2. Nāmakaṇḍa
Vibhattirāsi
Atha
Liṅgaṃ, nāmaṃ, pāṭipadikanti atthato ekaṃ, dabbābhidhānassa purisādikassa pakatirūpassetaṃ nāmaṃ. Tañhi sattannaṃ vibhattīnaṃ vasena vibhāgaṃ patvā kiñci visadarūpaṃ hoti, kiñci avisadarūpaṃ, kiñci majjhimarūpanti evaṃ tividhena liṅgarūpena yuttattā liṅganti vuccati.
Tadeva kiñci saddaliṅgānurūpaṃ, kiñci atthaliṅgānurūpañca pariṇamantaṃ pavattati, tasmā nāmanti ca vuccati.
Tadeva dhātu, paccaya, vibhattipadehi cevasaddapadatthakapadehi ca ‘visuṃ bhūtaṃ pada’nti katvā pāṭipadikanti ca vuccati.
Tattha dhātupadaṃ nāma brū, bhū, hūiccādi.
Paccayapadaṃ nāma ṇa, tabba, anīya iccādi.
Vibhattipadaṃ nāma si, yo, aṃ, yo,ti, anti iccādi.
Saddapadatthakapadāni nāma rājassa, sakhassa, pumassa iccādīni. Ettha ca rājassaiccādīni saddasutte saddapadatthakāni honti, payoge atthapadatthakāni. Dhātupaccayavibhattipadāni pana niccaṃ saddapadatthakāni eva honti, saddasuttesveva ca labbhanti, na payogeti, idaṃ dvinnaṃ nānattaṃ.
Yadievaṃ bhussa, brussa, bhūto, hūto, ṇe, tabbe, simhi, timhi iccādinā tehi kathaṃ vibhattuppatti hotīti? Anukaraṇapadāni nāma tāni atthissa, karotissa iccādīni viya, tasmā tāni ca rājassa iccādīni ca anukaraṇaliṅgabhāvena ettha saṅgayhanti, na ekantaliṅgabhāvenāti. Evañca katvā ‘dhātu- paccaya
61.Dve dvekānekesu nāmasmā si yo aṃyo nā hi sa naṃ smāhi sanaṃsmiṃsu
Ekasmiṃ atthe ca anekesu atthesu ca pavattā nāmasmā dve dve si, yo…pe… smiṃ, suvibhattiyo honti.
Vibhajantīti vibhattiyo, ekamekaṃ pakatināmapadaṃ nānārūpavibhāgavasena kattu, kammādinānāatthavibhāgavasena ekatta, bahuttasaṅkhyāvibhāgavasena ca vibhajantīti attho. Si, lo iti paṭhamā nāma…pe… smiṃ, su iti sattamī nāma. Dvīsu dvīsu pubbaṃ pubbaṃ ‘ekasmiṃ atthe pavattaṃ vacana’nti ekavacanaṃ nāma. Paraṃ paraṃ ‘anekesu atthesu pavattaṃ vacana’nti anekavacanaṃ nāma. Bahuvacananti ca puthuvacananti ca etassa nāmaṃ. Sabbamidaṃ iminā suttena siddhaṃ.
62.Paṭhamātthamatte
Kattu, kammādikaṃ bāhiratthaṃ anapekkhitvā liṅgatthamatte pavattā nāmasmā paṭhamāvibhatti hoti.
Ayaṃ mama puriso, ime mama purisā.
63.Āmantane
Āmantanaṃ
Bho purisa, bhonto purisā.
64.Kamme dutiyā
Nāmasmā kammatthe dutiyāvibhatti hoti.
Purisaṃ passati, purise passanti.
65.Kattukaraṇesu tatiyā
Nāmasmā kattari ca karaṇe ca tatiyāvibhatti hoti.
Purisena kataṃ, purisehi kataṃ, purisena kulaṃ sobhati, purisehi kulaṃ sobhati.
66.Catutthī sampadāne
Nāmasmā sampadānatthe catutthīvibhatti hoti.
Purisassa deti, purisānaṃ deti.
67.Pañcamyāvadhismiṃ
Avadhi vuccati apādānaṃ. Nāmasmā avadhiatthe pañcamīvibhatti hoti.
Purisasmā apeti, purisehi apeti.
68.Chaṭṭhīsambandhe
Nāmasmā sambandhatthe chaṭṭhīvibhatti hoti.
Purisassa dhanaṃ, purisānaṃ dhanaṃ.
69.Sattamyādhāre
Nāmasmā ādhāratthe sattamīvibhatti hoti.
Purisasmiṃ tiṭṭhati, purisesu tiṭṭhati.
Vibhattirāsi niṭṭhito.
Itthipaccayarāsi
70.Itthiyamatvā
Itthiyaṃ+ato+āti chedo. Akārantanāmamhā itthiyaṃ āpaccayo hoti.
Abhāsitapumehi kehici saññāsaddehi niccaṃ –
Kaññā, paññā, saññā, nāvā, sālā, taṇhā, icchā, bhikkhā, sikkhā, gīvā, jivhā, vīsā, tiṃsā, cattālīsā, paññāsā iccādi.
Bhāsitapumehipi sabbanāmehi tabbā, nīya, tapaccayantehi ca niccaṃ –
Sabbā, katarā, katamā, anubhavitabbā, anubhavanīyā, gatā, jātā, bhūtā, hūtā iccādi.
Aññehi
Kalyāṇā, kalyāṇī, sundarā, sundarī, sobhaṇā, sobhaṇī, kumbhakārā, kumbhakārī, kumbhakārinī, atthakāmā, atthakāmī, atthakāminī, paribbājikā, paribbājikinī, ekākā, ekākinī, dīpanā, dīpanī iccādi.
Suttavibhattena samāse mātu, dhītu iccādīhi āpaccayo hoti. Nandamātā, uttaramātā, devadhītā, rājadhītā, assamaṇī hoti asakyadhītarā iccādi.
Ettha ca ‘itthiya’nti katthaci saddamattassa vā, katthaci atthamattassa vā itthibhāve jotetabbeti attho. Evañca sati itthipaccayāpi syādayo viya jotakamattā eva honti, na vācakāti siddhaṃ hoti.
71.Nadādīhi ṅī
Nadādīhi itthiyaṃ ṅī hoti. Ṅānubandho ‘ntantūnaṃ ṅīmhi to vā’ti ettha visesanattho.
Nadī, mahī, itthī, kumārī, taruṇī, vāseṭṭhī, gotamī, kaccānī, kaccāyanī, māṇavī, sāmaṇerī, nāvikī, pañcamī, chaṭṭhī, catuddasī, pañcadasī, sahassī, dasasahassī, satasahassī, kumbhakārī, mālakārī, cakkhukaraṇī, ñāṇakaraṇī, dhammadīpanī iccādi.
72.Ntantūnaṃ ṅīmhi to vā
Nta, ntūnaṃ to hoti vā ṅīmhi pare.
Gacchatī, gacchantī, satī, santī, bhavissatī, bhavissantī, guṇavatī, guṇavantī, satimatī, satimantī, sabbāvatī, sabbāvantī, yāvatī, yāvantī, tāvatī, tāvantī, bhuttavatī, bhuttavantī.
73.Goto vā
Gosaddamhā
Gāvī.
Vāti kiṃ? Gokāṇā pariyantacārinīti pāḷi. Tattha kāṇāti andhā.
74.Yakkhādīhinī ca
Yakkhādīhi akārantehi itthiyaṃ vī ca hoti inī ca.
Yakkhī, yakkhinī, nāgī, nāginī, mahiṃsī, mahiṃsinī, migī, miginī, sīhī, sīhinī, dīpī, dīpinī, byagghī, byagghinī, kākī, kākinī, kapotī, kapotinī, mānusī, mānusinī iccādi.
75.Ārāmikādīhi
Ārāmikādīhi akārantehi itthiyaṃ inī hoti.
Ārāmikinī, antarāyikinī, nāvikinī, olumbikinī, paṃsukūlikinī, paribbājikinī, rājinī, ekākinī iccādi.
Saññāyaṃ –
Mānusinī mānusā vā, aññatra mānusī sampatti.
76.Gharaṇyādayo
Gharaṇīiccādayo itthiyaṃ nīpaccayantā sijjhanti.
Gharaṇī, vetraṇī, pokkharaṇī-esu nassa ṇattaṃ. Ācarinīyalopo, ācariyā vā.
77.Mātulāditvānībhariyāyaṃ
Mātulādīhi akārantehi bhariyāyaṃ ānī hoti.
Mātubhātā mātulo, tassa bhariyā mātulānī, evaṃ varuṇānī, gahapatānī, ācariyānī, khattiyānī.
‘Bahulā’dhikārā khattiyī khattiyā ca.
78.Yuvaṇṇehi nī.
Ivaṇṇantehi uvaṇṇantehi ca itthiyaṃ nī hoti.
Chattapāṇinī, daṇḍapāṇinī, daṇḍinī, chattinī, hatthinī, mālinī, māyāvinī, medhāvinī, piyapasaṃsinī, brahmacārinī, bhayadassāvinī, atthakāminī, hitacārinī, bhikkhunī, khattiyabandhunī, paṭunī, paracittavidunī, mattaññunī, atthaññunī, dhammaññunī iccādi.
79.Timhāññatthe
Aññapadatthasamāse tipaccayantamhā itthiyaṃ nī hoti.
Ahiṃsāratinī, dhammaratinī, vacchagiddhinī, puttagiddhinī, muṭṭhassatinī, micchādiṭṭhinī, sammādiṭṭhinī, attaguttinī iccādi.
Aññattheti kiṃ? Dhamme rati dhammarati.
80.Yuvāti.
Yuvato itthiyanti hoti.
Yuvati.
Ettha ca ‘ti’ iti suttavibhattena vīsa, tiṃsatopiti hoti vā. Vīsati, vīsaṃ, tiṃsati, tiṃsaṃ.
81.Upamāsaṃhita sahita saññata saha sapha vāmalakkhaṇāditūrutvū
Lakkhaṇādito+ūruto+ūti chedo.
Aññapadatthasamāse upamādipubbā ūrusaddamhā itthiyaṃ ū hoti.
Nāgassa nāsā viya ūrū yassāti nāganāsūrū, saṃhitā sambandhā ūrū yassāti saṃhitorū, sahitā ekabaddhā ūrū yassāti sahitorū, saññatā alolā ūrū yassāti saññatorū, ūruyā
Suttavibhattena brahmabandhūti sijjhati.
‘‘Sace maṃ nāganāsūrū, olokeyya pabhāvatī’’ti
Tattha ‘sajā’ti āliṅgāhi, ‘gārayhassa’nti ahaṃ gārayho bhaveyyaṃ.
Ettha ca tāpaccayantā sabhāvaitthiliṅgā eva – lahutā, mudutā, gāmatā, janatā, devatā iccādi.
Tathā tipaccayantā – gati, mati, ratti, sati, tuṭṭhi, diṭṭhi, iddhi, siddhi iccādi, tathā yāgu, dhātu, dhenu, kaṇḍu, kacchu, mātu, dhītu
Tattha itthiliṅgabhūtā sabbe ‘ivaṇṇuvaṇṇā pitthiya’nti suttena niccaṃ pasaññā honti. ‘Ākāro ca ghā’ti suttena niccaṃ ghasañño.
Itthipaccayarāsi niṭṭhito.
Ākārantitthiliṅgarāsi
Itthiliṅgaṃ chabbidhaṃ ākārantaṃ, ikārantaṃ, īkārantaṃ, ukārantaṃ, ūkārantaṃ, okārantaṃ. Tattha kaññāsaddamhā atthamatte paṭhamā.
82.Gasīnaṃ
Kenaci suttena aladdhavidhīnaṃ gasīnaṃ lopo hotīti silopo.
Kaññā tiṭṭhati.
83.Jantuhetvīghapehi vā
Jantu, hetūhi ca punnapuṃsakesu īkārantehi ca ghato ca pasaññehi ivaṇṇuvaṇṇehi ca yonaṃ lopo hoti vā.
Kaññā tiṭṭhanti, kaññāyo tiṭṭhanti.
Āmantanatthe paṭhamā, ‘gosyālapane’ti gasaññā.
84.Ghabrahmāditve
Ghato ca brahmādito ca gassa e hoti vā. Ādisaddena isi, muni, revatī, kattu, khattuiccāditopi.
Bhoti
Kammatthe dutiyā, ‘saro lopo sare’ti pubbasaralopo.
Kaññaṃ passati, kaññā passati, kaññāyo passati.
Kattari tatiyā.
85.Ghapatekasmiṃ nādīnaṃ yayā
Ghato ca pasaññehi ivaṇṇuvaṇṇehi ca ekatte pavattānaṃ nādīnaṃ pañcannaṃ ekavacanānaṃ kamena ya, yā honti.
Kaññāya kataṃ, kaññāhi kataṃ. Ettha ca ghatopi yāādeso dissati. ‘‘Te ca tattha nisīditvā, tassa rukkhassa chāyayā’’
86.Smāhismiṃnaṃ mhābhimhi vā
Tesaṃ kamena mhā, bhi, mhi honti vā. Ete ādesā gāthāsu bahulaṃ dissanti.
Kaññāhi kataṃ, kaññābhi kataṃ.
Sampadāne
Apādāne pañcamī, kaññāya apeti, kaññamhā apetirassattaṃ, kaññāhi kaññābhi apeti.
Sambandhe chaṭṭhī, kaññāya santakaṃ, kaññānaṃ santakaṃ.
Okāse sattamī, kaññāya tiṭṭhati.
87.Yaṃ
Ghato ca pasaññehi ivaṇṇuvaṇṇehi ca smiṃno yaṃ hoti vā.
Kaññāyaṃ tiṭṭhati, kaññāya tiṭṭhati, kaññāsu tiṭṭhati.
Saddhā medhā paññā vijjā, cintā mantā vīṇā taṇhā.
Icchā mucchā ejā māyā, mettā mattā sikkhā bhikkhā.
Jaṅghā gīvā jivhā vācā, chāyā āsā gaṅgānāvā.
Gāthā senā lekhā sākhā, mālā velā pūjā khiḍḍā.
Pipāsā vedanā saññā, cetanā tasiṇāpajā.
Devatā vaṭṭakā godhā, balākā parisā sabhā.
Ūkā sephālikā laṅkā, salākā vālikā sikhā.
Visākhā visikhā sākhā, gacchā vañjhā jaṭā ghaṭā.
Jeṭṭhā soṇḍā vitaṇḍā ca, varuṇā vanitā latā.
Kathā niddā sudhā rādhā, vāsanā sīsapā papā.
Pabhā sīmā khamā jāyā, khattiyā sakkharā surā.
Dolā tulā silā līlā, lāle’lā mekhalā kalā.
Vaḷavā’
Nāsā juṇhā guhā īhā, lasikā vasudhādayo.
88.Nambādīhi
Gasaññehi amba, anna, ammaiccetehi gassa e na hoti.
89.Rasso vā.
Ambādīnaṃ rasso hoti vā ge pare.
Bhoti amba, bhoti ambā, bhoti anna, bhoti annā, bhoti amma, bhoti ammā, sesaṃ kaññāsamaṃ.
Ettha visesavidhānamuccate.
90.Ti sabhāparisāya.
Sabhāparisāhi smiṃnoti hoti. ‘Gho ssaṃssāssāya tīsū’ti suttena timhi rasso.
Sabhati, sabhāya, sabhāyaṃ, sabhāsu, parisati, parisāya, parisāyaṃ, parisāsu, tamaddasa mahābrahmā, nisinnaṃ samhi parisati, iti bhagavā tasmiṃ parisati suvaṇṇavaṇṇaṃ kāyaṃ vivari
Nandamātā, rājadhītāiccādīsu ‘ghabrahmāditve’ti ghassa ettaṃ.
Acchariyaṃ nandamāte, abbhutaṃ nandamāte
Vīsā, tiṃsā, cattālīsā, paññāsā iccete saṅkhyārāsimhi āgamissanti.
Ākārantitthiliṅgarāsi niṭṭhito.
Ikārantitthiliṅgarāsi
‘Gasīna’nti silopo. Ratti tiṭṭhati, rattiyo tiṭṭhanti.
‘Jantuhetvā’disuttena yolope –
91.Yolopanīsu dīgho
Tiliṅge yonaṃ lope ca niādese ca rassānaṃ dīgho hoti.
Rattī tiṭṭhanti.
92.Ye passivaṇṇassa.
Vibhattibhūte vibhattādesabhūte ca yakāre pare pasaññassa ivaṇṇassa lopo hoti. Gāthāsuyeva idaṃ vidhānaṃ daṭṭhabbaṃ.
Ratyo tiṭṭhanti
63.Ayunaṃ vā dīgho
Ge pare tiliṅge aiunaṃ dīgho hoti vā.
He
Aṃvacane ‘paro kvacī’ti suttena parasare lutte niggahītaṃ pubbe ivaṇṇuvaṇṇesu tiṭṭhati.
Rattiṃ, tathā itthiṃ, dhenuṃ, vadhuṃ, aggiṃ, daṇḍiṃ, bhikkhuṃ, sayambhuṃ iti. Rattiyaṃ, ‘bujjhassu jinabodhiya’nti pāḷi
Rattī, rattiyo, ratyo-‘ghapatekasmiṃ nādīnaṃ yayā’ti nādīnaṃ yā hoti, rattiyā, yakāre pare ivaṇṇalopo, ratyā.
94.Sunaṃhisu
Su, naṃ, hisu rassānaṃ dīgho hoti.
Rattīhi, rattībhi, rattiyā, ratyā, rattīnaṃ, rattiyā, ratyā, rattīhi, rattībhi, rattiyā, ratyā, rattīnaṃ, rattiyā, ratyā, rattiyaṃ, ratyaṃ, rattīsu.
Ettha garū su, naṃ, hisu dīghattaṃ aniccaṃ icchanti, taṃ gāthāsu yujjati.
Patti yutti vutti kitti, mutti titti khanti kanti.
Santi tanti siddhi suddhi, iddhi vuddhi buddhi bodhi.
Bhūmi jāti pīti suti, nandi sandhi sāṇi koṭi.
Diṭṭhi vuḍḍhi tuṭṭhi yaṭṭhi, pāḷi āḷi nāḷi keḷi.
Sati mati gati muti, dhīti yuvati vikati.
Rati ruci rasmi asani vasani osadhi aṅguli dhūli dudrabhi
Doṇi
Ettha visesavidhānamuccate.
95.Rattādīhi ṭo smiṃno
Rattisadda, ādisaddehi smiṃno ṭo hoti vā.
Divā ca ratto ca
Nāññatra bojjhā tapasā
Ikārantitthiliṅgarāsi niṭṭhito.
Īkārantitthiliṅgarāsi
96.Simhi nānapuṃsakassa
Simhi
Itthī tiṭṭhati, itthī tiṭṭhanti.
97.Ekavacanayosvaghonaṃ
Gho ca o ca gho, na gho agho. Ekavacanesu ca yosu ca paresu gha, ovajjitānaṃ sabbesaṃ dīghānaṃ rasso hoti.
Itthiyo tiṭṭhanti, ithyo tiṭṭhanti.
98.Ge vā
Ge pare gha, ovajjitānaṃ sabbesaṃ dīghānaṃ rasso hoti vā.
Bhoti itthi, bhoti itthī, bhotiyo itthī, bhotiyo itthiyo, bhotiyo ithyo, itthiṃ passati.
99.Yaṃ pīto
Yo pasañño īkāro, tato aṃvacanassa yaṃ hoti vā.
Itthiyaṃ passati, ettha ca yanti suttavibhattena ‘‘bujjhassu jinabodhiya’’nti
Nadī sandati, nadī sandanti, nadiyo sandanti.
Ivaṇṇalope sandhisuttena yakāre pare tavaggassa cavaggo, yassa ca pubbarūpaṃ
Evaṃ gacchatī gacchantī, satī santī, asatī asantī, mahatī mahantī, brahmatī brantī, bhotī bhontī, bhavissatī bhavissantī, gamissatī gamissantī, guṇavatī guṇavantī, sīlavatī sīlavantī, satimatī satimantī, sirimatī sirimantī, katavatī katavantī, bhuttāvatī bhuttāvantī, sabbāvatī sabbāvantī, yāvatī yāvantī, tāvatī tāvantī. Kamhi āgame rasso, yāvatikā, tāvatikā.
Gāvī, yakkhī, yakkhinī, ārāmikinī, daṇḍapāṇinī, daṇḍinī, bhikkhunī, paracittavidunī, muṭṭhassatinī, gharaṇī, pokkharaṇī, ācarinī, mātulānī, gahapatānī iccādayo. Nadādi.
Visesavidhānamuccate.
100.Najjā yosvāma
Yosu paresu nadiyā ante āmaāgamo hoti vā.
Najjāyo
Uṭṭhehi revate supāpakamme
Īkārantitthiliṅgarāsi niṭṭhito.
Ukārantitthiliṅgarāsi
Silopo, dhenu gacchati, dhenuyo gacchanti, yolope dīgho, dhenū gacchanti, bhoti dhenu, bhoti dhenū, bhotiyo dhenuyo, bhotiyo dhenū, dhenuṃ passati, dhenuyo passati, dhenū passati, dhenuyā, dhenūhi, dhenūbhi, dhenuyā, dhenūnaṃ, dhenuyā, dhenumhā, dhenūhi, dhenūbhi, dhenuyā, dhenūnaṃ, dhenuyā, dhenuyaṃ, dhenumhi, dhenūsu.
Evaṃ yāgu, kāsu, daddu, kaṇḍu, kacchu, rajju, kareṇu, piyaṅgu, sassu iccādayo. Dhenvādi.
Dhātusaddo
Mātu, dhītu, duhitusaddā itthi liṅgā, tesaṃ rūpaṃ pitādigaṇe āgamissati.
Ukārantitthiliṅgarāsi niṭṭhito.
Ūkārantitthiliṅgarāsi
Vadhū gacchati, vadhū gacchanti, yosu rasso, vadhuyo gacchanti, bhoti vadhu, bhoti vadhū, bhotiyo vadhū, vadhuyo, vadhuṃ, vadhū, vadhuyo, vadhuyā, vadhūhi, vadhūbhi, vadhuyā, vadhūnaṃ, vadhuyā, vadhumhā, vadhūhi, vadhūbhi, vadhuyā, vadhūnaṃ, vadhuyā, vadhuyaṃ, vadhūsu. Evaṃ jambū, sarabhū, sutanū, nāganāsūrū, saṃhitorū, vāmorū, lakkhaṇūrū, brahmabandhū, bhū, camū iccādayo. Vadhādi.
Sāhaṃ gantvā manussattaṃ, vadaññū vītamaccharāti
Ūkārantitthiliṅgarāsi niṭṭhito.
Okārantarāsi
Gosaddo dviliṅgo. Tassa rūpāni kānici dviyatthavasena itthiyampi vattanti pumepi vattanti missakepi vattanti, kānici itthiyaṃ kānici pume. Idha pana sabbāni yāni samodhānetvā dīpiyante.
Silopo, gogacchati-ettha ca goti abhinnasaddaliṅgattā goṇotipi yujjati, gāvītipi yujjati.
101.Gossāgasihinaṃsugāvagavā
Ga, si, hi, naṃvajjitāsu vibhattīsu gosaddassa gāva, gavādesā honti.
102.Ubhagohi ṭo
Ubha, gohi yonaṃ ṭo hoti.
Gāvo, gavo, he go, he gāvo, he gavo, gāvaṃ, gavaṃ.
103.Gāvumhi
Aṃmhi gossa gāvu hoti vā.
Gāvuṃ, gāvo, gavo, gāvena, gavena.
104.Nāssā.
Gossa gāva, gavādesato nāvacanassa ā hoti vā.
Gāvā, gavā, gohi, gobhi, gāvassa, gavassa.
105.Gavaṃ sena.
Sena saha gossa gavaṃ hoti vā.
Gavaṃ, gonaṃ.
106.Gunnañca naṃnā
Naṃnā saha gossa gunnañca hoti gavañca.
Gunnaṃ, gavaṃ, gāvasmā, gavasmā, gāvamhā, gavamhā, gāvā, gavā, gohi, gobhi, gāvassa, gavassa, gavaṃ, gonaṃ, gunnaṃ, gavaṃ, gāvasmiṃ, gāvamhi, gāve, gavasmiṃ, gavamhi, gave, gosu, gāvesu, gavesu.
Yosu
Ettha ca gāvo no paramā mittā, yāsu jāyanti osadhā
Missakaṭṭhānesu pana itthibahulattā tā gāvo etā gāvotiādinā itthiliṅgameva dissati.
Iti okārantarāsi.
Itthiliṅgarāsi niṭṭhito.
Pulliṅgarāsi
Akāranta pulliṅgapurisādirāsi
Atha pulliṅgāni dīpiyante.
Sattavidhaṃ pulliṅgaṃ – adantaṃ, ādantaṃ, idantaṃ, īdantaṃ, udantaṃ, ūdantaṃ, odantaṃ.
107.Sisso
Ato sissa o hoti pume.
Puriso tiṭṭhati.
108.Ato yonaṃ ṭāṭe
Ato paṭhamāyonaṃ dutiyāyonañca kamena ṭā, ṭe honti puṃ, napuṃsakesu. Ṭānubandho sabbādesattho.
Purisā tiṭṭhanti.
‘Gasīna’nti silopo, bho purisa, ‘ayunaṃ vā dīgho’ti dīgho, bho purisā, bhonto purisā, purisaṃ, purise.
109.Atena
Ato nāvacanassa enādeso hoti puṃ, napuṃsakesu.
Purisena.
110.Suhisvasse
Su, hisu paresu assa e hoti puṃ, napuṃsakesu.
Purisehi, purisebhi.
111.Suusassa
Sassa ādimhi sāgamo hoti. Ukāro uccāraṇattho, ñānubandho ādimhīti dīpanattho.
Purisassa, ‘sunaṃhisū’ti dīgho. Purisānaṃ, purisasmā, purisamhā.
112.Smāsmiṃnaṃ
Ato smā, smiṃnaṃ kamena ṭā, ṭe honti puṃ, napuṃsakesu.
Purisā, purisehi, purisebhi, purisassa, purisānaṃ, purisasmiṃ, purisamhi, purise, purisesu.
Evaṃ buddho, dhammo, saṅgho, sakko, devo, satto, naro, goṇo, puṅgavo, jaraggavo, sagavo, paragavo, rājagavo, mātugāmo, orodho, dāroiccādi.
Visesavidhānamuccate.
113.Kvace vā
Ato sissa kvaci e hoti vā puṃ, napuṃsakesu.
Pume tāva –
Vanappagumbe yatha phussitagge
Napuṃsake
Bhogavatī nāma mandire, nagare nimmite kañcanamaye
Vāti kiṃ? Vanappagumbo.
Kvacīti kiṃ? Puriso.
Mahāvuttinā paṭhamāyonañca kvaci ṭe hoti. Bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissanti
114.Divādito
Divādīhi smiṃno ṭi hoti.
Divi-devaloketyattho.
Ādisaddena asa bhuvi, niccaṃ vāgamo. Ayyasaddamhā mahāvuttinā ālapane ga, yonaṃ ṭo hoti vā. Bho ayyo ayya vā, bhonto ayyo ayyā vā. Sesaṃ purisasamaṃ.
Purisādirāsi niṭṭhito.
Manogaṇarāsi
Mano, manā, bho mana, bho manā, bhonto manā.
115.Manādīhi smiṃsaṃnāsmānaṃ sisoosāsā
Tehi smiṃ, sa, aṃ, nā, smānaṃ kamena si, so, o, sā, sā honti vā.
Manaṃ
Tamo, tapo, tejo, siro, uro, vaco, rajo, ojo, ayo, payo, vayo, saro, yaso, ceto, chando, radhatā, aho iccādi manogaṇo.
Idaṃ manogaṇalakkhaṇaṃ. Kriyākamme odanto, nādīnaṃ sāditā, samāsataddhitamajjhe odanto cāti.
Yo ve dassanti vatvāna, adāne kurute mano
Manasā ce pasannena
Na mayhaṃ manaso piyo
Sādhukaṃ
Manodhātu, manomayaṃ, tamokhandhaṃ padālayi, tapodhano, tejodhātu, siroruhā kesā, saroruhaṃ padumaṃ, rajoharaṇaṃ vatthaṃ, ojoharaṇā sākhā, ayopatto, vayoguṇā anupubbaṃ jahanti, yasodharā devī, cetoyuttā dhammā, chandovicitipakaraṇaṃ, rahogato cintesi, ahorattānamaccaye
Mahāvuttinā ahamhā smiṃno ni ca u ca hoti, tadahani, tadahu. Rahamhā smiṃno o hoti, mātugāmena saddhiṃ eko ekāya raho nisīdati
Manogaṇarāsi niṭṭhito.
Manādigaṇarāsi
116.Kodhādīhi.
Etehi nāvacanassa sā hoti vā.
Kodhasā, kodhena, atthasā, atthena.
117.Nāssa sā
Padādīhi nāvacanassa sā hoti vā.
Padasā, padena, bilasā, bilena.
118.Padādīhisi.
Padādīhi smiṃno si hoti vā.
Padasi, pade, bilasi, bile.
Tattha kodhādiko pulliṅgo, padādiko napuṃsako. Tattha keci saddā samāsa, taddhitamajjhe odantā honti
Keci nāssa sādesaṃ labhanti, kodhasā usunā vijjhi
Keci smiṃno syādesaṃ labhanti, padasi, bilasi iccādi.
Kehici mahāvuttinā nā, smānaṃ so hoti, atthaso, akkharaso, suttaso, byañjanaso, hetuso, yoniso, upāyaso, ṭhānaso, dīghaso, oraso, bahuso, puthuso, mattaso, bhāgaso iccādi.
‘‘Padaso dhammaṃ vāceyya
Yadā pana samāsante mahāvuttinā syādīsu vibhattīsu sāgamo hoti, tadā purisādigaṇopi hoti, byāsattamanaso, abyaggamanaso
Iti manādigaṇarāsi.
Guṇavādigaṇarāsi
119.Ntussa
Simhi
Guṇavā tiṭṭhati.
120.Yvādo ntussa
Yoādīsu ntussa attaṃ hoti.
Guṇavantā tiṭṭhanti.
121.Ntantūnaṃ nto yomhi paṭhame
Paṭhame yomhi savibhattīnaṃ nta, ntūnaṃ nto hoti.
Guṇavanto tiṭṭhanti.
122.Ṭaṭāaṃ ge
Ge pare savibhattīnaṃ nta, ntūnaṃ ṭa, ṭā, aṃ honti.
Bho guṇava, bho guṇavā, bho guṇavaṃ, bhonto guṇavantā, bhonto guṇavanto, guṇavantaṃ, guṇavante, guṇavantena.
123.Totātitā sasmāsmiṃnāsu
Sa, smā, smiṃ, nāsu savibhattīnaṃ nta, ntūnaṃ kamena to, tā,ti, tā honti vā.
Guṇavatā, guṇavantehi, guṇavantebhi, guṇavantassa, guṇavato.
124.Naṃmhitaṃ vā
Naṃmhi savibhattīnaṃ nta, ntūnaṃ taṃ hoti vā.
Guṇavantānaṃ, guṇavataṃ, guṇavantasmā, guṇavantamhā, guṇavantā, guṇavatā, guṇavantehi, guṇavantebhi, guṇavantassa, guṇavato, guṇavantānaṃ, guṇavataṃ, guṇavantasmiṃ, guṇavantamhi, guṇavati, guṇavante, guṇavantesu.
Evaṃ bhagavā, sīlavā, paññavā, balavā, dhanavā, vaṇṇavā, bhogavā, sutavā iccādi. Ettha ca ālapane bhagavāti niccaṃ dīgho.
Sabbāvā, sabbāvanto, sabbāvantaṃ, sabbāvante, sabbāvantena, sabbāvatā, sabbāvantehi…pe… sabbāvantesu.
Evaṃ yāvā, yāvanto, tāvā, tāvanto, ettāvā, ettāvanto, kiṃvā, kiṃvanto, kittāvā, kittāvanto iccādi. Tathā bhojanaṃ bhuttavā, bhuttavanto, dhammaṃ buddhavā, buddhavanto, kammaṃ katavā, katavanto iccādi ca.
Satimā, satimantā, satimanto, bho satima, bho satimā, bho satimaṃ, bhonto satimantā, bhonto satimanto, satimantaṃ, satimante, satimantena, satimatā, satimantehi, satimantebhi, satimantassa, satimato, satimantānaṃ, satimataṃ, satimantasmā, satimantamhā, satimantā, satimatā, satimantehi, satimantebhi, satimantassa, satimato, satimantānaṃ, satimataṃ, satimantasmiṃ, satimantamhi, satimati, satimante, satimantesu.
Evaṃ matimā, gatimā, pāpimā, jātimā, bhāṇumā, āyumā, āyasmā, sirimā, hirimā, dhitimā, kittimā, iddhimā, jutimā
Visesavidhānamuccate.
125.Himavato vā o
Simhi himavantasaddassa o hoti vā. ‘Gasīna’nti lopo.
Himavanto pabbato
126.Ntassa ca ṭa vaṃse
Aṃ, sesu ntassa ca ntussa ca sabbassa ṭa hoti vā.
‘‘Ajjhogāhetvā himava’’nti
Mahāvuttinā kvaci simhi ge ca pare ntussa attaṃ hoti, ‘‘atulo nāma nāmena, paññavanto jutindharo’’ti
Paṭhamāyomhi kvaci ntussa ṭa hoti, vaggumudātīriyā pana bhikkhū vaṇṇavā honti
Iti guṇavādigaṇarāsi.
Gacchantādigaṇarāsi
127.Ntassaṃ simhi
Simhi
Gacchaṃ, gacchanto, gacchantā, gacchanto, bho gaccha, bho gacchā, bho gacchaṃ, bhonto gacchantā, bhonto gacchanto, gacchantaṃ, gacchante, gacchantena, gacchatā, gacchantehi, gacchantebhi, gacchantassa, gacchato, gacchantānaṃ, gacchataṃ, gacchantasmā, gacchantamhā, gacchantā, gacchatā, gacchantehi, gacchantebhi, gacchantassa, gacchato, gacchantānaṃ, gacchataṃ, gacchantasmiṃ, gacchantamhi, gacchati, gacchante, gacchantesu.
Evaṃ karaṃ, kubbaṃ, caraṃ, cavaṃ, jayaṃ, jahaṃ, jānaṃ, jiraṃ, dadaṃ, dahaṃ, juhaṃ, suṇaṃ, pacaṃ, saraṃ, bhuñjaṃ, muñcaṃ, sayaṃ, saraṃ, haraṃ, tiṭṭhaṃ, bhavissaṃ, karissaṃ, gamissaṃ iccādi.
Visesavidhānamuccate.
‘Ntassa ca ṭa vaṃse’ti aṃ, sesu ntassa ṭattaṃ, yaṃ yañhi rāja bhajati, santaṃ vā yadi vā asaṃ. Sīlavantaṃ visīlaṃ vā, vasaṃ tasseva gacchati
Mahāvuttinā paṭhamāyomhi ca savibhattissa ntassa aṃ hoti, api nu tumhe ekantasukhaṃ lokaṃ jānaṃ passaṃ viharatha
128.Mahantārahantānaṃ ṭā vā
Simhi etesaṃ ntassa ṭā hoti vā.
Mahā
‘Ntassa ca ṭa vaṃse’ti aṃmhi ntassa ṭattaṃ, ‘‘sumahaṃ puraṃ, parikkhipissa’’nti
Arahā tiṭṭhati. ‘Ntassaṃ simhī’ti simhi ntassa aṃ, arahaṃ sugato loke
Mahāvuttinā brahmantassa ca ntassa ṭā hoti simhi, brahā, brahanto, brahantā, brahanto, brahantaṃ, brahante iccādi.
‘‘Sā parisā mahā hoti, sā senā dissate mahā’’ti
129.Bhūto.
Bhūdhātusiddhato ntassa aṃ hoti simhi. Suddhe niccaṃ, upapade aniccaṃ.
Bhavaṃ
He bhavantā, he bhavanto, bhavantaṃ, bhavante, bhavantena, bhavatā, bhavantehi, bhavantebhi, bhavantassa, bhavato, bhavantānaṃ, bhavataṃ, bhavantasmā, bhavantamhā, bhavantā, bhavatā, bhavantehi, bhavantebhi, bhavantassa, bhavato, bhavantānaṃ, bhavataṃ, bhavantasmiṃ, bhavantamhi, bhavati, bhavante, bhavantesu.
130.Bhavato vā bhonto gayonāse
Ga, yo, nā, sesu bhavantassa bhonto hoti vā. Suttavibhattena aṃ, hi, naṃ, smādīsu ca.
Bhontā, bhonto, he bhonta, he bhontā, he bhonto, bhontaṃ, bhonte, bhontena, bhotā, bhontehi, bhontebhi, bhontassa, bhoto, bhontānaṃ, bhotaṃ, bhontasmā, bhontamhā, bhontā, bhotā, bhontehi, bhontebhi, bhontassa, bhoto, bhontānaṃ, bhotaṃ, bhontasmiṃ, bhontamhi, bhoti, bhonte, bhontesu.
Bho, bhanteti dve vuddhiatthe siddhā āmantanatthe nipātā eva, tehi paraṃ ga, yonaṃ lopo, ito bho sugatiṃ gaccha
Santasaddo pana sappurise vijjamāne samāne ca pavatto idha labbhati. Sameti asatā asaṃ
131.Sato sabba bhe
Bhe pare santassa sabaādeso hoti vā.
Santehi, santebhi, sabbhi, santassa, sato, santānaṃ, sataṃ, santasmā, santamhā, santā, satā, santehi, santebhi, sabbhi, santassa, sato, santānaṃ, sataṃ, santasmiṃ, santamhi, sati, sante, santesu. Santo sappurisā loke, dūresanto pakāsenti
Khede nirodhe ca pavatto santo purisādigaṇādiko, dīghaṃ santassa yojanaṃ
Iti gacchantādigaṇarāsi.
Rājādiyuvādigaṇarāsi
132.Rājādiyuvādīhā
Rājādīhi
Rājā gacchati.
133.Yonamāno
Rājādīhi yuvādīhi ca yonaṃ āno hoti vā.
Rājāno.
Vāti kiṃ? Caturo ca mahārājā.
Bho rāja, bho rājā, bhonto rājāno.
134.Vaṃmhānaṅ
Rājādīnaṃ yuvādīnañca ānaṅa hoti vā aṃmhi.
Rājānaṃ, rājaṃ, rājāno, caturo ca mahārāje
135.Nāsmāsu raññā
Nā, smāsu rājassa raññā hoti vā.
Raññā, rājena.
136.Rājassi nāmhi
Nāmhi rājassa i hoti.
Rājinā.
137.Sunaṃhisvu
Su
Rājūhi, rājūbhi, rājehi, rājebhi.
138.Raññoraññassarājino se
Separe savibhattissa rājassa rañño, raññassa, rājino honti vā.
Rañño, raññassa, rājino.
Vāti kiṃ? Rājassa.
Rājūnaṃ, rājānaṃ.
139.Rājassa raññaṃ
Naṃmhi rājassa raññaṃ hoti vā.
Raññaṃ, rājasmā, rājamhā, raññā, rājūhi, rājūbhi, rājehi, rājebhi, rañño, raññassa, rājino, rājassa vā, rājūnaṃ, rājānaṃ, raññaṃ.
140.Smiṃmhi raññerājini
Smiṃmhi savibhattissa rājassa raññe, rājini honti vā.
Raññe, rājini, rājasmiṃ, rājamhi, rājūsu, rājesu.
141.Samāse vā.
Samāsaṭṭhāne sabbe te ādesā vikappena honti.
Cattāro mahārājā
Mahāvuttinā rājato yonaṃ ino hoti, ‘‘samantapāsādikā nāma, soḷasāsiṃsu rājino, ekūnatiṃse kappamhi, ito soḷasarājino
Brahmā, brahmāno, bho brahma, bho brahmā. ‘Ghabrahmāditve’ti gassa ettaṃ, bho brahme, bhonto brahmāno, brahmānaṃ, brahmaṃ, brahmāno.
142.Nāmhi
Nāmhi brahmassa uhoti vā.
Brahmunā, brahmena, brahmehi, brahmebhi.
143.Brahmassu vā
Sa, naṃsu brahmassa u hoti vā.
144.Jhalā sassa no
Jha, lato sassa no hoti.
Brahmuno, brahmassa, brahmūnaṃ, brahmānaṃ.
145.Smānāva brahmā ca
Attā’tumehi ca brahmato ca smāssa nā viya rūpaṃ hoti.
Brahmunā, brahmasmā, brahmamhā, brahmuno, brahmassa, brahmūnaṃ, brahmānaṃ. ‘Kammādito’ti suttena smiṃno ni hoti, brahmasmiṃ, brahmamhi, brahmani, brahme, brahmesu.
Attā, attāno, bho atta, bho attā, bhonto attāno, attānaṃ, attaṃ, attāno. ‘Nāsseno’ti vikappena nāssa enattaṃ, attanā, attena.
146.Suhisvanaka
Su, hisu attā’tumānaṃ anto anaka hoti.
Attanehi, attanebhi, attehi, attebhi.
147.Nottātumā
Attā’tumato sassa no hoti.
Attano, attassa, attānaṃ, attasmā, attamhā, attā, attanā, attanehi, attanebhi, attehi, attebhi, attano, attassa, attānaṃ, attasmiṃ, attamhi, attani, atte, attesu, attanesu.
Samāse pana purisādirūpaṃ hoti, pahito attā etenāti pahitatto, pahitattā, pahitattaṃ, pahitatte, pahitattena, pahitattehi, pahitattebhi, pahitattassa, pahitattānaṃ, pahitattasmā, pahitattamhā, pahitattā, pahitattehi, pahitattebhi, pahitattassa, pahitattānaṃ, pahitattasmiṃ, pahitattamhi, pahitatte, pahitattesu.
Ātumā
Sakhā tiṭṭhati.
148.Āyo no ca sakhā
Sakhato yonaṃ āyo ca no ca honti vā āno ca.
Sakhāno, sakhāyo.
149.Nonāsesvi
No, nā, sesu sakhantassa i hoti vā.
Sakhino.
Suttavibhattena ttapaccayamhi ittaṃ, ‘‘sakhittaṃ kareyya, sakhittaṃ na kareyyā’’ti
150.Yosvaṃhismānaṃsvāraṅa
Yosu aṃ, hi, smā, naṃsu sakhantassa āraṅa hoti. ‘Ṭoṭe vā’ti suttena ārādesato yonaṃ kamena ṭo, ṭe honti.
Sakhāro tiṭṭhanti. ‘Ghabrahmāditve’ti gassa vikappena ettaṃ, bho sakha, bho sakhā, bho sakhe, hare sakhā kissa maṃ jahāsi
‘‘Sakhi, sakhīti dvayaṃ itthiyaṃ siddha’’nti vuttiyaṃ vuttaṃ.
Bhonto
151.Smānaṃsu vā
Smā, naṃsu sakhantassa i hoti vā.
Sakhīnaṃ, sakhismā, sakhimhā, sakhā, sakhinā, sakhārasmā, sakhāramhā, sakhārā, sakhārehi, sakhārebhi, sakhehi, sakhebhi, sakhissa, sakhino, sakhārānaṃ, sakhānaṃ, sakhīnaṃ.
152.Ṭe smiṃno
Sakhato smiṃno ṭe hoti. Niccatthamidaṃ suttaṃ.
Sakhe, sakhāresu, sakhesu. ‘‘Netādisā sakhā honti, labbhā me jīvato sakhā’’ti
Samāse pana sabbaṃ purisādirūpaṃ labbhati, ‘‘sabbamitto sabbasakho, pāpamitto pāpasakho’’ti
Yuvā gacchati.
153.Yonaṃnone vā
Yuva, pumādīhi paṭhamā, dutiyāyonaṃ kamena no, ne honti vā.
154.Nonānesvā
No, nā, nesu yuvādīnaṃ anto ā hoti vā.
Yuvāno, yuvānā, yuvā, he yuva, he yuvā, he yuvāno, he yuvā vā, yuvānaṃ, yuvaṃ, yuvāne, yuve, yuvena, yuvānā.
155.Yuvādīnaṃ suhisvānaṅa
Yuva, pumādīnaṃ anto ānaṅa hoti vā su, hisu.
Yuvānehi, yuvehi, yuvānebhi, yuvebhi, yuvassa.
156.Yuvā sassino.
Yuvato sassa ino hoti vā.
Yuvino, yuvānaṃ, yuvasmā, yuvamhā.
157.Smāsmiṃnaṃ nāne
Yuva, pumādīhi smā, smiṃnaṃ nā, ne honti vā. ‘Nonānesvā’ti nāmhi āttaṃ.
Yuvānā, yuvānehi, yuvānebhi, yuvehi, yuvebhi, yuvassa, yuvino, yuvānaṃ, yuvasmiṃ, yuvamhi, yuve, yuvāne, yuvānesu, yuvesu.
Rūpasiddhiyaṃ pana ‘‘maghava, yuvādīnamantassa ānādeso hoti vā sabbāsu vibhattīsū’’ti
Pumā
158.Gassaṃ
Pumato gassa aṃ hoti vā.
He pumaṃ, he pumāno, pumānaṃ, pumaṃ, pumāne, pume.
159.Nāmhi
Nāmhi pumantassa ā hoti vā.
Pumānā, pumena.
160.Pumakammathāmaddhānaṃ vā sasmāsu ca
Nāmhi ca sa, smāsu ca puma, kamma, thāmaddhānaṃ anto u hoti vā.
Pumunā, pumānehi, pumānebhi, pumehi, pumebhi, pumassa, pumuno, pumānaṃ, pumasmā, pumamhā, pumānā, pumunā, pumānehi, pumānebhi, pumehi, pumebhi, pumuno, pumassa, pumānaṃ, pumasmiṃ, pumamhi, pume.
161.Pumā
Pumato smiṃno ne hoti vā. ‘Nonānesvā’ti pumantassa āttaṃ.
Pumāne.
162.Sumhā ca
Sumhi pumantassa ā ca hoti āne ca.
Pumānesu, pumāsu, pumesu.
Si
Maghavasaddo yuvasaddasadisoti rūpasiddhiyaṃ
Thāmasaddo purisādigaṇo, thāmena, thāmunā, thāmassa, thāmuno, thāmasmā, thāmamhā, thāmā, thāmunā, thāmassa, thāmuno. Sesaṃ purisasamaṃ.
Addhā vuccati kālo. Nādyekavacanesu-dīghena addhunā, addhanā, addhena, dīghassa addhuno, addhussa, addhassa, addhunā, addhumhā, addhusmā, addhā, addhamhā, addhasmā, addhuno, addhussa, addhassa, addhani, addhe, addhamhi, addhasminti cūḷamoggallāne āgataṃ. Sesaṃ yuvasadisaṃ.
Upaddhavācako addhasaddo idha na labbhati, ekaṃsatthavācako ca nipāto eva. ‘‘Addhānamaggappaṭipanno’’tiādīsu addhānasaddo pana visuṃ siddho napuṃsakaliṅgova.
Muddhasadde ‘‘muddhā te phalatu sattadhā, muddhā me phalatu sattadhā’’ iccādīsu
Asmā vuccati pāsāṇo, usmā vuccati kāyaggi, bhismā vuccati bhayānako mahākāyo.
Tattha
Cūḷamoggallāne muddha, gāṇḍīvadhanva, aṇima, laghimādayo ca asmasadisāti vuttaṃ.
Yattha suttavidhānaṃ na dissati, tattha mahāvuttinā vā suttavibhattena vā rūpaṃ vidhiyati.
Iti rājādiyuvādigaṇarāsi.
Akārantapulliṅgaṃ niṭṭhitaṃ.
Ākārantapulliṅgarāsi
‘Gasīna’nti silopo, sā tiṭṭhati.
‘Ekavacanayosvaghona’nti yosu ca ekavacanesu ca rasso, ‘ato yona’miccādinā vidhānaṃ, sā tiṭṭhanti.
163.Sāssaṃse cānaṅa.
Aṃ, sesu ge ca sāsaddassa ānaṅa hoti.
Bho sāna, bhonto sā, saṃ, sānaṃ, se, sena, sāhi, sābhi, sassa, sānassa, sānaṃ, sasmā, samhā, sā, sāhi, sābhi, sassa, sānassa, sānaṃ, sasmiṃ, samhi, se, sāsu.
Atha vā ‘sāssaṃse cānaṅa’iti sutte casaddo avuttasamuccayatthopi hotītikatvā sito sesāsu vibhattīsupi ānaṅa hoti vā, mahāvuttinā ca ānādesato yonaṃ o.
Sā
Saddanītirūpaṃ vuccate –
Sā tiṭṭhati, sā tiṭṭhanti, sāno tiṭṭhanti, bho sā, bhonto sā, sāno, sānaṃ, sāne, sānā, sānehi, sānebhi, sāssa, sānaṃ, sānā, sānehi, sānebhi, sāssa, sānaṃ, sāne, sānesūti
Vattahā vuccati satto
164.Vattahā sanaṃnaṃ nonānaṃ.
Vattahato sassa no hoti, naṃvacanassa nānaṃ hoti.
Vattahāno deti, vattahānānaṃ deti. Sesaṃ yuvasaddasamaṃ.
Saddanītiyaṃ pana nā, sesu vattahinā, vattahinoti
Daḷhadhammā, daḷhadhammā, daḷhadhammāno. ‘‘Sikkhitā daḷhadhammino’’tipi
Vuttasirā vuccati navavoropitakeso, vuttasirā brāhmaṇo, vuttasirā, vuttasirāno, vuttasirānaṃ, vuttasirāne, vuttasirānā,
Rahā vuccati pāpadhammo. Rahā, rahā, rahino, rahānaṃ, rahine, rahinā, rahinehi, rahinebhi, rahassa, rahino, rahānaṃ…pe… rahāne, rahānesūti
Iti ākārantapulliṅgarāsi.
Ikārantapulliṅgarāsi
‘Gasīna’nti lopo, muni gacchati.
165.Lopo
Jha, lato yonaṃ lopo hoti. ‘Yolopanīsu dīgho’ti dīgho.
Munī gacchanti.
166.Yosu jhissa pume
Pulliṅge yosu jhasaññassa i-kārassa ṭa hoti vā.
Munayo gacchanti.
Jhissāti kiṃ? Rattiyo, daṇḍino.
Pumeti kiṃ? Aṭṭhīni.
Bho muni, ‘ayunaṃ vā dīgho’ti dīgho, bho munī, bhonto munī, bhonto munayo, muniṃ, munī, munayo, muninā, munīhi, munībhi, munissa, munino, munīnaṃ, munismā, munimhā.
167.Nāsmāssa
Jha, lato smāssa nā hoti vā.
Muninā, munīhi, munībhi, munissa, munino, munīnaṃ, munismiṃ, munimhi, munīsu.
Isi gacchati, isī, isayo, bho isi, bho isī, bhonto isī, bhonto isayo iccādi.
Aggi jalati, aggī, aggayo, bho aggi, bho aggī, bhonto aggī, bhonto aggayo iccādi.
Evaṃ kucchi, muṭṭhi, gaṇṭhi, maṇi, pati, adhipati, gahapati, senāpati, narapati, yati, ñāti, sāti, vatthi, atithi, sārathi, bondi, ādi, upādi, nidhi, vidhi, odhi, byādhi, samādhi, udadhi, upadhi, nirupadhi, dhani, senāni, kapi, dīpi, kimi, timi, ari, hari, giri, kali, bali, sāli, añjali, kavi, ravi, asi, masi, kesi, pesi, rāsi, ahi, vīhiiccādayo.
Visesavidhānamuccate.
Mahāvuttinā akatarassehipi kehici jhasaññehi yonaṃ no hoti, ‘‘cha munino agāramunino, anagāramunino, sekhamunino, asekhamunino, paccekamunino, munimunino’’ti
Gāthāsu ‘ghabrahmāditve’ti munito gassa ettañca hoti, porohicco tavaṃ mune
Tehiyeva aṃvacanassa nañca hoti, tamāhu ekaṃ muninaṃ carantaṃ
Isisadde pana –
168.Ṭe sissisismā
Isimhā sissa ṭe hoti vā.
Yo no’jja vinaye kaṅkhaṃ, atthadhammavidū ise
169.Dutiyassa yossa.
Isimhā dutiyassa yossa ṭe hoti vā.
Samaṇe brāhmaṇe vande, sampannacaraṇe ise
Samāse pana mahesi gacchati, mahesī gacchanti, mahesayo, mahesino. Aṃvacane mahesinanti sijjhati. ‘‘Saṅgāyiṃsu mahesayo
Aggisadde –
170.Sissaggito ni
Aggito sissa ni hoti vā.
Aggi jalati, aggini jalati, aggī jalanti, aggayo iccādi.
Pāḷiyaṃ pana ‘‘aggi, gini, agginī’’ti tayo aggipariyāyā dissanti – ‘‘rāgaggi, dosaggi, mohaggī’’ti
Seṭṭhi, pati, adhipati, senāpati, atithi, sārathisaddehi ca yonaṃ no hoti, aṃvacanassa naṃ hoti vā, seṭṭhino, seṭṭhinaṃ, patino, patinaṃ, adhipatino, adhipatinaṃ, senāpatino, senāpatinaṃ, atithino, atithinaṃ, sārathino, sārathinanti. Gahapatayo, jānipatayo iccādīni niccarūpāni dissanti.
Ādisadde –
‘Ratthyādīhi ṭo smiṃno’ti smiṃno ṭo hoti, ādismiṃ, ādimhi, ādo, gāthādo, pādādo. ‘‘Ādiṃ, gāthādiṃ, pādādiṃ’’ iccādīsu pana ādhāratthe dutiyā eva ‘‘imaṃ rattiṃ, imaṃ divasaṃ, purimaṃ disaṃ, pacchimaṃ disaṃ, taṃ khaṇaṃ, taṃ layaṃ, taṃ muhuttaṃ’’ iccādīsu viya.
Idāni samāse jhissa ṭādesābhāvo vuccati.
171.Itoññatthepume.
Pume aññapadatthasamāse i-kāramhā paṭhamā, dutiyāyonaṃ kamena no, ne honti vā. Suttavibhattena uttarapadatthasamāsepi kvaci yonaṃ no, ne honti.
Paṭhamāyomhi –
Micchādiṭṭhino, sammādiṭṭhino, muṭṭhassatino, upaṭṭhitassatino, asāre sāramatino
Dutiyāyomhi –
Muṭṭhassatine, upaṭṭhitassatine, ariyavuttine, tomara’ṅkusapāṇine
Vātveva? Micchādiṭṭhī janā gacchanti, micchādiṭṭhī jane passati.
Garū pana ‘‘tomara’ṅkusapāṇayo, atthe visāradamatayo’’ti
Aññattheti kiṃ? Micchādiṭṭhiyo dhammā, micchādiṭṭhiyo dhamme.
Pumeti kiṃ? Micchādiṭṭhiniyo itthiyo, micchādiṭṭhīni kulāni.
172.Ne smiṃno kvaci
Pume aññatthe ito smiṃno kvaci ne hoti.
Kataññumhi ca posamhi, sīlavante ariyavuttine
Suttavibhattena
Ikārantapulliṅgarāsi niṭṭhito.
Īkārantapulliṅgarāsi
Īkārante ‘simhi nā’napuṃsakassā’ti suttena simhi rassattaṃ natthi, ‘ge vā’ti ge pare vikappena rasso, yosu ca aṃ, nā, sa, smā, smiṃ su ca ‘ekavacanayosvaghona’nti niccaṃ rasso, daṇḍī gacchati. ‘Jantu hetu’ iccādisuttena vikappena yonaṃ lopo, daṇḍī gacchanti.
Pakkhe –
173.Yonaṃ none pume
Pume jhasaññamhā ī-kārato paṭhamā, dutiyāyonaṃ kamena no, ne honti vā.
Daṇḍino gacchanti, bhodaṇḍi, bho daṇḍī, bhonto daṇḍino, daṇḍiṃ.
174.Naṃ jhīto
Pume jhasaññamhā ī-kārato aṃvacanassa naṃ hoti vā.
Daṇḍinaṃ.
175.No vā
Pume jhīto dutiyāyossa no hoti vā.
Daṇḍī
176.Smiṃno niṃ
Jhīto smiṃno ni hoti vā.
Daṇḍini.
‘Ne smiṃno kvacī’ti vibhattasuttena smiṃno ne ca hoti, daṇḍine, daṇḍīsu.
Evaṃ cakkī, pakkhī, sukhī, sikhī, cāgī, bhāgī, bhogī, yogī, saṅghī, vācī, dhajī, bhajī, kuṭṭhī, raṭṭhī, dāṭhī, ñāṇī, pāṇī, gaṇī, guṇī, cammī, dhammī, sīghayāyī, pāpakārī, brahmacārī, māyāvī, medhāvī, bhuttāvī, bhayadassāvī, yasassī, tejassī, chattī, pattī, dantī, mantī, sattughātī, sīhanādī, sāmī, piyappasaṃsī. Atthadassī, dhammadassī iccādayo. Gāmaṇī, senānī, sudhī iccādīsu pana smiṃno nittaṃ natthi.
Visesavidhānamuccate.
Mahāvuttinā yosu jhī-kārassapi kvaci ṭattaṃ hoti,
‘‘Haṃsā koñcā mayūrā ca, hatthayo pasadā migā;
Sabbe sīhassa bhāyanti, natthi kāyasmiṃ tulyatā
Purisālū ca hatthayo, saññatā brahmacārayo
Sussapi
Samāsepi paṭhamāyossa nottaṃ, dutiyāyossa nottaṃ nettañca hoti. Tattha dve nottāni pākaṭāni. Nettaṃ pana vuccate, ‘‘assamaṇe samaṇamānine
Īkārantapulliṅgarāsi niṭṭhito.
Ukārantapulliṅgarāsi
Bhikkhādigaṇarāsi
‘Gasīna’nti silopo, bhikkhu. Yonaṃ lope dīgho, bhikkhū.
Pakkhe –
177.Lā yonaṃ vo pume
Pume lasaññehi uvaṇṇehi yonaṃ vo hoti vāti yonaṃ vo.
178.Vevosulussa
Pume ve, vosu paresu lasaññassa u-kārassa ṭa hoti.
Bhikkhavo.
Lussāti kiṃ? Sayambhuvo.
Bho bhikkhu, bho bhikkhū, bhonto bhikkhū.
179.Pumālapane vevo
Pume ālapane lasaññamhā u-kārato yossa ve, vo honti vā.
Bhonto bhikkhave, atha kho bhagavā bhikkhū āmantesi ‘‘bhikkhavo’’ti
Evaṃ maṅku, maccu, ucchu, paṭu, bhāṇu, setu, ketu, sattu, sindhu, bandhu, kāru, neru, meru, ruru, veḷu iccādayo.
Visesavidhānamuccate.
Hetu, jantu, kurusaddesu ‘jantuhetu’ iccādisuttena vikappena yonaṃ lopo, hetu dhammo, hetū dhammā, atīte hetavo pañca.
180.Yomhi vā kvaci
Yosu lasaññino u-kārassa kvaci ṭa hoti vā.
Atīte hetayo pañca.
Vāti
Kvacīti kiṃ? Bhikkhavo.
Bho hetu, bho hetū, bhonto hetū, hetavo, hetayo, hetuyo vā, hetuṃ, hetū, hetavo, hetayo, hetuyo vā. Sesaṃ bhikkhusamaṃ.
Jantu gacchati, jantū, jantayo, jantuyo vā.
181.Jantādito no ca
Pume jantādito yonaṃ no ca hoti vo ca.
Jantuno, jantavo, bhojantu, bhojantū, bhonto jantū, jantayo, jantuyo, jantuno, jantavo, jantuṃ, jantū, jantayo, jantuyo, jantuno, jantavo. Sesaṃ bhikkhusamaṃ.
Kuru, kurū, kurayo, kuruyo, kuruno, kuravoti sabbaṃ jantusamaṃ.
‘‘Ajjeva taṃ kurayo pāpayātu
Mahāvuttinā latopi aṃvacanassa kvaci naṃ hoti, ‘‘kimatthinaṃ bhikkhunaṃ āhu, bhikkhunamāhu maggadesiṃ, bhikkhunamāhu maggajīviṃ, buddhaṃ ādiccabandhuna’’nti dissanti, tathā ‘‘roganiḍḍaṃ pabhaṅgunaṃ, bhogānañca pabhaṅgunaṃ
Iti bhikkhādigaṇarāsi.
Satthādigaṇarāsi
Satthādirāsi
182.Ltupitādīnamā simhi
Simhi
Satthā.
183.Ltupitādīnamase
Samhā aññasmiṃ vibhattigaṇe pare ltu, pitādīnaṃ u-kāro āraṅa hoti.
184.Āraṅasmā
Āraṅato yonaṃ ṭo hoti.
Satthāro.
185.Ge a ca
Ge pare ltu, pitādīnaṃ u-kāro hoti a ca ā ca. Bhosattha, bho satthā, bhonto satthāro, satthāraṃ.
186.Ṭoṭe vā
Āraṅato yonaṃ kamena ṭo, ṭe honti vā. Ettha ca vāsaddo sakhasadde vikappanattho tattha vidhyantarasabbhāvā. Puna ṭoggahaṇaṃ lahubhāvatthaṃ.
Satthāro, satthāre.
187.Ṭānāsmānaṃ
Āraṅato nā, smānaṃ ṭā hoti.
Satthārā, satthārehi, satthārebhi.
188.Lopo
Ltu, pitādīhi salopo hoti vā.
Satthu, satthussa, satthuno.
189.Naṃmhi vā
Naṃmhi pare ltu, pitādīnaṃ u-kāro āraṅa hoti vā. Imesaṃ mahānāma tiṇṇaṃ satthārānaṃ ekā niṭṭhā udāhu puthu niṭṭhāti
190.Ā
Naṃmhi pare ltu, pitādīnaṃ u-kāro ā hoti vā.
Satthānaṃ, satthārā, satthārehi, satthārebhi, satthu, satthussa, satthuno, satthūnaṃ, satthārānaṃ, satthānaṃ.
191.Ṭi smiṃno
Āraṅato smiṃno ṭi hoti.
192.Rassāraṅa
Smiṃmhi pare āraṅkato rasso hoti.
Satthari, satthāresu.
Bahulādhikārā
‘Ltupitādīnamase’ti aseggahaṇena tomhi āraṅa hoti
Evaṃ kattā, bhattā, gantā, jetā, janetā, chettā, cheditā, viññātā, viññāpetā, uṭṭhātā, uṭṭhāpetā, taritā, tāretā, dātā, dāpetā, sandhātā, sandhāpetā, netā, nettā, posetā, bhettā, yātā, vattā, setā, hantā, sakamandhātā, mahāmandhātā iccādayo.
Visesavidhānamuccate.
Mahāvuttinā yonaṃ ā hoti, avitakkitā gabbhamupavajanti
Amaccavācīhi kattu, khattusaddehi gassa ettaṃ, uṭṭhehi katte taramāno
Ge pare āraṅa ca hoti, pucchāma kattāra anomapañña, ‘‘kattāraṃ anomapañña’’ntipi
Aṃmhi pare pubbassaralopo ca hoti, anukampakaṃ pāṇasamampi bhattuṃ jahanti itthiyo. ‘‘So patīto pamuttena, bhattunā bhattugāravo’’ti
Nettumhā
Iti satthādirāsi.
Pitādirāsi
Pitā gacchati.
193.Pitādīnamanattādīnaṃ
Nattādivajjitānaṃ pitādīnaṃ āraṅakato rasso hoti.
Pitaro, bho pita, bho pitā, bhonto pitaro. Pitaraṃ, pituṃ vā. ‘‘Mātuṃ pituñca vanditvā’’ti
Pitaro, pitare, pitarā, pitunā, pitarehi, pitarebhi, pitūhi, pitūbhi, pitu, pitussa, pituno, pitūnaṃ, pitarānaṃ, pitarā, pitunā, pitarehi, pitarebhi, pitūhi, pitūbhi, pitu, pitussa, pituno, pitūnaṃ, pitarānaṃ, pitānaṃ, pitusmiṃ, pitumhi, pitari, pitaresu, pitūsu.
Anaṇo ñātinaṃ hoti, devānaṃ pitunañca so
Evaṃ bhātā, bhātaro, jāmātā, jāmātaroiccādi.
Anattādīnanti kiṃ? Nattā, nattāro, nattāraṃ, nattāro, nattāre iccādi. Tathā panattusaddopi.
Mātu
Visesavidhimhi gāthāsu mahāvuttinā mātu, pitusaddehi nādīnaṃ pañcannaṃ ekavacanānaṃ yā hoti, smiṃno pana yañca hoti, antalopo ca. Matyā kataṃ, matyā deti, matyā apeti, matyā dhanaṃ, matyā ṭhitaṃ. Matyaṃ ṭhitaṃ. Evaṃ petyā kataṃiccādi, idha vuddhi.
Anuññāto ahaṃ matyā, sañcatto pitarā ahaṃ
Satthu, pitādīnaṃ samāse vidhānaṃ samāsakaṇḍe āgamissati.
Iti pitādirāsi.
Iti satthādigaṇarāsi.
Ukārantapulliṅgarāsi niṭṭhito.
Ūkārantapulliṅgarāsi
‘Gasīna’nti
Pakkhe –
‘Jantādito no cā’ti yonaṃ vo, no, sayambhuvo, sayambhuno.
‘Ge vā’ti ge pare vikappena rasso, bho sayambhu, bho sayambhū, bhonto sayambhū, sayambhuvo, sayambhuno.
‘Ekavacanayosvaghona’nti amādīsu ekavacanesu niccaṃ rasso, sayambhuṃ, gāthāyaṃ ‘sayambhuna’ntipi yujjati.
Sayambhū, sayambhuvo, sayambhuno. Sayambhunā, sayambhūhi, sayambhūbhi, sayambhussa, sayambhuno, sayambhūnaṃ. Sayambhusmā, sayambhumhā, sayambhunā, sayambhūhi, sayambhūbhi, sayambhussa, sayambhuno, sayambhūnaṃ. Sayambhusmiṃ, sayambhumhi, sayambhūsu.
Evaṃ abhibhū, parābhibhū, vessabhū, gotrabhū, vatrabhū iccādi. Sesesu pana yonaṃ no eva labbhati, cittasahabhuno dhammā
194.Kūto
Pume kūpaccayantehi yonaṃ no hoti vā.
Sabbaññū, sabbaññuno. Sesaṃ suviññeyyaṃ.
Viññū
Ūkārantapulliṅgarāsi niṭṭhito.
Okāranto pana gosaddo eva, so pubbe vuttoyeva.
Pulliṅgarāsi niṭṭhito.
Napuṃsakaliṅgarāsi
Akārantanapuṃsaka cittādirāsi
Atha napuṃsakaliṅgaṃ dīpiyate. Taṃ pana pañcavidhaṃ adantaṃ, idantaṃ īdantaṃ, udantaṃ, ūdantanti.
195.Aṃ napuṃsake
Napuṃsake ato sissa aṃ hoti.
Cittaṃ.
196.Yonaṃ ni
Napuṃsake ato yonaṃ ni hoti. ‘Yolopanīsū’ti nimhi dīgho.
Cittāni.
197.Nīnaṃ vā
Ato nīnaṃ ṭā, ṭe honti vā.
Cittā, he citta, he cittā, he cittāni, he cittā vā, cittaṃ, cittāni, citte, cittena. Sesaṃ purisasamaṃ.
Evaṃ
Iti cittādirāsi.
Kammādirāsi
Kammasadde –
198.Nāsseno
Kammādīhi nāssa eno hoti vā.
Kammena, kammanā.
‘Pumakammathāmaddhāna’nti suttena nā, smāsu uttaṃ, kammunā, kammassa, kammuno, kammasmā, kammamhā, kammanā, kammunā, kammassa, kammuno.
199.Kammādito
Kammādīhi smiṃno ni hoti vā.
Kammasmiṃ, kammamhi, kammani, kamme. Sesaṃ cittasamaṃ.
Kamma camma ghamma asma vesma addha muddha aha brahma attaātumā kammādi. Kammani, cammani. ‘‘Kiṃ chando kimadhippāyo, eko sammasi ghammanī’’ti
Iti kammādirāsi.
200.Aṃ napuṃsake
Napuṃsake simhi ntussa aṃ hoti vā. Silopo.
Guṇavaṃ kulaṃ.
Pakkhe –
Simhi mahāvuttinā ntussa anto a hoti, tato sissa aṃ hoti, guṇavantaṃ kulaṃ.
‘Yvādo ntussā’ti yvādīsu ntussantassa attaṃ, guṇavantāni, guṇavantā, he guṇava, he guṇavā, he guṇavantāni, he guṇavantā, guṇavaṃ, guṇavantaṃ, guṇavantāni, guṇavante, guṇavantena, guṇavatā kulena. Sabbaṃ pulliṅgasamaṃ.
Satimaṃ kulaṃ, satimantaṃ kulaṃ iccādi.
Gacchaṃ kulaṃ, gacchantaṃ kulaṃ, gacchantāni kulāni iccādi.
Iti akārantanapuṃsakarāsi.
Ikārantanapuṃsakarāsi
Aṭṭhi tiṭṭhati, aṭṭhī tiṭṭhanti.
201.Jhalā vā
Napuṃsake jha, lato yonaṃ ni hoti vā. ‘Yolopanīsū’ti dīgho.
Aṭṭhīni
Samāsepi sammādiṭṭhi kulaṃ, sammādiṭṭhīni kulāni iccādi, yonaṃ no, ne natthi.
Smiṃmhi sammādiṭṭhismiṃ, sammādiṭṭhimhi, sammādiṭṭhini, sammādiṭṭhine kule, ariyavuttine kule iti vattabbaṃ.
Evaṃ akkhi, acchi, satthi, dadhi, vāri iccādayo.
Iti ikārantanapuṃsakarāsi.
Īkārantanapuṃsakarāsi
Īkārante ‘ekavacanayosvaghona’nti suttena simhi rasso, daṇḍi kulaṃ, daṇḍīni kulāni, yonaṃ lope daṇḍī.
‘Ge vā’ti rasso, he daṇḍi, he daṇḍī vā, he daṇḍīni, he daṇḍī, daṇḍiṃ, daṇḍinaṃ, daṇḍīni, daṇḍī, daṇḍinā, daṇḍīhi, daṇḍībhi. Pulliṅgasamaṃ.
Samāsepi sīghayāyi cittaṃ, sīghayāyīni, sīghayāyī, he sīghayāyi, he sīghayāyī vā, he sīghayāyīni, he sīghayāyī, sīghayāyiṃ, sīghayāyinaṃ, sīghayāyīni iccādi.
Evaṃ sukhakāri dānaṃ, cakkī, pakkhī, sukhī, sikhī iccādayo kulasambandhino ca veditabbā.
Iti īkārantanapuṃsakarāsi.
Ukārantanapuṃsakarāsi
Āyu
Āyusaddo pulliṅgepi vattati, ‘‘punarāyu ca me laddho
Evaṃ cakkhu, hiṅgu, siggu, jatu, vatthu, matthu, madhu, dhanu, tipu, dāru, vasu, assu iccādayo.
202.Ambādīhi
Ambu, paṃsuiccādīhi smiṃno ni hoti vā.
Phalaṃ patati ambuni, pupphaṃ yathā paṃsuni ātape gataṃ. Sesaṃ āyusamaṃ. Citragu, vahagu, digu iccādayopi ukārantapakatikā evāti.
Iti ukārantanapuṃsakarāsi.
Ūkārantanapuṃsakarāsi
Simhi rasso, gotrabhu ñāṇaṃ, gotrabhūni, gotrabhū, he gotrabhu, he gotrabhū, he gotrabhūni, hegotrabhū, gotrabhuṃ, gotrabhunaṃ, gotrabhūni, gotrabhū. Sesaṃ pulliṅgasamaṃ. Evaṃ sayambhu ñāṇaṃ, abhibhu jhānaṃ iccādi.
Iti ūkārantanapuṃsakarāsi.
Napuṃsakaliṅgarāsi niṭṭhito.
Sabbādirāsi
Atha
Sabba, katara, katama, ubhaya, itara, añña, aññatara, aññatama, pubba, para, apara, dakkhiṇa, uttara, adhara, ya, ta, tya, eta, ima, amu, kiṃ, eka, ubha, dvi,ti, catu, tumha, amha imāni aṭṭhavīsati sabbanāmāni nāma. Sabbesaṃ liṅgatthānaṃ sādhāraṇāni nāmāni sabbanāmāni.
Tattha sabbasaddo sakalattho.
Katara, katamasaddā pucchanatthā.
Ubhayasaddo dvinnaṃ avayavānaṃ samudāyattho.
Itarasaddo ekato vuttassa paṭiyogīvacano.
Aññasaddo yathādhigatamhā aparavacano.
Aññatara, aññatamasaddā aniyamatthā.
Pubbādayo saddā disā, kālādivavatthānavacanā.
Yasaddo aniyamatthavacano.
Ta, tyasaddā parammukhe dūravacanā.
Etasaddo parammukhe samīpavacano, sammukhe dūravacano. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘eteti cakkhupathaṃ atikkamitvā dūragate sandhāyāhā’’ti
Imasaddo sammukhe samīpavacano.
Amusaddo dūravacano. Samīpa, dūratā ca parikappabuddhivasenāpi hoti.
Kiṃsaddo pucchanattho.
Ekasaddo saṅkhyattho aññattho ca.
Ubhasaddo
Tattha tyasaddopi bahulaṃ dissati. Khiḍḍā paṇihitā tyāsu, rati tyāsu patiṭṭhitā, bījāni tyāsu ruhanti
‘Itthiyamatvā’ti āpaccayo, ghasañño, silopo, sabbā itthī, sabbā, sabbāyo, he sabbe, he sabbā, he sabbāyo, sabbaṃ, sabbā, sabbāyo, sabbāya, sabbāhi, sabbābhi, sabbāya.
203.Ghapāsassa ssā vā
Gha, pasaññehi sabbanāmehi sassa ssā hoti vā.
204.Ghossaṃssāssāyaṃtiṃsu
Ssamādīsu gho rasso hoti.
Sabbassā.
205.Saṃsānaṃ
Sabbādīhi naṃvacanassa saṃ, sānaṃ honti.
Sabbāsaṃ, sabbāsānaṃ, sabbāya, sabbāhi, sabbābhi, sabbāya, sabbassā, sabbāsaṃ, sabbāsānaṃ, sabbāya, sabbāyaṃ.
206.Smiṃno ssaṃ
Sabbādīhi smiṃno ssaṃ hoti vā.
Sabbassaṃ, sabbāsu.
Saddanītiyaṃ
Sabbo puriso.
207.Yonameṭa
Akārantehi sabbādīhi yonaṃ eṭa hoti.
Sabbe purisā.
Atotveva? Sabbā itthiyo, amū purisā.
He sabba, he sabbā, he sabbe, sabbaṃ, sabbe, sabbena.
208.Sabbādīnaṃ naṃmhi ca
Naṃmhi ca su, hisu ca sabbādīnaṃ assa e hoti.
Sabbehi, sabbebhi, sabbassa, sabbesaṃ, sabbesānaṃ, sabbasmā, sabbamhā, sabbehi, sabbebhi, sabbassa, sabbesaṃ, sabbesānaṃ, sabbasmiṃ, sabbamhi, sabbesu.
Cūḷaniruttiyaṃ pana smā, smiṃnaṃ ā, ettaṃ vuttaṃ, sabbā apeti, sabbe patiṭṭhitanti. ‘‘Sabbā ca savati, sabbathā savatī’’ti ca ‘‘tyāhaṃ mante paratthaddho’’ti
Sabbanāmehi catutthiyā āyādesopi dissati, ‘‘yāya no anukampāya, amhe pabbājayī muni. So no attho
Sabbaṃ cittaṃ.
209.Sabbādīhi.
Sabbādīhi nissa ṭā na hoti.
Sabbāni, sabbaṃ, sabbāni. Sesaṃ pulliṅgasamaṃ.
Bahulādhikārā kvaci nissa ṭā, ṭepi honti. Pāḷiyaṃ pana nissa ṭā, ṭepi dissanti- ‘‘yā pubbe bodhisattānaṃ, pallaṅkavaramābhuje. Nimittāni padissanti, tāni ajja padissare
Ubhayasadde itthi, pumesu ubhayā, ubhayoti paṭhamekavacanarūpaṃ appasiddhaṃ. Mahāvuttinā yonaṃ ṭo vā hoti, ubhayo itthiyo, ubhayaṃ itthiṃ, ubhayo itthiyo, ubhayāya, ubhayāhi, ubhayābhi. Sesaṃ sabbasamaṃ.
Ubhayo purisā, ubhaye purisā, ubhayaṃ, ubhayo, ubhaye, ubhayena, ubhayehi, ubhayebhi, ubhayassa, ubhayesaṃ, ubhayesānaṃ. Sabbasamaṃ.
Ubhayaṃ kulaṃ tiṭṭhati, ubhayāni, ubhayaṃ, ubhayāni. Sabbasamaṃ. ‘‘Ekarattena ubhayo, tuvañca dhanusekha ca
210.Ssaṃssāssāyesitarekaññetimānami
Ssamādīsu
Itarissā kataṃ, itarissā deti, itarissā apeti, itarissā dhanaṃ, itarissā, itarissaṃ ṭhitaṃ. Sesaṃ sabbasamaṃ.
Aññā, aññā, aññāyo, aññaṃ, aññā, aññāyo, aññāya, aññissā, aññāhi, aññābhi, aññāya, aññissā, aññāsaṃ, aññāsānaṃ, aññissā, aññāhi, aññābhi, aññāya, aññissā, aññāsaṃ, aññāsānaṃ, aññāya, aññissā, aññāyaṃ, aññissaṃ, aññāsu. Sesaliṅgesu sabbasamaṃ.
‘‘Aññatarissā itthiyā paṭibaddhacitto hotī’’ti
Iti sabbādiaṭṭhakarāsi.
Pubbā itthī, pubbā, pubbāyo, pubbaṃ, pubbā, pubbāyo, pubbāya, pubbassā, pubbāhi, pubbābhi, pubbāya, pubbassā, pubbāsaṃ, pubbāsānaṃ, sattamiyaṃ pubbāya, pubbassā, pubbāyaṃ, pubbassaṃ, pubbāsu.
211.Pubbādīhi chahi
Tehi chahi yonaṃ eṭa hoti vā.
Pubbe, pubbā, pare, parā, apare, aparā, dakkhiṇe, dakkhiṇā, uttare, uttarā, adhare, adharā. Tattha ‘pubbe pubbā’ti puratthimadisābhāgā, tatraṭṭhakā vā atthā, purātanā vā sattā saṅkhārā ca. ‘‘Pubbabuddhā, pubbadevā, pubbācariyā’’tiādīsu ‘‘pubbe buddhā
Pubbesaṃ, pubbesānaṃ, paresaṃ, paresānaṃ, aparesaṃ, aparesānaṃ, dakkhiṇesaṃ, dakkhiṇesānaṃ, uttaresaṃ, uttaresānaṃ, adharesaṃ, adharesānaṃ. Sesaṃ ñeyyaṃ.
Pubbādīhīti kiṃ? Sabbe.
Chahīti kiṃ? Ye, te.
212.Nāññañca nāmappadhānā
Suddhanāmabhūtā ca samāse appadhānabhūtā ca sabbādito pubbe vuttaṃ sabbādikāriyaṃ aññañca upari vuccamānaṃ sabbādikāriyaṃ na hoti. Tattha suddhanāmabhūtaṃ sabbādināma na jānātīti atthena bālavācako aññasaddo, ājānātīti atthena majjhemaggaphalañāṇavācako aññasaddo, arahattaphalañāṇavācako aññasaddo, ‘pubbo lohita’ntiādīsu pubbasaddo, atirekaparamādivācako parasaddo, disākālādito aññesu atthesu pavattā dakkhiṇu’ttarasaddā ca saṅkhyatthavācito añño ekasaddo cāti sabbametaṃ suddhanāmaṃ nāma, tato sabbādikāriyaṃ natthi.
Appadhāne diṭṭhapubba, gatapubba, piyapubba iccādi. Tattha pubbe diṭṭho diṭṭhapubbo buddho purisena. Pubbe diṭṭho yenāti vā diṭṭhapubbo puriso buddhaṃ. Evaṃ gatapubbo maggo purisena, gatapubbo vā puriso maggaṃ. Piyā vuccati bhariyā, piyā pubbā purāṇā etassāti piyapubbo, piyo vuccati pati, piyo pubbo yassāti piyapubbā. Etehi ca sabbādikāriyaṃ natthi.
213.Tatiyatthayoge
Tatiyatthena
Māsena pubbānaṃ māsapubbānaṃ.
214.Catthasamāse
Catthasamāso vuccati dvandasamāso, tasmiṃ sabbādikāriyaṃ natthi.
Dakkhiṇā ca uttarā ca pubbā ca dakkhiṇuttarapubbā, dakkhiṇuttarapubbānaṃ.
Cattheti kiṃ? Dakkhiṇassā ca pubbassā ca yā antaradisāti dakkhiṇapubbā, dakkhiṇā ca sā pubbā cāti dakkhiṇapubbā, dakkhiṇapubbassā, dakkhiṇapubbassaṃ.
215.Veṭa
Catthasamāse yonaṃ eṭa hoti vā.
Katarakatame, katarakatamā, itaritare, itaritarā, aññamaññe, aññamaññā, pubbapare, pubbaparā, pubbāpare, pubbāparā iccādi.
Imesu pubbādīsu smā, smiṃnaṃ ā, ettaṃ hoti, pubbā, pubbe, parā, pare, aparā, apare, dakkhiṇā, dakkhiṇe, uttarā, uttare, adharā, adhare.
Iti pubbādichakkarāsi.
Yā itthī, yā, yāyo, yaṃ, yā, yāyo, yāya, yassā, yāhi, yābhi, yāya, yassā, yāsaṃ, yāsānaṃ, yāya
Yo puriso, ye, yaṃ, ye, yena, yehi, yebhi, yassa, yesaṃ, yesānaṃ, yasmā, yamhā, yehi, yebhi, yassa, yesaṃ, yesānaṃ, yasmiṃ, yamhi, yesu.
Yaṃ cittaṃ, yāni cittāni, yaṃ, yāni. Sesaṃ pulliṅgasamaṃ.
216.Tyatetānaṃ tassa so
Anapuṃsakānaṃtya, ta, etasaddānaṃ tabyañjanassa so hoti simhi. Silopo.
Sā itthī, tā, tāyo, itthiyo, taṃ, tā, tāyo, tāya.
217.Ssā vā tetimāmūhi
Gha, pasaññehi tā, etā, imā, amusaddehi nādīnaṃ pañcannaṃ ekavacanānaṃ ssā hoti vā. Rasso.
Tassā kataṃ, tāhi, tābhi, tāya, tassā.
218.Tāssi vā
Ssaṃ, ssā, ssāyesu ghasaññassa tāsaddassa i hoti vā.
Tissā.
219.Tetimātosassa ssāya
Tā, etā, imāhi sassa ssāyādeso hoti vā.
Tassāya, tissāya, tāsaṃ, tāsānaṃ, tāya, tassā, tassāya, tissāya, tāsaṃ, tāsānaṃ, tāya, tāyaṃ, tassā, tassaṃ, tissā, tissaṃ, tāsu.
So puriso, te purisā, taṃ, te, tena, tehi, tebhi, tassa, tesaṃ, tesānaṃ, tasmiṃ, tamhi, tesu.
Taṃ cittaṃ, tāni cittāni, taṃ, tāni. Sesaṃ pulliṅgasamaṃ.
220.Tassa no sabbāsu
Yvādīsu sabbāsu vibhattīsu tassa no hoti.
Ne purisā, naṃ, ne, nehi, nebhi, nesaṃ, nesānaṃ, nehi, nebhi, nesaṃ, nesānaṃ, namhi, nesu.
Ettha ca ‘sabbāsū’ti vuttepi yā yā vibhatti labbhati, taṃ taṃ ñatvā yojetabbā.
Naṃ cittaṃ, nehi, nebhi. Pulliṅgasamaṃ.
221.Ṭa sasmāsmiṃssāyassaṃssāsaṃmhāmhisvimassa ca
Sādīsu tassa ca imassa ca ṭa hoti vā.
Assā itthiyā kataṃ, assā, assāya deti. Saṃmhi dīgho
Assa
Assa cittassa. Pulliṅgasamaṃ.
Esā itthī, etā, etāyo, etaṃ, etā, etāyo, etāya, etassā, etissā kataṃ.
Eso puriso, ete, etaṃ, ete, etena.
Etaṃ cittaṃ, etāni, etaṃ, etāni, etena. Sabbaṃ tasaddasamaṃ ṭhapetvā nattaṃ, ṭattañca.
222.Simhānapuṃsakassāyaṃ
Simhi napuṃsakato aññassa imassa ayaṃ hoti. Silopo.
Ayaṃ itthī, imā, imāyo, imaṃ, imā, imāyo, imāya, imassā, imissā, imāhi, imābhi, imāya, imassā, imassāya, imissā, imissāya, imissaṃ, assā, assāya, imāsaṃ, imāsānaṃ, āsaṃ. Pañcamīrūpaṃ tatiyāsamaṃ, chaṭṭhīrūpaṃ catutthīsamaṃ. Imāya, imāyaṃ, imassā, imassāya, imassaṃ, imissā, imissāya, imissaṃ, assā, assaṃ, imāsu.
Ayaṃ puriso, ime, imaṃ, ime.
223.Nāmhinimi
Nāmhi anitthiliṅge imassa ana, imiādesā honti.
Iminā, anena, imehi, imebhi.
224.Imassānitthiyaṃ ṭe
Anitthiliṅge
Ehi, ebhi, imassa, assa, imesaṃ, imesānaṃ, esaṃ, esānaṃ, imasmā, imamhā, asmā, amhā, imehi, imebhi, ehi, ebhi, imassa, assa, imesaṃ, imesānaṃ, esaṃ, esānaṃ, imasmiṃ, imamhi, asmiṃ, amhi, imesu, esu.
‘‘Anamhi bhadde susoṇe, kinnu jagghasi sobhane’’ti
Imaṃ cittaṃ.
225.Imassidaṃ vā
Napuṃsake aṃ, sisu imassa tehi aṃ, sīhi saha idaṃ hoti vā.
Idaṃ cittaṃ, imāni cittāni, imaṃ, idaṃ, imāni, iminā, anena. Sabbaṃ pulliṅgasamaṃ.
Idha missakarūpaṃ vuccati –
Yā, sā itthī, yā, tā itthiyo, yaṃ, taṃ itthiṃ, yā, esā itthī, yā, etā itthiyo, yaṃ, etaṃ itthiṃ, yā, ayaṃ itthī, yā, imā itthiyo, yaṃ, imaṃ itthiṃ, yo, so puriso, ye, te purisāiccādayo.
‘‘Sa kho so kumāro vuddhimanvāyā’’ti ettha so so kumāroti, ‘ese se eke ekatthe’ti ettha eso so eko ekatthoti vattabbaṃ. Tattha pubbaṃ pubbaṃ atthapadaṃ, paraṃ paraṃ byañjanamattaṃ. ‘‘Ayaṃ so sārathi etī’’ti
226.Imetānamenānvādese dutiyāyaṃ
Anvādeso vuccati anukathanaṃ, punakathanaṃ, anvādesaṭhāne ima, etānaṃ enādeso hoti dutiyāvibhattīsu.
Imaṃ bhikkhuṃ vinayaṃ ajjhāpehi, atho enaṃ bhikkhuṃ dhammaṃ ajjhāpehi, ime bhikkhū vinayaṃ ajjhāpehi, atho ene bhikkhū dhammaṃ ajjhāpehi, etaṃ bhikkhuṃ vinayaṃ ajjhāpehiiccādinā vattabbaṃ. Tamenaṃ bhikkhave nirayapālā
227.Massāmussa
Simhi anapuṃsakassa amussa massa so hoti.
Asu itthī, amu vā, amū, amuyo, amuṃ, amū, amuyo, amuyā, amussā, amūhi, amūbhi, amuyā, amussā, amūsaṃ, amūsānaṃ, amuyā, amussā, amūhi, amūbhi, amuyā, amussā, amūsaṃ, amūsānaṃ, amuyā, amuyaṃ, amussā, amussaṃ, amūsu.
Asu puriso, amu vā.
228.Lopomusmā
Amuto yonaṃ lopo hoti. Vo, nopavādoyaṃ
Amū
229.Na no sassa.
Amuto sassa no na hoti.
Amussa.
Mahāvuttinā samhi mussa duttaṃ, adussa. Pāḷiyaṃ ‘‘dussa me khettapālassa, rattiṃ bhattaṃ apābhata’’nti
230.Amussāduṃ
Napuṃsake aṃ, sisu amussa tehi saha aduṃ hoti vā.
Amuṃ cittaṃ, aduṃ cittaṃ, amūni, amuṃ, aduṃ, amūni. Sesaṃ pulliṅgasamaṃ. ‘Sakatthe’ti suttena kapaccaye kate sabbādirūpaṃ natthi. Amukā kaññā, amukā, amukāyo. Amuko puriso, amukā purisā. Amukaṃ cittaṃ, amukāni cittāni iccādi.
231.Ke vā.
Ke pare amussa massa so hoti vā.
Asukā itthī, asukā, asukāyo. Asuko puriso, asukā purisā. Asukaṃ kulaṃ, asukāni kulāni. Sabbaṃ kaññā, purisa, cittasamaṃ.
‘Itthiyamatvā’ti ettha ‘itthiyaṃ ā’ti vibhattasuttena kiṃsaddato itthiyaṃ āpaccayo.
232.Kiṃssa ko
Sabbesu
Kā itthī, kā, kāyo, kaṃ, kā, kāyo, kāya, kassā iccādi sabbasamaṃ. Ko puriso, ke purisā, kaṃ, ke, kena, kehi, kebhi, kassa.
233.Ki sasmiṃsu vānitthiyaṃ.
Anitthiliṅge sa, smiṃsu kiṃsaddassa ki hoti vā.
Kissa, kesaṃ, kesānaṃ, kasmā, kamhā, kehi, kebhi, kassa, kissa, kesaṃ, kesānaṃ, kasmiṃ, kamhi, kismiṃ, kimhi, kesu.
234.Kimaṃsisu napuṃsake
Napuṃsake aṃ, sisu kiṃsaddassa tehi aṃsīhi saha kiṃ hoti.
Kiṃ cittaṃ, kāni, kiṃ, kaṃ vā, kāni. Sesaṃ pulliṅgasamaṃ. Idaṃ pucchanatthassa suddhakiṃsaddassa rūpaṃ.
‘Ci’itinipātena yutte pana ekaccatthaṃ vā appatthaṃ vā vadati. Kāci itthī, kāci itthiyo, kiñci itthiṃ, kāci, kāyaci, kāhici, kāyaci, kassāci, kāsañci, kutoci, kāhici. Sattamiyaṃ - kāyaci, katthaci, kāsuci.
Koci puriso, keci, kiñci, keci, kenaci, kehici, kassaci, kesañci, kismiñci, kimhici, katthaci, kesuci.
Kiñci kulaṃ, kānici kulāni, kiñci, kānici. Sesaṃ pulliṅgasamaṃ.
Puna
Yo koci puriso, ye keci, yaṃ kiñci, ye keci yena kenaci, yehi kehici, yassa kassaci, yesaṃ kesañci yato kutoci, yehi kehici, yassa kassaci, yesaṃkesañci, yasmiṃ kismiñci, yamhi kimhici, yattha katthaci, yesu kesuci.
Yaṃ kiñcicittaṃ, yāni kānici, yaṃ kiñci, yāni kānici. Sesaṃ pulliṅgasamaṃ.
Saṅkhyārāsi
Ekasaddo saṅkhyatthe pavatto ekavacanantova, aññatthe pavatto ekabahuvacananto.
Tattha saṅkhyatthe – ekā itthī, ekaṃ, ekāya, ekissā iccādi. Punnapuṃsakesu ekavacanesu purisa, cittarūpameva.
Aññatthe – ekā itthī, ekā itthiyo, ekaṃ, ekā, ekāya, ekissā, ekāhi, ekābhi iccādi.
Eko puriso, eke, ekaṃ, eke, ekena, ekehi, ekebhi, ekassa, ekesaṃ, ekesānaṃ. Pulliṅga sabbasamaṃ.
Ekaṃ kulaṃ, ekāni kulāni, ekaṃ kulaṃ, ekāni kulāni. Sesaṃ pulliṅgasamaṃ.
Kapaccaye pare sabbādirūpaṃ natthi.
‘‘Ekikā sayane setu, yā te ambe avāhari
Paṭisedhayutte pana anekā itthiyo, anekāsaṃ itthīnaṃ. Aneke purisā, anekesaṃ purisānaṃ. Anekāni kulāni, anekesaṃ kulānaṃ. Pāḷiyaṃ pana ‘‘nekāni dhaññagaṇāni, nekāni khettagaṇāni, nekānaṃ dhaññagaṇānaṃ, nekānaṃ khettagaṇāna’’ntipi atthi.
Ekacca, ekacciya, kati, bahusaddāpi idha vattabbā. Ekaccā itthī, ekaccā, ekaccāyoti sabbaṃ kaññāsamaṃ.
Ekacco puriso.
135.Ekaccādīhyato
Akārantehi ekaccādīhi yonaṃ ṭe hoti.
Ekacce purisā, ekacce purise. Sesaṃ purisasamaṃ. Ādisaddena appekacca, ekatiya, ubhādayo saṅgayhanti. Appekacce purisā, ekatiye purisā, ubhe purisā.
Ekaccaṃ cittaṃ.
236.Na nissa ṭā.
Ekaccādīhi nissa ṭā na hoti.
Ekaccāni cittāni. Sesaṃ cittasamaṃ.
Ekacciya, ekacceyya, ekatiyasaddā kaññā, purisa, cittanayā. ‘‘Itthīpi hi ekacciyā, seyyā posa janādhipa
Katisaddo bahuvacanantova.
237.Ṭikatimhā
Katimhā yonaṃ ṭi hoti.
Kati itthiyo, kati purisā, kati purise, kati cittāni. Katihi itthīhi, katihi purisehi, katihi cittehi.
238.Bahukatīnaṃ
Naṃmhi bahu, katīnaṃ ante nuka hoti.
Katinnaṃ itthīnaṃ, katinnaṃ purisānaṃ, katinnaṃ cittānaṃ, ayaṃ nāgamo bahulaṃ na hoti, ‘katinaṃ tithīnaṃ pūraṇī katimī’ti ca dissati. ‘‘Bahūnaṃ vassasatānaṃ, bahūnaṃ vassasahassāna’’nti ca ‘‘bahūnaṃ kusaladhammānaṃ, bahūnaṃ akusaladhammāna’’nti ca ‘‘bahūnaṃ vata atthāya, uppajjiṃsu tathāgatā’’ti
Katisu itthīsu, katisu purisesu, katisu cittesu.
Bahusadde dvīsu naṃvacanesu bahunnaṃ, bahunnanti vattabbaṃ. Sesaṃ dhenu, bhikkhu, āyusadisaṃ.
Kapaccaye kaññā, purisa, cittasadisaṃ, bahū itthiyo, bahukā itthiyo. Bahū purisā, bahavo purisā, bahukā purisā. Bahūni cittāni, bahukāni cittāni iccādinā vattabbaṃ. Bahūnaṃ
Ubhasaddo bahuvacanantova, ‘ubhagohi ṭo’ti yonaṃ ṭo, ubho itthiyo, purisā, kulāni gacchanti, ubho itthiyo, purisā, kulāni passati.
239.Suhisubhasso
Su, hisu ubhassa anto o hoti.
Ubhohi, ubhosu.
240.Ubhinnaṃ
Ubhamhā naṃvacanassa innaṃ hoti.
Ubhinnaṃ. Sabbattha itthi, purisa, kulehi yojetabbaṃ.
241.Yomhi dvinnaṃ duvedve
Yosu savibhattissa dvissa duve, dve honti. ‘Dvinna’nti vacanaṃ dvissa bahuvacanantaniyamatthaṃ.
Dve itthiyo, dve purisā, dve purise, dve cittāni, duve itthiyo, duve purisā, duve purise, duve cittāni, dvīhi, dvībhi.
242.Naṃmhi nuka dvādīnaṃ sattarasannaṃ
Naṃmhi
Dvinnaṃ.
243.Duvinnaṃ naṃmhi
Naṃmhi savibhattissa dvissa duvinnaṃ hoti vā.
Duvinnaṃ, dvīhi, dvībhi, dvinnaṃ, duvinnaṃ, dvīsu. Mahāvuttinā sumhi duve hoti, nāgassa duvesu dantesu nimmitā
244.Tisso catasso yomhi savibhattīnaṃ
Itthiyaṃ yosu savibhattīnanti, catunnaṃ tisso, catasso honti.
Tisso itthiyo, catasso itthiyo.
Mahāvuttinā hisu ca tissa, catassā honti, ‘‘tissehi catassehi parisāhi, catassehi sahito lokanāyako’’ti pāḷī. Tīhi, tībhi itthīhi, catūhi, catūbhi, catubbhi itthīhi.
245.Naṃmhi ticatunnamitthiyaṃ tissacatassā
Itthiyaṃ naṃmhiti, catunnaṃ tissa, catassā honti.
Tissannaṃ
Pāḷiyaṃ ‘‘catassehī’’ti diṭṭhattā tissesu, catassesūtipi diṭṭhameva hoti.
246.Pume tayo cattāro
Pulliṅge yosu savibhattīnanti, catunnaṃ tayo, cattāro honti.
Tayo purisā, tayo purise, cattāro purisā, cattāro purise.
247.Caturo catussa
Pume savibhattissa catusaddassa caturo hoti.
Caturo purisā, caturo purise. Kathaṃ caturo nimitte nādassiṃ, caturo phalamuttameti? ‘‘Liṅgavipallāsā’’ti vuttiyaṃ vuttaṃ, tīhi, tībhi, catūhi, catūbhi, catubbhi.
248.Iṇṇaṃiṇṇannaṃ tito jhā
Jhasaññamhā timhā naṃvacanassa iṇṇaṃ, iṇṇannaṃ honti.
Tiṇṇaṃ, tiṇṇannaṃ, catunnaṃ, tīhi, tībhi, catūhi, catūbhi, catubbhi, tiṇṇaṃ, tiṇṇannaṃ, catunnaṃ, tīsu, catūsu.
249.Tīṇicattāri napuṃsake
Napuṃsake
Tīṇi cittāni, cattāri cittāni. Sesaṃ pulliṅgasamaṃ.
Vacanasiliṭṭhatte pana sati visadisaliṅgavacanānampi padānaṃ aññamaññasaṃyogo hoti, cattāro satipaṭṭhānā
Gāthāsu vipallāsāpi bahulaṃ dissanti, aññe dhammāni desenti, evaṃ dhammāni sutvāna, satañca dhammāni sukittitāni sutvā, atthāni cintayitvāna, uttamatthāni tayi labhimhā, kiṃ tvaṃ atthāni jānāsi, iccheyyāmi bhante sattaputtāni, siviputtāni avhaya
Idha sesasaṅkhyānāmāni dīpiyante.
250.Ṭa pañcādīhi cuddasahi
Pañcādīhi aṭṭhārasantehi saṅkhyāsaddehi yonaṃ ṭa hoti.
Pañca itthiyo, pañca purisā, purise, pañca cittāni, cha itthiyo.
Ḷāgame
Cha purisā, cha purise, cha cittāni. Evaṃ satta, aṭṭha, nava, dasa, ekādasa…pe… aṭṭhārasa.
251.Pañcādīnaṃ cuddasannama
Su, naṃ, hisu pañcādīnaṃ cuddasannaṃ assa attameva hoti, na ettaṃ vā dīghattaṃ vā hoti.
Pañcahi, pañcannaṃ, pañcasu, chahi, channaṃ, chasu, sattahi, sattannaṃ, sattasu, aṭṭhahi, aṭṭhannaṃ, aṭṭhasu, navahi, navannaṃ, navasu, dasahi, dasannaṃ, dasasu, ekādasahi, ekādasannaṃ, ekādasasu…pe… aṭṭhārasahi, aṭṭhārasannaṃ, aṭṭhārasasu.
Ete sabbe aliṅgā bahuvacanantā eva.
‘Itthiyamatvā’ti vīsa, tiṃsa, cattālīsa, paññāsehi āpaccayo, mahāvuttinā simhi rasso silopo ca, ‘niggahīta’nti vikappena niggahītāgamo, vikappena aṃlopo, nādīnaṃ ekavacanānaṃ yādeso, vīsa itthiyo, vīsaṃ itthiyo, vīsa purisā, vīsaṃ purisā, vīsa purise, vīsaṃ purise, vīsa cittāni, vīsaṃ cittāni, vīsāya itthīhi kammaṃ kataṃ, vīsāya purisehi kammaṃ kataṃ, vīsāya kulehi kammaṃ kataṃ, vīsāya itthīnaṃ, purisānaṃ, kulānaṃ, sattamiyaṃ vīsāya itthīsu, purisesu, kulesu.
Tipaccaye vīsati, tiṃsatisaddāpi saṭṭhi, sattati, asīti, navutisaddā viya niccaṃ itthi liṅgekavacanantā eva, si, aṃlopo, vīsati itthiyo, vīsati purisā, purise, vīsati kulāni, vīsatiyā itthīhi, itthīnaṃ, purisehi, purisānaṃ, kulehi, kulānaṃ
Sataṃ, sahassaṃ, dasasahassaṃ, satasahassaṃ, dasasatasahassanti ime napuṃsakaliṅgāyeva. Saṅkhyeyyapadhāne pana itthiliṅge vattabbe sahassī, dasasahassī, satasahassīti itthiliṅgaṃ bhavati. Vaggabhede pana dve satāni, tīṇi satāni, dve sahassāni, tīṇi sahassāni iccādīni bhavanti. Koṭi, pakoṭi, koṭipakoṭi, akkhobhiṇīsaddā itthiliṅgā eva. Sesaṃ sabbaṃ yāvaasaṅkhyeyyā napuṃsakameva.
Sahassaṃ kāsi nāma, dasasahassaṃ nahutaṃ nāma, satasahassaṃ lakkhaṃ nāma.
Duvidhaṃ padhānaṃ saṅkhyāpadhānaṃ, saṅkhyeyyapadhānañca. Purisānaṃ vīsati hoti, purisānaṃ navuti hoti, purisānaṃ sataṃ hoti, sahassaṃ hoti iccādi saṅkhyāpadhānaṃ nāma, vīsati purisā, navuti purisā, sataṃ purisā, sahassaṃ purisā iccādi saṅkhyeyyapadhānaṃ nāma.
Etthapi vīsatisaddo itthiliṅgekavacano eva. Sata, sahassasaddā napuṃsakekavacanā eva. Saṅkhyāsaddānaṃ pana padavidhānañca guṇavidhānañca samāsakaṇḍe āgamissati.
Saṅkhyārāsi niṭṭhito.
252.Simhāhaṃ
Simhi savibhattissa amhassa ahaṃ hoti.
Ahaṃ gacchāmi.
253.Mayamasmāmhassa
Yosu
Mayaṃ gacchāma, asme passāmi.
Pakkhe –
‘Yonameṭa’ iti vidhi, amhe gacchāma.
254.Tumhassa tuvaṃtvaṃmhi ca
Simhi ca aṃmhi ca savibhattissa tumhassa tuvaṃ, tvaṃ honti.
Tuvaṃ buddho tuvaṃ satthā, tuvaṃ mārābhibhū muni
255.Aṃmhi taṃ maṃ tavaṃ mamaṃ
Aṃmhi savibhattīnaṃ tumhā’mhānaṃ taṃ, maṃ, tavaṃ, mamaṃ honti.
Maṃ passati, mamaṃ passati, taṃ passati, tavaṃ passati, amhe passati, tumhe passati.
256.Dutiyāyomhi vā
Dutiyāyomhi savibhattīnaṃ tumhā’mhānaṃ ṅānubandhā aṃ, ākaṃādesā honti vā.
Amhaṃ, amhākaṃ passati, tumhaṃ, tumhākaṃ passati.
257.Nāsmāsu tayāmayā
Nā
Mayā kataṃ, tayā kataṃ, mayā apeti, tayā apeti.
258.Tayātayīnaṃ tva vā tassa
Tayā, tayīnaṃ tassa tva hoti vā.
Tvayā kataṃ, tvayā apeti, amhehi kataṃ, tumhehi kataṃ.
259.Tavamamatuyhaṃmayhaṃ se
Samhi savibhattīnaṃ tumhā’mhānaṃ tavādayo honti.
Mama dīyate, mayhaṃ dīyate, tava dīyate, tuyhaṃ dīyate.
260.Naṃsesvasmākaṃmamaṃ
Naṃ, sesu savibhattissa amhassa kamena asmākaṃ, mamaṃ honti.
Mamaṃ dīyate, asmākaṃ dīyate.
261.Ṅaṃṅākaṃ naṃmhi
Naṃmhi savibhattīnaṃ tumhā’mhānaṃ ṅānubandhā aṃ, ākaṃādesā honti vā.
Amhaṃ dīyate, amhākaṃ dīyate, tumhaṃ dīyate, tumhākaṃ dīyate. Pañcamiyaṃ mayā, tayā, tvayā, pubbe vuttāva.
262.Smāmhi tvamhā.
Smāmhi
Tvamhā apeti, amhehi, tumhehi, mama, mamaṃ, mayhaṃ, tava, tuyhaṃ, amhaṃ, amhākaṃ, asmākaṃ, tumhaṃ, tumhākaṃ.
263.Smiṃmhi tumhamhānaṃ tayimayi
Smiṃmhi savibhattīnaṃ tumhā’mhānaṃ tayi, mayi honti.
Tayi, mayi, tvatte tvayi, amhesu, tumhesu.
264.Sumhāmhassāsmā
Sumhi amhassa asmā hoti.
Asmāsu.
Mahāvuttinā yo, hisu amhassa asmādeso, yonaṃ ettañca, asmā gacchāma, asme passati, asmāhi kataṃ, asmākaṃ dīyate, asmāhi apeti, asmākaṃ dhanaṃ, asmāsu ṭhitaṃ. ‘‘Asmābhijappanti janā anekā’’ti
Catutthiyaṃ asmākaṃ adhipannānaṃ, khamassu rājakuñjara
Chaṭṭhiyaṃ esasmākaṃ kule dhammo
Sattamiyaṃ yaṃ kiccaṃ parame mitte, katamasmāsu taṃ tayā. Pattā nissaṃsayaṃ tvamhā, bhattirasmāsu yā tava
265.Apādādo padatekavākye
Apādādimhi pavattānaṃ padato paresaṃ ekavākye ṭhitānaṃ tumhā’mhānaṃ vidhi hoti. Adhikārasuttamidaṃ.
266.Yonaṃhisvapañcamyā vono
Pañcamīvajjitesu yo, naṃ, hisu paresu apādādopavattānaṃ padato paresaṃ ekavākye ṭhitānaṃ savibhattīnaṃ tumhā’mhasaddānaṃ vo, no honti vā.
Gacchatha vo, gacchatha tumhe, gacchāma no, gacchāma amhe, passeyya vo, passeyya tumhe, passeyya no, passeyya amhe, dīyate vo, dīyate tumhākaṃ, dīyate no, dīyate amhākaṃ, dhanaṃ vo, dhanaṃ tumhākaṃ, dhanaṃ no, dhanaṃ amhākaṃ, kataṃ vo puññaṃ, kataṃ tumhehi puññaṃ, kataṃ no puññaṃ, kataṃ amhehi puññaṃ.
Apañcamyāti kiṃ? Nissaṭaṃ tumhehi, nissaṭaṃ amhehi.
Apādādotveva? Balañca bhikkhūnamanuppadinnaṃ, tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappakaṃ
Padatotveva? Tumhe gacchatha, amhe gacchāma.
Ekavākyetveva? Devadatto tiṭṭhati gāme, tumhe tiṭṭhatha nagare.
Savibhattīnantveva? Arahati dhammo tumhādisānaṃ.
267.Teme nāse
Nā
Kataṃ te puññaṃ, kataṃ tayā puññaṃ, kataṃ me puññaṃ, kataṃ mayā puññaṃ, dinnaṃ te vatthaṃ, dinnaṃ tuyhaṃ vatthaṃ, dinnaṃ me vatthaṃ, dinnaṃ mayhaṃ vatthaṃ, idaṃ te raṭṭhaṃ, idaṃ tava raṭṭhaṃ, idaṃ me raṭṭhaṃ, idaṃ mama raṭṭhaṃ.
268.Anvādese
Anvādesaṭṭhāne tumhā’mhasaddānaṃ vo, no, te, meādesā niccaṃ bhavanti punabbidhānā.
Gāmo tumhākaṃ pariggaho, atho nagarampi vo pariggaho. Evaṃ sesesu.
269.Sapubbā paṭhamantā vā
Saṃvijjati pubbapadaṃ assāti sapubbaṃ, sapubbā paṭhamantapadamhā paresaṃ savibhattīnaṃ tumhā’mhasaddānaṃ vo, no, te, meādesā vikappena honti anvādesaṭṭhānepi.
Gāme paṭo tumhākaṃ, atho nagare kambalaṃ vo, atho nagare kambalaṃ tumhākaṃ vā. Evaṃ sesesu.
270.Na cavāhāhevayoge
Ca, vā, ha, aha, evasaddehi yoge tumhā’mhānaṃ vo, no, te, meādesā na honti.
Gāmo
Cādiyogeti kiṃ? Gāmo ca te pariggaho, nagarañca me pariggaho.
271.Dassanatthenālocane
Ālocanaṃ olokanaṃ, ālocanato aññasmiṃ dassanatthe payujjamāne tumhā’mhānaṃ vo, no, te, meādesā na honti.
Gāmo tumhe uddissa āgato, gāmo amhe uddissa āgato – ‘gāmo’ti gāmavāsī mahājano.
Anālocaneti kiṃ? Gāmo vo passati, gāmo no passati.
272.Āmantanapubbaṃ asantaṃva
Āmantanabhūtaṃ pubbapadaṃ asantaṃ viya hoti, padatoti saṅkhyaṃ na gacchati.
Devadatta! Tava pariggaho.
273.Na sāmaññavacanamekatthe
Tulyādhikaraṇabhūte pade sati pubbaṃ sāmaññavacanabhūtaṃ āmantanapadaṃ asantaṃ viya na hoti, padatoti saṅkhyaṃ gacchati.
Māṇavaka jaṭila! Te pariggaho.
Sāmaññavacananti
Ekattheti kiṃ? Devadatta! Yaññadatta! Tumhākaṃ pariggaho.
274.Bahūsu vā
Bahūsu janesu pavattamānaṃ sāmaññavacanabhūtampi āmantanapadaṃ ekatthe pade sati asantaṃ viya na hoti vā.
Brāhmaṇā guṇavanto vo pariggaho, brāhmaṇā guṇavanto tumhākaṃ pariggaho.
Sabbādirāsi niṭṭhito.
Vibhattipaccayantarāsi
Atha vibhattipaccayā dīpiyante.
Vibhatyatthānaṃ jotakattā vibhattiṭṭhāne ṭhitā paccayā vibhattipaccayā.
275.To pañcamyā
Pañcamiyā vibhattiyā atthe topaccayo hoti.
Tomhi dīghānaṃ rasso, kaññato, rattito, itthito, dhenuto. Mahāvuttinā tomhi mātāpitūnaṃ ittaṃ, mātito, pitito, vadhuto, purisato, munito, daṇḍito
Ima, eta, kiṃsaddehi to.
276.Itotettokuto
Ito, ato, etto, kutoti ete saddā topaccayantā nipaccante.
Imamhā imehīti vā ito, etasmā etehīti vā ato, etto, kasmā kehīti vā kuto. Ettha ca imamhā, imehītiādikaṃ atthavākyaṃ disvā pakatiliṅgaṃ veditabbaṃ. Iminā suttena imassa ittaṃ, etassa attaṃ ettañca, ‘saramhā dve’ti esaramhā dvittaṃ, kiṃsaddassa kuttaṃ. Esa nayo sesesu nipātanesu.
277.Abhyādīhi
Abhiādīhi to hoti, punabbidhānā’pañcamyatthepītipi siddhaṃ.
Abhito gāmaṃ gāmassa abhimukheti attho.
Parito gāmaṃ gāmassa samantatoti attho.
Ubhato gāmaṃ gāmassa ubhosu passesūti attho.
Pacchato, heṭṭhato, uparito.
278.Ādyādīhi
Ādipabhutīhi apañcamyatthepi to hoti.
Ādito
Tathā tatiyatthepi rūpaṃ attato samanupassati
Yatonidānaṃ
Ito ehi, ito balāke āgaccha, caṇḍo me vāyaso sakhā iccādīsu dutiyatthe.
Paratoghoso, nādiṭṭhā parato dosaṃ iccādīsu chaṭṭhyatthe.
279.Sabbādito sattamyā tratthā
Sabbādināmakehi sabbanāmehi sattamiyā atthe tra, tthā honti.
Sabbasmiṃ sabbesūti vā sabbatra, sabbattha, sabbassaṃ sabbāsu vātipi. Evaṃ kataratra, katarattha, aññatra, aññattha iccādi.
Yatra, yattha, tatra, tattha.
280.Katthetthakutrātrakvehidha
Kattha, ettha, kutra, atra, tva, iha, idhāti ete saddāttha, tra,va ha, dhāpaccayantā sattamyatthe sijjhanti.
Kasmiṃ kesūti vā kattha, kutra, kva. ‘Kuva’ntipi sijjhati, ‘‘kuvaṃ sattassa kārako, kuvaṃ satto samuppanno
Etasmiṃ
281.Dhi sabbā vā
Sabbasaddamhā sattamyatthe dhi hoti vā.
Namo te buddha vīra’tthu, vippamuttosi sabbadhi
282.Yā hiṃ
Yamhā sattamyatthe hiṃ hoti.
Yahiṃ.
283.Tā hañca
Tamhā sattamyatthe hiṃ hoti hañca.
Tahiṃ, tahaṃ. Dutiyatthepi dissati ‘‘tahaṃ tahaṃ olokento gacchatī’’ti.
284.Kiṃssa kukañca
Kiṃmhā sattamyatthe hiṃ, taṃ hoti. Kiṃssa kuttaṃ kattañca hoti.
Kuhiṃ gacchati, kuhaṃ gacchati. Kahaṃ ekaputtaka kahaṃ ekaputtaka
Iti sāmaññasattamyantarāsi.
Kālasattamyantaṃ
285.Sabbekaññayatehi kāledā
Sabba, eka, añña, ya, tasaddehi kāle dā hoti.
Sabbasmiṃ kāle sabbadā, ekasmiṃ kāle ekadā, aññasmiṃ kāle aññadā, yasmiṃ kāle yadā, tasmiṃ kāle tadā.
286.Kadākudāsadāadhunedāni
Etepi sattamyatthe kāle dā, dhunā, dānipaccayantā sijjhanti.
Kiṃsmiṃ kāle kadā, kudā, sabbasmiṃ kāle sadā, imasmiṃ kāle adhunā, idāni.
287.Ajjasajjuparajjetarahikarahā
Etepi kāle jja, jju, rahi, raha paccayantā sijjhanti.
Imasmiṃ kāle ajja, imasmiṃ divasetyattho.
Samāne kāle sajju-‘samāne’ti vijjamāne. Na hi pāpaṃ kataṃ kammaṃ, sajju khīraṃva muccati
Aparasmiṃ kāle aparajju, punadivaseti attho.
Imasmiṃ kāle etarahi, kiṃsmiṃ kāle karaha. Kutoci, kvaci, katthaci, kuhiñci, kadāci, karahacisaddā pana ci-nipātantā honti, tathā yato kutoci, yattha katthaci, yadā kadācīti. Kiñcanaṃ, kuhiñcanaṃ, kudācananti cana-nipātantāti.
Vibhattipaccayantarāsi niṭṭhito.
Abyayapadāni
Upasaggapadarāsi
Atha
Chabbidhāni abyayapadāni upasaggapadaṃ, nipātapadaṃ, vibhattipaccayantapadaṃ, abyayībhāvasamāsapadaṃ, abyayataddhitapadaṃ, tvādipaccayantapadanti. Byayo vuccati vikāro, nānāliṅgavibhattivacanehi natthi rūpabyayo etesanti abyayā, asaṅkhyāti ca vuccanti.
Tattha vibhattipaccayantapadato puna vibhattuppatti nāma natthi. Abyayībhāvasamāsamhi vibhattīnaṃ vidhi samāsakaṇḍe vakkhati, tasmā tāni dve ṭhapetvā sesāni cattāri idha vuccante.
288.Asaṅkhyehi sabbāsaṃ
Asaṅkhyehi padehi yathārahaṃ sabbāsaṃ vibhattīnaṃ lopo hoti, kehici padehi paṭhamāya lopo, kehici padehi dutiyāya lopo…pe… kehici sattamiyā, kehici dvinnaṃ, kehici tissannaṃ…pe… kehici sattannanti vuttaṃ hoti.
Tattha āvuso, bho, bhanteiccādīhi āmantananipātehi atthi, natthi, sakkā, labbhā, siyā, siyuṃ, sādhu, tuṇhīiccādīhi ca paṭhamāya lopo.
Ciraṃ, cirassaṃ, niccaṃ, satataṃ, abhiṇhaṃ, abhikkhaṇaṃ, muhuttaṃ iccādīhi accantasaṃyogalakkhaṇe dutiyāya.
Yathā, tathā, sabbathā, sabbaso, musā, micchāiccādīhi tatiyāya.
Kātuṃ, kātave iccādīhi catutthiyā.
Samantā
Pure, purā, pacchā, uddhaṃ, upari, adho, heṭṭhā, antarā, anto, raho, āvi, hiyyo, suveiccādīhi sattamiyā lopo.
Namosaddamhā ‘‘namo te buddha vīra’tthū’’ti ettha paṭhamāya. ‘‘Namo karohi nāgassā’’ti ettha dutiyāya.
Sayaṃsaddamhā ‘‘kusūlo sayameva bhijjate’’ti ettha paṭhamāya. ‘‘Sayaṃ kataṃ sukhadukkha’’nti
Iti, evaṃsaddehi payogānurūpaṃ sattannaṃ vibhattīnaṃ lopaṃ icchanti.
Upasaggehipi atthānurūpaṃ taṃtaṃvibhattilopo.
Rūpasiddhiyaṃ pana ‘‘tehi paṭhamekavacanameva bhavatī’’ti
Tattha ‘‘abhikkamati, abhidhammo’’ iccādīsu dhātuliṅgāni upecca tesaṃ atthaṃ nānāppakāraṃ karontā sajjanti saṅkharontīti upasaggā. Te hi kvaci tadatthaṃ visiṭṭhaṃ karonti ‘‘jānāti, pajānāti, sañjānāti, avajānāti, abhijānāti, parijānāti, susīlo, dussīlo, suvaṇṇo, dubbaṇṇo, surājā, durājā’’ iccādīsu.
Kvaci tadatthaṃ nānāppakāraṃ katvā vibhajjanti ‘‘gacchati, āgacchati, uggacchati, ogacchati’’iccādīsu.
Kvaci tadatthaṃ bādhetvā tappaṭiviruddhe vā tadaññasmiṃ vā atthe tāni yojenti.
Tattha
Jeti, parājeti, omuñcati, paṭimuñcati, gilati, uggilati, nimmujjati, ummujjati, dhammo, uddhammoiccādi.
Tadaññasmiṃ –
Dadāti, ādadāti, dadhāti, vidheti, pidheti, nidheti, sandhiyati, saddahati, abhidhātiiccādi.
Kvaci pana padasobhaṇaṃ katvā tadatthaṃ anuvattanti, ‘‘vijjati, saṃvijjati, labhati, paṭilabhati’’ iccādi.
Te vīsati honti-pa, ā, u, o, du, ni, vi, su, saṃ, ati, adhi, anu, apa, api, abhi, ava, upa, pati, parā, pari.
Kaccāyane pana osaddo avakāriyamattanti taṃ aggahetvā nīsaddaṃ gaṇhāti, idha pana nīsaddo nissa dīghamattanti taṃ aggahetvā osaddaṃ gaṇhāti.
Tattha pa –
Pakāratthe-paññā. Ādikamme-vippakataṃ. Padhāne-paṇītaṃ. Issariye-pabhū. Antobhāve-pakkhittaṃ, passāso. Viyoge-pavāso. Tappare-pācariyo. Tadanubandhe-putto, paputto, nattā, panattā. Bhusatthe-pavaḍḍho. Sambhave-pabhavati. Tittiyaṃ-pahutaṃ annaṃ. Anāvile-pasanno. Patthanāyaṃ-paṇidhānaṃ.
Ā –
Abhimukhe-āgacchati. Uddhaṃkamme-ārohati. Mariyādāyaṃ-āpabbatā khettaṃ. Abhividhimhi-ābrahmalokā kittisaddo. Pattiyaṃ-āpanno. Icchāyaṃ-ākaṅkhā. Parissajane-āliṅgati. Ādikamme-ārambho. Gahaṇe-ādīyati. Nivāse-āvasatho. Samīpe-āsannaṃ. Avhāne-āmantanaṃ.
U –
Uggate-uggacchati
O –
Antobhāve-ocarako, orodho. Adhokamme-okkhitto. Niggahe-ovādo. Antare, dese ca-okāso. Pātubhāve-opapātiko. Yesu atthesu avasaddo vattati, tesupi osaddo vattati.
Du –
Asobhaṇe-duggandho. Abhāve-dubbhikkhaṃ, dussīlo, duppañño. Kucchite-dukkaṭaṃ. Asamiddhiyaṃ-dusassaṃ. Kicche-dukkaraṃ. Virūpe-dubbaṇṇo, dummukho.
Ni –
Nissese-nirutti. Niggate-niyyānaṃ. Nīharaṇe-niddhāraṇaṃ. Antopavesane-nikhāto. Abhāve-nimmakkhikaṃ. Nisedhe-nivāreti. Nikkhante-nibbānaṃ. Pātubhāve-nimmitaṃ. Avadhāraṇe-vinicchayo. Vibhajjane-niddeso. Upamāyaṃ-nidassanaṃ. Upadhāraṇe-nisāmeti. Avasāne-niṭṭhitaṃ. Cheke-nipuṇo.
Vi –
Visese-vipassati. Vividhe-vicittaṃ. Viruddhe-vivādo. Vigate-vimalo. Viyoge-vippayutto. Virūpe-vippaṭisāro.
Su –
Sobhaṇe-suggati
Saṃ –
Samodhāne-sandhi. Sammā, samatthesu-samādhi, sampayutto. Samantabhāve-saṃkiṇṇo. Saṅgate-samāgamo, saṅkhepe-samāso. Bhusatthe-sāratto. Sahatthe-saṃvāso, sambhogo. Appatthe-samaggho. Pabhave-sambhavo. Abhimukhe-sammukhaṃ. Saṅgahe-saṅgayhati. Pidahane-saṃvuto. Punappunakamme-sandhāvati, saṃsarati. Samiddhiyaṃ-sampanno.
Ati –
Atikkame-atirocati, accayo, atīto. Atikkante-accantaṃ. Atissaye-atikusalo. Bhusatthe-atikodho. Antokamme-mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā atiharitvā ṭhapeti.
Adhi –
Adhike-adhisīlaṃ. Issare-adhipati, adhibrahmadatte pañcālā. Uparibhāve-adhiseti. Paribhavane-adhibhūto. Ajjhāyane-ajjheti, byākaraṇamadhīte. Adhiṭṭhāne-navakammaṃ adhiṭṭhāti, cīvaraṃ adhiṭṭhāti, iddhivikubbanaṃ adhiṭṭhāti. Nicchaye-adhimuccati. Pāpuṇane-bhogakkhandhaṃ adhigacchati, amataṃ adhigacchati.
Anu –
Anugate-anveti. Anuppacchinne-anusayo. Pacchāsaddatthe-anurathaṃ. Punappunabhāve-anvaḍḍhamāsaṃ, anusaṃvaccharaṃ. Yogyabhāve-anurūpaṃ
Apa –
Apagate-apeti, apāyo. Garahe-apagabbho, apasaddo. Vajjane-apasālāya āyanti. Pūjāyaṃ-vuḍḍha-mapacāyanti. Padussane-aparajjhati.
Api –
Sambhāvane-apipabbataṃ bhindeyya, merumpi vinivijjheyya. Apekkhāyaṃ-ayampi dhammo aniyato. Samuccaye-itipi arahaṃ, chavimpi dahati, cammampi dahati, maṃsampi dahati. Garahāyaṃ-api amhākaṃ paṇḍitaka. Pucchāyaṃ-api bhante bhikkhaṃ labhittha, api nu tumhe sotukāmāttha.
Abhi –
Abhimukhe-abhikkanto. Visiṭṭhe-abhiññā. Adhike-abhidhammo. Uddhaṃkamme-abhirūhati. Kule-abhijāto. Sāruppe-abhirūpo. Vandane-abhivādeti. Sesaṃ kārakakaṇḍe vakkhati.
Ava –
Adhobhāge-avakkhitto. Viyoge-avakokilaṃ vanaṃ. Paribhave-avajānāti. Jānane-avagacchati. Suddhiyaṃ-vodāyati, vodānaṃ. Nicchaye-avadhāraṇaṃ. Dese-avakāso. Theyye-avahāro.
Upa –
Upagame-upanisīdati. Samīpe-upacāro, upanagaraṃ. Upapattiyaṃ-saggaṃ lokaṃ upapajjati. Sadise-upamāṇaṃ, upameyyaṃ. Adhike-upakhāriyaṃ doṇo. Uparibhāve – upasampanno
Pati –
Patigate-paccakkhaṃ. Paṭilome-paṭisotaṃ. Paṭiyogimhi-paṭipuggalo. Nisedhe-paṭisedho. Nivatte-paṭikkamati. Sadise-paṭirūpakaṃ. Paṭikamme-rogassa paṭikāro. Ādāne-paṭiggaṇhāti. Paṭibodhe-paṭivedho. Paṭicce-paccayo. Sesaṃ kārakakaṇḍe vakkhati.
Parā –
Parihāniyaṃ-parābhavo. Parājaye-parājito. Gatiyaṃ-parāyanaṃ. Vikkame-parakkamo. Āmasane-parāmasanaṃ.
Pari –
Samantabhāve-parivuto, parikkhitto, parikkhāro. Paricchede-pariññeyyaṃ, parijānāti. Vajjane-pariharati. Parihāro. Āliṅgane-parissajati. Nivāsane-vatthaṃ paridahati. Pūjāyaṃ-pāricariyā. Bhojane-parivisati. Abhibhave-paribhavati. Dosakkhāne-paribhāsati. Sesaṃ kārakakaṇḍe vakkhati.
Nīsaddo pana nīharaṇa, nīvaraṇādīsu vattati, nīharaṇaṃ, nīvaraṇaṃiccādi.
Iti upasaggapadarāsi.
Nipātapadarāsi
Niccaṃ nipātā. Padānaṃ ādi, majjhā’vasānesu nipatantīti nipātātipi vadanti.
Asatvavācakā cādisaddā nipātā nāma. Te pana vibhattiyuttā, ayuttā cāti duvidhā honti. Tattha vibhattiyuttā pubbe dassitā eva. Cādayo ayuttā nāma. Te pana anekasatappabhedā honti. Nighaṇṭusatthesu gahetabbāti.
Abyayataddhitapaccayapadarāsi
Abyayataddhitapaccayantā nāma yathā, tathā, ekadhā, ekajjhaṃ, sabbaso, kathaṃ, itthaṃ iccādayo. Tehi tatiyālopo.
Tvādipaccayantapadarāsi
Tvādipaccayantā nāma katvā, katvāna, kātuna, kātuṃ, kātave, dakkhitāye, hetuye, ādāya, upādāya, viceyya, vineyya, sakkacca, āhacca, upasampajja, samecca, avecca, paṭicca, aticca, āgamma, ārabbhaiccādayo. Tesu tvā, tvānantehi paṭhamālopo. Tuṃ, tave, tāye, tuyepaccayantehi catutthīlopoti.
Dhātavo paccayā ceva, upasagganipātakā.
Anekatthāva te paṭi-sambhidā ñāṇagocarā.
Iti niruttidīpaniyā nāma moggallānadīpaniyā
Nāmakaṇḍo niṭṭhito.