14. Sujātabuddhavaṃsavaṇṇanā
Tato sujāto nāma satthā loke udapādi. Sopi pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā sumaṅgalanagare uggatassa nāma rañño kule pabhāvatiyā nāma aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā dasannaṃ māsānaṃ accayena mātukucchito nikkhami. Nāmaggahaṇadivase cassa nāmaṃ karonto
So cattāri nimittāni disvā sirīnandādeviyā upasene nāma putte uppanne haṃsavahaṃ nāma varaturaṅgamāruyha mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Taṃ pana pabbajantaṃ manussānaṃ koṭi anupabbaji. Atha so tehi parivuto nava māse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya sirīnandananagare sirīnandanaseṭṭhissa dhītāya dinnaṃ paramamadhuraṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sāyanhasamaye sunandājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā veḷubodhiṃ
Yadā pana bhagavā sudassanuyyānadvāre mahāsālamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā devesu tāvatiṃsesu vassāvāsaṃ upāgami, tadā sattattiṃsasatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Ayaṃ dutiyo abhisamayo ahosi. Yadā pana sujāto dasabalo pitusantikaṃ agamāsi, tadā saṭṭhisatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
1.
‘‘Tattheva
Sīhahanusabhakkhandho, appameyyo durāsado.
2.
‘‘Candova
Evaṃ sobhati sambuddho, jalanto siriyā sadā.
3.
‘‘Pāpuṇitvāna sambuddho, kevalaṃ bodhimuttamaṃ;
Sumaṅgalamhi nagare, dhammacakkaṃ pavattayi.
4.
‘‘Desente pavaraṃ dhammaṃ, sujāte lokanāyake;
Asītikoṭī abhisamiṃsu, paṭhame dhammadesane.
5.
‘‘Yadā sujāto amitayaso, deve vassaṃ upāgami;
Sattattiṃsasatasahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahu.
6.
‘‘Yadā sujāto asamasamo, upagacchi pitusantikaṃ;
Saṭṭhisatasahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
Tattha tattheva maṇḍakappamhīti yasmiṃ maṇḍakappe sumedho bhagavā uppanno, tattheva kappe sujātopi bhagavā uppannoti attho. Sīhahanūti Usabhakkhandhoti usabhasseva samappavaṭṭakkhandho, suvaṭṭitasuvaṇṇāliṅgasadisakkhandhoti attho. Sataraṃsīvāti divasakaro viya. Siriyāti buddhasiriyā. Bodhimuttamanti uttamaṃ sambodhiṃ.
Sudhammavatīnagare sudhammuyyāne āgatānaṃ manussānaṃ dhammaṃ desetvā saṭṭhisatasahassāni ehibhikkhubhāvena pabbājetvā tesaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi, so paṭhamo sannipāto ahosi. Tato paraṃ tidivorohaṇe bhagavato paññāsasatasahassānaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Puna ‘‘sudassanakumāro bhagavato santike pabbajitvā arahattaṃ patto’’ti sutvā ‘‘mayampi pabbajissāmā’’ti āgatāni cattāri purisasatasahassāni gahetvā sudassanatthero sujātaṃ narāsabhaṃ
7.
‘‘Sannipātā
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
8.
‘‘Abhiññābalappattānaṃ, appattānaṃ bhavābhave;
Saṭṭhisatasahassāni, paṭhamaṃ sannipatiṃsu te.
9.
‘‘Punāparaṃ sannipāte, tidivorohaṇe jine;
Paññāsasatasahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
10.
‘‘Upasaṅkamanto narāsabhaṃ, sudassano aggasāvako;
Catūhi satasahassehi, sambuddhaṃ upasaṅkamī’’ti.
Tattha appattānanti bhavābhave asampattānanti attho. ‘‘Appavattā bhavābhave’’tipi pāṭho, soyevattho. Tidivorohaṇeti saggalokato otarante kattukārake daṭṭhabbo. Kārakavipallāsena vuttaṃ. Atha vā tidivorohaṇeti tidivato otaraṇe. Jineti jinassa, sāmiatthe bhummaṃ daṭṭhabbaṃ.
Tadā kira amhākaṃ bodhisatto cakkavattirājā hutvā ‘‘buddho loke uppanno’’ti sutvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammakathaṃ sutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sattahi ratanehi saddhiṃ catumahādīparajjaṃ datvā satthu santike pabbaji. Sakaladīpavāsino
11.
‘‘Ahaṃ tena samayena, catudīpamhi issaro;
Antalikkhacaro āsiṃ, cakkavattī mahabbalo.
13.
‘‘Catudīpe mahārajjaṃ ratane satta uttame;
Buddhe niyyātayitvāna, pabbajiṃ tassa santike.
14.
‘‘Ārāmikā
Upanenti bhikkhusaṅghassa, paccayaṃ sayanāsanaṃ.
15.
‘‘Sopi
Tiṃsakappasahassamhi, ayaṃ buddho bhavissati.
16.
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā imaṃ.
17.
‘‘Tassāpi cavanaṃ sutvā, bhiyyo hāsaṃ janesahaṃ;
Adhiṭṭhahiṃ vataṃ uggaṃ, dasapāramipūriyā.
18.
‘‘Suttantaṃ vinayañcāpi, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ;
Sabbaṃ pariyāpuṇitvāna, sobhayiṃ jinasāsanaṃ.
19.
‘‘Tatthappamatto viharanto, brahmaṃ bhāvetva bhāvanaṃ;
Abhiññāpāramiṃ gantvā, brahmalokamagañchaha’’nti.
Tattha catudīpamhīti saparivāradīpānaṃ catunnaṃ mahādīpānanti attho. Antalikkhacaroti cakkaratanaṃ purakkhatvā ākāsacaro. Ratane sattāti hatthiratanādīni satta ratanāni. Uttameti uttamāni. Atha vā uttame buddheti attho daṭṭhabbo. Niyyātayitvānāti datvāna. Uṭṭhānanti raṭṭhuppādaṃ, āyanti attho. Paṭipiṇḍiyāti rāsiṃ katvā saṃkaḍḍhitvā. Paccayanti Dasasahassimhi issaroti dasasahassilokadhātuyaṃ issaro, tadetaṃ jātikkhettaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Anantānaṃ lokadhātūnaṃ issaro bhagavā. Tiṃsakappasahassamhīti ito paṭṭhāya tiṃsakappasahassānaṃ matthaketi attho.
Tassa pana sujātassa bhagavato sumaṅgalaṃ nāma nagaraṃ ahosi, uggato nāma rājā pitā, pabhāvatī nāma mātā, sudassano ca sudevo ca dve aggasāvakā, nārado nāmupaṭṭhāko, nāgā ca nāgasamālā ca dve aggasāvikā, mahāveḷurukkho bodhi, so kira mandacchiddo ghanakkhandho paramaramaṇīyo veḷuriyamaṇivaṇṇehi vimalehi pattehi sañchannavipulasākho mayūrapiñchakalāpo viya virocittha. Tassa pana bhagavato sarīraṃ paṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, āyu
20.
‘‘Sumaṅgalaṃ
Mātā pabhāvatī nāma, sujātassa mahesino.
25.
‘‘Sudassano sudevo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
Nārado nāmupaṭṭhāko, sujātassa mahesino.
26.
‘‘Nāgo ca nāgasamālā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
Bodhi tassa bhagavato, mahāveḷūti vuccati.
27.
‘‘So ca rukkho ghanakkhandho, acchiddo hoti pattiko;
Uju vaṃso brahā hoti, dassanīyo manoramo.
28.
‘‘Ekakkhandho pavaḍḍhitvā, tato sākhā pabhijjati;
Yathā subaddho morahattho, evaṃ sobhati so dumo.
29.
‘‘Na tassa kaṇṭakā honti, nāpi chiddaṃ mahā ahu;
Vitthiṇṇasākho aviralo, sandacchāyo manoramo.
31.
‘‘Paññāsaratano āsi, uccattanena so jino;
Sabbākāravarūpeto, sabbaguṇamupāgato.
32.
‘‘Tassa
Appamāṇo atuliyo, opammehi anūpamo.
33.
‘‘Navutivassasahassāni, āyu vijjati tāvade;
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
34.
‘‘Yathāpi
Evaṃ tadā pāvacanaṃ, arahantehi cittitaṃ.
35.
‘‘So ca buddho asamasamo, guṇāni ca tāni atuliyāni;
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
Tattha acchiddoti appacchiddo. ‘‘Anudarā kaññā’’tiādīsu viya daṭṭhabbaṃ. Keci ‘‘chiddaṃ hoti parittaka’’nti paṭhanti. Pattikoti bahupatto, kācamaṇivaṇṇehi Ujūti avaṅko akuṭilo. Vaṃsoti veḷu. Brahāti samantato mahā. Ekakkhandhoti avaniruho eko adutiyo cāti attho. Pavaḍḍhitvāti vaḍḍhitvā. Tato sākhā pabhijjatīti tato vaṃsaggato pañcavidhā sākhā nikkhamitvā pabhijjittha. ‘‘Tato sākhā pabhijjathā’’tipi pāṭho. Subaddhoti suṭṭhu pañcabandhanākārena baddho. Morahatthoti ātapasannivāraṇatthaṃ kato baddho morapiñchakalāpo vuccati.
Na tassa kaṇṭakā hontīti tassa vaṃsassa kaṇṭakinopi rukkhassa kaṇṭakā nāhesuṃ. Aviraloti aviralasākhāsañchanno. Sandacchāyoti ghanacchāyo, aviralattāva sandacchāyoti vutto. Paññāsaratano āsīti paññāsahattho ahosi. Sabbākāravarūpetoti sabbena ākārena varehiyeva upeto sabbākāravarūpeto nāma. Sabbaguṇamupāgatoti anantarapadasseva vevacanamattaṃ.
Appamāṇoti pamāṇarahito, pamāṇaṃ gahetuṃ asakkuṇeyyattā vā appamāṇo. Atuliyoti atulo, kenaci asadisoti attho. Opammehīti upamitabbehi. Anūpamoti upamārahito, ‘‘iminā ca iminā ca sadiso’’ti vattuṃ asakkuṇeyyabhāvato anūpamoti attho. Guṇānica tānīti guṇā ca te, sabbaññutaññāṇādayo guṇāti attho. Liṅgavipallāsena vuttaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
Sujātabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
Niṭṭhito dvādasamo buddhavaṃso.