පකිණ්ණකකණ්ඩො
ඉදානි
‘‘පියො ගරු භාවනීයො, වත්තා ච වචනක්ඛමො;
ගම්භීරඤ්ච කථං කත්තා, නොචාඨානෙ නියොජයෙ’’ති.
එවමාදිගුණසමන්නාගතො වඩ්ඪිපක්ඛෙ ඨිතපණ්ඩිතපුග්ගලො ලොකෙ දුල්ලභොව. කතමො පණ්ඩිතපුග්ගලො බුද්ධපච්චෙකබුද්ධා අසීති ච මහාසාවකා අඤ්ඤෙ ච තථාගතස්ස සාවකා සුනෙත්තමහාගොවින්දවිධුරසරභඞ්ගමහොසධසුතසොමනිමිරාජඅයොඝරකුමාරක අකත්තිපණ්ඩිතාදයො ච පණ්ඩිතාති වෙදිතබ්බා. තෙ භයෙ විය රක්ඛා, අන්ධකාරෙ විය පදීපා, ඛුප්පිපාසාදිදුක්ඛාභිභවෙ විය අන්නපානාදිපටිලාභො, අත්තනො වචනකරානං සබ්බභයඋපද්දවූපසග්ගවිද්ධංසනසමත්ථා හොන්ති තථා හි තථාගතං ආගම්ම අසඞ්ඛ්යෙය්යා අපරිමාණා දෙවමනුස්සා ආසවක්ඛයං පත්තා බ්රහ්මලොකෙ පතිට්ඨිතා, දෙවලොකෙ උප්පන්නා. සාරිපුත්තත්ථෙරෙ චිත්තං පසාදෙත්වා චතූහි ච පච්චයෙහි ථෙරං උපට්ඨහිත්වා අසීති කුසලහස්සානි සග්ගෙ නිබ්බත්තානි, තථා මහාමොග්ගලානමහාකස්සපපභුති සුනෙත්තස්ස සත්ථුනො සාවකා අප්පෙකච්චෙ බ්රහ්මලොකෙ උපපජ්ජිංසු, අප්පෙකච්චෙ පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං සහබ්යතං…පෙ.… අප්පෙකච්චෙ ගහපතිමහාසාලකුලානං සහබ්යතං උපපජ්ජිංසු, වුත්තඤ්හෙතං ‘‘නත්ථි භික්ඛවෙ පණ්ඩිතතො භයං, නත්ථි පණ්ඩිතතො උපද්දවො, නත්ථි පණ්ඩිතතො උපසග්ගො’’ති. අපිච තග්ගරමාලාදිගන්ධභණ්ඩසදිසො පණ්ඩිතො, තග්ගරමාලාදිගන්ධභණ්ඩපලිවෙඨනපත්තසදිසො තදුපසෙවී වුත්තඤ්හෙතං නාරදජාතකෙ.
‘‘තග්ගරඤ්ච
පත්තාපි සුරභි වායන්ති, එවං ධීරූපසෙවනා’’ති.
අකිත්තිපණ්ඩිතො සක්කෙන දෙවානමින්දෙන වරෙ දිය්යමානෙ එවමාහ
‘‘ධීරං පස්සෙ සුණෙ ධීරං, ධීරෙන සහ සංවසෙ;
ධීරෙනා’ලාපසල්ලාපං, තං කරෙ තඤ්ච රොචයෙ.
කිං නු තෙ අකරං ධීරො, වද කස්සප කාරණං;
කෙන කස්සප ධීරස්ස, දස්සනං අභිකඞ්ඛසි.
නයං නයති මෙධාවී, අදුරායං න යුඤ්ජති;
සනරො සෙය්යසො හොති, සම්මා වුත්තො න කුප්පති;
විනයං සො පජානාති, සාධු තෙන සමාගමො’’ති.
අපිච තෙපි සප්පුරිසෙ සඞ්ගම්ම අස්සුතපුබ්බම්පි උභයලොකහිතාවහං වාචං සුය්යතෙව, වුත්තම්පි චෙතං.
‘‘සුභාසිතං උත්තමමාහු සන්තො, ධම්මං භණෙ නාධම්මං තං දුතියං;
පියං භණෙ නාප්පියං තං තතියං, සච්චං භණෙ නාලීකං තං චතුත්ථ’’න්ති ච.
‘‘යං බුද්ධො භාසති වාචං, ඛෙමං නිබ්බානපත්තියා;
දුක්ඛස්සන්තකිරියාය, සා වෙ වාචානමුත්තමා’’ති.
සප්පුරිසූපනිස්සයසෙවනපච්චයායෙව දානාදිකුසලසමායොගෙන අපායදුක්ඛතො මුච්චන්ති වුත්තඤ්හෙතං ‘‘අපිච නෙරයිකාදිදුක්ඛපරිත්තාණතො පුඤ්ඤානි එව පාණීනං බහූපකාරානි, යතො තෙසම්පි උපකාරානුස්සරණතා කතඤ්ඤුතා සප්පුරිසෙහි පසංසනීයාදිනානප්පකාරවිසෙසාධිගමහෙතූච හොන්ති වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, ‘‘ද්වෙ මෙ භික්ඛවෙ පුග්ගලා දුල්ලභා ලොකස්මිං, කතමෙ ද්වෙ, යො ච පුබ්බකාරී, යො ච කතඤ්ඤු කතවෙදී’’ති. අපිච විධුරමහොසධජාතකාදිකාලෙපි ඉධලොකපරලොකසම්පත්තිඅත්ථමෙව අත්තනො වචනකරෙ සම්මා යොජෙන්ති. අනාකුලකම්මන්තාධිට්ඨානෙන කාලඤ්ඤුතාය පතිරූපකාරිතාය අනලසතාය උට්ඨානවීරියසමතාය අබ්යසනියතාච කාලානතික්කමනඅප්පතිරූපකරණඅකරණසිථිලකරණාහි අකුසලාදීහි රහිතකසිගොරක්ඛවාණිජ්ජාදයො කම්මන්තා, එතෙ අත්තනො වා පුත්තදාරස්ස වා දාසකම්මකරානං වා බ්යත්තතාය එවං පයොජිතා දිට්ඨෙව ධම්මෙ ධනධඤ්ඤවිත්ති පටිලාභහෙතූ හොන්ති, වුත්තඤ්හෙතං භගවතා.
පතිරූපකාරීරි
න දිවා සොප්පසීලෙ, රත්තිං උට්ඨානදස්සිනා;
නිච්චප්පමත්තෙන සොණ්ඩෙන, සක්කා ආවසිතුං ඝරං.
අතීසිතං අතිඋණ්හං, අතිසාරමිදං අහු;
ඉති විස්සට්ඨකම්මන්තෙ, අත්ථා අච්චෙන්ති මාණවෙ.
යො ච සීතඤ්ච උණ්හඤ්ච; තිණානි යො න මඤ්ඤති;
සප්පුරිසකිච්චානි, සො සුඛං න විහායතී’’ති ච.
භොගෙ සංහරමානස්ස, පරස්සෙව ඉරයතො;
භොගා සන්නිචයං යන්ති, වම්මිකොවූපචීයතීති.
එවමාදිප්පභෙදා සප්පුරිසා ලොකෙ අතිදුල්ලභාව. තබ්බිගමෙන දුප්පුරිසා බාලජනා අගවෙසන්තොපි ලබ්භන්තෙව තෙ බාලා අත්තානං සෙවමානෙ පරජනෙ සංසාරදුක්ඛෙයෙව ඔසීදෙන්ති භවතො වුට්ඨානං න දෙන්ති තථා හි පූරණකස්සපාදයො ඡසත්ථාරා දෙවදත්තකොකාලික-මොදකතිස්ස ඛණ්ඩදෙවියාපුත්තසමුද්දදත්තචිඤ්චමාණවිකාදයො අතීතකාලෙ ච දීඝදුක්ඛස්ස ලාභාති ඉමෙ අඤ්ඤෙ ච එවරූපා සත්තා බාලා අග්ගිපදිත්තමිව අගාරං අත්තනා දුග්ගහිතෙන අත්තානඤ්ච අත්තනො වචනකාරකෙ ච විනාසෙන්ති තථා හි දෙවදත්තමාගම්ම රාජා අජාතසත්තු-කොකාලිකාදයො තදඤ්ඤෙපි පුග්ගලා අපායෙ නිබ්බත්තන්ති. රාජා අජාතසත්තු සාමඤ්ඤඵලසුත්තන්තසවනකාලෙ යදි පිතරං අඝාතෙය්ය, සොතාපන්නො භවෙය්ය පිතරං ඝාතිතත්තා මග්ගඵලම්පි අප්පත්වා ලොහකුම්භියං සට්ඨිවස්සසහස්සානි පච්චිත්වා මුච්චිස්සති අනාගතෙපි පච්චෙකබුද්ධො භවිස්සති. කොකාලිකොපි සාරිපුත්තමොග්ගලානත්ථෙරෙ අනපචායිත්වා මහානිරයෙ පදුමගණනාය පච්චනොකාසෙ නිරයපදෙසෙ පදුමනිරයෙ…පෙ.… පදුමං ඛො පන අඤ්ඤතරො භික්ඛු නිරයං කොකාලිකො භික්ඛු උපපන්නො සාරිපුත්තමොග්ගලානෙසු චිත්තං ආඝාතෙත්වා’’ති ආහ. තත්ථ අඤ්ඤතරො භික්ඛූති නාමගොත්තෙන අපාකටං ‘‘කිං ව දීඝං නුඛො භන්තෙ පදුමෙ නිරයෙ ආයුප්පමාණ’’න්ති පඤ්හං පුච්ඡිත්වා නිසින්නං එකං භික්ඛුං එවමාහ ‘‘දීඝං ඛො භික්ඛු නිරයෙ ආයුප්පමාණං, තං න සුකරං සඞ්ඛාතුං එත්තකානි වස්සානීති වා එත්තකානි වස්සසතානීති වා එත්තකානි වස්සසහස්සානීති වා එත්තකානි වස්සසතසහස්සානී’’ති
‘‘පූතිමච්ඡං කුසග්ගෙන, යො නරො උපනය්හති;
කුසාපි පූති වායන්ති, එවං බාලූපසෙවනා’’ති.
අකත්තිපණ්ඩිතොචාපි සක්කෙන දෙවානමින්දෙන වරෙ දිය්යමානෙ එවමාහ
‘‘බාලං න පස්සෙ න සුණෙ, න ච බාලෙන සංවසෙ;
බාලෙනා’ල්ලාපසල්ලාපං, න කරෙ න ච රොචයෙ.
කිංනු තෙ අකරං බාලො, වද කස්සප කාරණං;
කෙන කස්සප බාලස්ස, දස්සනං නාභිකඞ්ඛසි.
අනයං නයති දුම්මෙධො, අධුරායං නියුඤ්ජති;
දුන්නයො සෙය්යසො හොති, සම්මා වුත්තො පකුප්පති;
විනයං සො න ජානාති, සාධු තස්ස අදස්සන’’න්ති.
එවං බාලදුජ්ජනසංසග්ගවසෙනෙව සබ්බානි භයුපද්දවානි උප්පජ්ජන්ති, නො පණ්ඩිතසෙවනවසෙනාතිසබ්බසො සප්පුරිසා අතිදුල්ලභාව.
ඉදානි.
‘‘දුල්ලභඤ්ච මනුස්සත්තං, බුද්ධුප්පාදො ච දුල්ලභො;
දුල්ලභා ඛණසම්පත්ති, සද්ධම්මො පරමදුල්ලභො’’ති.
ඉමිස්සා ගාථාය වණ්ණනාක්කමො සම්පත්තො. තත්ථ දුල්ලභඤ්ච මනුස්සත්තන්ති මනුස්සභාවොපි දුල්ලභොයෙව මනුස්සස්ස දුල්ලභභාවො කාණකච්ඡපොපමාදීහි වෙදිතබ්බො එකො කිර කස්සකො ගඞ්ගාතීරෙ තීණි සංවච්ඡරානි කසිත්වා කිඤ්චිමත්තම්පි අලභිත්වා නඞ්ගලඵාලං ද්වෙධා භින්දිත්වා ගඞ්ගායං ඛිපි තෙන ගඞ්ගානදියා වාහෙන එකො උද්ධං එකො හෙට්ඨාති එවං ද්වෙ නඞ්ගලඵාලකා ගඞ්ගායං වුය්හන්තා චිරෙන එකො උද්ධං එකො හෙට්ඨාති ද්වෙ එකතො හුත්වා පාකතිකා යුජ්ජන්ති තස්මිං ඛණෙ වස්සසතවස්සසහස්සච්චයෙන එකවාරං උම්මුජ්ජමානො කාණකච්ඡපො උම්මුජ්ජමානක්ඛණෙ තස්ස ගීවා ද්වින්නං නඞ්ගලඵාලානමන්තරෙ හොති අයං කාලො දුල්ලභා ඛණසම්පත්තීති කුසලූපපත්තිසඞ්ඛාතා ඛණසම්පත්ති දුල්ලභායෙව තථා හි පච්චන්තවිසය අරූපඅසඤ්ඤසත්තතිරච්ඡානපෙතනෙරයිකකාලෙ වා මජ්ඣිමදෙසෙපි චක්ඛාදිඅඞ්ගවිකලෙවා පරිපුණ්ණඅඞ්ගභාවෙපි මිච්ඡාදිට්ඨිභූතා වා කුසලූපපත්තිසඞ්ඛාතා ඛණා න හොන්ති පච්චන්තවිසයෙ හි පවත්තා ජනා පාණාතිපාතාදිදසඅකුසලකම්මපථෙයෙව රමන්ති අභිරමන්ති, චණ්ඩසභාවා ච තෙ හොන්ති, රතනත්තයගුණම්පි න ජානන්ති. අරූපිනොපි පුග්ගලා පරතොඝොසවිරහිතත්තා සොතාපත්තිමග්ගපටිලාභොපි තෙසං නත්ථි, බුද්ධදස්සනාදීනිපි න ලභන්ති. අසඤ්ඤසත්තතිරච්ඡානපෙතනෙරයිකකාලෙසු පන පගෙව පූරිතපාරමීනං සත්තානං පවත්තනම්පි අබ්බොහාරිකං, සම්මාදිට්ඨිකුලෙ ජායමානාපි චක්ඛුවිකලෙන බුද්ධසඞ්ඝරතනානං අදස්සනං, සොතවිකලෙන ධම්මසවනතොපි හායති එළමූගාදිභාවෙන කුසලසමාදානා න හොන්ති. අඞ්ගසම්පන්නෙපි මිච්ඡාදිට්ඨිභාවෙන ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණඅසීතිඅනුබ්යඤ්ජනබ්යාමප්පභාපරික්ඛිත්තං සබ්බජනානං
‘‘දුල්ලභඤ්ච මනුස්සත්තං, බුද්ධුප්පාදො ච දුල්ලභො;
දුල්ලභා ඛණසම්පත්ති, සද්ධම්මො පරමදුල්ලභො’’ති.
ඉමිස්සා ගාථාය අත්ථො වුත්තොයෙව.
ඉති සාගරබුද්ධිත්ථෙරවිරචිතෙ සීමවිසොධනෙ
පකිණ්ණකකණ්ඩො නාම පඤ්චමො පරිච්ඡෙදො.
එවං සත්ථුපරිනිබ්බානතො වස්සසතච්චයෙන පතිට්ඨිතෙ ඉසිනා කාරිතත්තා’ ඉසිනගර’න්ති ලද්ධනාමෙ ද්වත්තපාදිභූපාලානං නිවාසට්ඨානභූතෙ සීරිඛෙත්තනගරෙ එරාවතියා නදියා පාරිමතීරභූතෙ පබ්බතසානුම්හි පතිට්ඨිතස්ස කඤ්චනවරමහාථූපස්ස දායකස්ස සත්විවමහාධම්මරඤ්ඤො කාලෙ සාසනස්ස ද්විසහස්සසතාධිකඑකතිංසතිමෙ වස්සෙ සාසනෙ පටිලද්ධසද්ධානං කුලපුත්තානං මහාජානිකරණවසෙන විමතිවිනොදනියා වුත්තවචනං සද්දයුත්තිඅත්ථයුත්තිවසෙන සාධුකං අවිචිනිත්වා නදියා උදකුක්ඛෙපං අකත්වා උපසම්පදා කම්මස්ස කාරිතත්තා සාසනෙ පරාජයමාපන්නෙ කුලපුත්තෙ උපාරම්භකරණවසෙන සීමවිපත්තිහාරකො සීමසම්පත්තිප්පකාසකො ගන්ථො පවත්තති.
එත්තාවතා ච සිරිඛෙත්තනගරගොචරගාමෙන සත්විවමහාධම්මරාජගුරුභූතෙන මහාවෙය්යාකරණෙන තිපිටකධරෙන’සද්ධම්මකොවිදො’ති පාකට නාමධෙය්යෙන මහාථෙරෙන උපජ්ඣායො හුත්වා පඤ්ඤාධිපතීනං නිවාසභූතෙ පච්ඡිමජිනචක්කසාසනවරෙ වාසිගණාචරියෙන ගණවාචකෙන විනයධරෙන මහාසාමිනා ච, රාජගුරුනා තිපිටකනාගත්ථෙරෙන ච ආචරියො හුත්වා වෙජ්ජකම්මජඞ්ඝපෙසනකම්මාදිවසෙන අනෙසනං පහාය සම්මා ආජීවෙන විසුද්ධාජීවෙහි සඞ්ඝගණෙහි කාරකසඞ්ඝා හුත්වා සිරිඛෙත්තනගරස්ස දක්ඛිණදිසාභාගෙ දීඝපබ්බතසානුම්හි එරාවතියා නදියා තීරෙ වාලිකපුළිනෙ සීමාපෙක්ඛාය සහ උදකුක්ඛෙපං සාගරබුද්ධීති ගරූහි ගහිතනාමධෙය්යෙන භික්ඛුනා රචිතො සාසනවිපත්තිහාරකො සීමවිසොධනී නාම ගන්ථො සමත්තො.
එත්තාවතා විභත්තා හි, සප්පභෙදප්පවත්තිකා;
සීමවිසොධනීහෙසා, නිපුණා සාධුචින්තිතා.
සිරිඛෙත්තාති පඤ්ඤාතෙ, පුරෙ අපරනාමකෙ;
දක්ඛිණෙය්යදිසාභාගෙ, උච්චනෙන කතාලයෙ.
වසන්තො භික්ඛු නාමෙන, සාගරබුද්ධීති විස්සුතො;
පුණ්ණෙ වීසතිවස්සම්හි, ගන්ථොයං සාධුචින්තිතො.
මයායං රචිතො ගන්ථො, නිට්ඨප්පත්තො අනාකුලො;
එවං පාණිනං සබ්බෙ, සීඝං සිජ්ඣන්තු සඞ්කප්පා.
යාව බුද්ධොතිනාමම්පි ලොකජෙට්ඨස්ස තාදිනො;
තාව තිට්ඨතු යං ගන්ථො, සාසනෙ හාරයං තමං.
උද්ධං යාව භවග්ගා ච, අධො යාව අවීචිතො;
සමන්තා චක්කවාළෙසු, යෙ සත්තා පථවීචරා.
තෙපි සබ්බෙ මයා හොන්තු, සමසමවිපාකිනො;
චිරං ජීවතු නො රාජා, සාසනස්ස උජ්ජොතකො.
දිබ්බන්තො රාජධම්මෙන, අරොගො සහ ඤාතිභි;
අනෙන පුඤ්ඤකම්මෙන, භවෙය්යං ජාතිජාතියං.
සාසනං ජොතයන්තොව, සක්යපුත්තස්ස සාසනෙ;
යදා නස්සති සද්ධම්මො, අන්ධීභූතො මහීතලෙ;
දෙවලොකෙ තදා හෙස්සං, තුසිතෙ ඨානමුත්තමෙති.
සීමවිසොධනී නිට්ඨිතා.