౪. సోణదణ్డసుత్తవణ్ణనా
౩౦౦. ఏవం సోణదణ్డసుత్తం. తత్రాయం అపుబ్బపదవణ్ణనా. అఙ్గేసూతి అఙ్గా నామ అఙ్గపాసాదికతాయ ఏవం లద్ధవోహారా జానపదినో రాజకుమారా, తేసం నివాసో ఏకోపి జనపదో రూళ్హిసద్దేన అఙ్గాతి వుచ్చతి, తస్మిం అఙ్గేసు జనపదే. చారికన్తి ఇధాపి అతురితచారికా చేవ నిబద్ధచారికా చ అధిప్పేతా. తదా కిర భగవతో దససహస్సిలోకధాతుం ఓలోకేన్తస్స సోణదణ్డో బ్రాహ్మణో ఞాణజాలస్స అన్తో పఞ్ఞాయిత్థ. అథ భగవా అయం బ్రాహ్మణో మయ్హం ఞాణజాలే పఞ్ఞాయతి. ‘అత్థి ను ఖ్వస్సుపనిస్సయో’తి వీమంసన్తో అద్దస. ‘మయి తత్థ గతే ఏతస్స అన్తేవాసినో ద్వాదసహాకారేహి బ్రాహ్మణస్స వణ్ణం భాసిత్వా మమ సన్తికే ఆగన్తుం న దస్సన్తి. సో పన తేసం వాదం భిన్దిత్వా ఏకూనతింస ఆకారేహి మమ వణ్ణం భాసిత్వా మం ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్హం పుచ్ఛిస్సతి. సో పఞ్హవిస్సజ్జనపరియోసానే సరణం గమిస్సతీ’తి, దిస్వా పఞ్చసతభిక్ఖుపరివారో తం జనపదం పటిపన్నో. తేన వుత్తం – అఙ్గేసు చారికం చరమానో…పే॰… యేన చమ్పా తదవసరీతి.
గగ్గరాయ పోక్ఖరణియా తీరేతి తస్స చమ్పానగరస్స అవిదూరే గగ్గరాయ నామ రాజగ్గమహేసియా ఖణితత్తా గగ్గరాతి లద్ధవోహారా పోక్ఖరణీ అత్థి. తస్సా తీరే సమన్తతో నీలాదిపఞ్చవణ్ణకుసుమపటిమణ్డితం మాగధేన సేనియేన బిమ్బిసారేనాతి ఏత్థ సో రాజా మగధానం ఇస్సరత్తా మాగధో. మహతియా సేనాయ సమన్నాగతత్తా సేనియో. బిమ్బీతి సువణ్ణం. తస్మా సారసువణ్ణసదిసవణ్ణతాయ బిమ్బిసారోతి వుచ్చతి.
౩౦౧-౩౦౨. బహూ బహూ హుత్వా సంహతాతి సఙ్ఘా. ఏకేకిస్సాయ దిసాయ సఙ్ఘో ఏతేసం అత్థీతి సఙ్ఘీ. పుబ్బే నగరస్స అన్తో అగణా బహి నిక్ఖమిత్వా గణతం పత్తాతి గణీభూతా. ఖత్తం ఆమన్తేసీతి. ఖత్తా వుచ్చతి పుచ్ఛితపఞ్హే బ్యాకరణసమత్థో మహామత్తో, తం ఆమన్తేసి
సోణదణ్డగుణకథా
౩౦౩. నానావేరజ్జకానన్తి కేనచిదేవ కరణీయేనాతి తస్మిం కిర నగరే ద్వీహి కరణీయేహి బ్రాహ్మణా సన్నిపతన్తి – యఞ్ఞానుభవనత్థం వా మన్తసజ్ఝాయనత్థం వా. తదా చ తస్మిం నగరే యమఞ్ఞా నత్థి. సోణదణ్డస్స పన సన్తికే మన్తసజ్ఝాయనత్థం ఏతే సన్నిపతితా. తం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘కేనచిదేవ కరణీయేనా’’తి. తే తస్స గమనం సుత్వా చిన్తేసుం – ‘‘అయం సోణదణ్డో ఉగ్గతబ్రాహ్మణో యేభుయ్యేన చ అఞ్ఞే బ్రాహ్మణా సమణం గోతమం సరణం గతా, అయమేవ న గతో. స్వాయం సచే తత్థ గమిస్సతి, అద్ధా సమణస్స గోతమస్స ఆవట్టనియా మాయాయ ఆవట్టితో, తం సరణం గమిస్సతి. తతో ఏతస్సాపి గేహద్వారే బ్రాహ్మణానం సన్నిపాతో న భవిస్సతీ’’తి. ‘‘హన్దస్స గమనన్తరాయం కరోమా’’తి సమ్మన్తయిత్వా తత్థ అగమంసు. తం సన్ధాయ – అథ ఖో తే బ్రాహ్మణాతిఆది వుత్తం.
తత్థ ఇమినాపఙ్గేనాతి ఇమినాపి కారణేన. ఏవం ఏతం కారణం వత్వా పున – ‘‘అత్తనో వణ్ణే భఞ్ఞమానే అతుస్సనకసత్తో నామ నత్థి. హన్దస్స వణ్ణం భణనేన గమనం నివారేస్సామా’’తి చిన్తేత్వా భవఞ్హి సోణదణ్డో ఉభతో సుజాతోతిఆదీని కారణాని ఆహంసు.
ఉభతోతి ద్వీహి పక్ఖేహి. మాతితో చ పితితో చాతి భోతో మాతా బ్రాహ్మణీ, మాతుమాతా బ్రాహ్మణీ, తస్సాపి మాతా బ్రాహ్మణీ; పితా బ్రాహ్మణో, పితుపితా బ్రాహ్మణో, తస్సాపి పితా బ్రాహ్మణోతి, ఏవం భవం ఉభతో సుజాతో మాతితో చ పితితో చ. సంసుద్ధగహణికోతి సంసుద్ధా తే మాతుగహణీ కుచ్ఛీతి అత్థో. సమవేపాకినియా గహణియాతి ఏత్థ పన కమ్మజతేజోధాతు ‘‘గహణీ’’తి వుచ్చతి.
యావ సత్తమా పితామహయుగాతి ఏత్థ పితుపితా పితామహో, పితామహస్స యుగం పితామహయుగం. యుగన్తి ఆయుప్పమాణం వుచ్చతి. అభిలాపమత్తమేవ చేతం. అత్థతో పన పితామహోయేవ పితామహయుగం. తతో ఉద్ధం సబ్బేపి పుబ్బపురిసా పితామహగ్గహణేనేవ గహితా. ఏవం యావ సత్తమో పురిసో అక్ఖిత్తోతి – ‘‘అపనేథ ఏతం, కిం ఇమినా’’తి ఏవం అక్ఖిత్తో అనవక్ఖిత్తో. అనుపకుట్ఠోతి న ఉపకుట్ఠో, న అక్కోసం వా నిన్దం వా లద్ధపుబ్బో. కేన కారణేనాతి? జాతివాదేన. ఇతిపి – ‘‘హీనజాతికో ఏసో’’తి ఏవరూపేన వచనేనాతి అత్థో.
అడ్ఢోతి ఇస్సరో. మహద్ధనోతి మహతా ధనేన సమన్నాగతో. భవతో హి గేహే పథవియం పంసువాలికా వియ బహుధనం, సమణో పన గోతమో అధనో భిక్ఖాయ ఉదరం పూరేత్వా యాపేతీతి దస్సేన్తి. మహాభోగోతి పఞ్చకామగుణవసేన మహాఉపభోగో. ఏవం యం యం గుణం వదన్తి, తస్స తస్స పటిపక్ఖవసేన భగవతో అగుణంయేవ దస్సేమాతి మఞ్ఞమానా వదన్తి.
అభిరూపోతి అఞ్ఞేహి మనుస్సేహి అభిరూపో అధికరూపో. దస్సనీయోతి దివసమ్పి పస్సన్తానం అతిత్తికరణతో దస్సనయోగ్గో. దస్సనేనేవ చిత్తపసాదజననతో పాసాదికో. పోక్ఖరతా పరమాయ వణ్ణపోక్ఖరతాయాతి ఉత్తమేన పరిసుద్ధేన వణ్ణేన చేవ సరీరసణ్ఠానసమ్పత్తియా చాతి అత్థో. బ్రహ్మవణ్ణీతి సేట్ఠవణ్ణీ. పరిసుద్ధవణ్ణేసుపి సేట్ఠేన సువణ్ణవణ్ణేన సమన్నాగతోతి అత్థో. బ్రహ్మవచ్ఛసీతి మహాబ్రహ్మునో సరీరసదిసేనేవ సరీరేన సమన్నాగతో. అఖుద్దావకాసో దస్సనాయాతి ‘‘భోతో సరీరే దస్సనస్స ఓకాసో న ఖుద్దకో మహా, సబ్బానేవ తే అఙ్గపచ్చఙ్గాని దస్సనీయానేవ, తాని చాపి మహన్తానేవా’’తి దీపేన్తి.
సీలమస్స అత్థీతి సీలవా. వుద్ధం వద్ధితం సీలమస్సాతి వుద్ధసీలీ. వుద్ధసీలేనాతి వుద్ధేన వద్ధితేన సీలేన. సమన్నాగతోతి యుత్తో. ఇదం వుద్ధసీలీపదస్సేవ వేవచనం. సబ్బమేతం పఞ్చసీలమత్తమేవ సన్ధాయ వదన్తి.
కల్యాణవాచోతిఆదీసు కల్యాణా సున్దరా పరిమణ్డలపదబ్యఞ్జనా వాచా అస్సాతి కల్యాణవాచో. కల్యాణం మధురం వాక్కరణం అస్సాతి కల్యాణవాక్కరణో వాక్కరణన్తి ఉదాహరణఘోసో. గుణపరిపుణ్ణభావేన పురే భవాతి పోరీ. పురే వా భవత్తా పోరీ. పోరియా నాగరికిత్థియా సుఖుమాలత్తనేన సదిసాతి పోరీ, తాయ పోరియా. విస్సట్ఠాయాతి అపలిబుద్ధాయ సన్దిట్ఠవిలమ్బితాదిదోసరహితాయ. అనేలగలాయాతి ఏలగళేనవిరహితాయ. యస్స కస్సచి హి కథేన్తస్స అత్థస్స విఞ్ఞాపనియాతి ఆదిమజ్ఝపరియోసానం పాకటం కత్వా భాసితత్థస్స విఞ్ఞాపనసమత్థాయ.
జిణ్ణోతి వుద్ధోతి అఙ్గపచ్చఙ్గానం వుద్ధిభావమరియాదప్పత్తో. మహల్లకోతి జాతిమహల్లకతాయ సమన్నాగతో. చిరకాలప్పసుతోతి వుత్తం హోతి. అద్ధగతోతి అద్ధానం గతో, ద్వే తయో రాజపరివట్టే అతీతోతి అధిప్పాయో. వయోఅనుప్పత్తోతి పచ్ఛిమవయం సమ్పత్తో, పచ్ఛిమవయో నామ వస్ససతస్స పచ్ఛిమో తతియభాగో.
అపి చ జిణ్ణోతి పోరాణో, చిరకాలప్పవత్తకులన్వయోతి వుత్తం హోతి. వుద్ధోతి సీలాచారాదిగుణవుద్ధియా యుత్తో. మహల్లకోతి విభవమహన్తాయ సమన్నాగతో. అద్ధగతోతి మగ్గప్పటిపన్నో బ్రాహ్మణానం వతచరియాదిమరియాదం అవీతిక్కమ్మ చరణసీలో. వయోఅనుప్పత్తోతి జాతివుద్ధభావమ్పి అన్తిమవయం అనుప్పత్తో.
బుద్ధగుణకథా
౩౦౪. ఏవం వుత్తేతి ఏవం తేహి బ్రాహ్మణేహి వుత్తే. సోణదణ్డో – ‘‘ఇమే బ్రాహ్మణా జాతిఆదీహి మమ వణ్ణం వదన్తి, న ఖో పన మేతం యుత్తం అత్తనో వణ్ణే రజ్జితుం. హన్దాహం ఏతేసం వాదం భిన్దిత్వా సమణస్స గోతమస్స మహన్తభావం ఞాపేత్వా ఏతేసం తత్థ గమనం కరోమీ’’తి చిన్తేత్వా తేన హి – భో మమపి సుణాథాతిఆదిమాహ. తత్థ యేపి ఉభతో సుజాతోతి ఆదయో అత్తనో గుణేహి సదిసా గుణా తేపి
మయమేవ అరహామాతి ఏవం నియామేన్తోవేత్థ ఇదం దీపేతి – ‘‘యది గుణమహన్తతాయ ఉపసఙ్కమితబ్బో నామ హోతి. యథా హి సినేరుం ఉపనిధాయ సాసపో, మహాసముద్దం ఉపనిధాయ గోపదకం, సత్తసు మహాసరేసు ఉదకం ఉపనిధాయ ఉస్సావబిన్దు పరిత్తో లామకో. ఏవమేవ సమణస్స గోతమస్స జాతిసమ్పత్తిఆదయోపి గుణే ఉపనిధాయ అమ్హాకం గుణా పరిత్తా లామకా; తస్మా మయమేవ అరహామ తం భవన్తం గోతమం దస్సనాయ ఉపసఙ్కమితు’’న్తి.
మహన్తం ఞాతిసంఘం ఓహాయాతి మాతిపక్ఖే అసీతికులసహస్సాని
భూమిగతఞ్చ వేహాసట్ఠఞ్చాతి ఏత్థ రాజఙ్గణే చేవ ఉయ్యానే చ సుధామట్ఠపోక్ఖరణియో సత్తరతనానం పూరేత్వా భూమియం ఠపితం ధనం భూమిగతం నామ. పాసాదనియూహాదయో పరిపూరేత్వా ఠపితం వేహాసట్ఠం నామ. ఏతం తావ కులపరియాయేన ఆగతం. తథాగతస్స పన జాతదివసేయేవ సఙ్ఖో, ఏలో, ఉప్పలో, పుణ్డరీకోతి చత్తారో నిధయో ఉగ్గతా. తేసు సఙ్ఖో గావుతికో, ఏలో అడ్ఢయోజనికో, ఉప్పలో తిగావుతికో, పుణ్డరీకో యోజనికో. తేసుపి గహితం గహితం పూరతియేవ, ఇతి భగవా పహూతం హిరఞ్ఞసువణ్ణం ఓహాయ పబ్బజితోతి వేదితబ్బో.
దహరోవ సమానోతి తరుణోవ సమానో. సుసుకాళకేసోతి సుట్ఠు కాళకేసో, అఞ్జనవణ్ణసదిసకేసో హుత్వా వాతి అత్థో. భద్రేనాతి భద్దకేన. పఠమేన వయసాతి తిణ్ణం వయానం పఠమవయేన. అకామకానన్తి అనిచ్ఛమానానం. అనాదరత్థే సామివచనం. అస్సూని ముఖే ఏతేసన్తి అస్సుముఖా, తేసం అస్సుముఖానం, అస్సూహి కిలిన్నముఖానన్తి అత్థో. రుదన్తానన్తి అఖుద్దావకాసోతి ఏత్థ భగవతో అపరిమాణోయేవ దస్సనాయ ఓకాసోతి వేదితబ్బో.
తత్రిదం వత్థు – రాజగహే కిర అఞ్ఞతరో బ్రాహ్మణో సమణస్స గోతమస్స పమాణం గహేతుం న సక్కోతీతి సుత్వా భగవతో పిణ్డాయ పవిసనకాలే సట్ఠిహత్థం వేళుం గహేత్వా నగరద్వారస్స బహి ఠత్వా సమ్పత్తే భగవతి వేళుం గహేత్వా సమీపే అట్ఠాసి. వేళు భగవతో జాణుకమత్తం పాపుణి. పున దివసే ద్వే వేళూ ఘటేత్వా సమీపే అట్ఠాసి. భగవాపి ద్విన్నం వేళూనం ఉపరి కటిమత్తమేవ పఞ్ఞాయమానో – ‘‘బ్రాహ్మణ, కిం కరోసీ’’తి ఆహ. తుమ్హాకం పమాణం గణ్హామీతి. ‘‘బ్రాహ్మణ, సచేపి త్వం సకలచక్కవాళగబ్భం పూరేత్వా ఠితే వేళూ ఘటేత్వా
‘‘తే తాదిసే పూజయతో, నిబ్బుతే అకుతోభయే;
న సక్కా పుఞ్ఞం సఙ్ఖాతుం, ఇమేత్తమపి కేనచీ’’తి. (ధ॰ ప॰ ౩౬);
గాథాపరియోసానే
అపరమ్పి వత్థు – రాహు కిర అసురిన్దో చత్తారి యోజనసహస్సాని అట్ఠ చ యోజనసతాని ఉచ్చో. బాహన్తరమస్స ద్వాదసయోజనసతాని. బహలన్తరేన ఛ యోజనసతాని. హత్థతలపాదతలానం పుథులతో తీణి యోజనసతాని. అఙ్గులిపబ్బాని పణ్ణాసయోజనాని. భముకన్తరం పణ్ణాసయోజనం. ముఖం ద్వియోజనసతం తియోజనసతగమ్భీరం తియోజనసతపరిమణ్డలం. గీవా తియోజనసతం. నలాటం తియోజనసతం. సీసం నవయోజనసతం. ‘‘సో అహం ఉచ్చోస్మి, సత్థారం ఓనమిత్వా ఓలోకేతుం న సక్ఖిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా నాగచ్ఛి. సో ఏకదివసం భగవతో వణ్ణం సుత్వా – ‘‘యథాకథఞ్చ ఓలోకేస్సామీ’’తి ఆగతో.
అథ భగవా తస్సజ్ఝాసయం విదిత్వా – ‘‘చతూసు ఇరియాపథేసు కతరేన దస్సేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘ఠితకో నామ నీచోపి ఉచ్చో వియ పఞ్ఞాయతి. నిపన్నోవస్స
చతుపారిసుద్ధిసీలేన కుసలసీలేనాతి ఇదమస్స వేవచనం.
బహూనం ఆచరియపాచరియోతి భగవతో ఏకేకాయ ధమ్మదేసనాయ చతురాసీతిపాణసహస్సాని అపరిమాణాపి దేవమనుస్సా మగ్గఫలామతం పివన్తి, తస్మా బహూనం ఆచరియో. సావకవేనేయ్యానం పన పాచరియోతి.
ఖీణకామరాగోతి ఏత్థ కామం భగవతో సబ్బేపి కిలేసా ఖీణా. బ్రాహ్మణో పన తే న జానాతి. అత్తనో జాననట్ఠానేయేవ గుణం కథేతి. విగతచాపల్లోతి – ‘‘పత్తమణ్డనా చీవరమణ్డనా
అపాపపురేక్ఖారోతి అపాపే నవ లోకుత్తరధమ్మే పురతో కత్వా విచరతి. బ్రహ్మఞ్ఞాయ పజాయాతి సారిపుత్తమోగ్గల్లానమహాకస్సపాదిభేదాయ బ్రాహ్మణపజాయ, ఏతిస్సాయ చ పజాయ పురేక్ఖారో. అయఞ్హి పజా సమణం గోతమం పురక్ఖత్వా చరతీతి అత్థో. అపి చ అపాపపురేక్ఖారోతి న పాపం పురేక్ఖారో న పాపం పురతో కత్వా చరతి, న పాపం ఇచ్ఛతీతి అత్థో. కస్స? బ్రహ్మఞ్ఞాయ పజాయ. అత్తనా సద్ధిం పటివిరుద్ధాయపి బ్రాహ్మణపజాయ అవిరుద్ధో హితసుఖత్థికో యేవాతి వుత్తం హోతి.
తిరోరట్ఠాతి పరరట్ఠతో. తిరోజనపదాతి పరజనపదతో. పఞ్హం పుచ్ఛితుం ఆగచ్ఛన్తీతి ఖత్తియపణ్డితాదయో చేవ దేవబ్రహ్మనాగగన్ధబ్బాదయో చ
ఏహి స్వాగతవాదీతి దేవమనుస్సపబ్బజితగహట్ఠేసు తం తం అత్తనో సన్తికం ఆగతం – ‘‘ఏహి స్వాగత’’న్తి ఏవం వదతీతి అత్థో. సఖిలోతి తత్థ కతమం సాఖల్యం? ‘‘యా సా వాచా నేలా కణ్ణసుఖా’’తిఆదినా నయేన వుత్తసాఖల్యేన సమన్నాగతో, ముదువచనోతి అత్థో. సమ్మోదకోతి పటిసన్థారకుసలో, ఆగతాగతానం చతున్నం పరిసానం – ‘‘కచ్చి, భిక్ఖవే, ఖమనీయం, కచ్చి యాపనీయ’’న్తిఆదినా నయేన సబ్బం అద్ధానదరథం వూపసమేన్తో వియ పఠమతరం సమ్మోదనీయం కథం కత్తాతి అత్థో. అబ్భాకుటికోతి యథా ఏకచ్చే పరిసం పత్వా థద్ధముఖా సఙ్కుటితముఖా హోన్తి, న ఏదిసో, పరిసదస్సనేన పనస్స బాలాతపసమ్ఫస్సేన వియ పదుమం ముఖపదుమం వికసతి పుణ్ణచన్దసస్సిరికం హోతి. ఉత్తానముఖోతి యథా ఏకచ్చే నికుజ్జితముఖా వియ సమ్పత్తాయ పరిసాయ న కిఞ్చి కథేన్తి, అతిదుల్లభకథా హోన్తి, న ఏవరూపో. సమణో పన గోతమో సులభకథో. న తస్స సన్తికం ఆగతాగతానం – ‘‘కస్మా మయం ఇధాగతా’’తి విప్పటిసారో ఉప్పజ్జతి ధమ్మం పన సుత్వా అత్తమనావ హోన్తీతి దస్సేతి. పుబ్బభాసీతి భాసన్తో చ పఠమతరం భాసతి, తఞ్చ ఖో కాలయుత్తం పమాణయుత్తం అత్థనిస్సితమేవ భాసతి, న నిరత్థకకథం.
న తస్మిం గామే వాతి యత్థ కిర భగవా పటివసతి, తత్థ మహేసక్ఖా దేవతా ఆరక్ఖం గణ్హన్తి, తం నిస్సాయ మనుస్సానం ఉపద్దవో న హోతి, పంసుపిసాచకాదయోయేవ హి మనుస్సే విహేఠేన్తి, తే తాసం ఆనుభావేన దూరం అపక్కమన్తి. అపి చ భగవతో మేత్తాబలేనపి న అమనుస్సా మనుస్సే విహేఠేన్తి.
సఙ్ఘీతిఆదీసు అనుసాసితబ్బో సయం వా ఉప్పాదితో సఙ్ఘో అస్స అత్థీతి సఙ్ఘీ. తాదిసో చస్స గణో అత్థీతి గణీ. పురిమపదస్సేవ వా వేవచనమేతం. ఆచారసిక్ఖాపనవసేన గణస్స ఆచరియోతి గణాచరియో పుథుతిత్థకరానన్తి బహూనం తిత్థకరానం. యథా వా తథా వాతి యేన వా తేన వా అచేలకాదిమత్తకేనాపి కారణేన. సముదాగచ్ఛతీతి సమన్తతో ఉపగచ్ఛతి అభివడ్ఢతి.
అతిథి నో తే హోన్తీతి తే అమ్హాకం ఆగన్తుకా, నవకా పాహునకా హోన్తీతి అత్థో. పరియాపుణామీతి జానామి. అపరిమాణవణ్ణోతి తథారూపేనేవ సబ్బఞ్ఞునాపి అప్పమేయ్యవణ్ణో – ‘‘పగేవ మాదిసేనా’’తి దస్సేతి. వుత్తమ్పి చేత్తం –
‘‘బుద్ధోపి బుద్ధస్స భణేయ్య వణ్ణం,
కప్పమ్పి చే అఞ్ఞమభాసమానో;
ఖీయేథ కప్పో చిరదీఘమన్తరే,
వణ్ణో న ఖీయేథ తథాగతస్సా’’తి.
౩౦౫. ఇమం పన సత్థు గుణకథం సుత్వా తే బ్రాహ్మణా చిన్తయింసు – యథా సోణదణ్డో బ్రాహ్మణో సమణస్స గోతమస్స వణ్ణే భణతి, అనోమగుణో సో భవం గోతమో; ఏవం తస్స గుణే జానమానేన ఖో పన ఆచరియేన అతిచిరం అధివాసితం, హన్ద నం అనువత్తామాతి అనువత్తింసు. తస్మా ఏవం వుత్తే ‘‘తే బ్రాహ్మణా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ అలమేవాతి యుత్తమేవ. అపి పుటోసేనాతి పుటోసం వుచ్చతి పాథేయ్యం, తం గహేత్వాపి ఉపసఙ్కమితుం యుత్తమేవాతి అత్థో. పుటంసేనాతిపి పాఠో, తస్సత్థో, పుటో అంసే అస్సాతి పుటంసో, తేన పుటంసేన. అంసేన హి పాథేయ్యపుటం వహన్తేనాపీతి వుత్తం హోతి.
సోణదణ్డపరివితక్కవణ్ణనా
౩౦౬-౩౦౮. తిరోవనసణ్డగతస్సాతి అఞ్జలిం పణామేత్వాతి ఏతే ఉభతోపక్ఖికా, తే ఏవం చిన్తయింసు – ‘‘సచే నో మిచ్ఛాదిట్ఠికా చోదేస్సన్తి – ‘కస్మా తుమ్హే సమణం గోతమం వన్దిత్థా’తి? తేసం – ‘కిం అఞ్జలిమత్తకరణేనాపి వన్దనం నామ హోతీ’తి వక్ఖామ. సచే నో సమ్మాదిట్ఠికా చోదేస్సన్తి – ‘కస్మా తుమ్హే భగవన్తం న వన్దిత్థా’తి. ‘కిం సీసేన భూమియం పహరన్తేనేవ వన్దనం నామ హోతి, నను అఞ్జలికమ్మమ్పి వన్దనం ఏవా’తి నామగోత్తన్తి
బ్రాహ్మణపఞ్ఞత్తివణ్ణనా
౩౦౯-౩౧౦. చేతసా చేతోపరివితక్కన్తి భగవా – ‘‘అయం బ్రాహ్మణో ఆగతకాలతో పట్ఠాయ అధోముఖో థద్ధగత్తో కిం చిన్తయమానో నిసిన్నో, కిం ను ఖో చిన్తేతీ’’తి ఆవజ్జన్తో అత్తనో చేతసా తస్స చిత్తం అఞ్ఞాసి. తేన వుత్తం – ‘‘చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయా’’తి. విహఞ్ఞతీతి విఘాతం ఆపజ్జతి. అనువిలోకేత్వా పరిసన్తి భగవతో సకసమయే పఞ్హపుచ్ఛనేన ఉదకే మియమానో ఉక్ఖిపిత్వా థలే ఠపితో వియ సమపస్సద్ధకాయచిత్తో హుత్వా పరిసం సఙ్గణ్హనత్థం దిట్ఠిసఞ్జానేనేవ ‘‘ఉపధారేన్తు మే భోన్తో వచన’’న్తి వదన్తో వియ అనువిలోకేత్వా పరిసం భగవన్తం ఏతదవోచ.
౩౧౧-౩౧౩. సుజం పగ్గణ్హన్తానన్తి యఞ్ఞయజనత్థాయ సుజం గణ్హన్తేసు బ్రాహ్మణేసు పఠమో వా దుతియో వాతి అత్థో. సుజాయ దియ్యమానం మహాయాగం పటిగ్గణ్హన్తానన్తి పోరాణా. ఇతి బ్రాహ్మణో సకసమయవసేన సమ్మదేవ పఞ్హం విస్సజ్జేసి. భగవా పన విసేసతో ఉత్తమబ్రాహ్మణస్స దస్సనత్థం ఏతదవోచున్తి సచే జాతివణ్ణమన్తసమ్పన్నో బ్రాహ్మణో న హోతి, అథ కో చరహి లోకే బ్రాహ్మణో అపవదతీతి అనుపక్ఖన్దతీతి అనుపవిసతి. ఇదం – ‘‘సచే త్వం పసాదవసేన సమణం గోతమం సరణం గన్తుకామో, గచ్ఛ; మా బ్రాహ్మణస్స సమయం భిన్దీ’’తి అధిప్పాయేన ఆహంసు.
౩౧౪. ఏతదవోచాతి ఇమేసు బ్రాహ్మణేసు ఏవం ఏకప్పహారేనేవ విరవన్తేసు ‘‘అయం కథా పరియోసానం న గమిస్సతి, హన్ద నే నిస్సద్దే కత్వా సోణదణ్డేనేవ సద్ధిం కథేమీ’’తి చిన్తేత్వా – ‘‘ఏతం సచే ఖో తుమ్హాక’’న్తిఆదికం వచనం అవోచ.
౩౧౫-౩౧౬. సహధమ్మేనాతి సకారణేన. సమసమోతి ఠపేత్వా ఏకదేససమత్తం సమభావేన సమో, సబ్బాకారేన సమోతి అత్థో. అహమస్స మాతాపితరో జానామీతి భగినియా పుత్తస్స మాతాపితరో కిం న జానిస్సతి, కులకోటిపరిదీపనం సన్ధాయేవ వదతి. ముసావాదమ్పి భణేయ్యాతి అత్థభఞ్జనకం ముసావాదం కథేయ్య. కిం వణ్ణో కరిస్సతీతి అబ్భన్తరే గుణే అసతి కిం కరిస్సతి? కిమస్స బ్రాహ్మణభావం రక్ఖితుం సక్ఖిస్సతీతి అత్థో. అథాపి సియా పున – ‘‘పకతిసీలే ఠితస్స బ్రాహ్మణభావం సాధేన్తీ’’తి ఏవమ్పి సీలమేవ సాధేస్సతి, తస్మిం హిస్స అసతి బ్రాహ్మణభావో నాహోసీతి సమ్మోహమత్తం వణ్ణాదయో. ఇదం పన సుత్వా తే బ్రాహ్మణా – ‘‘సభావం ఆచరియో ఆహ, అకారణావ మయం ఉజ్ఝాయిమ్హా’’తి తుణ్హీ అహేసుం.
సీలపఞ్ఞాకథావణ్ణనా
౩౧౭. తతో భగవా ‘కథితో బ్రాహ్మణేన పఞ్హో, కిం పనేత్థ పతిట్ఠాతుం సక్ఖిస్సతి, న సక్ఖిస్సతీ’తి? తస్స వీమంసనత్థం – ‘‘ఇమేసం పన బ్రాహ్మణా’’తిఆదిమాహ. సీలపరిధోతాతి సీలపరిసుద్ధా. యత్థ సీలం తత్థ పఞ్ఞాతి యస్మిం పుగ్గలే సీలం, తత్థేవ పఞ్ఞా, కుతో దుస్సీలే పఞ్ఞా? పఞ్ఞారహితే వా జళే ఏళమూగే కుతో సీలన్తి? సీలపఞ్ఞాణన్తి సీలఞ్చ పఞ్ఞాణఞ్చ సీలపఞ్ఞాణం. పఞ్ఞాణన్తి పఞ్ఞాయేవ. ఏవమేతం బ్రాహ్మణాతి సీలపరిధోతా పఞ్ఞాతి చతుపారిసుద్ధిసీలేన ధోతా. కథం పన సీలేన పఞ్ఞం ధోవతీతి? యస్స పుథుజ్జనస్స సీలం సట్ఠిఅసీతివస్సాని అఖణ్డం హోతి, సో మరణకాలేపి సబ్బకిలేసే ఘాతేత్వా సీలేన పఞ్ఞం ధోవిత్వా అరహత్తం గణ్హాతి. కన్దరసాలపరివేణే మహాసట్ఠివస్సత్థేరో వియ. థేరే కిర మరణమఞ్చే నిపజ్జిత్వా బలవవేదనాయ నిత్థునన్తే
౩౧౮. కతమం పన తం బ్రాహ్మణాతి కస్మా ఆహ? భగవా కిర చిన్తేసి – ‘‘బ్రాహ్మణా బ్రాహ్మణసమయే పఞ్చసీలాని ‘సీల’న్తి పఞ్ఞాపేన్తి, వేదత్తయఉగ్గహణపఞ్ఞా పఞ్ఞాతి. ఉపరివిసేసం ఏత్తకపరమాతి ఏత్తకం సీలపఞ్ఞాణన్తి వచనమేవ పరమం అమ్హాకం, తే మయం ఏత్తకపరమా, ఇతో పరం ఏతస్స భాసితస్స అత్థం న జానామాతి అత్థో.
అథస్స భగవా సీలపఞ్ఞాయ మూలభూతస్స తథాగతస్స ఉప్పాదతో పభుతి సీలపఞ్ఞాణం దస్సేతుం – ‘‘ఇధ బ్రాహ్మణ, తథాగతో’’తిఆదిమాహ. తస్సత్థో సామఞ్ఞఫలే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో, అయం పన విసేసో, ఇధ తివిధమ్పి సీలం – ‘‘ఇదమ్పిస్స హోతి సీలస్మి’’న్తి ఏవం సీలమిచ్చేవ నియ్యాతితం పఠమజ్ఝానాదీని చత్తారి ఝానాని అత్థతో పఞ్ఞాసమ్పదా. ఏవం
సోణదణ్డఉపాసకత్తపటివేదనాకథా
౩౧౯-౩౨౨. స్వాతనాయాతి పదస్స అత్థో అజ్జతనాయాతి ఏత్థ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. తేన మం సా పరిసా పరిభవేయ్యాతి తేన తుమ్హే దూరతోవ దిస్వా ఆసనా వుట్ఠితకారణేన మం సా పరిసా – ‘‘అయం సోణదణ్డో పచ్ఛిమవయే ఠితో మహల్లకో, గోతమో పన దహరో యువా నత్తాపిస్స నప్పహోతి, సో నామ అత్తనో నత్తుమత్తభావమ్పి అప్పత్తస్స ఆసనా వుట్ఠాతీ’’తి పరిభవేయ్య. ఆసనా మే తం భవం గోతమో పచ్చుట్ఠానన్తి మమ అగారవేన అవుట్ఠానం ధమ్మియా కథాయాతిఆదీసు తఙ్ఖణానురూపాయ ధమ్మియా కథాయ దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికం అత్థం సన్దస్సేత్వా కుసలే ధమ్మే సమాదపేత్వా గణ్హాపేత్వా. తత్థ నం సముత్తేజేత్వా సఉస్సాహం కత్వా తాయ చ సఉస్సాహతాయ అఞ్ఞేహి చ విజ్జమానగుణేహి సమ్పహంసేత్వా ధమ్మరతనవస్సం వస్సిత్వా ఉట్ఠాయాసనా
ఇతి సుమఙ్గలవిలాసినియా దీఘనికాయట్ఠకథాయం
సోణదణ్డసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.