౬. మహాగోవిన్దసుత్తవణ్ణనా
౨౯౩. ఏవం మే సుతన్తి మహాగోవిన్దసుత్తం. తత్రాయమనుత్తానపదవణ్ణనా – పఞ్చసిఖోతి పఞ్చచూళో పఞ్చకుణ్డలికో. సో కిర మనుస్సపథే పుఞ్ఞకమ్మకరణకాలే దహరో పఞ్చచూళకదారకకాలే వచ్ఛపాలకజేట్ఠకో హుత్వా అఞ్ఞేపి దారకే గహేత్వా బహిగామే చతుమగ్గట్ఠానేసు సాలం కరోన్తో పోక్ఖరణిం ఖణన్తో సేతుం బన్ధన్తో విసమం మగ్గం సమం కరోన్తో యానానం అక్ఖపటిఘాతనరుక్ఖే హరన్తోతి ఏవరూపాని పుఞ్ఞాని కరోన్తో విచరిత్వా దహరోవ కాలమకాసి. తస్స సో అత్తభావో ఇట్ఠో కన్తో మనాపో అహోసి. సో కాలం కత్వా చాతుమహారాజికదేవలోకే నవుతివస్ససతసహస్సప్పమాణం ఆయుం గహేత్వా నిబ్బత్తి. తస్స తిగావుతప్పమాణో సువణ్ణక్ఖన్ధసదిసో అత్తభావో అహోసి. సో సకటసహస్సమత్తం ఆభరణం పసాధేత్వా నవకుమ్భమత్తే గన్ధే విలిమ్పిత్వా దిబ్బరత్తవత్థధరో రత్తసువణ్ణకణ్ణికం పిళన్ధిత్వా పఞ్చహి కుణ్డలకేహి పిట్ఠియం వత్తమానేహి పఞ్చచూళకదారకపరిహారేనేవ విచరతి. తేనేతం ‘‘పఞ్చసిఖో’’ త్వేవ సఞ్జానన్తి.
అభిక్కన్తాయ రత్తియాతి అభిక్కన్తాయ ఖీణాయ రత్తియా, ఏకకోట్ఠాసం అతీతాయాతి అత్థో. అభిక్కన్తవణ్ణోతి అతిఇట్ఠకన్తమనాపవణ్ణో. పకతియాపి హేస కన్తవణ్ణో, అలఙ్కరిత్వా ఆగతత్తా పన అభిక్కన్తవణ్ణో అహోసి. కేవలకప్పన్తి అనవసేసం సమన్తతో. అనవసేసత్థో ఏత్థ కేవలసద్దో. కేవలపరిపుణ్ణన్తి ఏత్థ వియ. సమన్తతో అత్థో కప్పసద్దో, కేవలకప్పం జేతవనన్తిఆదీసు వియ. ఓభాసేత్వాతి ఆభాయ ఫరిత్వా, చన్దిమా వియ సూరియో వియ చ ఏకోభాసం ఏకపజ్జోతం కరిత్వాతి అత్థో.
దేవసభావణ్ణనా
౨౯౪. సుధమ్మాయం సభాయన్తి సుధమ్మాయ నామ ఇత్థియా రతనమత్తకణ్ణికరుక్ఖనిస్సన్దేన నిబ్బత్తసభాయం
ధతరట్ఠోతిఆదీసు ధతరట్ఠో గన్ధబ్బరాజా గన్ధబ్బదేవతానం కోటిసతసహస్సేన పరివుతో కోటిసతసహస్ససువణ్ణమయాని ఫలకాని చ సువణ్ణసత్తియో చ గాహాపేత్వా పురత్థిమాయ దిసాయ పచ్ఛిమాభిముఖో ద్వీసు దేవలోకేసు దేవతా పురతో కత్వా నిసిన్నో.
విరూళ్హకో కుమ్భణ్డరాజా కుమ్భణ్డదేవతానం కోటిసతసహస్సేన పరివుతో కోటిసతసహస్సరజతమయాని ఫలకాని చ సువణ్ణసత్తియో చ గాహాపేత్వా దక్ఖిణాయ దిసాయ ఉత్తరాభిముఖో ద్వీసు దేవలోకేసు దేవతా పురతో కత్వా నిసిన్నో.
విరూపక్ఖో నాగరాజా నాగానం కోటిసతసహస్సేన పరివుతో కోటిసతసహస్సమణిమయాని మహాఫలకాని చ సువణ్ణసత్తియో చ గాహాపేత్వా పచ్ఛిమాయ దిసాయ పురత్థిమాభిముఖో ద్వీసు దేవలోకేసు దేవతా పురతో కత్వా నిసిన్నో.
వేస్సవణో యక్ఖరాజా యక్ఖానం కోటిసతసహస్సేన పరివుతో కోటిసతసహస్సపవాళమయాని మహాఫలకాని చ సువణ్ణసత్తియో చ గాహాపేత్వా ఉత్తరాయ దిసాయ దక్ఖిణాభిముఖో ద్వీసు దేవలోకేసు దేవతా పురతో కత్వా నిసిన్నోతి వేదితబ్బో.
అథ పచ్ఛా అమ్హాకం ఆసనం హోతీతి తేసం పచ్ఛతో అమ్హాకం నిసీదితుం ఓకాసో పాపుణాతి. తతో పరం పవిసితుం వా పస్సితుం వా న లభామ. సన్నిపాతకారణం పనేత్థ పుబ్బే వుత్తం చతుబ్బిధమేవ. తేసు వస్సూపనాయికసఙ్గహో విత్థారితో. యథా పన వస్సూపనాయికాయ, ఏవం మహాపవారణాయపి పుణ్ణమదివసే సన్నిపతిత్వా ‘‘అజ్జ కత్థ గన్త్వా కస్స సన్తికే పవారేస్సామా’’తి మన్తేన్తి. తత్థ సక్కో దేవానమిన్దో యేభుయ్యేన పియఙ్గుదీపమహావిహారస్మింయేవ పవారేతి. సేసా దేవతా పారిచ్ఛత్తకాదీని
దేవలోకే ఆసావతీ నామ లతా అత్థి. సా పుప్ఫిస్సతీతి దేవా వస్ససహస్సం ఉపట్ఠానం గచ్ఛన్తి. పారిచ్ఛత్తకే పుప్ఫమానే ఏకవస్సం ఉపట్ఠానం గచ్ఛన్తి. తే తస్స పణ్డుపలాసాదిభావతో పట్ఠాయ అత్తమనా హోన్తి. యథాహ –
‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే దేవానం తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో పణ్డుపలాసో హోతి, అత్తమనా, భిక్ఖవే, దేవా తావతింసా తస్మిం సమయే హోన్తి – ‘పణ్డుపలాసో ఖో దాని పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో, న చిరస్సేవ పన్నపలాసో భవిస్సతీ’తి. యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే దేవానం తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో పన్నపలాసో హోతి, ఖారకజాతో హోతి, జాలకజాతో హోతి, కుటుమలకజాతో హోతి, కోరకజాతో హోతి. అత్తమనా, భిక్ఖవే, దేవా తావతింసా తస్మిం సమయే హోన్తి – ‘కోరకజాతో దాని పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో న చిరస్సేవ సబ్బపాలిఫుల్లో భవిస్సతీ’తి (అ॰ ని॰ ౭.౬౯).
సబ్బపాలిఫుల్లస్స ఖో పన, భిక్ఖవే, పారిచ్ఛత్తకస్స కోవిళారస్స సమన్తా పఞ్ఞాస యోజనాని ఆభాయ ఫుటం హోతి, అనువాతం యోజనసతం గన్ధో గచ్ఛతి. అయమానుభావో పారిచ్ఛత్తకస్స కోవిళారస్సా’’తి.
పుప్ఫితే పారిచ్ఛత్తకే ఆరోహణకిచ్చం వా అఙ్కుసకం గహేత్వా నమనకిచ్చం వా పుప్ఫాహరణత్థం చఙ్కోటకకిచ్చం వా నత్థి, కన్తనకవాతో ఉట్ఠహిత్వా పుప్ఫాని వణ్టతో కన్తతి, సమ్పటిచ్ఛనకవాతో సమ్పటిచ్ఛతి, పవేసనకవాతో సుధమ్మం దేవసభం పవేసేతి, సమ్మజ్జనకవాతో పురాణపుప్ఫాని నీహరతి, సన్థరణకవాతో పత్తకణ్ణికకేసరాని నచ్చన్తో సన్థరతి, మజ్ఝట్ఠానే ధమ్మాసనం హోతి. యోజనప్పమాణో రతనపల్లఙ్కో ఉపరి తియోజనేన సేతచ్ఛత్తేన ధారయమానేన, తదనన్తరం సక్కస్స దేవరఞ్ఞో
దేవా దేవసభం పవిసిత్వా నిసీదన్తి. తతో పుప్ఫేహి రేణువట్టి ఉగ్గన్త్వా ఉపరి కణ్ణికం ఆహచ్చ నిపతమానా దేవతానం తిగావుతప్పమాణం అత్తభావం లాఖారసపరికమ్మసజ్జితం వియ
మాసస్స
యదా పుఞ్ఞకమ్మకారకా బహూ న హోన్తి, పోత్థకో ఖుద్దకో హోతి, తం దిస్వావ దేవా – ‘‘పమత్తో, వత భో మహాజనో విహరతి, చత్తారో అపాయా పరిపూరిస్సన్తి, ఛ దేవలోకా తుచ్ఛా భవిస్సన్తీ’’తి అనత్తమనా హోన్తి. సచే పన పోత్థకో మహా హోతి, తం దిస్వావ దేవా – ‘‘అప్పమత్తో, వత భో, మహాజనో విహరతి, చత్తారో అపాయా సుఞ్ఞా భవిస్సన్తి
తథాగతం నమస్సన్తాతి నవహి కారణేహి తథాగతం నమస్సమానా ధమ్మస్స చ సుధమ్మతన్తి స్వాక్ఖాతతాదిభేదం ధమ్మస్స సుధమ్మతం ఉజుప్పటిపన్నతాదిభేదం సఙ్ఘస్స చ సుప్పటిపత్తిన్తి అత్థో.
అట్ఠయథాభుచ్చవణ్ణనా
౨౯౬. యథాభుచ్చేతి యథాభూతే యథాసభావే. వణ్ణేతి గుణే. పయిరుదాహాసీతి కథేసి. బహుజనహితాయ పటిపన్నోతి కథం పటిపన్నో? దీపఙ్కరపాదమూలే అట్ఠ ధమ్మే సమోధానేత్వా బుద్ధత్థాయ అభినీహరమానోపి బహుజనహితాయ పటిపన్నో నామ హోతి.
దానపారమీ, సీలపారమీ, నేక్ఖమ్మపారమీ, పఞ్ఞాపారమీ, వీరియపారమీ, ఖన్తిపారమీ, సచ్చపారమీ, అధిట్ఠానపారమీ, మేత్తాపారమీ, ఉపేక్ఖాపారమీతి కప్పసతసహస్సాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని ఇమా దస పారమియో పూరేన్తోపి బహుజనహితాయ పటిపన్నో.
ఖన్తివాదితాపసకాలే, చూళధమ్మపాలకుమారకాలే, ఛద్దన్తనాగరాజకాలే, భూరిదత్తచమ్పేయ్యసఙ్ఖపాలనాగరాజకాలే, మహాకపికాలే చ తాదిసాని దుక్కరాని కరోన్తోపి బహుజనహితాయ పటిపన్నో. వేస్సన్తరత్తభావే ఠత్వా సత్తసతకమహాదానం దత్వా సత్తసు ఠానేసు పథవిం కమ్పేత్వా పారమీకూటం గణ్హన్తోపి బహుజనహితాయ పటిపన్నో. తతో అనన్తరే అత్తభావే తుసితపురే యావతాయుకం తిట్ఠన్తోపి బహుజనహితాయ పటిపన్నో.
తత్థ పఞ్చ పుబ్బనిమిత్తాని దిస్వా దససహస్సచక్కవాళదేవతాహి యాచితో పఞ్చ మహావిలోకనాని విలోకేత్వా దేవానం సఙ్గహత్థాయ పటిఞ్ఞం దత్వా తుసితపురా
దస మాసే మాతుకుచ్ఛియం వసిత్వా లుమ్బినీవనే మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమన్తోపి, ఏకూనతింసవస్సాని అగారం అజ్ఝావసిత్వా మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా అనోమనదీతీరే పబ్బజన్తోపి, ఛబ్బస్సాని పధానేన అత్తానం కిలమేత్వా బోధిపల్లఙ్కం ఆరుయ్హ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం పటివిజ్ఝన్తోపి, సత్తసత్తాహం బోధిమణ్డే యాపేన్తోపి, ఇసిపతనం ఆగమ్మ అనుత్తరం ధమ్మచక్కం పవత్తేన్తోపి, యమకపాటిహారియం కరోన్తోపి, దేవోరోహణం ఓరోహన్తోపి, బుద్ధో హుత్వా పఞ్చచత్తాలీస వస్సాని తిట్ఠన్తోపి, ఆయుసఙ్ఖారం ఓస్సజన్తోపి, యమకసాలానమన్తరే అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయన్తోపి
నేవ అతీతంసే సమనుపస్సామ, న పనేతరహీతి అతీతేపి బుద్ధతో అఞ్ఞం న సమనుపస్సామ, అనాగతేపి న సమనుపస్సామ, ఏతరహి పన అఞ్ఞస్స సత్థునో అభావతోయేవ అఞ్ఞత్ర తేన భగవతా న సమనుపస్సామాతి అయమేత్థ అత్థో. అట్ఠకథాయమ్పి హి – ‘‘అతీతానాగతా బుద్ధా అమ్హాకం
గఙ్గోదకం యమునోదకేనాతి గఙ్గాయమునానం సమాగమట్ఠానే ఉదకం వణ్ణేనపి గన్ధేనపి రసేనపి సంసన్దతి సమేతి, మజ్ఝే భిన్నసువణ్ణం వియ ఏకసదిసమేవ హోతి, న మహాసముద్దఉదకేన సంసట్ఠకాలే వియ విసదిసం. పరిసుద్ధస్స నిబ్బానస్స పటిపదాపి పరిసుద్ధావ. న హి దహరకాలే వేజ్జకమ్మాదీని కత్వా అగోచరే చరిత్వా మహల్లకకాలే నిబ్బానం దట్ఠుం సక్కా, నిబ్బానగామినీ పన పటిపదా పరిసుద్ధావ వట్టతి ఆకాసూపమా. యథా హి ఆకాసమ్పి అలగ్గం పరిసుద్ధం చన్దిమసూరియానం ఆకాసే ఇచ్ఛితిచ్ఛితట్ఠానం గచ్ఛన్తానం వియ నిబ్బానం గచ్ఛన్తస్స భిక్ఖునో పటిపదాపి కులే వా గణే వా అలగ్గా
పటిపన్నానన్తి పటిపదాయ ఠితానం. వుసితవతన్తి వుత్థవాసానం ఏతేసం. లద్ధసహాయోతి ఏతేసం తత్థ తత్థ సహ అయనతో సహాయో. ‘‘అదుతియో అసహాయో అప్పటిసమో’’తి ఇదం పన అసదిసట్ఠేన వుత్తం. అపనుజ్జాతి తేసం మజ్ఝేపి ఫలసమాపత్తియా విహరన్తో చిత్తేన అపనుజ్జ, అపనుజ్జేవ ఏకారామతం అనుయుత్తో విహరతీతి అత్థో.
అభినిప్ఫన్నో ఖో పన తస్స భగవతో లాభోతి తస్స భగవతో మహాలాభో ఉప్పన్నో. కదా పట్ఠాయ ఉప్పన్నో? అభిసమ్బోధిం పత్వా సత్తసత్తాహం అతిక్కమిత్వా ఇసిపతనే ధమ్మచక్కం పవత్తేత్వా అనుక్కమేన దేవమనుస్సానం దమనం కరోన్తస్స తయో జటిలే పబ్బాజేత్వా రాజగహం గతస్స బిమ్బిసారదమనతో పట్ఠాయ ఉప్పన్నో. యం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘తేన ఖో పన సమయేన భగవా సక్కతో హోతి గరుకతో మానితో పూజితో అపచితో లాభీ చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారాన’’న్తి (సం॰ ని॰ ౨.౭౦). సతసహస్సకప్పాధికేసు చతూసు అసఙ్ఖ్యేయ్యేసు ఉస్సన్నపుఞ్ఞనిస్సన్దసముప్పన్నో లాభసక్కారో మహోఘో వియ అజ్ఝోత్థరమానో ఆగచ్ఛతి.
ఏకస్మిం కిర సమయే రాజగహే సావత్థియం సాకేతే కోసమ్బియం బారాణసియం భగవతో పటిపాటిభత్తం
అసదిసదానే పనేస లాభో మత్థకం పత్తో. ఏకస్మిం కిర సమయే భగవతి జనపదచారికం చరిత్వా జేతవనం సమ్పత్తే రాజా నిమన్తేత్వా దానం అదాసి. దుతియదివసే నాగరా అదంసు. పున తేసం దానతో అతిరేకం రాజా, తస్స దానతో అతిరేకం నాగరాతి ఏవం బహూసు దివసేసు గతేసు రాజా చిన్తేసి – ‘‘ఇమే నాగరా దివసే దివసే అతిరేకతరం కరోన్తి, పథవిస్సరో పన రాజా నాగరేహి దానే పరాజితోతి గరహా భవిస్సతీ’’తి. అథస్స మల్లికా ఉపాయం ఆచిక్ఖి. సో రాజఙ్గణే సాలకల్యాణిపదరేహి మణ్డపం కారేత్వా తం నీలుప్పలేహి
తస్సఞ్చ
‘‘న వే కదరియా దేవలోకం వజన్తి,
బాలా హవే నప్పసంసన్తి దానం;
ధీరో చ దానం అనుమోదమానో,
తేనేవ సో హోతి సుఖీ పరత్థా’’తి. (ధ॰ ప॰ ౧౭౭);
రాజా అనత్తమనో హుత్వా – ‘‘మయా మహాదానం దిన్నం, సత్థా చ మే మన్దమేవ ధమ్మం కథేసి, నాసక్ఖిం మఞ్ఞే దసబలస్స చిత్తం గహేతు’’న్తి. సో భుత్తపాతరాసో విహారం గన్త్వా భగవన్తం వన్దిత్వా పుచ్ఛి – ‘‘మయా, భన్తే, మహన్తం దానం దిన్నం, అనుమోదనా చ మే న మహతీ కతా, కో ను ఖో మే, భన్తే, దోసో’’తి? నత్థి, మహారాజ, తవ దోసో, పరిసా పన అపరిసుద్ధా, తస్మా ధమ్మం న దేసేసిన్తి. కస్మా పన భగవా పరిసా న సుద్ధాతి? సత్థా ద్విన్నం అమచ్చానం పరివితక్కం ఆరోచేసి. రాజా కాళం పుచ్ఛి – ‘‘ఏవం, తాత, కాళా’’తి? ‘‘ఏవం, మహారాజా’’తి. ‘‘మయి మమ సన్తకం దదమానే తవ కతరం ఠానం రుజ్జతి, న తం సక్కోమి పస్సితుం, పబ్బాజేథ నం మమ రట్ఠతో’’తి ఆహ. తతో జుణ్హం పక్కోసాపేత్వా పుచ్ఛి – ‘‘ఏవం కిర, తాత, చిన్తేసీ’’తి? ‘‘ఆమ, మహారాజా’’తి. ‘‘తవ చిత్తానురూపమేవ హోతూ’’తి తస్మింయేవ మణ్డపే ఏవం పఞ్ఞత్తేసుయేవ ఆసనేసు పఞ్చ భిక్ఖుసతాని నిసీదాపేత్వా తాయేవ ఖత్తియధీతరో
సత్థా ద్విన్నమ్పి దానానం అనుమోదనం ఏకతో కత్వా ద్వే మహానదియో ఏకోఘపుణ్ణా కురుమానో వియ మహాధమ్మదేసనం దేసేసి. దేసనాపరియోసానే జుణ్హో సోతాపన్నో అహోసి. రాజా పసీదిత్వా దసబలస్స బాహిరవత్థుం నామ అదాసి. ఏవం అభినిప్ఫన్నో ఖో పన తస్స భగవతో లాభోతి వేదితబ్బో.
అభినిప్ఫన్నో సిలోకోతి వణ్ణగుణకిత్తనం. సోపి భగవతో ధమ్మచక్కప్పవత్తనతో పట్ఠాయ అభినిప్ఫన్నో. తతో పట్ఠాయ హి భగవతో ఖత్తియాపి వణ్ణం కథేన్తి. బ్రాహ్మణాపి గహపతయోపి నాగా సుపణ్ణా గన్ధబ్బా దేవతా బ్రహ్మానోపి కిత్తిం వత్వా – ‘‘ఇతిపి సో భగవా’’తిఆదినా. అఞ్ఞతిత్థియాపి వరరోజస్స సహస్సం దత్వా సమణస్స గోతమస్స అవణ్ణం కథేహీతి ఉయ్యోజేసుం. సో సహస్సం గహేత్వా దసబలం పాదతలతో పట్ఠాయ యావ కేసన్తా అపలోకయమానో లిక్ఖామత్తమ్పి వజ్జం అదిస్వా – ‘‘విప్పకిణ్ణద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణే అసీతిఅనుబ్యఞ్జనవిభూసితే బ్యామప్పభాపరిక్ఖిత్తే సుఫుల్లితపారిచ్ఛత్తకతారాగణసముజ్జలితఅన్తలిక్ఖవిచిత్తకుసుమసస్సిరికనన్దనవనసదిసే అనవజ్జఅత్తభావే అవణ్ణం వదన్తస్స ముఖమ్పి విపరివత్తేయ్య, ముద్ధాపి సత్తధా ఫలేయ్య, అవణ్ణం వత్తుం ఉపాయో నత్థి, వణ్ణమేవ వదిస్సామీ’’తి పాదతలతో పట్ఠాయ యావ కేసన్తా అతిరేకపదసహస్సేన వణ్ణమేవ కథేసి. యమకపాటిహారియే పనేస వణ్ణో నామ మత్థకం పత్తో. ఏవం అభినిప్ఫన్నో సిలోకోతి.
యావ మఞ్ఞే ఖత్తియాతి ఖత్తియా బ్రాహ్మణా వేస్సా సుద్దా నాగా సుపణ్ణా యక్ఖా అసురా దేవా బ్రహ్మానోతి సబ్బేవ తే సమ్పియాయమానరూపా హట్ఠతుట్ఠా విహరన్తి. విగతమదో ఖో పనాతి ఏత్తకా మం జనా సమ్పియాయమానరూపా విహరన్తీతి న మదపమత్తో హుత్వా దవాదివసేన ఆహారం ఆహారేతి, అఞ్ఞదత్థు విగతమదో ఖో పన సో భగవా ఆహారం ఆహారేతి.
యథావాదీతి
‘‘వామేన
సరేన నేలకో హోతి, విసాణేన జరగ్గవో’’తి. –
అయం సూకరయక్ఖో సూకరే దిస్వా సూకరసదిసం వామపస్సం దస్సేత్వా తే గహేత్వా ఖాదతి, అజామిగే దిస్వా తంసదిసం
‘‘ధమ్మం చరథ భద్దం వో, ధమ్మం చరథ ఞాతయో;
ధమ్మచారీ సుఖం సేతి, అస్మిం లోకే పరమ్హి చా’’తి.
సకుణేసు విస్సాసం ఉప్పాదేసి, తతో –
‘‘భద్దకో వతాయం పక్ఖీ, దిజో పరమధమ్మికో;
ఏకపాదేన తిట్ఠన్తో, ధమ్మో ధమ్మోతి భాసతీ’’తి.
ఏవం విస్సాసమాగతే సకుణే ఖాదిత్థ. తేన తేసం వాచా కాయేన, కాయో చ వాచాయ న సమేతి, న ఏవం భగవతో. భగవతో పన వాచా కాయేన, కాయో చ వాచాయ సమేతియేవాతి దస్సేతి.
తిణ్ణా తరితా విచికిచ్ఛా అస్సాతి తిణ్ణవిచికిచ్ఛో. ‘‘కథమిదం కథమిద’’న్తి ఏవరూపా విగతా కథంకథా అస్సాతి విగతకథంకథో. యథా హి మహాజనో – ‘‘అయం రుక్ఖో, కిం రుక్ఖో నామ, అయం గామో, అయం జనపదో, ఇదం రట్ఠం, కిం రట్ఠం నామ, కస్మా ను ఖో అయం రుక్ఖో ఉజుక్ఖన్ధో, అయం వఙ్కక్ఖన్ధో, కస్మా కణ్టకో కోచి ఉజుకో హోతి, కోచి వఙ్కో, పుప్ఫం కిఞ్చి సుగన్ధం, కిఞ్చి దుగ్గన్ధం, ఫలం కిఞ్చి
పరియోసితసఙ్కప్పోతి యథా కేచి సీలమత్తేన, కేచి విపస్సనామత్తేన, కేచి పఠమజ్ఝానేన…పే॰… కేచి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసమాపత్తియా, కేచి సోతాపన్నభావమత్తేన…పే॰… కేచి అరహత్తేన, కేచి సావకపారమీఞాణేన, కేచి పచ్చేకబోధిఞాణేన పరియోసితసఙ్కప్పా పరిపుణ్ణమనోరథా హోన్తి, న ఏవం మమ సత్థా. మమ పన సత్థా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన పరియోసితసఙ్కప్పోతి దస్సేతి.
అజ్ఝాసయం ఆదిబ్రహ్మచరియన్తి కరణత్థే పచ్చత్తవచనం, అధికాసయేన ఉత్తమనిస్సయభూతేన ఆదిబ్రహ్మచరియేన పోరాణబ్రహ్మచరియభూతేన చ అరియమగ్గేన తిణ్ణవిచికిచ్ఛో విగతకథంకథో పరియోసితసఙ్కప్పోతి అత్థో. ‘‘పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు సామం సచ్చాని అభిసమ్బుజ్ఝి, తత్థ చ సబ్బఞ్ఞుతం పత్తో, బలేసు చ వసీభావ’’న్తి హి వచనతో పరియోసితసఙ్కప్పతాపి భగవతో అరియమగ్గేనేవ నిప్ఫన్నాతి.
౨౯౭. యథరివ భగవాతి యథా భగవా, ఏవం ఏకస్మిం జమ్బుదీపతలే చతూసు దిసాసు చారికం చరమానా అహో వత చత్తారో జినా ధమ్మం దేసేయ్యున్తి పచ్చాసిసమానా వదన్తి. అథాపరే తీసు మణ్డలేసు ఏకతో విచరణభావం ఆకఙ్ఖమానా తయో సమ్మాసమ్బుద్ధాతి ఆహంసు. అపరే – ‘‘దస పారమియో నామ పూరేత్వా చతున్నం తిణ్ణం వా ఉప్పత్తి దుల్లభా, సచే పన ఏకో నిబద్ధవాసం వసన్తో ధమ్మం దేసేయ్య, ఏకో చారికం చరన్తో, ఏవమ్పి జమ్బుదీపో సోభేయ్య చేవ, బహుఞ్చ హితసుఖమధిగచ్ఛేయ్యా’’తి చిన్తేత్వా అహో వత, మారిసాతి ఆహంసు.
౨౯౮. అట్ఠానమేతం అనవకాసో యన్తి ఏత్థ ఠానం అవకాసోతి ఉభయమేతం కారణాధివచనమేవ. కారణఞ్హి తిట్ఠతి యన్తి కరణత్థే పచ్చత్తం. ఇదం వుత్తం హోతి
ఏత్థ చ –
‘‘యావతా
తావ సహస్సధా లోకో, ఏత్థ తే వత్తతే వసో’’తి. (మ॰ ని॰ ౧.౫౦౩) –
గాథాయ ఏకచక్కవాళమేవ ఏకా లోకధాతు. ‘‘సహస్సీ లోకధాతు అకమ్పిత్థా’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౧౨౬) ఆగతట్ఠానే చక్కవాళసహస్సం ఏకా లోకధాతు. ‘‘ఆకఙ్ఖమానో, ఆనన్ద, తథాగతో తిసహస్సిమహాసహస్సిలోకధాతుం సరేన విఞ్ఞాపేయ్య, ఓభాసేన చ ఫరేయ్యా’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౮౧) ఆగతట్ఠానే తిసహస్సిమహాసహస్సీ ఏకా లోకధాతు. ‘‘అయఞ్చ దససహస్సీ లోకధాతూ’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౨౦౧) ఆగతట్ఠానే దసచక్కవాళసహస్సాని ఏకా లోకధాతు. తం సన్ధాయ ఏకిస్సా లోకధాతుయాతి ఆహ. ఏత్తకఞ్హి జాతిఖేత్తం నామ. తత్రాపి ఠపేత్వా ఇమస్మిం చక్కవాళే జమ్బుదీపస్స మజ్ఝిమదేసం న అఞ్ఞత్ర బుద్ధా ఉప్పజ్జన్తి జాతిఖేత్తతో పన పరం బుద్ధానం ఉప్పత్తిట్ఠానమేవ న పఞ్ఞాయతి. యేనత్థేనాతి యేన పవారణసఙ్గహత్థేన.
సనఙ్కుమారకథావణ్ణనా
౩౦౦. వణ్ణేన చేవ యససా చాతి అలఙ్కారపరివారేన చ పుఞ్ఞసిరియా చాతి అత్థో.
౩౦౧. సాధు మహాబ్రహ్మేతి ఏత్థ సమ్పసాదనే సాధుసద్దో. సఙ్ఖాయ మోదామాతి జానిత్వా మోదామ.
గోవిన్దబ్రాహ్మణవత్థువణ్ణనా
౩౦౪. యావ దీఘరత్తం మహాపఞ్ఞోవ సో భగవాతి ఏత్తకన్తి పరిచ్ఛిన్దిత్వా న సక్కా వత్తుం, అథ ఖో యావ దీఘరత్తం అతిచిరరత్తం మహాపఞ్ఞోవ సో భగవా. నోతి కథం తుమ్హే మఞ్ఞథాతి. అథ సయమేవేతం పఞ్హం బ్యాకాతుకామో – ‘‘అనచ్ఛరియమేతం, మారిసా, యం ఇదాని పారమియో భూతపుబ్బం భోతిఆదిమాహ.
పురోహితోతి సబ్బకిచ్చాని అనుసాసనపురోహితో. గోవిన్దోతి గోవిన్దియాభిసేకేన అభిసిత్తో జోతిపాలోతి జోతనతో చ పాలనతో చ జోతిపాలో. తస్స కిర జాతదివసే సబ్బావుధాని ఉజ్జోతింసు. రాజాపి పచ్చూససమయే అత్తనో మఙ్గలావుధం పజ్జలితం దిస్వా భీతో అట్ఠాసి. గోవిన్దో పాతోవ రాజూపట్ఠానం గన్త్వా సుఖసేయ్యం పుచ్ఛి రాజా – ‘‘కుతో మే ఆచరియ, సుఖసేయ్యా’’తి వత్వా తం కారణం ఆరోచేసి. మా భాయి, మహారాజ, మయ్హం పుత్తో జాతో, తస్సానుభావేన సకలనగరే ఆవుధాని పజ్జలింసూతి. రాజా – ‘‘కిం ను ఖో మే కుమారో పచ్చత్థికో భవేయ్యా’’తి చిన్తేత్వా సుట్ఠుతరం భాయి. ‘‘కిం వితక్కేసి మహారాజా’’తి చ పుట్ఠో తమత్థం ఆరోచేసి. అథ నం గోవిన్దో ‘‘మా భాయి మహారాజ, నేసో కుమారో తుమ్హాకం దుబ్భిస్సతి, సకలజమ్బుదీపే పన తేన సమో పఞ్ఞాయ న భవిస్సతి, మమ పుత్తస్స వచనేన మహాజనస్స కఙ్ఖా ఛిజ్జిస్సతి, తుమ్హాకఞ్చ సబ్బకిచ్చాని అనుసాసిస్సతీ’’తి సమస్సాసేతి. రాజా తుట్ఠో – ‘‘కుమారస్స ఖీరమూలం హోతూ’’తి సహస్సం దత్వా ‘‘కుమారం మహల్లకకాలే మమ దస్సేథా’’తి ఆహ. కుమారో అనుపుబ్బేన వుడ్ఢిమనుప్పత్తో. జోతితత్తా పనస్స పాలనసమత్థతాయ చ జోతిపాలోత్వేవ నామం అకంసు. తేన వుత్తం – ‘‘జోతనతో చ పాలనతో చ జోతిపాలో’’తి.
సమ్మా వోస్సజ్జిత్వాతి సమ్మా వోస్సజ్జిత్వా. అయమేవ వా పాఠో. అలమత్థదసతరోతి సమత్థో పటిబలో అత్థదసో అలమత్థదసో, తం అలమత్థదసం తిరేతీతి అలమత్థదసతరో. జోతిపాలస్సేవ మాణవస్స అనుసాసనియాతి సోపి జోతిపాలంయేవ పుచ్ఛిత్వా అనుసాసతీతి దస్సేతి.
౩౦౫. భవమత్థు భవన్తం జోతిపాలన్తి భోతో జోతిపాలస్స భవో వుద్ధి విసేసాధిగమో సబ్బకల్యాణఞ్చేవ మఙ్గలఞ్చ హోతూతి అత్థో. సమ్మోదనీయం కథన్తి? ‘‘అలం, మహారాజ, మా చిన్తయి, ధువధమ్మో ఏస సబ్బసత్తాన’’న్తిఆదినా నయేన మరణప్పటిసంయుత్తం సోకవినోదనపటిసన్థారకథం పరియోసాపేత్వా. మా నో భవం జోతిపాలో అనుసాసనియా పచ్చబ్యాహాసీతి మా పటిబ్యాకాసి, ‘‘అనుసాసా’’తి వుత్తో – ‘‘నాహం అనుసాసామీ’’తి నో మా అనుసాసనియా పచ్చక్ఖాసీతి అత్థో. అభిసమ్భోసీతి సంవిదహిత్వా పట్ఠపేసి. మనుస్సా ఏవమాహంసూతి తం పితరా మహాపఞ్ఞతరం సబ్బకిచ్చాని అనుసాసన్తం సబ్బకమ్మే అభిసమ్భవన్తం దిస్వా తుట్ఠచిత్తా గోవిన్దో వత, భో, బ్రాహ్మణో, మహాగోవిన్దో వత, భో, బ్రాహ్మణోతి ఏవమాహంసు. ఇదం వుత్తం హోతి, ‘‘గోవిన్దో వత, భో, బ్రాహ్మణో అహోసి ఏతస్స పితా; అయం పన మహాగోవిన్దో వత, భో, బ్రాహ్మణో’’తి.
రజ్జసంవిభజనవణ్ణనా
౩౦౬. యేన తే ఛ ఖత్తియాతి యే తే ‘‘సహాయా’’తి వుత్తా ఛ ఖత్తియా, తే కిర రేణుస్స ఏకపితికా కనిట్ఠభాతరో, తస్మా మహాగోవిన్దో ‘‘అయం అభిసిత్తో ఏతేసం రజ్జసంవిభాగం కరేయ్య వా న వా, యంనూనాహం తే పటికచ్చేవ రేణుస్స సన్తికం పేసేత్వా పటిఞ్ఞం గణ్హాపేయ్య’’న్తి చిన్తేన్తో యేన తే ఛ ఖత్తియా తేనుపసఙ్కమి. రాజకత్తారోతి రాజకారకా అమచ్చా.
౩౦౭. మదనీయా కామాతి మదకరా పమాదకరా కామా. గచ్ఛన్తే గచ్ఛన్తే కాలే ఏస అనుస్సరితుమ్పి న సక్కుణేయ్య, తస్మా ఆయన్తు భోన్తో ఆగచ్ఛన్తూతి అత్థో.
౩౦౮. సరామహం భోతి తదా కిర మనుస్సానం సచ్చవాదికాలో హోతి, తస్మా ‘‘కదా మయా వుత్తం, కేన దిట్ఠం, కేన సుత’’న్తి అభూతం అవత్వా ‘‘సరామహం భో’’తి ఆహ. సమ్మోదనీయం కథన్తి కిం మహారాజ దేవత్తం గతే రఞ్ఞే మా చిన్తయిత్థ, ధువధమ్మో ఏస సబ్బసత్తానం, ఏవంభావినో సఙ్ఖారాతి ఏవరూపం పటిసన్థారకథం. సబ్బాని సకటముఖాని పట్ఠపేసీతి సబ్బాని ఛ
‘‘దన్తపురం కలిఙ్గానం, అస్సకానఞ్చ పోతనం;
మాహిస్సతి అవన్తీనం, సోవీరానఞ్చ రోదుకం.
మిథిలా చ విదేహానం, చమ్పా అఙ్గేసు మాపితా;
బారాణసీ చ కాసీనం, ఏతే గోవిన్దమాపితా’’తి. –
ఏతాని
‘‘సత్తభూ బ్రహ్మదత్తో చ, వేస్సభూ భరతో సహ;
రేణు ద్వే చ ధతరట్ఠా, తదాసుం సత్త భారధా’’తి. –
ఇమాని తేసం సత్తన్నమ్పి నామాని. తేసు హి ఏకో సత్తభూ నామ అహోసి, ఏకో బ్రహ్మదత్తో నామ, ఏకో వేస్సభూ నామ, ఏకో తేనేవ సహ భరతో నామ, ఏకో రేణు నామ, ద్వే పన ధతరట్ఠాతి ఇమే సత్త జమ్బుదీపతలే భారధా మహారాజానో అహేసున్తి.
పఠమభాణవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
కిత్తిసద్దఅబ్భుగ్గమనవణ్ణనా
౩౧౧. ఉపసఙ్కమింసూతి
సత్త చ బ్రాహ్మణమహాసాలేతి ‘‘అహం సబ్బట్ఠానేసు సమ్ముఖో భవేయ్యం వా న వా, యత్థాహం సమ్ముఖో న భవిస్సామి, తత్థేవ తే కత్తబ్బం కరిస్సన్తీ’’తి సత్త నహాతకా. వతచరియపరియోసానే వా నహాతా, తతో పట్ఠాయ బ్రాహ్మణేహి సద్ధిం న ఖాదన్తి న పివన్తీతి నహాతకా.
౩౧౨. అబ్భుగ్గచ్ఛీతి న ఖో పనాహన్తి మహాపురిసో కిర – ‘‘అయం మయ్హం అభూతో వణ్ణో ఉప్పన్నో, వణ్ణుప్పత్తి ఖో పన న భారియా, ఉప్పన్నస్స వణ్ణస్స రక్ఖనమేవ భారియం, అయఞ్చ మే అచిన్తేత్వా అమన్తేత్వా కరోన్తస్సేవ వణ్ణో ఉప్పన్నోవ, చిన్తేత్వా మన్తేత్వా కరోన్తస్స పన విత్థారికతరో భవిస్సతీ’’తి బ్రహ్మదస్సనే ఉపాయం పరియేసన్తో తం దిస్వా సుతం ఖో పన మేతన్తిఆదిఅత్థం పరివితక్కేసి.
౩౧౩. యేన రేణు రాజా తేనుపసఙ్కమీతి ఏవం మే అన్తరా దట్ఠుకామో వా సల్లపితుకామో వా న భవిస్సతి, యతో ఛిన్నపలిబోధో సుఖం విహరిస్సామీతి పలిబోధుపచ్ఛేదనత్థం ఉపసఙ్కమి, ఏస నయో సబ్బత్థ.
౩౧౬. సాదిసియోతి సమవణ్ణా సమజాతికా.
౩౧౭. నవం సన్ధాగారం కారేత్వాతి రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానచఙ్కమనసమ్పన్నం వస్సికే చత్తారో మాసే వసనక్ఖమం బహి నళపరిక్ఖిత్తం విచిత్తం ఆవసథం కారేత్వా. కరుణం ఝానం ఝాయీతి కరుణాయ తికచతుక్కజ్ఝానం ఝాయి, కరుణాముఖేన పనేత్థ అవసేసాపి తయో బ్రహ్మవిహారా గహితావ. ఉక్కణ్ఠనా పరితస్సనాతి ఝానభూమియం ఠితస్స అనభిరతిఉక్కణ్ఠనా వా భయపరితస్సనా వా నత్థి, బ్రహ్మునో పన ఆగమనపత్థనా ఆగమనతణ్హా అహూతి అత్థో.
బ్రహ్మునాసాకచ్ఛావణ్ణనా
౩౧౮. భయన్తి చిత్తుత్రాసభయమేవ. అజానన్తాతి అజానమానా. కథం జానేము తం మయన్తి (దీ॰ ని॰ ౨.౧౭౯) మయం కిన్తి తం జానామ, అయం కత్థవాసికో, కిన్నామో, కిం గోత్తోతిఆదీనం ఆకారానం కేన ఆకారేన తం ధారయామాతి అత్థో.
మం వే కుమారం జానన్తీతి మం ‘‘కుమారో’’తి ‘‘దహరో’’తి జానన్తి. బ్రహ్మలోకేతి సేట్ఠలోకే. సనన్తనన్తి చిరతనం పోరాణకం ఏవం గోవిన్ద జానాహీతి గోవిన్ద పణ్డిత, త్వం ఏవం జానాహి, ఏవం మం ధారేహి.
‘‘ఆసనం
అగ్ఘే భవన్తం పుచ్ఛామ, అగ్ఘం కురుతు నో భవ’’న్తి. –
ఏత్థ అగ్ఘన్తి అతిథినో ఉపనామేతబ్బం వుచ్చతి. తేనేవ ఇదమాసనం పఞ్ఞత్తం, ఏత్థ నిసీదథ, ఇదం ఉదకం పరిసుద్ధం, ఇతో పానీయం పివథ, పాదే ధోవథ, ఇదం పజ్జం పాదానం హితత్థాయ అభిసఙ్ఖతం తేలం, ఇతో పాదే మక్ఖేథ, ఇదం మధుసాకన్తి. బోధిసత్తస్స బ్రహ్మచరియం న అఞ్ఞేసం బ్రహ్మచరియసదిసం హోతి, న సో ‘‘ఇదం స్వే, ఇదం తతియదివసే భవిస్సతీ’’తి సన్నిధిం అగ్ఘే భవన్తం పుచ్ఛామ. ఏవం పుచ్ఛన్తానఞ్చ అగ్ఘం కురుతు నో భవం, పటిగ్గణ్హాతు నో భవం ఇదమగ్ఘన్తి వుత్తం హోతి. కిం పనేస – ‘‘ఇతో ఏకమ్పి బ్రహ్మా న భుఞ్జతీ’’తి ఇదం న జానాతీతి. నో న జానాతి, జానన్తోపి అత్తనో సన్తికే ఆగతో అతిథి పుచ్ఛితబ్బోతి వత్తసీసేన పుచ్ఛతి.
అథ ఖో బ్రహ్మా – ‘‘కిం ను ఖో పణ్డితో మమ పరిభోగకరణాభావం ఞత్వా పుచ్ఛతి, ఉదాహు కోహఞ్ఞే ఠత్వా పుచ్ఛతీ’’తి సమన్నాహరన్తో ‘‘వత్తసీసే ఠితో పుచ్ఛతీ’’తి ఞత్వా పటిగ్గణ్హితుం దాని మే వట్టతీతి పటిగ్గణ్హామ తే అగ్ఘం, యం త్వం గోవిన్ద భాససీతి ఆహ. యం త్వం గోవిన్ద భాససి – ‘‘ఇదమాసనం పఞ్ఞత్తం, ఏత్థ నిసీదథా’’తిఆది, తత్ర తే మయం ఆసనే నిసిన్నా నామ హోమ, పానీయం పీతా నామ హోమ, పాదాపి మే ధోతా నామ హోన్తు, తేలేనపి మక్ఖితా నామ హోన్తు, ఉదకసాకమ్పి పరిభుత్తం నామ హోతు, తయా దిన్నం అధివాసితకాలతో పట్ఠాయ యం యం త్వం భాససి, తం తం మయా పటిగ్గహితమేవ హోతి. తేన వుత్తం – ‘‘పటిగ్గణ్హామ తే అగ్ఘం, యం త్వం గోవిన్ద భాససీ’’తి. ఏవం పన అగ్ఘం పటిగ్గణ్హిత్వా పఞ్హస్స ఓకాసం కరోన్తో దిట్ఠధమ్మహితత్థాయాతిఆదిమాహ.
కఙ్ఖీ అకఙ్ఖిం పరవేదియేసూతి అహం సవిచికిచ్ఛో భవన్తం పరేన సయం అభిసఙ్ఖతత్తా పరస్స పాకటేసు పరవేదియేసు పఞ్హేసు నిబ్బిచికిచ్ఛం.
హిత్వా మమత్తన్తి ఇదం మమ, ఇదం మమాతి ఉపకరణతణ్హం చజిత్వా. మనుజేసూతి సత్తేసు, మనుజేసు యో కోచి మనుజో మమత్తం హిత్వాతి అత్థో. ఏకోదిభూతోతి ఏకీభూతో, ఏకో తిట్ఠన్తో ఏకో నిసీదన్తోతి. వచనత్థో పనేత్థ ఏకో ఉదేతి పవత్తతీతి ఏకోది, తాదిసో భూతోతి ఏకోదిభూతో కరుణేధిముత్తోతి కరుణాఝానే అధిముత్తో, తం ఝానం నిబ్బత్తేత్వాతి అత్థో. నిరామగన్ధోతి విస్సగన్ధవిరహితో. ఏత్థ ఠితోతి ఏతేసు ధమ్మేసు ఠితో. ఏత్థ చ సిక్ఖమానోతి
౩౨౦. తత్థ ఏతే అవిద్వాతి ఏతే ఆమగన్ధే అహం అవిద్వా, న జానామీతి అత్థో. ఇధ బ్రూహి ధీరాతి తే మే త్వం ఇధ ధీర పణ్డిత, బ్రూహి, వద. కేనావటా వాతి పజా కురుతూతి కతమేన కిలేసావరణేన ఆవరితా పజా పూతికా వాయతి. ఆపాయికాతి అపాయూపగా. నివుతబ్రహ్మలోకాతి నివుతో పిహితో బ్రహ్మలోకో అస్సాతి నివుతబ్రహ్మలోకో. కతమేన కిలేసేన పజాయ బ్రహ్మలోకూపగో మగ్గో నివుతో పిహితో పటిచ్ఛన్నోతి పుచ్ఛతి.
కోధో మోసవజ్జం నికతి చ దుబ్భోతి కుజ్ఝనలక్ఖణో కోధో చ, పరవిసంవాదనలక్ఖణో ముసావాదో చ, సదిసం దస్సేత్వా వఞ్చనలక్ఖణా నికతి చ, మిత్తదుబ్భనలక్ఖణో దుబ్భో చ. కదరియతా అతిమానో ఉసూయాతి థద్ధమచ్ఛరియలక్ఖణా కదరియతా చ, అతిక్కమిత్వా మఞ్ఞనలక్ఖణో అతిమానో చ, పరసమ్పత్తిఖీయనలక్ఖణా ఉసూయా చ. ఇచ్ఛా వివిచ్ఛా పరహేఠనా చాతి తణ్హాలక్ఖణా ఇచ్ఛా చ, మచ్ఛరియలక్ఖణా వివిచ్ఛా చ, విహింసాలక్ఖణా పరహేఠనా చ. లోభో చ దోసో చ మదో చ మోహోతి యత్థ కత్థచి లుబ్భనలక్ఖణో లోభో చ, దుస్సనలక్ఖణో దోసో చ, మజ్జనలక్ఖణో మదో చ, ముయ్హనలక్ఖణో మోహో చ. ఏతేసు యుత్తా అనిరామగన్ధాతి ఏతేసు చుద్దససు కిలేసేసు యుత్తా పజా నిరామగన్ధా న హోతి, ఆమగన్ధా సకుణపగన్ధా ఆపాయికా నివుతబ్రహ్మలోకాతి ఏసా పన ఆపాయికా చేవ హోతి, పటిచ్ఛన్నబ్రహ్మలోకమగ్గా చాతి. ఇదం పన సుత్తం కథేన్తేన ఆమగన్ధసుత్తేన దీపేత్వా కథేతబ్బం, ఆమగన్ధసుత్తమ్పి ఇమినా దీపేత్వా కథేతబ్బం.
తే న సునిమ్మదయాతి తే ఆమగన్ధా సునిమ్మదయా సుఖేన నిమ్మదేతబ్బా పహాతబ్బా న హోన్తి, దుప్పజహా దుజ్జయాతి అత్థో. యస్స దాని భవం గోవిన్దో కాలం మఞ్ఞతీతి ‘‘యస్సా పబ్బజ్జాయ భవం గోవిన్దో కాలం మఞ్ఞతి, అయమేవ హోతు, ఏవం సతి మయ్హమ్పి తవ సన్తికే ఆగమనం స్వాగమనం భవిస్సతి, కథితధమ్మకథా సుకథితా భవిస్సతి, త్వం తాత సకలజమ్బుదీపే
రేణురాజఆమన్తనావణ్ణనా
౩౨౧. మహాపురిసోపి
తత్థ త్వం పజానస్సు రజ్జేనాతి తవ రజ్జేన త్వమేవ జానాహి. నాహం పోరోహిచ్చే రమేతి అహం పురోహితభావే న రమామి, ఉక్కణ్ఠితోస్మి, అఞ్ఞం అనుసాసకం జానాహి, నాహం పోరోహిచ్చే రమేతి.
అథ రాజా – ‘‘ధువం చత్తారో మాసే పటిసల్లీనస్స బ్రాహ్మణస్స గేహే భోగా మన్దా జాతా’’తి చిన్తేత్వా ధనేన నిమన్తేన్తో – ‘‘సచే తే ఊనం కామేహి. అహం పరిపూరయామి తే’’తి వత్వా పున – ‘‘కిన్ను ఖో ఏస ఏకకో విహరన్తో కేనచి విహింసితో భవేయ్యా’’తి చిన్తేత్వా,
‘‘యో తం హింసతి వారేమి, భూమిసేనాపతి అహం;
తువం పితా అహం పుత్తో, మా నో గోవిన్ద పాజహీ’’తి. –
ఆహ భూమిసేనాపతి అహన్తి అథ వా అహం పథవియా సామీ, స్వాహం ఇమం రజ్జం తుమ్హేయేవ పటిచ్ఛాపేస్సామి. తువం పితా అహం పుత్తోతి త్వం పితిట్ఠానే ఠస్ససి, అహం పుత్తట్ఠానే. సో త్వం మమ మనం హరిత్వా అత్తనోయేవ మనం గోవిన్ద, పాజేహి; యథా ఇచ్ఛసి తథా పవత్తస్సు. అహం పన తవ మనంయేవ అనువత్తన్తో తయా దిన్నపిణ్డం పరిభుఞ్జన్తో తం అసిచమ్మహత్థో వా ఉపట్ఠహిస్సామి, రథం వా తే పాజేస్సామి. ‘‘మా నో గోవిన్ద, పజహీ’’తి వా పాఠో
‘‘న
అమనుస్సవచో సుత్వా, తస్మాహం న గహే రమే’’తి. –
ఆహ. తత్థ న మత్థీతి న మే అత్థి. గహేతి గేహే. అథ నం రాజా పుచ్ఛి –
‘‘అమనుస్సో కథం వణ్ణో, కిం తే అత్థం అభాసథ;
యఞ్చ సుత్వా జహాసి నో, గేహే అమ్హే చ కేవలీ’’తి.
తత్థ జహాసి నో, గేహే అమ్హే చ కేవలీతి బ్రాహ్మణస్స సమ్పత్తిభరితే గేహే సఙ్గహవసేన అత్తనో గేహే కరోన్తో యం సుత్వా అమ్హాకం గేహే చ అమ్హే చ కేవలీ సబ్బే అపరిసేసే జమ్బుదీపవాసినో జహాసీతి వదతి.
అథస్స ఆచిక్ఖన్తో మహాపురిసో ఉపవుత్థస్స మే పుబ్బేతిఆదిమాహ. తత్థ ఉపవుత్థస్సాతి చత్తారో మాసే ఏకీభావం ఉపగన్త్వా వుత్థస్స. యిట్ఠకామస్స మే సతోతి యజితుకామస్స మే అగ్గి పజ్జలితో ఆసి, కుసపత్తపరిత్థతోతి కుసపత్తేహి పరిత్థతో సప్పిదధిమధుఆదీని పక్ఖిపిత్వా అగ్గి జలయితుమారద్ధో ఆసి, ఏవం అగ్గిం జాలేత్వా ‘‘మహాజనస్స దానం దస్సామీ’’తి ఏవం చిన్తేత్వా ఠితస్స మమాతి అయమేత్థ అత్థో.
సనన్తనోతి సనఙ్కుమారో బ్రహ్మా. తతో రాజా సయమ్పి పబ్బజితుకామో హుత్వా సద్దహామీతిఆదిమాహ. తత్థ కథం వత్తేథ అఞ్ఞథాతి కథం తుమ్హే అఞ్ఞథా వత్తిస్సథ. తే తం అనువత్తిస్సామాతి తే మయమ్పి తుమ్హేయేవ అనువత్తిస్సామ, అనుపబ్బజిస్సామాతి అత్థో. ‘‘అనువజిస్సామా’’తిపి పాఠో, తస్స అనుగచ్ఛిస్సామాతి అత్థో. అకాచోతి నిక్కాచో అకక్కసో. గోవిన్దస్సానుసాసనేతి తవ గోవిన్దస్స సాసనే. భవన్తం గోవిన్దమేవ సత్థారం కరిత్వా చరిస్సామాతి వదతి.
ఛ ఖత్తియఆమన్తనావణ్ణనా
౩౨౨. యేన తే ఛ ఖత్తియా తేనుపసఙ్కమీతి రేణుం రాజానం ‘‘సాధు మహారాజ రజ్జం నామ మాతరం పితరం భాతిభగినీఆదయోపి మారేత్వా గణ్హన్తేసు సత్తేసు ఏవం మహన్తం రజ్జసిరిం పహాయ పబ్బజితుకామేన ఉళారం మహారాజేన కత’’న్తి ఉపత్థమ్భేత్వా దళ్హతరమస్స ఉస్సాహం కత్వా ఉపసఙ్కమి ఏవం సమచిన్తేసున్తి రఞ్ఞో చిన్తితనయేనేవ కదాచి బ్రాహ్మణస్స భోగా పరిహీనా భవేయ్యున్తి మఞ్ఞమానా సమచిన్తేసుం. ధనేన సిక్ఖేయ్యామాతి ఉపలాపేయ్యామ సఙ్గణ్హేయ్యామ. తావతకం ఆహరీయతన్తి తావతకం ఆహరాపియతు గణ్హియతు, యత్తకం ఇచ్ఛథ, తత్తకం గణ్హథాతి వుత్తం హోతి. భవన్తానంయేవ వాహసాతి భవన్తే పచ్చయం కత్వా, తుమ్హేహి దిన్నత్తాయేవ పహూతం సాపతేయ్యం జాతం.
౩౨౩. సచే జహథ కామానీతి సచే వత్థుకామే చ కిలేసకామే చ పరిచ్చజథ. యత్థ సత్తో పుథుజ్జనోతి యేసు కామేసు పుథుజ్జనో సత్తో లగ్గో లగ్గితో. ఆరమ్భవ్హో దళ్హా హోథాతి ఏవం సన్తే వీరియం ఆరభథ, అసిథిలపరక్కమతం అధిట్ఠాయ దళ్హా భవథ. ఖన్తీబలసమాహితాతి ఖన్తిబలేన సమన్నాగతా భవథాతి రాజూనం ఉస్సాహం జనేతి.
ఏస మగ్గో ఉజుమగ్గోతి ఏస కరుణాఝానమగ్గో ఉజుమగ్గో నామ. ఏస మగ్గో అనుత్తరోతి ఏసేవ సద్ధమ్మో సబ్భి రక్ఖితోతి ఏసో ఏవ చ బుద్ధపచ్చేకబుద్ధసావకేహి సబ్భిరక్ఖితధమ్మో నామ. ఇతి కరుణాఝానస్స వణ్ణభణనేనాపి తేసం అనివత్తనత్థాయ దళ్హీకమ్మమేవ కరోతి.
కో ను ఖో పన భో జానాతి జీవితానన్తి భో జీవితం నామ ఉదకపుప్ఫుళూపమం తిణగ్గే ఉస్సావబిన్దూపమం తఙ్ఖణవిద్ధంసనధమ్మం, తస్స కో గతిం జానాతి, కిస్మిం ఖణే భిజ్జిస్సతి? గమనీయో సమ్పరాయోతి పరలోకో పన అవస్సం గన్తబ్బోవ, తత్థ పణ్డితేన కులపుత్తేన మన్తాయం బోద్ధబ్బం. మన్తా వుచ్చతి పఞ్ఞా, తాయ మన్తేతబ్బం బుజ్ఝితబ్బం, ఉపపరిక్ఖితబ్బఞ్చ జానితబ్బఞ్చాతి అత్థో. కరణత్థే వా భుమ్మం. మన్తాయం బోద్ధబ్బన్తి మన్తాయ బుజ్ఝితబ్బం, ఞాణేన జానితబ్బన్తి అత్థో. కిం బుజ్ఝితబ్బం? జీవితస్స దుజ్జానతా, సమ్పరాయస్స కత్తబ్బం కుసలం చరితబ్బం బ్రహ్మచరియం. కస్మా? యస్మా నత్థి జాతస్స అమరణం.
బ్రాహ్మణమహాసాలాదీనం ఆమన్తనావణ్ణనా
౩౨౪. అప్పేసక్ఖా చ అప్పలాభా చాతి భో పబ్బజ్జా నామ అప్పయసా చేవ, పబ్బజితకాలతో పట్ఠాయ హి రజ్జం పహాయ పబ్బజితం విహేఠేత్వా విహేఠేత్వా లామకం అనాథం కత్వావ కథేన్తి. అప్పలాభా చ, సకలగామం చరిత్వాపి అజ్ఝోహరణీయం దుల్లభమేవ. ఇదం పన బ్రహ్మఞ్ఞం మహేసక్ఖఞ్చ మహాయసత్తా, మహాలాభఞ్చ లాభసక్కారసమ్పన్నత్తా. భవఞ్హి ఏతరహి సకలజమ్బుదీపే అగ్గపురోహితో సబ్బత్థ అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గభత్తం అగ్గగన్ధం అగ్గమాలం లభతీతి.
రాజావ రఞ్ఞన్తి అహఞ్హి భో ఏతరహి పకతిరఞ్ఞం మజ్ఝే చక్కవత్తిరాజా వియ. బ్రహ్మావ బ్రహ్మానన్తి పకతిబ్రహ్మానం మజ్ఝే మహాబ్రహ్మసదిసో. దేవతావ గహపతికానన్తి అవసేసగహపతికానం పనమ్హి సక్కదేవరాజసదిసో.
భరియానం ఆమన్తనావణ్ణనా
౩౨౫. చత్తారీసా భరియా సాదిసియోతి సాదిసియోవ చత్తారీసా భరియా, అఞ్ఞా పనస్స తీసు వయేసు నాటకిత్థియో బహుకాయేవ.
మహాగోవిన్దపబ్బజ్జావణ్ణనా
౩౨౬. చారికం చరతీతి గామనిగమపటిపాటియా చారికం చరతి, గతగతట్ఠానే బుద్ధకోలాహలం వియ హోతి. మనుస్సా ‘‘మహాగోవిన్దపణ్డితో కిర ఆగచ్ఛతీ’’తి సుత్వా పురేతరమేవ మణ్డపం కారేత్వా మగ్గం అలఙ్కరిత్వా పచ్చుగ్గన్త్వా గణ్హిత్వా ఏన్తి, మహాలాభసక్కారో మహోఘో వియ అజ్ఝోత్థరన్తో ఉప్పజ్జి. సత్తపురోహితస్సాతి సత్తన్నం రాజూనం పురోహితస్స. ఇతి యథా ఏతరహి ఏవరూపేసు వా ఠానేసు కిస్మిఞ్చిదేవ దుక్ఖే ఉప్పన్నే ‘‘నమో బుద్ధస్సా’’తి వదన్తి, ఏవం తదా ‘‘నమత్థు మహాగోవిన్దస్స బ్రాహ్మణస్స, నమత్థు సత్తపురోహితస్సా’’తి వదన్తి.
౩౨౭. మేత్తాసహగతేనాతిఆదినా సావకానఞ్చ బ్రహ్మలోకసహబ్యతాయ మగ్గం దేసేసీతి బ్రహ్మలోకే బ్రహ్మునా సహభావాయ మగ్గం కథేసి.
౩౨౮. సబ్బేనసబ్బన్తి యే అట్ఠ చ సమాపత్తియో పఞ్చ చ అభిఞ్ఞాయో నిబ్బత్తేసుం. యే న సబ్బేన సబ్బం సాసనం ఆజానింసూతి యే అట్ఠసు సమాపత్తీసు ఏకసమాపత్తిమ్పి న జానింసు, న సక్ఖింసు నిబ్బత్తేతుం. అమోఘాతి సవిపాకా. అవఞ్ఝాతి న వఞ్ఝా. సబ్బనిహీనం పసవన్తి గన్ధబ్బకాయం సఫలాతి అవసేసదేవలోకూపపత్తీహి సాత్థా. సఉద్రయాతి బ్రహ్మలోకూపపత్తియా సవుడ్ఢి.
౩౨౯. సరామహన్తి సరామి అహం పఞ్చసిఖ, ఇమినా కిర పదేన అయం సుత్తన్తో బుద్ధభాసితో నామ జాతో. న నిబ్బిదాయాతి న వట్టే నిబ్బిన్దనత్థాయ. న విరాగాయాతి న వట్టే విరాగత్థాయ. న నిరోధాయాతి న వట్టస్స నిరోధత్థాయ. న ఉపసమాయాతి న వట్టస్స ఉపసమనత్థాయ. న అభిఞ్ఞాయాతి న వట్టం అభిజాననత్థాయ. న సమ్బోధాయాతి న కిలేసనిద్దావిగమేన వట్టతో పబుజ్ఝనత్థాయ. న నిబ్బానాయాతి న అమతనిబ్బానత్థాయ.
ఏకన్తనిబ్బిదాయాతి ఏకన్తమేవ వట్టే నిబ్బిన్దనత్థాయ. ఏత్థ పన నిబ్బిదాయాతి విపస్సనా. విరాగాయాతి మగ్గో. నిరోధాయ ఉపసమాయాతి నిబ్బానం. అభిఞ్ఞాయ సమ్బోధాయాతి మగ్గో. నిబ్బానాయాతి నిబ్బానమేవ. ఏవం ఏకస్మిం ఠానే విపస్సనా, తీసు మగ్గో, తీసు నిబ్బానం వుత్తన్తి ఏవం వవత్థానకథా వేదితబ్బా. పరియాయేన పన సబ్బానిపేతాని సమ్మాదిట్ఠిఆదీసు యం వత్తబ్బం, తం విసుద్ధిమగ్గే సచ్చవణ్ణనాయం వుత్తమేవ.
౩౩౦. యే న సబ్బేనసబ్బన్తి యే చత్తారోపి అరియమగ్గే పరిపూరేతుం న జానన్తి, తీణి వా ద్వే వా ఏకం వా నిబ్బత్తేన్తి. సబ్బేసంయేవ ఇమేసం కులపుత్తానన్తి బ్రహ్మచరియచిణ్ణకులపుత్తానం. అమోఘా…పే॰… సఫలా సఉద్రయాతి అరహత్తనికూటేన దేసనం నిట్ఠాపేసి.
భగవన్తం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వాతి (దీ॰ ని॰ ౨.౧౮౮) భగవతో ధమ్మదేసనం చిత్తేన సమ్పటిచ్ఛన్తో అభినన్దిత్వా వాచాయ పసంసమానో అనుమోదిత్వా మహన్తం అఞ్జలిం సిరస్మిం పతిట్ఠపేత్వా పసన్నలాఖారసే నిముజ్జమానో వియ దసబలస్స ఛబ్బణ్ణరస్మిజాలన్తరం పవిసిత్వా చతూసు ఠానేసు వన్దిత్వా తిక్ఖత్తుం పదక్ఖిణం కత్వా భగవన్తం అభిత్థవన్తో అభిత్థవన్తో సత్థు పురతో అన్తరధాయిత్వా అత్తనో దేవలోకమేవ అగమాసీతి.
ఇతి సుమఙ్గలవిలాసినియా దీఘనికాయట్ఠకథాయం
మహాగోవిన్దసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.