౭. సతిపట్ఠానవిభఙ్గో
౧. సుత్తన్తభాజనీయం
౩౫౫. చత్తారో సతిపట్ఠానా – ఇధ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి బహిద్ధా కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి అజ్ఝత్తబహిద్ధా కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం, అజ్ఝత్తం వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి బహిద్ధా వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి అజ్ఝత్తబహిద్ధా వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం, అజ్ఝత్తం చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి బహిద్ధా చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి అజ్ఝత్తబహిద్ధా చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం, అజ్ఝత్తం ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి బహిద్ధా ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి అజ్ఝత్తబహిద్ధా ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం.
౧. కాయానుపస్సనానిద్దేసో
౩౫౬. కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం కాయం ఉద్ధం పాదతలా అధో కేసమత్థకా తచపరియన్తం పూరం నానప్పకారస్స అసుచినో పచ్చవేక్ఖతి – ‘‘అత్థి ఇమస్మిం కాయే కేసా లోమా నఖా దన్తా తచో మంసం న్హారు నహారు (సీ॰) అట్ఠి అట్ఠిమిఞ్జం అట్ఠిమిఞ్జా (సీ॰) వక్కం హదయం యకనం కిలోమకం పిహకం పప్ఫాసం అన్తం అన్తగుణం ఉదరియం కరీసం పిత్తం సేమ్హం పుబ్బో లోహితం సేదో మేదో అస్సు వసా ఖేళో సిఙ్ఘాణికా లసికా ముత్త’’న్తి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా బహిద్ధా కాయే చిత్తం ఉపసంహరతి.
కథఞ్చ భిక్ఖు బహిద్ధా కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు బహిద్ధా కాయం ఉద్ధం పాదతలా అధో కేసమత్థకా తచపరియన్తం పూరం నానప్పకారస్స అసుచినో పచ్చవేక్ఖతి – ‘‘అత్థిస్స కాయే కేసా లోమా నఖా దన్తా తచో మంసం న్హారు అట్ఠి అట్ఠిమిఞ్జం వక్కం హదయం యకనం కిలోమకం పిహకం పప్ఫాసం అన్తం అన్తగుణం ఉదరియం కరీసం పిత్తం సేమ్హం పుబ్బో లోహితం సేదో మేదో అస్సు వసా ఖేళో సిఙ్ఘాణికా లసికా ముత్త’’న్తి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా అజ్ఝత్తబహిద్ధా కాయే చిత్తం ఉపసంహరతి.
కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా కాయం ఉద్ధం పాదతలా అధో కేసమత్థకా తచపరియన్తం పూరం నానప్పకారస్స అసుచినో పచ్చవేక్ఖతి – ‘‘అత్థి ఇమస్మిం కాయే కేసా లోమా నఖా దన్తా తచో మంసం న్హారు అట్ఠి అట్ఠిమిఞ్జం వక్కం హదయం యకనం కిలోమకం పిహకం పప్ఫాసం అన్తం అన్తగుణం ఉదరియం కరీసం పిత్తం సేమ్హం పుబ్బో లోహితం సేదో మేదో అస్సు వసా ఖేళో సిఙ్ఘాణికా లసికా ముత్త’’న్తి. ఏవం భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం.
౩౫౭. అనుపస్సీతి. తత్థ కతమా అనుపస్సనా? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే॰… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి – అయం వుచ్చతి ‘‘అనుపస్సనా’’. ఇమాయ అనుపస్సనాయ ఉపేతో హోతి సముపేతో ఉపాగతో సముపాగతో ఉపపన్నో సమ్పన్నో సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘అనుపస్సీ’’తి.
౩౫౮. విహరతీతి. ఇరియతి వత్తతి పాలేతి యపేతి యాపేతి చరతి విహరతి. తేన వుచ్చతి ‘‘విహరతీ’’తి.
౩౫౯. ఆతాపీతి. తత్థ కతమో ఆతాపో కతమం ఆతాపం (సబ్బత్థ)? యో చేతసికో వీరియారమ్భో…పే॰… సమ్మావాయామో – అయం వుచ్చతి ‘‘ఆతాపో’’. ఇమినా ఆతాపేన ఉపేతో హోతి సముపేతో ఉపాగతో సముపాగతో ఉపపన్నో సమ్పన్నో సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘ఆతాపీ’’తి.
౩౬౦. సమ్పజానోతి . తత్థ కతమం సమ్పజఞ్ఞం? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే॰… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సమ్పజఞ్ఞం’’. ఇమినా సమ్పజఞ్ఞేన ఉపేతో హోతి సముపేతో ఉపాగతో సముపాగతో ఉపపన్నో సమ్పన్నో సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘సమ్పజానో’’తి.
౩౬౧. సతిమాతి. తత్థ కతమా సతి? యా సతి అనుస్సతి…పే॰… సమ్మాసతి – అయం వుచ్చతి ‘‘సతి’’. ఇమాయ సతియా ఉపేతో హోతి సముపేతో ఉపాగతో సముపాగతో ఉపపన్నో సమ్పన్నో సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘సతిమా’’తి.
౩౬౨. వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సన్తి. తత్థ కతమో లోకో? స్వేవ కాయో లోకో. పఞ్చపి ఉపాదానక్ఖన్ధా లోకో. అయం వుచ్చతి ‘‘లోకో’’. తత్థ కతమా అభిజ్ఝా? యో రాగో సారాగో…పే॰… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘అభిజ్ఝా’’. తత్థ కతమం దోమనస్సం? యం చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సం’’. ఇతి అయఞ్చ అభిజ్ఝా ఇదఞ్చ దోమనస్సం ఇమమ్హి లోకే వినీతా హోన్తి పటివినీతా సన్తా సమితా వూపసన్తా అత్థఙ్గతా అబ్భత్థఙ్గతా అప్పితా బ్యప్పితా సోసితా విసోసితా బ్యన్తీకతా. తేన వుచ్చతి ‘‘వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్స’’న్తి.
కాయానుపస్సనానిద్దేసో.
౨. వేదనానుపస్సనానిద్దేసో
౩౬౩. కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సుఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘సుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, దుక్ఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘దుక్ఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, సామిసం వా సుఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘సామిసం సుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా సుఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘నిరామిసం సుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, సామిసం వా దుక్ఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘సామిసం దుక్ఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా దుక్ఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘నిరామిసం దుక్ఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, సామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘సామిసం అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘నిరామిసం అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా బహిద్ధా వేదనాసు చిత్తం ఉపసంహరతి.
కథఞ్చ భిక్ఖు బహిద్ధా వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘సుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, దుక్ఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘దుక్ఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, సామిసం వా సుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘సామిసం సుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా సుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘నిరామిసం సుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, సామిసం వా దుక్ఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘సామిసం దుక్ఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా దుక్ఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘నిరామిసం దుక్ఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, సామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘సామిసం అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘నిరామిసం అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా అజ్ఝత్తబహిద్ధా వేదనాసు చిత్తం ఉపసంహరతి.
కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సుఖం వేదనం ‘‘సుఖా వేదనా’’తి పజానాతి, దుక్ఖం వేదనం ‘‘దుక్ఖా వేదనా’’తి పజానాతి, అదుక్ఖమసుఖం వేదనం ‘‘అదుక్ఖమసుఖా వేదనా’’తి పజానాతి, సామిసం వా సుఖం వేదనం ‘‘సామిసా సుఖా వేదనా’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా సుఖం వేదనం ‘‘నిరామిసా సుఖా వేదనా’’తి పజానాతి, సామిసం వా దుక్ఖం వేదనం ‘‘సామిసా దుక్ఖా వేదనా’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా దుక్ఖం వేదనం ‘‘నిరామిసా దుక్ఖా వేదనా’’తి పజానాతి, సామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం ‘‘సామిసా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం ‘‘నిరామిసా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా’’తి పజానాతి. ఏవం భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం.
౩౬౪. అనుపస్సీతి …పే॰… విహరతీతి…పే॰… ఆతాపీతి…పే॰… సమ్పజానోతి…పే॰… సతిమాతి…పే॰… వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సన్తి. తత్థ కతమో లోకో? సాయేవ వేదనా లోకో. పఞ్చపి ఉపాదానక్ఖన్ధా లోకో. అయం వుచ్చతి ‘‘లోకో’’. తత్థ కతమా అభిజ్ఝా? యో రాగో సారాగో…పే॰… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘అభిజ్ఝా’’. తత్థ కతమం దోమనస్సం? యం చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సం’’. ఇతి అయఞ్చ అభిజ్ఝా ఇదఞ్చ దోమనస్సం ఇమమ్హి లోకే వినీతా హోన్తి పటివినీతా సన్తా సమితా వూపసన్తా అత్థఙ్గతా అబ్భత్థఙ్గతా అప్పితా బ్యప్పితా సోసితా విసోసితా బ్యన్తీకతా. తేన వుచ్చతి ‘‘వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్స’’న్తి.
వేదనానుపస్సనానిద్దేసో.
౩. చిత్తానుపస్సనానిద్దేసో
౩౬౫. కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సరాగం వా చిత్తం ‘‘సరాగం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతరాగం వా చిత్తం ‘‘వీతరాగం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, సదోసం వా చిత్తం ‘‘సదోసం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతదోసం వా చిత్తం ‘‘వీతదోసం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, సమోహం వా చిత్తం ‘‘సమోహం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతమోహం వా చిత్తం ‘‘వీతమోహం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, సంఖిత్తం వా చిత్తం ‘‘సంఖిత్తం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, విక్ఖిత్తం వా చిత్తం ‘‘విక్ఖిత్తం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, మహగ్గతం వా చిత్తం ‘‘మహగ్గతం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, అమహగ్గతం వా చిత్తం ‘‘అమహగ్గతం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, సఉత్తరం వా చిత్తం ‘‘సఉత్తరం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, అనుత్తరం వా చిత్తం ‘‘అనుత్తరం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, సమాహితం వా చిత్తం ‘‘సమాహితం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, అసమాహితం వా చిత్తం ‘‘అసమాహితం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, విముత్తం వా చిత్తం ‘‘విముత్తం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, అవిముత్తం వా చిత్తం ‘‘అవిముత్తం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా బహిద్ధా చిత్తే చిత్తం ఉపసంహరతి.
కథఞ్చ భిక్ఖు బహిద్ధా చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సరాగం వాస్స చిత్తం ‘‘సరాగమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతరాగం వాస్స చిత్తం ‘‘వీతరాగమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, సదోసం వాస్స చిత్తం ‘‘సదోసమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతదోసం వాస్స చిత్తం ‘‘వీతదోసమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, సమోహం వాస్స చిత్తం ‘‘సమోహమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతమోహం వాస్స చిత్తం ‘‘వీతమోహమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, సంఖిత్తం వాస్స చిత్తం ‘‘సంఖిత్తమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, విక్ఖిత్తం వాస్స చిత్తం ‘‘విక్ఖిత్తమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, మహగ్గతం వాస్స చిత్తం ‘‘మహగ్గతమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, అమహగ్గతం వాస్స చిత్తం ‘‘అమహగ్గతమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, సఉత్తరం వాస్స చిత్తం ‘‘సఉత్తరమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, అనుత్తరం వాస్స చిత్తం ‘‘అనుత్తరమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, సమాహితం వాస్స చిత్తం ‘‘సమాహితమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, అసమాహితం వాస్స చిత్తం ‘‘అసమాహితమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, విముత్తం వాస్స చిత్తం ‘‘విముత్తమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, అవిముత్తం వాస్స చిత్తం ‘‘అవిముత్తమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా అజ్ఝత్తబహిద్ధా చిత్తే చిత్తం ఉపసంహరతి.
కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సరాగం వా చిత్తం ‘‘సరాగం చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతరాగం వా చిత్తం ‘‘వీతరాగం చిత్త’’న్తి పజానాతి, సదోసం వా చిత్తం ‘‘సదోసం చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతదోసం వా చిత్తం ‘‘వీతదోసం చిత్త’’న్తి పజానాతి, సమోహం వా చిత్తం ‘‘సమోహం చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతమోహం వా చిత్తం ‘‘వీతమోహం చిత్త’’న్తి పజానాతి, సంఖిత్తం వా చిత్తం ‘‘సంఖిత్తం చిత్త’’న్తి పజానాతి, విక్ఖిత్తం వా చిత్తం ‘‘విక్ఖిత్తం చిత్త’’న్తి పజానాతి, మహగ్గతం వా చిత్తం ‘‘మహగ్గతం చిత్త’’న్తి పజానాతి, అమహగ్గతం వా చిత్తం ‘‘అమహగ్గతం చిత్త’’న్తి పజానాతి, సఉత్తరం వా చిత్తం ‘‘సఉత్తరం చిత్త’’న్తి పజానాతి, అనుత్తరం వా చిత్తం ‘‘అనుత్తరం చిత్త’’న్తి పజానాతి , సమాహితం వా చిత్తం ‘‘సమాహితం చిత్త’’న్తి పజానాతి, అసమాహితం వా చిత్తం ‘‘అసమాహితం చిత్త’’న్తి పజానాతి, విముత్తం వా చిత్తం ‘‘విముత్తం చిత్త’’న్తి పజానాతి, అవిముత్తం వా చిత్తం ‘‘అవిముత్తం చిత్త’’న్తి పజానాతి. ఏవం భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం.
౩౬౬. అనుపస్సీతి…పే॰… విహరతీతి…పే॰… ఆతాపీతి…పే॰… సమ్పజానోతి…పే॰… సతిమాతి…పే॰… వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సన్తి. తత్థ కతమో లోకో? తంయేవ చిత్తం లోకో. పఞ్చపి ఉపాదానక్ఖన్ధా లోకో – తత్థ కతమా అభిజ్ఝా? యో రాగో సారాగో…పే॰… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘అభిజ్ఝా’’. తత్థ కతమం దోమనస్సం? యం చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సం’’. ఇతి అయఞ్చ అభిజ్ఝా ఇదఞ్చ దోమనస్సం ఇమమ్హి లోకే వినీతా హోన్తి పటివినీతా సన్తా సమితా వూపసన్తా అత్థఙ్గతా అబ్భత్థఙ్గతా అప్పితా బ్యప్పితా సోసితా విసోసితా బ్యన్తీకతా. తేన వుచ్చతి ‘‘వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్స’’న్తి.
చిత్తానుపస్సనానిద్దేసో.
౪. ధమ్మానుపస్సనానిద్దేసో
౩౬౭. కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సన్తం వా అజ్ఝత్తం కామచ్ఛన్దం ‘‘అత్థి మే అజ్ఝత్తం కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా అజ్ఝత్తం కామచ్ఛన్దం ‘‘నత్థి మే అజ్ఝత్తం కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స కామచ్ఛన్దస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స కామచ్ఛన్దస్స పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ పహీనస్స కామచ్ఛన్దస్స ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి. సన్తం వా అజ్ఝత్తం బ్యాపాదం…పే॰… సన్తం వా అజ్ఝత్తం థినమిద్ధం థీనమిద్ధం (సీ॰ స్యా॰) …పే॰… సన్తం వా అజ్ఝత్తం ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం…పే॰… సన్తం వా అజ్ఝత్తం విచికిచ్ఛం ‘‘అత్థి మే అజ్ఝత్తం విచికిచ్ఛా’’తి పజానాతి, అసన్తం వా అజ్ఝత్తం విచికిచ్ఛం ‘‘నత్థి మే అజ్ఝత్తం విచికిచ్ఛా’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ పహీనాయ విచికిచ్ఛాయ ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి.
సన్తం వా అజ్ఝత్తం సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థి మే అజ్ఝత్తం సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా అజ్ఝత్తం సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘నత్థి మే అజ్ఝత్తం సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి, సన్తం వా అజ్ఝత్తం ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వా అజ్ఝత్తం వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గం విరియసమ్బోజ్ఝఙ్గం (సీ॰ స్యా॰) …పే॰… సన్తం వా అజ్ఝత్తం పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం …పే॰… సన్తం వా అజ్ఝత్తం పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వా అజ్ఝత్తం సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వా అజ్ఝత్తం ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థి మే అజ్ఝత్తం ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా అజ్ఝత్తం ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘నత్థి మే అజ్ఝత్తం ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా బహిద్ధా ధమ్మేసు చిత్తం ఉపసంహరతి.
కథఞ్చ భిక్ఖు బహిద్ధా ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సన్తం వాస్స కామచ్ఛన్దం ‘‘అత్థిస్స కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, అసన్తం వాస్స కామచ్ఛన్దం ‘‘నత్థిస్స కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స కామచ్ఛన్దస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి , యథా చ ఉప్పన్నస్స కామచ్ఛన్దస్స పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ పహీనస్స కామచ్ఛన్దస్స ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి. సన్తం వాస్స బ్యాపాదం…పే॰… సన్తం వాస్స థినమిద్ధం…పే॰… సన్తం వాస్స ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం…పే॰… సన్తం వాస్స విచికిచ్ఛం ‘‘అత్థిస్స విచికిచ్ఛా’’తి పజానాతి, అసన్తం వాస్స విచికిచ్ఛం ‘‘నత్థిస్స విచికిచ్ఛా’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ పహీనాయ విచికిచ్ఛాయ ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి.
సన్తం వాస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థిస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, అసన్తం వాస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘నత్థిస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి. సన్తం వాస్స ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వాస్స వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వాస్స పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వాస్స పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వాస్స సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వాస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థిస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, అసన్తం వాస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘నత్థిస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా అజ్ఝత్తబహిద్ధా ధమ్మేసు చిత్తం ఉపసంహరతి.
కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సన్తం వా కామచ్ఛన్దం ‘‘అత్థి కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా కామచ్ఛన్దం ‘‘నత్థి కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స కామచ్ఛన్దస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స కామచ్ఛన్దస్స పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి , యథా చ పహీనస్స కామచ్ఛన్దస్స ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి. సన్తం వా బ్యాపాదం…పే॰… సన్తం వా థినమిద్ధం…పే॰… సన్తం వా ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం…పే॰… సన్తం వా విచికిచ్ఛం ‘‘అత్థి విచికిచ్ఛా’’తి పజానాతి, అసన్తం వా విచికిచ్ఛం ‘‘నత్థి విచికిచ్ఛా’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ పహీనాయ విచికిచ్ఛాయ ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి.
సన్తం వా సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘నత్థి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి. సన్తం వా ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వా వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వా పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వా పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వా సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే॰… సన్తం వా ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థి ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘నత్థి ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి. ఏవం భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం.
౩౬౮. అనుపస్సీతి. తత్థ కతమా అనుపస్సనా? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే॰… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి – అయం వుచ్చతి అనుపస్సనా. ఇమాయ అనుపస్సనాయ ఉపేతో హోతి సముపేతో ఉపాగతో సముపాగతో ఉపపన్నో సమ్పన్నో సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘అనుపస్సీ’’తి.
౩౬౯. విహరతీతి. ఇరియతి వత్తతి పాలేతి యపేతి యాపేతి చరతి విహరతి. తేన వుచ్చతి ‘‘విహరతీ’’తి.
౩౭౦. ఆతాపీతి. తత్థ కతమో ఆతాపో? యో చేతసికో వీరియారమ్భో…పే॰… సమ్మావాయామో – అయం వుచ్చతి ‘‘ఆతాపో’’. ఇమినా ఆతాపేన ఉపేతో హోతి…పే॰… సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘ఆతాపీ’’తి.
౩౭౧. సమ్పజానోతి . తత్థ కతమం సమ్పజఞ్ఞం? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే॰… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సమ్పజఞ్ఞం’’. ఇమినా సమ్పజఞ్ఞేన ఉపేతో హోతి…పే॰… సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘సమ్పజానో’’తి.
౩౭౨. సతిమాతి . తత్థ కతమా సతి? యా సతి అనుస్సతి…పే॰… సమ్మాసతి – అయం వుచ్చతి ‘‘సతి’’. ఇమాయ సతియా ఉపేతో హోతి…పే॰… సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘సతిమా’’తి.
౩౭౩. వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సన్తి. తత్థ కతమో లోకో? తేవ ధమ్మా లోకో. పఞ్చపి ఉపాదానక్ఖన్ధా లోకో. అయం వుచ్చతి ‘‘లోకో’’. తత్థ కతమా అభిజ్ఝా? యో రాగో సారాగో…పే॰… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘అభిజ్ఝా’’. తత్థ కతమం దోమనస్సం? యం చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సం’’. ఇతి అయఞ్చ అభిజ్ఝా ఇదఞ్చ దోమనస్సం ఇమమ్హి లోకే వినీతా హోన్తి పటివినీతా సన్తా సమితా వూపసన్తా అత్థఙ్గతా అబ్భత్థఙ్గతా అప్పితా బ్యప్పితా సోసితా విసోసితా బ్యన్తీకతా. తేన వుచ్చతి ‘‘వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్స’’న్తి.
ధమ్మానుపస్సనానిద్దేసో.
సుత్తన్తభాజనీయం.
౨. అభిధమ్మభాజనీయం
౩౭౪. చత్తారో సతిపట్ఠానా – ఇధ భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి, వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి, చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి, ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి.
౩౭౫. కథఞ్చ భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం కాయే కాయానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.
౩౭౬. కథఞ్చ భిక్ఖు వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం వేదనాసు వేదనానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి సతిపట్ఠానం. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.
౩౭౭. కథఞ్చ భిక్ఖు చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం చిత్తే చిత్తానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.
౩౭౮. కథఞ్చ భిక్ఖు ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.
౩౭౯. తత్థ కతమం సతిపట్ఠానం? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.
౩౮౦. చత్తారో సతిపట్ఠానా – ఇధ భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి, వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి, చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి, ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి.
౩౮౧. కథఞ్చ భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే॰… అవిక్ఖేపో హోతి. ఇమే ధమ్మా కుసలా. తస్సేవ లోకుత్తరస్స కుసలస్స ఝానస్స కతత్తా భావితత్తా విపాకం వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం సుఞ్ఞతం కాయే కాయానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.
౩౮౨. కథఞ్చ భిక్ఖు వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే॰… అవిక్ఖేపో హోతి. ఇమే ధమ్మా కుసలా. తస్సేవ లోకుత్తరస్స కుసలస్స ఝానస్స కతత్తా భావితత్తా విపాకం వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం సుఞ్ఞతం వేదనాసు వేదనానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.
౩౮౩. కథఞ్చ భిక్ఖు చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే॰… అవిక్ఖేపో హోతి. ఇమే ధమ్మా కుసలా. తస్సేవ లోకుత్తరస్స కుసలస్స ఝానస్స కతత్తా భావితత్తా విపాకం వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం సుఞ్ఞతం చిత్తే చిత్తానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.
౩౮౪. కథఞ్చ భిక్ఖు ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే॰… అవిక్ఖేపో హోతి. ఇమే ధమ్మా కుసలా. తస్సేవ లోకుత్తరస్స కుసలస్స ఝానస్స కతత్తా భావితత్తా విపాకం వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం సుఞ్ఞతం ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.
౩౮౫. తత్థ కతమం సతిపట్ఠానం? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే॰… అవిక్ఖేపో హోతి. ఇమే ధమ్మా కుసలా. తస్సేవ లోకుత్తరస్స కుసలస్స ఝానస్స కతత్తా భావితత్తా విపాకం వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం సుఞ్ఞతం, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.
అభిధమ్మభాజనీయం.
౩. పఞ్హాపుచ్ఛకం
౩౮౬. చత్తారో సతిపట్ఠానా – ఇధ భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం, వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం, చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం, ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం.
౩౮౭. చతున్నం సతిపట్ఠానానం కతి కుసలా, కతి అకుసలా, కతి అబ్యాకతా…పే॰… కతి సరణా, కతి అరణా?
౧. తికం
౩౮౮. సియా కుసలా, సియా అబ్యాకతా. సియా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా. సియా విపాకా సియా విపాకధమ్మధమ్మా. అనుపాదిన్నఅనుపాదానియా. అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికా. సియా సవితక్కసవిచారా, సియా అవితక్కవిచారమత్తా, సియా అవితక్కఅవిచారా. సియా పీతిసహగతా, సియా సుఖసహగతా, సియా ఉపేక్ఖాసహగతా. నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బా. నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. సియా అపచయగామినో, సియా నేవాచయగామినాపచయగామినో. సియా సేక్ఖా, సియా అసేక్ఖా. అప్పమాణా. అప్పమాణారమ్మణా. పణీతా. సియా సమ్మత్తనియతా, సియా అనియతా. న మగ్గారమ్మణా , సియా మగ్గహేతుకా, సియా మగ్గాధిపతినో, సియా న వత్తబ్బా మగ్గహేతుకాతిపి, మగ్గాధిపతినోతిపి. సియా ఉప్పన్నా, సియా అనుప్పన్నా, సియా ఉప్పాదినో. సియా అతీతా, సియా అనాగతా, సియా పచ్చుప్పన్నా. న వత్తబ్బా అతీతారమ్మణాతిపి, అనాగతారమ్మణాతిపి, పచ్చుప్పన్నారమ్మణాతిపి. సియా అజ్ఝత్తా, సియా బహిద్ధా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధా. బహిద్ధారమ్మణా. అనిదస్సనఅప్పటిఘా.
౨. దుకం
౩౮౯. న హేతూ. సహేతుకా. హేతుసమ్పయుత్తా. న వత్తబ్బా హేతూ చేవ సహేతుకా చాతి, సహేతుకా చేవ న చ హేతూ. న వత్తబ్బా హేతూ చేవ హేతుసమ్పయుత్తా చాతి, హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతూ. న హేతూ సహేతుకా.
సప్పచ్చయా. సఙ్ఖతా. అనిదస్సనా. అప్పటిఘా. అరూపా. లోకుత్తరా. కేనచి విఞ్ఞేయ్యా, కేనచి న విఞ్ఞేయ్యా. నో ఆసవా. అనాసవా. ఆసవవిప్పయుత్తా. న వత్తబ్బా ఆసవా చేవ సాసవాచాతిపి, సాసవా చేవ నో చ ఆసవాతిపి. న వత్తబ్బా ఆసవా చేవ ఆసవసమ్పయుత్తాచాతిపి, ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవాతిపి. ఆసవవిప్పయుత్తా. అనాసవా. నో సంయోజనా…పే॰… నో గన్థా…పే॰… నో ఓఘా…పే॰… నో యోగా…పే॰… నో నీవరణా…పే॰… నో పరామాసా…పే॰… సారమ్మణా. నో చిత్తా. చేతసికా. చిత్తసమ్పయుత్తా. చిత్తసంసట్ఠా. చిత్తసముట్ఠానా. చిత్తసహభునో. చిత్తానుపరివత్తినో. చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానా. చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభునో. చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తినో. బాహిరా. నో ఉపాదా. అనుపాదిన్నా . నో ఉపాదానా…పే॰… నో కిలేసా…పే॰… న దస్సనేన పహాతబ్బా, న భావనాయ పహాతబ్బా. న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా. న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా.
సియా సవితక్కా, సియా అవితక్కా. సియా సవిచారా, సియా అవిచారా. సియా సప్పీతికా, సియా అప్పీతికా . సియా పీతిసహగతా, సియా న పీతిసహగతా. సియా సుఖసహగతా, సియా న సుఖసహగతా. సియా ఉపేక్ఖాసహగతా, సియా న ఉపేక్ఖాసహగతా. న కామావచరా. న రూపావచరా. న అరూపావచరా. అపరియాపన్నా. సియా నియ్యానికా, సియా అనియ్యానికా. సియా నియతా, సియా అనియతా. అనుత్తరా. అరణాతి.
పఞ్హాపుచ్ఛకం.
సతిపట్ఠానవిభఙ్గో నిట్ఠితో.