౪. మహాయమకవగ్గో
౧. చూళగోసిఙ్గసుత్తవణ్ణనా
౩౨౫. ఏవం మే సుతన్తి చూళగోసిఙ్గసుత్తం. తత్థ నాతికే విహరతీతి నాతికా నామ ఏకం తళాకం నిస్సాయ ద్విన్నం చూళపితిమహాపితిపుత్తానం ద్వే గామా, తేసు ఏకస్మిం గామే. గిఞ్జకావసథేతి ఇట్ఠకామయే ఆవసథే. ఏకస్మిం కిర సమయే భగవా మహాజనసఙ్గహం కరోన్తో వజ్జిరట్ఠే చారికం చరమానో నాతికం అనుప్పత్తో. నాతికవాసినో మనుస్సా భగవతో మహాదానం దత్వా ధమ్మకథం సుత్వా పసన్నహదయా, ‘‘సత్థు వసనట్ఠానం కరిస్సామా’’తి మన్తేత్వా ఇట్ఠకాహేవ భిత్తిసోపానత్థమ్భే వాళరూపాదీని దస్సేన్తో పాసాదం కత్వా సుధాయ లిమ్పిత్వా మాలాకమ్మలతాకమ్మాదీని నిట్ఠాపేత్వా భుమ్మత్థరణమఞ్చపీఠాదీని పఞ్ఞపేత్వా సత్థు నియ్యాతేసుం. అపరాపరం పనేత్థ మనుస్సా భిక్ఖుసఙ్ఘస్స రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానమణ్డపచఙ్కమాదీని కారయింసు. ఇతి సో విహారో మహా అహోసి. తం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘గిఞ్జకావసథే’’తి.
గోసిఙ్గసాలవనదాయేతి తత్థ ఏకస్స జేట్ఠకరుక్ఖస్స ఖన్ధతో గోసిఙ్గసణ్ఠానం హుత్వా విటపం ఉట్ఠహి, తం రుక్ఖం ఉపాదాయ సబ్బమ్పి తం వనం గోసిఙ్గసాలవనన్తి సఙ్ఖం గతం. దాయోతి అవిసేసేన అరఞ్ఞస్సేతం నామం. తస్మా గోసిఙ్గసాలవనదాయేతి గోసిఙ్గసాలవనఅరఞ్ఞేతి అత్థో. విహరన్తీతి సామగ్గిరసం అనుభవమానా విహరన్తి. ఇమేసఞ్హి కులపుత్తానం ఉపరిపణ్ణాసకే పుథుజ్జనకాలో కథితో, ఇధ ఖీణాసవకాలో. తదా హి తే లద్ధస్సాదా లద్ధపతిట్ఠా అధిగతపటిసమ్భిదా ఖీణాసవా హుత్వా సామగ్గిరసం అనుభవమానా తత్థ విహరింసు. తం సన్ధాయేతం వుత్తం.
యేన గోసిఙ్గసాలవనదాయో తేనుపసఙ్కమీతి ధమ్మసేనాపతిమహామోగ్గల్లానత్థేరేసు వా అసీతిమహాసావకేసు
దాయపాలోతి అరఞ్ఞపాలో. సో తం అరఞ్ఞం యథా ఇచ్ఛితిచ్ఛితప్పదేసేన మనుస్సా పవిసిత్వా తత్థ పుప్ఫం వా ఫలం వా నియ్యాసం వా దబ్బసమ్భారం వా న హరన్తి, ఏవం వతియా పరిక్ఖిత్తస్స తస్స అరఞ్ఞస్స యోజితే ద్వారే నిసీదిత్వా తం అరఞ్ఞం రక్ఖతి, పాలేతి. తస్మా ‘‘దాయపాలో’’తి వుత్తో. అత్తకామరూపాతి అత్తనో హితం కామయమానసభావా హుత్వా విహరన్తి. యో హి ఇమస్మిం సాసనే పబ్బజిత్వాపి వేజ్జకమ్మదూతకమ్మపహిణగమనాదీనం వసేన ఏకవీసతిఅనేసనాహి జీవికం కప్పేతి, అయం న అత్తకామరూపో నామ. యో పన ఇమస్మిం సాసనే పబ్బజిత్వా ఏకవీసతిఅనేసనం పహాయ చతుపారిసుద్ధిసీలే పతిట్ఠాయ బుద్ధవచనం ఉగ్గణ్హిత్వా సప్పాయధుతఙ్గం అధిట్ఠాయ అట్ఠతింసాయ ఆరమ్మణేసు చిత్తరుచియం కమ్మట్ఠానం గహేత్వా గామన్తం పహాయ అరఞ్ఞం పవిసిత్వా సమాపత్తియో నిబ్బత్తేత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కురుమానో విహరతి, అయం అత్తకామో నామ. తేపి తయో కులపుత్తా ఏవరూపా అహేసుం. తేన వుత్తం – ‘‘అత్తకామరూపా విహరన్తీ’’తి.
మా తేసం అఫాసుమకాసీతి తేసం మా అఫాసుకం అకాసీతి భగవన్తం వారేసి. ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘ఇమే కులపుత్తా
కిం పనేస జానన్తో వారేసి, అజానన్తోతి? అజానన్తో. కిఞ్చాపి హి తథాగతస్స పటిసన్ధిగ్గహణతో పట్ఠాయ దససహస్సచక్కవాళకమ్పనాదీని పాటిహారియాని పవత్తింసు, అరఞ్ఞవాసినో పన దుబ్బలమనుస్సా సకమ్మప్పసుతా తాని సల్లక్ఖేతుం న సక్కోన్తి. సమ్మాసమ్బుద్ధో చ నామ యదా అనేకభిక్ఖుసహస్సపరివారో బ్యామప్పభాయ అసీతిఅనుబ్యఞ్జనేహి ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణసిరియా చ బుద్ధానుభావం దస్సేన్తో విచరతి, తదా కో ఏసోతి అపుచ్ఛిత్వావ జానితబ్బో హోతి. తదా పన భగవా సబ్బమ్పి తం బుద్ధానుభావం చీవరగబ్భేన పటిచ్ఛాదేత్వా వలాహకగబ్భేన పటిచ్ఛన్నో పుణ్ణచన్దో వియ సయమేవ పత్తచీవరమాదాయ అఞ్ఞాతకవేసేన అగమాసి. ఇతి నం అజానన్తోవ దాయపాలో నివారేసి.
ఏతదవోచాతి థేరో కిర మా సమణాతి దాయపాలస్స కథం సుత్వావ చిన్తేసి – ‘‘మయం తయో జనా ఇధ విహరామ, అఞ్ఞే పబ్బజితా నామ నత్థి, అయఞ్చ దాయపాలో పబ్బజితేన వియ సద్ధిం కథేతి, కో ను ఖో భవిస్సతీ’’తి దివాట్ఠానతో వుట్ఠాయ ద్వారే ఠత్వా మగ్గం ఓలోకేన్తో భగవన్తం అద్దస. భగవాపి థేరస్స సహ దస్సనేనేవ సరీరోభాసం ముఞ్చి, అసీతిఅనుబ్యఞ్జనవిరాజితా బ్యామప్పభా పసారితసువణ్ణపటో వియ విరోచిత్థ. థేరో, ‘‘అయం దాయపాలో ఫణకతం ఆసివిసం
తేనుపసఙ్కమీతి అభిక్కమథాతి ఇతో ఆగచ్ఛథ. పాదే పక్ఖాలేసీతి వికసితపదుమసన్నిభేహి జాలహత్థేహి మణివణ్ణం ఉదకం గహేత్వా సువణ్ణవణ్ణేసు పిట్ఠిపాదేసు ఉదకమభిసిఞ్చిత్వా పాదేన పాదం ఘంసన్తో పక్ఖాలేసి. బుద్ధానం కాయే రజోజల్లం నామ న ఉపలిమ్పతి, కస్మా పక్ఖాలేసీతి? సరీరస్స ఉతుగ్గహణత్థం, తేసఞ్చ చిత్తసమ్పహంసనత్థం. అమ్హేహి అభిహటేన ఉదకేన భగవా పాదే పక్ఖాలేసి, పరిభోగం అకాసీతి తేసం భిక్ఖూనం బలవసోమనస్సవసేన చిత్తం పీణితం హోతి, తస్మా పక్ఖాలేసి. ఆయస్మన్తం అనురుద్ధం భగవా ఏతదవోచాతి సో కిర తేసం వుడ్ఢతరో.
౩౨౬. తస్స సఙ్గహే కతే సేసానం కతోవ హోతీతి థేరఞ్ఞేవ ఏతం కచ్చి వో అనురుద్ధాతిఆదివచనం అవోచ. తత్థ కచ్చీతి పుచ్ఛనత్థే నిపాతో. వోతి సామివచనం. ఇదం వుత్తం హోతి – కచ్చి అనురుద్ధా తుమ్హాకం ఖమనీయం, ఇరియాపథో వో ఖమతి? కచ్చి యాపనీయం, కచ్చి వో జీవితం యాపేతి ఘటియతి? కచ్చి పిణ్డకేన న కిలమథ, కచ్చి తుమ్హాకం సులభపిణ్డం, సమ్పత్తే వో దిస్వా మనుస్సా ఉళుఙ్కయాగుం వా కటచ్ఛుభిక్ఖం వా దాతబ్బం మఞ్ఞన్తీతి భిక్ఖాచారవత్తం పుచ్ఛతి. కస్మా? పచ్చయేన అకిలమన్తేన హి సక్కా సమణధమ్మో కాతుం, వత్తమేవ వా ఏతం పబ్బజితానం. అథ కచ్చి పన వో, అనురుద్ధా, సమగ్గాతిఆదిమాహ.
తత్థ ఖీరోదకీభూతాతి యథా ఖీరఞ్చ ఉదకఞ్చ అఞ్ఞమఞ్ఞం సంసన్దతి, విసుం న హోతి, ఏకత్తం వియ ఉపేతి, కచ్చి ఏవం సామగ్గివసేన ఏకత్తూపగతచిత్తుప్పాదా పియచక్ఖూహీతి మేత్తచిత్తం పచ్చుపట్ఠపేత్వా ఓలోకనచక్ఖూని పియచక్ఖూని నామ. కచ్చి తథారూపేహి చక్ఖూహి అఞ్ఞమఞ్ఞం సమ్పస్సన్తా విహరథాతి పుచ్ఛతి. తగ్ఘాతి ఏకంసత్థే నిపాతో. ఏకంసేన యథా కథం పనాతి ఏత్థ యథాతి నిపాతమత్తం. కథన్తి కారణపుచ్ఛా. కథం పన తుమ్హే ఏవం విహరథ, కేన కారణేన విహరథ, తం మే కారణం బ్రూథాతి వుత్తం హోతి. మేత్తం కాయకమ్మన్తి మేత్తచిత్తవసేన పవత్తం కాయకమ్మం. ఆవి చేవ రహో చాతి సమ్ముఖా చేవ పరమ్ముఖా చ. ఇతరేసుపి ఏసేవ నయో.
తత్థ సమ్ముఖా కాయవచీకమ్మాని సహవాసే లబ్భన్తి, ఇతరాని విప్పవాసే. మనోకమ్మం సబ్బత్థ లబ్భతి. యఞ్హి సహవసన్తేసు ఏకేన మఞ్చపీఠం వా దారుభణ్డం వా మత్తికాభణ్డం వా బహి దున్నిక్ఖిత్తం హోతి, తం దిస్వా కేనిదం వళఞ్జితన్తి అవఞ్ఞం అకత్వా అత్తనా దున్నిక్ఖిత్తం వియ గహేత్వా పటిసామేన్తస్స పటిజగ్గితబ్బయుత్తం వా పన ఠానం పటిజగ్గన్తస్స సమ్ముఖా మేత్తం కాయకమ్మం నామ హోతి. ఏకస్మిం పక్కన్తే తేన దున్నిక్ఖిత్తం సేనాసనపరిక్ఖారం తథేవ నిక్ఖిపన్తస్స పటిజగ్గితబ్బయుత్తట్ఠానం వా పన పటిజగ్గన్తస్స పరమ్ముఖా మేత్తం కాయకమ్మం నామ హోతి. సహవసన్తస్స పన తేహి సద్ధిం మధురం సమ్మోదనీయం కథం పటిసన్థారకథం సారణీయకథం ధమ్మీకథం సరభఞ్ఞం సాకచ్ఛం పఞ్హపుచ్ఛనం పఞ్హవిస్సజ్జనన్తి ఏవమాదికరణే
నానా హి ఖో నో, భన్తే, కాయాతి కాయఞ్హి పిట్ఠం వియ మత్తికా వియ చ ఓమద్దిత్వా ఏకతో కాతుం న సక్కా. ఏకఞ్చ పన మఞ్ఞే చిత్తన్తి చిత్తం పన నో హితట్ఠేన నిరన్తరట్ఠేన అవిగ్గహట్ఠేన సమగ్గట్ఠేన ఏకమేవాతి దస్సేతి. కథం పనేతం సకం చిత్తం నిక్ఖిపిత్వా ఇతరేసం చిత్తవసేన వత్తింసూతి? ఏకస్స పత్తే మలం ఉట్ఠహతి, ఏకస్స చీవరం కిలిట్ఠం హోతి, ఏకస్స పరిభణ్డకమ్మం హోతి. తత్థ యస్స పత్తే మలం ఉట్ఠితం, తేన మమావుసో, పత్తే మలం ఉట్ఠితం పచితుం వట్టతీతి వుత్తే ఇతరే మయ్హం చీవరం కిలిట్ఠం
౩౨౭. సాధు సాధు, అనురుద్ధాతి భగవా హేట్ఠా న చ మయం, భన్తే, పిణ్డకేన కిలమిమ్హాతి వుత్తే న సాధుకారమదాసి. కస్మా? అయఞ్హి కబళీకారో ఆహారో నామ ఇమేసం సత్తానం అపాయలోకేపి దేవమనుస్సలోకేపి ఆచిణ్ణసమాచిణ్ణోవ. అయం పన లోకసన్నివాసో యేభుయ్యేన వివాదపక్ఖన్దో, అపాయలోకే దేవమనుస్సలోకేపి ఇమే సత్తా పటివిరుద్ధా ఏవ, ఏతేసం సామగ్గికాలో దుల్లభో, కదాచిదేవ హోతీతి సమగ్గవాసస్స దుల్లభత్తా ఇధ భగవా సాధుకారమదాసి. ఇదాని తేసం అప్పమాదలక్ఖణం పుచ్ఛన్తో కచ్చి పన వో, అనురుద్ధాతిఆదిమాహ. తత్థ వోతి నిపాతమత్తం పచ్చత్తవచనం వా, కచ్చి తుమ్హేతి అత్థో. అమ్హాకన్తి అమ్హేసు తీసు జనేసు. పిణ్డాయ పటిక్కమతీతి గామే పిణ్డాయ చరిత్వా పచ్చాగచ్ఛతి. అవక్కారపాతిన్తి అతిరేకపిణ్డపాతం అపనేత్వా ఠపనత్థాయ ఏకం సముగ్గపాతిం ధోవిత్వా ఠపేతి.
యో పచ్ఛాతి తే కిర థేరా న ఏకతోవ భిక్ఖాచారం పవిసన్తి, ఫలసమాపత్తిరతా హేతే. పాతోవ సరీరప్పటిజగ్గనం కత్వా వత్తప్పటిపత్తిం పూరేత్వా సేనాసనం పవిసిత్వా కాలపరిచ్ఛేదం కత్వా ఫలసమాపత్తిం అప్పేత్వా నిసీదన్తి. తేసు యో పఠమతరం నిసిన్నో అత్తనో కాలపరిచ్ఛేదవసేన పఠమతరం ఉట్ఠాతి; సో పిణ్డాయ చరిత్వా పటినివత్తో భత్తకిచ్చట్ఠానం ఆగన్త్వా జానాతి – ‘‘ద్వే భిక్ఖూ పచ్ఛా, అహం పఠమతరం ఆగతో’’తి. అథ పత్తం పిదహిత్వా ఆసనపఞ్ఞాపనాదీని కత్వా యది పత్తే పటివిసమత్తమేవ హోతి, నిసీదిత్వా భుఞ్జతి. యది అతిరేకం హోతి, అవక్కారపాతియం పక్ఖిపిత్వా పాతిం పిధాయ భుఞ్జతి. కతభత్తకిచ్చో పత్తం ధోవిత్వా వోదకం కత్వా థవికాయ ఓసాపేత్వా పత్తచీవరం గహేత్వా అత్తనో వసనట్ఠానం పవిసతి. దుతియోపి ఆగన్త్వావ జానాతి – ‘‘ఏకో పఠమం ఆగతో, ఏకో పచ్ఛతో’’తి. సో సచే పత్తే భత్తం పమాణమేవ హోతి, భుఞ్జతి. సచే మన్దం, అవక్కారపాతితో గహేత్వా భుఞ్జతి. సచే అతిరేకం
యో పస్సతీతిఆది పన నేసం అన్తోవిహారే వత్తన్తి వేదితబ్బం. తత్థ వచ్చఘటన్తి ఆచమనకుమ్భిం. రిత్తన్తి రిత్తకం. తుచ్ఛన్తి తస్సేవ వేవచనం. అవిసయ్హన్తి ఉక్ఖిపితుం అసక్కుణేయ్యం, అతిభారియం. హత్థవికారేనాతి హత్థసఞ్ఞాయ. తే కిర పానీయఘటాదీసు యంకిఞ్చి తుచ్ఛకం గహేత్వా పోక్ఖరణిం గన్త్వా అన్తో చ బహి చ ధోవిత్వా ఉదకం పరిస్సావేత్వా తీరే ఠపేత్వా అఞ్ఞం భిక్ఖుం హత్థవికారేన ఆమన్తేన్తి, ఓదిస్స వా అనోదిస్స వా సద్దం న కరోన్తి. కస్మా ఓదిస్స సద్దం న కరోన్తి? తం భిక్ఖుం సద్దో బాధేయ్యాతి. కస్మా అనోదిస్స సద్దం న కరోన్తి? అనోదిస్స సద్దే దిన్నే, ‘‘అహం పురే, అహం పురే’’తి ద్వేపి నిక్ఖమేయ్యుం, తతో ద్వీహి కత్తబ్బకమ్మే తతియస్స కమ్మచ్ఛేదో భవేయ్య. సంయతపదసద్దో పన హుత్వా అపరస్స భిక్ఖునో దివాట్ఠానసన్తికం గన్త్వా తేన దిట్ఠభావం ఞత్వా హత్థసఞ్ఞం కరోతి, తాయ సఞ్ఞాయ ఇతరో ఆగచ్ఛతి, తతో ద్వే జనా హత్థేన హత్థం సంసిబ్బన్తా ద్వీసు హత్థేసు ఠపేత్వా ఉపట్ఠపేన్తి. తం సన్ధాయాహ – ‘‘హత్థవికారేన దుతియం ఆమన్తేత్వా హత్థవిలఙ్ఘకేన ఉపట్ఠపేమా’’తి.
పఞ్చాహికం ఖో పనాతి చాతుద్దసే పన్నరసే అట్ఠమియన్తి ఇదం తావ పకతిధమ్మస్సవనమేవ, తం అఖణ్డం కత్వా పఞ్చమే పఞ్చమే దివసే ద్వే థేరా నాతివికాలే న్హాయిత్వా అనురుద్ధత్థేరస్స వసనట్ఠానం గచ్ఛన్తి. తత్థ తయోపి నిసీదిత్వా తిణ్ణం పిటకానం అఞ్ఞతరస్మిం అఞ్ఞమఞ్ఞం పఞ్హం పుచ్ఛన్తి
౩౨౮. అథస్స అత్థి పన వోతిఆదిమాహ. తత్థ ఉత్తరి మనుస్సధమ్మాతి మనుస్సధమ్మతో ఉత్తరి. అలమరియఞాణదస్సనవిసేసోతి అరియభావకరణసమత్థో ఞాణవిసేసో. కిఞ్హి నో సియా, భన్తేతి కస్మా, భన్తే, నాధిగతో భవిస్సతి, అధిగతోయేవాతి. యావ దేవాతి యావ ఏవ.
౩౨౯. ఏవం పఠమజ్ఝానాధిగమే బ్యాకతే దుతియజ్ఝానాదీని పుచ్ఛన్తో ఏతస్స పన వోతిఆదిమాహ. తత్థ సమతిక్కమాయాతి సమతిక్కమత్థాయ. పటిప్పస్సద్ధియాతి పటిప్పస్సద్ధత్థాయ. సేసం సబ్బత్థ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. పచ్ఛిమపఞ్హే పన లోకుత్తరఞాణదస్సనవసేన అధిగతం నిరోధసమాపత్తిం పుచ్ఛన్తో అలమరియఞాణదస్సనవిసేసోతి ఆహ. థేరోపి పుచ్ఛానురూపేనేవ బ్యాకాసి. తత్థ యస్మా వేదయితసుఖతో అవేదయితసుఖం సన్తతరం పణీతతరం హోతి, తస్మా అఞ్ఞం ఫాసువిహారం ఉత్తరితరం వా పణీతతరం వా న సమనుపస్సామాతి ఆహ.
౩౩౦. ధమ్మియా కథాయాతి సామగ్గిరసానిసంసప్పటిసంయుత్తాయ ధమ్మియా కథాయ. సబ్బేపి తే చతూసు సచ్చేసు పరినిట్ఠితకిచ్చా, తేన తేసం పటివేధత్థాయ కిఞ్చి కథేతబ్బం నత్థి. సామగ్గిరసేన పన అయఞ్చ అయఞ్చ ఆనిసంసోతి సామగ్గిరసానిసంసమేవ నేసం భగవా కథేసి. భగవన్తం అనుసంయాయిత్వాతి అనుగన్త్వా. తే కిర భగవతో పత్తచీవరం గహేత్వా థోకం తతో పటినివత్తిత్వాతి తతో ఠితట్ఠానతో నివత్తిత్వా. కిం ను ఖో మయం ఆయస్మతోతి భగవన్తం నిస్సాయ పబ్బజ్జాదీని ఇమాసఞ్చ ఇమాసఞ్చాతి పఠమజ్ఝానాదీనం లోకియలోకుత్తరానం. చేతసా చేతో పరిచ్చ విదితోతి అజ్జ మే ఆయస్మన్తో లోకియసమాపత్తియా వీతినామేసుం, అజ్జ లోకుత్తరాయాతి ఏవం చిత్తేన చిత్తం పరిచ్ఛిన్దిత్వా విదితం. దేవతాపి మేతి, భన్తే అనురుద్ధ, అజ్జ అయ్యో నన్దియత్థేరో, అజ్జ అయ్యో కిమిలత్థేరో ఇమాయ చ ఇమాయ చ సమాపత్తియా వీతినామేసీతి ఏవమారోచేసున్తి అత్థో. పఞ్హాభిపుట్ఠేనాతి తమ్పి మయా సయం విదితన్తి వా దేవతాహి ఆరోచితన్తి వా ఏత్తకేనేవ ముఖం మే సజ్జన్తి కథం సముట్ఠాపేత్వా అపుట్ఠేనేవ మే న కథితం. భగవతా పన పఞ్హాభిపుట్ఠేన పఞ్హం అభిపుచ్ఛితేన సతా బ్యాకతం, తత్ర మే కిం న రోచథాతి ఆహ.
౩౩౧. దీఘోతి పరజనోతి తస్సేవ యక్ఖస్స నామం. యేన భగవా తేనుపసఙ్కమీతి సో కిర వేస్సవణేన పేసితో ఏతం ఠానం గచ్ఛన్తో భగవన్తం సయం పత్తచీవరం గహేత్వా గిఞ్జకావసథతో గోసిఙ్గసాలవనస్స అన్తరే దిస్వా భగవా అత్తనా పత్తచీవరం గహేత్వా గోసిఙ్గసాలవనే తిణ్ణం కులపుత్తానం సన్తికం గచ్ఛతి. అజ్జ మహతీ ధమ్మదేసనా భవిస్సతి. మయాపి తస్సా దేసనాయ భాగినా భవితబ్బన్తి అదిస్సమానేన కాయేన సత్థు పదానుపదికో గన్త్వా అవిదూరే ఠత్వా ధమ్మం సుత్వా సత్థరి గచ్ఛన్తేపి న గతో, – ‘‘ఇమే థేరా కిం కరిస్సన్తీ’’తి దస్సనత్థం పన తత్థేవ ఠితో. అథ తే ద్వే థేరే అనురుద్ధత్థేరం పలివేఠేన్తే దిస్వా, – ‘‘ఇమే థేరా భగవన్తం నిస్సాయ పబ్బజ్జాదయో సబ్బగుణే అధిగన్త్వాపి భగవతోవ మచ్ఛరాయన్తి, న సహన్తి, అతివియ నిలీయన్తి పటిచ్ఛాదేన్తి, న దాని తేసం పటిచ్ఛాదేతుం దస్సామి, పథవితో యావ
లాభా వత, భన్తేతి యే, భన్తే, వజ్జిరట్ఠవాసినో భగవన్తఞ్చ ఇమే చ తయో కులపుత్తే పస్సితుం లభన్తి, వన్దితుం లభన్తి, దేయ్యధమ్మం దాతుం లభన్తి, ధమ్మం సోతుం లభన్తి, తేసం లాభా, భన్తే, వజ్జీనన్తి అత్థో. సద్దం సుత్వాతి అనుస్సావేసున్తి మహన్తం సద్దం సుత్వా సావేసుం. ఏస నయో సబ్బత్థ. యావ బ్రహ్మలోకాతి యావ అకనిట్ఠబ్రహ్మలోకా. తఞ్చేపి కులన్తి, ‘‘అమ్హాకం కులతో నిక్ఖమిత్వా ఇమే కులపుత్తా పబ్బజితా ఏవం సీలవన్తో గుణవన్తో ఆచారసమ్పన్నా కల్యాణధమ్మా’’తి ఏవం తఞ్చేపి కులం ఏతే తయో కులపుత్తే పసన్నచిత్తం అనుస్సరేయ్యాతి ఏవం సబ్బత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. ఇతి భగవా యథానుసన్ధినావ దేసనం నిట్ఠపేసీతి.
పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమనికాయట్ఠకథాయ
చూళగోసిఙ్గసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౨. మహాగోసిఙ్గసుత్తవణ్ణనా
౩౩౨. ఏవం మే సుతన్తి మహాగోసిఙ్గసుత్తం. తత్థ గోసిఙ్గసాలవనదాయేతి ఇదం వసనట్ఠానదస్సనత్థం వుత్తం. అఞ్ఞేసు హి సుత్తేసు, ‘‘సావత్థియం విహరతి జేతవనే అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే’’తి ఏవం పఠమం గోచరగామం దస్సేత్వా పచ్ఛా వసనట్ఠానం దస్సేతి. ఇమస్మిం పన మహాగోసిఙ్గసుత్తే భగవతో గోచరగామో అనిబన్ధో, కోచిదేవ గోచరగామో భవిస్సతి. తస్మా వసనట్ఠానమేవ పరిదీపితం. అరఞ్ఞనిదానకం నామేతం సుత్తన్తి. సమ్బహులేహీతి బహుకేహి. అభిఞ్ఞాతేహి అభిఞ్ఞాతేహీతి సబ్బత్థ విస్సుతేహి పాకటేహి. థేరేహి సావకేహి సద్ధిన్తి పాతిమోక్ఖసంవరాదీహి థిరకారకేహేవ ధమ్మేహి సమన్నాగతత్తా థేరేహి, సవనన్తే జాతత్తా సావకేహి సద్ధిం ఏకతో. ఇదాని తే థేరే ఆయస్మతా చ సారిపుత్తేనాతిఆదిమాహ. తత్థాయస్మా సారిపుత్తో అత్తనో సీలాదీహి గుణేహి బుద్ధసాసనే అభిఞ్ఞాతో. చక్ఖుమన్తానం గగనమజ్ఝే ఠితో సూరియో వియ చన్దో వియ, సముద్దతీరే ఠితానం
మహామోగ్గల్లానోపి సీలాదిగుణేహి చేవ ఇమస్మిం సుత్తే ఆగతగుణేహి చ థేరో వియ అభిఞ్ఞాతో పాకటో మహా. అపిచస్స అనుమానసుత్తం, చూళతణ్హాసఙ్ఖయసుత్తం మారతజ్జనియసుత్తం పాసాదకమ్పనం సకలం ఇద్ధిపాదసంయుత్తం నన్దోపనన్దదమనం యమకపాటిహారియకాలే దేవలోకగమనం విమానవత్థు పేతవత్థు థేరస్స అభినిక్ఖమనం ఏతదగ్గన్తి ఇమేసమ్పి వసేన మహన్తభావో వేదితబ్బో
మహాకస్సపోపి సీలాదిగుణేహి చేవ ఇమస్మిం సుత్తే ఆగతగుణేహి చ థేరో వియ అభిఞ్ఞాతో పాకటో మహా. అపిచస్స చీవరపరివత్తనసుత్తం జిణ్ణచీవరసుత్తం (సం॰ ని॰ ౨.౧౫౪ ఆదయో) చన్దోపమం సకలం కస్సపసంయుత్తం మహాఅరియవంససుత్తం థేరస్స అభినిక్ఖమనం ఏతదగ్గన్తి ఇమేసమ్పి వసేన మహన్తభావో వేదితబ్బో. ఏతదగ్గస్మిఞ్హి, ‘‘ఏతదగ్గం
అనురుద్ధత్థేరోపి
ఆయస్మతా చ రేవతేనాతి ఏత్థ పన ద్వే రేవతా ఖదిరవనియరేవతో చ కఙ్ఖారేవతో చ. తత్థ ఖదిరవనియరేవతో ధమ్మసేనాపతిత్థేరస్స కనిట్ఠభాతికో, న సో ఇధ అధిప్పేతో. ‘‘అకప్పియో గుళో, అకప్పియా ముగ్గా’’తి (మహావ॰ ౨౭౨) ఏవం కఙ్ఖాబహులో పన థేరో ఇధ రేవతోతి అధిప్పేతో. సోపి సీలాదిగుణేహి చేవ ఇమస్మిం సుత్తే ఆగతగుణేహి చ థేరో వియ అభిఞ్ఞాతో పాకటో మహా. అపిచస్స అభినిక్ఖమనేనపి ఏతదగ్గేనపి మహన్తభావో వేదితబ్బో. ఏతదగ్గస్మిఞ్హి, ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం ఝాయీనం యదిదం కఙ్ఖారేవతో’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౨౦౪) వుత్తం.
ఆనన్దత్థేరోపి సీలాదిగుణేహి చేవ ఇమస్మిం సుత్తే ఆగతగుణేహి చ థేరో వియ అభిఞ్ఞాతో పాకటో మహా. అపిచస్స సేక్ఖసుత్తం బాహితికసుత్తం ఆనేఞ్జసప్పాయం గోపకమోగ్గల్లానం బహుధాతుకం చూళసుఞ్ఞతం మహాసుఞ్ఞతం అచ్ఛరియబ్భుతసుత్తం భద్దేకరత్తం మహానిదానం మహాపరినిబ్బానం
అఞ్ఞేహి చ అభిఞ్ఞాతేహి అభిఞ్ఞాతేహీతి న కేవలఞ్చ ఏతేహేవ, అఞ్ఞేహి చ మహాగుణతాయ పాకటేహి అభిఞ్ఞాతేహి బహూహి
పటిసల్లానా వుట్ఠితోతి ఫలసమాపత్తివివేకతో వుట్ఠితో. యేనాయస్మా మహాకస్సపో తేనుపసఙ్కమీతి థేరో కిర పటిసల్లానా వుట్ఠితో పచ్ఛిమలోకధాతుం ఓలోకేన్తో వనన్తే కీళన్తస్స మత్తఖత్తియస్స కణ్ణతో పతమానం కుణ్డలం వియ, సంహరిత్వా సముగ్గే పక్ఖిపమానం రత్తకమ్బలం వియ, మణినాగదన్తతో పతమానం సతసహస్సగ్ఘనికం సువణ్ణపాతిం వియ చ అత్థం గచ్ఛమానం పరిపుణ్ణపణ్ణాసయోజనం సూరియమణ్డలం అద్దస. తదనన్తరం పాచీనలోకధాతుం ఓలోకేన్తో నేమియం గహేత్వా పరివత్తయమానం రజతచక్కం వియ, రజతకూటతో నిక్ఖమన్తం ఖీరధారామణ్డం వియ, సపక్ఖే పప్ఫోటేత్వా గగనతలే పక్ఖన్దమానం సేతహంసం వియ చ మేఘవణ్ణాయ సముద్దకుచ్ఛితో ఉగ్గన్త్వా పాచీనచక్కవాళపబ్బతమత్థకే ససలక్ఖణప్పటిమణ్డితం ఏకూనపణ్ణాసయోజనం చన్దమణ్డలం అద్దస. తతో సాలవనం ఓలోకేసి. తస్మిఞ్హి సమయే సాలరుక్ఖా మూలతో పట్ఠాయ యావ అగ్గా సబ్బపాలిఫుల్లా దుకూలపారుతా వియ, ముత్తాకలాపవినద్ధా వియ చ విరోచింసు. భూమితలం పుప్ఫసన్థరపూజాయ పటిమణ్డితం వియ, తత్థ తత్థ నిపతన్తేన పుప్ఫరేణునా లాఖారసేన సిఞ్చమానం వియ చ అహోసి. భమరమధుకరగణా కుసుమరేణుమదమత్తా ఉపగాయమానా వియ వనన్తరేసు విచరన్తి. తదా చ ఉపోసథదివసోవ హోతి. అథ థేరో, ‘‘కాయ ను ఖో అజ్జ రతియా వీతినామేస్సామీ’’తి చిన్తేసి, అరియసావకా చ నామ పియధమ్మస్సవనా హోన్తి. అథస్స
ఏవమావుసోతి ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపోతి థేరోపి యస్మా పియధమ్మస్సవనోవ అరియసావకో, తస్మా తస్స వచనం సుత్వా గచ్ఛావుసో, త్వం, మయ్హం సీసం వా రుజ్జతి పిట్ఠి వాతి కిఞ్చి లేసాపదేసం అకత్వా తుట్ఠహదయోవ, ‘‘ఏవమావుసో’’తిఆదిమాహ. పటిస్సుత్వా చ నిసిన్నట్ఠానతో వుట్ఠాయ చమ్మఖణ్డం పప్ఫోటేత్వా మహామోగ్గల్లానం అనుబన్ధి. తస్మిం సమయే ద్వే మహాథేరా పటిపాటియా ఠితాని ద్వే చన్దమణ్డలాని వియ, ద్వే సూరియమణ్డలాని వియ, ద్వే ఛద్దన్తనాగరాజానో వియ, ద్వే సీహా వియ, ద్వే బ్యగ్ఘా వియ చ విరోచింసు. అనురుద్ధత్థేరోపి తస్మిం సమయే దివాట్ఠానే నిసిన్నో ద్వే మహాథేరే సారిపుత్తత్థేరస్స సన్తికం గచ్ఛన్తే దిస్వా పచ్ఛిమలోకధాతుం ఓలోకేన్తో సూరియం వనన్తం పవిసన్తం వియ, పాచీనలోకధాతుం ఓలోకేన్తో చన్దం వనన్తతో ఉగ్గచ్ఛన్తం వియ, సాలవనం ఓలోకేన్తో సబ్బపాలిఫుల్లమేవ సాలవనఞ్చ దిస్వా అజ్జ ఉపోసథదివసో, ఇమే చ మే జేట్ఠభాతికా ధమ్మసేనాపతిస్స సన్తికం గచ్ఛన్తి, మహన్తేన ధమ్మస్సవనేన భవితబ్బం, అహమ్పి ధమ్మస్సవనస్స భాగీ భవిస్సామీతి నిసిన్నట్ఠానతో వుట్ఠాయ చమ్మఖణ్డం పప్ఫోటేత్వా మహాథేరానం పదానుపదికో హుత్వా నిక్ఖమి. తేన వుత్తం – ‘‘అథ ఖో ఆయస్మా చ మహామోగ్గల్లానో ఆయస్మా చ మహాకస్సపో ఆయస్మా చ అనురుద్ధో యేనాయస్మా సారిపుత్తో తేనుపసఙ్కమింసూ’’తి. ఉపసఙ్కమింసూతి. పటిపాటియా ఠితా తయో చన్దా వియ, సూరియా వియ, సీహా వియ చ విరోచమానా ఉపసఙ్కమింసు.
౩౩౩. ఏవం ఉపసఙ్కమన్తే పన తే మహాథేరే ఆయస్మా ఆనన్దో అత్తనో దివాట్ఠానే నిసిన్నోయేవ దిస్వా, ‘‘అజ్జ మహన్తం ధమ్మస్సవనం భవిస్సతి, మయాపి తస్స భాగినా భవితబ్బం, న ఖో పన ఏకకోవ గమిస్సామి, మయ్హం పియసహాయమ్పి రేవతత్థేరం గహేత్వా గమిస్సామీ’’తి సబ్బం మహామోగ్గల్లానస్స మహాకస్సపస్స అనురుద్ధస్స ఉపసఙ్కమనే వుత్తనయేనేవ దిస్వాన ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఏతదవోచాతి దూరతోవ దిస్వా అనుక్కమేన కథాఉపచారం సమ్పత్తమేతం, ‘‘ఏతు ఖో ఆయస్మా’’తిఆదివచనం అవోచ. రమణీయం, ఆవుసోతి ఏత్థ దువిధం రామణేయ్యకం వనరామణేయ్యకం పుగ్గలరామణేయ్యకఞ్చ. తత్థ వనం నామ నాగసలళసాలచమ్పకాదీహి
‘‘రమణీయాని అరఞ్ఞాని, యత్థ న రమతీ జనో;
వీతరాగా రమిస్సన్తి, న తే కామగవేసినో’’తి. (ధ॰ ప॰ ౯౯);
వనం పన సచేపి ఉజ్జఙ్గలే హోతి నిరుదకం విరలచ్ఛాయం కణ్టకసమాకిణ్ణం, బుద్ధాదయోపేత్థ అరియా విహరన్తి, ఇదం పుగ్గలరామణేయ్యకం నామ. యం సన్ధాయ వుత్తం –
‘‘గామే వా యది వారఞ్ఞే, నిన్నే వా యది వా థలే;
యత్థ అరహన్తో విహరన్తి, తం భూమిరామణేయ్యక’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౯౮);
ఇధ పన తం దువిధమ్పి లబ్భతి. తదా హి గోసిఙ్గసాలవనం సబ్బపాలిఫుల్లం హోతి కుసుమగన్ధసుగన్ధం, సదేవకే చేత్థ లోకే అగ్గపుగ్గలో సమ్మాసమ్బుద్ధో తింససహస్సమత్తేహి అభిఞ్ఞాతభిక్ఖూహి సద్ధిం విహరతి. తం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘రమణీయం, ఆవుసో ఆనన్ద, గోసిఙ్గసాలవన’’న్తి.
దోసినాతి దోసాపగతా, అబ్భం మహికా ధూమో రజో రాహూతి ఇమేహి పఞ్చహి ఉపక్కిలేసేహి విరహితాతి వుత్తం హోతి. సబ్బపాలిఫుల్లాతి సబ్బత్థ పాలిఫుల్లా, మూలతో పట్ఠాయ యావ అగ్గా అపుప్ఫితట్ఠానం నామ నత్థి. దిబ్బా మఞ్ఞే గన్ధా సమ్పవన్తీతి దిబ్బా మన్దారపుప్ఫకోవిళారపారిచ్ఛత్తకచన్దనచుణ్ణగన్ధా వియ సమన్తా పవాయన్తి, సక్కసుయాసన్తుసితనిమ్మానరతిపరనిమ్మితమహాబ్రహ్మానం ఓతిణ్ణట్ఠానం వియ వాయన్తీతి వుత్తం హోతి.
కథంరూపేన ఆవుసో ఆనన్దాతి ఆనన్దత్థేరో తేసం పఞ్చన్నం థేరానం సఙ్ఘనవకోవ. కస్మా థేరో
ఏకో కిర బ్రాహ్మణో చిన్తేసి – ‘‘బుద్ధరతనస్స చ సఙ్ఘరతనస్స చ పూజా పఞ్ఞాయతి, కథం ను ఖో ధమ్మరతనం పూజితం నామ హోతీ’’తి? సో భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా ఏతమత్థం పుచ్ఛి. భగవా ఆహ – ‘‘సచేసి, బ్రాహ్మణ, ధమ్మరతనం పూజితుకామో, ఏకం బహుస్సుతం పూజేహీ’’తి బహుస్సుతం, భన్తే, ఆచిక్ఖథాతి భిక్ఖుసఙ్ఘం పుచ్ఛతి. సో భిక్ఖుసఙ్ఘం ఉపసఙ్కమిత్వా బహుస్సుతం, భన్తే, ఆచిక్ఖథాతి ఆహ. ఆనన్దత్థేరో బ్రాహ్మణాతి. బ్రాహ్మణో థేరం సహస్సగ్ఘనికేన చీవరేన పూజేసి. థేరో తం గహేత్వా భగవతో సన్తికం అగమాసి. భగవా ‘‘కుతో, ఆనన్ద, లద్ధ’’న్తి ఆహ. ఏకేన, భన్తే, బ్రాహ్మణేన దిన్నం, ఇదం పనాహం ఆయస్మతో సారిపుత్తస్స దాతుకామోతి. దేహి, ఆనన్దాతి. చారికం పక్కన్తో, భన్తేతి. ఆగతకాలే దేహీతి. సిక్ఖాపదం, భన్తే, పఞ్ఞత్తన్తి. కదా పన సారిపుత్తో ఆగమిస్సతీతి? దసాహమత్తేన, భన్తేతి. ‘‘అనుజానామి, ఆనన్ద, దసాహపరమం అతిరేకచీవరం నిక్ఖిపితు’’న్తి (పారా॰ ౪౬౧; మహావ॰ ౩౪౭) సిక్ఖాపదం పఞ్ఞపేసి. సారిపుత్తత్థేరోపి తథేవ యంకిఞ్చి మనాపం లభతి, తం ఆనన్దత్థేరస్స దేతి. ఏవం తే థేరా అఞ్ఞమఞ్ఞం మమాయింసు, ఇతి మమాయితత్తా పఠమం పుచ్ఛి.
అపిచ అనుమతిపుచ్ఛా నామేసా ఖుద్దకతో పట్ఠాయ పుచ్ఛితబ్బా హోతి. తస్మా థేరో చిన్తేసి – ‘‘అహం పఠమం ఆనన్దం పుచ్ఛిస్సామి, ఆనన్దో అత్తనో పటిభానం బ్యాకరిస్సతి. తతో రేవతం, అనురుద్ధం, మహాకస్సపం, మహామోగ్గల్లానం
బహుస్సుతో హోతీతి బహు అస్స సుతం హోతి, నవఙ్గం సత్థుసాసనం పాళిఅనుసన్ధిపుబ్బాపరవసేన ఉగ్గహితం హోతీతి అత్థో. సుతధరోతి సుతస్స ఆధారభూతో. యస్స హి ఇతో గహితం ఇతో పలాయతి, ఛిద్దఘటే ఉదకం వియ న తిట్ఠతి, పరిసమజ్ఝే ఏకం సుత్తం వా జాతకం వా కథేతుం వా వాచేతుం వా న సక్కోతి, అయం న సుతధరో నామ. యస్స పన ఉగ్గహితం బుద్ధవచనం ఉగ్గహితకాలసదిసమేవ హోతి, దసపి వీసతిపి వస్సాని సజ్ఝాయం అకరోన్తస్స న నస్సతి, అయం సుతధరో నామ. సుతసన్నిచయోతి సుతస్స సన్నిచయభూతో. యథా హి సుతం హదయమఞ్జూసాయ సన్నిచితం సిలాయం లేఖా వియ, సువణ్ణఘటే పక్ఖిత్తసీహవసా వియ చ అజ్ఝోసాయ తిట్ఠతి, అయం సుతసన్నిచయో నామ. ధాతాతి ఠితా పగుణా. ఏకచ్చస్స హి ఉగ్గహితం బుద్ధవచనం ధాతం పగుణం నిచ్చలితం న హోతి, అసుకసుత్తం వా జాతకం వా కథేహీతి వుత్తే సజ్ఝాయిత్వా సంసన్దిత్వా సమనుగ్గాహిత్వా జానిస్సామీతి వదతి. ఏకచ్చస్స ధాతం పగుణం
వచసా పరిచితాతి సుత్తదసక-వగ్గదసక-పణ్ణాసదసకానం వసేన వాచాయ సజ్ఝాయితా. మనసానుపేక్ఖితాతి చిత్తేన అనుపేక్ఖితా, యస్స వాచాయ సజ్ఝాయితం బుద్ధవచనం మనసా చిన్తేన్తస్స తత్థ తత్థ పాకటం హోతి. మహాదీపం జాలేత్వా ఠితస్స రూపగతం వియ పఞ్ఞాయతి. తం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘వచసా పరిచితా మనసానుపేక్ఖితా’’తి. దిట్ఠియా సుప్పటివిద్ధాతి అత్థతో చ కారణతో చ పఞ్ఞాయ సుప్పటివిద్ధా. పరిమణ్డలేహి పదబ్యఞ్జనేహీతి ఏత్థ పదమేవ అత్థస్స బ్యఞ్జనతో పదబ్యఞ్జనం, తం అక్ఖరపారిపూరిం కత్వా దసవిధబ్యఞ్జనబుద్ధియో అపరిహాపేత్వా వుత్తం
అనుప్పబన్ధేహీతి ఏత్థ యో భిక్ఖు ధమ్మం కథేన్తో సుత్తం వా జాతకం వా ఆరభిత్వా ఆరద్ధకాలతో పట్ఠాయ తురితతురితో అరణిం మన్థేన్తో వియ, ఉణ్హఖాదనీయం ఖాదన్తో వియ, పాళియా అనుసన్ధిపుబ్బాపరేసు గహితం గహితమేవ అగ్గహితం అగ్గహితమేవ చ కత్వా పురాణపణ్ణన్తరేసు చరమానం గోధం ఉట్ఠపేన్తో వియ తత్థ తత్థ పహరన్తో ఓసాపేన్తో ఓహాయ గచ్ఛతి. యోపి ధమ్మం కథేన్తో పేతగ్గిధమ్మకథికో నామ హోతి, పరిసాయ ఉట్ఠాతుకామాయ పునప్పునం ఆరభతి. యోపి కథేన్తో తత్థ తత్థ విత్థాయతి, నిత్థునన్తో కన్దన్తో వియ కథేతి, ఇమేసం సబ్బేసమ్పి కథా అప్పబన్ధా నామ హోతి. యో పన సుత్తం ఆరభిత్వా ఆచరియేహి దిన్ననయే ఠితో అచ్ఛిన్నధారం కత్వా నదీసోతం వియ పవత్తేతి, ఆకాసగఙ్గతో భస్సమానం ఉదకం వియ నిరన్తరం కథం పవత్తేతి, తస్స కథా అనుప్పబన్ధా హోతి. తం సన్ధాయ వుత్తం అనుసయసముగ్ఘాతాయాతి సత్తన్నం అనుసయానం సముగ్ఘాతత్థాయ. ఏవరూపేనాతి ఏవరూపేన బహుస్సుతేన భిక్ఖునా తథారూపేనేవ భిక్ఖుసతేన భిక్ఖుసహస్సేన వా సఙ్ఘాటికణ్ణేన వా సఙ్ఘాటికణ్ణం, పల్లఙ్కేన వా పల్లఙ్కం ఆహచ్చ నిసిన్నేన గోసిఙ్గసాలవనం సోభేయ్య. ఇమినా నయేన సబ్బవారేసు అత్థో వేదితబ్బో.
౩౩౪. పటిసల్లానం అస్స ఆరామోతి పటిసల్లానారామో. పటిసల్లానే రతోతి పటిసల్లానరతో.
౩౩౫. సహస్సం లోకానన్తి సహస్సం లోకధాతూనం. ఏత్తకఞ్హి థేరస్స ధువసేవనం ఆవజ్జనపటిబద్ధం, ఆకఙ్ఖమానో పన థేరో అనేకానిపి చక్కవాళసహస్సాని వోలోకేతియేవ. ఉపరిపాసాదవరగతోతి సత్తభూమకస్స వా నవభూమకస్స వా పాసాదవరస్స ఉపరి గతో. సహస్సం నేమిమణ్డలానం వోలోకేయ్యాతి పాసాదపరివేణే నాభియా పతిట్ఠితానం నేమివట్టియా నేమివట్టిం ఆహచ్చ ఠితానం నేమిమణ్డలానం సహస్సం వాతపానం వివరిత్వా ఓలోకేయ్య, తస్స నాభియోపి పాకటా హోన్తి, అరాపి అరన్తరానిపి నేమియోపి. ఏవమేవ ఖో, ఆవుసోతి, ఆవుసో, ఏవం అయమ్పి దిబ్బచక్ఖుకో భిక్ఖు దిబ్బేన చక్ఖునా అతిక్కన్తమానుసకేన సహస్సం లోకానం వోలోకేతి. తస్స పాసాదే ఠితపురిసస్స చక్కనాభియో వియ చక్కవాళసహస్సే సినేరుసహస్సం పాకటం హోతి. అరా వియ దీపా పాకటా హోన్తి. అరన్తరాని వియ దీపట్ఠితమనుస్సా పాకటా హోన్తి. నేమియో వియ చక్కవాళపబ్బతా పాకటా హోన్తి.
౩౩౬. ఆరఞ్ఞికోతి సమాదిణ్ణఅరఞ్ఞధుతఙ్గో. సేసపదేసుపి
౩౩౭. నో చ సంసాదేన్తీతి న ఓసాదేన్తి. సహేతుకఞ్హి సకారణం కత్వా పఞ్హం పుచ్ఛితుం విస్సజ్జితుమ్పి అసక్కోన్తో సంసాదేతి నామ. ఏవం న కరోన్తీతి అత్థో. పవత్తినీ హోతీతి నదీసోతోదకం వియ పవత్తతి.
౩౩౮. యాయ విహారసమాపత్తియాతి యాయ లోకియాయ విహారసమాపత్తియా, యాయ లోకుత్తరాయ విహారసమాపత్తియా.
౩౩౯. సాధు సాధు సారిపుత్తాతి అయం సాధుకారో ఆనన్దత్థేరస్స దిన్నో. సారిపుత్తత్థేరేన పన సద్ధిం భగవా ఆలపతి. ఏస నయో సబ్బత్థ. యథా తం ఆనన్దోవాతి యథా ఆనన్దోవ సమ్మా బ్యాకరణమానో బ్యాకరేయ్య, ఏవం బ్యాకతం ఆనన్దేన అత్తనో అనుచ్ఛవికమేవ, అజ్ఝాసయానురూపమేవ బ్యాకతన్తి అత్థో. ఆనన్దత్థేరో హి అత్తనాపి బహుస్సుతో, అజ్ఝాసయోపిస్స ఏవం హోతి – ‘‘అహో వత సాసనే సబ్రహ్మచారీ బహుస్సుతా భవేయ్యు’’న్తి. కస్మా? బహుస్సుతస్స హి కప్పియాకప్పియం సావజ్జానవజ్జం, గరుకలహుకం సతేకిచ్ఛాతేకిచ్ఛం పాకటం హోతి. బహుస్సుతో ఉగ్గహితబుద్ధవచనం ఆవజ్జిత్వా ఇమస్మిం ఠానే సీలం కథితం, ఇమస్మిం
౩౪౦. ఆయస్మా హి రేవతో ఝానజ్ఝాసయో ఝానాభిరతో, తస్మాస్స ఏవం హోతి – ‘‘అహో వత సబ్రహ్మచారీ ఏకికా నిసీదిత్వా కసిణపరికమ్మం కత్వా అట్ఠ సమాపత్తియో నిబ్బత్తేత్వా ఝానపదట్ఠానం విపస్సనం వడ్ఢేత్వా లోకుత్తరధమ్మం సచ్ఛికరేయ్యు’’న్తి. తస్మా ఏవం బ్యాకాసి.
౩౪౧. ఆయస్మా
౩౪౨. ఆయస్మా మహాకస్సపో ధుతవాదో, తస్స ఏవం హోతి – ‘‘అహో వత సబ్రహ్మచారీ ధుతవాదా హుత్వా ధుతఙ్గానుభావేన పచ్చయతణ్హం మిలాపేత్వా అపరేపి నానప్పకారే కిలేసే ధునిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా లోకుత్తరధమ్మం సచ్ఛికరేయ్యు’’న్తి. తస్మా ఏవం బ్యాకాసి.
౩౪౩. ఆయస్మా
౩౪౪. ఆయస్మా సారిపుత్తో పఞ్ఞాపారమియా మత్థకం పత్తో, పఞ్ఞవాయేవ చ చిత్తం అత్తనో వసే వత్తేతుం సక్కోతి, న దుప్పఞ్ఞో. దుప్పఞ్ఞో హి ఉప్పన్నస్స చిత్తస్స వసే వత్తేత్వా ఇతో చితో చ విప్ఫన్దిత్వాపి కతిపాహేనేవ గిహిభావం పత్వా అనయబ్యసనం పాపుణాతి. తస్మా థేరస్స ఏవం హోతి – ‘‘అహో వత సబ్రహ్మచారీ అచిత్తవసికా హుత్వా చిత్తం అత్తనో వసే వత్తేత్వా సబ్బానస్స విసేవితవిప్ఫన్దితాని భఞ్జిత్వా ఈసకమ్పి బహి నిక్ఖమితుం అదేన్తా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా
౩౪౫. సబ్బేసం వో, సారిపుత్త, సుభాసితం పరియాయేనాతి సారిపుత్త, యస్మా సఙ్ఘారామస్స నామ బహుస్సుతభిక్ఖూహిపి సోభనకారణం అత్థి, ఝానాభిరతేహిపి, దిబ్బచక్ఖుకేహిపి, ధుతవాదేహిపి, ఆభిధమ్మికేహిపి, అచిత్తవసికేహిపి సోభనకారణం అత్థి. తస్మా సబ్బేసం అపిచ మమపి సుణాథాతి అపిచ మమపి వచనం సుణాథ. న తావాహం ఇమం పల్లఙ్కం భిన్దిస్సామీతి న తావ అహం ఇమం చతురఙ్గవీరియం అధిట్ఠాయ ఆభుజితం పల్లఙ్కం భిన్దిస్సామి, న మోచేస్సామీతి అత్థో. ఇదం కిర భగవా పరిపాకగతే ఞాణే రజ్జసిరిం పహాయ కతాభినిక్ఖమనో అనుపుబ్బేన బోధిమణ్డం ఆరుయ్హ చతురఙ్గవీరియం అధిట్ఠాయ అపరాజితపల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా దళ్హసమాదానో హుత్వా నిసిన్నో తిణ్ణం మారానం మత్థకం భిన్దిత్వా పచ్చూససమయే దససహస్సిలోకధాతుం ఉన్నాదేన్తో సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం పటివిజ్ఝి, తం అత్తనో మహాబోధిపల్లఙ్కం సన్ధాయ ఏవమాహ. అపిచ పచ్ఛిమం జనతం అనుకమ్పమానోపి పటిపత్తిసారం పుథుజ్జనకల్యాణకం దస్సేన్తో ఏవమాహ. పస్సతి హి భగవా – ‘‘అనాగతే ఏవం అజ్ఝాసయా కులపుత్తా ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖిస్సన్తి, ‘భగవా మహాగోసిఙ్గసుత్తం కథేన్తో ఇధ, సారిపుత్త, భిక్ఖు పచ్ఛాభత్తం…పే॰… ఏవరూపేన ఖో, సారిపుత్త, భిక్ఖునా గోసిఙ్గసాలవనం సోభేయ్యాతి ఆహ, మయం భగవతో అజ్ఝాసయం గణ్హిస్సామా’తి పచ్ఛాభత్తం పిణ్డపాతపటిక్కన్తా చతురఙ్గవీరియం అధిట్ఠాయ దళ్హసమాదానా హుత్వా ‘అరహత్తం అప్పత్వా ఇమం పల్లఙ్కం న భిన్దిస్సామా’తి సమణధమ్మం కాతబ్బం మఞ్ఞిస్సన్తి, తే ఏవం పటిపన్నా కతిపాహేనేవ ఏవరూపేన ఖో, సారిపుత్త, భిక్ఖునా గోసిఙ్గసాలవనం సోభేయ్యాతి, సారిపుత్త, ఏవరూపేన భిక్ఖునా నిప్పరియాయేనేవ గోసిఙ్గసాలవనం సోభేయ్యాతి యథానుసన్ధినావ దేసనం నిట్ఠపేసీతి.
పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమనికాయట్ఠకథాయ
మహాగోసిఙ్గసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౩. మహాగోపాలకసుత్తవణ్ణనా
౩౪౬. ఏవం మే సుతన్తి మహాగోపాలకసుత్తం. తత్థ తిస్సో కథా ఏకనాళికా, చతురస్సా, నిసిన్నవత్తికాతి. తత్థ పాళిం వత్వా ఏకేకపదస్స అత్థకథనం ఏకనాళికా నామ. అపణ్డితం గోపాలకం దస్సేత్వా, అపణ్డితం చతురస్సా నామ. అపణ్డితం గోపాలకం దస్సేత్వా పరియోసానగమనం, అపణ్డితం భిక్ఖుం దస్సేత్వా పరియోసానగమనం, పణ్డితం గోపాలకం దస్సేత్వా పరియోసానగమనం, పణ్డితం భిక్ఖుం దస్సేత్వా పరియోసానగమనన్తి అయం నిసిన్నవత్తికా నామ. అయం ఇధ సబ్బాచరియానం ఆచిణ్ణా.
ఏకాదసహి, భిక్ఖవే, అఙ్గేహీతి ఏకాదసహి అగుణకోట్ఠాసేహి. గోగణన్తి గోమణ్డలం. పరిహరితున్తి పరిగ్గహేత్వా విచరితుం. ఫాతిం కాతున్తి వడ్ఢిం ఆపాదేతుం. ఇధాతి ఇమస్మిం లోకే. న రూపఞ్ఞూ హోతీతి గణనతో వా వణ్ణతో వా రూపం న జానాతి. గణనతో న జానాతి నామ అత్తనో గున్నం సతం వా సహస్సం వాతి సఙ్ఖ్యం న జానాతి. సో గావీసు హటాసు వా పలాతాసు వా గోగణం గణేత్వా, అజ్జ ఏత్తికా న దిస్సన్తీతి ద్వే తీణి గామన్తరాని వా అటవిం వా విచరన్తో న పరియేసతి, అఞ్ఞేసం గావీసు అత్తనో గోగణం పవిట్ఠాసుపి గోగణం గణేత్వా, ‘‘ఇమా ఏత్తికా గావో న అమ్హాక’’న్తి యట్ఠియా పోథేత్వా న నీహరతి, తస్స నట్ఠా గావియో నట్ఠావ హోన్తి. పరగావియో గహేత్వా విచరన్తం గోసామికా దిస్వా, ‘‘అయం ఏత్తకం కాలం అమ్హాకం ధేనుం గణ్హాతీ’’తి తజ్జేత్వా అత్తనో గావియో గహేత్వా గచ్ఛన్తి. తస్స గోగణోపి పరిహాయతి, పఞ్చగోరసపరిభోగతోపి పరిబాహిరో హోతి. వణ్ణతో న జానాతి నామ – ‘‘ఏత్తికా గావో సేతా, ఏత్తికా రత్తా, ఏత్తికా కాళా, ఏత్తికా కబరా ఏత్తికా నీలా’’తి న జానాతి, సో గావీసు హటాసు వా…పే॰… పఞ్చగోరసపరిభోగతోపి పరిబాహిరో హోతి.
న లక్ఖణకుసలో హోతీతి గావీనం సరీరే కతం ధనుసత్తిసూలాదిభేదం లక్ఖణం న జానాతి
న ఆసాటికం హారేతాతి గున్నం ఖాణుకణ్టకాదీహి పహటట్ఠానేసు వణో హోతి. తత్థ నీలమక్ఖికా అణ్డకాని పాతేన్తి, తేసం ఆసాటికాతి నామ. తాని దణ్డేన అపనేత్వా భేసజ్జం దాతబ్బం హోతి. బాలో
న వణం పటిచ్ఛాదేతా హోతీతి గున్నం వుత్తనయేనేవ సఞ్జాతో వణో భేసజ్జం దత్వా వాకేన వా చీరకేన వా బన్ధిత్వా పటిచ్ఛాదేతబ్బో హోతి. బాలో గోపాలకో తథా న కరోతి, అథస్స గున్నం వణేహి యూసా పగ్ఘరన్తి, తా అఞ్ఞమఞ్ఞం నిఘంసేన్తి, తేన అఞ్ఞేసమ్పి వణా జాయన్తి. ఏవం గావో గేలఞ్ఞాభిభూతా నేవ యావదత్థం తిణాని ఖాదితుం…పే॰… పరిబాహిరో హోతి.
న ధూమం కత్తా హోతీతి అన్తోవస్సే డంసమకసాదీనం ఉస్సన్నకాలే గోగణే వజం పవిట్ఠే తత్థ తత్థ ధూమో కాతబ్బో హోతి, అపణ్డితో గోపాలకో తం న కరోతి. గోగణో సబ్బరత్తిం డంసాదీహి ఉపద్దుతో నిద్దం అలభిత్వా పునదివసే అరఞ్ఞే తత్థ తత్థ రుక్ఖమూలాదీసు నిపజ్జిత్వా నిద్దాయతి, నేవ యావదత్థం తిణాని ఖాదితుం…పే॰… పఞ్చగోరసపరిభోగతోపి పరిబాహిరో హోతి.
న తిత్థం జానాతీతి తిత్థం సమన్తి వా విసమన్తి వా సగాహన్తి వా నిగ్గాహన్తి వా న జానాతి, సో అతిత్థేన గావియో ఓతారేతి. తాసం విసమతిత్థే పాసాణాదీని అక్కమన్తీనం పాదా భిజ్జన్తి, సగాహం గమ్భీరం తిత్థం ఓతిణ్ణా కుమ్భీలాదయో గాహా గణ్హన్తి. అజ్జ ఏత్తికా గావో నట్ఠా, అజ్జ ఏత్తికాతి వత్తబ్బతం ఆపజ్జతి. ఏవమస్స గోగణోపి పరిహాయతి, పఞ్చగోరసతోపి పరిబాహిరో హోతి.
న పీతం జానాతీతి పీతమ్పి అపీతమ్పి న జానాతి. గోపాలకేన హి ‘‘ఇమాయ గావియా పీతం, ఇమాయ న పీతం, ఇమాయ పానీయతిత్థే ఓకాసో లద్ధో, ఇమాయ న
న వీథిం జానాతీతి ‘‘అయం మగ్గో సమో ఖేమో, అయం విసమో సాసఙ్కో సప్పటిభయో’’తి న జానాతి. సో సమం ఖేమం మగ్గం వజ్జేత్వా గోగణం ఇతరం మగ్గం పటిపాదేతి, తత్థ గావో సీహబ్యగ్ఘాదీనం గన్ధేన చోరపరిస్సయేన వా అభిభూతా భన్తమిగసప్పటిభాగా గీవం ఉక్ఖిపిత్వా తిట్ఠన్తి, నేవ యావదత్థం తిణాని ఖాదన్తి, న పానీయం పివన్తి, తత్థ గున్నం ఖీరం ఛిజ్జతి…పే॰… పరిబాహిరో హోతి.
న గోచరకుసలో హోతీతి గోపాలకేన హి గోచరకుసలేన భవితబ్బం, పఞ్చాహికవారో వా సత్తాహికవారో వా జానితబ్బో, ఏకదిసాయ గోగణం చారేత్వా పునదివసే తత్థ న చారేతబ్బో. మహతా హి గోగణేన చిణ్ణట్ఠానం భేరితలం వియ సుద్ధం హోతి నిత్తిణం, ఉదకమ్పి ఆలుళీయతి. తస్మా పఞ్చమే వా సత్తమే వా దివసే పున తత్థ చారేతుం వట్టతి, ఏత్తకేన హి తిణమ్పి పటివిరుహతి, ఉదకమ్పి పసీదతి. అయం పన ఇమం పఞ్చాహికవారం వా సత్తాహికవారం వా న జానాతి, దివసే దివసే రక్ఖితట్ఠానేయేవ రక్ఖతి. అథస్స గోగణో హరితతిణం న లభతి, సుక్ఖతిణం ఖాదన్తో కలలమిస్సకం ఉదకం పివతి, తత్థ గున్నం ఖీరం ఛిజ్జతి…పే॰… పరిబాహిరో హోతి.
అనవసేసదోహీ చ హోతీతి పణ్డితగోపాలకేన యావ వచ్ఛకస్స మంసలోహితం సణ్ఠాతి, తావ
గున్నం పితుట్ఠానం కరోన్తీతి గోపితరో. గావో పరిణయన్తి యథారుచిం గహేత్వా గచ్ఛన్తీతి గోపరిణాయకా. న అతిరేకపూజాయాతి పణ్డితో హి గోపాలకో ఏవరూపే ఉసభే అతిరేకపూజాయ పూజేతి, పణీతం గోభత్తం దేతి, గన్ధపఞ్చఙ్గులికేహి మణ్డేతి, మాలం పిలన్ధేతి, సిఙ్గే సువణ్ణరజతకోసకే చ ధారేతి, రత్తిం దీపం జాలేత్వా చేలవితానస్స హేట్ఠా సయాపేతి. అయం పన తతో ఏకసక్కారమ్పి న కరోతి, ఉసభా అతిరేకపూజం అలభమానా గోగణం న రక్ఖన్తి, పరిస్సయం న వారేన్తి. ఏవమస్స గోగణో పరిహాయతి, పఞ్చగోరసతో పరిబాహిరో హోతి.
౩౪౭. ఇధాతి ఇమస్మిం సాసనే. న రూపఞ్ఞూ హోతీతి, ‘‘చత్తారి మహాభూతాని చతున్నఞ్చ మహాభూతానం ఉపాదాయరూప’’న్తి ఏవం వుత్తరూపం ద్వీహాకారేహి న జానాతి గణనతో వా సముట్ఠానతో వా. గణనతో న జానాతి నామ, ‘‘చక్ఖాయతనం, సోత-ఘాన-జివ్హా-కాయాయతనం, రూప-సద్ద-గన్ధ-రస-ఫోట్ఠబ్బాయతనం, ఇత్థిన్ద్రియం, పురిసిన్ద్రియం, జీవితిన్ద్రియం, కాయవిఞ్ఞత్తి, వచీవిఞ్ఞత్తి, ఆకాసధాతు, ఆపోధాతు, రూపస్స లహుతా, ముదుతా, కమ్మఞ్ఞతా, ఉపచయో, సన్తతి, జరతా, రూపస్స అనిచ్చతా, కబళీకారో ఆహారో’’తి ఏవం పాళియం ఆగతా పఞ్చవీసతి రూపకోట్ఠాసాతి న జానాతి. సేయ్యథాపి సో గోపాలకో గణనతో గున్నం రూపం న జానాతి, తథూపమో అయం భిక్ఖు. సో గణనతో రూపం అజానన్తో రూపం పరిగ్గహేత్వా అరూపం వవత్థపేత్వా రూపారూపం పరిగ్గహేత్వా పచ్చయం సల్లక్ఖేత్వా లక్ఖణం ఆరోపేత్వా కమ్మట్ఠానం మత్థకం పాపేతుం న సక్కోతి. సో యథా తస్స గోపాలకస్స గోగణో న వడ్ఢతి, ఏవం ఇమస్మిం సాసనే సీలసమాధివిపస్సనామగ్గఫలనిబ్బానేహి న వడ్ఢతి, యథా
సముట్ఠానతో
న లక్ఖణకుసలో హోతీతి కమ్మలక్ఖణో బాలో, కమ్మలక్ఖణో పణ్డితోతి ఏవం వుత్తం కుసలాకుసలం కమ్మం పణ్డితబాలలక్ఖణన్తి న జానాతి. సో ఏవం అజానన్తో బాలే వజ్జేత్వా పణ్డితే న సేవతి, బాలే వజ్జేత్వా పణ్డితే అసేవన్తో కప్పియాకప్పియం కుసలాకుసలం సావజ్జానవజ్జం గరుకలహుకం సతేకిచ్ఛఅతేకిచ్ఛం కారణాకారణం న జానాతి; తం అజానన్తో కమ్మట్ఠానం గహేత్వా వడ్ఢేతుం న సక్కోతి. సో యథా తస్స గోపాలకస్స గోగణో న వడ్ఢతి, ఏవం ఇమస్మిం సాసనే యథావుత్తేహి సీలాదీహి న వడ్ఢతి, గోపాలకో వియ చ పఞ్చహి గోరసేహి పఞ్చహి ధమ్మక్ఖన్ధేహి పరిబాహిరో హోతి.
న ఆసాటికం హారేతా హోతీతి ఉప్పన్నం కామవితక్కన్తి ఏవం వుత్తే కామవితక్కాదికే న వినోదేతి, సో ఇమం అకుసలవితక్కం ఆసాటికం అహారేత్వా వితక్కవసికో హుత్వా విచరన్తో కమ్మట్ఠానం గహేత్వా వడ్ఢేతుం న సక్కోతి, సో యథా తస్స గోపాలకస్స…పే॰… పరిబాహిరో హోతి.
న వణం పటిచ్ఛాదేతా హోతీతి చక్ఖునా రూపం దిస్వా నిమిత్తగ్గాహీ హోతీతిఆదినా నయేన సబ్బారమ్మణేసు నిమిత్తం గణ్హన్తో యథా సో గోపాలకో వణం న పటిచ్ఛాదేతి, ఏవం సంవరం న సమ్పాదేతి. సో వివటద్వారో విచరన్తో కమ్మట్ఠానం గహేత్వా వడ్ఢేతుం న సక్కోతి…పే॰… పరిబాహిరో హోతి.
న ధూమం కత్తా హోతీతి సో గోపాలకో ధూమం వియ ధమ్మదేసనాధూమం న కరోతి, ధమ్మకథం వా సరభఞ్ఞం వా ఉపనిసిన్నకథం వా అనుమోదనం వా న కరోతి
న తిత్థం జానాతీతి తిత్థభూతే బహుస్సుతభిక్ఖూ న ఉపసఙ్కమతి, ఉపసఙ్కమన్తో, ‘‘ఇదం, భన్తే, బ్యఞ్జనం కథం రోపేతబ్బం, ఇమస్స భాసితస్స కో అత్థో, ఇమస్మిం ఠానే పాళి కిం వదేతి, ఇమస్మిం ఠానే అత్థో కిం దీపేతీ’’తి ఏవం న పరిపుచ్ఛతి న పరిపఞ్హతి, న జానాపేతీతి అత్థో. తస్స తే ఏవం అపరిపుచ్ఛతో అవివటఞ్చేవ న వివరన్తి, భాజేత్వా న దస్సేన్తి, అనుత్తానీకతఞ్చ న ఉత్తానీకరోన్తి, అపాకటం న పాకటం కరోన్తి. అనేకవిహితేసు చ కఙ్ఖాఠానియేసు ధమ్మేసూతి అనేకవిధాసు కఙ్ఖాసు ఏకం కఙ్ఖమ్పి న పటివినోదేన్తి. కఙ్ఖా ఏవ హి కఙ్ఖాఠానియా ధమ్మా నామ. తత్థ ఏకం కఙ్ఖమ్పి న నీహరన్తీతి అత్థో. సో ఏవం బహుస్సుతతిత్థం అనుపసఙ్కమిత్వా సకఙ్ఖో కమ్మట్ఠానం గహేత్వా వడ్ఢేతుం న సక్కోతి. యథా చ సో గోపాలకో తిత్థం న జానాతి, ఏవం అయమ్పి భిక్ఖు ధమ్మతిత్థం న జానాతి, అజానన్తో అవిసయే పఞ్హం పుచ్ఛతి, అభిధమ్మికం ఉపసఙ్కమిత్వా కప్పియాకప్పియం పుచ్ఛతి, వినయధరం ఉపసఙ్కమిత్వా రూపారూపపరిచ్ఛేదం పుచ్ఛతి. తే అవిసయే పుట్ఠా కథేతుం న సక్కోన్తి, సో అత్తనా సకఙ్ఖో కమ్మట్ఠానం గహేత్వా వడ్ఢేతుం న సక్కోతి…పే॰… పరిబాహిరో హోతి.
న పీతం జానాతీతి యథా సో గోపాలకో పీతాపీతం న జానాతి, ఏవం ధమ్మూపసఞ్హితం పామోజ్జం న జానాతి న లభతి, సవనమయం పుఞ్ఞకిరియవత్థుం నిస్సాయ ఆనిసంసం న విన్దతి, ధమ్మస్సవనగ్గం గన్త్వా సక్కచ్చం న సుణాతి, నిసిన్నో నిద్దాయతి, కథం కథేతి, అఞ్ఞవిహితకో హోతి, సో సక్కచ్చం ధమ్మం అసుణన్తో కమ్మట్ఠానం గహేత్వా వడ్ఢేతుం న సక్కోతి…పే॰… పరిబాహిరో హోతి.
న వీథిం జానాతీతి సో గోపాలకో మగ్గామగ్గం వియ, – ‘‘అయం లోకియో అయం లోకుత్తరో’’తి అరియం అట్ఠఙ్గికం మగ్గం యథాభూతం న పజానాతి. అజానన్తో లోకియమగ్గే అభినివిసిత్వా లోకుత్తరం నిబ్బత్తేతుం న సక్కోతి…పే॰… పరిబాహిరో హోతి.
న గోచరకుసలో హోతీతి సో గోపాలకో పఞ్చాహికవారే
అనవసేసదోహీ చ హోతీతి పటిగ్గహణే మత్తం అజానన్తో అనవసేసం దుహతి. నిద్దేసవారే పనస్స అభిహట్ఠుం పవారేన్తీతి అభిహరిత్వా పవారేన్తి. ఏత్థ ద్వే అభిహారా వాచాభిహారో చ పచ్చయాభిహారో చ. వాచాభిహారో నామ మనుస్సా భిక్ఖుస్స సన్తికం గన్త్వా, ‘‘వదేయ్యాథ, భన్తే, యేనత్థో’’తి పవారేన్తి. పచ్చయాభిహారో నామ వత్థాదీని వా తేలఫాణితాదీని వా గహేత్వా భిక్ఖుస్స సన్తికం గన్త్వా, ‘‘గణ్హథ, భన్తే, యావతకేన అత్థో’’తి వదన్తి. తత్ర భిక్ఖు మత్తం న జానాతీతి భిక్ఖు తేసు పచ్చయేసు పమాణం న జానాతి, – ‘‘దాయకస్స వసో వేదితబ్బో, దేయ్యధమ్మస్స వసో వేదితబ్బో, అత్తనో థామో వేదితబ్బో’’తి రథవినీతే వుత్తనయేన పమాణయుత్తం అగ్గహేత్వా యం ఆహరన్తి, తం సబ్బం గణ్హాతీతి అత్థో. మనుస్సా విప్పటిసారినో న పున అభిహరిత్వా పవారేన్తి. సో పచ్చయేహి కిలమన్తో కమ్మట్ఠానం గహేత్వా వడ్ఢేతుం న సక్కోతి…పే॰… పరిబాహిరో హోతి.
తే న అతిరేకపూజాయ పూజేతా హోతీతి సో గోపాలకో మహాఉసభే వియ తే థేరే భిక్ఖూ ఇమాయ ఆవి చేవ రహో చ మేత్తాయ కాయకమ్మాదికాయ అతిరేకపూజాయ న పూజేతి. తతో థేరా, – ‘‘ఇమే అమ్హేసు గరుచిత్తీకారం న కరోన్తీ’’తి నవకే భిక్ఖూ ద్వీహి సఙ్గహేహి న సఙ్గణ్హన్తి, న ఆమిససఙ్గహేన చీవరేన వా పత్తేన వా పత్తపరియాపన్నేన వా వసనట్ఠానేన వా. కిలమన్తే మిలాయన్తేపి నప్పటిజగ్గన్తి. పాళిం వా అట్ఠకథం వా ధమ్మకథాబన్ధం వా గుయ్హగన్థం వా న సిక్ఖాపేన్తి. నవకా థేరానం సన్తికా సబ్బసో ఇమే ద్వే సఙ్గహే అలభమానా ఇమస్మిం సాసనే పతిట్ఠాతుం న సక్కోన్తి. యథా తస్స గోపాలకస్స గోగణో న వడ్ఢతి, ఏవం సీలాదీని న వడ్ఢన్తి. యథా చ సో గోపాలకో పఞ్చహి గోరసేహి పరిబాహిరో హోతి, ఏవం పఞ్చహి ధమ్మక్ఖన్ధేహి పరిబాహిరా హోన్తి. సుక్కపక్ఖో కణ్హపక్ఖే వుత్తవిపల్లాసవసేన యోజేత్వా వేదితబ్బోతి.
పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమనికాయట్ఠకథాయ
మహాగోపాలకసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౪. చూళగోపాలకసుత్తవణ్ణనా
౩౫౦. ఏవం మే సుతన్తి చూళగోపాలకసుత్తం. తత్థ ఉక్కచేలాయన్తి ఏవంనామకే నగరే. తస్మిం కిర మాపియమానే రత్తిం గఙ్గాసోతతో మచ్ఛో థలం పత్తో. మనుస్సా చేలాని తేలపాతియం తేమేత్వా ఉక్కా కత్వా మచ్ఛం గణ్హింసు. నగరే నిట్ఠితే తస్స నామం కరోన్తే అమ్హేహి నగరట్ఠానస్స గహితదివసే చేలుక్కాహి మచ్ఛో గహితోతి ఉక్కచేలా-త్వేవస్స నామం అకంసు. భిక్ఖూ ఆమన్తేసీతి యస్మిం ఠానే నిసిన్నస్స సబ్బా గఙ్గా పాకటా హుత్వా పఞ్ఞాయతి, తాదిసే వాలికుస్సదే గఙ్గాతిత్థే సాయన్హసమయే మహాభిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో నిసీదిత్వా మహాగఙ్గం పరిపుణ్ణం సన్దమానం ఓలోకేన్తో, – ‘‘అత్థి ను ఖో ఇమం గఙ్గం నిస్సాయ కోచి పుబ్బే వడ్ఢిపరిహానిం పత్తో’’తి ఆవజ్జిత్వా, పుబ్బే ఏకం బాలగోపాలకం నిస్సాయ అనేకసతసహస్సా గోగణా ఇమిస్సా గఙ్గాయ ఆవట్టే పతిత్వా సముద్దమేవ పవిట్ఠా, అపరం పన పణ్డితగోపాలకం నిస్సాయ అనేకసతసహస్సగోగణస్స సోత్థి జాతా వడ్ఢి జాతా ఆరోగ్యం జాతన్తి అద్దస. దిస్వా ఇమం కారణం నిస్సాయ భిక్ఖూనం ధమ్మం దేసేస్సామీతి చిన్తేత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి.
మాగధకోతి మగధరట్ఠవాసీ. దుప్పఞ్ఞజాతికోతి నిప్పఞ్ఞసభావో దన్ధో మహాజళో. అసమవేక్ఖిత్వాతి అసల్లక్ఖేత్వా అనుపధారేత్వా. పతారేసీతి తారేతుం ఆరభి. ఉత్తరం తీరం సువిదేహానన్తి గఙ్గాయ ఓరిమే తీరే మగధరట్ఠం, పారిమే తీరే విదేహరట్ఠం, గావో మగధరట్ఠతో విదేహరట్ఠం నేత్వా రక్ఖిస్సామీతి ఉత్తరం తీరం పతారేసి. తం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘ఉత్తరం తీరం సువిదేహాన’’న్తి. ఆమణ్డలికం కరిత్వాతి మణ్డలికం కత్వా. అనయబ్యసనం ఆపజ్జింసూతి అవడ్ఢిం వినాసం పాపుణింసు, మహాసముద్దమేవ పవిసింసు. తేన హి గోపాలకేన గావో ఓతారేన్తేన గఙ్గాయ ఓరిమతీరే సమతిత్థఞ్చ
అకుసలా ఇమస్స లోకస్సాతి ఇధ లోకే ఖన్ధధాతాయతనేసు అకుసలా అఛేకా, పరలోకేపి ఏసేవ నయో. మారధేయ్యం వుచ్చతి తేభూమకధమ్మా. అమారధేయ్యం నవ లోకుత్తరధమ్మా. మచ్చుధేయ్యమ్పి తేభూమకధమ్మావ. అమచ్చుధేయ్యం నవ లోకుత్తరధమ్మా. తత్థ అకుసలా అఛేకా. వచనత్థతో పన మారస్స ధేయ్యం మారధేయ్యం. ధేయ్యన్తి ఠానం వత్థు నివాసో గోచరో. మచ్చుధేయ్యేపి ఏసేవ నయో. తేసన్తి తేసం ఏవరూపానం సమణబ్రాహ్మణానం, ఇమినా ఛ సత్థారో దస్సితాతి వేదితబ్బా.
౩౫౧. ఏవం కణ్హపక్ఖం నిట్ఠపేత్వా సుక్కపక్ఖం దస్సేన్తో భూతపుబ్బం, భిక్ఖవేతిఆదిమాహ. తత్థ బలవగావోతి దన్తగోణే చేవ ధేనుయో చ. దమ్మగావోతి దమేతబ్బగోణే చేవ అవిజాతగావో చ. వచ్ఛతరేతి వచ్ఛభావం తరిత్వా ఠితే బలవవచ్ఛే. వచ్ఛకేతి ధేనుపకే తరుణవచ్ఛకే కిసాబలకేతి అప్పమంసలోహితే మన్దథామే. తావదేవ జాతకోతి తందివసే జాతకో. మాతుగోరవకేన వుయ్హమానోతి మాతా పురతో పురతో హుంహున్తి గోరవం కత్వా సఞ్ఞం దదమానా ఉరేన ఉదకం ఛిన్దమానా గచ్ఛతి, వచ్ఛకో తాయ గోరవసఞ్ఞాయ ధేనుయా వా ఉరేన ఛిన్నోదకేన గచ్ఛమానో ‘‘మాతుగోరవకేన వుయ్హమానో’’తి వుచ్చతి.
౩౫౨. మారస్స సోతం ఛేత్వాతి అరహత్తమగ్గేన మారస్స తణ్హాసోతం ఛేత్వా. పారం గతాతి మహాఉసభా నదీపారం వియ సంసారపారం నిబ్బానం గతా. పారం అగమంసూతి మహాఉసభానం పారఙ్గతక్ఖణే గఙ్గాయ సోతస్స తయో కోట్ఠాసే అతిక్కమ్మ ఠితా మహాఉసభే పారం పత్తే దిస్వా తేసం గతమగ్గం పటిపజ్జిత్వా పారం అగమంసు. పారం గమిస్సన్తీతి చతుమగ్గవజ్ఝానం కిలేసానం తయో ధమ్మానుసారినో, సద్ధానుసారినోతి ఇమే ద్వే పఠమమగ్గసమఙ్గినో.
జానతాతి సబ్బధమ్మే జానన్తేన బుద్ధేన. సుప్పకాసితోతి సుకథితో. వివటన్తి వివరితం. అమతద్వారన్తి అరియమగ్గో. నిబ్బానపత్తియాతి తదత్థాయ వివటం. వినళీకతన్తి విగతమాననళం కతం. ఖేమం పత్థేథాతి కత్తుకమ్యతాఛన్దేన అరహత్తం పత్థేథ, కత్తుకామా నిబ్బత్తేతుకామా హోథాతి అత్థో. ‘‘పత్త’త్థా’’తిపి పాఠో. ఏవరూపం సత్థారం లభిత్వా తుమ్హే పత్తాయేవ నామాతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవ. భగవా పన యథానుసన్ధినావ దేసనం నిట్ఠపేసీతి.
పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమనికాయట్ఠకథాయ
చూళగోపాలకసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౫. చూళసచ్చకసుత్తవణ్ణనా
౩౫౩. ఏవం మే సుతన్తి చూళసచ్చకసుత్తం. తత్థ మహావనే కూటాగారసాలాయన్తి మహావనం నామ సయంజాతం అరోపిమం సపరిచ్ఛేదం మహన్తం వనం. కపిలవత్థుసామన్తా మహావనం. కూటాగారసాలా పన మహావనం నిస్సాయ కతే ఆరామే కూటాగారం అన్తోకత్వా హంసవట్టకచ్ఛన్నేన కతా సబ్బాకారసమ్పన్నా బుద్ధస్స భగవతో గన్ధకుటి వేదితబ్బా.
సచ్చకో నిగణ్ఠపుత్తోతి పుబ్బే కిర ఏకో నిగణ్ఠో చ నిగణ్ఠీ చ పఞ్చ పఞ్చ వాదసతాని ఉగ్గహేత్వా, వాదం ఆరోపేస్సామాతి జమ్బుదీపే విచరన్తా వేసాలియం సమాగతా. లిచ్ఛవిరాజానో దిస్వా, – ‘‘త్వం కో, త్వం కా’’తి పుచ్ఛింసు. నిగణ్ఠో – ‘‘అహం వాదం ఆరోపేస్సామీతి జమ్బుదీపే విచరామీ’’తి ఆహ. నిగణ్ఠీపి తథా ఆహ. లిచ్ఛవినో, ‘‘ఇధేవ అఞ్ఞమఞ్ఞం వాదం ఆరోపేథా’’తి ఆహంసు. నిగణ్ఠీ అత్తనా ఉగ్గహితాని పఞ్చవాదసతాని పుచ్ఛి, నిగణ్ఠో కథేసి. నిగణ్ఠేన పుచ్ఛితేపి నిగణ్ఠీ కథేసియేవ. ఏకస్సపి న జయో, న పరాజయో, ఉభో సమసమావ అహేసుం. లిచ్ఛవినో, – ‘‘తుమ్హే ఉభోపి సమసమా ఆహిణ్డిత్వా కిం కరిస్సథ, ఇధేవ వసథా’’తి గేహం దత్వా బలిం పట్ఠపేసుం. తేసం సంవాసమన్వాయ చతస్సో ధీతరో జాతా, – ఏకా సచ్చా నామ, ఏకా లోలా నామ, ఏకా పటాచారా నామ, ఏకా ఆచారవతీ నామ. తాపి పణ్డితావ అహేసుం, మాతాపితూహి ఉగ్గహితాని పఞ్చ పఞ్చ వాదసతాని ఉగ్గహేసుం. తా వయపత్తా మాతాపితరో అవోచుం – ‘‘అమ్హాకం అమ్మా కులే దారికా నామ హిరఞ్ఞసువణ్ణాదీని దత్వా కులఘరం పేసితపుబ్బా నామ నత్థి. యో పన అగారికో తాసం వాదం మద్దితుం సక్కోతి, తస్స పాదపరిచారికా హోన్తి. యో పబ్బజితో తాసం మద్దితుం సక్కోతి, తస్స సన్తికే పబ్బజన్తి. తుమ్హే కిం కరిస్సథా’’తి? మయమ్పి ఏవమేవ కరిస్సామాతి. చతస్సోపి పరిబ్బాజికవేసం గహేత్వా, ‘‘అయం జమ్బుదీపో నామ జమ్బుయా పఞ్ఞాయతీ’’తి జమ్బుసాఖం గహేత్వా చారికం పక్కమింసు. యం గామం పాపుణన్తి, తస్స ద్వారే పంసుపుఞ్జే
తేన సమయేన భగవా సావత్థిం నిస్సాయ జేతవనే విహరతి. అథాయస్మా సారిపుత్తో గిలానే పుచ్ఛన్తో అజగ్గితట్ఠానం జగ్గన్తో అత్తనో కిచ్చమహన్తతాయ అఞ్ఞేహి భిక్ఖూహి దివాతరం గామం పిణ్డాయ పవిసన్తో గామద్వారే జమ్బుధజం దిస్వా, – ‘‘కిమిద’’న్తి దారకే పుచ్ఛి. తే తమత్థం ఆరోచేసుం. తేన హి మద్దథాతి. న సక్కోమ, భన్తే, భాయామాతి. ‘‘కుమారా
థేరో – ‘‘అమ్హాకం వసనట్ఠానే మాతుగామస్స ఆగమనం నామ అఫాసుక’’న్తి విహారమజ్ఝే నిసీది. పరిబ్బాజికాయో గన్త్వా థేరం పుచ్ఛింసు – ‘‘తుమ్హేహి అమ్హాకం ధజో మద్దాపితో’’తి? ఆమ, మయా మద్దాపితోతి. మయం తుమ్హేహి సద్ధిం వాదం కరిస్సామాతి. సాధు కరోథ, కస్స పుచ్ఛా కస్స విస్సజ్జనం హోతూతి? పుచ్ఛా నామ అమ్హాకం పత్తా, తుమ్హే పన మాతుగామా నామ పఠమం పుచ్ఛథాతి ఆహ. తా చతస్సోపి చతూసు దిసాసు ఠత్వా మాతాపితూనం సన్తికే ఉగ్గహితం వాదసహస్సం పుచ్ఛింసు. థేరో ఖగ్గేన కుముదనాళం ఛిన్దన్తో వియ పుచ్ఛితం పుచ్ఛితం నిజ్జటం నిగ్గణ్ఠిం కత్వా కథేసి, కథేత్వా పున పుచ్ఛథాతి ఆహ. ఏత్తకమేవ, భన్తే, మయం జానామాతి. థేరో ఆహ – ‘‘తుమ్హేహి వాదసహస్సం పుచ్ఛితం మయా కథితం, అహం పన ఏకం యేవ పఞ్హం పుచ్ఛిస్సామి, తం తుమ్హే కథేథా’’తి. తా థేరస్స విసయం దిస్వా, ‘‘పుచ్ఛథ, భన్తే, బ్యాకరిస్సామా’’తి వత్తుం నాసక్ఖింసు. ‘‘వద, భన్తే, జానమానా
థేరో
అయం సచ్చకో తాసం చతున్నమ్పి కనిట్ఠభాతికో. తాహి చతూహిపి ఉత్తరితరపఞ్ఞో, మాతాపితూనమ్పి సన్తికా వాదసహస్సం, తతో బహుతరఞ్చ బాహిరసమయం ఉగ్గహేత్వా కత్థచి అగన్త్వా రాజదారకే సిప్పం సిక్ఖాపేన్తో తత్థేవ వేసాలియం వసతి, పఞ్ఞాయ అతిపూరితత్తా కుచ్ఛి మే భిజ్జేయ్యాతి భీతో అయపట్టేన కుచ్ఛిం పరిక్ఖిపిత్వా చరతి, ఇమం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘సచ్చకో నిగణ్ఠపుత్తో’’తి.
భస్సప్పవాదకోతి భస్సం వుచ్చతి కథామగ్గో, తం పవదతి కథేతీతి భస్సప్పవాదకో. పణ్డితవాదోతి అహం పణ్డితోతి ఏవం వాదో. సాధుసమ్మతో బహుజనస్సాతి యం యం నక్ఖత్తచారేన ఆదిసతి, తం తం యేభుయ్యేన తథేవ హోతి, తస్మా అయం సాధులద్ధికో భద్దకోతి ఏవం సమ్మతో మహాజనస్స. వాదేన వాదం సమారద్ధోతి కథామగ్గేన దోసం ఆరోపితో. ఆయస్మా అస్సజీతి సారిపుత్తత్థేరస్స ఆచరియో అస్సజిత్థేరో. జఙ్ఘావిహారం అనుచఙ్కమమానోతి తతో తతో లిచ్ఛవిరాజగేహతో తం తం గేహం గమనత్థాయ అనుచఙ్కమమానో. యేనాయస్మా అస్సజి తేనుపసఙ్కమీతి కస్మా ఉపసఙ్కమి? సమయజాననత్థం.
ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘అహం ‘సమణస్స గోతమస్స వాదం ఆరోపేస్సామీ’తి ఆహిణ్డామి, ‘సమయం పనస్స న జానామీ’తి న ఆరోపేసిం. పరస్స హి సమయం వినేతీతి కథం వినేతి, కథం సిక్ఖాపేతీతి పుచ్ఛతి. థేరో పన యస్మా దుక్ఖన్తి వుత్తే ఉపారమ్భస్స ఓకాసో హోతి, మగ్గఫలానిపి పరియాయేన దుక్ఖన్తి ఆగతాని, అయఞ్చ దుక్ఖన్తి వుత్తే థేరం పుచ్ఛేయ్య – ‘‘భో అస్సజి, కిమత్థం తుమ్హే పబ్బజితా’’తి. తతో ‘‘మగ్గఫలత్థాయా’’తి వుత్తే, – ‘‘నయిదం, భో అస్సజి, తుమ్హాకం సాసనం నామ, మహాఆఘాతనం నామేతం, నిరయుస్సదో నామేస, నత్థి తుమ్హాకం సుఖాసా, ఉట్ఠాయుట్ఠాయ దుక్ఖమేవ జిరాపేన్తా ఆహిణ్డథా’’తి దోసం ఆరోపేయ్య, తస్మా దుస్సుతన్తి సోతుం అయుత్తం.
౩౫౪. సన్థాగారేతి రాజకులానం అత్థానుసాసనసన్థాగారసాలాయం. యేన తే లిచ్ఛవీ తేనుపసఙ్కమీతి ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘అహం పుబ్బే సమయం అజాననభావేన సమణస్స గోతమస్స వాదం న ఆరోపేసిం, ఇదాని పనస్స మహాసావకేన కథితం సమయం జానామి, ఇమే చ మమ అన్తేవాసికా పఞ్చసతా లిచ్ఛవీ సన్నిపతితా. ఏతేహి సద్ధిం గన్త్వా సమణస్స గోతమస్స వాదం ఆరోపేస్సామీ’’తి తస్మా ఉపసఙ్కమి. ఞాతఞ్ఞతరేనాతి ఞాతేసు అభిఞ్ఞాతేసు పఞ్చవగ్గియత్థేరేసు అఞ్ఞతరేన. పతిట్ఠితన్తి యథా తేన పతిట్ఠితం. సచే ఏవం పతిట్ఠిస్సతి, అథ పన అఞ్ఞదేవ వక్ఖతి, తత్ర మయా కిం సక్కా కాతున్తి ఇదానేవ పిట్ఠిం పరివత్తేన్తో ఆహ. ఆకడ్ఢేయ్యాతి అత్తనో అభిముఖం కడ్ఢేయ్య. పరికడ్ఢేయ్యాతి పురతో పటిపణామేయ్య. సమ్పరికడ్ఢేయ్యాతి కాలేన ఆకడ్ఢేయ్య, కాలేన పరికడ్ఢేయ్య. సోణ్డికాకిలఞ్జన్తి సురాఘరే పిట్ఠకిలఞ్జం. సోణ్డికాధుత్తోతి సురాధుత్తో. వాలం కణ్ణే గహేత్వాతి సురాపరిస్సావనత్థవికం ధోవితుకామో ఓధునేయ్యాతి అధోముఖం కత్వా ధునేయ్య. నిద్ధునేయ్యాతి ఉద్ధంముఖం కత్వా ధునేయ్య. నిప్ఫోటేయ్యాతి పునప్పునం పప్ఫోటేయ్య. సాణధోవికం నామాతి ఏత్థ మనుస్సా సాణసాటకకరణత్థం సాణవాకే గహేత్వా ముట్ఠిం ముట్ఠిం బన్ధిత్వా ఉదకే పక్ఖిపన్తి. తే తతియదివసే సుట్ఠు కిలిన్నా హోన్తి. అథ మనుస్సా అమ్బిలయాగుసురాదీని ఆదాయ తత్థ గన్త్వా సాణముట్ఠిం గహేత్వా, దక్ఖిణతో వామతో సమ్ముఖా చాతి తీసు ఫలకేసు సకిం దక్ఖిణఫలకే, సకిం వామఫలకే, సకిం సమ్ముఖఫలకే పహరన్తా అమ్బిలయాగుసురాదీని భుఞ్జన్తా పివన్తా ఖాదన్తా కిం సో భవమానో సచ్చకో నిగణ్ఠపుత్తో, యో భగవతో వాదం ఆరోపేస్సతీతి యో సచ్చకో నిగణ్ఠపుత్తో భగవతో వాదం ఆరోపేస్సతి, సో కిం భవమానో కిం యక్ఖో భవమానో ఉదాహు ఇన్దో, ఉదాహు బ్రహ్మా భవమానో భగవతో వాదం ఆరోపేస్సతి? న హి సక్కా పకతిమనుస్సేన భగవతో వాదం ఆరోపేతున్తి అయమేత్థ అధిప్పాయో.
౩౫౫. తేన ఖో పన సమయేనాతి యస్మిం సమయే సచ్చకో ఆరామం పావిసి, తస్మిం. కిస్మిం పన సమయే పావిసీతి? మహామజ్ఝన్హికసమయే. కస్మా పన తస్మిం సమయే చఙ్కమన్తీతి? పణీతభోజనపచ్చయస్స థినమిద్ధస్స వినోదనత్థం. దివాపధానికా వా తే. తాదిసానఞ్హి పచ్ఛాభత్తం చఙ్కమిత్వా న్హత్వా సరీరం ఉతుం గణ్హాపేత్వా నిసజ్జ సమణధమ్మం కరోన్తానం చిత్తం ఏకగ్గం హోతి. యేన తే భిక్ఖూతి సో కిర కుహిం సమణో గోతమోతి పరివేణతో పరివేణం గన్త్వా పుచ్ఛిత్వా పవిసిస్సామీతి విలోకేన్తో అరఞ్ఞే హత్థీ వియ చఙ్కమే చఙ్కమమానే పంసుకూలికభిక్ఖూ దిస్వా తేసం సన్తికం అగమాసి. తం సన్ధాయ, ‘‘యేన తే భిక్ఖూ’’తిఆది వుత్తం. కహం ను ఖో, భోతి కతరస్మిం ఆవాసే వా మణ్డపే వాతి అత్థో. ఏస, అగ్గివేస్సన, భగవాతి తదా కిర భగవా పచ్చూసకాలే మహాకరుణా సమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా దససహస్సచక్కవాళే సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణజాలం పత్థరిత్వా బోధనేయ్యసత్తం ఓలోకేన్తో అద్దస – ‘‘స్వే సచ్చకో నిగణ్ఠపుత్తో మహతిం లిచ్ఛవిపరిసం గహేత్వా మమ వాదం ఆరోపేతుకామో ఆగమిస్సతీ’’తి. తస్మా పాతోవ సరీరపటిజగ్గనం కత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివారో వేసాలియం పిణ్డాయ చరిత్వా పిణ్డపాతపటిక్కన్తో మహాపరిసాయ నిసీదితుం సుఖట్ఠానే నిసీదిస్సామీతి గన్ధకుటిం అపవిసిత్వా మహావనే అఞ్ఞతరస్మిం రుక్ఖమూలే దివావిహారం నిసీది. తే భిక్ఖూ భగవతో వత్తం దస్సేత్వా ఆగతా, సచ్చకేన పుట్ఠా దూరే నిసిన్నం భగవన్తం దస్సేన్తా, ‘‘ఏస అగ్గివేస్సన భగవా’’తి ఆహంసు.
మహతియా లిచ్ఛవిపరిసాయ సద్ధిన్తి హేట్ఠా పఞ్చమత్తేహి లిచ్ఛవిసతేహి పరివుతోతి వుత్తం. తే అఞ్జలిం పణామేత్వాతి ఏతే ఉభతోపక్ఖికా, తే ఏవం చిన్తేసుం – ‘‘సచే నో మిచ్ఛాదిట్ఠికా చోదేస్సన్తి, ‘కస్మా తుమ్హే సమణం గోతమం వన్దిత్థా’తి, తేసం, ‘కిం అఞ్జలిమత్తకరణేనపి వన్దితం హోతీ’తి వక్ఖామ. సచే నో సమ్మాదిట్ఠికా చోదేస్సన్తి, ‘కస్మా భగవన్తం న వన్దిత్థా’తి, ‘కిం సీసేన భూమిం పహరన్తేనేవ వన్దితం హోతి, నను అఞ్జలికమ్మమ్పి వన్దనా ఏవా’తి వక్ఖామా’’తి. నామ గోత్తన్తి, భో గోతమ, అహం అసుకస్స పుత్తో దత్తో నామ మిత్తో నామ ఇధ ఆగతోతి వదన్తా నామం సావేన్తి నామ. భో గోతమ, అహం వాసిట్ఠో నామ కచ్చానో నామ ఇధ ఆగతోతి వదన్తా గోత్తం సావేన్తి నామ. ఏతే కిర దలిద్దా జిణ్ణకులపుత్తా పరిసమజ్ఝే నామగోత్తవసేన పాకటా భవిస్సామాతి ఏవం అకంసు. యే పన తుణ్హీభూతా నిసీదింసు, తే కేరాటికా చేవ అన్ధబాలా చ. తత్థ కేరాటికా, ‘‘ఏకం ద్వే కథాసల్లాపే కరోన్తో విస్సాసికో హోతి, అథ విస్సాసే సతి
౩౫౬. కిఞ్చిదేవ దేసన్తి కఞ్చి ఓకాసం కిఞ్చి కారణం, అథస్స భగవా పఞ్హపుచ్ఛనే ఉస్సాహం జనేన్తో ఆహ – పుచ్ఛ, అగ్గివేస్సన, యదాకఙ్ఖసీతి. తస్సత్థో – ‘‘పుచ్ఛ యది ఆకఙ్ఖసి, న మే పఞ్హవిస్సజ్జనే భారో అత్థి’’. అథ వా ‘‘పుచ్ఛ యం ఆకఙ్ఖసి, సబ్బం తే విస్సజ్జేస్సామీ’’తి సబ్బఞ్ఞుపవారణం పవారేసి అసాధారణం పచ్చేకబుద్ధఅగ్గసావమహాసావకేహి. తే హి యదాకఙ్ఖసీతి న వదన్తి, సుత్వా వేదిస్సామాతి వదన్తి. బుద్ధా పన ‘‘పుచ్ఛావుసో, యదాకఙ్ఖసీ’’తి (సం॰ ని॰ ౧.౨౩౭) వా, ‘‘పుచ్ఛ, మహారాజ, యదాకఙ్ఖసీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౧౬౨) వా,
‘‘పుచ్ఛ వాసవ మం పఞ్హం, యం కిఞ్చి మనసిచ్ఛసి;
తస్స తస్సేవ పఞ్హస్స, అహం అన్తం కరోమి తే’’ ఇతి. (దీ॰ ని॰ ౨.౩౫౬) వా,
‘‘తేన
‘‘బావరిస్స
కతావకాసా పుచ్ఛవ్హో, యం కిఞ్చి మనసిచ్ఛథా’’తి. (సు॰ ని॰ ౧౦౩౬) వా,
‘‘పుచ్ఛ మం సభియ పఞ్హం, యం కిఞ్చి మనసిచ్ఛసి;
తస్స తస్సేవ పఞ్హస్స, అహం అన్తం కరోమి తే’’ ఇతి. (సు॰ ని॰ ౫౧౭) వా –
తేసం తేసం యక్ఖనరిన్దదేవసమణబ్రాహ్మణపరిబ్బాజకానం సబ్బఞ్ఞుపవారణం పవారేన్తి. అనచ్ఛరియఞ్చేతం, యం భగవా బుద్ధభూమిం పత్వా ఏతం పవారణం పవారేయ్య. యో బోధిసత్తభూమియం పదేసఞాణేపి ఠితో
‘‘కోణ్డఞ్ఞ పఞ్హాని వియాకరోహి,
యాచన్తి తం ఇసయో సాధురూపా;
కోణ్డఞ్ఞ ఏసో మనుజేసు ధమ్మో,
యం వుద్ధమాగచ్ఛతి ఏస భారో’’తి. (జా॰ ౨.౧౭.౬౦) –
ఏవం
‘‘కతావకాసా పుచ్ఛన్తు భోన్తో,
యం కిఞ్చి పఞ్హం మనసాభిపత్థితం;
అహఞ్హి తం తం వో వియాకరిస్సం,
ఞత్వా సయం లోకమిమం పరఞ్చా’’తి. (జా॰ ౨.౧౭.౬౧);
ఏవం
‘‘తగ్ఘ తే అహమక్ఖిస్సం, యథాపి కుసలో తథా;
రాజా చ ఖో తం జానాతి, యది కాహతి వా న వా’’తి. (జా॰ ౧.౧౬.౧౭౨) –
సబ్బఞ్ఞుపవారణం పవారేసి.
ఏవం భగవతా సబ్బఞ్ఞుపవారణాయ పవారితాయ అత్తమనో పఞ్హం పుచ్ఛన్తో, ‘‘కథం పన, భో గోతమా’’తిఆదిమాహ.
అథస్స ఏవం ఖో అహం, అగ్గివేస్సనాతిఆదిమాహ. ఉపమా మం, భో గోతమ, పటిభాతీతి, భో గోతమ, మయ్హం ఏకా ఉపమా ఉపట్ఠాతి, ఆహరామి తం ఉపమన్తి వదతి. పటిభాతు తం, అగ్గివేస్సనాతి ఉపట్ఠాతు తే, అగ్గివేస్సన, ఆహర తం ఉపమం విసత్థోతి భగవా అవోచ. బలకరణీయాతి బాహుబలేన కత్తబ్బా కసివాణిజ్జాదికా కమ్మన్తా. రూపత్తాయం పురిసపుగ్గలోతి రూపం అత్తా అస్సాతి రూపత్తా, రూపం అత్తాతి గహేత్వా ఠితపుగ్గలం దీపేతి. రూపే పతిట్ఠాయాతి తస్మిం అత్తాతి గహితరూపే పతిట్ఠహిత్వా. పుఞ్ఞం వా అపుఞ్ఞం వా పసవతీతి కుసలం వా అకుసలం వా పటిలభతి. వేదనత్తాదీసుపి ఏసేవ నయో. ఇమినా కిం దీపేతి? ఇమే పఞ్చక్ఖన్ధా ఇమేసం సత్తానం పథవీ వియ పతిట్ఠా, తే ఇమేసు పఞ్చసు ఖన్ధేసు పతిట్ఠాయ కుసలాకుసలకమ్మం నామ ఆయూహన్తి. తుమ్హే ఏవరూపం విజ్జమానమేవ అత్తానం పటిసేధేన్తో పఞ్చక్ఖన్ధా నను త్వం, అగ్గివేస్సనాతిఆదిమాహ.
అథ నిగణ్ఠో చిన్తేసి – ‘‘అతివియ సమణో గోతమో మమ వాదం పతిట్ఠపేతి, సచే ఉపరి కోచి దోసో భవిస్సతి, మమం ఏకకంయేవ నిగ్గణ్హిస్సతి. హన్దాహం ఇమం వాదం మహాజనస్సాపి మత్థకే పక్ఖిపామీ’’తి, తస్మా ఏవమాహ – అహమ్పి, భో గోతమ, ఏవం వదామి రూపం మే అత్తా…పే॰… విఞ్ఞాణం మే అత్తాతి, అయఞ్చ మహతీ జనతాతి. భగవా పన నిగణ్ఠతో సతగుణేనపి కిఞ్హి తే, అగ్గివేస్సనాతిఆదిమాహ. తస్సత్థో – నాయం జనతా మమ వాదం ఆరోపేతుం ఆగతా, త్వంయేవ సకలం వేసాలిం సంవట్టిత్వా మమ వాదం ఆరోపేతుం ఆగతో, తస్మా త్వం సకమేవ వాదం నివేఠేహి, మా మహాజనస్స మత్థకే పక్ఖిపసీతి. సో పటిజానన్తో అహఞ్హి, భో గోతమాతిఆదిమాహ.
౩౫౭. ఇతి భగవా నిగణ్ఠస్స వాదం పతిట్ఠపేత్వా, తేన హి, అగ్గివేస్సనాతి పుచ్ఛం ఆరభి. తత్థ తేన హీతి కారణత్థే నిపాతో. యస్మా త్వం పఞ్చక్ఖన్ధే అత్తతో పటిజానాసి, తస్మాతి అత్థో. సకస్మిం విజితేతి అత్తనో రట్ఠే. ఘాతేతాయం వా ఘాతేతున్తి ఘాతారహం ఘాతేతబ్బయుత్తకం ఘాతేతుం జాపేతాయం వా జాపేతున్తి ధనజానిరహం జాపేతబ్బయుత్తం జాపేతుం జిణ్ణధనం కాతుం. పబ్బాజేతాయం వా పబ్బాజేతున్తి సకరట్ఠతో పబ్బాజనారహం పబ్బాజేతుం, నీహరితుం. వత్తితుఞ్చ అరహతీతి వత్తతి చేవ వత్తితుఞ్చ అరహతి. వత్తితుం యుత్తోతి దీపేతి. ఇతి నిగణ్ఠో అత్తనో వాదభేదనత్థం ఆహటకారణమేవ అత్తనో మారణత్థాయ ఆవుధం తిఖిణం కరోన్తో వియ విసేసేత్వా దీపేతి, యథా తం బాలో. ఏవం మే రూపం హోతూతి మమ రూపం ఏవంవిధం హోతు, పాసాదికం అభిరూపం అలఙ్కతప్పటియత్తం సువణ్ణతోరణం వియ సుసజ్జితచిత్తపటో వియ చ మనాపదస్సనన్తి. ఏవం మే రూపం మా అహోసీతి మమ రూపం ఏవంవిధం మా హోతు, దుబ్బణ్ణం దుస్సణ్ఠితం వలితపలితం తిలకసమాకిణ్ణన్తి.
తుణ్హీ అహోసీతి నిగణ్ఠో ఇమస్మిం ఠానే విరద్ధభావం ఞత్వా, ‘‘సమణో గోతమో మమ వాదం భిన్దనత్థాయ కారణం ఆహరి, అహం బాలతాయ తమేవ విసేసేత్వా దీపేసిం, ఇదాని నట్ఠోమ్హి, సచే వత్తతీతి వక్ఖామి, ఇమే రాజానో ఉట్ఠహిత్వా, ‘అగ్గివేస్సన, త్వం మమ రూపే వసో వత్తతీతి వదసి, యది తే రూపే వసో వత్తతి, కస్మా త్వం యథా ఇమే లిచ్ఛవిరాజానో
తత్థ సహధమ్మికన్తి సహేతుకం సకారణం. వజిరం పాణిమ్హి అస్సాతి వజిరపాణి. యక్ఖోతి న యో వా సో వా యక్ఖో, సక్కో దేవరాజాతి వేదితబ్బో. ఆదిత్తన్తి సమ్పజ్జలితన్తి సుట్ఠు పజ్జలితం. సజోతిభూతన్తి సమన్తతో జోతిభూతం, ఏకగ్గిజాలభూతన్తి అత్థో. ఠితో హోతీతి మహన్తం సీసం, కన్దలమకులసదిసా దాఠా, భయానకాని అక్ఖినాసాదీనీతి ఏవం విరూపరూపం మాపేత్వా ఠితో. కస్మా పనేస ఆగతోతి? దిట్ఠివిస్సజ్జాపనత్థం. అపిచ, ‘‘అహఞ్చేవ ఖో పన ధమ్మం దేసేయ్యం, పరే చ మే న ఆజానేయ్యు’’న్తి ఏవం ధమ్మదేసనాయ అప్పోస్సుక్కభావం ఆపన్నే భగవతి సక్కో మహాబ్రహ్మునా సద్ధిం ఆగన్త్వా, ‘‘భగవా ధమ్మం దేసేథ, తుమ్హాకం ఆణాయ అవత్తమానే మయం వత్తాపేస్సామ, తుమ్హాకం ధమ్మచక్కం హోతు, అమ్హాకం ఆణాచక్క’’న్తి పటిఞ్ఞమకాసి. తస్మా ‘‘అజ్జ సచ్చకం తాసేత్వా పఞ్హం విస్సజ్జాపేస్సామీ’’తి ఆగతో.
భగవా చేవ పస్సతి, సచ్చకో చ నిగణ్ఠపుత్తోతి యది హి తం అఞ్ఞేపి పస్సేయ్యుం. తం కారణం అగరు అస్స, ‘‘సమణో గోతమో సచ్చకం అత్తనో వాదే అనోతరన్తం ఞత్వా యక్ఖం ఆవాహేత్వా దస్సేసి, తతో సచ్చకో భయేన కథేసీ’’తి వదేయ్యుం. తస్మా భగవా చేవ పస్సతి సచ్చకో చ. తస్స తం దిస్వావ సకలసరీరతో సేదా ముచ్చింసు, అన్తోకుచ్ఛి విపరివత్తమానా మహారవం రవి. సో ‘‘అఞ్ఞేపి ను ఖో పస్సన్తీ’’తి ఓలోకేన్తో తాణం గవేసీతి తాణన్తి గవేసమానో. లేణం గవేసీతి లేణన్తి గవేసమానో. సరణం గవేసీతి సరణన్తి గవేసమానో. ఏత్థ చ తాయతి రక్ఖతీతి తాణం. నిలీయన్తి ఏత్థాతి లేణం. సరతీతి సరణం, భయం హింసతి విద్ధంసేతీతి అత్థో.
౩౫౮. మనసి కరిత్వాతి మనమ్హి కత్వా పచ్చవేక్ఖిత్వా ఉపధారేత్వా. ఏవం మే వేదనా హోతూతి కుసలావ హోతు, సుఖావ హోతు. ఏవం మే సఞ్ఞా హోతూతి కుసలావ హోతు, సుఖావ హోతు, సోమనస్ససమ్పయుత్తావ హోతూతి. సఙ్ఖారవిఞ్ఞాణేసుపి ఏసేవ నయో. మా అహోసీతి ఏత్థ పన వుత్తవిపరియాయేన అత్థో కల్లం నూతి యుత్తం ను. సమనుపస్సితున్తి ‘‘ఏతం మమ ఏసోహమస్మి ఏసో మే అత్తా’’తి ఏవం తణ్హామానదిట్ఠివసేన పస్సితుం. నో హిదం, భో గోతమాతి న యుత్తమేతం, భో గోతమ. ఇతి భగవా యథా నామ ఛేకో అహితుణ్డికో సప్పదట్ఠవిసం తేనేవ సప్పేన పున డంసాపేత్వా ఉబ్బాహేయ్య, ఏవం తస్సంయేవ పరిసతి సచ్చకం నిగణ్ఠపుత్తం తేనేవ ముఖేన పఞ్చక్ఖన్ధా అనిచ్చా దుక్ఖా అనత్తాతి వదాపేసి. దుక్ఖం అల్లీనోతి ఇమం పఞ్చక్ఖన్ధదుక్ఖం తణ్హాదిట్ఠీహి అల్లీనో. ఉపగతో అజ్ఝోసితోతిపి తణ్హాదిట్ఠివసేనేవ వేదితబ్బో. దుక్ఖం ఏతం మమాతిఆదీసు పఞ్చక్ఖన్ధదుక్ఖం తణ్హామానదిట్ఠివసేన సమనుపస్సతీతి అత్థో. పరిజానేయ్యాతి అనిచ్చం దుక్ఖం అనత్తాతి తీరణపరిఞ్ఞాయ పరితో జానేయ్య. పరిక్ఖేపేత్వాతి ఖయం వయం అనుప్పాదం ఉపనేత్వా.
౩౫౯. నవన్తి అకుక్కుకజాతన్తి పుప్ఫగ్గహణకాలే అన్తో అఙ్గుట్ఠప్పమాణో ఏకో ఘనదణ్డకో నిబ్బత్తతి, తేన విరహితన్తి అత్థో. రిత్తోతి సుఞ్ఞో అన్తోసారవిరహితో. రిత్తత్తావ తుచ్ఛో. అపరద్ధోతి పరాజితో. భాసితా ఖో పన తేతి ఇదం భగవా తస్స ముఖరభావం
‘‘అమ్భో కో నామ యం రుక్ఖో, సిన్నపత్తో సకణ్టకో;
యత్థ ఏకప్పహారేన, ఉత్తమఙ్గం విభిజ్జిత’’న్తి.
అయం ఖదిరం ఆహచ్చ అసారకరుక్ఖపరిచితో ముదుతుణ్డసకుణో వియ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణసారం ఆహచ్చ ఞాణతుణ్డభేదం పత్తో సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స థద్ధభావం అఞ్ఞాసి. తదస్స పరిసమజ్ఝే భాసితా ఖో పన తేతిఆదిమాహ. నత్థి ఏతరహీతి ఉపాదిన్నకసరీరే సేదో నామ నత్థీతి న వత్తబ్బం, ఏతరహి పన నత్థీతి వదతి. సువణ్ణవణ్ణం కాయం వివరీతి న సబ్బం కాయం వివరి. బుద్ధా నామ గణ్ఠికం పటిముఞ్చిత్వా పటిచ్ఛన్నసరీరా పరిసతి ధమ్మం దేసేన్తి. అథ భగవా గలవాటకసమ్ముఖట్ఠానే చీవరం గహేత్వా చతురఙ్గులమత్తం ఓతారేసి. ఓతారితమత్తే పన తస్మిం సువణ్ణవణ్ణా రస్మియో పుఞ్జపుఞ్జా హుత్వా సువణ్ణఘటతో రత్తసువణ్ణరసధారా వియ, రత్తవణ్ణవలాహకతో విజ్జులతా వియ చ నిక్ఖమిత్వా సువణ్ణమురజసదిసం మహాఖన్ధం ఉత్తమసిరం పదక్ఖిణం కురుమానా ఆకాసే పక్ఖన్దింసు. కస్మా పన భగవా ఏవమకాసీతి? మహాజనస్స కఙ్ఖావినోదనత్థం. మహాజనో హి సమణో గోతమో మయ్హం సేదో నత్థీతి వదతి, సచ్చకస్స తావ నిగణ్ఠపుత్తస్స యన్తారుళ్హస్స వియ సేదా పగ్ఘరన్తి. సమణో పన గోతమో ఘనదుపట్టచీవరం పారుపిత్వా నిసిన్నో, అన్తో సేదస్స అత్థితా వా నత్థితా వా కథం సక్కా ఞాతున్తి కఙ్ఖం కరేయ్య, తస్స కఙ్ఖావినోదనత్థం ఏవమకాసి. మఙ్కుభూతోతి నిత్తేజభూతో. పత్తక్ఖన్ధోతి పతితక్ఖన్ధో. అప్పటిభానోతి ఉత్తరి అప్పస్సన్తో. నిసీదీతి పాదఙ్గుట్ఠకేన భూమిం కసమానో నిసీది.
౩౬౦. దుమ్ముఖోతి అభబ్బో తం పోక్ఖరణిం పున ఓతరితున్తి సబ్బేసం అళానం విసూకాయికానీతి దిట్ఠివిసూకాని. విసేవితానీతి దిట్ఠిసఞ్చరితాని. విప్ఫన్దితానీతి దిట్ఠివిప్ఫన్దితాని. యదిదం వాదాధిప్పాయోతి ఏత్థ యదిదన్తి నిపాతమత్తం; వాదాధిప్పాయో హుత్వా వాదం ఆరోపేస్సామీతి అజ్ఝాసయేన ఉపసఙ్కమితుం అభబ్బో; ధమ్మస్సవనాయ పన ఉపసఙ్కమేయ్యాతి దస్సేతి. దుమ్ముఖం లిచ్ఛవిపుత్తం ఏతదవోచాతి కస్మా అవోచ ఆగమేహీతి తిట్ఠ, మా పున భణాహీతి అత్థో.
౩౬౧. తిట్ఠతేసా, భో గోతమాతి, భో గోతమ, ఏసా అమ్హాకఞ్చేవ అఞ్ఞేసఞ్చ పుథుసమణబ్రాహ్మణానం వాచా తిట్ఠతు. విలాపం విలపితం మఞ్ఞేతి ఏతఞ్హి వచనం విలపితం వియ హోతి, విప్పలపితమత్తం హోతీతి అత్థో. అథ వా తిట్ఠతేసాతి ఏత్థ కథాతి ఆహరిత్వా వత్తబ్బా. వాచావిలాపం విలపితం మఞ్ఞేతి ఏత్థ పనిదం వాచానిచ్ఛారణం విలపితమత్తం మఞ్ఞే హోతీతి అత్థో.
ఇదాని పఞ్హం పుచ్ఛన్తో కిత్తావతాతిఆదిమాహ. తత్థ వేసారజ్జపత్తోతి ఞాణపత్తో. అపరప్పచ్చయోతి అపరప్పత్తియో. అథస్స భగవా పఞ్హం విస్సజ్జేన్తో ఇధ, అగ్గివేస్సనాతిఆదిమాహ, తం ఉత్తానత్థమేవ. యస్మా పనేత్థ పస్సతీతి వుత్తత్తా సేక్ఖభూమి దస్సితా. తస్మా ఉత్తరి అసేక్ఖభూమిం పుచ్ఛన్తో దుతియం పఞ్హం పుచ్ఛి, తమ్పిస్స భగవా బ్యాకాసి దస్సనానుత్తరియేనాతిఆదీసు దస్సనానుత్తరియన్తి లోకియలోకుత్తరా పఞ్ఞా. పటిపదానుత్తరియన్తి లోకియలోకుత్తరా పటిపదా. విముత్తానుత్తరియన్తి లోకియలోకుత్తరా విముత్తి. సుద్ధలోకుత్తరమేవ వా గహేత్వా దస్సనానుత్తరియన్తి అరహత్తమగ్గసమ్మాదిట్ఠి. పటిపదానుత్తరియన్తి సేసాని మగ్గఙ్గాని. విముత్తానుత్తరియన్తి అగ్గఫలవిముత్తి. ఖీణాసవస్స వా నిబ్బానదస్సనం దస్సనానుత్తరియం పటిపదానుత్తరియం. అగ్గఫలం విముత్తానుత్తరియన్తి వేదితబ్బం. బుద్ధో సో భగవాతి సో భగవా సయమ్పి చత్తారి సచ్చాని బుద్ధో. బోధాయాతి పరేసమ్పి చతుసచ్చబోధాయ ధమ్మం దేసేతి. దన్తోతిఆదీసు దన్తోతి నిబ్బిసేవనో. దమథాయాతి నిబ్బిసేవనత్థాయ. సన్తోతి సబ్బకిలేసవూపసమేన సన్తో. సమథాయాతి కిలేసవూపసమాయ. తిణ్ణోతి చతురోఘతిణ్ణో. తరణాయాతి చతురోఘతరణాయ. పరినిబ్బుతోతి కిలేసపరినిబ్బానేన పరినిబ్బుతో. పరినిబ్బానాయాతి కిలేసపరినిబ్బానత్థాయ.
౩౬౨. ధంసీతి గుణధంసకా. పగబ్బాతి వాచాపాగబ్బియేన సమన్నాగతా. ఆసాదేతబ్బన్తి ఘట్టేతబ్బం. ఆసజ్జాతి ఘట్టేత్వా. నత్వేవ భవన్తం గోతమన్తి భవన్తం గోతమం ఆసజ్జ కస్సచి అత్తనో వాదం అనుపహతం సకలం ఆదాయ పక్కమితుం థామో నత్థీతి దస్సేతి. న హి భగవా హత్థిఆదయో వియ కస్సచి జీవితన్తరాయం కరోతి. అయం పన నిగణ్ఠో ఇమా తిస్సో ఉపమా న భగవతో ఉక్కంసనత్థం ఆహరి, అత్తుక్కంసనత్థమేవ ఆహరి. యథా హి రాజా కఞ్చి పచ్చత్థికం ఘాతేత్వా ఏవం నామ సూరో ఏవం థామసమ్పన్నో పురిసో భవిస్సతీతి పచ్చత్థికం థోమేన్తోపి అత్తానమేవ థోమేతి. ఏవమేవ సోపి సియా హి, భో గోతమ, హత్థిం పభిన్నన్తిఆదీహి భగవన్తం ఉక్కంసేన్తోపి మయమేవ సూరా మయం పణ్డితా మయం బహుస్సుతాయేవ ఏవం పభిన్నహత్థిం వియ, జలితఅగ్గిక్ఖన్ధం వియ, ఫణకతఆసీవిసం వియ చ వాదత్థికా సమ్మాసమ్బుద్ధం ఉపసఙ్కమిమ్హాతి అత్తానంయేవ ఉక్కంసేతి. ఏవం అత్తానం ఉక్కంసేత్వా భగవన్తం నిమన్తయమానో అధివాసేతు మేతిఆదిమాహ. తత్థ అధివాసేతూతి సమ్పటిచ్ఛతు. స్వాతనాయాతి యం మే తుమ్హేసు కారం కరోతో స్వే భవిస్సతి పుఞ్ఞఞ్చ పీతిపామోజ్జఞ్చ, తదత్థాయ. అధివాసేసి భగవా తుణ్హీభావేనాతి భగవా
౩౬౩. యమస్స పతిరూపం మఞ్ఞేయ్యాథాతి తే కిర లిచ్ఛవీ తస్స పఞ్చథాలిపాకసతాని నిచ్చభత్తం భత్తాభిహారం అభిహరింసూతి అభిహరితబ్బం భత్తం అభిహరింసు. పణీతేనాతి ఉత్తమేన. సహత్థాతి సహత్థేన. సన్తప్పేత్వాతి సుట్ఠు తప్పేత్వా, పరిపుణ్ణం సుహితం యావదత్థం కత్వా. సమ్పవారేత్వాతి సుట్ఠు పవారేత్వా, అలం అలన్తి హత్థసఞ్ఞాయ పటిక్ఖిపాపేత్వా. భుత్తావిన్తి భుత్తవన్తం. ఓనీతపత్తపాణిన్తి పత్తతో ఓనీతపాణిం, అపనీతహత్థన్తి వుత్తం హోతి. ‘‘ఓనిత్తపత్తపాణి’’న్తిపి పాఠో, తస్సత్థో, ఓనిత్తం నానాభూతం పత్తం పాణితో అస్సాతి ఓనిత్తపత్తపాణీ. తం ఓనిత్తపత్తపాణిం, హత్థే చ పత్తఞ్చ ధోవిత్వా ఏకమన్తే పత్తం నిక్ఖిపిత్వా నిసిన్నన్తి అత్థో. ఏకమన్తం నిసీదీతి భగవన్తం ఏవంభూతం ఞత్వా ఏకస్మిం ఓకాసే నిసీదీతి అత్థో. పుఞ్ఞఞ్చాతి యం ఇమస్మిం దానే పుఞ్ఞం, ఆయతిం విపాకక్ఖన్ధాతి అత్థో. పుఞ్ఞమహీతి విపాకక్ఖన్ధానంయేవ పరివారో. తం దాయకానం సుఖాయ హోతూతి తం ఇమేసం లిచ్ఛవీనం సుఖత్థాయ హోతు. ఇదం కిర సో అహం పబ్బజితో నామ, పబ్బజితేన చ న యుత్తం అత్తనో దానం నియ్యాతేతున్తి తేసం నియ్యాతేన్తో ఏవమాహ. అథ భగవా యస్మా లిచ్ఛవీహి సచ్చకస్స దిన్నం, న భగవతో. సచ్చకేన పన భగవతో దిన్నం, తస్మా తమత్థం దీపేన్తో యం ఖో, అగ్గివేస్సనాతిఆదిమాహ. ఇతి భగవా నిగణ్ఠస్స మతేన వినాయేవ అత్తనో దిన్నం దక్ఖిణం నిగణ్ఠస్స నియ్యాతేసి, సా చస్స అనాగతే వాసనా భవిస్సతీతి.
పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమనికాయట్ఠకథాయ
చూళసచ్చకసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౬. మహాసచ్చకసుత్తవణ్ణనా
౩౬౪. ఏవం మే సుతన్తి మహాసచ్చకసుత్తం. తత్థ ఏకం సమయన్తి చ తేన ఖో పన సమయేనాతి చ పుబ్బణ్హసమయన్తి చ తీహి పదేహి ఏకోవ సమయో వుత్తో. భిక్ఖూనఞ్హి వత్తపటిపత్తిం పవిసితుకామోతి పిణ్డాయ పవిసిస్సామీతి ఏవం కతసన్నిట్ఠానో. తేనుపసఙ్కమీతి కస్మా ఉపసఙ్కమీతి? వాదారోపనజ్ఝాసయేన. ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘పుబ్బేపాహం అపణ్డితతాయ సకలం వేసాలిపరిసం గహేత్వా సమణస్స గోతమస్స సన్తికం గన్త్వా పరిసమజ్ఝే మఙ్కు జాతో. ఇదాని తథా అకత్వా ఏకకోవ గన్త్వా వాదం ఆరోపేస్సామి. యది సమణం గోతమం పరాజేతుం సక్ఖిస్సామి, అత్తనో లద్ధిం దీపేత్వా జయం కరిస్సామి. యది సమణస్స గోతమస్స జయో భవిస్సతి, అన్ధకారే నచ్చం వియ న కోచి జానిస్సతీ’’తి నిద్దాపఞ్హం నామ గహేత్వా ఇమినా వాదజ్ఝాసయేన ఉపసఙ్కమి.
అనుకమ్పం ఉపాదాయాతి సచ్చకస్స నిగణ్ఠపుత్తస్స అనుకమ్పం పటిచ్చ. థేరస్స కిరస్స ఏవం అహోసి – ‘‘భగవతి ముహుత్తం నిసిన్నే బుద్ధదస్సనం ధమ్మస్సవనఞ్చ లభిస్సతి. తదస్స దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయ సంవత్తిస్సతీ’’తి. తస్మా భగవన్తం యాచిత్వా పంసుకూలచీవరం చతుగ్గుణం పఞ్ఞపేత్వా నిసీదతు భగవాతి ఆహ. ‘‘కారణం ఆనన్దో వదతీ’’తి సల్లక్ఖేత్వా నిసీది భగవా పఞ్ఞత్తే ఆసనే. భగవన్తం ఏతదవోచాతి యం పన పఞ్హం ఓవట్టికసారం కత్వా ఆదాయ ఆగతో తం ఠపేత్వా పస్సేన తావ పరిహరన్తో ఏతం సన్తి, భో గోతమాతిఆదివచనం అవోచ.
౩౬౫. ఫుసన్తి హి తే, భో గోతమాతి తే సమణబ్రాహ్మణా సరీరే ఉప్పన్నం సారీరికం దుక్ఖం వేదనం ఫుసన్తి లభన్తి, అనుభవన్తీతి అత్థో. ఊరుక్ఖమ్భోతి ఖమ్భకతఊరుభావో, ఊరుథద్ధతాతి భవిస్సతీతి అనాగతవచనం కతం. కాయన్వయం హోతీతి కాయానుగతం కాయభావనాతి చిత్తభావనాతిపి సమథో వుచ్చతి, సమాధియుత్తస్స చ పుగ్గలస్స ఊరుక్ఖమ్భాదయో నామ నత్థి, ఇతి నిగణ్ఠో ఇదం అభూతమేవ ఆహ. అట్ఠకథాయం పన వుత్తం – ‘‘యథేవ ‘భూతపుబ్బన్తి వత్వా ఊరుక్ఖమ్భోపి నామ భవిస్సతీ’తిఆదీని వదతో అనాగతరూపం న సమేతి, తథా అత్థోపి న సమేతి, అసన్తం అభూతం యం నత్థి, తం కథేతీ’’తి.
నో కాయభావనన్తి పఞ్చాతపతప్పనాదిం అత్తకిలమథానుయోగం సన్ధాయాహ. అయఞ్హి తేసం కాయభావనా నామ. కిం పన సో దిస్వా ఏవమాహ? సో కిర దివాదివస్స విహారం ఆగచ్ఛతి, తస్మిం ఖో పన సమయే భిక్ఖూ పత్తచీవరం పటిసామేత్వా అత్తనో అత్తనో రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానేసు పటిసల్లానం ఉపగచ్ఛన్తి. సో తే పటిసల్లీనే దిస్వా చిత్తభావనామత్తం ఏతే అనుయుఞ్జన్తి, కాయభావనా పనేతేసం నత్థీతి మఞ్ఞమానో ఏవమాహ.
౩౬౬. అథ నం భగవా అనుయుఞ్జన్తో కిన్తి పన తే, అగ్గివేస్సన, కాయభావనా సుతాతి ఆహ. సో తం విత్థారేన్తో సేయ్యథిదం, నన్దో వచ్ఛోతిఆదిమాహ. తత్థ నన్దోతి తస్స నామం. వచ్ఛోతి గోత్తం. కిసోతి నామం. సంకిచ్చోతి గోత్తం. మక్ఖలిగోసాలో హేట్ఠా ఆగతోవ. ఏతేతి ఏతే తయో జనా, తే కిర కిలిట్ఠతపానం మత్థకపత్తా అహేసుం. ఉళారాని ఉళారానీతి పణీతాని పణీతాని. గాహేన్తి నామాతి బలం గణ్హాపేన్తి నామ. బ్రూహేన్తీతి వడ్ఢేన్తి. మేదేన్తీతి జాతమేదం కరోన్తి. పురిమం పహాయాతి పురిమం దుక్కరకారం పహాయ. పచ్ఛా ఉపచినన్తీతి పచ్ఛా ఉళారఖాదనీయాదీహి సన్తప్పేన్తి, వడ్ఢేన్తి. ఆచయాపచయో హోతీతి వడ్ఢి చ అవడ్ఢి చ హోతి, ఇతి ఇమస్స కాయస్స కాలేన వడ్ఢి, కాలేన పరిహానీతి వడ్ఢిపరిహానిమత్తమేవ పఞ్ఞాయతి, కాయభావనా పన న పఞ్ఞాయతీతి దీపేత్వా చిత్తభావనం పుచ్ఛన్తో, ‘‘కిన్తి పన తే, అగ్గివేస్సన, చిత్తభావనా సుతా’’తి ఆహ. న సమ్పాయాసీతి సమ్పాదేత్వా కథేతుం నాసక్ఖి, యథా తం బాలపుథుజ్జనో.
౩౬౭. కుతో పన త్వన్తి యో త్వం ఏవం ఓళారికం దుబ్బలం కాయభావనం న జానాసి? సో
౩౬౮. సుఖసారాగీతి సుఖసారాగేన సమన్నాగతో. సుఖాయ వేదనాయ నిరోధా ఉప్పజ్జతి దుక్ఖా వేదనాతి న అనన్తరావ ఉప్పజ్జతి, సుఖదుక్ఖానఞ్హి అనన్తరపచ్చయతా పట్ఠానే (పట్ఠా॰ ౧.౨.౪౫-౪౬) పటిసిద్ధా. యస్మా పన సుఖే అనిరుద్ధే దుక్ఖం నుప్పజ్జతి, తస్మా ఇధ ఏవం వుత్తం. పరియాదాయ తిట్ఠతీతి ఖేపేత్వా గణ్హిత్వా తిట్ఠతి. ఉభతోపక్ఖన్తి సుఖం ఏకం పక్ఖం దుక్ఖం ఏకం పక్ఖన్తి ఏవం ఉభతోపక్ఖం హుత్వా.
౩౬౯. ఉప్పన్నాపి సుఖా వేదనా చిత్తం న పరియాదాయ తిట్ఠతి, భావితత్తా కాయస్స. ఉప్పన్నాపి దుక్ఖా వేదనా చిత్తం న పరియాదాయ తిట్ఠతి, భావితత్తా చిత్తస్సాతి ఏత్థ కాయభావనా విపస్సనా, చిత్తభావనా సమాధి. విపస్సనా చ సుఖస్స పచ్చనీకా, దుక్ఖస్స ఆసన్నా. సమాధి దుక్ఖస్స పచ్చనీకో, సుఖస్స ఆసన్నో. కథం? విపస్సనం పట్ఠపేత్వా నిసిన్నస్స హి అద్ధానే గచ్ఛన్తే గచ్ఛన్తే తత్థ తత్థ అగ్గిఉట్ఠానం వియ హోతి, కచ్ఛేహి సేదా ముచ్చన్తి, మత్థకతో ఉసుమవట్టిఉట్ఠానం వియ హోతీతి చిత్తం హఞ్ఞతి విహఞ్ఞతి విప్ఫన్దతి. ఏవం తావ విపస్సనా సుఖస్స పచ్చనీకా, దుక్ఖస్స ఆసన్నా. ఉప్పన్నే పన కాయికే వా చేతసికే వా దుక్ఖే తం దుక్ఖం విక్ఖమ్భేత్వా సమాపత్తిం సమాపన్నస్స సమాపత్తిక్ఖణే దుక్ఖం దూరాపగతం హోతి, అనప్పకం సుఖం ఓక్కమతి. ఏవం సమాధి దుక్ఖస్స పచ్చనీకో, సుఖస్స ఆసన్నో. యథా విపస్సనా సుఖస్స పచ్చనీకా, దుక్ఖస్స ఆసన్నా, న తథా సమాధి. యథా సమాధి దుక్ఖస్స పచ్చనీకో, సుఖస్స ఆసన్నో, న చ తథా విపస్సనాతి. తేన వుత్తం – ‘‘ఉప్పన్నాపి సుఖా
౩౭౦. ఆసజ్జ ఉపనీయాతి గుణే ఘట్టేత్వా చేవ ఉపనేత్వా చ. తం వత మేతి తం వత మమ చిత్తం.
౩౭౧. కిఞ్హి నో సియా, అగ్గివేస్సనాతి, అగ్గివేస్సన, కిం న భవిస్సతి, భవిస్సతేవ, మా ఏవం సఞ్ఞీ హోహి, ఉప్పజ్జియేవ మే సుఖాపి దుక్ఖాపి వేదనా, ఉప్పన్నాయ పనస్సా అహం చిత్తం పరియాదాయ ఠాతుం న దేమి. ఇదానిస్స తమత్థం పకాసేతుం ఉపరి పసాదావహం ధమ్మదేసనం దేసేతుకామో మూలతో పట్ఠాయ మహాభినిక్ఖమనం ఆరభి. తత్థ ఇధ మే, అగ్గివేస్సన, పుబ్బేవ సమ్బోధా…పే॰… తత్థేవ నిసీదిం, అలమిదం పధానాయాతి ఇదం సబ్బం హేట్ఠా పాసరాసిసుత్తే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. అయం పన విసేసో, తత్థ బోధిపల్లఙ్కే నిసజ్జా, ఇధ దుక్కరకారికా.
౩౭౪. అల్లకట్ఠన్తి అల్లం ఉదుమ్బరకట్ఠం. సస్నేహన్తి సఖీరం. కామేహీతి వత్థుకామేహి. అవూపకట్ఠాతి అనపగతా. కామచ్ఛన్దోతిఆదీసు కిలేసకామోవ ఛన్దకరణవసేన ఛన్దో. సినేహకరణవసేన స్నేహో. ముచ్ఛాకరణవసేన ముచ్ఛా. పిపాసాకరణవసేన పిపాసా. అనుదహనవసేన పరిళాహోతి వేదితబ్బో. ఓపక్కమికాతి ఉపక్కమనిబ్బత్తా. ఞాణాయ దస్సనాయ అనుత్తరాయ సమ్బోధాయాతి సబ్బం లోకుత్తరమగ్గవేవచనమేవ.
ఇదం పనేత్థ ఓపమ్మసంసన్దనం – అల్లం సఖీరం ఉదుమ్బరకట్ఠం వియ హి కిలేసకామేన వత్థుకామతో అనిస్సటపుగ్గలా. ఉదకే పక్ఖిత్తభావో వియ కిలేసకామేన తిన్తతా; మన్థనేనాపి అగ్గినో అనభినిబ్బత్తనం వియ కిలేసకామేన వత్థుకామతో అనిస్సటానం ఓపక్కమికాహి వేదనాహి లోకుత్తరమగ్గస్స అనధిగమో. అమన్థనేనాపి అగ్గినో అనభినిబ్బత్తనం వియ తేసం పుగ్గలానం వినాపి ఓపక్కమికాహి వేదనాహి లోకుత్తరమగ్గస్స అనధిగమో. దుతియఉపమాపి ఇమినావ నయేన వేదితబ్బా. అయం పన విసేసో, పురిమా సపుత్తభరియపబ్బజ్జాయ ఉపమా; పచ్ఛిమా బ్రాహ్మణధమ్మికపబ్బజ్జాయ.
౩౭౬. తతియఉపమాయ కోళాపన్తి ఛిన్నసినేహం నిరాపం. థలే నిక్ఖిత్తన్తి పబ్బతథలే వా భూమిథలే వా నిక్ఖిత్తం. ఏత్థాపి ఇదం ఓపమ్మసంసన్దనం – సుక్ఖకోళాపకట్ఠం వియ హి కిలేసకామేన వత్థుకామతో నిస్సటపుగ్గలా, ఆరకా ఉదకా థలే నిక్ఖిత్తభావో వియ కిలేసకామేన
౩౭౭. ఇదాని అత్తనో దుక్కరకారికం దస్సేన్తో, తస్స మయ్హన్తిఆదిమాహ. కిం పన భగవా దుక్కరం అకత్వా బుద్ధో భవితుం న సమత్థోతి? కత్వాపి అకత్వాపి సమత్థోవ. అథ కస్మా అకాసీతి? సదేవకస్స లోకస్స అత్తనో పరక్కమం దస్సేస్సామి. సో చ మం వీరియనిమ్మథనగుణో హాసేస్సతీతి. పాసాదే నిసిన్నోయేవ హి పవేణిఆగతం రజ్జం లభిత్వాపి ఖత్తియో న తథాపముదితో హోతి, యథా బలకాయం గహేత్వా సఙ్గామే ద్వే తయో సమ్పహారే దత్వా అమిత్తమథనం కత్వా పత్తరజ్జో. ఏవం పత్తరజ్జస్స హి రజ్జసిరిం అనుభవన్తస్స పరిసం ఓలోకేత్వా అత్తనో పరక్కమం అనుస్సరిత్వా, ‘‘అసుకట్ఠానే అసుకకమ్మం కత్వా అసుకఞ్చ అసుకఞ్చ అమిత్తం ఏవం విజ్ఝిత్వా ఏవం పహరిత్వా ఇమం రజ్జసిరిం పత్తోస్మీ’’తి చిన్తయతో బలవసోమనస్సం ఉప్పజ్జతి. ఏవమేవం భగవాపి సదేవకస్స లోకస్స పరక్కమం దస్సేస్సామి, సో హి మం పరక్కమో అతివియ హాసేస్సతి, సోమనస్సం ఉప్పాదేస్సతీతి దుక్కరమకాసి.
అపిచ పచ్ఛిమం జనతం అనుకమ్పమానోపి అకాసియేవ, పచ్ఛిమా హి జనతా సమ్మాసమ్బుద్ధో కప్పసతసహస్సాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని పారమియో పూరేత్వాపి పధానం పదహిత్వావ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం పత్తో, కిమఙ్గం పన మయన్తి పధానవీరియం కత్తబ్బం మఞ్ఞిస్సతి; ఏవం సన్తే ఖిప్పమేవ జాతిజరామరణస్స అన్తం కరిస్సతీతి పచ్ఛిమం జనతం అనుకమ్పమానో అకాసియేవ.
దన్తేభిదన్తమాధాయాతి చేతసా చిత్తన్తి కుసలచిత్తేన అకుసలచిత్తం. అభినిగ్గణ్హేయ్యన్తి నిగ్గణ్హేయ్యం. అభినిప్పీళేయ్యన్తి అభిసన్తాపేయ్యన్తి తాపేత్వా వీరియనిమ్మథనం కరేయ్యం. సారద్ధోతి సదరథో. పధానాభితున్నస్సాతి పధానేన అభితున్నస్స, విద్ధస్స సతోతి అత్థో.
౩౭౮. అప్పాణకన్తి కమ్మారగగ్గరియాతి కమ్మారస్స గగ్గరనాళియా. సీసవేదనా హోన్తీతి కుతోచి నిక్ఖమితుం అలభమానేహి వాతేహి సముట్ఠాపితా బలవతియో సీసవేదనా హోన్తి. సీసవేఠం దదేయ్యాతి సీసవేఠనం దదేయ్య. దేవతాతి బోధిసత్తస్స చఙ్కమనకోటియం పణ్ణసాలపరివేణసామన్తా చ అధివత్థా దేవతా.
తదా కిర బోధిసత్తస్స అధిమత్తే కాయదాహే ఉప్పన్నే ముచ్ఛా ఉదపాది. సో చఙ్కమేవ నిసిన్నో హుత్వా పపతి. తం దిస్వా దేవతా ఏవమాహంసు – ‘‘విహారోత్వేవ సో అరహతో’’తి, ‘‘అరహన్తో నామ ఏవరూపా హోన్తి మతకసదిసా’’తి లద్ధియా వదన్తి. తత్థ యా దేవతా ‘‘కాలఙ్కతో’’తి ఆహంసు, తా గన్త్వా సుద్ధోదనమహారాజస్స ఆరోచేసుం – ‘‘తుమ్హాకం పుత్తో కాలఙ్కతో’’తి. మమ పుత్తో బుద్ధో హుత్వా కాలఙ్కతో, నో అహుత్వాతి? బుద్ధో భవితుం నాసక్ఖి, పధానభూమియంయేవ పతిత్వా కాలఙ్కతోతి. నాహం సద్దహామి, మమ పుత్తస్స బోధిం అపత్వా కాలఙ్కిరియా నామ నత్థీతి.
అపరభాగే సమ్మాసమ్బుద్ధస్స ధమ్మచక్కం పవత్తేత్వా అనుపుబ్బేన రాజగహం గన్త్వా కపిలవత్థుం అనుప్పత్తస్స సుద్ధోదనమహారాజా పత్తం గహేత్వా పాసాదం ఆరోపేత్వా యాగుఖజ్జకం దత్వా అన్తరాభత్తసమయే ఏతమత్థం ఆరోచేసి – తుమ్హాకం భగవా పధానకరణకాలే దేవతా ఆగన్త్వా, ‘‘పుత్తో తే, మహారాజ, కాలఙ్కతో’’తి ఆహంసూతి. కిం సద్దహసి మహారాజాతి? న భగవా సద్దహిన్తి. ఇదాని, మహారాజ, సుపినప్పటిగ్గహణతో పట్ఠాయ అచ్ఛరియాని పస్సన్తో కిం సద్దహిస్ససి? అహమ్పి బుద్ధో జాతో, త్వమ్పి బుద్ధపితా జాతో, పుబ్బే పన మయ్హం అపరిపక్కే ఞాణే బోధిచరియం చరన్తస్స ధమ్మపాలకుమారకాలేపి సిప్పం ఉగ్గహేతుం గతస్స, ‘‘తుమ్హాకం పుత్తో ధమ్మపాలకుమారో కాలఙ్కతో, ఇదమస్స అట్ఠీ’’తి
౩౭౯. మా ఖో త్వం మారిసాతి సమ్పియాయమానా ఆహంసు. దేవతానం కిరాయం పియమనాపవోహారో, యదిదం మారిసాతి. అజజ్జితన్తి అభోజనం. హలన్తి వదామీతి అలన్తి వదామి, అలం ఇమినా ఏవం మా కరిత్థ, యాపేస్సామహన్తి ఏవం పటిసేధేమీతి అత్థో.
౩౮౦-౧. మఙ్గురచ్ఛవీతి ఏతావ పరమన్తి తాసమ్పి వేదనానమేతంయేవ పరమం, ఉత్తమం పమాణం. పితు సక్కస్స కమ్మన్తే…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరితాతి రఞ్ఞో కిర వప్పమఙ్గలదివసో నామ హోతి, తదా అనేకప్పకారం ఖాదనీయం భోజనీయం పటియాదేన్తి. నగరవీథియో సోధాపేత్వా పుణ్ణఘటే ఠపాపేత్వా ధజపటాకాదయో ఉస్సాపేత్వా సకలనగరం దేవవిమానం వియ అలఙ్కరోన్తి. సబ్బే దాసకమ్మకరాదయో అహతవత్థనివత్థా గన్ధమాలాదిపటిమణ్డితా రాజకులే సన్నిపతన్తి. రఞ్ఞో కమ్మన్తే నఙ్గలసతసహస్సం యోజీయతి. తస్మిం పన దివసే ఏకేన ఊనం అట్ఠసతం యోజేన్తి. సబ్బనఙ్గలాని సద్ధిం బలిబద్దరస్మియోత్తేహి జాణుస్సోణిస్స రథో వియ రజతపరిక్ఖిత్తాని హోన్తి. రఞ్ఞో ఆలమ్బననఙ్గలం రత్తసువణ్ణపరిక్ఖిత్తం హోతి. బలిబద్దానం సిఙ్గానిపి రస్మిపతోదాపి సువణ్ణపరిక్ఖిత్తా హోన్తి. రాజా మహాపరివారేన నిక్ఖమన్తో పుత్తం గహేత్వా అగమాసి.
కమ్మన్తట్ఠానే ఏకో జమ్బురుక్ఖో బహలపత్తపలాసో సన్దచ్ఛాయో అహోసి. తస్స హేట్ఠా కుమారస్స సయనం పఞ్ఞపేత్వా ఉపరి సువణ్ణతారకఖచితం వితానం బన్ధాపేత్వా సాణిపాకారేన పరిక్ఖిపాపేత్వా ఆరక్ఖం ఠపేత్వా రాజా సబ్బాలఙ్కారం అలఙ్కరిత్వా అమచ్చగణపరివుతో నఙ్గలకరణట్ఠానం అగమాసి. తత్థ రాజా సువణ్ణనఙ్గలం గణ్హాతి. అమచ్చా ఏకేనూనఅట్ఠసతరజతనఙ్గలాని గహేత్వా ఇతో చితో చ కసన్తి. రాజా పన ఓరతో పారం గచ్ఛతి, పారతో వా ఓరం గచ్ఛతి. ఏతస్మిం ఠానే మహాసమ్పత్తి హోతి, బోధిసత్తం పరివారేత్వా నిసిన్నా ధాతియో రఞ్ఞో సమ్పత్తిం పస్సిస్సామాతి అన్తోసాణితో బహి నిక్ఖన్తా. బోధిసత్తో సియా ను ఖో ఏసో మగ్గో బోధాయాతి భవేయ్య ను ఖో ఏతం ఆనాపానస్సతిపఠమజ్ఝానం బుజ్ఝనత్థాయ మగ్గోతి. సతానుసారివిఞ్ఞాణన్తి యం తం సుఖన్తి యం తం ఆనాపానస్సతిపఠమజ్ఝానసుఖం.
౩౮౨. పచ్చుపట్ఠితా హోన్తీతి పణ్ణసాలపరివేణసమ్మజ్జనాదివత్తకరణేన ఉపట్ఠితా హోన్తి. బాహుల్లికోతి పచ్చయబాహుల్లికో. ఆవత్తో బాహుల్లాయాతి రసగిద్ధో హుత్వా పణీతపిణ్డపాతాదీనం అత్థాయ ఆవత్తో. నిబ్బిజ్జ పక్కమింసూతి ఉక్కణ్ఠిత్వా ధమ్మనియామేనేవ పక్కన్తా బోధిసత్తస్స సమ్బోధిం పత్తకాలే కాయవివేకస్స ఓకాసదానత్థం ధమ్మతాయ గతా. గచ్ఛన్తా చ అఞ్ఞట్ఠానం అగన్త్వా బారాణసిమేవ అగమంసు. బోధిసత్తో తేసు గతేసు అద్ధమాసం కాయవివేకం లభిత్వా బోధిమణ్డే అపరాజితపల్లఙ్కే నిసీదిత్వా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం పటివిజ్ఝి.
౩౮౩. వివిచ్చేవ కామేహీతిఆది భయభేరవే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం.
౩౮౭. అభిజానామి ఖో పనాహన్తి అయం పాటియేక్కో అనుసన్ధి. నిగణ్ఠో కిర చిన్తేసి – ‘‘అహం సమణం గోతమం ఏకం పఞ్హం పుచ్ఛిం. సమణో గోతమో ‘అపరాపి మం, అగ్గివేస్సన, అపరాపి మం, అగ్గివేస్సనా’తి పరియోసానం అదస్సేన్తో కథేతియేవ. కుపితో ను ఖో’’తి? అథ భగవా, అగ్గివేస్సన ఆరబ్భాతి సన్ధాయ. యావదేవాతి పయోజనవిధి పరిచ్ఛేదనియమనం. ఇదం వుత్తం హోతి – పరేసం విఞ్ఞాపనమేవ తథాగతస్స ధమ్మదేసనాయ పయోజనం, తస్మా న ఏకస్సేవ దేసేతి, యత్తకా విఞ్ఞాతారో అత్థి, సబ్బేసం దేసేతీతి. తస్మింయేవ పురిమస్మిన్తి ఇమినా కిం దస్సేతీతి? సచ్చకో కిర చిన్తేసి – ‘‘సమణో గోతమో అభిరూపో పాసాదికో సుఫుసితం దన్తావరణం, జివ్హా ముదుకా, మధురం వాక్కరణం, పరిసం రఞ్జేన్తో మఞ్ఞే విచరతి, అన్తో పనస్స చిత్తేకగ్గతా నత్థీ’’తి. అథ భగవా, అగ్గివేస్సన, న తథాగతో పరిసం రఞ్జేన్తో విచరతి, చక్కవాళపరియన్తాయపి పరిసాయ తథాగతో ధమ్మం దేసేతి, అసల్లీనో అనుపలిత్తో ఏత్తకం ఏకవిహారీ, సుఞ్ఞతఫలసమాపత్తిం అనుయుత్తోతి దస్సేతుం ఏవమాహ.
అజ్ఝత్తమేవాతి సన్నిసాదేమీతి సన్నిసీదాపేమి, తథాగతో హి యస్మిం ఖణే పరిసా సాధుకారం దేతి, తస్మిం ఖణే పుబ్బాభోగేన పరిచ్ఛిన్దిత్వా ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జతి, సాధుకారసద్దస్స నిగ్ఘోసే అవిచ్ఛిన్నేయేవ సమాపత్తితో వుట్ఠాయ ఠితట్ఠానతో పట్ఠాయ ధమ్మం దేసేతి, బుద్ధానఞ్హి భవఙ్గపరివాసో లహుకో హోతీతి అస్సాసవారే పస్సాసవారే సమాపత్తిం సమాపజ్జన్తి. యేన సుదం నిచ్చకప్పన్తి యేన సుఞ్ఞేన ఫలసమాధినా నిచ్చకాలం విహరామి, తస్మిం సమాధినిమిత్తే చిత్తం సణ్ఠపేమి సమాదహామీతి దస్సేతి.
ఓకప్పనియమేతన్తి సద్దహనియమేతం. ఏవం భగవతో ఏకగ్గచిత్తతం సమ్పటిచ్ఛిత్వా ఇదాని అత్తనో ఓవట్టికసారం కత్వా ఆనీతపఞ్హం పుచ్ఛన్తో అభిజానాతి ఖో పన భవం గోతమో దివా సుపితాతి ఆహ. యథా హి సునఖో నామ అసమ్భిన్నఖీరపక్కపాయసం సప్పినా యోజేత్వా ఉదరపూరం భోజితోపి గూథం దిస్వా అఖాదిత్వా గన్తుం న సక్కా, అఖాదమానో సమ్మోహవిహారస్మిం వదన్తీతి సమ్మోహవిహారోతి వదన్తి.
౩౮౯. ఆసజ్జ ఆసజ్జాతి ఘట్టేత్వా ఘట్టేత్వా. ఉపనీతేహీతి ఉపనేత్వా కథితేహి. వచనప్పథేహీతి వచనేహి. అభినన్దిత్వా అనుమోదిత్వాతి అలన్తి చిత్తేన సమ్పటిచ్ఛన్తో అభినన్దిత్వా వాచాయపి పసంసన్తో అనుమోదిత్వా. భగవతా ఇమస్స నిగణ్ఠస్స ద్వే సుత్తాని కథితాని. పురిమసుత్తం ఏకో భాణవారో, ఇదం దియడ్ఢో, ఇతి అడ్ఢతియే భాణవారే సుత్వాపి అయం నిగణ్ఠో నేవ అభిసమయం పత్తో, న పబ్బజితో, న సరణేసు పతిట్ఠితో. కస్మా ఏతస్స భగవా
సోపి తత్థేవ తమ్బపణ్ణిదీపమ్హి సాసనే పతిట్ఠితే దేవలోకతో చవిత్వా దక్ఖిణగిరివిహారస్స భిక్ఖాచారగామే ఏకస్మిం అమచ్చకులే నిబ్బత్తో పబ్బజ్జాసమత్థయోబ్బనే పబ్బజిత్వా తేపిటకం బుద్ధవచనం ఉగ్గహేత్వా గణం పరిహరన్తో
తస్మిఞ్హి కాలే తిస్సమహారాజా ఉపోసథకమ్మం కరోన్తో చేతియపబ్బతే రాజలేణే వసతి. సో థేరస్స ఉపట్ఠాకభిక్ఖునో సఞ్ఞం అదాసి – ‘‘యదా మయ్హం అయ్యో పఞ్హం విస్సజ్జేతి, ధమ్మం వా కథేతి, తదా మే సఞ్ఞం దదేయ్యాథా’’తి. థేరోపి ఏకస్మిం ధమ్మస్సవనదివసే భిక్ఖుసఙ్ఘపరివారో కణ్టకచేతియఙ్గణం ఆరుయ్హ చేతియం వన్దిత్వా కాళతిమ్బరురుక్ఖమూలే అట్ఠాసి. అథ నం ఏకో పిణ్డపాతికత్థేరో కాళకారామసుత్తన్తే పఞ్హం పుచ్ఛి. థేరో నను, ఆవుసో, అజ్జ ధమ్మస్సవనదివసోతి ఆహ. ఆమ, భన్తే, ధమ్మస్సవనదివసోతి. తేన హి పీఠకం ఆనేథ, ఇధేవ నిసిన్నా ధమ్మస్సవనం కరిస్సామాతి. అథస్స రుక్ఖమూలే ఆసనం పఞ్ఞపేత్వా అదంసు. థేరో పుబ్బగాథా వత్వా కాళకారామసుత్తం ఆరభి. సోపిస్స ఉపట్ఠాకదహరో రఞ్ఞో
తస్మిం పన సుత్తే బుద్ధగుణా పరిదీపితా, తస్మా రాజా పుచ్ఛి – ‘‘ఏత్తకావ, భన్తే, బుద్ధగుణా, ఉదాహు అఞ్ఞేపి అత్థీ’’తి. మయా కథితతో, మహారాజ, అకథితమేవ బహు అప్పమాణన్తి. ఉపమం, భన్తే, కరోథాతి. యథా, మహారాజ
పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమనికాయట్ఠకథాయ
మహాసచ్చకసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౭. చూళతణ్హాసఙ్ఖయసుత్తవణ్ణనా
౩౯౦. ఏవం మే సుతన్తి చూళతణ్హాసఙ్ఖయసుత్తం. తత్థ పుబ్బారామే మిగారమాతుపాసాదేతి పుబ్బారామసఙ్ఖాతే విహారే మిగారమాతుయా పాసాదే. తత్రాయం అనుపుబ్బీకథాఅతీతే సతసహస్సకప్పమత్థకే ఏకా ఉపాసికా పదుముత్తరం భగవన్తం నిమన్తేత్వా బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స సతసహస్సం దానం దత్వా భగవతో పాదమూలే నిపజ్జిత్వా, ‘‘అనాగతే తుమ్హాదిసస్స బుద్ధస్స అగ్గుపట్ఠాయికా హోమీ’’తి పత్థనమకాసి. సా కప్పసతసహస్సం దేవేసు చేవ మనుస్సేసు చ సంసరిత్వా అమ్హాకం భగవతో విసాఖాతి నామం అకంసు. సా యదా భగవా భద్దియనగరం అగమాసి, తదా పఞ్చహి దారికాసతేహి సద్ధిం భగవతో పచ్చుగ్గమనం కత్వా పఠమదస్సనమ్హియేవ సోతాపన్నా అహోసి. అపరభాగే సావత్థియం మిగారసేట్ఠిపుత్తస్స పుణ్ణవడ్ఢనకుమారస్స గేహం గతా, తత్థ నం మిగారసేట్ఠి మాతిట్ఠానే ఠపేసి, తస్మా మిగారమాతాతి వుచ్చతి.
పతికులం గచ్ఛన్తియా చస్సా పితా మహాలతాపిళన్ధనం నామ కారాపేసి. తస్మిం పిళన్ధనే చతస్సో వజిరనాళియో ఉపయోగం అగమంసు, ముత్తానం ఏకాదస నాళియో, పవాళానం ద్వావీసతి నాళియో, మణీనం తేత్తింస నాళియో, ఇతి ఏతేహి చ అఞ్ఞేహి చ సత్తవణ్ణేహి రతనేహి నిట్ఠానం అగమాసి. తం సీసే పటిముక్కం యావ పాదపిట్ఠియా భస్సతి, పఞ్చన్నం హత్థీనం బలం ధారయమానావ నం ఇత్థీ ధారేతుం సక్కోతి. సా అపరభాగే దసబలస్స అగ్గుపట్ఠాయికా హుత్వా తం పసాధనం విస్సజ్జేత్వా నవహి కోటీహి భగవతో విహారం కారయమానా కరీసమత్తే భూమిభాగే పాసాదం కారేసి. తస్స ఉపరిభూమియం పఞ్చ గబ్భసతాని హోన్తి, హేట్ఠాభూమియం పఞ్చాతి గబ్భసహస్సప్పటిమణ్డితో అహోసి. సా ‘‘సుద్ధపాసాదోవ న సోభతీ’’తి తం పరివారేత్వా పఞ్చ ద్వికూటగేహసతాని, పఞ్చ
మాతుగామత్తభావే పుబ్బారామం నామ కారేసి. భగవా ఇమేసం ద్విన్నం కులానం అనుకమ్పాయ సావత్థిం నిస్సాయ విహరన్తో ఇమేసు ద్వీసు విహారేసు నిబద్ధవాసం వసి. ఏకం అన్తోవస్సం జేతవనే వసతి, ఏకం పుబ్బారామే, ఏతస్మిం పన సమయే భగవా పుబ్బారామే విహరతి. తేన వుత్తం – ‘‘పుబ్బారామే మిగారమాతుపాసాదే’’తి.
కిత్తావతా ను ఖో, భన్తేతి కిత్తకేన ను ఖో, భన్తే. సంఖిత్తేన తణ్హాసఙ్ఖయవిముత్తో హోతీతి తణ్హాసఙ్ఖయే నిబ్బానే తం ఆరమ్మణం కత్వా విముత్తచిత్తతాయ తణ్హాసఙ్ఖయవిముత్తో నామ సంఖిత్తేన కిత్తావతా హోతి? యాయ పటిపత్తియా తణ్హాసఙ్ఖయవిముత్తో హోతి, తం మే ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో పుబ్బభాగప్పటిపదం సంఖిత్తేన దేసేథాతి పుచ్ఛతి. అచ్చన్తనిట్ఠోతి ఖయవయసఙ్ఖాతం అన్తం అతీతాతి అచ్చన్తా. అచ్చన్తా నిట్ఠా అస్సాతి అచ్చన్తనిట్ఠో, ఏకన్తనిట్ఠో సతతనిట్ఠోతి అత్థో. అచ్చన్తం యోగక్ఖేమీతి అచ్చన్తయోగక్ఖేమీ, నిచ్చయోగక్ఖేమీతి అత్థో. అచ్చన్తం బ్రహ్మచారీతి అచ్చన్తబ్రహ్మచారీ, నిచ్చబ్రహ్మచారీతి అత్థో. అచ్చన్తం పరియోసానమస్సాతి పురిమనయేనేవ అచ్చన్తపరియోసానో. సేట్ఠో దేవమనుస్సానన్తి దేవానఞ్చ మనుస్సానఞ్చ సేట్ఠో ఉత్తమో. ఏవరూపో భిక్ఖు కిత్తావతా హోతి, ఖిప్పమేతస్స సఙ్ఖేపేనేవ పటిపత్తిం కథేథాతి భగవన్తం యాచతి. కస్మా పనేస ఏవం వేగాయతీతి? కీళం అనుభవితుకామతాయ.
అయం కిర ఉయ్యానకీళం ఆణాపేత్వా చతూహి మహారాజూహి చతూసు దిసాసు ఆరక్ఖం గాహాపేత్వా ద్వీసు దేవలోకేసు దేవసఙ్ఘేన పరివుతో అడ్ఢతియాహి నాటకకోటీహి సద్ధిం ఏరావణం
సబ్బే ధమ్మా నాలం అభినివేసాయాతి ఏత్థ సబ్బే ధమ్మా నామ పఞ్చక్ఖన్ధా ద్వాదసాయతనాని అట్ఠారస ధాతుయో. తే సబ్బేపి తణ్హాదిట్ఠివసేన అభినివేసాయ అభిజానాతీతి అనిచ్చం దుక్ఖం అనత్తాతి ఞాతపరిఞ్ఞాయ అభిజానాతి. పరిజానాతీతి తథేవ తీరణపరిఞ్ఞాయ పరిజానాతి. యంకిఞ్చి వేదనన్తి అన్తమసో పఞ్చవిఞ్ఞాణసమ్పయుత్తమ్పి యంకిఞ్చి అప్పమత్తకమ్పి వేదనం అనుభవతి. ఇమినా భగవా సక్కస్స దేవానమిన్దస్స వేదనావసేన నిబ్బత్తేత్వా అరూపపరిగ్గహం దస్సేతి. సచే పన వేదనాకమ్మట్ఠానం హేట్ఠా న కథితం భవేయ్య, ఇమస్మిం ఠానే కథేతబ్బం సియా. హేట్ఠా పన కథితం, తస్మా సతిపట్ఠానే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. అనిచ్చానుపస్సీతి ఏత్థ అనిచ్చం వేదితబ్బం, అనిచ్చానుపస్సనా వేదితబ్బా, అనిచ్చానుపస్సీ వేదితబ్బో. తత్థ అనిచ్చన్తి పఞ్చక్ఖన్ధా, తే హి ఉప్పాదవయట్ఠేన అనిచ్చా. అనిచ్చానుపస్సనాతి పఞ్చక్ఖన్ధానం ఖయతో వయతో దస్సనఞాణం. అనిచ్చానుపస్సీతి తేన ఞాణేన సమన్నాగతో పుగ్గలో
విరాగానుపస్సీతి ఏత్థ ద్వే విరాగా ఖయవిరాగో చ అచ్చన్తవిరాగో చ. తత్థ సఙ్ఖారానం ఖయవయతో అనుపస్సనాపి, అచ్చన్తవిరాగం నిబ్బానం విరాగతో దస్సనమగ్గఞాణమ్పి విరాగానుపస్సనా. తదుభయసమాఙ్గీపుగ్గలో విరాగానుపస్సీ నామ, తం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘విరాగానుపస్సీ’’తి, విరాగతో అనుపస్సన్తోతి అత్థో. నిరోధానుపస్సిమ్హిపి ఏసేవ నయో, నిరోధోపి హి ఖయనిరోధో చ అచ్చన్తనిరోధో చాతి దువిధోయేవ. పటినిస్సగ్గానుపస్సీతి ఏత్థ పటినిస్సగ్గో వుచ్చతి వోస్సగ్గో, సో చ పరిచ్చాగవోస్సగ్గో పక్ఖన్దనవోస్సగ్గోతి దువిధో హోతి పరిచ్చాగవోస్సగ్గోతి విపస్సనా, సా హి తదఙ్గవసేన కిలేసే చ ఖన్ధే చ వోస్సజ్జతి. పక్ఖన్దనవోస్సగ్గోతి మగ్గో, సో హి నిబ్బానం ఆరమ్మణం ఆరమ్మణతో పక్ఖన్దతి. ద్వీహిపి వా కారణేహి వోస్సగ్గోయేవ, సముచ్ఛేదవసేన ఖన్ధానం కిలేసానఞ్చ వోస్సజ్జనతో, నిబ్బానఞ్చ పక్ఖన్దనతో. తస్మా కిలేసే చ ఖన్ధే చ పరిచ్చజతీతి పరిచ్చాగవోస్సగ్గో, నిరోధే నిబ్బానధాతుయా చిత్తం పక్ఖన్దతీతి పక్ఖన్దనవోస్సగ్గోతి ఉభయమ్పేతం మగ్గే సమేతి. తదుభయసమఙ్గీపుగ్గలో ఇమాయ పటినిస్సగ్గానుపస్సనాయ సమన్నాగతత్తా పటినిస్సగ్గానుపస్సీ నామ హోతి. తం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘పటినిస్సగ్గానుపస్సీ’’తి. న కిఞ్చి లోకే ఉపాదియతీతి అనుపాదియం న పరితస్సతీతి అగ్గణ్హన్తో తణ్హాపరితస్సనాయ న పరితస్సతి. పచ్చత్తఞ్ఞేవ పరినిబ్బాయతీతి సయమేవ కిలేసపరినిబ్బానేన పరినిబ్బాయతి. ఖీణా జాతీతిఆదినా పనస్స పచ్చవేక్ఖణావ దస్సితా. ఇతి భగవా సక్కస్స దేవానమిన్దస్స సంఖిత్తేన ఖీణాసవస్స పుబ్బభాగప్పటిపదం పుచ్ఛితో సల్లహుకం కత్వా సంఖిత్తేనేవ ఖిప్పం కథేసి.
౩౯౧. అవిదూరే నిసిన్నో హోతీతి అనన్తరే కూటాగారే నిసిన్నో హోతి. అభిసమేచ్చాతి ఞాణేన అభిసమాగన్త్వా, జానిత్వాతి అత్థో. ఇదం వుత్తం హోతి – కిం ను ఖో ఏస జానిత్వా అనుమోది, ఉదాహు
పఞ్చహి తూరియసతేహీతి పఞ్చఙ్గికానం తూరియానం పఞ్చహి సతేహి. పఞ్చఙ్గికం తూరియం నామ ఆతతం వితతం ఆతతవితతం సుసిరం ఘనన్తి ఇమేహి పఞ్చహి అఙ్గేహి సమన్నాగతం. తత్థ ఆతతం నామ చమ్మపరియోనద్ధేసు భేరిఆదీసు ఏకతలతూరియం. వితతం నామ ఉభయతలం. ఆతతవితతం నామ తన్తిబద్ధపణవాది. సుసిరం వంసాది. ఘనం సమ్మాది. సమప్పితోతి ఉపగతో. సమఙ్గీభూతోతి తస్సేవ వేవచనం. పరిచారేతీతి తం సమ్పత్తిం అనుభవన్తో తతో తతో ఇన్ద్రియాని చారేతి. ఇదం వుత్తం హోతి – పరివారేత్వా వజ్జమానేహి పఞ్చహి తూరియసతేహి సమన్నాగతో హుత్వా దిబ్బసమ్పత్తిం పటిపణామేత్వాతి అపనేత్వా, నిస్సద్దాని కారాపేత్వాతి అత్థో. యథేవ హి ఇదాని సద్ధా రాజానో గరుభావనియం భిక్ఖుం దిస్వా – ‘‘అసుకో నామ అయ్యో ఆగచ్ఛతి, మా, తాతా, గాయథ, మా వాదేథ, మా నచ్చథా’’తి నాటకాని పటివినేన్తి, సక్కోపి థేరం దిస్వా ఏవమకాసి. చిరస్సం ఖో, మారిస మోగ్గల్లాన, ఇమం పరియాయమకాసీతి ఏవరూపం లోకే పకతియా పియసముదాహారవచనం హోతి, లోకియా హి చిరస్సం ఆగతమ్పి అనాగతపుబ్బమ్పి మనాపజాతియం ఆగతం దిస్వా, – ‘‘కుతో భవం ఆగతో, చిరస్సం భవం పరియాయమకాసీతి వారమకాసి. యదిదం ఇధాగమనాయాతి యో అయం ఇధాగమనాయ వారో, తం, భన్తే, చిరస్సమకాసీతి వుత్తం హోతి. ఇదమాసనం పఞ్ఞత్తన్తి యోజనికం మణిపల్లఙ్కం పఞ్ఞపాపేత్వా ఏవమాహ.
౩౯౨. బహుకిచ్చా బహుకరణీయాతి ఏత్థ యేసం బహూని కిచ్చాని, తే బహుకిచ్చా. బహుకరణీయాతి తస్సేవ వేవచనం. అప్పేవ సకేన కరణీయేనాతి సకరణీయమేవ అప్పం మన్దం, న బహు, దేవానం కరణీయం పన బహు, పథవితో పట్ఠాయ హి కప్పరుక్ఖమాతుగామాదీనం అత్థాయ అట్టా సక్కస్స సన్తికే ఛిజ్జన్తి, తస్మా నియమేన్తో ఆహ – అపిచ దేవానంయేవ తావతింసానం కరణీయేనాతి. దేవానఞ్హి ధీతా చ పుత్తా చ అఙ్కే నిబ్బత్తన్తి, పాదపరిచారికా ఇత్థియో సయనే నిబ్బత్తన్తి, తాసం మణ్డనపసాధనకారికా దేవధీతా సయనం పరివారేత్వా నిబ్బత్తన్తి, వేయ్యావచ్చకరా అన్తోవిమానే నిబ్బత్తన్తి, ఏతేసం అత్థాయ అట్టకరణం నత్థి. యే పన సీమన్తరే నిబ్బత్తన్తి, తే ‘‘మమ సన్తకా తవ సన్తకా’’తి నిచ్ఛేతుం అసక్కోన్తా అట్టం కరోన్తి, సక్కం దేవరాజానం పుచ్ఛన్తి, సో యస్స విమానం ఆసన్నతరం, తస్స సన్తకోతి వదతి. సచే ద్వేపి సమట్ఠానే
యం నో ఖిప్పమేవ అన్తరధాయతీతి యం అమ్హాకం సీఘమేవ అన్ధకారే రూపగతం వియ న దిస్సతి. ఇమినా – ‘‘అహం, భన్తే, తం పఞ్హవిస్సజ్జనం న సల్లక్ఖేమీ’’తి దీపేతి. థేరో – ‘‘కస్మా ను ఖో అయం యక్ఖో అసల్లక్ఖణభావం దీపేతి, పస్సేన పరిహరతీ’’తి ఆవజ్జన్తో – ‘‘దేవా నామ మహామూళ్హా హోన్తి. ఛద్వారికేహి ఆరమ్మణేహి నిమ్మథీయమానా అత్తనో భుత్తాభుత్తభావమ్పి పీతాపీతభావమ్పి న జానన్తి, ఇధ కతమేత్థ పముస్సన్తీ’’తి అఞ్ఞాసి. కేచి
ఇదాని సక్కో పుబ్బే అత్తనో ఏవం భూతకారణం థేరస్స ఆరోచేతుం భూతపుబ్బన్తిఆదిమాహ. తత్థ సముపబ్యూళ్హోతి సన్నిపతితో రాసిభూతో. అసురా పరాజినింసూతి అసురా పరాజయం పాపుణింసు. కదా పనేతే పరాజితాతి? సక్కస్స నిబ్బత్తకాలే. సక్కో కిర అనన్తరే అత్తభావే మగధరట్ఠే మచలగామే మఘో నామ మాణవో అహోసి, పణ్డితో బ్యత్తో, బోధిసత్తచరియా వియస్స చరియా అహోసి. సో తేత్తింస పురిసే గహేత్వా కల్యాణమకాసి. ఏకదివసం అత్తనోవ పఞ్ఞాయ ఉపపరిక్ఖిత్వా గామమజ్ఝే మహాజనస్స సన్నిపతితట్ఠానే కచవరం ఉభయతో అపబ్బహిత్వా తం ఠానం అతిరమణీయమకాసి, పున తత్థేవ మణ్డపం కారేసి, పున గచ్ఛన్తే కాలే సాలం కారేసి. గామతో చ నిక్ఖమిత్వా గావుతమ్పి అడ్ఢయోజనమ్పి తిగావుతమ్పి యోజనమ్పి విచరిత్వా తేహి సహాయేహి సద్ధిం విసమం సమం అకాసి. తే సబ్బేపి ఏకచ్ఛన్దా తత్థ తత్థ సేతుయుత్తట్ఠానేసు సేతుం, మణ్డపసాలాపోక్ఖరణీమాలాగచ్ఛరోపనాదీనం యుత్తట్ఠానేసు మణ్డపాదీని కరోన్తా బహుం పుఞ్ఞమకంసు
తస్మిం అసురభవనం నామ అత్థి, తావతింసదేవలోకప్పమాణమేవ. తత్థ అసురా వసన్తి. తేసమ్పి చిత్తపాటలి నామ రుక్ఖో అత్థి. తే తస్స పుప్ఫనకాలే జానన్తి – ‘‘నాయం తావతింసా, సక్కేన వఞ్చితా మయ’’న్తి. తే గణ్హథ నన్తి వత్వా సినేరుం పరిహరమానా దేవే వుట్ఠే వమ్మికపాదతో వమ్మికమక్ఖికా వియ అభిరుహింసు. తత్థ కాలేన దేవా జినన్తి, కాలేన అసురా. యదా దేవానం జయో హోతి, అసురే యావ సముద్దపిట్ఠా అనుబన్ధన్తి. యదా అసురానం జయో హోతి, దేవే యావ వేదికపాదా అనుబన్ధన్తి. తస్మిం పన సఙ్గామే దేవానం జయో అహోసి, దేవా అసురే యావ సముద్దపిట్ఠా అనుబన్ధింసు. సక్కో అసురే పలాపేత్వా పఞ్చసు ఠానేసు ఆరక్ఖం ఠపేసి. ఏవం ఆరక్ఖం దత్వా వేదికపాదే వజిరహత్థా ఇన్దపటిమాయో ఠపేసి. అసురా కాలేన కాలం ఉట్ఠహిత్వా తా పటిమాయో దిస్వా, ‘‘సక్కో అప్పమత్తో తిట్ఠతీ’’తి తతోవ నివత్తన్తి. తతో పటినివత్తిత్వాతి విజితట్ఠానతో నివత్తిత్వా. పరిచారికాయోతి మాలాగన్ధాదికమ్మకారికాయో.
౩౯౩. వేస్సవణో చ మహారాజాతి సో కిర సక్కస్స వల్లభో, బలవవిస్సాసికో, తస్మా సక్కేన సద్ధిం అగమాసి. పురక్ఖత్వాతి పురతో కత్వా. పవిసింసూతి పవిసిత్వా పన ఉపడ్ఢపిహితాని ద్వారాని కత్వా ఓలోకయమానా అట్ఠంసు. ఇదమ్పి, మారిస మోగ్గల్లాన, పస్స వేజయన్తస్స పాసాదస్స రామణేయ్యకన్తి, మారిస మోగ్గల్లాన, ఇదమ్పి వేజయన్తస్స పాసాదస్స రామణేయ్యకం పస్స, సువణ్ణత్థమ్భే పస్స, రజతత్థమ్భే మణిత్థమ్భే పవాళత్థమ్భే లోహితఙ్గత్థమ్భే మసారగల్లత్థమ్భే ముత్తత్థమ్భే సత్తరతనత్థమ్భే, తేసంయేవ సువణ్ణాదిమయే ఘటకే వాళరూపకాని చ పస్సాతి యథా తం పుబ్బేకతపుఞ్ఞస్సాతి అతిబాళ్హం ఖో అయం యక్ఖో పమత్తో విహరతీతి అత్తనో పాసాదే నాటకపరివారేన సమ్పత్తియా వసేన అతివియ మత్తో.
ఇద్ధాభిసఙ్ఖారం అభిసఙ్ఖాసీతి ఇద్ధిమకాసి. ఆపోకసిణం సమాపజ్జిత్వా పాసాదపతిట్ఠితోకాసం ఉదకం హోతూతి ఇద్ధిం అధిట్ఠాయ పాసాదకణ్ణికే పాదఙ్గుట్ఠకేన పహరి. సో పాసాదో యథా నామ ఉదకపిట్ఠే ఠపితపత్తం ముఖవట్టియం అఙ్గులియా పహటం అపరాపరం కమ్పతి చలతి న సన్తిట్ఠతి. ఏవమేవం సంకమ్పి సమ్పకమ్పి సమ్పవేధి, థమ్భపిట్ఠసఙ్ఘాటకణ్ణికగోపానసిఆదీని కరకరాతి సద్దం ముఞ్చన్తాని పతితుం వియ ఆరద్ధాని. తేన వుత్తం – ‘‘సఙ్కమ్పేసి సమ్పకమ్పేసి సమ్పవేధేసీ’’తి. అచ్ఛరియబ్భుతచిత్తజాతాతి అహో అచ్ఛరియం, అహో అబ్భుతన్తి ఏవం సఞ్జాతఅచ్ఛరియఅబ్భుతా చేవ సఞ్జాతతుట్ఠినో చ అహేసుం ఉప్పన్నబలవసోమనస్సా. సంవిగ్గన్తి ఉబ్బిగ్గం. లోమహట్ఠజాతన్తి జాతలోమహంసం, కఞ్చనభిత్తియం ఠపితమణినాగదన్తేహి వియ ఉద్ధగ్గేహి లోమేహి ఆకిణ్ణసరీరన్తి అత్థో. లోమహంసో చ నామేస సోమనస్సేనపి హోతి దోమనస్సేనపి, ఇధ పన సోమనస్సేన జాతో. థేరో హి సక్కస్స సోమనస్సవేగేన సంవేజేతుం తం పాటిహారియమకాసి. తస్మా సోమనస్సవేగేన సంవిగ్గలోమహట్ఠం విదిత్వాతి అత్థో.
౩౯౪. ఇధాహం, మారిసాతి ఇదానిస్స యస్మా థేరేన సోమనస్ససంవేగం జనయిత్వా తమం వినోదితం, తస్మా సల్లక్ఖేత్వా ఏవమాహ. ఏసో ను తే, మారిస, సో భగవా సత్థాతి, మారిస, త్వం కుహిం గతోసీతి వుత్తే మయ్హం సత్థు సన్తికన్తి వదేసి, ఇమస్మిం దేవలోకే ఏకపాదకేన వియ తిట్ఠసి, యం త్వం ఏవం వదేసి, ఏసో ను తే, మారిస, సో భగవా సత్థాతి పుచ్ఛింసు. సబ్రహ్మచారీ మే ఏసోతి ఏత్థ కిఞ్చాపి థేరో అనగారియో అభినీహారసమ్పన్నో అగ్గసావకో, సక్కో అగారియో, మగ్గబ్రహ్మచరియవసేన పనేతే సబ్రహ్మచారినో హోన్తి, తస్మా ఏవమాహ. అహో నూన తే సో భగవా సత్థాతి సబ్రహ్మచారీ తావ తే ఏవంమహిద్ధికో, సో పన తే భగవా సత్థా అహో నూన మహిద్ధికోతి సత్థు ఇద్ధిపాటిహారియదస్సనే జాతాభిలాపా హుత్వా ఏవమాహంసు.
౩౯౫. ఞాతఞ్ఞతరస్సాతి
పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమనికాయట్ఠకథాయ
చూళతణ్హాసఙ్ఖయసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౮. మహాతణ్హాసఙ్ఖయసుత్తవణ్ణనా
౩౯౬. ఏవం మే సుతన్తి మహాతణ్హాసఙ్ఖయసుత్తం. తత్థ దిట్ఠిగతన్తి అలగద్దూపమసుత్తే లద్ధిమత్తం దిట్ఠిగతన్తి వుత్తం, ఇధ సస్సతదిట్ఠి. సో చ భిక్ఖు బహుస్సుతో, అయం అప్పస్సుతో, జాతకభాణకో భగవన్తం జాతకం కథేత్వా, ‘‘అహం, భిక్ఖవే, తేన సమయేన వేస్సన్తరో అహోసిం, మహోసధో, విధురపణ్డితో, సేనకపణ్డితో, మహాజనకో రాజా అహోసి’’న్తి సమోధానేన్తం సుణాతి. అథస్స ఏతదహోసి – ‘‘ఇమే రూపవేదనాసఞ్ఞాసఙ్ఖారా తత్థ తత్థేవ నిరుజ్ఝన్తి, విఞ్ఞాణం పన ఇధలోకతో పరలోకం, పరలోకతో ఇమం లోకం సన్ధావతి సంసరతీ’’తి సస్సతదస్సనం ఉప్పన్నం. తేనాహ – ‘‘తదేవిదం విఞ్ఞాణం సన్ధావతి సంసరతి అనఞ్ఞ’’న్తి.
సమ్మాసమ్బుద్ధేన పన, ‘‘విఞ్ఞాణం పచ్చయసమ్భవం, సతి పచ్చయే ఉప్పజ్జతి, వినా పచ్చయం నత్థి విఞ్ఞాణస్స సమ్భవో’’తి వుత్తం. తస్మా అయం భిక్ఖు బుద్ధేన అకథితం కథేతి, జినచక్కే పహారం దేతి, వేసారజ్జఞాణం పటిబాహతి, సోతుకామం జనం విసంవాదేతి, అరియపథే తిరియం నిపతిత్వా మహాజనస్స అహితాయ దుక్ఖాయ పటిపన్నో. యథా నామ రఞ్ఞో రజ్జే మహాచోరో ఉప్పజ్జమానో మహాజనస్స అహితాయ దుక్ఖాయ ఉప్పజ్జతి, ఏవం జినసాసనే చోరో సమ్బహులా భిక్ఖూతి జనపదవాసినో పిణ్డపాతికభిక్ఖూ. తేనుపసఙ్కమింసూతి అయం పరిసం లభిత్వా సాసనమ్పి అన్తరధాపేయ్య, యావ పక్ఖం న లభతి, తావదేవ నం దిట్ఠిగతా వివేచేమాతి సుతసుతట్ఠానతోయేవ అట్ఠత్వా అనిసీదిత్వా ఉపసఙ్కమింసు.
౩౯౮. కతమం తం సాతి విఞ్ఞాణన్తి సాతి యం త్వం విఞ్ఞాణం సన్ధాయ వదేసి, కతమం తం విఞ్ఞాణన్తి? య్వాయం, భన్తే, వదో వేదేయ్యో తత్ర తత్ర కల్యాణపాపకానం కమ్మానం విపాకం పటిసంవేదేతీతి, భన్తే, యో అయం వదతి వేదయతి, యో చాయం తహిం తహిం కుసలాకుసలకమ్మానం విపాకం పచ్చనుభోతి. ఇదం, భన్తే, విఞ్ఞాణం, యమహం సన్ధాయ వదేమీతి కస్స ను ఖో నామాతి
౩౯౯. అథ ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసీతి కస్మా ఆమన్తేసి? సాతిస్స కిర ఏవం అహోసి – ‘‘సత్థా మం ‘మోఘపురిసో’తి వదతి, న చ మోఘపురిసోతి వుత్తమత్తేనేవ మగ్గఫలానం ఉపనిస్సయో న హోతి. ఉపసేనమ్పి హి వఙ్గన్తపుత్తం, ‘అతిలహుం ఖో త్వం మోఘపురిస బాహుల్లాయ ఆవత్తో’తి (మహావ॰ ౭౫) భగవా మోఘపురిసవాదేన ఓవది. థేరో అపరభాగే ఘటేన్తో వాయమన్తో ఛ అభిఞ్ఞా సచ్ఛాకాసి. అహమ్పి తథారూపం వీరియం పగ్గణ్హిత్వా మగ్గఫలాని నిబ్బత్తేస్సామీ’’తి. అథస్స భగవా ఛిన్నపచ్చయో అయం సాసనే అవిరుళ్హధమ్మోతి దస్సేన్తో భిక్ఖూ ఆమన్తేసి. ఉస్మీకతోతిఆది హేట్ఠా వుత్తాధిప్పాయమేవ. అథ ఖో భగవాతి అయమ్పి పాటియేక్కో అనుసన్ధి. సాతిస్స కిర ఏతదహోసి – ‘‘భగవా మయ్హం మగ్గఫలానం ఉపనిస్సయో నత్థీతి వదతి, కిం సక్కా ఉపనిస్సయే అసతి కాతుం? న హి తథాగతా సఉపనిస్సయస్సేవ ధమ్మం దేసేన్తి, యస్స కస్సచి దేసేన్తియేవ. అహం బుద్ధస్స సన్తికా సుగతోవాదం లభిత్వా సగ్గసమ్పత్తూపగం కుసలం కరిస్సామీ’’తి. అథస్స భగవా, ‘‘నాహం, మోఘపురిస, తుయ్హం ఓవాదం వా అనుసాసనిం వా దేమీ’’తి సుగతోవాదం పటిప్పస్సమ్భేన్తో ఇమం దేసనం ఆరభి. తస్సత్థో హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. ఇదాని పరిసాయ
౪౦౦. ఇదాని విఞ్ఞాణస్స సప్పచ్చయభావం దస్సేతుం యం యదేవ, భిక్ఖవేతిఆదిమాహ. తత్థ మనఞ్చ పటిచ్చ ధమ్మే చాతి సహావజ్జనేన భవఙ్గమనఞ్చ తేభూమకధమ్మే చ పటిచ్చ. కట్ఠఞ్చ పటిచ్చాతిఆది ఓపమ్మనిదస్సనత్థం వుత్తం. తేన కిం దీపేతి? ద్వారసఙ్కన్తియా అభావం. యథా హి కట్ఠం పటిచ్చ జలమానో అగ్గి ఉపాదానపచ్చయే సతియేవ జలతి, తస్మిం అసతి పచ్చయవేకల్లేన తత్థేవ
౪౦౧. ఏవం విఞ్ఞాణస్స సప్పచ్చయభావం దస్సేత్వా ఇదాని పన పఞ్చన్నమ్పి ఖన్ధానం సప్పచ్చయభావం దస్సేన్తో, భూతమిదన్తిఆదిమాహ. తత్థ భూతమిదన్తి ఇదం ఖన్ధపఞ్చకం జాతం భూతం నిబ్బత్తం, తుమ్హేపి తం భూతమిదన్తి, భిక్ఖవే, పస్సథాతి. తదాహారసమ్భవన్తి తం పనేతం ఖన్ధపఞ్చకం ఆహారసమ్భవం పచ్చయసమ్భవం, సతి పచ్చయే ఉప్పజ్జతి ఏవం పస్సథాతి పుచ్ఛతి. తదాహారనిరోధాతి తస్స పచ్చయస్స నిరోధా. భూతమిదం నోస్సూతి భూతం ను ఖో ఇదం, న ను ఖో భూతన్తి. తదాహారసమ్భవం నోస్సూతి తం భూతం ఖన్ధపఞ్చకం పచ్చయసమ్భవం ను ఖో, న ను ఖోతి. తదాహారనిరోధాతి తస్స పచ్చయస్స నిరోధా. నిరోధధమ్మం నోస్సూతి తం ధమ్మం నిరోధధమ్మం ను ఖో, న ను ఖోతి. సమ్మప్పఞ్ఞాయ పస్సతోతి ఇదం ఖన్ధపఞ్చకం జాతం భూతం నిబ్బత్తన్తి యాథావసరసలక్ఖణతో విపస్సనాపఞ్ఞాయ సమ్మా పస్సన్తస్స. పఞ్ఞాయ సుదిట్ఠన్తి వుత్తనయేనేవ విపస్సనాపఞ్ఞాయ సుట్ఠు దిట్ఠం. ఏవం యే యే తం పుచ్ఛం సల్లక్ఖేసుం, తేసం తేసం పటిఞ్ఞం గణ్హన్తో పఞ్చన్నం ఖన్ధానం సప్పచ్చయభావం దస్సేతి.
ఇదాని యాయ పఞ్ఞాయ తేహి తం సప్పచ్చయం సనిరోధం ఖన్ధపఞ్చకం సుదిట్ఠం, తత్థ నిత్తణ్హభావం పుచ్ఛన్తో ఇమం చే తుమ్హేతిఆదిమాహ. తత్థ దిట్ఠిన్తి విపస్సనాసమ్మాదిట్ఠిం పరిసుద్ధం. పచ్చయదస్సనేన పరియోదాతం. అల్లీయేథాతి తణ్హాదిట్ఠీహి అల్లీయిత్వా విహరేయ్యాథ. కేలాయేథాతి తణ్హాదిట్ఠీహి కీళమానా విహరేయ్యాథ ధనాయేథాతి ధనం వియ ఇచ్ఛన్తా గేధం ఆపజ్జేయ్యాథ. మమాయేథాతి తణ్హాదిట్ఠీహి మమత్తం ఉప్పాదేయ్యాథ. నిత్థరణత్థాయ నో గహణత్థాయాతి యో సో మయా చతురోఘనిత్థరణత్థాయ కుల్లూపమో ధమ్మో దేసితో, నో నికన్తివసేన గహణత్థాయ. అపి ను తం తుమ్హే ఆజానేయ్యాథాతి. విపరియాయేన సుక్కపక్ఖో వేదితబ్బో.
౪౦౨. ఇదాని తేసం ఖన్ధానం పచ్చయం దస్సేన్తో, చత్తారోమే, భిక్ఖవే, ఆహారాతిఆదిమాహ, తమ్పి వుత్తత్థమేవ. యథా పన ఏకో ఇమం జానాసీతి వుత్తో, ‘‘న కేవలం ఇమం, మాతరమ్పిస్స జానామి, మాతు మాతరమ్పీ’’తి ఏవం పవేణివసేన జానన్తో సుట్ఠు జానాతి నామ. ఏవమేవం భగవా న కేవలం ఖన్ధమత్తమేవ జానాతి, ఖన్ధానం పచ్చయమ్పి తేసమ్పి పచ్చయానం ఇమే చ, భిక్ఖవే, చత్తారో ఆహారాతిఆదిమాహ. తం వుత్తత్థమేవ. ఇతి ఖో, భిక్ఖవే, అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారా…పే॰… దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీతి ఏత్థ పన పటిచ్చసముప్పాదకథా విత్థారేతబ్బా భవేయ్య, సా విసుద్ధిమగ్గే విత్థారితావ.
౪౦౪. ఇమస్మిం సతి ఇదం హోతీతి ఇమస్మిం అవిజ్జాదికే పచ్చయే సతి ఇదం సఙ్ఖారాదికం ఫలం హోతి. ఇమస్సుప్పాదా ఇదం ఉప్పజ్జతీతి ఇమస్స అవిజ్జాదికస్స పచ్చయస్స ఉప్పాదా ఇదం సఙ్ఖారాదికం ఫలం ఉప్పజ్జతి, తేనేవాహ – ‘‘యదిదం అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారా…పే॰… సముదయో హోతీ’’తి. ఏవం వట్టం దస్సేత్వా ఇదాని వివట్టం దస్సేన్తో, అవిజ్జాయ త్వేవ అసేసవిరాగనిరోధాతిఆదిమాహ. తత్థ అవిజ్జాయ త్వేవాతి అవిజ్జాయ ఏవ తు. అసేసవిరాగనిరోధాతి విరాగసఙ్ఖాతేన మగ్గేన అసేసనిరోధా అనుప్పాదనిరోధా. సఙ్ఖారనిరోధోతి సఙ్ఖారానం అనుప్పాదనిరోధో హోతి, ఏవం నిరుద్ధానం పన సఙ్ఖారానం నిరోధా విఞ్ఞాణనిరోధో హోతి, విఞ్ఞాణాదీనఞ్చ నిరోధా నామరూపాదీని నిరుద్ధానియేవ హోన్తీతి దస్సేతుం సఙ్ఖారనిరోధా విఞ్ఞాణనిరోధోతిఆదిం వత్వా ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స నిరోధో హోతీతి వుత్తం. తత్థ కేవలస్సాతి సకలస్స, సుద్ధస్స వా, సత్తవిరహితస్సాతి అత్థో. దుక్ఖక్ఖన్ధస్సాతి నిరోధో హోతీతి అనుప్పాదో హోతి.
౪౦౬. ఇమస్మిం అసతీతిఆది వుత్తపటిపక్ఖనయేన వేదితబ్బం.
౪౦౭. ఏవం వట్టవివట్టం కథేత్వా ఇదాని ఇమం ద్వాదసఙ్గపచ్చయవట్టం సహ విపస్సనాయ మగ్గేన జానన్తస్స యా పటిధావనా పహీయతి, తస్సా అభావం పుచ్ఛన్తో అపి ను తుమ్హే, భిక్ఖవేతిఆదిమాహ. తత్థ ఏవం జానన్తాతి ఏవం సహవిపస్సనాయ మగ్గేన జానన్తా. ఏవం పస్సన్తాతి తస్సేవ వేవచనం. పుబ్బన్తన్తి పురిమకోట్ఠాసం, అతీతఖన్ధధాతుఆయతనానీతి అత్థో. పటిధావేయ్యాథాతి తణ్హాదిట్ఠివసేన పటిధావేయ్యాథ. సేసం సబ్బాసవసుత్తే విత్థారితమేవ.
ఇదాని నేసం తత్థ నిచ్చలభావం పుచ్ఛన్తో, అపి ను తుమ్హే, భిక్ఖవే, ఏవం జానన్తా ఏవం పస్సన్తా ఏవం వదేయ్యాథ, సత్థా నో గరూతిఆదిమాహ. తత్థ గరూతి భారికో అకామా అనువత్తితబ్బో సమణోతి బుద్ధసమణో. అఞ్ఞం సత్థారం ఉద్దిసేయ్యాథాతి అయం సత్థా అమ్హాకం కిచ్చం సాధేతుం న సక్కోతీతి అపి ను ఏవంసఞ్ఞినో హుత్వా అఞ్ఞం బాహిరకం సత్థారం ఉద్దిసేయ్యాథ. పుథుసమణబ్రాహ్మణానన్తి ఏవంసఞ్ఞినో హుత్వా పుథూనం తిత్థియసమణానం చేవ బ్రాహ్మణానఞ్చ. వతకోతూహలమఙ్గలానీతి వతసమాదానాని చ దిట్ఠికుతూహలాని చ దిట్ఠసుతముతమఙ్గలాని చ. తాని సారతో పచ్చాగచ్ఛేయ్యాథాతి ఏతాని సారన్తి ఏవంసఞ్ఞినో హుత్వా పటిఆగచ్ఛేయ్యాథ. ఏవం నిస్సట్ఠాని చ పున గణ్హేయ్యాథాతి అత్థో. సామం ఞాతన్తి సయం ఞాణేన ఞాతం. సామం దిట్ఠన్తి సయం పఞ్ఞాచక్ఖునా దిట్ఠం. సామం విదితన్తి సయం విభావితం పాకటం కతం. ఉపనీతా ఖో మే తుమ్హేతి మయా, భిక్ఖవే, తుమ్హే ఇమినా సన్దిట్ఠికాదిసభావేన ధమ్మేన నిబ్బానం ఉపనీతా, పాపితాతి అత్థో. సన్దిట్ఠికోతిఆదీనమత్థో విసుద్ధిమగ్గే విత్థారితో. ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తన్తి ఏతం వచనమిదం తుమ్హేహి సామం ఞాతాదిభావం పటిచ్చ వుత్తం.
౪౦౮. తిణ్ణం ఖో పన, భిక్ఖవేతి కస్మా ఆరభి? నను హేట్ఠా వట్టవివట్టవసేన దేసనా మత్థకం పాపితాతి? ఆమ పాపితా. అయం పన పాటిఏక్కో అనుసన్ధి సన్నిపాతాతి సమోధానేన పిణ్డభావేన. గబ్భస్సాతి గబ్భే నిబ్బత్తనకసత్తస్స. అవక్కన్తి హోతీతి నిబ్బత్తి హోతి. కత్థచి హి గబ్భోతి మాతుకుచ్ఛి వుత్తో. యథాహ –
‘‘యమేకరత్తిం పఠమం, గబ్భే వసతి మాణవో;
అబ్భుట్ఠితోవ సో యాతి, స గచ్ఛం న నివత్తతీ’’తి. (జా॰ ౧.౧౫.౩౬౩);
కత్థచి గబ్భే నిబ్బత్తనసత్తో. యథాహ – ‘‘యథా ఖో, పనానన్ద, అఞ్ఞా ఇత్థికా నవ వా దస వా మాసే గబ్భం కుచ్ఛినా పరిహరిత్వా విజాయన్తీ’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౨౦౫). ఇధ సత్తో అధిప్పేతో, తం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘గబ్భస్స అవక్కన్తి హోతీ’’తి.
ఇధాతి మాతా చ ఉతునీ హోతీతి ఇదం ఉతుసమయం సన్ధాయ వుత్తం. మాతుగామస్స కిర యస్మిం ఓకాసే దారకో నిబ్బత్తతి, తత్థ మహతీ లోహితపీళకా సణ్ఠహిత్వా భిజ్జిత్వా పగ్ఘరతి, వత్థు సుద్ధం హోతి, సుద్ధే వత్థుమ్హి మాతాపితూసు ఏకవారం సన్నిపతితేసు యావ సత్త దివసాని ఖేత్తమేవ హోతి. తస్మిం సమయే హత్థగ్గాహవేణిగ్గాహాదినా అఙ్గపరామసనేనపి దారకో నిబ్బత్తతియేవ. గన్ధబ్బోతి తత్రూపగసత్తో. పచ్చుపట్ఠితో హోతీతి న మాతాపితూనం సన్నిపాతం ఓలోకయమానో సమీపే ఠితో పచ్చుపట్ఠితో నామ హోతి. కమ్మయన్తయన్తితో పన ఏకో సత్తో తస్మిం ఓకాసే నిబ్బత్తనకో హోతీతి అయమేత్థ అధిప్పాయో. సంసయేనాతి ‘‘అరోగో ను ఖో భవిస్సామి అహం వా, పుత్తో వా మే’’తి ఏవం మహన్తేన జీవితసంసయేన. లోహితఞ్హేతం, భిక్ఖవేతి తదా కిర మాతులోహితం తం ఠానం సమ్పత్తం పుత్తసినేహేన పణ్డరం హోతి. తస్మా ఏవమాహ. వఙ్కకన్తి గామదారకానం కీళనకం ఖుద్దకనఙ్గలం. ఘటికా వుచ్చతి దీఘదణ్డేన రస్సదణ్డకం పహరణకీళా. మోక్ఖచికన్తి సమ్పరివత్తకకీళా, ఆకాసే వా దణ్డకం గహేత్వా భూమియం వా సీసం ఠపేత్వా హేట్ఠుపరియభావేన పరివత్తనకీళనన్తి చిఙ్గులకం వుచ్చతి తాలపణ్ణాదీహి కతం వాతప్పహారేన పరిబ్భమనచక్కం పత్తాళ్హకం వుచ్చతి పణ్ణనాళికా, తాయ వాలికాదీని మినన్తా కీళన్తి. రథకన్తి ఖుద్దకరథం. ధనుకమ్పి ఖుద్దకధనుమేవ.
౪౦౯. సారజ్జతీతి రాగం ఉప్పాదేతి. బ్యాపజ్జతీతి బ్యాపాదం ఉప్పాదేతి. అనుపట్ఠితకాయసతీతి కాయే సతి కాయసతి, తం అనుపట్ఠపేత్వాతి అత్థో. పరిత్తచేతసోతి అకుసలచిత్తో. యత్థస్స తే పాపకాతి యస్సం ఫలసమాపత్తియం ఏతే నిరుజ్ఝన్తి, తం న జానాతి నాధిగచ్ఛతీతి అత్థో. అనురోధవిరోధన్తి రాగఞ్చేవ దోసఞ్చ. అభినన్దతీతి తణ్హావసేన అభినన్దతి, తణ్హావసేనేవ అహో సుఖన్తిఆదీని వదన్తో అభివదతి. అజ్ఝోసాయ తిట్ఠతీతి తణ్హాఅజ్ఝోసానగహణేన గిలిత్వా పరినిట్ఠపేత్వా గణ్హాతి. సుఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా అభినన్దతు, దుక్ఖం కథం అభినన్దతీతి? ‘‘అహం దుక్ఖితో మమ దుక్ఖ’’న్తి గణ్హన్తో అభినన్దతి నామ. ఉప్పజ్జతి నన్దీతి తణ్హా ఉప్పజ్జతి. తదుపాదానన్తి సావ తణ్హా గహణట్ఠేన ఉపాదానం నామ. తస్స ఉపాదానపచ్చయా భవో…పే॰… సముదయో హోతీతి, ఇదఞ్హి భగవతా పున ఏకవారం ద్విసన్ధి తిసఙ్ఖేపం పచ్చయాకారవట్టం దస్సితం.
౪౧౦-౪. ఇదాని ఇధ, భిక్ఖవే, తథాగతో లోకే ఉప్పజ్జతీతిఆదిమాహ. తత్థ అప్పమాణచేతసోతి అప్పమాణం లోకుత్తరం చేతో అస్సాతి అప్పమాణచేతసో, మగ్గచిత్తసమఙ్గీతి అత్థో. ఇమం ఖో మే తుమ్హే, భిక్ఖవే, సంఖిత్తేన తణ్హాసఙ్ఖయవిముత్తిం ధారేథాతి, భిక్ఖవే, ఇమం సంఖిత్తేన దేసితం మయ్హం, తణ్హాసఙ్ఖయవిముత్తిదేసనం తుమ్హే నిచ్చకాలం ధారేయ్యాథ మా పమజ్జేయ్యాథ. దేసనా హి ఏత్థ విముత్తిపటిలాభహేతుతో విముత్తీతి వుత్తా. మహాతణ్హాజాలతణ్హాసఙ్ఘాటపటిముక్కన్తి తణ్హావ సంసిబ్బితట్ఠేన మహాతణ్హాజాలం, సఙ్ఘటితట్ఠేన సఙ్ఘాటన్తి వుచ్చతి; ఇతి ఇమస్మిం మహాతణ్హాజాలే తణ్హాసఙ్ఘాటే చ ఇమం సాతిం భిక్ఖుం కేవట్టపుత్తం పటిముక్కం ధారేథ. అనుపవిట్ఠో అన్తోగధోతి నం ధారేథాతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.
పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమనికాయట్ఠకథాయ
మహాతణ్హాసఙ్ఖయసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౯. మహాఅస్సపురసుత్తవణ్ణనా
౪౧౫. ఏవం మే సుతన్తి మహాఅస్సపురసుత్తం. తత్థ అఙ్గేసూతి అఙ్గా నామ జానపదినో రాజకుమారా, తేసం నివాసో ఏకోపి జనపదో రుళ్హీసద్దేన ‘‘అఙ్గా’’తి వుచ్చతి, తస్మిం అఙ్గేసు జనపదే. అస్సపురం నామ అఙ్గానం నిగమోతి అస్సపురన్తి నగరనామేన లద్ధవోహారో అఙ్గానం జనపదస్స ఏకో నిగమో, తం గోచరగామం కత్వా విహరతీతి అత్థో. భగవా ఏతదవోచాతి ఏతం ‘‘సమణా సమణాతి వో, భిక్ఖవే, జనో సఞ్జానాతీ’’తిఆదివచనమవోచ.
కస్మా పన ఏవం అవోచాతి. తస్మిం కిర నిగమే మనుస్సా సద్ధా పసన్నా బుద్ధమామకా ధమ్మమామకా సఙ్ఘమామకా, తదహుపబ్బజితసామణేరమ్పి వస్ససతికత్థేరసదిసం కత్వా పసంసన్తి; పుబ్బణ్హసమయం భిక్ఖుసఙ్ఘం పిణ్డాయ పవిసన్తం దిస్వా బీజనఙ్గలాదీని గహేత్వా ఖేత్తం గచ్ఛన్తాపి, ఫరసుఆదీని గహేత్వా అరఞ్ఞం పవిసన్తాపి తాని ఉపకరణాని నిక్ఖిపిత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘస్స నిసీదనట్ఠానం ఆసనసాలం వా మణ్డపం వా రుక్ఖమూలం వా సమ్మజ్జిత్వా ఆసనాని పఞ్ఞపేత్వా అరజపానీయం పచ్చుపట్ఠాపేత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘం నిసీదాపేత్వా యాగుఖజ్జకాదీని దత్వా కతభత్తకిచ్చం భిక్ఖుసఙ్ఘం ఉయ్యోజేత్వా తతో తాని ఉపకరణాని ఆదాయ ఖేత్తం వా అరఞ్ఞం వా గన్త్వా అత్తనో కమ్మాని కరోన్తి, కమ్మన్తట్ఠానేపి నేసం అఞ్ఞా కథా నామ నత్థి. చత్తారో మగ్గట్ఠా చత్తారో ఫలట్ఠాతి అట్ఠ పుగ్గలా అరియసఙ్ఘో నామ; తే ‘‘ఏవరూపేన సీలేన, ఏవరూపేన ఆచారేన, ఏవరూపాయ పటిపత్తియా సమన్నాగతా లజ్జినో పేసలా ఉళారగుణా’’తి భిక్ఖుసఙ్ఘస్సేవ వణ్ణం కథేన్తి. కమ్మన్తట్ఠానతో ఆగన్త్వా భుత్తసాయమాసా ఘరద్వారే నిసిన్నాపి, సయనిఘరం పవిసిత్వా నిసిన్నాపి భిక్ఖుసఙ్ఘస్సేవ వణ్ణం కథేన్తి. భగవా తేసం మనుస్సానం నిపచ్చకారం దిస్వా భిక్ఖుసఙ్ఘం పిణ్డపాతాపచాయనే నియోజేత్వా ఏతదవోచ.
యే ధమ్మా సమణకరణా చ బ్రాహ్మణకరణా చాతి యే ధమ్మా సమాదాయ పరిపూరితా సమితపాపసమణఞ్చ ఏవం నో అయం అమ్హాకన్తి ఏత్థ నోతి నిపాతమత్తం. ఏవం అయం అమ్హాకన్తి అత్థో. మహప్ఫలా మహానిసంసాతి ఉభయమ్పి అత్థతో ఏకమేవ. అవఞ్ఝాతి అమోఘా. సఫలాతి అయం తస్సేవ అత్థో. యస్సా హి ఫలం నత్థి, సా వఞ్ఝా నామ హోతి. సఉద్రయాతి సవడ్ఢి, ఇదం సఫలతాయ వేవచనం. ఏవఞ్హి వో, భిక్ఖవే, సిక్ఖితబ్బన్తి, భిక్ఖవే, ఏవం తుమ్హేహి సిక్ఖితబ్బం. ఇతి భగవా ఇమినా ఏత్తకేన ఠానేన హిరోత్తప్పాదీనం ధమ్మానం వణ్ణం కథేసి. కస్మా? వచనపథపచ్ఛిన్దనత్థం. సచే హి కోచి అచిరపబ్బజితో బాలభిక్ఖు ఏవం వదేయ్య – ‘‘భగవా హిరోత్తప్పాదిధమ్మే సమాదాయ వత్తథాతి వదతి, కో ను ఖో తేసం సమాదాయ వత్తనే ఆనిసంసో’’తి? తస్స వచనపథపచ్ఛిన్దనత్థం. అయఞ్చ ఆనిసంసో, ఇమే హి ధమ్మా సమాదాయ పరిపూరితా సమితపాపసమణం నామ బాహితపాపబ్రాహ్మణం నామ కరోన్తి, చతుపచ్చయలాభం ఉప్పాదేన్తి, పచ్చయదాయకానం మహప్ఫలతం సమ్పాదేన్తి, పబ్బజ్జం అవఞ్ఝం సఫలం సఉద్రయం కరోన్తీతి వణ్ణం అభాసి. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో. విత్థారతో పన వణ్ణకథా సతిపట్ఠానే (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౩౭౩; మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౩౭౩) వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా.
౪౧౬. హిరోత్తప్పేనాతి ‘‘యం హిరీయతి హిరీయితబ్బేన, ఓత్తప్పతి ఓత్తప్పితబ్బేనా’’తి (ధ॰ స॰ ౧౩౩౧) ఏవం విత్థారితాయ హిరియా చేవ ఓత్తప్పేన చ. అపిచేత్థ అజ్ఝత్తసముట్ఠానా హిరీ, బహిద్ధాసముట్ఠానం ఓత్తప్పం. అత్తాధిపతేయ్యా హిరీ, లోకాధిపతేయ్యం ఓత్తప్పం. లజ్జాసభావసణ్ఠితా హిరీ, భయసభావసణ్ఠితం ఓత్తప్పం, విత్థారకథా పనేత్థ సబ్బాకారేన విసుద్ధిమగ్గే వుత్తా. అపిచ ఇమే ద్వే ధమ్మా లోకం పాలనతో లోకపాలధమ్మా నామాతి కథితా. యథాహ – ‘‘ద్వేమే, భిక్ఖవే, సుక్కా ధమ్మా లోకం పాలేన్తి. కతమే ద్వే? హిరీ చ ఓత్తప్పఞ్చ
‘‘హిరిఓత్తప్పసమ్పన్నా
సన్తో సప్పురిసా లోకే, దేవధమ్మాతి వుచ్చరే’’తి. (జా॰ ౧.౧.౬);
మహాచున్దత్థేరస్స పన కిలేససల్లేఖనపటిపదాతి కత్వా దస్సితా. యథాహ – ‘‘పరే అహిరికా భవిస్సన్తి, మయమేత్థ హిరిమనా భవిస్సామాతి సల్లేఖో కరణీయో. పరే అనోత్తాపీ భవిస్సన్తి, మయమేత్థ ఓత్తాపీ భవిస్సామాతి సల్లేఖో కరణీయో’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౮౩). ఇమేవ మహాకస్సపత్థేరస్స ఓవాదూపసమ్పదాతి కత్వా దస్సితా. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘తస్మా తిహ తే, కస్సప, ఏవం సిక్ఖితబ్బం, తిబ్బం మే హిరోత్తప్పం పచ్చుపట్ఠితం భవిస్సతి థేరేసు నవేసు మజ్ఝిమేసూతి. ఏవఞ్హి తే, కస్సప, సిక్ఖితబ్బ’’న్తి (సం॰ ని॰ ౨.౧౫౪). ఇధ పనేతే సమణధమ్మా నామాతి దస్సితా.
యస్మా పన ఏత్తావతా సామఞ్ఞత్థో మత్థకం పత్తో నామ హోతి, తస్మా అపరేపి సమణకరణధమ్మే దస్సేతుం సియా ఖో పన, భిక్ఖవే, తుమ్హాకన్తిఆదిమాహ. తత్థ సామఞ్ఞత్థోతి సంయుత్తకే తావ, ‘‘కతమఞ్చ, భిక్ఖవే, సామఞ్ఞం? అయమేవ అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో. సేయ్యథిదం, సమ్మాదిట్ఠి…పే॰… సమ్మాసమాధి, ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, సామఞ్ఞం. కతమో చ, భిక్ఖవే, సామఞ్ఞత్థో? యో, భిక్ఖవే, రాగక్ఖయో దోసక్ఖయో మోహక్ఖయో, అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, సామఞ్ఞత్థో’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౩౬) మగ్గో ‘‘సామఞ్ఞ’’న్తి, ఫలనిబ్బానాని ‘‘సామఞ్ఞత్థో’’తి వుత్తాని. ఇమస్మిం పన ఠానే మగ్గమ్పి ఫలమ్పి ఏకతో కత్వా సామఞ్ఞత్థో కథితోతి వేదితబ్బో. ఆరోచయామీతి కథేమి. పటివేదయామీతి జానాపేమి.
౪౧౭. పరిసుద్ధో నో కాయసమాచారోతి ఏత్థ కాయసమాచారో పరిసుద్ధో అపరిసుద్ధోతి దువిధో. యో హి భిక్ఖు పాణం ఉత్తానోతి ఉగ్గతో పాకటో. వివటోతి అనావటో అసఞ్ఛన్నో. ఉభయేనాపి పరిసుద్ధతంయేవ దీపేతి. న చ ఛిద్దవాతి సదా ఏకసదిసో అన్తరన్తరే ఛిద్దరహితో. సంవుతోతి కిలేసానం ద్వార పిదహనేన పిదహితో, న వజ్జపటిచ్ఛాదనత్థాయ.
౪౧౮. వచీసమాచారేపి యో భిక్ఖు ముసా వదతి, పిసుణం కథేతి, ఫరుసం భాసతి, సమ్ఫం పలపతి, తస్స వచీసమాచారో అపరిసుద్ధో నామ. అయం పన కమ్మపథవసేన వారితో. యో పన గహపతికాతి వా దాసాతి వా పేస్సాతి వా ఆదీహి ఖుంసేన్తో వదతి, తస్స వచీసమాచారో అపరిసుద్ధో నామ. అయం పన సిక్ఖాపదబద్ధేనేవ పటిక్ఖిత్తో. ఇమస్మిం సుత్తే ఉభయమ్పేతం అకథేత్వా పరమసల్లేఖో నామ కథితో. యో హి భిక్ఖు దహరేన వా సామణేరేన వా, ‘‘కచ్చి, భన్తే, అమ్హాకం ఉపజ్ఝాయం పస్సథా’’తి వుత్తే, సమ్బహులా, ఆవుసో, భిక్ఖుభిక్ఖునియో ఏకస్మిం పదేసే విచదింసు, ఉపజ్ఝాయో తే విక్కాయికసాకభణ్డికం ఉక్ఖిపిత్వా గతో భవిస్సతీ’’తిఆదినా నయేన హసాధిప్పాయోపి ఏవరూపం కథం కథేతి, తస్స వచీసమాచారో అపరిసుద్ధో. విపరీతో పరిసుద్ధో నామ.
౪౧౯. మనోసమాచారే యో భిక్ఖు అభిజ్ఝాలు బ్యాపన్నచిత్తో మిచ్ఛాదిట్ఠికో హోతి, తస్స మనోసమాచారో అపరిసుద్ధో నామ. అయం పన కమ్మపథవసేనేవ వారితో. యో పన ఉపనిక్ఖిత్తం జాతరూపరజతం సాదియతి, తస్స మనోసమాచారో అపరిసుద్ధో నామ. అయమ్పి సిక్ఖాపదబద్ధేనేవ పటిక్ఖిత్తో. ఇమస్మిం సుత్తే ఉభయమ్పేతం అకథేత్వా పరమసల్లేఖో నామ కథితో. యో పన భిక్ఖు కామవితక్కం వా బ్యాపాదవితక్కం
౪౨౦. ఆజీవస్మిం యో భిక్ఖు ఆజీవహేతు వేజ్జకమ్మం పహిణగమనం గణ్డఫాలనం కరోతి, అరుమక్ఖనం దేతి, తేలం పచతీతి ఏకవీసతిఅనేసనావసేన జీవికం కప్పేతి. యో వా పన విఞ్ఞాపేత్వా భుఞ్జతి, తస్స ఆజీవో అపరిసుద్ధో నామ. అయం పన సిక్ఖాపదబద్ధేనేవ పటిక్ఖిత్తో. ఇమస్మిం సుత్తే ఉభయమ్పేతం అకథేత్వా పరమసల్లేఖో నామ కథితో. యో హి భిక్ఖు సప్పినవనీతతేలమధుఫాణితాదీని లభిత్వా, ‘‘స్వే వా పునదివసే వా భవిస్సతీ’’తి
౪౨౨. మత్తఞ్ఞూతి పరియేసనపటిగ్గహణపరిభోగేసు మత్తఞ్ఞూ, యుత్తఞ్ఞూ, పమాణఞ్ఞూ.
౪౨౩. జాగరియమనుయుత్తాతి రత్తిన్దివం ఛ కోట్ఠాసే కత్వా ఏకస్మిం కోట్ఠాసే నిద్దాయ ఓకాసం దత్వా పఞ్చ కోట్ఠాసే జాగరియమ్హి యుత్తా పయుత్తా. సీహసేయ్యన్తి ఏత్థ కామభోగిసేయ్యా, పేతసేయ్యా, సీహసేయ్యా, తథాగతసేయ్యాతి చతస్సో సేయ్యా. తత్థ ‘‘యేభుయ్యేన, భిక్ఖవే, కామభోగీ సత్తా వామేన పస్సేన సేన్తీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౨౪౬) అయం కామభోగిసేయ్యా, తేసు హి యేభుయ్యేన దక్ఖిణపస్సేన సయానో నామ నత్థి.
‘‘యేభుయ్యేన, భిక్ఖవే, పేతా ఉత్తానా సేన్తీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౨౪౬) అయం పేతసేయ్యా, పేతా హి అప్పమంసలోహితత్తా అట్ఠిసఙ్ఘాతజటితా ఏకేన పస్సేన సయితుం న సక్కోన్తి, ఉత్తానావ సేన్తి.
‘‘యేభుయ్యేన సీహసేయ్యా. తేజుస్సదత్తా హి సీహో మిగరాజా ద్వే పురిమపాదే ఏకస్మిం ఠానే పచ్ఛిమపాదే ఏకస్మిం ఠపేత్వా నఙ్గుట్ఠం అన్తరసత్థిమ్హి పక్ఖిపిత్వా పురిమపాదపచ్ఛిమపాదనఙ్గుట్ఠానం ఠితోకాసం సల్లక్ఖేత్వా ద్విన్నం పురిమపాదానం మత్థకే సీసం ఠపేత్వా సయతి తథాగతసేయ్యాతి వుచ్చతి. తాసు ఇధ సీహసేయ్యా ఆగతా. అయఞ్హి తేజుస్సదఇరియాపథత్తా ఉత్తమసేయ్యా నామ. పాదే పాదన్తి దక్ఖిణపాదే వామపాదం. అచ్చాధాయాతి అతిఆధాయ ఈసకం అతిక్కమ్మ ఠపేత్వా, గోప్ఫకేన హి గోప్ఫకే, జాణునా వా జాణుమ్హి సఙ్ఘట్టియమానే అభిణ్హం వేదనా ఉప్పజ్జతి, చిత్తం ఏకగ్గం న హోతి, సేయ్యా అఫాసుకా హోతి. యథా పన న సఙ్ఘట్టేతి, ఏవం అతిక్కమ్మ ఠపితే వేదనా నుప్పజ్జతి, చిత్తం ఏకగ్గం హోతి, సేయ్యా ఫాసుకా హోతి, తస్మా ఏవమాహ.
౪౨౫. అభిజ్ఝం లోకేతిఆది చూళహత్థిపదే విత్థారితం.
౪౨౬. యా పనాయం సేయ్యథాపి, భిక్ఖవేతి ఉపమా వుత్తా. తత్థ ఇణం ఆదాయాతి వడ్ఢియా ధనం గహేత్వా. బ్యన్తీ కరేయ్యాతి విగతన్తాని కరేయ్య. యథా తేసం కాకణికమత్తోపి పరియన్తో నామ నావసిస్సతి, ఏవం కరేయ్య, సబ్బసో పటినియ్యాతేయ్యాతి అత్థో. తతోనిదానన్తి ఆణణ్యనిదానం. సో హి అణణోమ్హీతి ఆవజ్జన్తో బలవపామోజ్జం లభతి, బలవసోమనస్సమధిగచ్ఛతి. తేన వుత్తం – ‘‘లభేథ పామోజ్జం, అధిగచ్ఛేయ్య సోమనస్స’’న్తి.
విసభాగవేదనుప్పత్తియా కకచేనేవ చతుఇరియాపథం ఛిన్దన్తో ఆబాధతీతి ఆబాధో, స్వాస్స అత్థీతి ఆబాధికో. తంసముట్ఠానేన దుక్ఖేన దుక్ఖితో. అధిమత్తగిలానోతి బాళ్హగిలానో. నచ్ఛాదేయ్యాతి అధిమత్తబ్యాధిపరేతతాయ న రుచ్చేయ్య. బలమత్తాతి బలమేవ, బలఞ్చస్స కాయే న భవేయ్యాతి అత్థో. తతోనిదానన్తి ఆరోగ్యనిదానం, తస్స హి అరోగోమ్హీతి ఆవజ్జయతో తదుభయం హోతి. తేన వుత్తం – ‘‘లభేథ పామోజ్జం, అధిగచ్ఛేయ్య సోమనస్స’’న్తి. న చస్స కిఞ్చి భోగానం వయోతి కాకణికమత్తమ్పి భోగానం వయో న భవేయ్య. తతోనిదానన్తి బన్ధనామోక్ఖనిదానం, సేసం వుత్తనయేనేవ సబ్బపదేసు యోజేతబ్బం. అనత్తాధీనోతి న అత్తని అధీనో, అత్తనో రుచియా కిఞ్చి కాతుం న లభతి. పరాధీనోతి పరేసు అధీనో, పరస్సేవ రుచియా పవత్తతి. న యేన కామం గమోతి యేన దిసాభాగేనస్స కామో హోతి. ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జతి గమనాయ, తేన గన్తుం న లభతి. దాసబ్యాతి దాసభావా. భుజిస్సోతి అత్తనో సన్తకో తతోనిదానన్తి భుజిస్సనిదానం. కన్తారద్ధానమగ్గన్తి కన్తారం అద్ధానమగ్గం, నిరుదకం దీఘమగ్గన్తి అత్థో. తతోనిదానన్తి ఖేమన్తభూమినిదానం.
ఇమే పఞ్చ నీవరణే అప్పహీనేతి ఏత్థ భగవా అప్పహీనం కామచ్ఛన్దనీవరణం ఇణసదిసం, సేసాని రోగాదిసదిసాని కత్వా దస్సేతి. తత్రాయం సదిసతా – యో హి పరేసం ఇణం గహేత్వా వినాసేతి. సో తేహి ఇణం దేహీతి వుచ్చమానోపి ఫరుసం వుచ్చమానోపి బజ్ఝమానోపి పహరియమానోపి కిఞ్చి పటిబాహితుం న సక్కోతి, సబ్బం తితిక్ఖతి, తితిక్ఖకారణఞ్హిస్స తం ఇణం హోతి. ఏవమేవం యో యమ్హి కామచ్ఛన్దేన రజ్జతి, తణ్హాగణేన తం వత్థుం గణ్హాతి, సో తేన ఫరుసం వుచ్చమానోపి బజ్ఝమానోపి పహరియమానోపి సబ్బం తితిక్ఖతి. తితిక్ఖకారణఞ్హిస్స సో కామచ్ఛన్దో హోతి ఘరసామికేహి వధీయమానానం ఇత్థీనం వియాతి. ఏవం ఇణం వియ కామచ్ఛన్దో దట్ఠబ్బో.
యథా పన పిత్తరోగాతురో మధుసక్కరాదీసుపి దిన్నేసు పిత్తరోగాతురతాయ తేసం రసం న విన్దతి, తిత్తకం తిత్తకన్తి ఉగ్గిరతియేవ. ఏవమేవం బ్యాపన్నచిత్తో హితకామేహి ఆచరియుపజ్ఝాయేహి అప్పమత్తకమ్పి ఓవదీయమానో ఓవాదం న గణ్హాతి, ‘‘అతి వియ మే తుమ్హే ఉపద్దవేథా’’తిఆదీని వత్వా విబ్భమతి. పిత్తరోగాతురతాయ సో పురిసో మధుసక్కరాదిరసం వియ, కోధాతురతాయ బ్యాపాదో దట్ఠబ్బో.
యథా థినమిద్ధం దట్ఠబ్బం.
యథా పన నక్ఖత్తం కీళన్తోపి దాసో, ‘‘ఇదం నామ అచ్చాయికం కరణీయం అత్థి, సీఘం, తత్థ గచ్ఛ, నో చే గచ్ఛసి, హత్థపాదం వా తే ఛిన్దామి కణ్ణనాసం వా’’తి వుత్తో సీఘం గచ్ఛతియేవ, నక్ఖత్తస్స ఆదిమజ్ఝపరియోసానం అనుభవితుం న లభతి. కస్మా? పరాధీనతాయ. ఏవమేవం వినయే అప్పకతఞ్ఞునా వివేకత్థాయ అరఞ్ఞం పవిట్ఠేనాపి కిస్మిఞ్చిదేవ అన్తమసో కప్పియమంసేపి అకప్పియమంససఞ్ఞాయ ఉప్పన్నాయ వివేకం పహాయ సీలవిసోధనత్థం వినయధరస్స సన్తికే గన్తబ్బం హోతి. వివేకసుఖం అనుభవితుం న లభతి. కస్మా? ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చాభిభూతతాయాతి, ఏవం దాసబ్యం వియ ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం దట్టబ్బం.
యథా పన కన్తారద్ధానమగ్గపటిపన్నో పురిసో చోరేహి మనుస్సానం విలుత్తోకాసం పహతోకాసఞ్చ దిస్వా దణ్డకసద్దేనపి సకుణసద్దేనపి చోరా ఆగతాతి ఉస్సఙ్కితపరిసఙ్కితో హోతి, గచ్ఛతిపి, తిట్ఠతిపి, నివత్తతిపి, గతట్ఠానతో ఆగతట్ఠానమేవ బహుతరం హోతి. సో కిచ్ఛేన కసిరేన ఖేమన్తభూమిం పాపుణాతి వా, న వా పాపుణాతి. ఏవమేవం యస్స అట్ఠసు ఠానేసు విచికిచ్ఛా ఉప్పన్నా హోతి. సో ‘‘బుద్ధో ను ఖో, న ను ఖో బుద్ధో’’తిఆదినా నయేన విచికిచ్ఛన్తో అధిముచ్చిత్వా సద్ధాయ గణ్హితుం న సక్కోతి. అసక్కోన్తో మగ్గం వా ఫలం వా న పాపుణాతీతి యథా విచికిచ్ఛాపి ‘‘బుద్ధో ను ఖో న బుద్ధో’’తిఆదినా నయేన పునప్పునం ఆసప్పనపరిసప్పనం అపరియోగాహనం ఛమ్భితత్తం చిత్తస్స ఉప్పాదయమానా అరియభూమిప్పత్తియా అన్తరాయం కరోతీతి కన్తారద్ధానమగ్గో వియ దట్ఠబ్బా.
ఇదాని సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, ఆణణ్యన్తి ఏత్థ భగవా పహీనకామచ్ఛన్దనీవరణం ఆణణ్యసదిసం, సేసాని ఆరోగ్యాదిసదిసాని కత్వా దస్సేతి. తత్రాయం సదిసతా – యథా హి పురిసో ఇణం ఆదాయ కమ్మన్తే పయోజేత్వా సమిద్ధకమ్మన్తో, ‘‘ఇదం ఇణం నామ పలిబోధమూల’’న్తి చిన్తేత్వా సవడ్ఢికం ఇణం నియ్యాతేత్వా పణ్ణం ఫాలాపేయ్య. అథస్స తతో పట్ఠాయ నేవ కోచి దూతం పేసేతి, న పణ్ణం, సో ఇణసామికే దిస్వాపి సచే ఇచ్ఛతి, ఆసనా ఉట్ఠహతి, నో చే, న ఉట్ఠహతి. కస్మా? తేహి సద్ధిం నిల్లేపతాయ అలగ్గతాయ. ఏవమేవ భిక్ఖు, ‘‘అయం కామచ్ఛన్దో నామ పలిబోధమూల’’న్తి సతిపట్ఠానే వుత్తనయేనేవ ఛ ధమ్మే భావేత్వా కామచ్ఛన్దనీవరణం
యథా పన సో పిత్తరోగాతురో పురిసో భేసజ్జకిరియాయ తం రోగం వూపసమేత్వా తతో పట్ఠాయ మధుసక్కరాదీనం రసం విన్దతి. ఏవమేవం భిక్ఖు, ‘‘అయం బ్యాపాదో నామ అనత్థకారకో’’తి ఛ ధమ్మే భావేత్వా బ్యాపాదనీవరణం పజహతి. సో ఏవం పహీనబ్యాపాదో యథా పిత్తరోగవిముత్తో పురిసో మధుసక్కరాదీని మధురాని సమ్పియాయమానో పటిసేవతి. ఏవమేవం ఆచారపణ్ణత్తిఆదీని సిక్ఖాపియమానో సిరసా సమ్పటిచ్ఛిత్వా సమ్పియాయమానో సిక్ఖతి. తస్మా భగవా ఆరోగ్యమివ బ్యాపాదప్పహానమాహ.
యథా
యథా పన దాసో కఞ్చిదేవ మిత్తం ఉపనిస్సాయ సామికానం ధనం దత్వా అత్తానం భుజిస్సం కత్వా తతో పట్ఠాయ యం ఇచ్ఛతి, తం కరేయ్య. ఏవమేవ భిక్ఖు, ‘‘ఇదం ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం నామ మహాఅనత్థకర’’న్తి ఛ ధమ్మే భావేత్వా ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం పజహతి. సో ఏవం పహీనుద్ధచ్చకుక్కుచ్చో యథా భుజిస్సో పురిసో యం ఇచ్ఛతి, తం కరోతి. న తం కోచి బలక్కారేన తతో నివత్తేతి. ఏవమేవం భిక్ఖు యథాసుఖం నేక్ఖమ్మపటిపదం పటిపజ్జతి, న నం ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం
యథా బలవా పురిసో హత్థసారం గహేత్వా సజ్జావుధో సపరివారో కన్తారం పటిపజ్జేయ్య. తం చోరా దూరతోవ దిస్వా పలాయేయ్యుం. సో సోత్థినా తం కన్తారం నిత్థరిత్వా ఖేమన్తం పత్తో హట్ఠతుట్ఠో అస్స. ఏవమేవం భిక్ఖు, ‘‘అయం విచికిచ్ఛా నామ అనత్థకారికా’’తి ఛ ధమ్మే భావేత్వా విచికిచ్ఛం పజహతి. సో ఏవం పహీనవిచికిచ్ఛో యథా బలవా సజ్జావుధో సపరివారో పురిసో నిబ్భయో చోరే తిణం వియ అగణేత్వా సోత్థినా నిక్ఖమిత్వా ఖేమన్తభూమిం పాపుణాతి. ఏవమేవం దుచ్చరితకన్తారం నిత్థరిత్వా పరమఖేమన్తభూమిం అమతం నిబ్బానం పాపుణాతి. తస్మా భగవా ఖేమన్తభూమిం వియ విచికిచ్ఛాపహానమాహ.
౪౨౭. ఇమమేవ కాయన్తి ఇమం కరజకాయం. అభిసన్దేతీతి తేమేతి స్నేహేతి, సబ్బత్థ పవత్తపీతిసుఖం కరోతి. పరిసన్దేతీతి సమన్తతో సన్దేతి. పరిపూరేతీతి వాయునా భస్తం వియ పూరేతి. పరిప్ఫరతీతి సమన్తతో ఫుసతి సబ్బావతో కాయస్సాతి అస్స భిక్ఖునో సబ్బకోట్ఠాసవతో కాయస్స. కిఞ్చి ఉపాదిన్నకసన్తతిపవత్తిట్ఠానే ఛవిమంసలోహితానుగతం అణుమత్తమ్పి ఠానం పఠమజ్ఝానసుఖేన అఫుట్ఠం నామ న హోతి. దక్ఖోతి ఛేకో పటిబలో న్హానీయచుణ్ణాని కాతుఞ్చేవ యోజేతుఞ్చ సన్నేతుఞ్చ. కంసథాలేతి యేన కేనచి పరిప్ఫోసకం పరిప్ఫోసకన్తి సిఞ్చిత్వా సిఞ్చిత్వా. సన్నేయ్యాతి వామహత్థేన కంసథాలం గహేత్వా దక్ఖిణేన హత్థేన పమాణయుత్తం ఉదకం సిఞ్చిత్వా సిఞ్చిత్వా పరిమద్దన్తో పిణ్డం కరేయ్య. స్నేహానుగతాతి ఉదకసినేహేన అనుగతా. స్నేహపరేతాతి ఉదకసినేహేన పరిగతా. సన్తరబాహిరాతి సద్ధిం అన్తోపదేసేన చేవ బహిపదేసేన చ, సబ్బత్థకమేవ ఉదకసినేహేన ఫుటాతి అత్థో. న చ పగ్ఘరిణీతి న బిన్దు బిన్దు ఉదకం పగ్ఘరతి, సక్కా హోతి హత్థేనపి ద్వీహిపి తీహిపి అఙ్గులీహి గహేతుం ఓవట్టికమ్పి కాతున్తి అత్థో.
౪౨౮. దుతియజ్ఝానసుఖఉపమాయం ఉబ్భితోదకోతి ఉబ్భిన్నఉదకో, న హేట్ఠా ఉబ్భిజ్జిత్వా ఉగ్గచ్ఛనఉదకో, అన్తోయేవ పన ఉబ్భిజ్జనఉదకోతి అత్థో. ఆయముఖన్తి ఆగమనమగ్గో. దేవోతి కాలేనకాలన్తి కాలే కాలే, అన్వద్ధమాసం వా అనుదసాహం వాతి అత్థో. ధారన్తి వుట్ఠిం. నానుప్పవేచ్ఛేయ్యాతి న పవేసేయ్య, న వస్సేయ్యాతి అత్థో. సీతా వారిధారా ఉబ్భిజ్జిత్వాతి సీతం వారి తం ఉదకరహదం పూరయమానం ఉబ్భిజ్జిత్వా. హేట్ఠా ఉగ్గచ్ఛనఉదకఞ్హి ఉగ్గన్త్వా ఉగ్గన్త్వా భిజ్జన్తం ఉదకం ఖోభేతి. చతూహి దిసాహి పవిసనఉదకం పురాణపణ్ణతిణకట్ఠదణ్డకాదీహి ఉదకం ఖోభేతి. వుట్ఠిఉదకం ధారానిపాతపుప్ఫుళకేహి ఉదకం ఖోభేతి. సన్నిసిన్నమేవ పన హుత్వా ఇద్ధినిమ్మితమివ ఉప్పజ్జమానం ఉదకం ఇమం పదేసం ఫరతి, ఇమం పదేసం న ఫరతీతి నత్థి. తేన అఫుటోకాసో నామ న హోతీతి. తత్థ రహదో వియ కరజకాయో, ఉదకం వియ దుతియజ్ఝానసుఖం. సేసం పురిమనయేనేవ వేదితబ్బం.
౪౨౯. తతియజ్ఝానసుఖఉపమాయం ఉప్పలినీ. సేసపదద్వయేసుపి ఏసేవ నయో. ఏత్థ చ సేతరత్తనీలేసు యంకిఞ్చి ఉప్పలం ఉప్పలమేవ, ఊనకసతపత్తం పుణ్డరీకం, సతపత్తం పదుమం. పత్తనియమం వా వినాపి సేతం పదుమం, రత్తం పుణ్డరీకన్తి అయమేత్థ వినిచ్ఛయో. ఉదకానుగ్గతానీతి ఉదకతో న ఉగ్గతాని. అన్తోనిముగ్గపోసీనీతి
౪౩౦. చతుత్థజ్ఝానసుఖఉపమాయం పరిసుద్ధేన చేతసా పరియోదాతేనాతి ఏత్థ నిరుపక్కిలేసట్ఠేన పరిసుద్ధం. పభస్సరట్ఠేన పరియోదాతం వేదితబ్బం. ఓదాతేన వత్థేనాతి ఇదం ఉతుఫరణత్థం వుత్తం. కిలిట్ఠవత్థేన హి ఉతుఫరణం న హోతి, తఙ్ఖణధోతపరిసుద్ధేన ఉతుఫరణం బలవం హోతి. ఇమిస్సా హి ఉపమాయ వత్థం వియ కరజకాయో. ఉతుఫరణం వియ చతుత్థజ్ఝానసుఖం. తస్మా యథా సున్హాతస్స పురిసస్స పరిసుద్ధం వత్థం ససీసం పారుపిత్వా నిసిన్నస్స సరీరతో ఉతు సబ్బమేవ వత్థం ఫరతి, న కోచి వత్థస్స అఫుటోకాసో హోతి. ఏవం చతుత్థజ్ఝానసుఖేన భిక్ఖునో కరజకాయస్స న కోచి ఓకాసో అఫుటో హోతీతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. చతుత్థజ్ఝానచిత్తమేవ వా వత్థం వియ, తంసముట్ఠానరూపం ఉతుఫరణం వియ. యథా హి కత్థచి ఓదాతవత్థే కాయం అప్ఫుసన్తేపి తంసముట్ఠానేన ఉతునా సబ్బత్థకమేవ కాయో ఫుట్ఠో హోతి. ఏవం చతుత్థజ్ఝానసముట్ఠితేన సుఖుమరూపేన సబ్బత్థకమేవ భిక్ఖునో కరజకాయో ఫుటో హోతీతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో.
౪౩౧. పుబ్బేనివాసఞాణఉపమాయం తందివసం కతకిరియా పాకటా హోతీతి తందివసం గతగామత్తయమేవ గహితం. తత్థ గామత్తయం గతపురిసో వియ పుబ్బేనివాసఞాణలాభీ దట్ఠబ్బో. తయో గామా వియ తయో భవా దట్ఠబ్బా. తస్స పురిసస్స తీసు గామేసు తందివసం కతకిరియాయ ఆవిభావో వియ పుబ్బేనివాసాయ చిత్తం అభినీహరిత్వా నిసిన్నస్స భిక్ఖునో తీసు భవేసు కతకిరియాయ ఆవిభావో దట్ఠబ్బో.
౪౩౨. దిబ్బచక్ఖుఉపమాయం ద్వే అగారాతి ద్వే ఘరా. సద్వారాతి సమ్ముఖద్వారా. అనుచఙ్కమన్తేతి అపరాపరం సఞ్చరన్తే. అనువిచరన్తేతి ఇతో చితో చ విచరన్తే, ఇతో పన గేహా నిక్ఖమిత్వా ఏతం గేహం, ఏతస్మా వా నిక్ఖమిత్వా ఇమం గేహం పవిసనవసేనపి దట్ఠబ్బా. తత్థ ద్వే అగారా సద్వారా వియ చుతిపటిసన్ధియో, చక్ఖుమా
౪౩౩. ఆసవక్ఖయఞాణఉపమాయం పబ్బతసఙ్ఖేపేతి పబ్బతమత్థకే. అనావిలోతి నిక్కద్దమో. సిప్పియో చ సమ్బుకా చ సిప్పిసమ్బుకం. సక్ఖరా చ కథలా చ సక్ఖరకథలం. మచ్ఛానం గుమ్బా ఘటాతి మచ్ఛగుమ్బం. తిట్ఠన్తమ్పి చరన్తమ్పీతి ఏత్థ సక్ఖరకథలం తిట్ఠతియేవ, ఇతరాని చరన్తిపి తిట్ఠన్తిపి. యథా పన అన్తరన్తరా ఠితాసుపి నిసిన్నాసుపి విజ్జమానాసుపి, ‘‘ఏతా గావో చరన్తీ’’తి చరన్తియో ఉపాదాయ ఇతరాపి చరన్తీతి వుచ్చన్తి. ఏవం తిట్ఠన్తమేవ సక్ఖరకథలం ఉపాదాయ ఇతరమ్పి ద్వయం తిట్ఠన్తన్తి వుత్తం. ఇతరఞ్చ ద్వయం చరన్తం ఉపాదాయ సక్ఖరకథలమ్పి చరన్తన్తి వుత్తం. తత్థ చక్ఖుమతో పురిసస్స తీరే ఠత్వా పస్సతో సిప్పిసమ్బుకాదీనం విభూతకాలో వియ ఆసవానం ఖయాయ చిత్తం నీహరిత్వా నిసిన్నస్స భిక్ఖునో చతున్నం సచ్చానం విభూతకాలో దట్ఠబ్బో.
౪౩౪. ఇదాని సత్తహాకారేహి సలిఙ్గతో సగుణతో ఖీణాసవస్స నామం గణ్హన్తో, అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సమణో ఇతిపీతిఆదిమాహ. తత్థ ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సమణో హోతీతిఆదీసు, భిక్ఖవే, ఏవం భిక్ఖు సమితపాపత్తా సమణో హోతి. బాహితపాపత్తా బ్రాహ్మణో హోతి. న్హాతకిలేసత్తా న్హాతకో హోతి, ధోతకిలేసత్తాతి అత్థో. చతుమగ్గఞాణసఙ్ఖాతేహి వేదేహి అకుసలధమ్మానం గతత్తా వేదగూ హోతి, విదితత్తాతి అత్థో. తేనేవ విదితాస్స హోన్తీతిఆదిమాహ. కిలేసానం సుతత్తా సోత్తియో హోతి, నిస్సుతత్తా అరియో హోతి, హతత్తాతి అత్థో. తేహి ఆరకత్తా అరహం హోతి, దూరీభూతత్తాతి అత్థో. సేసం సబత్థ పాకటమేవాతి.
పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమనికాయట్ఠకథాయ
మహాఅస్సపురసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౧౦. చూళఅస్సపురసుత్తవణ్ణనా
౪౩౫. ఏవం మే సుతన్తి చూళఅస్సపురసుత్తం. తస్స దేసనాకారణం పురిమసదిసమేవ. సమణసామీచిప్పటిపదాతి సమణానం అనుచ్ఛవికా సమణానం అనులోమప్పటిపదా.
౪౩౬. సమణమలానన్తిఆదీసు ఏతే ధమ్మా ఉప్పజ్జమానా సమణే మలినే కరోన్తి మలగ్గహితే, తస్మా ‘‘సమణమలా’’తి వుచ్చన్తి. ఏతేహి సమణా దుస్సన్తి, పదుస్సన్తి, తస్మా సమణదోసాతి వుచ్చన్తి. ఏతే ఉప్పజ్జిత్వా సమణే కసటే నిరోజే కరోన్తి మిలాపేన్తి, తస్మా సమణకసటాతి వుచ్చన్తి. ఆపాయికానం ఠానానన్తి అపాయే నిబ్బత్తాపకానం కారణానం. దుగ్గతివేదనియానన్తి దుగ్గతియం విపాకవేదనాయ పచ్చయానం. మతజం నామాతి మనుస్సా తిఖిణం అయం అయేన సుఘంసిత్వా తం అయచుణ్ణం మంసేన సద్ధిం మద్దిత్వా కోఞ్చసకుణే ఖాదాపేన్తి. తే ఉచ్చారం కాతుం అసక్కోన్తా మరన్తి. నో చే మరన్తి, పహరిత్వా మారేన్తి. అథ తేసం కుచ్ఛిం ఫాలేత్వా నం ఉదకేన ధోవిత్వా చుణ్ణం గహేత్వా మంసేన సద్ధిం మద్దిత్వా పున ఖాదాపేన్తీతి ఏవం సత్త వారే ఖాదాపేత్వా గహితేన అయచుణ్ణేన ఆవుధం కరోన్తి. సుసిక్ఖితా చ నం అయకారా బహుహత్థకమ్మమూలం లభిత్వా కరోన్తి. తం మతసకుణతో జాతత్తా ‘‘మతజ’’న్తి వుచ్చతి, అతితిఖిణం హోతి. పీతనిసితన్తి ఉదకపీతఞ్చేవ సిలాయ చ సునిఘంసితం. సఙ్ఘాటియాతి కోసియా. సమ్పారుతన్తి పరియోనద్ధం. సమ్పలివేఠితన్తి సమన్తతో వేఠితం.
౪౩౭. రజోజల్లికస్సాతి ఉదకోరోహకస్సాతి దివసస్స తిక్ఖత్తుం ఉదకం ఓరోహన్తస్స. రుక్ఖమూలికస్సాతి రుక్ఖమూలవాసినో. అబ్భోకాసికస్సాతి అబ్భోకాసవాసినో. ఉబ్భట్ఠకస్సాతి ఉద్ధం ఠితకస్స. పరియాయభత్తికస్సాతి మాసవారేన వా అడ్ఢమాసవారేన వా భుఞ్జన్తస్స. సబ్బమేతం బాహిరసమయేనేవ కథితం. ఇమస్మిఞ్హి సాసనే చీవరధరో భిక్ఖు సఙ్ఘాటికోతి న వుచ్చతి. రజోజల్లధారణాదివతాని ఇమస్మిం సాసనే నత్థియేవ. బుద్ధవచనస్స బుద్ధవచనమేవ నామం, న మన్తాతి. రుక్ఖమూలికో, అబ్భోకాసికోతి ఏత్తకంయేవ పన లబ్భతి. తమ్పి బాహిరసమయేనేవ కథితం. జాతమేవ నన్తి తందివసే జాతమత్తంయేవ సఙ్ఘాటికం కరేయ్యున్తి సఙ్ఘాటికం వత్థం నివాసేత్వా చ పారుపిత్వా చ సఙ్ఘాటికం కరేయ్యుం. ఏస నయో సబ్బత్థ.
౪౩౮. విసుద్ధమత్తానం సమనుపస్సతీతి అత్తానం విసుజ్ఝన్తం పస్సతి. విసుద్ధోతి పన న తావ వత్తబ్బో. పామోజ్జం జాయతీతి తుట్ఠాకారో జాయతి. పముదితస్స పీతీతి తుట్ఠస్స సకలసరీరం ఖోభయమానా పీతి జాయతి. పీతిమనస్స కాయోతి పీతిసమ్పయుత్తస్స పుగ్గలస్స నామకాయో. పస్సమ్భతీతి విగతదరథో హోతి. సుఖం వేదేతీతి కాయికమ్పి చేతసికమ్పి సుఖం వేదియతి. చిత్తం సమాధియతీతి ఇమినా నేక్ఖమ్మసుఖేన సుఖితస్స చిత్తం సమాధియతి, అప్పనాపత్తం వియ హోతి. సో మేత్తాసహగతేన చేతసాతి హేట్ఠా కిలేసవసేన ఆరద్ధా దేసనా పబ్బతే వుట్ఠవుట్ఠి వియ నదిం యథానుసన్ధినా బ్రహ్మవిహారభావనం ఓతిణ్ణా. తత్థ యం వత్తబ్బం సియా, తం సబ్బం విసుద్ధిమగ్గే వుత్తమేవ. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, పోక్ఖరణీతి మహాసీహనాదసుత్తే మగ్గో పోక్ఖరణియా ఉపమితో, ఇధ సాసనం ఉపమితన్తి వేదితబ్బం. ఆసవానం ఖయా సమణో హోతీతి సబ్బకిలేసానం సమితత్తా పరమత్థసమణో హోతీతి. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమనికాయట్ఠకథాయ
చూళఅస్సపురసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
చతుత్థవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.