddhā
Vo –
Duvaṅgulaṃ, duvaṅgikaṃ, tivaṅgulaṃ, tivaṅgikaṃ, pāguññavujutā, vusitaṃ, vuttaṃ, vuccate, āsanā vuṭṭhāti
51.Chā ḷo.
Sare pare chamhā ḷāgamo hoti.
Chaḷaṅgaṃ, chaḷāyatanaṃ, chaḷāsītisahassāni
Mahāvuttividhānamuccate.
Sare
Manasikāro, mānasiko, cetasiko, abyaggamanaso naro
Sare pare bahulaṃ hāgamo –
Māhevaṃ ānanda
Iti byañjanāgamarāsi.
52.Niggahītaṃ
Niggahītaṃ kvaci āgataṃ hoti vā.
Upavassaṃ kho pana
Iti bindāgamarāsi.
Mahāvuttinā padānaṃ ante gata, jāta, anta saddā āgamā honti.
Rūpagataṃ
Āgamasandhirāsi niṭṭhito.
Dvibhāvasandhi
Atha dvibhāvasandhi dīpiyate.
Dvibhāvo tividho. Tattha pakkamo, parakkamo iccādi byañjanadvittaṃ nāma. Rukkhaṃ rukkhaṃ siñcati iccādi vibhatyantapadadvittaṃ nāma. Titikkhā, tikicchā, jagamā, jagamu iccādi dhātupadadvittaṃ nāma.
53.Saramhā dve
Saramhā parassa byañjanassa kvaci dve rūpāni honti.
Tattha saramhā pa, pati, paṭīnaṃ passa dvittaṃ –
Appamādo, idhappamādo, vippayutto, sammappadhānaṃ, appativattiyaṃ dhammacakkaṃ
Saramhāti kiṃ? Sampayutto.
Kī, kudha, kamu, kusa, gaha, juta, ñā, si, su, sambhu, sara, sasa iccādīnaṃ dhātūnañca, u, du, nipubbānaṃ padānañca ādibyañjanassa dvittaṃ.
Kī
Vikkināti, vikkayo, dhanakkīto.
Kudha –
Akkuddho, akkodho.
Kamu –
Abhikkamati, abhikkamo, abhikkanto, akkamati, akkamo, akkanto, parakkamati, parakkamo, vikkamati, vikkamo, okkamati, okkanto.
Kusa –
Akkosati, akkoso.
Gaha –
Paggaṇhāti, paggaho, viggaho, pariggaho, anuggaho.
Juta –
Ujjotati, vijjotati.
Ñā –
Aññā, paññā, abhiññā, pariññā, viññāṇaṃ, sabbaññutaññāṇaṃ, rattaññū, atthaññū, dhammaññū.
Si –
Atissayo, bhūmassito, gehassito.
Su –
Appassuto, bahussuto, vissuto, assavo, anassavo.
Sambhu
Passambhati, passaddhi, passaddho.
Sara –
Anussarati, anussati, anussaro.
Sasa –
Assasati, assasanto, assāso, passāso.
Saja –
Vissajjeti, vissajjanto, vissaggo.
Caja –
Pariccajati, pariccajanto, pariccāgo iccādi.
Upubbe –
Ukkaṃsati, ukkaṃso, uggaho, uccāreti, uccāro, uccayo, samuccayo, ujjalo, samujjalo, uṇṇamati, uttarati iccādi.
Dupubbe –
Dukkaṭaṃ, dukkaraṃ, duggati, duccaritaṃ, duttaro, duddamo, dunnayo, dupposo, dubbalo, dummaggo, dullabho iccādi.
Nipubbe –
Nikkamo, nikkhanto, niggato, niccoro, nijjaro, niddoso, nippāpo, nimmito, nimmāno, niyyānaṃ, nillolo, nibbānaṃ, nissayo iccādi.
Tika, taya, tiṃsānaṃ tassa dvittaṃ –
Kusalattikaṃ, vedanattikaṃ, vatthuttayaṃ, ratanattayaṃ, dvattiṃsaṃ, tettiṃsaṃ.
Catu
Catubbidhaṃ, catuddasa, catuddisaṃ, catuppadaṃ, chabbidhaṃ, channavuti.
Vā tveva? Catusaccaṃ, chasataṃ.
Santassa satte parabyañjanassa niccaṃ dvittaṃ –
Sajjano, sappuriso, saddhammo, santassa bhāvo sattā, sabbhāvo.
Vassa batte bassa dvittaṃ –
Sīlabbataṃ, nibbānaṃ, nibbutaṃ iccādi pubbe vuttameva.
Vatu, vaṭu iccādīnaṃ antabyañjanassa dvittaṃ –
Vattati, pavattati, nivattati, saṃvattati, vaṭṭati, vivaṭṭati.
Saṃmhā anuno nassa dvittaṃ –
Samannāgato, samannāhāro, samannesati.
Aññatrapi –
Sīmaṃ sammanneyya
Iti sadisadvittarāsi.
54.Catutthadutiyesvesaṃ tatiyapaṭhamā
Vagge catuttha, dutiyesu paresu kamena tatiya, paṭhamā esaṃ catuttha, dutiyānaṃ dvibhāvaṃ gacchanti, dutiyabhāvaṃ gacchantīti attho. ‘Saramhā dve’ti suttena vā ‘vaggalasehi te’iccādīhi vā dutiya, catutthānampi sadisatte jāte puna iminā suttena
Tattha kavagge –
Ākkhātaṃ, pakkhittaṃ, pakkhepo, rūpakkhandho, vedanākkhandho, dhātukkhobho, āyukkhayo, nakkhamati.
‘Vaggalasehi te’ti suttavidhāne –
Pamukhe sādhu pāmokkhaṃ, paggharati, ugghosati, nigghoso.
Cavagge –
Acchādeti, acchindati-saṃyoge rassattaṃ, pacchādeti, pacchindati, setacchattaṃ, rukkhacchāyā, tathassa bhāvo tacchaṃ, rathassa hitā racchā, pajjhāyati, ujjhāyati, nijjhāyati, paṭhamajjhānaṃ, dutiyajjhānaṃ, ajjhokāso, bojjhaṅgo, dummedhassa bhāvo dummejjhaṃ, bujjhati, bujjhitabbaṃ, bojjhaṃ, paṭivijjha, paṭivijjhiya, paṭivijjhitvā iccādi.
Ṭavagge –
Yatraṭṭhitaṃ, tatraṭṭhito, uṭṭhito, niṭṭhito, thalaṭṭho, jalaṭṭho, vuḍḍho iccādi.
Tavagge –
Sumanatthero, yasatthero, avatthā, avatthānaṃ, vitthāro, abhitthuto, vitthambhito, uddharati, uddharaṇaṃ, uddhaṭaṃ, niddhāreti, niddhāraṇaṃ, niddhāritaṃ, niddhano, niddhuto, niddhoto iccādi.
Pavagge –
Vippharati, vippharaṇaṃ, vipphāro, apphoṭeti, mahapphalaṃ, nipphalaṃ, madhupphāṇitaṃ, vibbhamati, vibbhamo, ubbhataṃ, nibbhayaṃ, dubbharo, sabbhāvo
Idhapi u, du, nito parapadānaṃ ādibyañjanassa dvittaṃ visesato icchanti.
Iti visadisadvittarāsi.
55.Vicchābhikkhaññesu dve
Vicchāyaṃ abhikkhaññe ca anekatthassa ekapadassa dve rūpāni honti. Bhinne atthe kriyāya vā dabbena vā guṇena vā byāpituṃ icchā vicchā. Punappunakriyā abhikkhaññaṃ.
Vicchāyaṃ tāva –
Rukkhaṃ rukkhaṃ siñcati. Gāme gāme sataṃkumbhā, gāmo gāmo ramaṇiyo, gehe gehe issaro, rasaṃ rasaṃ bhakkhayati, kriyaṃ kriyaṃ ārabhate.
Ānupubbiyepi vicchāva gamyate –
Mūle mūle thūlā, agge agge sukhumā, jeṭṭhaṃ jeṭṭhaṃ anupavesetha, imesaṃ devasikaṃ māsakaṃ māsakaṃ dehi, mañjūsakarukkho pupphaṃ pupphaṃ pupphati, ime janā pathaṃ pathaṃ accenti, sabbe ime aḍḍhā, katarā katarā imesaṃ aḍḍhatā, katamā katamā imesaṃ aḍḍhatā.
Abhikkhaññe –
Bhattaṃ pacati pacati, apuññaṃ pasavati pasavati, bhutvā bhutvā nippajjanti, paṭaṃ paṭaṃ karoti, paṭapaṭāyati, ekamekaṃ, ekamekāni iccādīsu vicchāsu pubbapade syādilopo.
56.Sabbādīnaṃ vītihāre.
Atikkamma
Ime dve janā aññamaññassa upakārakā, itarītarassa upakārakā, aññamaññaṃ passanti, aññamaññassa denti, aññamaññassa apenti, aññamaññassa dhanaṃ, aññamaññe nissitā.
57.Yāvatātāvaṃ sambhame
Yaṃ parimāṇamassāti yāvaṃ. Taṃ parimāṇamassāti tāvaṃ. Punappunaṃ bhamanaṃ pavattanaṃ sambhamo. Turitena vacīpayogena taṃ taṃ upāyadīpanaṃ sambhamo, āmeḍitameva vuccati, sambhame gamyamāne yāvatā yattakena padena so attho paññāyati, tattakaṃ padaṃ payujjate, dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā taduttari vā udīriyatetyattho. Yathābodhaṃ sambhametipi pāṭho, soyevattho.
Bhaye, kodhe, pasaṃsāyaṃ, turite, kotūhale’cchare.
Hāse, soke, pasāde ca, kare āmeḍitaṃ budho.
Tattha bhaye –
Sappo sappo, coro coro –
Kodhe –
Vijjha vijjha, pahara pahara.
Pasaṃsāyaṃ –
Sādhu sādhu.
Turite
Gaccha gaccha.
Kotūhale –
Āgaccha āgaccha.
Acchare –
Aho buddho aho buddho.
Hāse –
Abhikkamatha vāseṭṭhā abhikkamatha vāseṭṭhā
Soke –
Kahaṃ ekaputtaka kahaṃ ekaputtaka
Pasāde –
Abhikkantaṃ bho gotama abhikkantaṃ bho gotama
Iti padavākyadvittarāsi.
Dvibhāvasandhirāsi niṭṭhito.
Vipallāsasandhi
Atha vipallāsasandhi dīpiyate.
Padakkharānaṃ pubbāparavipariyāyo vipallāso.
58.Hassa vipallāso.
Yamhi pare hassa pubbāparavipallāso hoti vā.
Dayhati, saṅgayhati, sannayhati, vuyhati, duyhati, muyhati.
Vātveva
59.Ve vā
Vamhi pare hassa vipallāso hoti vā.
Bavhābādho bahvābādho, bavhettha nhāyatī jano
Mahāvuttividhānaṃ vuccate.
Ya, rānaṃ vipallāso –
Kuṭi me kayirati
Niggahītassa vipallāso –
Nirayamhi apaccisuṃ
Sarānampi vipallāso –
Haññayyevāpi koci naṃ
Padānampi vipallāso –
Navaṃ pana bhikkhunā cīvaralābhena, nāgakaññā caritaṃ gaṇena
Iti vipallāsarāsi.
60.Bahulaṃ
Sandhividhānaṃ
Iti niruttidīpaniyā nāma moggallānadīpaniyaṃ
Sandhikaṇḍo niṭṭhito.