Paṇḍitakaṇḍa
3.
Nīti
Mātā pitā ca nītimā, sutavā ganthakārako.
4.
Alasassa
Adhanassa kuto mittaṃ, amittassa kuto sukhaṃ;
Asukhassa kuto puññaṃ, apuññassa kuto varaṃ.
5.
Sucintitacintī
Sukatakammakārī ca, paṇḍito sādhumānuso.
6.
Kaviheraññakā
Bhūsanaṃ gajjapajjādiṃ, karonti ca manoharaṃ.
7.
Bahuṃ
Gahita asammussanaṃ, etaṃ suviññulakkhaṇaṃ.
8.
Ajarāmaraṃva pañño, vijjamatthañca cintaye;
Gahito iva kesesu, maccunā dhammamācare.
9.
Sippasamaṃ
Idha loke sippaṃ mittaṃ, paraloke sukhāvahaṃ.
10.
Bhuñjanatthaṃ
Yaṃ vātaṃ vā mukhāruḷhaṃ, vacanaṃ paṇḍito naro.
11.
Dummedhehi pasaṃsā ca, viññūhi garahā ca yā;
Garahāva seyyo viññūhi, yañce bālappasaṃsanā.
12.
Acintiye
Upadesaṃ sadā gaṇhe, garuṃ sammā upaṭṭhahaṃ.
Tasmā sāṭṭhakathe dhīro, gambhīre jinabhāsite;
Upadesaṃ sadā gaṇhe, garuṃ sammā upaṭṭhahaṃ.
13.
Garūpadesahīno
Atthasāravihīno so, saddhammā parihāyati.
14.
Garūpadesalābhī ca, atthasārasamāyuto;
Saddhammaṃ paripālento, saddhammasmā na hāyati.
15.
Sabbadabbesu
Ahārattā anagghattā, akkhayattā ca sabbadā.
16.
Appakenapi medhāvī, pābhatena vicakkhaṇo;
Samuṭṭhāpeti attānaṃ, aṇuṃ aggiṃva sandhamaṃ.
17.
Paṇḍite
Tasmā mūḷhasahassesu, pañño eko visesiyate.
18.
Bālā
Garuko paṇḍito etasa-missaṃ tehyavidvā samo.
19.
Manuññameva
Manuññaṃ bhāsamānassa, garuṃ bhāraṃ udaddhari;
Dhanañca naṃ alābhesi, tena cattamano ahu.
20.
Vijjā
Pattattā dhanaṃ pappoti, dhanā dhammaṃ tato sukhaṃ.
21.
Ye vuḍḍhamapacayanti, narā dhammassa kovidā;
Diṭṭheva dhamme pāsaṃsā, samparāye ca suggatiṃ.
22.
Mātariva
Attanīva sabbabhūtesu, yo passati so paṇḍito.
23.
Āsīsetheva
Anavajjesu kammesu, pasaṃsitesu sādhubhi.
Āsīsetheva
Passāmi vohaṃ attānaṃ, yathā icchiṃ tathā ahu.
24.
Vāyametheva puriso, na nibbindeyya paṇḍito;
Puññakriyavatthūsu, pasaṃsitesu viññubhi.
25.
Loke
Sāgarepi mahāsetuṃ, kapiyūthehi bandhati.
26.
Kiṃ kulena visālena, guṇahīno tu yo naro;
Akulinopi satthañño, devatāhipi pujjate.
27.
Ukkaṭṭhe
Piyañca annapānamhi, atthe jāte ca paṇḍitaṃ.
28.
Rūpayobbannasampannā
Vijjāhīnā na sobhante, niggandhā iva kiṃ sukā.
29.
Vutyaṃ
Sūrappabhāya ādāso, chāyaṃ disse na mākare.
30.
Aveyyākaraṇo tvandho, badhiro kosavajjito;
Sāhiccarahito paṅgu, mūgo takkavivajjito.
31.
Dhīro
Sabbāmitte vasīkatvā, kosiyova sukhī siyā.
32.
Mahātejopi
Āpo āpesi mudukaṃ, sādhuvācāva kakkhaḷaṃ.
33.
Kottho puttena jātena, yo na vidū na dhammiko;
Kāṇena cakkhunā kiṃ vā, cakkhu pīḷeva kevalaṃ.
34.
Mudunāva
No na siddhaṃ mudu kiñci, tato ca mudunā jaye.
35.
Sajāto yena jātena, yāti vaṃso samunnatiṃ;
Parivattinisaṃsāre, mato ko vā na jāyate.
36.
Dāne
Vijjāya matthalābhe ca, kevalaṃ adhikovaso.
37.
Varo eko guṇī putto, na ca mūḷhasatānyapi;
Eko cando tamo hanati, na ca tārāgaṇo tathā.
38.
Puññatitthakato yena, tapo kvāpi sudukkaro;
Tassa putto bhave vasso, samiddho dhammiko suddhe.
39.
Lālaye pañcavassāni, dasavassāni tālaye;
Pattetu soḷase vasse, puttaṃ mittaṃva ācare.
40.
Lālane
Tasmā puttañca sissañca, tālaye na tu lālaye.
41.
Māgadhā pākatā ceva, sakkatavohāropi ca;
Etesu kovido pañño, dhīro pāḷiṃ visodhaye.
42.
Sakkataṃ
Māgadhī sorasenīva, cha bhāsā parikittitā.
43.
Candanaṃ
Candana candikātopi, vākyaṃ sādhu subhāsitaṃ.
44.
Pattakāloditaṃ appaṃ, vākyaṃ subhāsitaṃ bhave;
Khuditassa kadannampi, bhuttaṃ sādurasaṃ siyā.
45.
Satthakāpi
Sopakāramudāsinā, nanu diṭṭhaṃ nadījalaṃ.
46.
Pāsāṇachattaṃ garukaṃ, tato devānācikkhanā;
Tato vuḍḍhānamovādo, tato buddhassa sāsanaṃ.
47.
Tūlaṃ
Tatonosāvako tato, yati dhammapamādako.
48.
Paṇḍitassa pasaṃsāya, daṇḍo bālena dīyate;
Paṇḍito paṇḍiteneva, vaṇṇitova suvaṇṇito.
49.
Satesu jāyate sūro, sahassesu ca paṇḍito;
Vuttā satasahassesu, dātā bhavati vā na vā.
50.
Vidvattañca rājattañca, neva tulyaṃ kadācipi;
Sadese pūjito rājā, vidvā sabbattha pūjito.
51.
Sataṃ
Asataṃ pana sabbesaṃ, dukkhahetu na saṃsayo.
52.
Paṇḍite sujane sante, sabbepi sujanā janā;
Jātekasmiṃ sāragandhe, sabbe gandhamayā dumā.
53.
Attāva yadi vinīto, nijassitā mahājanā;
Vinītaṃ yanti sabbepi, ko taṃ nāseyya paṇḍito.
54.
Sarīrassa guṇānañca, dūramaccantamantaraṃ;
Sarīraṃ khaṇaviddhaṃsī, kappantaṭṭhāyino guṇā.
55.
Ambuṃ pivanti no najjo, rukkho khādati no phalaṃ;
Megho kvacipi no sassaṃ, paratthāya sataṃ dhanaṃ.
56.
Saccaṃ punapi saccanti, bhujamukkhippa muccate;
Sakattho natthi nattheva, parassattha makubbato.
57.
Sataṃ
Tiṇukkāhi na sakkāva, tāpetuṃ sāgare jalaṃ.
58.
Selo yathā ekaghano, vātena na samīrati;
Evaṃ nindāpasaṃsāsu, na samiñjanti paṇḍitā.
59.
Dhammatthakāmamokkhānaṃ
Ajagalathanasseva, tassa jāti niratthakā.
60.
Na kammamapi cintetvā, caje uyyogamattano;
Anuyyogena telāni, tilehi na sakkā laddhuṃ.
61.
Yathā
Evaṃ purisakārena, vinā kammaṃ na sijjhati.
62.
Uyyāmena hi sijjhanti, kāriyāni na manorathaṃ;
Na hi suttassa sīhassa, pavisanti migāmukhe.
63.
Mātāpitu
Na gabbhajātimattena, putto bhavati paṇḍito.
64.
Mātā sattu pitā verī, yena bālo na pāṭhito;
Na sobhate sabhāmajjhe, haṃsamajjhe bako yathā.
65.
Kāco
Tathā sabbhisannidhānā, mūḷho yāti pavīṇataṃ.
66.
Tasmā akkharakosallaṃ, sammādeyya hitatthiko;
Upaṭṭhahaṃ garuṃ sammā, uṭṭhānādīhi pañcahi.
67.
Uṭṭhānā
Sakkaccaṃ sippuggahaṇā, garuṃ ārādhaye budho.
68.
Kābyasattha
Byasanena ca mūḷhānaṃ, nidāya kalahena vā.
69.
Cha dosā puriseneha, hātabbā bhūtimicchatā;
Niddātandī bhayaṃ kodho, ālasyaṃ dīghasuttatā.
Niddāsīlī
Alaso kodhapaññāṇo, taṃ parābhavato mukhaṃ.
70.
Nigguṇesupi sattesu, dayā kubbanti sādhavo;
Na hi saṃharate jutiṃ, cando caṇḍālavesme.
71.
Yatra
Niratthapādame dese, eraṇḍopi dumāyate.
72.
Ṭhānabhaṭṭhā na sobhante, dantā kesā nakhā narā;
Itiviññāya matimā, saṭṭhānaṃ na pariccaje.
73.
Paropadese
Dhamme sayamanuṭṭhānaṃ, kassacisumahattano.
74.
Appamādaṃ pasaṃsanti, puññakiriyāsu paṇḍitā;
Appamatto ubho atthe, adhiggaṇhāti paṇḍito.
75.
Nidhīnaṃva
Niggayhavādiṃ medhāviṃ, tādisaṃ paṇḍitaṃ bhaje;
Tādisaṃ bhajamānassa, seyyo hoti na pāpiyo.
76.
Muhuttamapi
Khippaṃ dhammaṃ vijānāti, jivhā sūparasaṃ yathā.
77.
Dullabho purisājañño, na so sabbattha jāyati;
Yattha so jāyatī dhīro, taṃ kulaṃ sukha medhati.
78.
Tagarañca
Pattāpi surati vāyanti, evaṃ dhīrūpasevanā.
79.
Nipuṇe sutameseyya, vicinitvā sutatthiko;
Bhattaṃ ukkhaliyaṃ pakkaṃ, bhājanepi tathā bhave.
80.
Appakaṃ
Vammikodakabindūva, cirena paripūrati.
81.
Gacchaṃ
Agacchaṃ venayyoapi, padamekaṃ na gacchati.
82.
Sele sele na maṇikaṃ, gaje gaje na muttikaṃ;
Vane vane na candanaṃ, ṭhāne ṭhāne na paṇḍito.
83.
Paṇḍito
Mahussāhena taṃ ṭhānaṃ, gantabbaṃva sutesinā.
84.
Potthakesu ca yaṃ sippaṃ, parahatthesu yaṃ dhanaṃ;
Yathākicce samuppanne, na taṃ sippaṃ na taṃ dhanaṃ.
85.
Uppalena
Byattippamāṇa vācāya, jaññā tiṇena medaniṃ.
Jalappamāṇaṃ kumudamālaṃ,
Kulappamāṇaṃ vinayopamāṇaṃ;
Byattippamāṇaṃ kathitavākyaṃ,
Pathaviyā pamāṇaṃ tiṇamilātaṃ –
86.
Appassuto
Sindhudakamapassanto, kūpe toyaṃva maṇḍuko.
87.
Paṭhame sippaṃ gaṇheyya, eseyya dutiye dhanaṃ;
Careyya tatiye dhammaṃ, esā janāna dhammatā.
88.
Sussūsā
Paññāya atthaṃ jānāti, attho ñāto sukhāvaho.
89.
Natthi
Na ca atthasamaṃ pemaṃ, na ca kammasamaṃ balaṃ.
90.
Vinā satthaṃ na gaccheyya, sūro saṅgāmabhūmiyaṃ;
Paṇḍitvaddhagū vāṇijo, videsagamano tathā.
91.
Dhananāsaṃ
Vañcanañca avamānaṃ, paṇḍito na pakāsaye.
92.
Anavhāyaṃ gamayanto, apucchā bahubhāsako;
Attaguṇaṃ pakāsanto, tividho hīnapuggalo.
93.
Haṃso
Gadrabhamajjhe turaṅgo, bālamajjheva paṇḍito.
94.
Pattānurūpakaṃ vākyaṃ, sabhāvānurūpaṃ piyaṃ;
Attānurūpakaṃ kodhaṃ, yo jānāti sa paṇḍito.
95.
Apparūpo
Appapūro ghaṭo khobhe, appakhīrā gāvī cale.
96.
Na titti rājā dhanamhi, paṇḍitopi subhāsite;
Cakkhupi piyadassane, na titti sāgaro jale.
97.
Hīnaputto
Adhanassa dhanaṃbahu, purisānaṃ na maññatha.
98.
Yo
Mūgova supinaṃ passaṃ, kathetumpi na ussahe.
99.
Na bhijjetuṃ kumbhakāro, sobhetuṃ kumbha ghaṭati;
Na khipituṃ apāyesu, sissānaṃ vuḍḍhikāraṇā.
100.
Adhanassa
Appaññassa vākyakaro, ummattaka samāhikho.
101.
Ekenāpi surukkhena, pupphitena sugandhinā;
Vāsitaṃ kānanaṃ sabbaṃ, suputtena kulaṃ yathā.
102.
Iṇakattā
Bhariyā rūpavatī sattu, putto sattu apaṇḍito.
103.
Guṇadosamasatthaññū, jano vibhajate kathaṃ;
Adhikāro kimandhassa, rūpabhedopaladdhiyaṃ.
104.
Sabbattha
Yaṃ karoti vināsatthaṃ, sāhasaṃ kimatodhikaṃ.
105.
Nihīyati
Na ca hāyetha kadāci tulyasevī;
Seṭṭhamupanamaṃ udeti khippaṃ,
Tasmā attano uttariṃ bhaje.
106.
Paccuppannañca
Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, taṃ vidvā manubrūhaye.
107.
Chandā dosā bhayā mohā, yo dhammaṃ nātivattati;
Āpūrati tassa yaso, sukkapakkheva candimā.
108.
Paṇḍito
Nivātavutti athaddho, tādiso labhate yasaṃ.
109.
Dullabhaṃ
Dullabhā sadisī jāyā, dullabho sajano piyo.
110.
Atthaṃ mahantamāpajja, vijjaṃ sampattimeva ca;
Careyyāmānathaddho yo, paṇḍito so pavuccati.
111.
Sutasanniccayā
Puṇṇāsubhāsitenāpi, ghaṇṭādī ghaṭṭitā yathā.
112.
Apuṭṭho paṇḍito bherī, pajjunno hoti pucchito;
Bālo puṭṭho apuṭṭho ca, bahuṃ vikatthate sadā.
113.
Parūpavāde
Paṅgulo aññanārīsu, dussatakke acetano.
Cakkhumāssa yathā andho, sotavā badhiro yathā;
Paññavāssa yathāmūgo, balavā dubbaloriva;
Atha atthe samuppanne, sayetha matasāyitaṃ.
114.
Pāpamitte
Ovāde cassa tiṭṭheyya, patthento acalaṃ sukhaṃ.
115.
Atisītaṃ atiuṇhaṃ, atisāyamidaṃ ahu;
Iti vissaṭṭhakammante, atthā accenti māṇave.
116.
Yo
Karaṃ purisakiccāni, so sukhaṃ na vihāyati.
117.
Yasmiṃdese
Na ca vijjāgamo koci, na tattha divasaṃ vase.
118.
Dhanavā sutavā rājā, nadī vajjo ime pañca;
Yattha dese na vijjanti, na tattha divasaṃ vase.
119.
Nabhassa
Chamāya bhūsanaṃ rājā, vijjā sabbassa bhūsanaṃ.
120.
Sukhatthiko sace vijjaṃ, vijjatthiko caje sukhaṃ;
Sukhatthino kuto vijjā, kuto vijjatthino sukhaṃ.
121.
Khaṇena
Khaṇacāge kuto vijjā, kaṇacāge kato dhanaṃ.
122.
Ācariyā pādamādatte, pādaṃ sisso sajānanā;
Pādaṃ sabrahmacārīhi, pādaṃ kālakkamena ca.
123.
Dhammo
Khamā jayati no kodho, devo jayati nāsūro.
124.
Hatthassa bhūsanaṃ dānaṃ, saccaṃ kaṇṭhassa bhūsanaṃ;
Sotassa bhūsanaṃ satthaṃ, bhūsane kiṃ payojanaṃ.
125.
Videsetu
Paraloke dhanaṃ dhammo, sīlaṃ sabbattha ve dhanaṃ.
126.
Padose
Tiloke dīpako dhammo, suputto kuladīpako.
127.
Vidvā eva vijānāti, vidvajjanaparissamaṃ;
Na hi vañjhā vijānāti, guruṃ pasavavedanaṃ.
128.
Yassa
Locanehi vihīnassa, dappaṇo kiṃ karissati.
129.
Kiṃ karissanti vattāro, sotaṃ yattha na vijjate;
Naggakapaṇake dese, rajako kiṃ karissati.
130.
Mūḷhasidhassāpadesena,
Khalasattūhi saṃyogā, paṇḍitopyāvasīdati.
131.
Natthi attasamaṃ pemaṃ, natthi dhaññasamaṃ dhanaṃ;
Natthi paññāsamā ābhā, vuṭṭhi ve paramā sarā.
132.
Bhujaṅgamaṃ
Bhikkhuñca sīlasampannaṃ, sammadeva samācare.
133.
Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaṃ atthamattano;
Buddhe dhamme ca saṅghe ca, dhīro saddhaṃ nivesaye.
134.
Guṇo
Pāsādasikhare vāso, kāko kiṃ garuḷo siyā.
135.
Anāgataṃ bhayaṃ disvā, dūrato parivajjaye;
Āgatañca bhayaṃ disvā, abhīto hoti paṇḍito.
136.
Asajjāya malāmantā, anuṭṭhānamalā gharā;
Malaṃ vaṇṇassa kosajjaṃ, pamādo rakkhato malaṃ.
137.
Anupubbena
Kammāro rajatasseva, niddhame malamattano.
138.
Yañhi
Akarontaṃ bhāsamānaṃ, parijānanti paṇḍitā.
139.
Visamaṃ sabhayaṃ ativāto, paṭicchannaṃ devanissitaṃ;
Pantho ca saṅgāmo titthaṃ, aṭṭhete parivajjiyā.
140.
Rattoduṭṭho
Ekacintī ca bālo ca, ete atthavināsakā.
141.
Ratto duṭṭho ca mūḷho ca, bhīru āmisagaruko;
Itthī soṇḍo paṇḍako ca, navamo dārakopi ca.
142.
Navate puggalā loke, ittarā calitā calā;
Etehi mantitaṃ guyhaṃ, khippaṃ bhavati pākaṭaṃ.
143.
Yo
Pade pade vikaṅkheyya, vane andhagajo yathā.
144.
Suttaṃ
Yassa tiṭṭhati jivhagge, sabyākaraṇakesarī.
145.
Saddatthalakkhaṇe bhedī, yo yo nicchitalakkhaṇe;
So so ñātumakicchena, pahoti piṭakattaye.
146.
Yo
Chando alaṅkatisu niccakatābhiyogo;
So yaṃ kavittavikalopi kavīsu saṅkhyaṃ,
Moggayha vindati hi kitti’ mamandarūpaṃ.
147.
Sukkhopi
Nāgo gato naramukhe na jahāti līḷaṃ;
Yantagato madhurasaṃ na jahāti ucchu,
Dukkhopi paṇḍitajano na jahāti dhammaṃ.
148.
Dhanadhaññappayogesu, tathā vijjāgamesu ca;
Āhāre byavahāre ca, cattalajjo sadā bhave.
149.
Sābhāvikī
Amando cābhiyogoyaṃ, hetu hotiha bandhane.
150.
Jaheyya
Sādhavo abhiseveyya, suṇeyya dhammamuttamaṃ.
151.
Kalyāṇakārī kalyāṇaṃ, pāpakārī ca pāpakaṃ;
Yādisaṃ vappate bījaṃ, tādisaṃ harate phalaṃ.
152.
Chando
Nāmasannissitā gāthā, kavi gāthānamāsayo.
153.
Tasmā
Paññavantaṃbhipūjeyya, cetiyaṃ viya sādaro.
154.
Dhīraṃ passe suṇe dhīraṃ, dhīrena sahasaṃvase;
Dhīrenallāpasallāpaṃ, taṃ kare tañca rocaye.
155.
Nayaṃ
Sunayo seyyaso hoti, sammā vutto na kuppati;
Vinayaṃ so pajānāti, sādhu tena samāgamo.
156.
Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;
Abhibhuyya sabbāni parissayāni,
Careyya tenattamano satimā.
157.
No
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;
Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya,
Eko care mātaṅgaraññeva nāgo.
158.
Sokaṭṭhānasahassāni
Divase divase mūḷha-māvisanti na paṇḍitaṃ.
159.
Jalabindunipātena, cirena pūrate ghaṭo;
Tathā sakalavijjānaṃ, dhammassa ca dhanassa ca.
160.
Paṇḍitā
Pavissa rāhuno mukhaṃ, kiṃ no deti puna sasī.
161.
Javena assaṃ jānanti, vāhena ca balibaddhaṃ;
Duhena dhenuṃ jānanti, bhāsamānena paṇḍitaṃ.
162.
Manasā
Aññalakkhitakāriyassa, yato siddhi na jāyate.
163.
Anabhyāse visaṃ vijjā, ajiṇṇe bhojanaṃ visaṃ;
Visaṃ sabhā daliddassa, vuddhassa taruṇī visaṃ.
Cattāro pañca ālope, ābhutvā udakaṃ pive;
Alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno.
164.
Yassa eso pasutopi, guṇavā pujjate naro;
Dhanu vaṃsavisuddhopi, nigguṇo kiṃ karissati.
165.
Issī
Parabhāgyopajīvī ca, chaḷete dukkhabhāgino.
166.
Sumahantāni sattānī, dhārayantā bahussutā;
Chettāro saṃsayānañca, kaliṃ yanti lobhamohitā.
167.
Nadītīre
Na vade dakādī natthīti, mukhe ca vacanaṃ tathā.
168.
Sabbaṃ suṇāti sotena, sabbaṃ passati cakkhunā;
Na ca diṭṭhaṃ sutaṃ dhīro, sabbaṃ uccitu marahati.
169.
Bālādapi
Ravissāvisaye kiṃ na, padīpassa pakāsanaṃ.
170.
Tasmā
Yoniso vicine dhammaṃ, evaṃ tattha visujjhati.
171.
Kiṃ tena jātujātena, mātuyobbannahārinā;
Ārohati na yo saka-vaṃsaagge dhajo yathā.
172.
Sammā upaparikkhitvā, akkharesu padesu ca;
Coraghāto siyā sisso, guru coraṭṭakārako.
173.
Adantadamanaṃ
Cakkhusaṅkhārakaṃ tejaṃ, ulūkānaṃmivandhakaṃ.
174.
Narattaṃ dullabhaṃ loke, vijjā tatra sudullabhā;
Kavittaṃ dullabhaṃ tatra, satti tatra sudullabhā.
175.
Yebhuyyena
Anayo nayarūpena, buddhimāgamma tiṭṭhati.