నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
మజ్ఝిమనికాయే
ఉపరిపణ్ణాసపాళి
౧. దేవదహవగ్గో
౧. దేవదహసుత్తం
౧. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సక్కేసు విహరతి దేవదహం నామ సక్యానం నిగమో. తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘భిక్ఖవో’’తి. ‘‘భదన్తే’’తి తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ – ‘‘సన్తి, భిక్ఖవే, ఏకే సమణబ్రాహ్మణా ఏవంవాదినో ఏవందిట్ఠినో – ‘యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా, సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతు. ఇతి పురాణానం కమ్మానం తపసా బ్యన్తీభావా, నవానం కమ్మానం అకరణా, ఆయతిం అనవస్సవో; ఆయతిం అనవస్సవా కమ్మక్ఖయో; కమ్మక్ఖయా దుక్ఖక్ఖయో; దుక్ఖక్ఖయా వేదనాక్ఖయో; వేదనాక్ఖయా సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీ’తి. ఏవంవాదినో, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠా.
‘‘ఏవంవాదాహం , భిక్ఖవే, నిగణ్ఠే ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవం వదామి – ‘సచ్చం కిర తుమ్హే, ఆవుసో నిగణ్ఠా, ఏవంవాదినో ఏవందిట్ఠినో – యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా, సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతు. ఇతి పురాణానం కమ్మానం తపసా బ్యన్తీభావా, నవానం కమ్మానం అకరణా, ఆయతిం అనవస్సవో; ఆయతిం అనవస్సవా కమ్మక్ఖయో; కమ్మక్ఖయా దుక్ఖక్ఖయో; దుక్ఖక్ఖయా వేదనాక్ఖయో; వేదనాక్ఖయా సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీ’తి? తే చ మే, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠా ఏవం పుట్ఠా ‘ఆమా’తి పటిజానన్తి.
‘‘త్యాహం ఏవం వదామి – ‘కిం పన తుమ్హే, ఆవుసో నిగణ్ఠా, జానాథ – అహువమ్హేవ మయం పుబ్బే, న నాహువమ్హా’తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’.
‘‘‘కిం పన తుమ్హే, ఆవుసో నిగణ్ఠా, జానాథ – అకరమ్హేవ మయం పుబ్బే పాపకమ్మం, న నాకరమ్హా’తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’.
‘‘‘కిం పన తుమ్హే, ఆవుసో నిగణ్ఠా, జానాథ – ఏవరూపం వా ఏవరూపం వా పాపకమ్మం అకరమ్హా’తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’.
‘‘‘కిం పన తుమ్హే, ఆవుసో నిగణ్ఠా, జానాథ – ఏత్తకం వా దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం, ఏత్తకం వా దుక్ఖం నిజ్జీరేతబ్బం, ఏత్తకమ్హి వా దుక్ఖే నిజ్జిణ్ణే సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీ’తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’.
‘‘‘కిం పన తుమ్హే, ఆవుసో నిగణ్ఠా, జానాథ – దిట్ఠేవ ధమ్మే అకుసలానం ధమ్మానం పహానం, కుసలానం ధమ్మానం ఉపసమ్పద’న్తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’.
౨. ‘‘ఇతి కిర తుమ్హే, ఆవుసో నిగణ్ఠా, న జానాథ – అహువమ్హేవ మయం పుబ్బే, న నాహువమ్హాతి , న జానాథ – అకరమ్హేవ మయం పుబ్బే పాపకమ్మం, న నాకరమ్హాతి, న జానాథ – ఏవరూపం వా ఏవరూపం వా పాపకమ్మం అకరమ్హాతి, న జానాథ – ఏత్తకం వా దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం, ఏత్తకం వా దుక్ఖం నిజ్జీరేతబ్బం, ఏత్తకమ్హి వా దుక్ఖే నిజ్జిణ్ణే సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీతి, న జానాథ – దిట్ఠేవ ధమ్మే అకుసలానం ధమ్మానం పహానం, కుసలానం ధమ్మానం ఉపసమ్పదం; ఏవం సన్తే ఆయస్మన్తానం నిగణ్ఠానం న కల్లమస్స వేయ్యాకరణాయ – యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా, సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతు. ఇతి పురాణానం కమ్మానం తపసా బ్యన్తీభావా, నవానం కమ్మానం అకరణా, ఆయతిం అనవస్సవో; ఆయతిం అనవస్సవా కమ్మక్ఖయో; కమ్మక్ఖయా దుక్ఖక్ఖయో; దుక్ఖక్ఖయా వేదనాక్ఖయో; వేదనాక్ఖయా సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీ’’తి.
‘‘సచే పన తుమ్హే, ఆవుసో నిగణ్ఠా, జానేయ్యాథ – అహువమ్హేవ మయం పుబ్బే, న నాహువమ్హాతి, జానేయ్యాథ – అకరమ్హేవ మయం పుబ్బే పాపకమ్మం, న నాకరమ్హాతి, జానేయ్యాథ – ఏవరూపం వా ఏవరూపం వా పాపకమ్మం అకరమ్హాతి, జానేయ్యాథ – ఏత్తకం వా దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం, ఏత్తకం వా దుక్ఖం నిజ్జీరేతబ్బం, ఏత్తకమ్హి వా దుక్ఖే నిజ్జిణ్ణే సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీతి, జానేయ్యాథ – దిట్ఠేవ ధమ్మే అకుసలానం ధమ్మానం పహానం, కుసలానం ధమ్మానం ఉపసమ్పదం; ఏవం సన్తే ఆయస్మన్తానం నిగణ్ఠానం కల్లమస్స వేయ్యాకరణాయ – యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా, సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతు. ఇతి పురాణానం కమ్మానం తపసా బ్యన్తీభావా, నవానం కమ్మానం అకరణా, ఆయతిం అనవస్సవో; ఆయతిం అనవస్సవా కమ్మక్ఖయో; కమ్మక్ఖయా దుక్ఖక్ఖయో; దుక్ఖక్ఖయా వేదనాక్ఖయో; వేదనాక్ఖయా సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీ’’తి.
౩. ‘‘సేయ్యథాపి, ఆవుసో నిగణ్ఠా, పురిసో సల్లేన విద్ధో అస్స సవిసేన గాళ్హూపలేపనేన గాళ్హపలేపనేన (క॰); సో సల్లస్సపి వేధనహేతు వేదనాహేతు (సీ॰ పీ॰ క॰) దుక్ఖా తిబ్బా తిప్పా (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) కటుకా వేదనా వేదియేయ్య. తస్స మిత్తామచ్చా ఞాతిసాలోహితా భిసక్కం సల్లకత్తం ఉపట్ఠాపేయ్యుం. తస్స సో భిసక్కో సల్లకత్తో సత్థేన వణముఖం పరికన్తేయ్య; సో సత్థేనపి వణముఖస్స పరికన్తనహేతు దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేయ్య. తస్స సో భిసక్కో సల్లకత్తో ఏసనియా సల్లం ఏసేయ్య; సో ఏసనియాపి సల్లస్స ఏసనాహేతు దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేయ్య . తస్స సో భిసక్కో సల్లకత్తో సల్లం అబ్బుహేయ్య అబ్బుయ్హేయ్య (సీ॰), అబ్భూణ్హేయ్య (స్యా॰ కం॰); సో సల్లస్సపి అబ్బుహనహేతు అబ్బుయ్హనహేతు (సీ॰), అబ్భూణ్హనహేతు (స్యా॰ కం॰) దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేయ్య. తస్స సో భిసక్కో సల్లకత్తో అగదఙ్గారం వణముఖే ఓదహేయ్య; సో అగదఙ్గారస్సపి వణముఖే ఓదహనహేతు దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేయ్య. సో అపరేన సమయేన రూళ్హేన వణేన సఞ్ఛవినా అరోగో అస్స సుఖీ సేరీ సయంవసీ యేన కామఙ్గమో. తస్స ఏవమస్స – అహం ఖో పుబ్బే సల్లేన విద్ధో అహోసిం సవిసేన గాళ్హూపలేపనేన. సోహం సల్లస్సపి వేధనహేతు దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియిం. తస్స మే మిత్తామచ్చా ఞాతిసాలోహితా భిసక్కం సల్లకత్తం ఉపట్ఠపేసుం. తస్స మే సో భిసక్కో సల్లకత్తో సత్థేన వణముఖం పరికన్తి; సోహం సత్థేనపి వణముఖస్స పరికన్తనహేతు దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియిం. తస్స మే సో భిసక్కో సల్లకత్తో ఏసనియా సల్లం ఏసి; సో అహం ఏసనియాపి సల్లస్స ఏసనాహేతు దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియిం. తస్స మే సో భిసక్కో సల్లకత్తో సల్లం అబ్బుహి అబ్బుయ్హి (సీ॰), అబ్భూణ్హి (స్యా॰ కం॰); సోహం సల్లస్సపి అబ్బుహనహేతు దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియిం. తస్స మే సో భిసక్కో సల్లకత్తో అగదఙ్గారం వణముఖే ఓదహి; సోహం అగదఙ్గారస్సపి వణముఖే ఓదహనహేతు దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియిం. సోమ్హి ఏతరహి రూళ్హేన వణేన సఞ్ఛవినా అరోగో సుఖీ సేరీ సయంవసీ యేన కామఙ్గమో’’తి.
‘‘ఏవమేవ ఖో, ఆవుసో నిగణ్ఠా, సచే తుమ్హే జానేయ్యాథ – అహువమ్హేవ మయం పుబ్బే, న నాహువమ్హాతి, జానేయ్యాథ – అకరమ్హేవ మయం పుబ్బే పాపకమ్మం, న నాకరమ్హాతి, జానేయ్యాథ – ఏవరూపం వా ఏవరూపం వా పాపకమ్మం అకరమ్హాతి, జానేయ్యాథ – ఏత్తకం వా దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం, ఏత్తకం వా దుక్ఖం నిజ్జీరేతబ్బం, ఏత్తకమ్హి వా దుక్ఖే నిజ్జిణ్ణే సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీతి, జానేయ్యాథ – దిట్ఠేవ ధమ్మే అకుసలానం ధమ్మానం పహానం, కుసలానం ధమ్మానం ఉపసమ్పదం; ఏవం సన్తే ఆయస్మన్తానం నిగణ్ఠానం కల్లమస్స వేయ్యాకరణాయ – యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా, సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతు. ఇతి పురాణానం కమ్మానం తపసా బ్యన్తీభావా, నవానం కమ్మానం అకరణా, ఆయతిం అనవస్సవో; ఆయతిం అనవస్సవా కమ్మక్ఖయో; కమ్మక్ఖయా దుక్ఖక్ఖయో; దుక్ఖక్ఖయా వేదనాక్ఖయో; వేదనాక్ఖయా సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీ’’తి.
‘‘యస్మా చ ఖో తుమ్హే, ఆవుసో నిగణ్ఠా, న జానాథ – అహువమ్హేవ మయం పుబ్బే, న నాహువమ్హాతి, న జానాథ – అకరమ్హేవ మయం పుబ్బే పాపకమ్మం, న నాకరమ్హాతి, న జానాథ – ఏవరూపం వా ఏవరూపం వా పాపకమ్మం అకరమ్హాతి, న జానాథ – ఏత్తకం వా దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం, ఏత్తకం వా దుక్ఖం నిజ్జీరేతబ్బం, ఏత్తకమ్హి వా దుక్ఖే నిజ్జిణ్ణే సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీతి, న జానాథ – దిట్ఠేవ ధమ్మే అకుసలానం ధమ్మానం పహానం, కుసలానం ధమ్మానం ఉపసమ్పదం; తస్మా ఆయస్మన్తానం నిగణ్ఠానం న కల్లమస్స వేయ్యాకరణాయ – యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా, సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతు. ఇతి పురాణానం కమ్మానం తపసా బ్యన్తీభావా, నవానం కమ్మానం అకరణా, ఆయతిం అనవస్సవో; ఆయతిం అనవస్సవా కమ్మక్ఖయో; కమ్మక్ఖయా దుక్ఖక్ఖయో; దుక్ఖక్ఖయా వేదనాక్ఖయో; వేదనాక్ఖయా సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీ’’తి.
౪. ‘‘ఏవం వుత్తే, భిక్ఖవే, తే నిగణ్ఠా మం ఏతదవోచుం – ‘నిగణ్ఠో , ఆవుసో, నాటపుత్తో నాథపుత్తో (సీ॰) సబ్బఞ్ఞూ సబ్బదస్సావీ, అపరిసేసం ఞాణదస్సనం పటిజానాతి . చరతో చ మే తిట్ఠతో చ సుత్తస్స చ జాగరస్స చ సతతం సమితం ఞాణదస్సనం పచ్చుపట్ఠిత’న్తి. సో ఏవమాహ – ‘అత్థి ఖో వో, ఆవుసో నిగణ్ఠా, పుబ్బేవ పాపకమ్మం కతం, తం ఇమాయ కటుకాయ దుక్కరకారికాయ నిజ్జీరేథ, యం పనేత్థ ఏతరహి కాయేన సంవుతా వాచాయ సంవుతా మనసా సంవుతా తం ఆయతిం పాపకమ్మస్స అకరణం. ఇతి పురాణానం కమ్మానం తపసా బ్యన్తీభావా, నవానం కమ్మానం అకరణా, ఆయతిం అనవస్సవో; ఆయతిం అనవస్సవా కమ్మక్ఖయో; కమ్మక్ఖయా దుక్ఖక్ఖయో; దుక్ఖక్ఖయా వేదనాక్ఖయో; వేదనాక్ఖయా సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీ’తి. తఞ్చ పనమ్హాకం రుచ్చతి చేవ ఖమతి చ, తేన చమ్హా అత్తమనా’’తి.
౫. ‘‘ఏవం వుత్తే అహం, భిక్ఖవే, తే నిగణ్ఠే ఏతదవోచం – ‘పఞ్చ ఖో ఇమే, ఆవుసో నిగణ్ఠా, ధమ్మా దిట్ఠేవ ధమ్మే ద్విధావిపాకా. కతమే పఞ్చ? సద్ధా, రుచి, అనుస్సవో, ఆకారపరివితక్కో, దిట్ఠినిజ్ఝానక్ఖన్తి – ఇమే ఖో, ఆవుసో నిగణ్ఠా, పఞ్చ ధమ్మా దిట్ఠేవ ధమ్మే ద్విధావిపాకా. తత్రాయస్మన్తానం నిగణ్ఠానం కా అతీతంసే సత్థరి సద్ధా, కా రుచి, కో అనుస్సవో, కో ఆకారపరివితక్కో, కా దిట్ఠినిజ్ఝానక్ఖన్తీ’తి. ఏవంవాదీ ఏవంవాదీసు (క॰) ఖో అహం, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠేసు న కఞ్చి కిఞ్చి (సీ॰ పీ॰ క॰) సహధమ్మికం వాదపటిహారం సమనుపస్సామి.
‘‘పున చపరాహం పున చ పనాహం (సీ॰ పీ॰ క॰), భిక్ఖవే, తే నిగణ్ఠే ఏవం వదామి – ‘తం కిం మఞ్ఞథ, ఆవుసో నిగణ్ఠా. యస్మిం వో సమయే తిబ్బో తిప్పో (పీ॰) ఉపక్కమో హోతి తిబ్బం పధానం, తిబ్బా తస్మిం సమయే ఓపక్కమికా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేథ; యస్మిం పన వో సమయే న తిబ్బో ఉపక్కమో హోతి న తిబ్బం పధానం, న తిబ్బా తస్మిం సమయే ఓపక్కమికా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేథా’తి? ‘యస్మిం నో, ఆవుసో గోతమ, సమయే తిబ్బో ఉపక్కమో హోతి తిబ్బం పధానం, తిబ్బా తస్మిం సమయే ఓపక్కమికా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియామ; యస్మిం పన నో సమయే న తిబ్బో ఉపక్కమో హోతి న తిబ్బం పధానం, న తిబ్బా తస్మిం సమయే ఓపక్కమికా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియామా’’’తి.
౬. ‘‘ఇతి కిర, ఆవుసో నిగణ్ఠా, యస్మిం వో సమయే తిబ్బో ఉపక్కమో హోతి తిబ్బం పధానం, తిబ్బా తస్మిం సమయే ఓపక్కమికా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేథ; యస్మిం పన వో సమయే న తిబ్బో ఉపక్కమో హోతి న తిబ్బం పధానం, న తిబ్బా తస్మిం సమయే ఓపక్కమికా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేథ. ఏవం సన్తే ఆయస్మన్తానం నిగణ్ఠానం న కల్లమస్స వేయ్యాకరణాయ – యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా, సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతు. ఇతి పురాణానం కమ్మానం తపసా బ్యన్తీభావా, నవానం కమ్మానం అకరణా, ఆయతిం అనవస్సవో; ఆయతిం అనవస్సవా కమ్మక్ఖయో; కమ్మక్ఖయా దుక్ఖక్ఖయో; దుక్ఖక్ఖయా వేదనాక్ఖయో ; వేదనాక్ఖయా సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీతి. సచే, ఆవుసో నిగణ్ఠా, యస్మిం వో సమయే తిబ్బో ఉపక్కమో హోతి తిబ్బం పధానం, న తిబ్బా తస్మిం సమయే ఓపక్కమికా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేథ; యస్మిం పన వో సమయే న తిబ్బో ఉపక్కమో హోతి న తిబ్బం పధానం, తిబ్బా తస్మిం సమయే ఓపక్కమికా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేథ పధానం, తిట్ఠేయ్యేవ తస్మిం సమయే… వేదనా (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰); ఏవం సన్తే ఆయస్మన్తానం నిగణ్ఠానం కల్లమస్స వేయ్యాకరణాయ – యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా, సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతు. ఇతి పురాణానం కమ్మానం తపసా బ్యన్తీభావా, నవానం కమ్మానం అకరణా, ఆయతిం అనవస్సవో; ఆయతిం అనవస్సవా కమ్మక్ఖయో; కమ్మక్ఖయా దుక్ఖక్ఖయో; దుక్ఖక్ఖయా వేదనాక్ఖయో; వేదనాక్ఖయా సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీ’’తి.
‘‘‘యస్మా చ ఖో, ఆవుసో నిగణ్ఠా, యస్మిం వో సమయే తిబ్బో ఉపక్కమో హోతి తిబ్బం పధానం, తిబ్బా తస్మిం సమయే ఓపక్కమికా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేథ; యస్మిం పన వో సమయే న తిబ్బో ఉపక్కమో హోతి న తిబ్బం పధానం, న తిబ్బా తస్మిం సమయే ఓపక్కమికా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియేథ; తే తుమ్హే సామంయేవ ఓపక్కమికా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదయమానా అవిజ్జా అఞ్ఞాణా సమ్మోహా విపచ్చేథ – యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా, సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతు. ఇతి పురాణానం కమ్మానం తపసా బ్యన్తీభావా, నవానం కమ్మానం అకరణా, ఆయతిం అనవస్సవో; ఆయతిం అనవస్సవా కమ్మక్ఖయో; కమ్మక్ఖయా దుక్ఖక్ఖయో; దుక్ఖక్ఖయా వేదనాక్ఖయో ; వేదనాక్ఖయా సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీ’తి. ఏవంవాదీపి ఏవంవాదీసుపి (క॰) ఖో అహం, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠేసు న కఞ్చి సహధమ్మికం వాదపటిహారం సమనుపస్సామి.
౭. ‘‘పున చపరాహం, భిక్ఖవే, తే నిగణ్ఠే ఏవం వదామి – ‘తం కిం మఞ్ఞథావుసో నిగణ్ఠా, యమిదం కమ్మం దిట్ఠధమ్మవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా సమ్పరాయవేదనీయం హోతూతి లబ్భమేత’న్తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’. ‘యం పనిదం కమ్మం సమ్పరాయవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా దిట్ఠధమ్మవేదనీయం హోతూతి లబ్భమేత’న్తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’. ‘తం కిం మఞ్ఞథావుసో నిగణ్ఠా, యమిదం కమ్మం సుఖవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా దుక్ఖవేదనీయం హోతూతి లబ్భమేత’న్తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’. ‘యం పనిదం కమ్మం దుక్ఖవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా సుఖవేదనీయం హోతూతి లబ్భమేత’న్తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’. ‘తం కిం మఞ్ఞథావుసో నిగణ్ఠా, యమిదం కమ్మం పరిపక్కవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా అపరిపక్కవేదనీయం హోతూతి లబ్భమేత’న్తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’. ‘యం పనిదం కమ్మం అపరిపక్కవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా పరిపక్కవేదనీయం హోతూతి లబ్భమేత’న్తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’. ‘తం కిం మఞ్ఞథావుసో నిగణ్ఠా, యమిదం కమ్మం బహువేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా అప్పవేదనీయం హోతూతి లబ్భమేత’న్తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’. ‘యం పనిదం కమ్మం అప్పవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా బహువేదనీయం హోతూతి లబ్భమేత’న్తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’. ‘తం కిం మఞ్ఞథావుసో నిగణ్ఠా, యమిదం కమ్మం సవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా అవేదనీయం హోతూతి లబ్భమేత’న్తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’. ‘యం పనిదం కమ్మం అవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా సవేదనీయం హోతూతి లబ్భమేత’న్తి? ‘నో హిదం, ఆవుసో’.
౮. ‘‘ఇతి కిర, ఆవుసో నిగణ్ఠా, యమిదం కమ్మం దిట్ఠధమ్మవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా సమ్పరాయవేదనీయం హోతూతి అలబ్భమేతం, యం పనిదం కమ్మం సమ్పరాయవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా దిట్ఠధమ్మవేదనీయం హోతూతి అలబ్భమేతం, యమిదం కమ్మం సుఖవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా దుక్ఖవేదనీయం హోతూతి అలబ్భమేతం, యమిదం కమ్మం దుక్ఖవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా సుఖవేదనీయం హోతూతి అలబ్భమేతం, యమిదం కమ్మం పరిపక్కవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా అపరిపక్కవేదనీయం హోతూతి అలబ్భమేతం, యమిదం కమ్మం అపరిపక్కవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా పరిపక్కవేదనీయం హోతూతి అలబ్భమేతం, యమిదం కమ్మం బహువేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా అప్పవేదనీయం హోతూతి అలబ్భమేతం, యమిదం కమ్మం అప్పవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా బహువేదనీయం హోతూతి అలబ్భమేతం, యమిదం కమ్మం సవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా అవేదనీయం హోతూతి అలబ్భమేతం, యమిదం కమ్మం అవేదనీయం తం ఉపక్కమేన వా పధానేన వా సవేదనీయం హోతూతి అలబ్భమేతం; ఏవం సన్తే ఆయస్మన్తానం నిగణ్ఠానం అఫలో ఉపక్కమో హోతి, అఫలం పధానం’’.
‘‘ఏవంవాదీ, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠా. ఏవంవాదీనం, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠానం దస సహధమ్మికా వాదానువాదా గారయ్హం ఠానం ఆగచ్ఛన్తి.
౯. ‘‘సచే, భిక్ఖవే, సత్తా పుబ్బేకతహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి; అద్ధా, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠా పుబ్బే దుక్కటకమ్మకారినో యం ఏతరహి ఏవరూపా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియన్తి. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా ఇస్సరనిమ్మానహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి; అద్ధా, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠా పాపకేన ఇస్సరేన నిమ్మితా యం ఏతరహి ఏవరూపా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియన్తి. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా సఙ్గతిభావహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి; అద్ధా, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠా పాపసఙ్గతికా యం ఏతరహి ఏవరూపా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియన్తి. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా అభిజాతిహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి; అద్ధా, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠా పాపాభిజాతికా యం ఏతరహి ఏవరూపా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియన్తి. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా దిట్ఠధమ్మూపక్కమహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి; అద్ధా, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠా ఏవరూపా దిట్ఠధమ్మూపక్కమా యం ఏతరహి ఏవరూపా దుక్ఖా తిబ్బా కటుకా వేదనా వేదియన్తి.
‘‘సచే, భిక్ఖవే, సత్తా పుబ్బేకతహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, గారయ్హా నిగణ్ఠా; నో చే సత్తా పుబ్బేకతహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, గారయ్హా నిగణ్ఠా. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా ఇస్సరనిమ్మానహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, గారయ్హా నిగణ్ఠా; నో చే సత్తా ఇస్సరనిమ్మానహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, గారయ్హా నిగణ్ఠా. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా సఙ్గతిభావహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, గారయ్హా నిగణ్ఠా; నో చే సత్తా సఙ్గతిభావహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, గారయ్హా నిగణ్ఠా. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా అభిజాతిహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, గారయ్హా నిగణ్ఠా; నో చే సత్తా అభిజాతిహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, గారయ్హా నిగణ్ఠా. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా దిట్ఠధమ్మూపక్కమహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, గారయ్హా నిగణ్ఠా; నో చే సత్తా దిట్ఠధమ్మూపక్కమహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, గారయ్హా నిగణ్ఠా. ఏవంవాదీ, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠా. ఏవంవాదీనం, భిక్ఖవే, నిగణ్ఠానం ఇమే దస సహధమ్మికా వాదానువాదా గారయ్హం ఠానం ఆగచ్ఛన్తి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అఫలో ఉపక్కమో హోతి, అఫలం పధానం.
౧౦. ‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, సఫలో ఉపక్కమో హోతి, సఫలం పధానం? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు న హేవ అనద్ధభూతం అత్తానం దుక్ఖేన అద్ధభావేతి, ధమ్మికఞ్చ సుఖం న పరిచ్చజతి, తస్మిఞ్చ సుఖే అనధిముచ్ఛితో హోతి. సో ఏవం పజానాతి – ‘ఇమస్స ఖో మే దుక్ఖనిదానస్స సఙ్ఖారం పదహతో సఙ్ఖారప్పధానా విరాగో హోతి, ఇమస్స పన మే దుక్ఖనిదానస్స అజ్ఝుపేక్ఖతో ఉపేక్ఖం భావయతో విరాగో హోతీ’తి. సో యస్స హి ఖ్వాస్స యస్స ఖో పనస్స (సీ॰), యస్స ఖ్వాస్స (పీ॰) దుక్ఖనిదానస్స సఙ్ఖారం పదహతో సఙ్ఖారప్పధానా విరాగో హోతి, సఙ్ఖారం తత్థ పదహతి. యస్స పనస్స దుక్ఖనిదానస్స అజ్ఝుపేక్ఖతో ఉపేక్ఖం భావయతో విరాగో హోతి, ఉపేక్ఖం తత్థ భావేతి. తస్స తస్స దుక్ఖనిదానస్స సఙ్ఖారం పదహతో సఙ్ఖారప్పధానా విరాగో హోతి – ఏవమ్పిస్స తం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం హోతి. తస్స తస్స దుక్ఖనిదానస్స అజ్ఝుపేక్ఖతో ఉపేక్ఖం భావయతో విరాగో హోతి – ఏవమ్పిస్స తం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం హోతి.
౧౧. ‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, పురిసో ఇత్థియా సారత్తో పటిబద్ధచిత్తో తిబ్బచ్ఛన్దో తిబ్బాపేక్ఖో. సో తం ఇత్థిం పస్సేయ్య అఞ్ఞేన పురిసేన సద్ధిం సన్తిట్ఠన్తిం సల్లపన్తిం సఞ్జగ్ఘన్తిం సంహసన్తిం. తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, అపి ను తస్స పురిసస్స అముం ఇత్థిం దిస్వా అఞ్ఞేన పురిసేన సద్ధిం సన్తిట్ఠన్తిం సల్లపన్తిం సఞ్జగ్ఘన్తిం సంహసన్తిం ఉప్పజ్జేయ్యుం సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సూపాయాసా’’తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’. ‘‘తం కిస్స హేతు’’? ‘‘అము హి, భన్తే, పురిసో అముస్సా ఇత్థియా సారత్తో పటిబద్ధచిత్తో తిబ్బచ్ఛన్దో తిబ్బాపేక్ఖో . తస్మా తం ఇత్థిం దిస్వా అఞ్ఞేన పురిసేన సద్ధిం సన్తిట్ఠన్తిం సల్లపన్తిం సఞ్జగ్ఘన్తిం సంహసన్తిం ఉప్పజ్జేయ్యుం సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సూపాయాసా’’తి. ‘‘అథ ఖో, భిక్ఖవే, తస్స పురిసస్స ఏవమస్స – ‘అహం ఖో అముస్సా ఇత్థియా సారత్తో పటిబద్ధచిత్తో తిబ్బచ్ఛన్దో తిబ్బాపేక్ఖో. తస్స మే అముం ఇత్థిం దిస్వా అఞ్ఞేన పురిసేన సద్ధిం సన్తిట్ఠన్తిం సల్లపన్తిం సఞ్జగ్ఘన్తిం సంహసన్తిం ఉప్పజ్జన్తి సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సూపాయాసా. యంనూనాహం యో మే అముస్సా ఇత్థియా ఛన్దరాగో తం పజహేయ్య’న్తి. సో యో అముస్సా ఇత్థియా ఛన్దరాగో తం పజహేయ్య. సో తం ఇత్థిం పస్సేయ్య అపరేన సమయేన అఞ్ఞేన పురిసేన సద్ధిం సన్తిట్ఠన్తిం సల్లపన్తిం సఞ్జగ్ఘన్తిం సంహసన్తిం. తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, అపి ను తస్స పురిసస్స అముం ఇత్థిం దిస్వా అఞ్ఞేన పురిసేన సద్ధిం సన్తిట్ఠన్తిం సల్లపన్తిం సఞ్జగ్ఘన్తిం సంహసన్తిం ఉప్పజ్జేయ్యుం సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సూపాయాసా’’తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’. ‘‘తం కిస్స హేతు’’? ‘‘అము హి, భన్తే, పురిసో అముస్సా ఇత్థియా విరాగో. తస్మా తం ఇత్థిం దిస్వా అఞ్ఞేన పురిసేన సద్ధిం సన్తిట్ఠన్తిం సల్లపన్తిం సఞ్జగ్ఘన్తిం సంహసన్తిం న ఉప్పజ్జేయ్యుం సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సూపాయాసా’’తి.
‘‘ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు న హేవ అనద్ధభూతం అత్తానం దుక్ఖేన అద్ధభావేతి, ధమ్మికఞ్చ సుఖం న పరిచ్చజతి, తస్మిఞ్చ సుఖే అనధిముచ్ఛితో హోతి. సో ఏవం పజానాతి – ‘ఇమస్స ఖో మే దుక్ఖనిదానస్స సఙ్ఖారం పదహతో సఙ్ఖారప్పధానా విరాగో హోతి, ఇమస్స పన మే దుక్ఖనిదానస్స అజ్ఝుపేక్ఖతో ఉపేక్ఖం భావయతో విరాగో హోతీ’తి. సో యస్స హి ఖ్వాస్స దుక్ఖనిదానస్స సఙ్ఖారం పదహతో సఙ్ఖారప్పధానా విరాగో హోతి, సఙ్ఖారం తత్థ పదహతి; యస్స పనస్స దుక్ఖనిదానస్స అజ్ఝుపేక్ఖతో ఉపేక్ఖం భావయతో విరాగో హోతి, ఉపేక్ఖం తత్థ భావేతి. తస్స తస్స దుక్ఖనిదానస్స సఙ్ఖారం పదహతో సఙ్ఖారప్పధానా విరాగో హోతి – ఏవమ్పిస్స తం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం హోతి . తస్స తస్స దుక్ఖనిదానస్స అజ్ఝుపేక్ఖతో ఉపేక్ఖం భావయతో విరాగో హోతి – ఏవమ్పిస్స తం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం హోతి. ఏవమ్పి, భిక్ఖవే, సఫలో ఉపక్కమో హోతి, సఫలం పధానం.
౧౨. ‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘యథాసుఖం ఖో మే విహరతో అకుసలా ధమ్మా అభివడ్ఢన్తి, కుసలా ధమ్మా పరిహాయన్తి; దుక్ఖాయ పన మే అత్తానం పదహతో అకుసలా ధమ్మా పరిహాయన్తి, కుసలా ధమ్మా అభివడ్ఢన్తి. యంనూనాహం దుక్ఖాయ అత్తానం పదహేయ్య’న్తి. సో దుక్ఖాయ అత్తానం పదహతి. తస్స దుక్ఖాయ అత్తానం పదహతో అకుసలా ధమ్మా పరిహాయన్తి కుసలా ధమ్మా అభివడ్ఢన్తి. సో న అపరేన సమయేన దుక్ఖాయ అత్తానం పదహతి. తం కిస్స హేతు? యస్స హి సో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అత్థాయ దుక్ఖాయ అత్తానం పదహేయ్య స్వాస్స అత్థో అభినిప్ఫన్నో హోతి. తస్మా న అపరేన సమయేన దుక్ఖాయ అత్తానం పదహతి. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, ఉసుకారో తేజనం ద్వీసు అలాతేసు ఆతాపేతి పరితాపేతి ఉజుం కరోతి కమ్మనియం. యతో ఖో, భిక్ఖవే, ఉసుకారస్స తేజనం ద్వీసు అలాతేసు ఆతాపితం హోతి పరితాపితం ఉజుం కతం ఉజుం కతం హోతి (సీ॰) కమ్మనియం, న సో తం అపరేన సమయేన ఉసుకారో తేజనం ద్వీసు అలాతేసు ఆతాపేతి పరితాపేతి ఉజుం కరోతి కమ్మనియం. తం కిస్స హేతు? యస్స హి సో, భిక్ఖవే, అత్థాయ ఉసుకారో తేజనం ద్వీసు అలాతేసు ఆతాపేయ్య పరితాపేయ్య ఉజుం కరేయ్య కమ్మనియం స్వాస్స అత్థో అభినిప్ఫన్నో హోతి. తస్మా న అపరేన సమయేన ఉసుకారో తేజనం ద్వీసు అలాతేసు ఆతాపేతి పరితాపేతి ఉజుం కరోతి కమ్మనియం. ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘యథాసుఖం ఖో మే విహరతో అకుసలా ధమ్మా అభివడ్ఢన్తి, కుసలా ధమ్మా పరిహాయన్తి; దుక్ఖాయ పన మే అత్తానం పదహతో అకుసలా ధమ్మా పరిహాయన్తి, కుసలా ధమ్మా అభివడ్ఢన్తి. యంనూనాహం దుక్ఖాయ అత్తానం పదహేయ్య’న్తి. సో దుక్ఖాయ అత్తానం పదహతి. తస్స దుక్ఖాయ అత్తానం పదహతో అకుసలా ధమ్మా పరిహాయన్తి, కుసలా ధమ్మా అభివడ్ఢన్తి. సో న అపరేన సమయేన దుక్ఖాయ అత్తానం పదహతి. తం కిస్స హేతు? యస్స హి సో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అత్థాయ దుక్ఖాయ అత్తానం పదహేయ్య స్వాస్స అత్థో అభినిప్ఫన్నో హోతి. తస్మా న అపరేన సమయేన దుక్ఖాయ అత్తానం పదహతి. ఏవమ్పి, భిక్ఖవే, సఫలో ఉపక్కమో హోతి, సఫలం పధానం.
౧౩. ‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, ఇధ తథాగతో లోకే ఉప్పజ్జతి అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో విజ్జాచరణసమ్పన్నో సుగతో లోకవిదూ అనుత్తరో పురిసదమ్మసారథి సత్థా దేవమనుస్సానం బుద్ధో భగవా. సో ఇమం లోకం సదేవకం సమారకం సబ్రహ్మకం సస్సమణబ్రాహ్మణిం పజం సదేవమనుస్సం సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా పవేదేతి. సో ధమ్మం దేసేతి ఆదికల్యాణం మజ్ఝేకల్యాణం పరియోసానకల్యాణం సాత్థం సబ్యఞ్జనం, కేవలపరిపుణ్ణం పరిసుద్ధం బ్రహ్మచరియం పకాసేతి. తం ధమ్మం సుణాతి గహపతి వా గహపతిపుత్తో వా అఞ్ఞతరస్మిం వా కులే పచ్చాజాతో. సో తం ధమ్మం సుత్వా తథాగతే సద్ధం పటిలభతి. సో తేన సద్ధాపటిలాభేన సమన్నాగతో ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘సమ్బాధో ఘరావాసో రజాపథో, అబ్భోకాసో పబ్బజ్జా. నయిదం సుకరం అగారం అజ్ఝావసతా ఏకన్తపరిపుణ్ణం ఏకన్తపరిసుద్ధం సఙ్ఖలిఖితం బ్రహ్మచరియం చరితుం. యంనూనాహం కేసమస్సుం ఓహారేత్వా కాసాయాని వత్థాని అచ్ఛాదేత్వా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజేయ్య’న్తి. సో అపరేన సమయేన అప్పం వా భోగక్ఖన్ధం పహాయ మహన్తం వా భోగక్ఖన్ధం పహాయ, అప్పం వా ఞాతిపరివట్టం పహాయ మహన్తం వా ఞాతిపరివట్టం పహాయ కేసమస్సుం ఓహారేత్వా కాసాయాని వత్థాని అచ్ఛాదేత్వా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజతి.
౧౪. ‘‘సో ఏవం పబ్బజితో సమానో భిక్ఖూనం సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో పాణాతిపాతం పహాయ పాణాతిపాతా పటివిరతో హోతి నిహితదణ్డో నిహితసత్థో, లజ్జీ దయాపన్నో సబ్బపాణభూతహితానుకమ్పీ విహరతి. అదిన్నాదానం పహాయ అదిన్నాదానా పటివిరతో హోతి దిన్నాదాయీ దిన్నపాటికఙ్ఖీ, అథేనేన సుచిభూతేన అత్తనా విహరతి. అబ్రహ్మచరియం పహాయ బ్రహ్మచారీ హోతి ఆరాచారీ విరతో మేథునా గామధమ్మా. ముసావాదం పహాయ ముసావాదా పటివిరతో హోతి సచ్చవాదీ సచ్చసన్ధో థేతో పచ్చయికో అవిసంవాదకో లోకస్స. పిసుణం వాచం పహాయ పిసుణాయ వాచాయ పటివిరతో హోతి; ఇతో సుత్వా న అముత్ర అక్ఖాతా ఇమేసం భేదాయ, అముత్ర వా సుత్వా న ఇమేసం అక్ఖాతా అమూసం భేదాయ – ఇతి భిన్నానం వా సన్ధాతా సహితానం వా అనుప్పదాతా సమగ్గారామో సమగ్గరతో సమగ్గనన్దీ సమగ్గకరణిం వాచం భాసితా హోతి. ఫరుసం వాచం పహాయ ఫరుసాయ వాచాయ పటివిరతో హోతి; యా సా వాచా నేలా కణ్ణసుఖా పేమనీయా హదయఙ్గమా పోరీ బహుజనకన్తా బహుజనమనాపా తథారూపిం వాచం భాసితా హోతి. సమ్ఫప్పలాపం పహాయ సమ్ఫప్పలాపా పటివిరతో హోతి కాలవాదీ భూతవాదీ అత్థవాదీ ధమ్మవాదీ వినయవాదీ, నిధానవతిం వాచం భాసితా కాలేన సాపదేసం పరియన్తవతిం అత్థసంహితం. సో బీజగామభూతగామసమారమ్భా పటివిరతో హోతి. ఏకభత్తికో హోతి రత్తూపరతో విరతో వికాలభోజనా. నచ్చగీతవాదితవిసూకదస్సనా పటివిరతో హోతి. మాలాగన్ధవిలేపనధారణమణ్డనవిభూసనట్ఠానా పటివిరతో హోతి. ఉచ్చాసయనమహాసయనా పటివిరతో హోతి. జాతరూపరజతపటిగ్గహణా పటివిరతో హోతి. ఆమకధఞ్ఞపటిగ్గహణా పటివిరతో హోతి. ఆమకమంసపటిగ్గహణా పటివిరతో హోతి. ఇత్థికుమారికపటిగ్గహణా పటివిరతో హోతి. దాసిదాసపటిగ్గహణా పటివిరతో హోతి. అజేళకపటిగ్గహణా పటివిరతో హోతి. కుక్కుటసూకరపటిగ్గహణా పటివిరతో హోతి. హత్థిగవస్సవళవపటిగ్గహణా పటివిరతో హోతి. ఖేత్తవత్థుపటిగ్గహణా పటివిరతో హోతి. దూతేయ్యపహిణగమనానుయోగా పటివిరతో హోతి. కయవిక్కయా పటివిరతో హోతి. తులాకూటకంసకూటమానకూటా పటివిరతో హోతి. ఉక్కోటనవఞ్చననికతిసాచియోగా సావియోగా (స్యా॰ కం॰ క॰) ఏత్థ సాచిసద్దో కుటిలపరియాయో పటివిరతో హోతి. ఛేదనవధబన్ధనవిపరామోసఆలోపసహసాకారా పటివిరతో హోతి పస్స మ॰ ని॰ ౧.౨౯౩ చూళహత్థిపదోపమే.
‘‘సో సన్తుట్ఠో హోతి కాయపరిహారికేన చీవరేన, కుచ్ఛిపరిహారికేన పిణ్డపాతేన. సో యేన యేనేవ పక్కమతి సమాదాయేవ పక్కమతి. సేయ్యథాపి నామ పక్ఖీ సకుణో యేన యేనేవ డేతి సపత్తభారోవ డేతి, ఏవమేవ భిక్ఖు సన్తుట్ఠో హోతి కాయపరిహారికేన చీవరేన, కుచ్ఛిపరిహారికేన పిణ్డపాతేన; సో యేన యేనేవ పక్కమతి సమాదాయేవ పక్కమతి. సో ఇమినా అరియేన సీలక్ఖన్ధేన సమన్నాగతో అజ్ఝత్తం అనవజ్జసుఖం పటిసంవేదేతి.
౧౫. ‘‘సో చక్ఖునా రూపం దిస్వా న నిమిత్తగ్గాహీ హోతి నానుబ్యఞ్జనగ్గాహీ. యత్వాధికరణమేనం చక్ఖున్ద్రియం అసంవుతం విహరన్తం అభిజ్ఝాదోమనస్సా పాపకా అకుసలా ధమ్మా అన్వాస్సవేయ్యుం తస్స సంవరాయ పటిపజ్జతి, రక్ఖతి చక్ఖున్ద్రియం, చక్ఖున్ద్రియే సంవరం ఆపజ్జతి. సోతేన సద్దం సుత్వా…పే॰… ఘానేన గన్ధం ఘాయిత్వా…పే॰… జివ్హాయ రసం సాయిత్వా…పే॰… కాయేన ఫోట్ఠబ్బం ఫుసిత్వా…పే॰… మనసా ధమ్మం విఞ్ఞాయ న నిమిత్తగ్గాహీ హోతి నానుబ్యఞ్జనగ్గాహీ. యత్వాధికరణమేనం మనిన్ద్రియం అసంవుతం విహరన్తం అభిజ్ఝాదోమనస్సా పాపకా అకుసలా ధమ్మా అన్వాస్సవేయ్యుం తస్స సంవరాయ పటిపజ్జతి, రక్ఖతి మనిన్ద్రియం, మనిన్ద్రియే సంవరం ఆపజ్జతి. సో ఇమినా అరియేన ఇన్ద్రియసంవరేన సమన్నాగతో అజ్ఝత్తం అబ్యాసేకసుఖం పటిసంవేదేతి.
‘‘సో అభిక్కన్తే పటిక్కన్తే సమ్పజానకారీ హోతి, ఆలోకితే విలోకితే సమ్పజానకారీ హోతి, సమిఞ్జితే సమ్మిఞ్జితే (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) పసారితే సమ్పజానకారీ హోతి, సఙ్ఘాటిపత్తచీవరధారణే సమ్పజానకారీ హోతి , అసితే పీతే ఖాయితే సాయితే సమ్పజానకారీ హోతి, ఉచ్చారపస్సావకమ్మే సమ్పజానకారీ హోతి, గతే ఠితే నిసిన్నే సుత్తే జాగరితే భాసితే తుణ్హీభావే సమ్పజానకారీ హోతి.
౧౬. ‘‘సో ఇమినా చ అరియేన సీలక్ఖన్ధేన సమన్నాగతో, (ఇమాయ చ అరియాయ సన్తుట్ఠియా సమన్నాగతో,) పస్స మ॰ ని॰ ౧.౨౯౬ చూళహత్థిపదోపమే ఇమినా చ అరియేన ఇన్ద్రియసంవరేన సమన్నాగతో, ఇమినా చ అరియేన సతిసమ్పజఞ్ఞేన సమన్నాగతో వివిత్తం సేనాసనం భజతి అరఞ్ఞం రుక్ఖమూలం పబ్బతం కన్దరం గిరిగుహం సుసానం వనపత్థం అబ్భోకాసం పలాలపుఞ్జం. సో పచ్ఛాభత్తం పిణ్డపాతపటిక్కన్తో నిసీదతి పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా, ఉజుం కాయం పణిధాయ, పరిముఖం సతిం ఉపట్ఠపేత్వా. సో అభిజ్ఝం లోకే పహాయ విగతాభిజ్ఝేన చేతసా విహరతి, అభిజ్ఝాయ చిత్తం పరిసోధేతి. బ్యాపాదపదోసం పహాయ అబ్యాపన్నచిత్తో విహరతి సబ్బపాణభూతహితానుకమ్పీ, బ్యాపాదపదోసా చిత్తం పరిసోధేతి. థినమిద్ధం పహాయ విగతథినమిద్ధో విహరతి ఆలోకసఞ్ఞీ సతో సమ్పజానో, థినమిద్ధా చిత్తం పరిసోధేతి. ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం పహాయ అనుద్ధతో విహరతి అజ్ఝత్తం వూపసన్తచిత్తో , ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చా చిత్తం పరిసోధేతి. విచికిచ్ఛం పహాయ తిణ్ణవిచికిచ్ఛో విహరతి అకథంకథీ కుసలేసు ధమ్మేసు, విచికిచ్ఛాయ చిత్తం పరిసోధేతి.
‘‘సో ఇమే పఞ్చ నీవరణే పహాయ చేతసో ఉపక్కిలేసే పఞ్ఞాయ దుబ్బలీకరణే వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఏవమ్పి , భిక్ఖవే, సఫలో ఉపక్కమో హోతి, సఫలం పధానం.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు వితక్కవిచారానం వూపసమా అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనం చేతసో ఏకోదిభావం అవితక్కం అవిచారం సమాధిజం పీతిసుఖం దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఏవమ్పి, భిక్ఖవే, సఫలో ఉపక్కమో హోతి, సఫలం పధానం.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు పీతియా చ విరాగా ఉపేక్ఖకో చ విహరతి సతో చ సమ్పజానో, సుఖఞ్చ కాయేన పటిసంవేదేతి. యం తం అరియా ఆచిక్ఖన్తి – ‘ఉపేక్ఖకో సతిమా సుఖవిహారీ’తి తతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఏవమ్పి, భిక్ఖవే, సఫలో ఉపక్కమో హోతి, సఫలం పధానం.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సుఖస్స చ పహానా దుక్ఖస్స చ పహానా, పుబ్బేవ సోమనస్సదోమనస్సానం అత్థఙ్గమా, అదుక్ఖమసుఖం ఉపేక్ఖాసతిపారిసుద్ధిం చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఏవమ్పి, భిక్ఖవే, సఫలో ఉపక్కమో హోతి, సఫలం పధానం.
౧౭. ‘‘సో ఏవం సమాహితే చిత్తే పరిసుద్ధే పరియోదాతే అనఙ్గణే విగతూపక్కిలేసే ముదుభూతే కమ్మనియే ఠితే ఆనేఞ్జప్పత్తే పుబ్బేనివాసానుస్సతిఞాణాయ చిత్తం అభినిన్నామేతి. సో అనేకవిహితం పుబ్బేనివాసం అనుస్సరతి, సేయ్యథిదం సేయ్యథీదం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) – ఏకమ్పి జాతిం ద్వేపి జాతియో తిస్సోపి జాతియో చతస్సోపి జాతియో పఞ్చపి జాతియో దసపి జాతియో వీసమ్పి జాతియో తింసమ్పి జాతియో చత్తాలీసమ్పి జాతియో పఞ్ఞాసమ్పి జాతియో జాతిసతమ్పి జాతిసహస్సమ్పి జాతిసతసహస్సమ్పి అనేకేపి సంవట్టకప్పే అనేకేపి వివట్టకప్పే అనేకేపి సంవట్టవివట్టకప్పే – ‘అముత్రాసిం ఏవంనామో ఏవంగోత్తో ఏవంవణ్ణో ఏవమాహారో ఏవంసుఖదుక్ఖప్పటిసంవేదీ ఏవమాయుపరియన్తో, సో తతో చుతో అముత్ర ఉదపాదిం; తత్రాపాసిం ఏవంనామో ఏవంగోత్తో ఏవంవణ్ణో ఏవమాహారో ఏవంసుఖదుక్ఖప్పటిసంవేదీ ఏవమాయుపరియన్తో, సో తతో చుతో ఇధూపపన్నో’తి. ఇతి సాకారం సఉద్దేసం అనేకవిహితం పుబ్బేనివాసం అనుస్సరతి. ఏవమ్పి, భిక్ఖవే, సఫలో ఉపక్కమో హోతి, సఫలం పధానం.
౧౮. ‘‘సో ఏవం సమాహితే చిత్తే పరిసుద్ధే పరియోదాతే అనఙ్గణే విగతూపక్కిలేసే ముదుభూతే కమ్మనియే ఠితే ఆనేఞ్జప్పత్తే సత్తానం చుతూపపాతఞాణాయ చిత్తం అభినిన్నామేతి. సో దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేన అతిక్కన్తమానుసకేన సత్తే పస్సతి చవమానే ఉపపజ్జమానే హీనే పణీతే సువణ్ణే దుబ్బణ్ణే, సుగతే దుగ్గతే యథాకమ్మూపగే సత్తే పజానాతి – ‘ఇమే వత భోన్తో సత్తా కాయదుచ్చరితేన సమన్నాగతా వచీదుచ్చరితేన సమన్నాగతా మనోదుచ్చరితేన సమన్నాగతా అరియానం ఉపవాదకా మిచ్ఛాదిట్ఠికా మిచ్ఛాదిట్ఠికమ్మసమాదానా, తే కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపన్నా. ఇమే వా పన భోన్తో సత్తా కాయసుచరితేన సమన్నాగతా వచీసుచరితేన సమన్నాగతా మనోసుచరితేన సమన్నాగతా అరియానం అనుపవాదకా సమ్మాదిట్ఠికా సమ్మాదిట్ఠికమ్మసమాదానా, తే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపన్నా’తి. ఇతి దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేన అతిక్కన్తమానుసకేన సత్తే పస్సతి చవమానే ఉపపజ్జమానే హీనే పణీతే సువణ్ణే దుబ్బణ్ణే, సుగతే దుగ్గతే యథాకమ్మూపగే సత్తే పజానాతి. ఏవమ్పి, భిక్ఖవే, సఫలో ఉపక్కమో హోతి, సఫలం పధానం.
౧౯. ‘‘సో ఏవం సమాహితే చిత్తే పరిసుద్ధే పరియోదాతే అనఙ్గణే విగతూపక్కిలేసే ముదుభూతే కమ్మనియే ఠితే ఆనేఞ్జప్పత్తే ఆసవానం ఖయఞాణాయ చిత్తం అభినిన్నామేతి. సో ‘ఇదం దుక్ఖ’న్తి యథాభూతం పజానాతి, ‘అయం దుక్ఖసముదయో’తి యథాభూతం పజానాతి, ‘అయం దుక్ఖనిరోధో’తి యథాభూతం పజానాతి, ‘అయం దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా’తి యథాభూతం పజానాతి; ‘ఇమే ఆసవా’తి యథాభూతం పజానాతి, ‘అయం ఆసవసముదయో’తి యథాభూతం పజానాతి, ‘అయం ఆసవనిరోధో’తి యథాభూతం పజానాతి, ‘అయం ఆసవనిరోధగామినీ పటిపదా’తి యథాభూతం పజానాతి. తస్స ఏవం జానతో ఏవం పస్సతో కామాసవాపి చిత్తం విముచ్చతి, భవాసవాపి చిత్తం విముచ్చతి, అవిజ్జాసవాపి చిత్తం విముచ్చతి. విముత్తస్మిం విముత్తమితి ఞాణం హోతి. ‘ఖీణా జాతి, వుసితం బ్రహ్మచరియం, కతం కరణీయం, నాపరం ఇత్థత్తాయా’తి పజానాతి. ఏవమ్పి ఖో, భిక్ఖవే, సఫలో ఉపక్కమో హోతి, సఫలం పధానం. ఏవంవాదీ, భిక్ఖవే, తథాగతా. ఏవంవాదీనం, భిక్ఖవే, తథాగతానం తథాగతో, ఏవంవాదిం భిక్ఖవే తథాగతం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) దస సహధమ్మికా పాసంసట్ఠానా ఆగచ్ఛన్తి.
౨౦. ‘‘సచే , భిక్ఖవే, సత్తా పుబ్బేకతహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి; అద్ధా, భిక్ఖవే, తథాగతో పుబ్బే సుకతకమ్మకారీ యం ఏతరహి ఏవరూపా అనాసవా సుఖా వేదనా వేదేతి. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా ఇస్సరనిమ్మానహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి; అద్ధా, భిక్ఖవే, తథాగతో భద్దకేన ఇస్సరేన నిమ్మితో యం ఏతరహి ఏవరూపా అనాసవా సుఖా వేదనా వేదేతి. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా సఙ్గతిభావహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి; అద్ధా, భిక్ఖవే, తథాగతో కల్యాణసఙ్గతికో యం ఏతరహి ఏవరూపా అనాసవా సుఖా వేదనా వేదేతి. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా అభిజాతిహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి; అద్ధా, భిక్ఖవే, తథాగతో కల్యాణాభిజాతికో యం ఏతరహి ఏవరూపా అనాసవా సుఖా వేదనా వేదేతి. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా దిట్ఠధమ్మూపక్కమహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి; అద్ధా, భిక్ఖవే, తథాగతో కల్యాణదిట్ఠధమ్మూపక్కమో యం ఏతరహి ఏవరూపా అనాసవా సుఖా వేదనా వేదేతి.
‘‘సచే, భిక్ఖవే, సత్తా పుబ్బేకతహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, పాసంసో తథాగతో; నో చే సత్తా పుబ్బేకతహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, పాసంసో తథాగతో. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా ఇస్సరనిమ్మానహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, పాసంసో తథాగతో; నో చే సత్తా ఇస్సరనిమ్మానహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, పాసంసో తథాగతో. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా సఙ్గతిభావహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, పాసంసో తథాగతో; నో చే సత్తా సఙ్గతిభావహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, పాసంసో తథాగతో. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా అభిజాతిహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, పాసంసో తథాగతో; నో చే సత్తా అభిజాతిహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, పాసంసో తథాగతో. సచే, భిక్ఖవే, సత్తా దిట్ఠధమ్మూపక్కమహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, పాసంసో తథాగతో; నో చే సత్తా దిట్ఠధమ్మూపక్కమహేతు సుఖదుక్ఖం పటిసంవేదేన్తి, పాసంసో తథాగతో. ఏవంవాదీ, భిక్ఖవే, తథాగతా. ఏవంవాదీనం, భిక్ఖవే, తథాగతానం ఇమే దస సహధమ్మికా పాసంసట్ఠానా ఆగచ్ఛన్తీ’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనా తే భిక్ఖూ భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి.
దేవదహసుత్తం నిట్ఠితం పఠమం.
౨. పఞ్చత్తయసుత్తం పఞ్చాయతనసుత్త (క॰)
౨౧. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సావత్థియం విహరతి జేతవనే అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘భిక్ఖవో’’తి. ‘‘భదన్తే’’తి తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ – ‘‘సన్తి, భిక్ఖవే, ఏకే సమణబ్రాహ్మణా అపరన్తకప్పికా అపరన్తానుదిట్ఠినో అపరన్తం ఆరబ్భ అనేకవిహితాని అధివుత్తిపదాని అధిముత్తిపదాని (స్యా॰ కం॰ క॰) అభివదన్తి. ‘సఞ్ఞీ అత్తా హోతి అరోగో పరం మరణా’తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి; ‘అసఞ్ఞీ అత్తా హోతి అరోగో పరం మరణా’తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి; ‘నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీ అత్తా హోతి అరోగో పరం మరణా’తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి; సతో వా పన సత్తస్స ఉచ్ఛేదం వినాసం విభవం పఞ్ఞపేన్తి పఞ్ఞాపేన్తి (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰), దిట్ఠధమ్మనిబ్బానం వా పనేకే అభివదన్తి. ఇతి సన్తం వా అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా. ఇతి ఇమాని (క॰) పరం మరణా, సతో వా పన సత్తస్స ఉచ్ఛేదం వినాసం విభవం పఞ్ఞపేన్తి, దిట్ఠధమ్మనిబ్బానం వా పనేకే అభివదన్తి. ఇతి ఇమాని పఞ్చ పరం మరణా. ఇతి ఇమాని (క॰) హుత్వా తీణి హోన్తి, తీణి హుత్వా పఞ్చ హోన్తి – అయముద్దేసో పఞ్చత్తయస్స.
౨౨. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యే తే సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, అరూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిఞ్చ అరూపిఞ్చ వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, నేవరూపిం నారూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, ఏకత్తసఞ్ఞిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, నానత్తసఞ్ఞిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, పరిత్తసఞ్ఞిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, అప్పమాణసఞ్ఞిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, ఏతం ఏవం (క॰) వా పనేకేసం పనేతేసం (స్యా॰ కం॰) ఉపాతివత్తతం విఞ్ఞాణకసిణమేకే అభివదన్తి అప్పమాణం ఆనేఞ్జం . తయిదం, భిక్ఖవే, తథాగతో అభిజానాతి పజానాతి (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) అట్ఠకథా ఓలోకేతబ్బా. యే ఖో తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, అరూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిఞ్చ అరూపిఞ్చ వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, నేవరూపిం నారూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, ఏకత్తసఞ్ఞిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, నానత్తసఞ్ఞిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, పరిత్తసఞ్ఞిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, అప్పమాణసఞ్ఞిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా మరణాతి (క॰), యా వా పనేతాసం సఞ్ఞానం పరిసుద్ధా పరమా అగ్గా అనుత్తరియా అక్ఖాయతి – యది రూపసఞ్ఞానం యది అరూపసఞ్ఞానం యది ఏకత్తసఞ్ఞానం యది నానత్తసఞ్ఞానం. ‘నత్థి కిఞ్చీ’తి ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనమేకే అభివదన్తి అప్పమాణం ఆనేఞ్జం. ‘తయిదం సఙ్ఖతం ఓళారికం అత్థి ఖో పన సఙ్ఖారానం నిరోధో అత్థేత’న్తి – ఇతి విదిత్వా తస్స నిస్సరణదస్సావీ తథాగతో తదుపాతివత్తో.
౨౩. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యే తే సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, అరూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిఞ్చ అరూపిఞ్చ వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, నేవరూపిం నారూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా. తత్ర, భిక్ఖవే, యే తే సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా తేసమేతే పటిక్కోసన్తి. తం కిస్స హేతు? సఞ్ఞా రోగో సఞ్ఞా గణ్డో సఞ్ఞా సల్లం, ఏతం సన్తం ఏతం పణీతం యదిదం – ‘అసఞ్ఞ’న్తి. తయిదం, భిక్ఖవే, తథాగతో అభిజానాతి యే ఖో తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, అరూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిఞ్చ అరూపిఞ్చ వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, నేవరూపిం నారూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా. యో హి కోచి, భిక్ఖవే, సమణో వా బ్రాహ్మణో వా ఏవం వదేయ్య – ‘అహమఞ్ఞత్ర రూపా, అఞ్ఞత్ర వేదనాయ, అఞ్ఞత్ర సఞ్ఞాయ, అఞ్ఞత్ర సఙ్ఖారేహి, విఞ్ఞాణస్స అఞ్ఞత్ర విఞ్ఞాణా (స్యా॰ కం॰), అఞ్ఞత్ర విఞ్ఞాణేన (క॰) ఆగతిం వా గతిం వా చుతిం వా ఉపపత్తిం వా వుద్ధిం వా విరూళ్హిం వా వేపుల్లం వా పఞ్ఞపేస్సామీ’తి – నేతం ఠానం విజ్జతి. ‘తయిదం సఙ్ఖతం ఓళారికం అత్థి ఖో పన సఙ్ఖారానం నిరోధో అత్థేత’న్తి – ఇతి విదిత్వా తస్స నిస్సరణదస్సావీ తథాగతో తదుపాతివత్తో.
౨౪. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యే తే సమణబ్రాహ్మణా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, అరూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిఞ్చ అరూపిఞ్చ వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, నేవరూపిం నారూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా. తత్ర, భిక్ఖవే, యే తే సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా తేసమేతే పటిక్కోసన్తి, యేపి తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా తేసమేతే పటిక్కోసన్తి. తం కిస్స హేతు? సఞ్ఞా రోగో సఞ్ఞా గణ్డో సఞ్ఞా సల్లం, అసఞ్ఞా సమ్మోహో, ఏతం సన్తం ఏతం పణీతం యదిదం – ‘నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞ’న్తి. నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాతి (స్యా॰ కం॰ పీ॰ క॰) ఏతన్తిపదం మనసికాతబ్బం తయిదం, భిక్ఖవే, తథాగతో అభిజానాతి. యే ఖో తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, అరూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, రూపిఞ్చ అరూపిఞ్చ వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా, నేవరూపిం నారూపిం వా తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా. యే హి కేచి, భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా సమణబ్రాహ్మణా (సీ॰ పీ॰) దిట్ఠసుతముతవిఞ్ఞాతబ్బసఙ్ఖారమత్తేన ఏతస్స ఆయతనస్స ఉపసమ్పదం పఞ్ఞపేన్తి, బ్యసనఞ్హేతం, భిక్ఖవే, అక్ఖాయతి ఆయతనమక్ఖాయతి (క॰) ఏతస్స ఆయతనస్స ఉపసమ్పదాయ . న హేతం, భిక్ఖవే, ఆయతనం సఙ్ఖారసమాపత్తిపత్తబ్బమక్ఖాయతి; సఙ్ఖారావసేససమాపత్తిపత్తబ్బమేతం, భిక్ఖవే, ఆయతనమక్ఖాయతి. ‘తయిదం సఙ్ఖతం ఓళారికం అత్థి ఖో పన సఙ్ఖారానం నిరోధో అత్థేత’న్తి – ఇతి విదిత్వా తస్స నిస్సరణదస్సావీ తథాగతో తదుపాతివత్తో.
౨౫. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యే తే సమణబ్రాహ్మణా సతో సత్తస్స ఉచ్ఛేదం వినాసం విభవం పఞ్ఞపేన్తి , తత్ర, భిక్ఖవే, యే తే సమణబ్రాహ్మణా సఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా తేసమేతే పటిక్కోసన్తి, యేపి తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా అసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా తేసమేతే పటిక్కోసన్తి, యేపి తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞిం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి అరోగం పరం మరణా తేసమేతే పటిక్కోసన్తి. తం కిస్స హేతు? సబ్బేపిమే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా ఉద్ధం సరం ఉద్ధంసరా (సీ॰ పీ॰), ఉద్ధం పరామసన్తి (స్యా॰ కం॰) ఆసత్తింయేవ అభివదన్తి – ‘ఇతి పేచ్చ భవిస్సామ, ఇతి పేచ్చ భవిస్సామా’తి. సేయ్యథాపి నామ వాణిజస్స వాణిజ్జాయ గచ్ఛతో ఏవం హోతి – ‘ఇతో మే ఇదం భవిస్సతి, ఇమినా ఇదం లచ్ఛామీ’తి, ఏవమేవిమే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా వాణిజూపమా మఞ్ఞే పటిభన్తి – ‘ఇతి పేచ్చ భవిస్సామ, ఇతి పేచ్చ భవిస్సామా’తి. తయిదం, భిక్ఖవే, తథాగతో అభిజానాతి. యే ఖో తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సతో సత్తస్స ఉచ్ఛేదం వినాసం విభవం పఞ్ఞపేన్తి తే సక్కాయభయా సక్కాయపరిజేగుచ్ఛా సక్కాయఞ్ఞేవ అనుపరిధావన్తి అనుపరివత్తన్తి. సేయ్యథాపి నామ సా గద్దులబద్ధో దళ్హే థమ్భే వా ఖిలే ఖీలే (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) వా ఉపనిబద్ధో , తమేవ థమ్భం వా ఖిలం వా అనుపరిధావతి అనుపరివత్తతి ; ఏవమేవిమే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సక్కాయభయా సక్కాయపరిజేగుచ్ఛా సక్కాయఞ్ఞేవ అనుపరిధావన్తి అనుపరివత్తన్తి. ‘తయిదం సఙ్ఖతం ఓళారికం అత్థి ఖో పన సఙ్ఖారానం నిరోధో అత్థేత’న్తి – ఇతి విదిత్వా తస్స నిస్సరణదస్సావీ తథాగతో తదుపాతివత్తో.
౨౬. ‘‘యే హి కేచి, భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా అపరన్తకప్పికా అపరన్తానుదిట్ఠినో అపరన్తం ఆరబ్భ అనేకవిహితాని అధివుత్తిపదాని అభివదన్తి, సబ్బే తే ఇమానేవ పఞ్చాయతనాని అభివదన్తి ఏతేసం వా అఞ్ఞతరం.
౨౭. ‘‘సన్తి, భిక్ఖవే, ఏకే సమణబ్రాహ్మణా పుబ్బన్తకప్పికా పుబ్బన్తానుదిట్ఠినో పుబ్బన్తం ఆరబ్భ అనేకవిహితాని అధివుత్తిపదాని అభివదన్తి. ‘సస్సతో అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘అసస్సతో అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘సస్సతో చ అసస్సతో చ అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘నేవసస్సతో నాసస్సతో అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘అన్తవా అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘అనన్తవా అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘అన్తవా చ అనన్తవా చ అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘నేవన్తవా నానన్తవా అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘ఏకత్తసఞ్ఞీ అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘నానత్తసఞ్ఞీ అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘పరిత్తసఞ్ఞీ అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘అప్పమాణసఞ్ఞీ అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘ఏకన్తసుఖీ అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘ఏకన్తదుక్ఖీ అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘సుఖదుక్ఖీ అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి, ‘అదుక్ఖమసుఖీ అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి – ఇత్థేకే అభివదన్తి.
౨౮. ‘‘తత్ర , భిక్ఖవే, యే తే సమణబ్రాహ్మణా ఏవంవాదినో ఏవందిట్ఠినో – ‘సస్సతో అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి , తేసం వత అఞ్ఞత్రేవ సద్ధాయ అఞ్ఞత్ర రుచియా అఞ్ఞత్ర అనుస్సవా అఞ్ఞత్ర ఆకారపరివితక్కా అఞ్ఞత్ర దిట్ఠినిజ్ఝానక్ఖన్తియా పచ్చత్తంయేవ ఞాణం భవిస్సతి పరిసుద్ధం పరియోదాతన్తి – నేతం ఠానం విజ్జతి. పచ్చత్తం ఖో పన, భిక్ఖవే, ఞాణే అసతి పరిసుద్ధే పరియోదాతే యదపి యదిపి (క॰) తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా తత్థ ఞాణభాగమత్తమేవ పరియోదపేన్తి తదపి తేసం భవతం సమణబ్రాహ్మణానం ఉపాదానమక్ఖాయతి. ‘తయిదం సఙ్ఖతం ఓళారికం అత్థి ఖో పన సఙ్ఖారానం నిరోధో అత్థేత’న్తి – ఇతి విదిత్వా తస్స నిస్సరణదస్సావీ తథాగతో తదుపాతివత్తో.
౨౯. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యే తే సమణబ్రాహ్మణా ఏవంవాదినో ఏవందిట్ఠినో – ‘అసస్సతో అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’న్తి…పే॰… యథా సస్సతవారే, తథా విత్థారేతబ్బం సస్సతో చ అసస్సతో చ అత్తా చ లోకో చ… నేవసస్సతో నాసస్సతో అత్తా చ లోకో చ… అన్తవా అత్తా చ లోకో చ… అనన్తవా అత్తా చ లోకో చ… అన్తవా చ అనన్తవా చ అత్తా చ లోకో చ… నేవన్తవా నానన్తవా అత్తా చ లోకో చ… ఏకత్తసఞ్ఞీ అత్తా చ లోకో చ… నానత్తసఞ్ఞీ అత్తా చ లోకో చ… పరిత్తసఞ్ఞీ అత్తా చ లోకో చ… అప్పమాణసఞ్ఞీ అత్తా చ లోకో చ… ఏకన్తసుఖీ అత్తా చ లోకో చ… ఏకన్తదుక్ఖీ అత్తా చ లోకో చ… సుఖదుక్ఖీ అత్తా చ లోకో చ… అదుక్ఖమసుఖీ అత్తా చ లోకో చ, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞన్తి, తేసం వత అఞ్ఞత్రేవ సద్ధాయ అఞ్ఞత్ర రుచియా అఞ్ఞత్ర అనుస్సవా అఞ్ఞత్ర ఆకారపరివితక్కా అఞ్ఞత్ర దిట్ఠినిజ్ఝానక్ఖన్తియా పచ్చత్తంయేవ ఞాణం భవిస్సతి పరిసుద్ధం పరియోదాతన్తి – నేతం ఠానం విజ్జతి. పచ్చత్తం ఖో పన, భిక్ఖవే, ఞాణే అసతి పరిసుద్ధే పరియోదాతే యదపి తే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా తత్థ ఞాణభాగమత్తమేవ పరియోదపేన్తి తదపి తేసం భవతం సమణబ్రాహ్మణానం ఉపాదానమక్ఖాయతి. ‘తయిదం సఙ్ఖతం ఓళారికం అత్థి ఖో పన సఙ్ఖారానం నిరోధో అత్థేత’న్తి – ఇతి విదిత్వా తస్స నిస్సరణదస్సావీ తథాగతో తదుపాతివత్తో.
౩౦. ‘‘ఇధ , భిక్ఖవే, ఏకచ్చో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా పుబ్బన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, అపరన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, సబ్బసో కామసంయోజనానం అనధిట్ఠానా, పవివేకం పీతిం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి – ‘ఏతం సన్తం ఏతం పణీతం యదిదం పవివేకం పీతిం ఉపసమ్పజ్జ విహరామీ’తి. తస్స సా పవివేకా పీతి నిరుజ్ఝతి. పవివేకాయ పీతియా నిరోధా ఉప్పజ్జతి దోమనస్సం, దోమనస్సస్స నిరోధా ఉప్పజ్జతి పవివేకా పీతి. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, యం ఛాయా జహతి తం ఆతపో ఫరతి, యం ఆతపో జహతి తం ఛాయా ఫరతి; ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, పవివేకాయ పీతియా నిరోధా ఉప్పజ్జతి దోమనస్సం, దోమనస్సస్స నిరోధా ఉప్పజ్జతి పవివేకా పీతి. తయిదం, భిక్ఖవే, తథాగతో అభిజానాతి. అయం ఖో భవం సమణో వా బ్రాహ్మణో వా పుబ్బన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా , అపరన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, సబ్బసో కామసంయోజనానం అనధిట్ఠానా, పవివేకం పీతిం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి – ‘ఏతం సన్తం ఏతం పణీతం యదిదం పవివేకం పీతిం ఉపసమ్పజ్జ విహరామీ’తి. తస్స సా పవివేకా పీతి నిరుజ్ఝతి. పవివేకాయ పీతియా నిరోధా ఉప్పజ్జతి దోమనస్సం, దోమనస్సస్స నిరోధా ఉప్పజ్జతి పవివేకా పీతి. ‘తయిదం సఙ్ఖతం ఓళారికం అత్థి ఖో పన సఙ్ఖారానం నిరోధో అత్థేత’న్తి – ఇతి విదిత్వా తస్స నిస్సరణదస్సావీ తథాగతో తదుపాతివత్తో.
౩౧. ‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, ఏకచ్చో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా పుబ్బన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, అపరన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, సబ్బసో కామసంయోజనానం అనధిట్ఠానా, పవివేకాయ పీతియా సమతిక్కమా నిరామిసం సుఖం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి – ‘ఏతం సన్తం ఏతం పణీతం యదిదం నిరామిసం సుఖం ఉపసమ్పజ్జ విహరామీ’తి. తస్స తం నిరామిసం సుఖం నిరుజ్ఝతి. నిరామిసస్స సుఖస్స నిరోధా ఉప్పజ్జతి పవివేకా పీతి, పవివేకాయ పీతియా నిరోధా ఉప్పజ్జతి నిరామిసం సుఖం . సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, యం ఛాయా జహతి తం ఆతపో ఫరతి, యం ఆతపో జహతి తం ఛాయా ఫరతి; ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, నిరామిసస్స సుఖస్స నిరోధా ఉప్పజ్జతి పవివేకా పీతి, పవివేకాయ పీతియా నిరోధా ఉప్పజ్జతి నిరామిసం సుఖం. తయిదం, భిక్ఖవే, తథాగతో అభిజానాతి. అయం ఖో భవం సమణో వా బ్రాహ్మణో వా పుబ్బన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, అపరన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, సబ్బసో కామసంయోజనానం అనధిట్ఠానా , పవివేకాయ పీతియా సమతిక్కమా, నిరామిసం సుఖం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి – ‘ఏతం సన్తం ఏతం పణీతం యదిదం నిరామిసం సుఖం ఉపసమ్పజ్జ విహరామీ’తి. తస్స తం నిరామిసం సుఖం నిరుజ్ఝతి. నిరామిసస్స సుఖస్స నిరోధా ఉప్పజ్జతి పవివేకా పీతి, పవివేకాయ పీతియా నిరోధా ఉప్పజ్జతి నిరామిసం సుఖం. ‘తయిదం సఙ్ఖతం ఓళారికం అత్థి ఖో పన సఙ్ఖారానం నిరోధో అత్థేత’న్తి – ఇతి విదిత్వా తస్స నిస్సరణదస్సావీ తథాగతో తదుపాతివత్తో.
౩౨. ‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, ఏకచ్చో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా పుబ్బన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, అపరన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, సబ్బసో కామసంయోజనానం అనధిట్ఠానా, పవివేకాయ పీతియా సమతిక్కమా, నిరామిసస్స సుఖస్స సమతిక్కమా, అదుక్ఖమసుఖం వేదనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి – ‘ఏతం సన్తం ఏతం పణీతం యదిదం అదుక్ఖమసుఖం వేదనం ఉపసమ్పజ్జ విహరామీ’తి. తస్స సా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా నిరుజ్ఝతి. అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ నిరోధా ఉప్పజ్జతి నిరామిసం సుఖం, నిరామిసస్స సుఖస్స నిరోధా ఉప్పజ్జతి అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, యం ఛాయా జహతి తం ఆతపో ఫరతి, యం ఆతపో జహతి తం ఛాయా ఫరతి; ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ నిరోధా ఉప్పజ్జతి నిరామిసం సుఖం, నిరామిసస్స సుఖస్స నిరోధా ఉప్పజ్జతి అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. తయిదం, భిక్ఖవే, తథాగతో అభిజానాతి. అయం ఖో భవం సమణో వా బ్రాహ్మణో వా పుబ్బన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా , అపరన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, సబ్బసో కామసంయోజనానం అనధిట్ఠానా, పవివేకాయ పీతియా సమతిక్కమా, నిరామిసస్స సుఖస్స సమతిక్కమా, అదుక్ఖమసుఖం వేదనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి – ‘ఏతం సన్తం ఏతం పణీతం యదిదం అదుక్ఖమసుఖం వేదనం ఉపసమ్పజ్జ విహరామీ’తి. తస్స సా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా నిరుజ్ఝతి. అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ నిరోధా ఉప్పజ్జతి నిరామిసం సుఖం, నిరామిసస్స సుఖస్స నిరోధా ఉప్పజ్జతి అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. ‘తయిదం సఙ్ఖతం ఓళారికం అత్థి ఖో పన సఙ్ఖారానం నిరోధో అత్థేత’న్తి – ఇతి విదిత్వా తస్స నిస్సరణదస్సావీ తథాగతో తదుపాతివత్తో.
౩౩. ‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, ఏకచ్చో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా పుబ్బన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, అపరన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, సబ్బసో కామసంయోజనానం అనధిట్ఠానా, పవివేకాయ పీతియా సమతిక్కమా, నిరామిసస్స సుఖస్స సమతిక్కమా, అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమతిక్కమా – ‘సన్తోహమస్మి, నిబ్బుతోహమస్మి, అనుపాదానోహమస్మీ’తి సమనుపస్సతి. తయిదం, భిక్ఖవే, తథాగతో అభిజానాతి. అయం ఖో భవం సమణో వా బ్రాహ్మణో వా పుబ్బన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, అపరన్తానుదిట్ఠీనఞ్చ పటినిస్సగ్గా, సబ్బసో కామసంయోజనానం అనధిట్ఠానా, పవివేకాయ పీతియా సమతిక్కమా, నిరామిసస్స సుఖస్స సమతిక్కమా, అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమతిక్కమా – ‘సన్తోహమస్మి, నిబ్బుతోహమస్మి, అనుపాదానోహమస్మీ’తి సమనుపస్సతి; అద్ధా అయమాయస్మా నిబ్బానసప్పాయంయేవ పటిపదం అభివదతి. అథ చ పనాయం భవం సమణో వా బ్రాహ్మణో వా పుబ్బన్తానుదిట్ఠిం వా ఉపాదియమానో ఉపాదియతి, అపరన్తానుదిట్ఠిం వా ఉపాదియమానో ఉపాదియతి, కామసంయోజనం వా ఉపాదియమానో ఉపాదియతి, పవివేకం వా పీతిం ఉపాదియమానో ఉపాదియతి, నిరామిసం వా సుఖం ఉపాదియమానో ఉపాదియతి, అదుక్ఖమసుఖం వా వేదనం ఉపాదియమానో ఉపాదియతి. యఞ్చ ఖో అయమాయస్మా – ‘సన్తోహమస్మి, నిబ్బుతోహమస్మి, అనుపాదానోహమస్మీ’తి సమనుపస్సతి తదపి ఇమస్స భోతో సమణస్స బ్రాహ్మణస్స ఉపాదానమక్ఖాయతి. ‘తయిదం సఙ్ఖతం ఓళారికం అత్థి ఖో పన సఙ్ఖారానం నిరోధో అత్థేత’న్తి – ఇతి విదిత్వా తస్స నిస్సరణదస్సావీ తథాగతో తదుపాతివత్తో.
‘‘ఇదం ఖో పన, భిక్ఖవే, తథాగతేన అనుత్తరం సన్తివరపదం అభిసమ్బుద్ధం యదిదం – ఛన్నం ఫస్సాయతనానం సముదయఞ్చ అత్థఙ్గమఞ్చ అస్సాదఞ్చ ఆదీనవఞ్చ నిస్సరణఞ్చ యథాభూతం విదిత్వా అనుపాదావిమోక్ఖో. తయిదం భిక్ఖవే తథాగతేన అనుత్తరం సన్తివరపదం అభిసమ్బుద్ధం, యదిదం ఛన్నం ఫస్సాయతనానం సముదయఞ్చ అత్థఙ్గమఞ్చ అస్సాదఞ్చ ఆదీనవఞ్చ నిస్సరణఞ్చ యథాభూతం విదిత్వా అనుపాదావిమోక్ఖోతి (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) అనుపాదావిమోక్ఖో’’తి అనుపాదావిమోక్ఖో. తయిదం భిక్ఖవే తథాగతేన అనుత్తరం సన్తివరపదం అభిసమ్బుద్ధం, యదిదం ఛన్నం ఫస్సాయతనం సముదయఞ్చ అత్థఙ్గమఞ్చ అస్సాదఞ్చ అదీనవఞ్చ నిస్సరణఞ్చ యథాభూతం విదిత్వా అనుపాదావిమోక్ఖోతి (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰).
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనా తే భిక్ఖూ భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి.
పఞ్చత్తయసుత్తం నిట్ఠితం దుతియం.
౩. కిన్తిసుత్తం
౩౪. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా పిసినారాయం కుసినారాయం (సీ॰) విహరతి బలిహరణే వనసణ్డే. తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘భిక్ఖవో’’తి. ‘‘భదన్తే’’తి తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ – ‘‘కిన్తి వో , భిక్ఖవే, మయి హోతి – ‘చీవరహేతు వా సమణో గోతమో ధమ్మం దేసేతి, పిణ్డపాతహేతు వా సమణో గోతమో ధమ్మం దేసేతి, సేనాసనహేతు వా సమణో గోతమో ధమ్మం దేసేతి, ఇతిభవాభవహేతు వా సమణో గోతమో ధమ్మం దేసేతీ’’’తి? ‘‘న ఖో నో, భన్తే, భగవతి ఏవం హోతి – ‘చీవరహేతు వా సమణో గోతమో ధమ్మం దేసేతి, పిణ్డపాతహేతు వా సమణో గోతమో ధమ్మం దేసేతి, సేనాసనహేతు వా సమణో గోతమో ధమ్మం దేసేతి, ఇతిభవాభవహేతు వా సమణో గోతమో ధమ్మం దేసేతీ’’’తి.
‘‘న చ కిర వో, భిక్ఖవే, మయి ఏవం హోతి – ‘చీవరహేతు వా సమణో గోతమో ధమ్మం దేసేతి…పే॰… ఇతిభవాభవహేతు వా సమణో గోతమో ధమ్మం దేసేతీ’తి; అథ కిన్తి చరహి వో అథ కిన్తి వో (సీ॰ పీ॰), అథ కిఞ్చరహి వో (క॰), భిక్ఖవే, మయి హోతీ’’తి? ‘‘ఏవం ఖో నో, భన్తే, భగవతి హోతి – ‘అనుకమ్పకో భగవా హితేసీ; అనుకమ్పం ఉపాదాయ ధమ్మం దేసేతీ’’’తి. ‘‘ఏవఞ్చ ఏవం (సీ॰ పీ॰) కిర వో, భిక్ఖవే, మయి హోతి – ‘అనుకమ్పకో భగవా హితేసీ; అనుకమ్పం ఉపాదాయ ధమ్మం దేసేతీ’’’తి.
౩౫. ‘‘తస్మాతిహ, భిక్ఖవే, యే వో యే తే (క॰) మయా ధమ్మా అభిఞ్ఞా దేసితా, సేయ్యథిదం – చత్తారో సతిపట్ఠానా చత్తారో సమ్మప్పధానా చత్తారో ఇద్ధిపాదా పఞ్చిన్ద్రియాని పఞ్చ బలాని సత్త బోజ్ఝఙ్గా అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో, తత్థ సబ్బేహేవ సమగ్గేహి సమ్మోదమానేహి అవివదమానేహి సిక్ఖితబ్బం. తేసఞ్చ వో, భిక్ఖవే, సమగ్గానం సమ్మోదమానానం అవివదమానానం సిక్ఖతం సియంసు సియుం (సీ॰ స్యా॰ కం॰) సద్దనీతి ఓలోకేతబ్బా ద్వే భిక్ఖూ అభిధమ్మే నానావాదా. తత్ర చే తుమ్హాకం ఏవమస్స – ‘ఇమేసం ఖో ఆయస్మన్తానం అత్థతో చేవ నానం బ్యఞ్జనతో చ నాన’న్తి, తత్థ యం భిక్ఖుం సువచతరం సుబ్బచతరం (క॰) మఞ్ఞేయ్యాథ సో ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘ఆయస్మన్తానం ఖో అత్థతో చేవ నానం, బ్యఞ్జనతో చ నానం. తదమినాపేతం తదిమినాపేతం (స్యా॰ కం॰) ఆయస్మన్తో జానాథ – యథా అత్థతో చేవ నానం, బ్యఞ్జనతో చ నానం. మాయస్మన్తో వివాదం ఆపజ్జిత్థా’తి. అథాపరేసం ఏకతోపక్ఖికానం భిక్ఖూనం యం భిక్ఖుం సువచతరం మఞ్ఞేయ్యాథ సో ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘ఆయస్మన్తానం ఖో అత్థతో చేవ నానం, బ్యఞ్జనతో చ నానం. తదమినాపేతం ఆయస్మన్తో జానాథ – యథా అత్థతో చేవ నానం, బ్యఞ్జనతో చ నానం. మాయస్మన్తో వివాదం ఆపజ్జిత్థా’తి. ఇతి దుగ్గహితం దుగ్గహితతో ధారేతబ్బం, సుగ్గహితం సుగ్గహితతో ధారేతబ్బం. దుగ్గహితం దుగ్గహితతో ధారేత్వా సుగ్గహితం సుగ్గహితతో ధారేత్వా ఇతి దుగ్గహితం దుగ్గహితతో ధారేతబ్బం, దుగ్గహితం దుగ్గహితతో ధారేత్వా (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) అనన్తరవారత్తయే పన ఇదం పాఠనానత్తం నత్థి యో ధమ్మో యో వినయో సో భాసితబ్బో.
౩౬. ‘‘తత్ర చే తుమ్హాకం ఏవమస్స – ‘ఇమేసం ఖో ఆయస్మన్తానం అత్థతో హి ఖో నానం, బ్యఞ్జనతో సమేతీ’తి, తత్థ యం భిక్ఖుం సువచతరం మఞ్ఞేయ్యాథ సో ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘ఆయస్మన్తానం ఖో అత్థతో హి నానం, బ్యఞ్జనతో సమేతి. తదమినాపేతం ఆయస్మన్తో జానాథ – యథా అత్థతో హి ఖో నానం, బ్యఞ్జనతో సమేతి. మాయస్మన్తో వివాదం ఆపజ్జిత్థా’తి. అథాపరేసం ఏకతోపక్ఖికానం భిక్ఖూనం యం భిక్ఖుం సువచతరం మఞ్ఞేయ్యాథ సో ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘ఆయస్మన్తానం ఖో అత్థతో హి ఖో నానం, బ్యఞ్జనతో సమేతి. తదమినాపేతం ఆయస్మన్తో జానాథ – యథా అత్థతో హి ఖో నానం, బ్యఞ్జనతో సమేతి. మాయస్మన్తో వివాదం ఆపజ్జిత్థా’తి . ఇతి దుగ్గహితం దుగ్గహితతో ధారేతబ్బం, సుగ్గహితం సుగ్గహితతో ధారేతబ్బం. దుగ్గహితం దుగ్గహితతో ధారేత్వా సుగ్గహితం సుగ్గహితతో ధారేత్వా యో ధమ్మో యో వినయో సో భాసితబ్బో.
౩౭. ‘‘తత్ర చే తుమ్హాకం ఏవమస్స – ‘ఇమేసం ఖో ఆయస్మన్తానం అత్థతో హి ఖో సమేతి, బ్యఞ్జనతో నాన’న్తి, తత్థ యం భిక్ఖుం సువచతరం మఞ్ఞేయ్యాథ సో ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘ఆయస్మన్తానం ఖో అత్థతో హి సమేతి, బ్యఞ్జనతో నానం. తదమినాపేతం ఆయస్మన్తో జానాథ – యథా అత్థతో హి ఖో సమేతి, బ్యఞ్జనతో నానం. అప్పమత్తకం ఖో పనేతం యదిదం – బ్యఞ్జనం. మాయస్మన్తో అప్పమత్తకే వివాదం ఆపజ్జిత్థా’తి. అథాపరేసం ఏకతోపక్ఖికానం భిక్ఖూనం యం భిక్ఖుం సువచతరం మఞ్ఞేయ్యాథ సో ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘ఆయస్మన్తానం ఖో అత్థతో హి సమేతి, బ్యఞ్జనతో నానం. తదమినాపేతం ఆయస్మన్తో జానాథ – యథా అత్థతో హి ఖో సమేతి, బ్యఞ్జనతో నానం. అప్పమత్తకం ఖో పనేతం యదిదం – బ్యఞ్జనం. మాయస్మన్తో అప్పమత్తకే అప్పమత్తకేహి (సీ॰ పీ॰) వివాదం ఆపజ్జిత్థా’తి. ఇతి సుగ్గహితం సుగ్గహితతో ధారేతబ్బం, దుగ్గహితం దుగ్గహితతో ధారేతబ్బం. సుగ్గహితం సుగ్గహితతో ధారేత్వా దుగ్గహితం దుగ్గహితతో ధారేత్వా యో ధమ్మో యో వినయో సో భాసితబ్బో.
౩౮. ‘‘తత్ర చే తుమ్హాకం ఏవమస్స – ‘ఇమేసం ఖో ఆయస్మన్తానం అత్థతో చేవ సమేతి బ్యఞ్జనతో చ సమేతీ’తి, తత్థ యం భిక్ఖుం సువచతరం మఞ్ఞేయ్యాథ సో ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘ఆయస్మన్తానం ఖో అత్థతో చేవ సమేతి, బ్యఞ్జనతో చ సమేతి. తదమినాపేతం ఆయస్మన్తో జానాథ – యథా అత్థతో చేవ సమేతి బ్యఞ్జనతో చ సమేతి. మాయస్మన్తో వివాదం ఆపజ్జిత్థా’తి. అథాపరేసం ఏకతోపక్ఖికానం భిక్ఖూనం యం భిక్ఖుం సువచతరం మఞ్ఞేయ్యాథ సో ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘ఆయస్మన్తానం ఖో అత్థతో చేవ సమేతి బ్యఞ్జనతో చ సమేతి. తదమినాపేతం ఆయస్మన్తో జానాథ – యథా అత్థతో చేవ సమేతి బ్యఞ్జనతో చ సమేతి. మాయస్మన్తో వివాదం ఆపజ్జిత్థా’తి. ఇతి సుగ్గహితం సుగ్గహితతో ధారేతబ్బం. సుగ్గహితం సుగ్గహితతో ధారేత్వా యో ధమ్మో యో వినయో సో భాసితబ్బో.
౩౯. ‘‘తేసఞ్చ వో, భిక్ఖవే, సమగ్గానం సమ్మోదమానానం అవివదమానానం సిక్ఖతం సియా అఞ్ఞతరస్స భిక్ఖునో ఆపత్తి సియా వీతిక్కమో, తత్ర, భిక్ఖవే, న చోదనాయ తరితబ్బం చోదితబ్బం (స్యా॰ కం॰ క॰) తురితబ్బం (?). పుగ్గలో ఉపపరిక్ఖితబ్బో – ‘ఇతి మయ్హఞ్చ అవిహేసా భవిస్సతి పరస్స చ పుగ్గలస్స అనుపఘాతో, పరో హి పుగ్గలో అక్కోధనో అనుపనాహీ అదళ్హదిట్ఠీ సుప్పటినిస్సగ్గీ, సక్కోమి చాహం ఏతం పుగ్గలం అకుసలా వుట్ఠాపేత్వా కుసలే పతిట్ఠాపేతు’న్తి. సచే, భిక్ఖవే, ఏవమస్స, కల్లం వచనాయ.
‘‘సచే పన, భిక్ఖవే, ఏవమస్స – ‘మయ్హం ఖో అవిహేసా భవిస్సతి పరస్స చ పుగ్గలస్స ఉపఘాతో, పరో హి పుగ్గలో కోధనో ఉపనాహీ అదళ్హదిట్ఠీ సుప్పటినిస్సగ్గీ, సక్కోమి చాహం ఏతం పుగ్గలం అకుసలా వుట్ఠాపేత్వా కుసలే పతిట్ఠాపేతుం. అప్పమత్తకం ఖో పనేతం యదిదం – పరస్స యదిదం మయ్హఞ్చ విహేసా భవిస్సతి పరస్స చ (క॰) పుగ్గలస్స ఉపఘాతో. అథ ఖో ఏతదేవ బహుతరం – స్వాహం సక్కోమి ఏతం పుగ్గలం అకుసలా వుట్ఠాపేత్వా కుసలే పతిట్ఠాపేతు’న్తి . సచే, భిక్ఖవే, ఏవమస్స, కల్లం వచనాయ.
‘‘సచే పన, భిక్ఖవే, ఏవమస్స – ‘మయ్హం ఖో విహేసా భవిస్సతి పరస్స చ పుగ్గలస్స అనుపఘాతో. పరో హి పుగ్గలో అక్కోధనో అనుపనాహీ దళ్హదిట్ఠీ దుప్పటినిస్సగ్గీ, సక్కోమి చాహం ఏతం పుగ్గలం అకుసలా వుట్ఠాపేత్వా కుసలే పతిట్ఠాపేతుం. అప్పమత్తకం ఖో పనేతం యదిదం – మయ్హం విహేసా మయ్హఞ్చ విహేసా భవిస్సతి పరస్స చ పుగ్గలస్స ఉపఘాతో (క॰). అథ ఖో ఏతదేవ బహుతరం – స్వాహం సక్కోమి ఏతం పుగ్గలం అకుసలా వుట్ఠాపేత్వా కుసలే పతిట్ఠాపేతు’న్తి. సచే, భిక్ఖవే, ఏవమస్స, కల్లం వచనాయ.
‘‘సచే పన, భిక్ఖవే, ఏవమస్స – ‘మయ్హఞ్చ ఖో విహేసా భవిస్సతి పరస్స చ పుగ్గలస్స ఉపఘాతో. పరో హి పుగ్గలో కోధనో ఉపనాహీ దళ్హదిట్ఠీ దుప్పటినిస్సగ్గీ, సక్కోమి చాహం ఏతం పుగ్గలం అకుసలా వుట్ఠాపేత్వా కుసలే పతిట్ఠాపేతుం. అప్పమత్తకం ఖో పనేతం యదిదం – మయ్హఞ్చ విహేసా భవిస్సతి పరస్స చ పుగ్గలస్స ఉపఘాతో. అథ ఖో ఏతదేవ బహుతరం – స్వాహం సక్కోమి ఏతం పుగ్గలం అకుసలా వుట్ఠాపేత్వా కుసలే పతిట్ఠాపేతు’న్తి. సచే, భిక్ఖవే, ఏవమస్స, కల్లం వచనాయ.
‘‘సచే పన, భిక్ఖవే, ఏవమస్స – ‘మయ్హఞ్చ ఖో విహేసా భవిస్సతి పరస్స చ పుగ్గలస్స ఉపఘాతో. పరో హి పుగ్గలో కోధనో ఉపనాహీ దళ్హదిట్ఠీ దుప్పటినిస్సగ్గీ, న చాహం సక్కోమి ఏతం పుగ్గలం అకుసలా వుట్ఠాపేత్వా కుసలే పతిట్ఠాపేతు’న్తి. ఏవరూపే, భిక్ఖవే, పుగ్గలే ఉపేక్ఖా నాతిమఞ్ఞితబ్బా.
౪౦. ‘‘తేసఞ్చ వో, భిక్ఖవే, సమగ్గానం సమ్మోదమానానం అవివదమానానం సిక్ఖతం అఞ్ఞమఞ్ఞస్స వచీసంహారో వచీసఙ్ఖారో (సీ॰ పీ॰) ఉప్పజ్జేయ్య దిట్ఠిపళాసో దిట్ఠిపలాసో (సీ॰ క॰) చేతసో ఆఘాతో అప్పచ్చయో అనభిరద్ధి. తత్థ ఏకతోపక్ఖికానం భిక్ఖూనం యం భిక్ఖుం సువచతరం మఞ్ఞేయ్యాథ సో ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘యం నో, ఆవుసో, అమ్హాకం సమగ్గానం సమ్మోదమానానం అవివదమానానం సిక్ఖతం అఞ్ఞమఞ్ఞస్స వచీసంహారో ఉప్పన్నో దిట్ఠిపళాసో చేతసో ఆఘాతో అప్పచ్చయో అనభిరద్ధి, తం జానమానో సమణో గరహేయ్యా’తి సమానో (సీ॰ క॰). సమ్మా బ్యాకరమానో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఏవం బ్యాకరేయ్య – ‘యం నో, ఆవుసో, అమ్హాకం సమగ్గానం సమ్మోదమానానం అవివదమానానం సిక్ఖతం అఞ్ఞమఞ్ఞస్స వచీసంహారో ఉప్పన్నో దిట్ఠిపళాసో చేతసో ఆఘాతో అప్పచ్చయో అనభిరద్ధి, తం జానమానో సమణో గరహేయ్యాతి. ఏతం పనావుసో, ధమ్మం అప్పహాయ నిబ్బానం సచ్ఛికరేయ్యా’తి. సమ్మా బ్యాకరమానో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఏవం బ్యాకరేయ్య – ‘ఏతం, ఆవుసో, ధమ్మం అప్పహాయ న నిబ్బానం సచ్ఛికరేయ్యా’తి.
‘‘అథాపరేసం ఏకతోపక్ఖికానం భిక్ఖూనం యం భిక్ఖుం సువచతరం మఞ్ఞేయ్యాథ, సో ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘యం నో, ఆవుసో, అమ్హాకం సమగ్గానం సమ్మోదమానానం అవివదమానానం సిక్ఖతం అఞ్ఞమఞ్ఞస్స వచీసంహారో ఉప్పన్నో దిట్ఠిపళాసో చేతసో ఆఘాతో అప్పచ్చయో అనభిరద్ధి, తం జానమానో సమణో గరహేయ్యా’తి. సమ్మా బ్యాకరమానో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఏవం బ్యాకరేయ్య – ‘యం నో, ఆవుసో, అమ్హాకం సమగ్గానం సమ్మోదమానానం అవివదమానానం సిక్ఖతం అఞ్ఞమఞ్ఞస్స వచీసంహారో ఉప్పన్నో దిట్ఠిపళాసో చేతసో ఆఘాతో అప్పచ్చయో అనభిరద్ధి తం జానమానో సమణో గరహేయ్యాతి. ఏతం పనావుసో, ధమ్మం అప్పహాయ నిబ్బానం సచ్ఛికరేయ్యా’తి. సమ్మా బ్యాకరమానో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఏవం బ్యాకరేయ్య – ‘ఏతం ఖో, ఆవుసో, ధమ్మం అప్పహాయ న నిబ్బానం సచ్ఛికరేయ్యా’’’తి.
‘‘తం చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖుం పరే ఏవం పుచ్ఛేయ్యుం – ‘ఆయస్మతా నో ఏతే భిక్ఖూ అకుసలా వుట్ఠాపేత్వా కుసలే పతిట్ఠాపితా’తి? సమ్మా బ్యాకరమానో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఏవం బ్యాకరేయ్య – ‘ఇధాహం, ఆవుసో, యేన భగవా తేనుపసఙ్కమిం, తస్స మే భగవా ధమ్మం దేసేసి, తాహం ధమ్మం సుత్వా తేసం భిక్ఖూనం అభాసిం. తం తే భిక్ఖూ ధమ్మం సుత్వా అకుసలా వుట్ఠహింసు, కుసలే పతిట్ఠహింసూ’తి. ఏవం బ్యాకరమానో ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు న చేవ అత్తానం ఉక్కంసేతి, న పరం వమ్భేతి, ధమ్మస్స చానుధమ్మం బ్యాకరోతి, న చ కోచి సహధమ్మికో వాదానువాదో గారయ్హం ఠానం ఆగచ్ఛతీ’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనా తే భిక్ఖూ భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి.
కిన్తిసుత్తం నిట్ఠితం తతియం.
౪. సామగామసుత్తం
౪౧. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సక్కేసు విహరతి సామగామే. తేన ఖో పన సమయేన నిగణ్ఠో నాటపుత్తో నాథపుత్తో (సీ॰ పీ॰) పావాయం అధునాకాలఙ్కతో కాలకతో (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) హోతి. తస్స కాలఙ్కిరియాయ భిన్నా నిగణ్ఠా ద్వేధికజాతా ద్వేళ్హకజాతా (స్యా॰ కం॰ క॰) భణ్డనజాతా కలహజాతా వివాదాపన్నా అఞ్ఞమఞ్ఞం ముఖసత్తీహి వితుదన్తా విహరన్తి – ‘‘న త్వం ఇమం ధమ్మవినయం ఆజానాసి, అహం ఇమం ధమ్మవినయం ఆజానామి. కిం త్వం ఇమం ధమ్మవినయం ఆజానిస్ససి! మిచ్ఛాపటిపన్నో త్వమసి, అహమస్మి సమ్మాపటిపన్నో. సహితం మే, అసహితం తే. పురేవచనీయం పచ్ఛా అవచ , పచ్ఛావచనీయం పురే అవచ. అధిచిణ్ణం అవిచిణ్ణం (సీ॰ పీ॰) తే విపరావత్తం. ఆరోపితో తే వాదో. నిగ్గహితోసి, చర వాదప్పమోక్ఖాయ; నిబ్బేఠేహి వా సచే పహోసీ’’తి. వధోయేవ ఖో వధోయేవేకో (స్యా॰ కం॰ క॰) మఞ్ఞే నిగణ్ఠేసు నాటపుత్తియేసు వత్తతి. యేపి నిగణ్ఠస్స నాటపుత్తస్స సావకా గిహీ ఓదాతవసనా తేపి నిగణ్ఠేసు నాటపుత్తియేసు నిబ్బిన్నరూపా నిబ్బిన్దరూపా (స్యా॰ కం॰ క॰) విరత్తరూపా పటివానరూపా యథా తం దురక్ఖాతే ధమ్మవినయే దుప్పవేదితే అనియ్యానికే అనుపసమసంవత్తనికే అసమ్మాసమ్బుద్ధప్పవేదితే భిన్నథూపే అప్పటిసరణే.
౪౨. అథ ఖో చున్దో సమణుద్దేసో పావాయం వస్సంవుట్ఠో వస్సంవుత్థో (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) యేన సామగామో యేనాయస్మా ఆనన్దో తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం ఆనన్దం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో చున్దో సమణుద్దేసో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఏతదవోచ – ‘‘నిగణ్ఠో, భన్తే, నాటపుత్తో పావాయం అధునాకాలఙ్కతో. తస్స కాలఙ్కిరియాయ భిన్నా నిగణ్ఠా ద్వేధికజాతా…పే॰… భిన్నథూపే అప్పటిసరణే’’తి. ఏవం వుత్తే, ఆయస్మా ఆనన్దో చున్దం సమణుద్దేసం ఏతదవోచ – ‘‘అత్థి ఖో ఇదం, ఆవుసో చున్ద, కథాపాభతం భగవన్తం దస్సనాయ. ఆయామ, ఆవుసో చున్ద, యేన భగవా తేనుపసఙ్కమిస్సామ; ఉపసఙ్కమిత్వా ఏతమత్థం భగవతో ఆరోచేస్సామా’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో చున్దో సమణుద్దేసో ఆయస్మతో ఆనన్దస్స పచ్చస్సోసి.
అథ ఖో ఆయస్మా చ ఆనన్దో చున్దో చ సమణుద్దేసో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘అయం, భన్తే, చున్దో సమణుద్దేసో ఏవమాహ – ‘నిగణ్ఠో , భన్తే, నాటపుత్తో పావాయం అధునాకాలఙ్కతో. తస్స కాలఙ్కిరియాయ భిన్నా నిగణ్ఠా ద్వేధికజాతా…పే॰… భిన్నథూపే అప్పటిసరణే’తి. తస్స మయ్హం, భన్తే, ఏవం హోతి – ‘మాహేవ భగవతో అచ్చయేన సఙ్ఘే వివాదో ఉప్పజ్జి; స్వాస్స సో (సీ॰ పీ॰), స్వాయం (క॰) వివాదో బహుజనాహితాయ బహుజనాసుఖాయ బహునో జనస్స అనత్థాయ అహితాయ దుక్ఖాయ దేవమనుస్సాన’’’న్తి.
౪౩. ‘‘తం కిం మఞ్ఞసి, ఆనన్ద, యే వో మయా ధమ్మా అభిఞ్ఞా దేసితా, సేయ్యథిదం – చత్తారో సతిపట్ఠానా చత్తారో సమ్మప్పధానా చత్తారో ఇద్ధిపాదా పఞ్చిన్ద్రియాని పఞ్చ బలాని సత్త బోజ్ఝఙ్గా అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో, పస్ససి నో త్వం, ఆనన్ద, ఇమేసు ధమ్మేసు ద్వేపి భిక్ఖూ నానావాదే’’తి? ‘‘యే మే, భన్తే, ధమ్మా భగవతా అభిఞ్ఞా దేసితా, సేయ్యథిదం – చత్తారో సతిపట్ఠానా చత్తారో సమ్మప్పధానా చత్తారో ఇద్ధిపాదా పఞ్చిన్ద్రియాని పఞ్చ బలాని సత్త బోజ్ఝఙ్గా అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో, నాహం పస్సామి ఇమేసు ధమ్మేసు ద్వేపి భిక్ఖూ నానావాదే. యే చ ఖో సన్తి చ ఖో (స్యా॰ కం॰), సన్తి చ (క॰), భన్తే, పుగ్గలా భగవన్తం పతిస్సయమానరూపా విహరన్తి తేపి భగవతో అచ్చయేన సఙ్ఘే వివాదం జనేయ్యుం అజ్ఝాజీవే వా అధిపాతిమోక్ఖే వా. స్వాస్స సోస్స (సీ॰ పీ॰), స్వాయం (క॰) వివాదో బహుజనాహితాయ బహుజనాసుఖాయ బహునో జనస్స అనత్థాయ అహితాయ దుక్ఖాయ దేవమనుస్సాన’’న్తి. అప్పమత్తకో సో, ఆనన్ద, వివాదో యదిదం – అజ్ఝాజీవే వా అధిపాతిమోక్ఖే వా. మగ్గే వా హి, ఆనన్ద, పటిపదాయ వా సఙ్ఘే వివాదో ఉప్పజ్జమానో ఉప్పజ్జేయ్య; స్వాస్స వివాదో బహుజనాహితాయ బహుజనాసుఖాయ బహునో జనస్స అనత్థాయ అహితాయ దుక్ఖాయ దేవమనుస్సానం.
౪౪. ‘‘ఛయిమాని, ఆనన్ద, వివాదమూలాని. కతమాని ఛ? ఇధానన్ద, భిక్ఖు కోధనో హోతి ఉపనాహీ. యో సో, ఆనన్ద, భిక్ఖు కోధనో హోతి ఉపనాహీ సో సత్థరిపి అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో, ధమ్మేపి అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో, సఙ్ఘేపి అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో, సిక్ఖాయపి న పరిపూరకారీ హోతి. యో సో, ఆనన్ద, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో, ధమ్మే… సఙ్ఘే అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో, సిక్ఖాయ న పరిపూరకారీ హోతి, సో సఙ్ఘే వివాదం జనేతి; యో హోతి వివాదో బహుజనాహితాయ బహుజనాసుఖాయ, బహునో జనస్స అనత్థాయ అహితాయ దుక్ఖాయ దేవమనుస్సానం. ఏవరూపఞ్చే తుమ్హే, ఆనన్ద, వివాదమూలం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా సమనుపస్సేయ్యాథ, తత్ర తుమ్హే, ఆనన్ద, తస్సేవ పాపకస్స వివాదమూలస్స పహానాయ వాయమేయ్యాథ. ఏవరూపఞ్చే తుమ్హే, ఆనన్ద, వివాదమూలం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా న సమనుపస్సేయ్యాథ. తత్ర తుమ్హే, ఆనన్ద, తస్సేవ పాపకస్స వివాదమూలస్స ఆయతిం అనవస్సవాయ పటిపజ్జేయ్యాథ. ఏవమేతస్స పాపకస్స వివాదమూలస్స పహానం హోతి, ఏవమేతస్స పాపకస్స వివాదమూలస్స ఆయతిం అనవస్సవో హోతి.
౪౫. ‘‘పున చపరం, ఆనన్ద, భిక్ఖు మక్ఖీ హోతి పళాసీ…పే॰… ఇస్సుకీ హోతి మచ్ఛరీ…పే॰… సఠో హోతి మాయావీ…పే॰… పాపిచ్ఛో హోతి మిచ్ఛాదిట్ఠి మిచ్ఛాదిట్ఠీ (స్యా॰ కం॰ పీ॰ క॰) …పే॰… సన్దిట్ఠిపరామాసీ హోతి ఆధానగ్గాహీ దుప్పటినిస్సగ్గీ. యో సో, ఆనన్ద, భిక్ఖు సన్దిట్ఠిపరామాసీ హోతి ఆధానగ్గాహీ దుప్పటినిస్సగ్గీ సో సత్థరిపి అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో, ధమ్మేపి అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో, సఙ్ఘేపి అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో, సిక్ఖాయపి న పరిపూరకారీ హోతి. యో సో, ఆనన్ద, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో, ధమ్మే… సఙ్ఘే… సిక్ఖాయ న పరిపూరకారీ హోతి సో సఙ్ఘే వివాదం జనేతి; యో హోతి వివాదో బహుజనాహితాయ బహుజనాసుఖాయ, బహునో జనస్స అనత్థాయ అహితాయ దుక్ఖాయ దేవమనుస్సానం. ఏవరూపఞ్చే తుమ్హే, ఆనన్ద, వివాదమూలం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా సమనుపస్సేయ్యాథ. తత్ర తుమ్హే, ఆనన్ద, తస్సేవ పాపకస్స వివాదమూలస్స పహానాయ వాయమేయ్యాథ. ఏవరూపఞ్చే తుమ్హే, ఆనన్ద, వివాదమూలం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా న సమనుపస్సేయ్యాథ, తత్ర తుమ్హే, ఆనన్ద, తస్సేవ పాపకస్స వివాదమూలస్స ఆయతిం అనవస్సవాయ పటిపజ్జేయ్యాథ. ఏవమేతస్స పాపకస్స వివాదమూలస్స పహానం హోతి , ఏవమేతస్స పాపకస్స వివాదమూలస్స ఆయతిం అనవస్సవో హోతి. ఇమాని ఖో, ఆనన్ద, ఛ వివాదమూలాని.
౪౬. ‘‘చత్తారిమాని , ఆనన్ద, అధికరణాని. కతమాని చత్తారి? వివాదాధికరణం, అనువాదాధికరణం, ఆపత్తాధికరణం, కిచ్చాధికరణం – ఇమాని ఖో, ఆనన్ద, చత్తారి అధికరణాని. సత్త ఖో పనిమే, ఆనన్ద, అధికరణసమథా – ఉప్పన్నుప్పన్నానం అధికరణానం సమథాయ వూపసమాయ సమ్ముఖావినయో దాతబ్బో, సతివినయో దాతబ్బో, అమూళ్హవినయో దాతబ్బో, పటిఞ్ఞాయ కారేతబ్బం, యేభుయ్యసికా, తస్సపాపియసికా, తిణవత్థారకో.
౪౭. ‘‘కథఞ్చానన్ద, సమ్ముఖావినయో హోతి? ఇధానన్ద, భిక్ఖూ వివదన్తి ధమ్మోతి వా అధమ్మోతి వా వినయోతి వా అవినయోతి వా. తేహానన్ద, భిక్ఖూహి సబ్బేహేవ సమగ్గేహి సన్నిపతితబ్బం. సన్నిపతిత్వా ధమ్మనేత్తి సమనుమజ్జితబ్బా . ధమ్మనేత్తిం సమనుమజ్జిత్వా యథా తత్థ సమేతి తథా తం అధికరణం వూపసమేతబ్బం. ఏవం ఖో, ఆనన్ద, సమ్ముఖావినయో హోతి; ఏవఞ్చ పనిధేకచ్చానం అధికరణానం వూపసమో హోతి యదిదం – సమ్ముఖావినయేన.
౪౮. ‘‘కథఞ్చానన్ద, యేభుయ్యసికా హోతి? తే చే, ఆనన్ద, భిక్ఖూ న సక్కోన్తి తం అధికరణం తస్మిం ఆవాసే వూపసమేతుం. తేహానన్ద, భిక్ఖూహి యస్మిం ఆవాసే బహుతరా భిక్ఖూ సో ఆవాసో గన్తబ్బో. తత్థ సబ్బేహేవ సమగ్గేహి సన్నిపతితబ్బం. సన్నిపతిత్వా ధమ్మనేత్తి సమనుమజ్జితబ్బా. ధమ్మనేత్తిం సమనుమజ్జిత్వా యథా తత్థ సమేతి తథా తం అధికరణం వూపసమేతబ్బం. ఏవం ఖో, ఆనన్ద, యేభుయ్యసికా హోతి, ఏవఞ్చ పనిధేకచ్చానం అధికరణానం వూపసమో హోతి యదిదం – యేభుయ్యసికాయ.
౪౯. ‘‘కథఞ్చానన్ద, సతివినయో హోతి? ఇధానన్ద, భిక్ఖూ భిక్ఖుం ఏవరూపాయ గరుకాయ ఆపత్తియా చోదేన్తి పారాజికేన వా పారాజికసామన్తేన వా – ‘సరతాయస్మా ఏవరూపిం ఏవరూపం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) ఏవరూపాయ-ఇతి వుచ్చమానవచనేన సమేతి. వినయేనపి సంసన్దేతబ్బం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా’తి? సో ఏవమాహ – ‘న ఖో అహం, ఆవుసో, సరామి ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా’తి. తస్స ఖో తస్స ఖో ఏవం (సబ్బత్థ), ఆనన్ద, భిక్ఖునో సతివినయో దాతబ్బో. ఏవం ఖో, ఆనన్ద, సతివినయో హోతి, ఏవఞ్చ పనిధేకచ్చానం అధికరణానం వూపసమో హోతి యదిదం – సతివినయేన.
౫౦. ‘‘కథఞ్చానన్ద , అమూళ్హవినయో హోతి? ఇధానన్ద, భిక్ఖూ భిక్ఖుం ఏవరూపాయ గరుకాయ ఆపత్తియా చోదేన్తి పారాజికేన వా పారాజికసామన్తేన వా – ‘సరతాయస్మా ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా’తి? (సో ఏవమాహ – ‘న ఖో అహం, ఆవుసో, సరామి ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా’తి. తమేనం సో నిబ్బేఠేన్తం అతివేఠేతి – ‘ఇఙ్ఘాయస్మా సాధుకమేవ జానాహి యది సరసి ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా’తి.) ( ) ఏత్థన్తరే పాఠో చూళవ॰ ౨౩౭ నత్థి తస్సపాపియసికావారేఏవేతేన భవితబ్బం సో ఏవమాహ – ‘అహం ఖో, ఆవుసో, ఉమ్మాదం పాపుణిం చేతసో విపరియాసం. తేన మే ఉమ్మత్తకేన బహుం అస్సామణకం అజ్ఝాచిణ్ణం భాసితపరిక్కన్తం భాసితపరికన్తం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰). నాహం తం సరామి. మూళ్హేన మే ఏతం కత’న్తి. తస్స ఖో తస్స ఖో ఏవం (స్యా॰ కం॰ క॰), ఆనన్ద, భిక్ఖునో అమూళ్హవినయో దాతబ్బో. ఏవం ఖో, ఆనన్ద , అమూళ్హవినయో హోతి, ఏవఞ్చ పనిధేకచ్చానం అధికరణానం వూపసమో హోతి యదిదం – అమూళ్హవినయేన.
౫౧. ‘‘కథఞ్చానన్ద, పటిఞ్ఞాతకరణం హోతి? ఇధానన్ద, భిక్ఖు చోదితో వా అచోదితో వా ఆపత్తిం సరతి, వివరతి ఉత్తానీకరోతి ఉత్తానిం కరోతి (క॰). తేన, ఆనన్ద, భిక్ఖునా వుడ్ఢతరం భిక్ఖుం వుడ్ఢతరో భిక్ఖు (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకంసం చీవరం కత్వా పాదే వన్దిత్వా ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘అహం, భన్తే, ఇత్థన్నామం ఆపత్తిం ఆపన్నో, తం పటిదేసేమీ’తి. సో ఏవమాహ – ‘పస్ససీ’తి? ‘ఆమ పస్సామీ’తి. ‘ఆయతిం సంవరేయ్యాసీ’తి. (‘సంవరిస్సామీ’తి.) ( ) వినయే నత్థి ఏవం ఖో, ఆనన్ద, పటిఞ్ఞాతకరణం హోతి, ఏవఞ్చ పనిధేకచ్చానం అధికరణానం వూపసమో హోతి యదిదం – పటిఞ్ఞాతకరణేన.
౫౨. ‘‘కథఞ్చానన్ద , తస్సపాపియసికా హోతి? ఇధానన్ద, భిక్ఖు భిక్ఖుం ఏవరూపాయ గరుకాయ ఆపత్తియా చోదేతి పారాజికేన వా పారాజికసామన్తేన వా – ‘సరతాయస్మా ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా’తి? సో ఏవమాహ – ‘న ఖో అహం, ఆవుసో, సరామి ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా’తి. తమేనం సో నిబ్బేఠేన్తం అతివేఠేతి – ‘ఇఙ్ఘాయస్మా సాధుకమేవ జానాహి యది సరసి ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా’తి. సో ఏవమాహ – ‘న ఖో అహం, ఆవుసో, సరామి ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా; సరామి చ ఖో అహం, ఆవుసో, ఏవరూపిం అప్పమత్తికం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా’తి. తమేనం సో నిబ్బేఠేన్తం అతివేఠేతి – ‘ఇఙ్ఘాయస్మా సాధుకమేవ జానాహి యది సరసి ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా’తి? సో ఏవమాహ – ‘ఇమఞ్హి నామాహం, ఆవుసో, అప్పమత్తికం ఆపత్తిం ఆపజ్జిత్వా అపుట్ఠో పటిజానిస్సామి. కిం పనాహం ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జిత్వా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా పుట్ఠో నపటిజానిస్సామీ’తి? సో ఏవమాహ – ‘ఇమఞ్హి నామ త్వం, ఆవుసో , అప్పమత్తికం ఆపత్తిం ఆపజ్జిత్వా అపుట్ఠో నపటిజానిస్ససి, కిం పన త్వం ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జిత్వా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా పుట్ఠో అపుట్ఠో (స్యా॰ కం॰ క॰) పటిజానిస్ససి? ఇఙ్ఘాయస్మా సాధుకమేవ జానాహి యది సరసి ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా’తి. సో ఏవమాహ – ‘సరామి ఖో అహం, ఆవుసో, ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా. దవా మే ఏతం వుత్తం, రవా మే ఏతం వుత్తం – నాహం తం సరామి ఏవరూపిం గరుకం ఆపత్తిం ఆపజ్జితా పారాజికం వా పారాజికసామన్తం వా’తి. ఏవం ఖో, ఆనన్ద, తస్సపాపియసికా హోతి, ఏవఞ్చ పనిధేకచ్చానం అధికరణానం వూపసమో హోతి యదిదం – తస్సపాపియసికాయ.
౫౩. ‘‘కథఞ్చానన్ద , తిణవత్థారకో హోతి? ఇధానన్ద, భిక్ఖూనం భణ్డనజాతానం కలహజాతానం వివాదాపన్నానం విహరతం బహుం అస్సామణకం అజ్ఝాచిణ్ణం హోతి భాసితపరిక్కన్తం. తేహానన్ద, భిక్ఖూహి సబ్బేహేవ సమగ్గేహి సన్నిపతితబ్బం. సన్నిపతిత్వా ఏకతోపక్ఖికానం భిక్ఖూనం బ్యత్తేన బ్యత్తతరేన (సీ॰ పీ॰ క॰) భిక్ఖునా ఉట్ఠాయాసనా ఏకంసం చీవరం కత్వా అఞ్జలిం పణామేత్వా సఙ్ఘో ఞాపేతబ్బో –
‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. ఇదం అమ్హాకం భణ్డనజాతానం కలహజాతానం వివాదాపన్నానం విహరతం బహుం అస్సామణకం అజ్ఝాచిణ్ణం భాసితపరిక్కన్తం . యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, అహం యా చేవ ఇమేసం ఆయస్మన్తానం ఆపత్తి యా చ అత్తనో ఆపత్తి, ఇమేసఞ్చేవ ఆయస్మన్తానం అత్థాయ అత్తనో చ అత్థాయ, సఙ్ఘమజ్ఝే తిణవత్థారకేన దేసేయ్యం, ఠపేత్వా థుల్లవజ్జం ఠపేత్వా గిహిపటిసంయుత్త’’’న్తి.
‘‘అథాపరేసం ఏకతోపక్ఖికానం భిక్ఖూనం బ్యత్తేన భిక్ఖునా ఉట్ఠాయాసనా ఏకంసం చీవరం కత్వా అఞ్జలిం పణామేత్వా సఙ్ఘో ఞాపేతబ్బో –
‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. ఇదం అమ్హాకం భణ్డనజాతానం కలహజాతానం వివాదాపన్నానం విహరతం బహుం అస్సామణకం అజ్ఝాచిణ్ణం భాసితపరిక్కన్తం. యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, అహం యా చేవ ఇమేసం ఆయస్మన్తానం ఆపత్తి యా చ అత్తనో ఆపత్తి, ఇమేసఞ్చేవ ఆయస్మన్తానం అత్థాయ అత్తనో చ అత్థాయ, సఙ్ఘమజ్ఝే తిణవత్థారకేన దేసేయ్యం, ఠపేత్వా థుల్లవజ్జం ఠపేత్వా గిహిపటిసంయుత్త’’’న్తి.
‘‘ఏవం ఖో, ఆనన్ద, తిణవత్థారకో హోతి, ఏవఞ్చ పనిధేకచ్చానం అధికరణానం వూపసమో హోతి యదిదం – తిణవత్థారకేన.
౫౪. ‘‘ఛయిమే , ఆనన్ద, ధమ్మా సారణీయా పియకరణా గరుకరణా సఙ్గహాయ అవివాదాయ సామగ్గియా ఏకీభావాయ సంవత్తన్తి. కతమే ఛ? ఇధానన్ద, భిక్ఖునో మేత్తం కాయకమ్మం పచ్చుపట్ఠితం హోతి సబ్రహ్మచారీసు ఆవి చేవ రహో చ. అయమ్పి ధమ్మో సారణీయో పియకరణో గరుకరణో సఙ్గహాయ అవివాదాయ సామగ్గియా ఏకీభావాయ సంవత్తతి.
‘‘పున చపరం, ఆనన్ద, భిక్ఖునో మేత్తం వచీకమ్మం పచ్చుపట్ఠితం హోతి సబ్రహ్మచారీసు ఆవి చేవ రహో చ. అయమ్పి ధమ్మో సారణీయో పియకరణో గరుకరణో సఙ్గహాయ అవివాదాయ సామగ్గియా ఏకీభావాయ సంవత్తతి.
‘‘పున చపరం, ఆనన్ద, భిక్ఖునో మేత్తం మనోకమ్మం పచ్చుపట్ఠితం హోతి సబ్రహ్మచారీసు ఆవి చేవ రహో చ. అయమ్పి ధమ్మో సారణీయో పియకరణో గరుకరణో సఙ్గహాయ అవివాదాయ సామగ్గియా ఏకీభావాయ సంవత్తతి.
‘‘పున చపరం, ఆనన్ద, భిక్ఖు – యే తే లాభా ధమ్మికా ధమ్మలద్ధా అన్తమసో పత్తపరియాపన్నమత్తమ్పి తథారూపేహి లాభేహి – అపటివిభత్తభోగీ హోతి, సీలవన్తేహి సబ్రహ్మచారీహి సాధారణభోగీ. అయమ్పి ధమ్మో సారణీయో పియకరణో గరుకరణో సఙ్గహాయ అవివాదాయ సామగ్గియా ఏకీభావాయ సంవత్తతి.
‘‘పున చపరం, ఆనన్ద, భిక్ఖు – యాని తాని సీలాని అఖణ్డాని అచ్ఛిద్దాని అసబలాని అకమ్మాసాని భుజిస్సాని విఞ్ఞుప్పసత్థాని అపరామట్ఠాని సమాధిసంవత్తనికాని తథారూపేసు సీలేసు – సీలసామఞ్ఞగతో విహరతి సబ్రహ్మచారీహి ఆవి చేవ రహో చ. అయమ్పి ధమ్మో సారణీయో పియకరణో గరుకరణో సఙ్గహాయ అవివాదాయ సామగ్గియా ఏకీభావాయ సంవత్తతి.
‘‘పున చపరం, ఆనన్ద, భిక్ఖు – యాయం దిట్ఠి అరియా నియ్యానికా నియ్యాతి తక్కరస్స సమ్మా దుక్ఖక్ఖయా తథారూపాయ దిట్ఠియా – దిట్ఠిసామఞ్ఞగతో విహరతి సబ్రహ్మచారీహి ఆవి చేవ రహో చ. అయమ్పి ధమ్మో సారణీయో పియకరణో గరుకరణో సఙ్గహాయ అవివాదాయ సామగ్గియా ఏకీభావాయ సంవత్తతి. ఇమే ఖో, ఆనన్ద, ఛ సారణీయా ధమ్మా పియకరణా గరుకరణా సఙ్గహాయ అవివాదాయ సామగ్గియా ఏకీభావాయ సంవత్తన్తి.
‘‘ఇమే చే తుమ్హే, ఆనన్ద, ఛ సారణీయే ధమ్మే సమాదాయ వత్తేయ్యాథ, పస్సథ నో తుమ్హే, ఆనన్ద, తం వచనపథం అణుం వా థూలం వా యం తుమ్హే నాధివాసేయ్యాథా’’తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’. ‘‘తస్మాతిహానన్ద , ఇమే ఛ సారణీయే ధమ్మే సమాదాయ వత్తథ. తం వో భవిస్సతి దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయా’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనో ఆయస్మా ఆనన్దో భగవతో భాసితం అభినన్దీతి.
సామగామసుత్తం నిట్ఠితం చతుత్థం.
౫. సునక్ఖత్తసుత్తం
౫౫. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా వేసాలియం విహరతి మహావనే కూటాగారసాలాయం. తేన ఖో పన సమయేన సమ్బహులేహి భిక్ఖూహి భగవతో సన్తికే అఞ్ఞా బ్యాకతా హోతి – ‘‘‘ఖీణా జాతి, వుసితం బ్రహ్మచరియం, కతం కరణీయం, నాపరం ఇత్థత్తాయా’తి పజానామా’’తి. అస్సోసి ఖో సునక్ఖత్తో లిచ్ఛవిపుత్తో – ‘‘సమ్బహులేహి కిర భిక్ఖూహి భగవతో సన్తికే అఞ్ఞా బ్యాకతా హోతి – ‘ఖీణా జాతి, వుసితం బ్రహ్మచరియం, కతం కరణీయం, నాపరం ఇత్థత్తాయా’తి పజానామా’’తి. అథ ఖో సునక్ఖత్తో లిచ్ఛవిపుత్తో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో సునక్ఖత్తో లిచ్ఛవిపుత్తో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘సుతం మేతం, భన్తే – ‘సమ్బహులేహి కిర భిక్ఖూహి భగవతో సన్తికే అఞ్ఞా బ్యాకతా – ఖీణా జాతి, వుసితం బ్రహ్మచరియం, కతం కరణీయం, నాపరం ఇత్థత్తాయా’తి పజానామా’’తి. ‘‘యే తే, భన్తే, భిక్ఖూ భగవతో సన్తికే అఞ్ఞం బ్యాకంసు – ‘ఖీణా జాతి, వుసితం బ్రహ్మచరియం, కతం కరణీయం, నాపరం ఇత్థత్తాయా’తి పజానామా’’తి, కచ్చి తే, భన్తే, భిక్ఖూ సమ్మదేవ అఞ్ఞం బ్యాకంసు ఉదాహు సన్తేత్థేకచ్చే భిక్ఖూ అధిమానేన అఞ్ఞం బ్యాకంసూతి?
౫౬. ‘‘యే తే, సునక్ఖత్త, భిక్ఖూ మమ సన్తికే అఞ్ఞం బ్యాకంసు – ‘ఖీణా జాతి, వుసితం బ్రహ్మచరియం, కతం కరణీయం, నాపరం ఇత్థత్తాయా’తి పజానామా’’తి . ‘‘సన్తేత్థేకచ్చే భిక్ఖూ సమ్మదేవ అఞ్ఞం బ్యాకంసు, సన్తి పనిధేకచ్చే భిక్ఖూ అధిమానేనపి అధిమానేన (?) అఞ్ఞం బ్యాకంసు. తత్ర, సునక్ఖత్త, యే తే భిక్ఖూ సమ్మదేవ అఞ్ఞం బ్యాకంసు తేసం తం తథేవ హోతి; యే పన తే భిక్ఖూ అధిమానేన అఞ్ఞం బ్యాకంసు తత్ర, సునక్ఖత్త, తథాగతస్స ఏవం హోతి – ‘ధమ్మం నేసం దేసేస్స’న్తి దేసేయ్యన్తి (పీ॰ క॰). ఏవఞ్చేత్థ, సునక్ఖత్త, తథాగతస్స హోతి – ‘ధమ్మం నేసం దేసేస్స’న్తి. అథ చ పనిధేకచ్చే మోఘపురిసా పఞ్హం అభిసఙ్ఖరిత్వా అభిసఙ్ఖరిత్వా తథాగతం ఉపసఙ్కమిత్వా పుచ్ఛన్తి. తత్ర, సునక్ఖత్త, యమ్పి తథాగతస్స ఏవం హోతి – ‘ధమ్మం నేసం దేసేస్స’న్తి తస్సపి హోతి అఞ్ఞథత్త’’న్తి. ‘‘ఏతస్స భగవా కాలో, ఏతస్స సుగత కాలో, యం భగవా ధమ్మం దేసేయ్య. భగవతో సుత్వా భిక్ఖూ ధారేస్సన్తీ’’తి. ‘‘తేన హి, సునక్ఖత్త సుణాహి, సాధుకం మనసి కరోహి ; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో సునక్ఖత్తో లిచ్ఛవిపుత్తో భగవతో పచ్చస్సోసి. భగవా ఏతదవోచ –
౫౭. ‘‘పఞ్చ ఖో ఇమే, సునక్ఖత్త, కామగుణా. కతమే పఞ్చ? చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా రూపా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా, సోతవిఞ్ఞేయ్యా సద్దా…పే॰… ఘానవిఞ్ఞేయ్యా గన్ధా… జివ్హావిఞ్ఞేయ్యా రసా… కాయవిఞ్ఞేయ్యా ఫోట్ఠబ్బా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా – ఇమే ఖో, సునక్ఖత్త, పఞ్చ కామగుణా.
౫౮. ‘‘ఠానం ఖో పనేతం, సునక్ఖత్త, విజ్జతి యం ఇధేకచ్చో పురిసపుగ్గలో లోకామిసాధిముత్తో అస్స. లోకామిసాధిముత్తస్స ఖో, సునక్ఖత్త, పురిసపుగ్గలస్స తప్పతిరూపీ చేవ కథా సణ్ఠాతి, తదనుధమ్మఞ్చ అనువితక్కేతి, అనువిచారేతి, తఞ్చ పురిసం భజతి, తేన చ విత్తిం ఆపజ్జతి; ఆనేఞ్జపటిసంయుత్తాయ చ పన కథాయ కచ్ఛమానాయ న సుస్సూసతి, న సోతం ఓదహతి, న అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠాపేతి ఉపట్ఠపేతి (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰), న చ తం పురిసం భజతి, న చ తేన విత్తిం ఆపజ్జతి. సేయ్యథాపి, సునక్ఖత్త, పురిసో సకమ్హా గామా వా నిగమా వా చిరవిప్పవుత్థో అస్స. సో అఞ్ఞతరం పురిసం పస్సేయ్య తమ్హా గామా వా నిగమా వా అచిరపక్కన్తం. సో తం పురిసం తస్స గామస్స వా నిగమస్స వా ఖేమతఞ్చ సుభిక్ఖతఞ్చ అప్పాబాధతఞ్చ పుచ్ఛేయ్య; తస్స సో పురిసో తస్స గామస్స వా నిగమస్స వా ఖేమతఞ్చ సుభిక్ఖతఞ్చ అప్పాబాధతఞ్చ సంసేయ్య. తం కిం మఞ్ఞసి, సునక్ఖత్త, అపి ను సో పురిసో తస్స పురిసస్స సుస్సూసేయ్య, సోతం ఓదహేయ్య, అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠాపేయ్య, తఞ్చ పురిసం భజేయ్య, తేన చ విత్తిం ఆపజ్జేయ్యా’’తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’. ‘‘ఏవమేవ ఖో, సునక్ఖత్త, ఠానమేతం విజ్జతి యం ఇధేకచ్చో పురిసపుగ్గలో లోకామిసాధిముత్తో అస్స. లోకామిసాధిముత్తస్స ఖో, సునక్ఖత్త, పురిసపుగ్గలస్స తప్పతిరూపీ చేవ కథా సణ్ఠాతి, తదనుధమ్మఞ్చ అనువితక్కేతి, అనువిచారేతి, తఞ్చ పురిసం భజతి, తేన చ విత్తిం ఆపజ్జతి; ఆనేఞ్జపటిసంయుత్తాయ చ పన కథాయ కచ్ఛమానాయ న సుస్సూసతి, న సోతం ఓదహతి, న అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠాపేతి, న చ తం పురిసం భజతి, న చ తేన విత్తిం ఆపజ్జతి. సో ఏవమస్స వేదితబ్బో – ‘ఆనేఞ్జసంయోజనేన హి ఖో విసంయుత్తో ఆనేఞ్జసంయోజనేన హి ఖో విసంయుత్తో-ఇతి పాఠో సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰ పోత్థకేసు నత్థి, అట్ఠకథాసు పన తబ్బణ్ణనా దిస్సతియేవ లోకామిసాధిముత్తో పురిసపుగ్గలో’’’తి.
౫౯. ‘‘ఠానం ఖో పనేతం, సునక్ఖత్త, విజ్జతి యం ఇధేకచ్చో పురిసపుగ్గలో ఆనేఞ్జాధిముత్తో అస్స. ఆనేఞ్జాధిముత్తస్స ఖో, సునక్ఖత్త, పురిసపుగ్గలస్స తప్పతిరూపీ చేవ కథా సణ్ఠాతి, తదనుధమ్మఞ్చ అనువితక్కేతి, అనువిచారేతి, తఞ్చ పురిసం భజతి, తేన చ విత్తిం ఆపజ్జతి; లోకామిసపటిసంయుత్తాయ చ పన కథాయ కచ్ఛమానాయ న సుస్సూసతి, న సోతం ఓదహతి, న అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠాపేతి, న చ తం పురిసం భజతి, న చ తేన విత్తిం ఆపజ్జతి. సేయ్యథాపి, సునక్ఖత్త, పణ్డుపలాసో బన్ధనా పవుత్తో అభబ్బో హరితత్తాయ; ఏవమేవ ఖో, సునక్ఖత్త, ఆనేఞ్జాధిముత్తస్స పురిసపుగ్గలస్స యే లోకామిససంయోజనే సే పవుత్తే. సో ఏవమస్స వేదితబ్బో – ‘లోకామిససంయోజనేన హి ఖో విసంయుత్తో ఆనేఞ్జాధిముత్తో పురిసపుగ్గలో’’’తి.
౬౦. ‘‘ఠానం ఖో పనేతం, సునక్ఖత్త, విజ్జతి యం ఇధేకచ్చో పురిసపుగ్గలో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనాధిముత్తో అస్స. ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనాధిముత్తస్స ఖో, సునక్ఖత్త, పురిసపుగ్గలస్స తప్పతిరూపీ చేవ కథా సణ్ఠాతి, తదనుధమ్మఞ్చ అనువితక్కేతి, అనువిచారేతి, తఞ్చ పురిసం భజతి, తేన చ విత్తిం ఆపజ్జతి ; ఆనేఞ్జపటిసంయుత్తాయ చ పన కథాయ కచ్ఛమానాయ న సుస్సూసతి, న సోతం ఓదహతి, న అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠాపేతి , న చ తం పురిసం భజతి, న చ తేన విత్తిం ఆపజ్జతి. సేయ్యథాపి, సునక్ఖత్త, పుథుసిలా ద్వేధాభిన్నా అప్పటిసన్ధికా హోతి; ఏవమేవ ఖో, సునక్ఖత్త, ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనాధిముత్తస్స పురిసపుగ్గలస్స యే ఆనేఞ్జసంయోజనే సే భిన్నే. సో ఏవమస్స వేదితబ్బో – ‘ఆనేఞ్జసంయోజనేన హి ఖో విసంయుత్తో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనాధిముత్తో పురిసపుగ్గలో’’’తి.
౬౧. ‘‘ఠానం ఖో పనేతం, సునక్ఖత్త, విజ్జతి యం ఇధేకచ్చో పురిసపుగ్గలో నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనాధిముత్తో అస్స. నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనాధిముత్తస్స ఖో, సునక్ఖత్త, పురిసపుగ్గలస్స తప్పతిరూపీ చేవ కథా సణ్ఠాతి, తదనుధమ్మఞ్చ అనువితక్కేతి, అనువిచారేతి, తఞ్చ పురిసం భజతి, తేన చ విత్తిం ఆపజ్జతి; ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనపటిసంయుత్తాయ చ పన కథాయ కచ్ఛమానాయ న సుస్సూసతి, న సోతం ఓదహతి, న అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠాపేతి, న చ తం పురిసం భజతి, న చ తేన విత్తిం ఆపజ్జతి. సేయ్యథాపి, సునక్ఖత్త, పురిసో మనుఞ్ఞభోజనం భుత్తావీ ఛడ్డేయ్య ఛద్దేయ్య (?). తం కిం మఞ్ఞసి, సునక్ఖత్త, అపి ను తస్స పురిసస్స తస్మిం భత్తే వన్తే (క॰ సీ॰), భుత్తే (క॰ సీ॰ క॰) పున భోత్తుకమ్యతా అస్సా’’తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’. ‘‘తం కిస్స హేతు’’? ‘‘అదుఞ్హి, భన్తే, భత్తం వన్తం (సీ॰) పటికూలసమ్మత’’న్తి. ‘‘ఏవమేవ ఖో, సునక్ఖత్త, నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనాధిముత్తస్స పురిసపుగ్గలస్స యే ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసంయోజనే సే వన్తే. సో ఏవమస్స వేదితబ్బో – ‘ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసంయోజనేన హి ఖో విసంయుత్తో నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనాధిముత్తో పురిసపుగ్గలో’తి.
౬౨. ‘‘ఠానం ఖో పనేతం, సునక్ఖత్త, విజ్జతి యం ఇధేకచ్చో పురిసపుగ్గలో సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తో అస్స. సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తస్స ఖో, సునక్ఖత్త, పురిసపుగ్గలస్స తప్పతిరూపీ చేవ కథా సణ్ఠాతి, తదనుధమ్మఞ్చ అనువితక్కేతి, అనువిచారేతి, తఞ్చ పురిసం భజతి, తేన చ విత్తిం ఆపజ్జతి; నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనపటిసంయుత్తాయ చ పన కథాయ కచ్ఛమానాయ న సుస్సూసతి, న సోతం ఓదహతి, న అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠాపేతి, న చ తం పురిసం భజతి, న చ తేన విత్తిం ఆపజ్జతి. సేయ్యథాపి, సునక్ఖత్త, తాలో మత్థకచ్ఛిన్నో అభబ్బో పున విరుళ్హియా; ఏవమేవ ఖో, సునక్ఖత్త, సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తస్స పురిసపుగ్గలస్స యే నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసంయోజనే సే ఉచ్ఛిన్నమూలే తాలావత్థుకతే అనభావంకతే అనభావకతే (సీ॰ పీ॰), అనభావఙ్గతే (స్యా॰ కం॰) ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మే. సో ఏవమస్స వేదితబ్బో – ‘నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసంయోజనేన హి ఖో విసంయుత్తో సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తో పురిసపుగ్గలో’’’తి.
౬౩. ‘‘ఠానం ఖో పనేతం, సునక్ఖత్త, విజ్జతి యం ఇధేకచ్చస్స భిక్ఖునో ఏవమస్స – ‘తణ్హా ఖో సల్లం సమణేన వుత్తం, అవిజ్జావిసదోసో, ఛన్దరాగబ్యాపాదేన రుప్పతి. తం మే తణ్హాసల్లం పహీనం, అపనీతో అవిజ్జావిసదోసో, సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తోహమస్మీ’తి. ఏవంమాని ఏవంమానీ (సీ॰ పీ॰ క॰), ఏవమాది (స్యా॰ కం॰) అస్స అతథం సమానం అత్థం సమానం (స్యా॰ కం॰ పీ॰), అత్థసమానం (సీ॰). సో యాని సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తస్స అసప్పాయాని తాని అనుయుఞ్జేయ్య; అసప్పాయం చక్ఖునా రూపదస్సనం అనుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం సోతేన సద్దం అనుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం ఘానేన గన్ధం అనుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం జివ్హాయ రసం అనుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం కాయేన ఫోట్ఠబ్బం అనుయుఞ్జేయ్య , అసప్పాయం మనసా ధమ్మం అనుయుఞ్జేయ్య. తస్స అసప్పాయం చక్ఖునా రూపదస్సనం అనుయుత్తస్స, అసప్పాయం సోతేన సద్దం అనుయుత్తస్స, అసప్పాయం ఘానేన గన్ధం అనుయుత్తస్స, అసప్పాయం జివ్హాయ రసం అనుయుత్తస్స, అసప్పాయం కాయేన ఫోట్ఠబ్బం అనుయుత్తస్స, అసప్పాయం మనసా ధమ్మం అనుయుత్తస్స రాగో చిత్తం అనుద్ధంసేయ్య. సో రాగానుద్ధంసితేన చిత్తేన మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య మరణమత్తం వా దుక్ఖం.
‘‘సేయ్యథాపి, సునక్ఖత్త, పురిసో సల్లేన విద్ధో అస్స సవిసేన గాళ్హూపలేపనేన. తస్స మిత్తామచ్చా ఞాతిసాలోహితా భిసక్కం సల్లకత్తం ఉపట్ఠాపేయ్యుం. తస్స సో భిసక్కో సల్లకత్తో సత్థేన వణముఖం పరికన్తేయ్య. సత్థేన వణముఖం పరికన్తిత్వా ఏసనియా సల్లం ఏసేయ్య. ఏసనియా సల్లం ఏసిత్వా సల్లం అబ్బుహేయ్య, అపనేయ్య విసదోసం సఉపాదిసేసం. సఉపాదిసేసోతి అనుపాదిసేసోతి (సబ్బత్థ) అయం హి తథాగతస్స విసయో జానమానో సో ఏవం వదేయ్య – ‘అమ్భో పురిస, ఉబ్భతం ఖో తే సల్లం, అపనీతో విసదోసో సఉపాదిసేసో అనుపాదిసేసో (సబ్బత్థ) అయమ్పి తథాగతస్స విసయో. అనలఞ్చ తే అన్తరాయాయ. సప్పాయాని చేవ భోజనాని భుఞ్జేయ్యాసి, మా తే అసప్పాయాని భోజనాని భుఞ్జతో వణో అస్సావీ అస్స. కాలేన కాలఞ్చ వణం ధోవేయ్యాసి, కాలేన కాలం వణముఖం ఆలిమ్పేయ్యాసి, మా తే న కాలేన కాలం వణం ధోవతో న కాలేన కాలం వణముఖం ఆలిమ్పతో పుబ్బలోహితం వణముఖం పరియోనన్ధి. మా చ వాతాతపే చారిత్తం అనుయుఞ్జి, మా తే వాతాతపే చారిత్తం అనుయుత్తస్స రజోసూకం వణముఖం అనుద్ధంసేసి. వణానురక్ఖీ చ, అమ్భో పురిస, విహరేయ్యాసి వణసారోపీ’తి వణస్సారోపీతి (క॰) వణ + సం + రోపీ = వణసారోపీ-ఇతి పదవిభాగో. తస్స ఏవమస్స – ‘ఉబ్భతం ఖో మే సల్లం, అపనీతో విసదోసో అనుపాదిసేసో. అనలఞ్చ మే అన్తరాయాయా’తి. సో అసప్పాయాని చేవ భోజనాని భుఞ్జేయ్య. తస్స అసప్పాయాని భోజనాని భుఞ్జతో వణో అస్సావీ అస్స. న చ కాలేన కాలం వణం ధోవేయ్య, న చ కాలేన కాలం వణముఖం ఆలిమ్పేయ్య. తస్స న కాలేన కాలం వణం ధోవతో, న కాలేన కాలం వణముఖం ఆలిమ్పతో పుబ్బలోహితం వణముఖం పరియోనన్ధేయ్య. వాతాతపే చ చారిత్తం అనుయుఞ్జేయ్య. తస్స వాతాతపే చారిత్తం అనుయుత్తస్స రజోసూకం వణముఖం అనుద్ధంసేయ్య. న చ వణానురక్ఖీ విహరేయ్య న వణసారోపీ. తస్స ఇమిస్సా చ అసప్పాయకిరియాయ, అసుచి విసదోసో అపనీతో సఉపాదిసేసో తదుభయేన వణో పుథుత్తం గచ్ఛేయ్య. సో పుథుత్తం గతేన వణేన మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య మరణమత్తం వా దుక్ఖం.
‘‘ఏవమేవ ఖో, సునక్ఖత్త, ఠానమేతం విజ్జతి యం ఇధేకచ్చస్స భిక్ఖునో ఏవమస్స – ‘తణ్హా ఖో సల్లం సమణేన వుత్తం, అవిజ్జావిసదోసో ఛన్దరాగబ్యాపాదేన రుప్పతి. తం మే తణ్హాసల్లం పహీనం, అపనీతో అవిజ్జావిసదోసో, సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తోహమస్మీ’తి. ఏవంమాని అస్స అతథం సమానం. సో యాని సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తస్స అసప్పాయాని తాని అనుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం చక్ఖునా రూపదస్సనం అనుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం సోతేన సద్దం అనుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం ఘానేన గన్ధం అనుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం జివ్హాయ రసం అనుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం కాయేన ఫోట్ఠబ్బం అనుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం మనసా ధమ్మం అనుయుఞ్జేయ్య. తస్స అసప్పాయం చక్ఖునా రూపదస్సనం అనుయుత్తస్స, అసప్పాయం సోతేన సద్దం అనుయుత్తస్స, అసప్పాయం ఘానేన గన్ధం అనుయుత్తస్స, అసప్పాయం జివ్హాయ రసం అనుయుత్తస్స, అసప్పాయం కాయేన ఫోట్ఠబ్బం అనుయుత్తస్స, అసప్పాయం మనసా ధమ్మం అనుయుత్తస్స రాగో చిత్తం అనుద్ధంసేయ్య. సో రాగానుద్ధంసితేన చిత్తేన మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య మరణమత్తం వా దుక్ఖం. మరణఞ్హేతం, సునక్ఖత్త, అరియస్స వినయే యో సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ హీనాయావత్తతి; మరణమత్తఞ్హేతం, సునక్ఖత్త, దుక్ఖం యం అఞ్ఞతరం సంకిలిట్ఠం ఆపత్తిం ఆపజ్జతి.
౬౪. ‘‘ఠానం ఖో పనేతం, సునక్ఖత్త, విజ్జతి యం ఇధేకచ్చస్స భిక్ఖునో ఏవమస్స – ‘తణ్హా ఖో సల్లం సమణేన వుత్తం, అవిజ్జావిసదోసో ఛన్దరాగబ్యాపాదేన రుప్పతి. తం మే తణ్హాసల్లం పహీనం, అపనీతో అవిజ్జావిసదోసో, సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తోహమస్మీ’తి. సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తస్సేవ సతో సో యాని సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తస్స అసప్పాయాని తాని నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం చక్ఖునా రూపదస్సనం నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం సోతేన సద్దం నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం ఘానేన గన్ధం నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం జివ్హాయ రసం నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం కాయేన ఫోట్ఠబ్బం నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం మనసా ధమ్మం నానుయుఞ్జేయ్య. తస్స అసప్పాయం చక్ఖునా రూపదస్సనం నానుయుత్తస్స, అసప్పాయం సోతేన సద్దం నానుయుత్తస్స, అసప్పాయం ఘానేన గన్ధం నానుయుత్తస్స, అసప్పాయం జివ్హాయ రసం నానుయుత్తస్స, అసప్పాయం కాయేన ఫోట్ఠబ్బం నానుయుత్తస్స, అసప్పాయం మనసా ధమ్మం నానుయుత్తస్స రాగో చిత్తం నానుద్ధంసేయ్య. సో న రాగానుద్ధంసితేన చిత్తేన నేవ మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య న మరణమత్తం వా దుక్ఖం.
‘‘సేయ్యథాపి, సునక్ఖత్త, పురిసో సల్లేన విద్ధో అస్స సవిసేన గాళ్హూపలేపనేన. తస్స మిత్తామచ్చా ఞాతిసాలోహితా భిసక్కం సల్లకత్తం ఉపట్ఠాపేయ్యుం. తస్స సో భిసక్కో సల్లకత్తో సత్థేన వణముఖం పరికన్తేయ్య. సత్థేన వణముఖం పరికన్తిత్వా ఏసనియా సల్లం ఏసేయ్య. ఏసనియా సల్లం ఏసిత్వా సల్లం అబ్బుహేయ్య, అపనేయ్య విసదోసం అనుపాదిసేసం. అనుపాదిసేసోతి జానమానో సో ఏవం వదేయ్య – ‘అమ్భో పురిస, ఉబ్భతం ఖో తే సల్లం, అపనీతో విసదోసో అనుపాదిసేసో. అనలఞ్చ తే అన్తరాయాయ. సప్పాయాని చేవ భోజనాని భుఞ్జేయ్యాసి, మా తే అసప్పాయాని భోజనాని భుఞ్జతో వణో అస్సావీ అస్స. కాలేన కాలఞ్చ వణం ధోవేయ్యాసి, కాలేన కాలం వణముఖం ఆలిమ్పేయ్యాసి. మా తే న కాలేన కాలం వణం ధోవతో న కాలేన కాలం వణముఖం ఆలిమ్పతో పుబ్బలోహితం వణముఖం పరియోనన్ధి. మా చ వాతాతపే చారిత్తం అనుయుఞ్జి, మా తే వాతాతపే చారిత్తం అనుయుత్తస్స రజోసూకం వణముఖం అనుద్ధంసేసి . వణానురక్ఖీ చ, అమ్భో పురిస, విహరేయ్యాసి వణసారోపీ’తి. తస్స ఏవమస్స – ‘ఉబ్భతం ఖో మే సల్లం, అపనీతో విసదోసో అనుపాదిసేసో. అనలఞ్చ మే అన్తరాయాయా’తి. సో సప్పాయాని చేవ భోజనాని భుఞ్జేయ్య. తస్స సప్పాయాని భోజనాని భుఞ్జతో వణో న అస్సావీ అస్స. కాలేన కాలఞ్చ వణం ధోవేయ్య, కాలేన కాలం వణముఖం ఆలిమ్పేయ్య. తస్స కాలేన కాలం వణం ధోవతో కాలేన కాలం వణముఖం ఆలిమ్పతో న పుబ్బలోహితం వణముఖం పరియోనన్ధేయ్య. న చ వాతాతపే చారిత్తం అనుయుఞ్జేయ్య. తస్స వాతాతపే చారిత్తం అననుయుత్తస్స రజోసూకం వణముఖం నానుద్ధంసేయ్య. వణానురక్ఖీ చ విహరేయ్య వణసారోపీ. తస్స ఇమిస్సా చ సప్పాయకిరియాయ అసు చ అసుచి (సబ్బత్థ) సోచాతి తబ్బణ్ణనా మనసికాతబ్బా విసదోసో అపనీతో అనుపాదిసేసో తదుభయేన వణో విరుహేయ్య. సో రుళ్హేన వణేన సఞ్ఛవినా నేవ మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య న మరణమత్తం వా దుక్ఖం.
‘‘ఏవమేవ ఖో, సునక్ఖత్త, ఠానమేతం విజ్జతి యం ఇధేకచ్చస్స భిక్ఖునో ఏవమస్స – ‘తణ్హా ఖో సల్లం సమణేన వుత్తం, అవిజ్జావిసదోసో ఛన్దరాగబ్యాపాదేన రుప్పతి. తం మే తణ్హాసల్లం పహీనం, అపనీతో అవిజ్జావిసదోసో, సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తోహమస్మీ’తి. సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తస్సేవ సతో సో యాని సమ్మా నిబ్బానాధిముత్తస్స అసప్పాయాని తాని నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం చక్ఖునా రూపదస్సనం నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం సోతేన సద్దం నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం ఘానేన గన్ధం నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం జివ్హాయ రసం నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం కాయేన ఫోట్ఠబ్బం నానుయుఞ్జేయ్య, అసప్పాయం మనసా ధమ్మం నానుయుఞ్జేయ్య. తస్స అసప్పాయం చక్ఖునా రూపదస్సనం నానుయుత్తస్స, అసప్పాయం సోతేన సద్దం నానుయుత్తస్స, అసప్పాయం ఘానేన గన్ధం నానుయుత్తస్స, అసప్పాయం జివ్హాయ రసం నానుయుత్తస్స, అసప్పాయం కాయేన ఫోట్ఠబ్బం నానుయుత్తస్స, అసప్పాయం మనసా ధమ్మం నానుయుత్తస్స, రాగో చిత్తం నానుద్ధంసేయ్య. సో న రాగానుద్ధంసితేన చిత్తేన నేవ మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య న మరణమత్తం వా దుక్ఖం.
౬౫. ‘‘ఉపమా ఖో మే అయం, సునక్ఖత్త, కతా అత్థస్స విఞ్ఞాపనాయ. అయంయేవేత్థ అత్థో – వణోతి ఖో, సునక్ఖత్త, ఛన్నేతం అజ్ఝత్తికానం ఆయతనానం అధివచనం; విసదోసోతి ఖో, సునక్ఖత్త, అవిజ్జాయేతం అధివచనం; సల్లన్తి ఖో, సునక్ఖత్త, తణ్హాయేతం అధివచనం; ఏసనీతి ఖో, సునక్ఖత్త, సతియాయేతం అధివచనం; సత్థన్తి ఖో, సునక్ఖత్త, అరియాయేతం పఞ్ఞాయ అధివచనం; భిసక్కో సల్లకత్తోతి ఖో, సునక్ఖత్త, తథాగతస్సేతం అధివచనం అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స.
‘‘సో వత, సునక్ఖత్త, భిక్ఖు ఛసు ఫస్సాయతనేసు సంవుతకారీ ‘ఉపధి దుక్ఖస్స మూల’న్తి – ఇతి విదిత్వా నిరుపధి ఉపధిసఙ్ఖయే విముత్తో ఉపధిస్మిం వా కాయం ఉపసంహరిస్సతి చిత్తం వా ఉప్పాదేస్సతీతి – నేతం ఠానం విజ్జతి. సేయ్యథాపి, సునక్ఖత్త, ఆపానీయకంసో వణ్ణసమ్పన్నో గన్ధసమ్పన్నో రససమ్పన్నో; సో చ ఖో విసేన సంసట్ఠో. అథ పురిసో ఆగచ్ఛేయ్య జీవితుకామో అమరితుకామో సుఖకామో దుక్ఖపటికూలో. తం కిం మఞ్ఞసి, సునక్ఖత్త, అపి ను సో పురిసో అముం ఆపానీయకంసం పివేయ్య యం జఞ్ఞా – ‘ఇమాహం పివిత్వా మరణం వా నిగచ్ఛామి మరణమత్తం వా దుక్ఖ’’’న్తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’. ‘‘ఏవమేవ ఖో, సునక్ఖత్త, సో వత భిక్ఖు ఛసు ఫస్సాయతనేసు సంవుతకారీ ‘ఉపధి దుక్ఖస్స మూల’న్తి – ఇతి విదిత్వా నిరుపధి ఉపధిసఙ్ఖయే విముత్తో ఉపధిస్మిం వా కాయం ఉపసంహరిస్సతి చిత్తం వా ఉప్పాదేస్సతీతి – నేతం ఠానం విజ్జతి. సేయ్యథాపి, సునక్ఖత్త, ఆసీవిసో ఆసివిసో (క॰) ఘోరవిసో. అథ పురిసో ఆగచ్ఛేయ్య జీవితుకామో అమరితుకామో సుఖకామో దుక్ఖపటికూలో. తం కిం మఞ్ఞసి, సునక్ఖత్త, అపి ను సో పురిసో అముస్స ఆసీవిసస్స ఘోరవిసస్స హత్థం వా అఙ్గుట్ఠం వా దజ్జా యుఞ్జేయ్య (క॰) యం జఞ్ఞా – ‘ఇమినాహం దట్ఠో మరణం వా నిగచ్ఛామి మరణమత్తం వా దుక్ఖ’’’న్తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’. ‘‘ఏవమేవ ఖో, సునక్ఖత్త, సో వత భిక్ఖు ఛసు ఫస్సాయతనేసు సంవుతకారీ ‘ఉపధి దుక్ఖస్స మూల’న్తి – ఇతి విదిత్వా నిరుపధి ఉపధిసఙ్ఖయే విముత్తో ఉపధిస్మిం వా కాయం ఉపసంహరిస్సతి చిత్తం వా ఉప్పాదేస్సతీతి – నేతం ఠానం విజ్జతీ’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనో సునక్ఖత్తో లిచ్ఛవిపుత్తో భగవతో భాసితం అభినన్దీతి.
సునక్ఖత్తసుత్తం నిట్ఠితం పఞ్చమం.
౬. ఆనేఞ్జసప్పాయసుత్తం
౬౬. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా కురూసు విహరతి కమ్మాసధమ్మం నామ కురూనం నిగమో. తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘భిక్ఖవో’’తి. ‘‘భదన్తే’’తి తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ – ‘‘అనిచ్చా, భిక్ఖవే, కామా తుచ్ఛా ముసా మోసధమ్మా. మాయాకతమే తం, భిక్ఖవే, బాలలాపనం. యే చ దిట్ఠధమ్మికా కామా, యే చ సమ్పరాయికా కామా; యా చ దిట్ఠధమ్మికా కామసఞ్ఞా, యా చ సమ్పరాయికా కామసఞ్ఞా – ఉభయమేతం మారధేయ్యం, మారస్సేస మారస్సేవ (క॰) విసయో, మారస్సేస నివాపో, మారస్సేస గోచరో. ఏత్థేతే పాపకా అకుసలా మానసా అభిజ్ఝాపి బ్యాపాదాపి సారమ్భాపి సంవత్తన్తి. తేవ అరియసావకస్స ఇధమనుసిక్ఖతో అన్తరాయాయ సమ్భవన్తి. తత్ర, భిక్ఖవే, అరియసావకో ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘యే చ దిట్ఠధమ్మికా కామా, యే చ సమ్పరాయికా కామా; యా చ దిట్ఠధమ్మికా కామసఞ్ఞా, యా చ సమ్పరాయికా కామసఞ్ఞా – ఉభయమేతం మారధేయ్యం, మారస్సేస విసయో, మారస్సేస నివాపో, మారస్సేస గోచరో. ఏత్థేతే పాపకా అకుసలా మానసా అభిజ్ఝాపి బ్యాపాదాపి సారమ్భాపి సంవత్తన్తి, తేవ అరియసావకస్స ఇధమనుసిక్ఖతో అన్తరాయాయ సమ్భవన్తి. యంనూనాహం విపులేన మహగ్గతేన చేతసా విహరేయ్యం అభిభుయ్య లోకం అధిట్ఠాయ మనసా. విపులేన హి మే మహగ్గతేన చేతసా విహరతో అభిభుయ్య లోకం అధిట్ఠాయ మనసా యే పాపకా అకుసలా మానసా అభిజ్ఝాపి బ్యాపాదాపి సారమ్భాపి తే న భవిస్సన్తి. తేసం పహానా అపరిత్తఞ్చ మే చిత్తం భవిస్సతి అప్పమాణం సుభావిత’న్తి. తస్స ఏవంపటిపన్నస్స తబ్బహులవిహారినో ఆయతనే చిత్తం పసీదతి. సమ్పసాదే సతి ఏతరహి వా ఆనేఞ్జం సమాపజ్జతి పఞ్ఞాయ వా అధిముచ్చతి కాయస్స భేదా పరం మరణా. ఠానమేతం విజ్జతి యం తంసంవత్తనికం విఞ్ఞాణం అస్స ఆనేఞ్జూపగం. అయం, భిక్ఖవే, పఠమా ఆనేఞ్జసప్పాయా పటిపదా అక్ఖాయతి’’.
౬౭. ‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, అరియసావకో ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘యే చ దిట్ఠధమ్మికా కామా, యే చ సమ్పరాయికా కామా; యా చ దిట్ఠధమ్మికా కామసఞ్ఞా , యా చ సమ్పరాయికా కామసఞ్ఞా; యం కిఞ్చి రూపం (సబ్బం రూపం) ( ) నత్థి సీ॰ పీ॰ పోత్థకేసు చత్తారి చ మహాభూతాని, చతున్నఞ్చ మహాభూతానం ఉపాదాయరూప’న్తి. తస్స ఏవంపటిపన్నస్స తబ్బహులవిహారినో ఆయతనే చిత్తం పసీదతి. సమ్పసాదే సతి ఏతరహి వా ఆనేఞ్జం సమాపజ్జతి పఞ్ఞాయ వా అధిముచ్చతి కాయస్స భేదా పరం మరణా. ఠానమేతం విజ్జతి యం తంసంవత్తనికం విఞ్ఞాణం అస్స ఆనేఞ్జూపగం. అయం, భిక్ఖవే, దుతియా ఆనేఞ్జసప్పాయా పటిపదా అక్ఖాయతి.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, అరియసావకో ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘యే చ దిట్ఠధమ్మికా కామా, యే చ సమ్పరాయికా కామా; యా చ దిట్ఠధమ్మికా కామసఞ్ఞా, యా చ సమ్పరాయికా కామసఞ్ఞా; యే చ దిట్ఠధమ్మికా రూపా, యే చ సమ్పరాయికా రూపా; యా చ దిట్ఠధమ్మికా రూపసఞ్ఞా, యా చ సమ్పరాయికా రూపసఞ్ఞా – ఉభయమేతం అనిచ్చం. యదనిచ్చం తం నాలం అభినన్దితుం, నాలం అభివదితుం, నాలం అజ్ఝోసితు’న్తి. తస్స ఏవంపటిపన్నస్స తబ్బహులవిహారినో ఆయతనే చిత్తం పసీదతి. సమ్పసాదే సతి ఏతరహి వా ఆనేఞ్జం సమాపజ్జతి పఞ్ఞాయ వా అధిముచ్చతి కాయస్స భేదా పరం మరణా. ఠానమేతం విజ్జతి యం తంసంవత్తనికం విఞ్ఞాణం అస్స ఆనేఞ్జూపగం. అయం, భిక్ఖవే, తతియా ఆనేఞ్జసప్పాయా పటిపదా అక్ఖాయతి.
౬౮. ‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, అరియసావకో ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘యే చ దిట్ఠధమ్మికా కామా, యే చ సమ్పరాయికా కామా; యా చ దిట్ఠధమ్మికా కామసఞ్ఞా, యా చ సమ్పరాయికా కామసఞ్ఞా; యే చ దిట్ఠధమ్మికా రూపా, యే చ సమ్పరాయికా రూపా; యా చ దిట్ఠధమ్మికా రూపసఞ్ఞా, యా చ సమ్పరాయికా రూపసఞ్ఞా; యా చ ఆనేఞ్జసఞ్ఞా – సబ్బా సఞ్ఞా. యత్థేతా అపరిసేసా నిరుజ్ఝన్తి ఏతం సన్తం ఏతం పణీతం – యదిదం ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతన’న్తి. తస్స ఏవంపటిపన్నస్స తబ్బహులవిహారినో ఆయతనే చిత్తం పసీదతి. సమ్పసాదే సతి ఏతరహి వా ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమాపజ్జతి పఞ్ఞాయ వా అధిముచ్చతి కాయస్స భేదా పరం మరణా. ఠానమేతం విజ్జతి యం తంసంవత్తనికం విఞ్ఞాణం అస్స ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనూపగం. అయం, భిక్ఖవే, పఠమా ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసప్పాయా పటిపదా అక్ఖాయతి.
౬౯. ‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, అరియసావకో అరఞ్ఞగతో వా రుక్ఖమూలగతో వా సుఞ్ఞాగారగతో వా ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘సుఞ్ఞమిదం అత్తేన వా అత్తనియేన వా’తి. తస్స ఏవంపటిపన్నస్స తబ్బహులవిహారినో ఆయతనే చిత్తం పసీదతి. సమ్పసాదే సతి ఏతరహి వా ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమాపజ్జతి పఞ్ఞాయ వా అధిముచ్చతి కాయస్స భేదా పరం మరణా. ఠానమేతం విజ్జతి యం తంసంవత్తనికం విఞ్ఞాణం అస్స ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనూపగం. అయం, భిక్ఖవే, దుతియా ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసప్పాయా పటిపదా అక్ఖాయతి.
౭౦. ‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, అరియసావకో ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘నాహం క్వచని క్వచిని (స్యా॰ కం॰ సీ॰ అట్ఠ॰) కస్సచి కిఞ్చనతస్మిం కిఞ్చనతస్మి (?), న చ మమ క్వచని కిస్మిఞ్చి కిఞ్చనం నత్థీ’తి. తస్స ఏవంపటిపన్నస్స తబ్బహులవిహారినో ఆయతనే చిత్తం పసీదతి. సమ్పసాదే సతి ఏతరహి వా ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమాపజ్జతి పఞ్ఞాయ వా అధిముచ్చతి కాయస్స భేదా పరం మరణా. ఠానమేతం విజ్జతి యం తంసంవత్తనికం విఞ్ఞాణం అస్స ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనూపగం. అయం, భిక్ఖవే, తతియా ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసప్పాయా పటిపదా అక్ఖాయతి.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, అరియసావకో ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘యే చ దిట్ఠధమ్మికా కామా, యే చ సమ్పరాయికా కామా; యా చ దిట్ఠధమ్మికా కామసఞ్ఞా, యా చ సమ్పరాయికా కామసఞ్ఞా; యే చ దిట్ఠధమ్మికా రూపా, యే చ సమ్పరాయికా రూపా; యా చ దిట్ఠధమ్మికా రూపసఞ్ఞా, యా చ సమ్పరాయికా రూపసఞ్ఞా ; యా చ ఆనేఞ్జసఞ్ఞా, యా చ ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసఞ్ఞా – సబ్బా సఞ్ఞా. యత్థేతా అపరిసేసా నిరుజ్ఝన్తి ఏతం సన్తం ఏతం పణీతం – యదిదం నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతన’న్తి. తస్స ఏవంపటిపన్నస్స తబ్బహులవిహారినో ఆయతనే చిత్తం పసీదతి. సమ్పసాదే సతి ఏతరహి వా నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం సమాపజ్జతి పఞ్ఞాయ వా అధిముచ్చతి కాయస్స భేదా పరం మరణా. ఠానమేతం విజ్జతి యం తంసంవత్తనికం విఞ్ఞాణం అస్స నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనూపగం. అయం, భిక్ఖవే, నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసప్పాయా పటిపదా అక్ఖాయతీ’’తి.
౭౧. ఏవం వుత్తే, ఆయస్మా ఆనన్దో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇధ, భన్తే, భిక్ఖు ఏవం పటిపన్నో హోతి – ‘నో చస్స, నో చ మే సియా; న భవిస్సతి, న మే భవిస్సతి; యదత్థి యం, భూతం – తం పజహామీ’తి. ఏవం ఉపేక్ఖం పటిలభతి. పరినిబ్బాయేయ్య ను ఖో సో, భన్తే, భిక్ఖు న వా పరినిబ్బాయేయ్యా’’తి? ‘‘అపేత్థేకచ్చో, ఆనన్ద, భిక్ఖు పరినిబ్బాయేయ్య, అపేత్థేకచ్చో భిక్ఖు న పరినిబ్బాయేయ్యా’’తి. ‘‘కో ను ఖో, భన్తే, హేతు కో పచ్చయో యేనపేత్థేకచ్చో భిక్ఖు పరినిబ్బాయేయ్య, అపేత్థేకచ్చో భిక్ఖు న పరినిబ్బాయేయ్యా’’తి? ‘‘ఇధానన్ద, భిక్ఖు ఏవం పటిపన్నో హోతి – ‘నో చస్స, నో చ మే సియా; న భవిస్సతి, న మే భవిస్సతి; యదత్థి, యం భూతం – తం పజహామీ’తి. ఏవం ఉపేక్ఖం పటిలభతి. సో తం ఉపేక్ఖం అభినన్దతి, అభివదతి, అజ్ఝోసాయ తిట్ఠతి. తస్స తం ఉపేక్ఖం అభినన్దతో అభివదతో అజ్ఝోసాయ తిట్ఠతో తన్నిస్సితం హోతి విఞ్ఞాణం తదుపాదానం. సఉపాదానో, ఆనన్ద, భిక్ఖు న పరినిబ్బాయతీ’’తి. ‘‘కహం పన సో, భన్తే, భిక్ఖు ఉపాదియమానో ఉపాదియతీ’’తి? ‘‘నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం, ఆనన్దా’’తి. ‘‘ఉపాదానసేట్ఠం కిర సో, భన్తే, భిక్ఖు ఉపాదియమానో ఉపాదియతీ’’తి? ‘‘ఉపాదానసేట్ఠఞ్హి సో, ఆనన్ద, భిక్ఖు ఉపాదియమానో ఉపాదియతి. ఉపాదానసేట్ఠఞ్హేతం, ఆనన్ద, యదిదం – నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం’’.
౭౨. ‘‘ఇధానన్ద, భిక్ఖు ఏవం పటిపన్నో హోతి – ‘నో చస్స, నో చ మే సియా; న భవిస్సతి, న మే భవిస్సతి; యదత్థి, యం భూతం – తం పజహామీ’తి. ఏవం ఉపేక్ఖం పటిలభతి. సో తం ఉపేక్ఖం నాభినన్దతి, నాభివదతి, న అజ్ఝోసాయ తిట్ఠతి. తస్స తం ఉపేక్ఖం అనభినన్దతో అనభివదతో అనజ్ఝోసాయ తిట్ఠతో న తన్నిస్సితం హోతి విఞ్ఞాణం న తదుపాదానం. అనుపాదానో, ఆనన్ద, భిక్ఖు పరినిబ్బాయతీ’’తి.
౭౩. ‘‘అచ్ఛరియం, భన్తే, అబ్భుతం, భన్తే! నిస్సాయ నిస్సాయ కిర నో, భన్తే, భగవతా ఓఘస్స నిత్థరణా అక్ఖాతా. కతమో పన, భన్తే, అరియో విమోక్ఖో’’తి? ‘‘ఇధానన్ద, భిక్ఖు అరియసావకో ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘యే చ దిట్ఠధమ్మికా కామా, యే చ సమ్పరాయికా కామా; యా చ దిట్ఠధమ్మికా కామసఞ్ఞా, యా చ సమ్పరాయికా కామసఞ్ఞా; యే చ దిట్ఠధమ్మికా రూపా, యే చ సమ్పరాయికా రూపా; యా చ దిట్ఠధమ్మికా రూపసఞ్ఞా, యా చ సమ్పరాయికా రూపసఞ్ఞా; యా చ ఆనేఞ్జసఞ్ఞా, యా చ ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసఞ్ఞా , యా చ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞా – ఏస సక్కాయో యావతా సక్కాయో. ఏతం అమతం యదిదం అనుపాదా చిత్తస్స విమోక్ఖో. ఇతి, ఖో, ఆనన్ద, దేసితా మయా ఆనేఞ్జసప్పాయా పటిపదా, దేసితా ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసప్పాయా పటిపదా, దేసితా నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసప్పాయా పటిపదా, దేసితా నిస్సాయ నిస్సాయ ఓఘస్స నిత్థరణా, దేసితో అరియో విమోక్ఖో. యం ఖో, ఆనన్ద, సత్థారా కరణీయం సావకానం హితేసినా అనుకమ్పకేన అనుకమ్పం ఉపాదాయ, కతం వో తం మయా. ఏతాని, ఆనన్ద, రుక్ఖమూలాని, ఏతాని సుఞ్ఞాగారాని. ఝాయథానన్ద, మా పమాదత్థ, మా పచ్ఛా విప్పటిసారినో అహువత్థ. అయం వో అమ్హాకం అనుసాసనీ’’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనో ఆయస్మా ఆనన్దో భగవతో భాసితం అభినన్దీతి.
ఆనేఞ్జసప్పాయసుత్తం నిట్ఠితం ఛట్ఠం.
౭. గణకమోగ్గల్లానసుత్తం
౭౪. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సావత్థియం విహరతి పుబ్బారామే మిగారమాతుపాసాదే. అథ ఖో గణకమోగ్గల్లానో గణకమోగ్గలానో (క॰) బ్రాహ్మణో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవతా సద్ధిం సమ్మోది. సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో గణకమోగ్గల్లానో బ్రాహ్మణో భగవన్తం ఏతదవోచ –
‘‘సేయ్యథాపి, భో గోతమ, ఇమస్స మిగారమాతుపాసాదస్స దిస్సతి అనుపుబ్బసిక్ఖా అనుపుబ్బకిరియా అనుపుబ్బపటిపదా యదిదం – యావ పచ్ఛిమసోపానకళేవరాः ఇమేసమ్పి హి, భో గోతమ, బ్రాహ్మణానం దిస్సతి అనుపుబ్బసిక్ఖా అనుపుబ్బకిరియా అనుపుబ్బపటిపదా యదిదం – అజ్ఝేనేः ఇమేసమ్పి హి, భో గోతమ, ఇస్సాసానం దిస్సతి అనుపుబ్బసిక్ఖా అనుపుబ్బకిరియా అనుపుబ్బపటిపదా యదిదం – ఇస్సత్థే ఇస్సత్తే (క॰). అమ్హాకమ్పి హి, భో గోతమ, గణకానం గణనాజీవానం దిస్సతి అనుపుబ్బసిక్ఖా అనుపుబ్బకిరియా అనుపుబ్బపటిపదా యదిదం – సఙ్ఖానే. మయఞ్హి, భో గోతమ, అన్తేవాసిం లభిత్వా పఠమం ఏవం గణాపేమ – ‘ఏకం ఏకకం, ద్వే దుకా, తీణి తికా, చత్తారి చతుక్కా, పఞ్చ పఞ్చకా, ఛ ఛక్కా, సత్త సత్తకా, అట్ఠ అట్ఠకా, నవ నవకా, దస దసకా’తి; సతమ్పి మయం, భో గోతమ, గణాపేమ, భియ్యోపి గణాపేమ. సక్కా ను ఖో, భో గోతమ, ఇమస్మిమ్పి ధమ్మవినయే ఏవమేవ అనుపుబ్బసిక్ఖా అనుపుబ్బకిరియా అనుపుబ్బపటిపదా పఞ్ఞపేతు’’న్తి?
౭౫. ‘‘సక్కా , బ్రాహ్మణ, ఇమస్మిమ్పి ధమ్మవినయే అనుపుబ్బసిక్ఖా అనుపుబ్బకిరియా అనుపుబ్బపటిపదా పఞ్ఞపేతుం. సేయ్యథాపి, బ్రాహ్మణ, దక్ఖో అస్సదమ్మకో భద్దం అస్సాజానీయం లభిత్వా పఠమేనేవ ముఖాధానే కారణం కారేతి, అథ ఉత్తరిం కారణం కారేతి; ఏవమేవ ఖో, బ్రాహ్మణ, తథాగతో పురిసదమ్మం లభిత్వా పఠమం ఏవం వినేతి – ‘ఏహి త్వం, భిక్ఖు, సీలవా హోహి, పాతిమోక్ఖసంవరసంవుతో విహరాహి ఆచారగోచరసమ్పన్నో అణుమత్తేసు వజ్జేసు భయదస్సావీ, సమాదాయ సిక్ఖస్సు సిక్ఖాపదేసూ’’’తి.
‘‘యతో ఖో, బ్రాహ్మణ, భిక్ఖు సీలవా హోతి, పాతిమోక్ఖసంవరసంవుతో విహరతి ఆచారగోచరసమ్పన్నో అణుమత్తేసు వజ్జేసు భయదస్సావీ, సమాదాయ సిక్ఖతి సిక్ఖాపదేసు, తమేనం తథాగతో ఉత్తరిం వినేతి – ‘ఏహి త్వం, భిక్ఖు, ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారో హోహి, చక్ఖునా రూపం దిస్వా మా నిమిత్తగ్గాహీ హోహి మానుబ్యఞ్జనగ్గాహీ. యత్వాధికరణమేనం చక్ఖున్ద్రియం అసంవుతం విహరన్తం అభిజ్ఝాదోమనస్సా పాపకా అకుసలా ధమ్మా అన్వాస్సవేయ్యుం తస్స సంవరాయ పటిపజ్జాహి; రక్ఖాహి చక్ఖున్ద్రియం, చక్ఖున్ద్రియే సంవరం ఆపజ్జాహి. సోతేన సద్దం సుత్వా…పే॰… ఘానేన గన్ధం ఘాయిత్వా…పే॰… జివ్హాయ రసం సాయిత్వా…పే॰… కాయేన ఫోట్ఠబ్బం ఫుసిత్వా…పే॰… మనసా ధమ్మం విఞ్ఞాయ మా నిమిత్తగ్గాహీ హోహి మానుబ్యఞ్జనగ్గాహీ. యత్వాధికరణమేనం మనిన్ద్రియం అసంవుతం విహరన్తం అభిజ్ఝాదోమనస్సా పాపకా అకుసలా ధమ్మా అన్వాస్సవేయ్యుం తస్స సంవరాయ పటిపజ్జాహి; రక్ఖాహి మనిన్ద్రియం, మనిన్ద్రియే సంవరం ఆపజ్జాహీ’’’తి.
‘‘యతో ఖో, బ్రాహ్మణ, భిక్ఖు ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారో హోతి, తమేనం తథాగతో ఉత్తరిం వినేతి – ‘ఏహి త్వం, భిక్ఖు, భోజనే మత్తఞ్ఞూ హోహి. పటిసఙ్ఖా యోనిసో ఆహారం ఆహారేయ్యాసి – నేవ దవాయ న మదాయ న మణ్డనాయ న విభూసనాయ, యావదేవ ఇమస్స కాయస్స ఠితియా యాపనాయ విహింసూపరతియా బ్రహ్మచరియానుగ్గహాయ – ఇతి పురాణఞ్చ వేదనం పటిహఙ్ఖామి, నవఞ్చ వేదనం న ఉప్పాదేస్సామి, యాత్రా చ మే భవిస్సతి అనవజ్జతా చ ఫాసువిహారో చా’’’తి.
‘‘యతో ఖో, బ్రాహ్మణ , భిక్ఖు భోజనే మత్తఞ్ఞూ హోతి, తమేనం తథాగతో ఉత్తరిం వినేతి – ‘ఏహి త్వం, భిక్ఖు, జాగరియం అనుయుత్తో విహరాహి, దివసం చఙ్కమేన నిసజ్జాయ ఆవరణీయేహి ధమ్మేహి చిత్తం పరిసోధేహి, రత్తియా పఠమం యామం చఙ్కమేన నిసజ్జాయ ఆవరణీయేహి ధమ్మేహి చిత్తం పరిసోధేహి, రత్తియా మజ్ఝిమం యామం దక్ఖిణేన పస్సేన సీహసేయ్యం కప్పేయ్యాసి పాదే పాదం అచ్చాధాయ సతో సమ్పజానో ఉట్ఠానసఞ్ఞం మనసికరిత్వా, రత్తియా పచ్ఛిమం యామం పచ్చుట్ఠాయ చఙ్కమేన నిసజ్జాయ ఆవరణీయేహి ధమ్మేహి చిత్తం పరిసోధేహీ’’’తి.
‘‘యతో ఖో, బ్రాహ్మణ, భిక్ఖు జాగరియం అనుయుత్తో హోతి, తమేనం తథాగతో ఉత్తరిం వినేతి – ‘ఏహి త్వం, భిక్ఖు, సతిసమ్పజఞ్ఞేన సమన్నాగతో హోహి, అభిక్కన్తే పటిక్కన్తే సమ్పజానకారీ , ఆలోకితే విలోకితే సమ్పజానకారీ, సమిఞ్జితే పసారితే సమ్పజానకారీ, సఙ్ఘాటిపత్తచీవరధారణే సమ్పజానకారీ, అసితే పీతే ఖాయితే సాయితే సమ్పజానకారీ , ఉచ్చారపస్సావకమ్మే సమ్పజానకారీ, గతే ఠితే నిసిన్నే సుత్తే జాగరితే భాసితే తుణ్హీభావే సమ్పజానకారీ’’’తి.
‘‘యతో ఖో, బ్రాహ్మణ, భిక్ఖు సతిసమ్పజఞ్ఞేన సమన్నాగతో హోతి, తమేనం తథాగతో ఉత్తరిం వినేతి – ‘ఏహి త్వం, భిక్ఖు, వివిత్తం సేనాసనం భజాహి అరఞ్ఞం రుక్ఖమూలం పబ్బతం కన్దరం గిరిగుహం సుసానం వనపత్థం అబ్భోకాసం పలాలపుఞ్జ’న్తి. సో వివిత్తం సేనాసనం భజతి అరఞ్ఞం రుక్ఖమూలం పబ్బతం కన్దరం గిరిగుహం సుసానం వనప్పత్థం అబ్భోకాసం పలాలపుఞ్జం. సో పచ్ఛాభత్తం పిణ్డపాతపటిక్కన్తో నిసీదతి పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా, ఉజుం కాయం పణిధాయ, పరిముఖం సతిం ఉపట్ఠపేత్వా. సో అభిజ్ఝం లోకే పహాయ విగతాభిజ్ఝేన చేతసా విహరతి, అభిజ్ఝాయ చిత్తం పరిసోధేతి; బ్యాపాదపదోసం పహాయ అబ్యాపన్నచిత్తో విహరతి సబ్బపాణభూతహితానుకమ్పీ, బ్యాపాదపదోసా చిత్తం పరిసోధేతి; థినమిద్ధం థీనమిద్ధం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) పహాయ విగతథినమిద్ధో విహరతి ఆలోకసఞ్ఞీ సతో సమ్పజానో, థినమిద్ధా చిత్తం పరిసోధేతి; ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం పహాయ అనుద్ధతో విహరతి అజ్ఝత్తం వూపసన్తచిత్తో, ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చా చిత్తం పరిసోధేతి; విచికిచ్ఛం పహాయ తిణ్ణవిచికిచ్ఛో విహరతి అకథంకథీ కుసలేసు ధమ్మేసు, విచికిచ్ఛాయ చిత్తం పరిసోధేతి.
౭౬. ‘‘సో ఇమే పఞ్చ నీవరణే పహాయ చేతసో ఉపక్కిలేసే పఞ్ఞాయ దుబ్బలీకరణే వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. వితక్కవిచారానం వూపసమా అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనం…పే॰… దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. పీతియా చ విరాగా… తతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. సుఖస్స చ పహానా… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి.
‘‘యే ఖో తే, బ్రాహ్మణ, భిక్ఖూ సేక్ఖా సేఖా (సబ్బత్థ) అపత్తమానసా అనుత్తరం యోగక్ఖేమం పత్థయమానా విహరన్తి తేసు మే అయం ఏవరూపీ అనుసాసనీ హోతి. యే పన తే భిక్ఖూ అరహన్తో ఖీణాసవా వుసితవన్తో కతకరణీయా ఓహితభారా అనుప్పత్తసదత్థా పరిక్ఖీణభవసంయోజనా సమ్మదఞ్ఞా విముత్తా తేసం ఇమే ధమ్మా దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారాయ చేవ సంవత్తన్తి, సతిసమ్పజఞ్ఞాయ చా’’తి.
ఏవం వుత్తే, గణకమోగ్గల్లానో బ్రాహ్మణో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కిం ను ఖో భోతో గోతమస్స సావకా భోతా గోతమేన ఏవం ఓవదీయమానా ఏవం అనుసాసీయమానా సబ్బే అచ్చన్తం నిట్ఠం నిబ్బానం ఆరాధేన్తి ఉదాహు ఏకచ్చే నారాధేన్తీ’’తి? ‘‘అప్పేకచ్చే ఖో, బ్రాహ్మణ, మమ సావకా మయా ఏవం ఓవదీయమానా ఏవం అనుసాసీయమానా అచ్చన్తం నిట్ఠం నిబ్బానం ఆరాధేన్తి, ఏకచ్చే నారాధేన్తీ’’తి.
‘‘కో ను ఖో, భో గోతమ, హేతు కో పచ్చయో యం తిట్ఠతేవ నిబ్బానం, తిట్ఠతి నిబ్బానగామీ మగ్గో, తిట్ఠతి భవం గోతమో సమాదపేతా; అథ చ పన భోతో గోతమస్స సావకా భోతా గోతమేన ఏవం ఓవదీయమానా ఏవం అనుసాసీయమానా అప్పేకచ్చే అచ్చన్తం నిట్ఠం నిబ్బానం ఆరాధేన్తి, ఏకచ్చే నారాధేన్తీ’’తి?
౭౭. ‘‘తేన హి, బ్రాహ్మణ, తంయేవేత్థ పటిపుచ్ఛిస్సామి. యథా తే ఖమేయ్య తథా నం బ్యాకరేయ్యాసి. తం కిం మఞ్ఞసి , బ్రాహ్మణ, కుసలో త్వం రాజగహగామిస్స మగ్గస్సా’’తి? ‘‘ఏవం, భో, కుసలో అహం రాజగహగామిస్స మగ్గస్సా’’తి. ‘‘తం కిం మఞ్ఞసి, బ్రాహ్మణ, ఇధ పురిసో ఆగచ్ఛేయ్య రాజగహం గన్తుకామో. సో తం ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవం వదేయ్య – ‘ఇచ్ఛామహం, భన్తే, రాజగహం గన్తుం; తస్స మే రాజగహస్స మగ్గం ఉపదిసా’తి. తమేనం త్వం ఏవం వదేయ్యాసి – ‘ఏహమ్భో ఏవం భో (సీ॰ పీ॰) పురిస, అయం మగ్గో రాజగహం గచ్ఛతి. తేన ముహుత్తం గచ్ఛ, తేన ముహుత్తం గన్త్వా దక్ఖిస్ససి అముకం నామ గామం, తేన ముహుత్తం గచ్ఛ, తేన ముహుత్తం గన్త్వా దక్ఖిస్ససి అముకం నామ నిగమం; తేన ముహుత్తం గచ్ఛ, తేన ముహుత్తం గన్త్వా దక్ఖిస్ససి రాజగహస్స ఆరామరామణేయ్యకం వనరామణేయ్యకం భూమిరామణేయ్యకం పోక్ఖరణీరామణేయ్యక’న్తి. సో తయా ఏవం ఓవదీయమానో ఏవం అనుసాసీయమానో ఉమ్మగ్గం గహేత్వా పచ్ఛాముఖో గచ్ఛేయ్య. అథ దుతియో పురిసో ఆగచ్ఛేయ్య రాజగహం గన్తుకామో. సో తం ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవం వదేయ్య – ‘ఇచ్ఛామహం, భన్తే, రాజగహం గన్తుం; తస్స మే రాజగహస్స మగ్గం ఉపదిసా’తి. తమేనం త్వం ఏవం వదేయ్యాసి – ‘ఏహమ్భో పురిస, అయం మగ్గో రాజగహం గచ్ఛతి. తేన ముహుత్తం గచ్ఛ, తేన ముహుత్తం గన్త్వా దక్ఖిస్ససి అముకం నామ గామం; తేన ముహుత్తం గచ్ఛ, తేన ముహుత్తం గన్త్వా దక్ఖిస్ససి అముకం నామ నిగమం; తేన ముహుత్తం గచ్ఛ, తేన ముహుత్తం గన్త్వా దక్ఖిస్ససి రాజగహస్స ఆరామరామణేయ్యకం వనరామణేయ్యకం భూమిరామణేయ్యకం పోక్ఖరణీరామణేయ్యక’న్తి. సో తయా ఏవం ఓవదీయమానో ఏవం అనుసాసీయమానో సోత్థినా రాజగహం గచ్ఛేయ్య. కో ను ఖో, బ్రాహ్మణ, హేతు కో పచ్చయో యం తిట్ఠతేవ రాజగహం , తిట్ఠతి రాజగహగామీ మగ్గో, తిట్ఠసి త్వం సమాదపేతా; అథ చ పన తయా ఏవం ఓవదీయమానో ఏవం అనుసాసీయమానో ఏకో పురిసో ఉమ్మగ్గం గహేత్వా పచ్ఛాముఖో గచ్ఛేయ్య, ఏకో సోత్థినా రాజగహం గచ్ఛేయ్యా’’తి? ‘‘ఏత్థ క్యాహం, భో గోతమ, కరోమి? మగ్గక్ఖాయీహం, భో గోతమా’’తి.
‘‘ఏవమేవ ఖో, బ్రాహ్మణ, తిట్ఠతేవ నిబ్బానం, తిట్ఠతి నిబ్బానగామీ మగ్గో, తిట్ఠామహం సమాదపేతా; అథ చ పన మమ సావకా మయా ఏవం ఓవదీయమానా ఏవం అనుసాసీయమానా అప్పేకచ్చే అచ్చన్తం నిట్ఠం నిబ్బానం ఆరాధేన్తి, ఏకచ్చే నారాధేన్తి. ఏత్థ క్యాహం, బ్రాహ్మణ, కరోమి? మగ్గక్ఖాయీహం, బ్రాహ్మణ, తథాగతో’’తి.
౭౮. ఏవం వుత్తే, గణకమోగ్గల్లానో బ్రాహ్మణో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘యేమే, భో గోతమ, పుగ్గలా అస్సద్ధా జీవికత్థా న సద్ధా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితా సఠా మాయావినో కేతబినో కేటుభినో (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) ఉద్ధతా ఉన్నళా చపలా ముఖరా వికిణ్ణవాచా ఇన్ద్రియేసు అగుత్తద్వారా భోజనే అమత్తఞ్ఞునో జాగరియం అననుయుత్తా సామఞ్ఞే అనపేక్ఖవన్తో సిక్ఖాయ న తిబ్బగారవా బాహులికా బాహుల్లికా (స్యా॰ కం॰) సాథలికా ఓక్కమనే పుబ్బఙ్గమా పవివేకే నిక్ఖిత్తధురా కుసీతా హీనవీరియా ముట్ఠస్సతినో అసమ్పజానా అసమాహితా విబ్భన్తచిత్తా దుప్పఞ్ఞా ఏళమూగా, న తేహి భవం గోతమో సద్ధిం సంవసతి’’.
‘‘యే పన తే కులపుత్తా సద్ధా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితా అసఠా అమాయావినో అకేతబినో అనుద్ధతా అనున్నళా అచపలా అముఖరా అవికిణ్ణవాచా ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారా భోజనే మత్తఞ్ఞునో జాగరియం అనుయుత్తా సామఞ్ఞే అపేక్ఖవన్తో సిక్ఖాయ తిబ్బగారవా నబాహులికా నసాథలికా ఓక్కమనే నిక్ఖిత్తధురా పవివేకే పుబ్బఙ్గమా ఆరద్ధవీరియా పహితత్తా ఉపట్ఠితస్సతినో సమ్పజానా సమాహితా ఏకగ్గచిత్తా పఞ్ఞవన్తో అనేళమూగా, తేహి భవం గోతమో సద్ధిం సంవసతి.
‘‘సేయ్యథాపి , భో గోతమ, యే కేచి మూలగన్ధా, కాలానుసారి తేసం అగ్గమక్ఖాయతి; యే కేచి సారగన్ధా, లోహితచన్దనం తేసం అగ్గమక్ఖాయతి; యే కేచి పుప్ఫగన్ధా, వస్సికం తేసం అగ్గమక్ఖాయతి; ఏవమేవ భోతో గోతమస్స ఓవాదో పరమజ్జధమ్మేసు.
‘‘అభిక్కన్తం , భో గోతమ, అభిక్కన్తం, భో గోతమ! సేయ్యథాపి, భో గోతమ, నిక్కుజ్జితం వా ఉక్కుజ్జేయ్య, పటిచ్ఛన్నం వా వివరేయ్య, మూళ్హస్స వా మగ్గం ఆచిక్ఖేయ్య, అన్ధకారే వా తేలపజ్జోతం ధారేయ్య – ‘చక్ఖుమన్తో రూపాని దక్ఖన్తీ’తి; ఏవమేవం భోతా గోతమేన అనేకపరియాయేన ధమ్మో పకాసితో. ఏసాహం భవన్తం గోతమం సరణం గచ్ఛామి ధమ్మఞ్చ భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ. ఉపాసకం మం భవం గోతమో ధారేతు అజ్జతగ్గే పాణుపేతం సరణం గత’’న్తి.
గణకమోగ్గల్లానసుత్తం నిట్ఠితం సత్తమం.
౮. గోపకమోగ్గల్లానసుత్తం
౭౯. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం ఆయస్మా ఆనన్దో రాజగహే విహరతి వేళువనే కలన్దకనివాపే అచిరపరినిబ్బుతే భగవతి. తేన ఖో పన సమయేన రాజా మాగధో అజాతసత్తు వేదేహిపుత్తో రాజగహం పటిసఙ్ఖారాపేతి రఞ్ఞో పజ్జోతస్స ఆసఙ్కమానో. అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ రాజగహం పిణ్డాయ పావిసి. అథ ఖో ఆయస్మతో ఆనన్దస్స ఏతదహోసి – ‘‘అతిప్పగో ఖో తావ రాజగహే పిణ్డాయ చరితుం. యంనూనాహం యేన గోపకమోగ్గల్లానస్స బ్రాహ్మణస్స కమ్మన్తో, యేన గోపకమోగ్గల్లానో బ్రాహ్మణో తేనుపసఙ్కమేయ్య’’న్తి.
అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో యేన గోపకమోగ్గల్లానస్స బ్రాహ్మణస్స కమ్మన్తో, యేన గోపకమోగ్గల్లానో బ్రాహ్మణో తేనుపసఙ్కమి. అద్దసా ఖో గోపకమోగ్గల్లానో బ్రాహ్మణో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం. దిస్వాన ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఏతదవోచ – ‘‘ఏతు ఖో భవం ఆనన్దో. స్వాగతం భోతో ఆనన్దస్స. చిరస్సం ఖో భవం ఆనన్దో ఇమం పరియాయమకాసి యదిదం ఇధాగమనాయ. నిసీదతు భవం ఆనన్దో, ఇదమాసనం పఞ్ఞత్త’’న్తి. నిసీది ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో పఞ్ఞత్తే ఆసనే. గోపకమోగ్గల్లానోపి ఖో బ్రాహ్మణో అఞ్ఞతరం నీచం ఆసనం గహేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో గోపకమోగ్గల్లానో బ్రాహ్మణో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఏతదవోచ – ‘‘అత్థి ను ఖో, భో ఆనన్ద, ఏకభిక్ఖుపి తేహి ధమ్మేహి సబ్బేనసబ్బం సబ్బథాసబ్బం సమన్నాగతో యేహి ధమ్మేహి సమన్నాగతో సో భవం గోతమో అహోసి అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తి? ‘‘నత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, ఏకభిక్ఖుపి తేహి ధమ్మేహి సబ్బేనసబ్బం సబ్బథాసబ్బం సమన్నాగతో యేహి ధమ్మేహి సమన్నాగతో సో భగవా అహోసి అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో. సో హి, బ్రాహ్మణ, భగవా అనుప్పన్నస్స మగ్గస్స ఉప్పాదేతా, అసఞ్జాతస్స మగ్గస్స సఞ్జనేతా, అనక్ఖాతస్స మగ్గస్స అక్ఖాతా, మగ్గఞ్ఞూ, మగ్గవిదూ, మగ్గకోవిదో; మగ్గానుగా చ పన ఏతరహి సావకా విహరన్తి పచ్ఛా సమన్నాగతా’’తి. అయఞ్చ హిదం ఆయస్మతో ఆనన్దస్స గోపకమోగ్గల్లానేన బ్రాహ్మణేన సద్ధిం అన్తరాకథా విప్పకతా అహోసి.
అథ ఖో వస్సకారో బ్రాహ్మణో మగధమహామత్తో రాజగహే కమ్మన్తే అనుసఞ్ఞాయమానో యేన గోపకమోగ్గల్లానస్స బ్రాహ్మణస్స కమ్మన్తో, యేనాయస్మా ఆనన్దో తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మతా ఆనన్దేన సద్ధిం సమ్మోది. సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో వస్సకారో బ్రాహ్మణో మగధమహామత్తో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఏతదవోచ – ‘‘కాయనుత్థ, భో ఆనన్ద, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా, కా చ పన వో అన్తరాకథా విప్పకతా’’తి? ‘‘ఇధ మం, బ్రాహ్మణ, గోపకమోగ్గల్లానో బ్రాహ్మణో ఏవమాహ – ‘అత్థి ను ఖో, భో ఆనన్ద, ఏకభిక్ఖుపి తేహి ధమ్మేహి సబ్బేనసబ్బం సబ్బథాసబ్బం సమన్నాగతో యేహి ధమ్మేహి సమన్నాగతో సో భవం గోతమో అహోసి అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో’తి. ఏవం వుత్తే అహం, బ్రాహ్మణ, గోపకమోగ్గల్లానం బ్రాహ్మణం ఏతదవోచం – ‘నత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, ఏకభిక్ఖుపి తేహి ధమ్మేహి సబ్బేనసబ్బం సబ్బథాసబ్బం సమన్నాగతో యేహి ధమ్మేహి సమన్నాగతో సో భగవా అహోసి అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో. సో హి, బ్రాహ్మణ, భగవా అనుప్పన్నస్స మగ్గస్స ఉప్పాదేతా, అసఞ్జాతస్స మగ్గస్స సఞ్జనేతా, అనక్ఖాతస్స మగ్గస్స అక్ఖాతా, మగ్గఞ్ఞూ, మగ్గవిదూ, మగ్గకోవిదో; మగ్గానుగా చ పన ఏతరహి సావకా విహరన్తి పచ్ఛా సమన్నాగతా’తి. అయం ఖో నో, బ్రాహ్మణ, గోపకమోగ్గల్లానేన బ్రాహ్మణేన సద్ధిం అన్తరాకథా విప్పకతా. అథ త్వం అనుప్పత్తో’’తి.
౮౦. ‘‘అత్థి ను ఖో, భో ఆనన్ద, ఏకభిక్ఖుపి తేన భోతా గోతమేన ఠపితో – ‘అయం వో మమచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీ’తి, యం తుమ్హే ఏతరహి పటిపాదేయ్యాథా’’తి పటిధావేయ్యాథాతి (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰)? ‘‘నత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, ఏకభిక్ఖుపి తేన భగవతా జానతా పస్సతా అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన ఠపితో – ‘అయం వో మమచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీ’తి, యం మయం ఏతరహి పటిపాదేయ్యామా’’తి. ‘‘అత్థి పన, భో ఆనన్ద, ఏకభిక్ఖుపి సఙ్ఘేన సమ్మతో, సమ్బహులేహి థేరేహి భిక్ఖూహి ఠపితో – ‘అయం నో భగవతో అచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీ’తి, యం తుమ్హే ఏతరహి పటిపాదేయ్యాథా’’తి? ‘‘నత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, ఏకభిక్ఖుపి సఙ్ఘేన సమ్మతో, సమ్బహులేహి థేరేహి భిక్ఖూహి ఠపితో – ‘అయం నో భగవతో అచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీ’తి, యం మయం ఏతరహి పటిపాదేయ్యామా’’తి. ‘‘ఏవం అప్పటిసరణే చ పన, భో ఆనన్ద, కో హేతు సామగ్గియా’’తి? ‘‘న ఖో మయం, బ్రాహ్మణ, అప్పటిసరణా; సప్పటిసరణా మయం, బ్రాహ్మణ; ధమ్మప్పటిసరణా’’తి.
‘‘‘అత్థి ను ఖో, భో ఆనన్ద, ఏకభిక్ఖుపి తేన భోతా గోతమేన ఠపితో – అయం వో మమచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీతి, యం తుమ్హే ఏతరహి పటిపాదేయ్యాథా’తి – ఇతి పుట్ఠో సమానో ‘నత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, ఏకభిక్ఖుపి తేన భగవతా జానతా పస్సతా అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన ఠపితో – అయం వో మమచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీతి, యం మయం ఏతరహి పటిపాదేయ్యామా’తి వదేసి; ‘అత్థి పన, భో ఆనన్ద, ఏకభిక్ఖుపి సఙ్ఘేన సమ్మతో, సమ్బహులేహి థేరేహి భిక్ఖూహి ఠపితో – అయం నో భగవతో అచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీతి, యం తుమ్హే ఏతరహి పటిపాదేయ్యాథా’తి – ఇతి పుట్ఠో సమానో ‘నత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, ఏకభిక్ఖుపి సఙ్ఘేన సమ్మతో, సమ్బహులేహి థేరేహి భిక్ఖూహి ఠపితో – అయం నో భగవతో అచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీతి, యం మయం ఏతరహి పటిపాదేయ్యామా’తి – వదేసి; ‘ఏవం అప్పటిసరణే చ పన, భో ఆనన్ద, కో హేతు సామగ్గియా’తి ఇతి పుట్ఠో సమానో ‘న ఖో మయం, బ్రాహ్మణ , అప్పటిసరణా; సప్పటిసరణా మయం, బ్రాహ్మణ; ధమ్మప్పటిసరణా’తి వదేసి. ఇమస్స పన, భో ఆనన్ద, భాసితస్స కథం అత్థో దట్ఠబ్బో’’తి?
౮౧. ‘‘అత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, తేన భగవతా జానతా పస్సతా అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన భిక్ఖూనం సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్తం, పాతిమోక్ఖం ఉద్దిట్ఠం. తే మయం తదహుపోసథే యావతికా ఏకం గామఖేత్తం ఉపనిస్సాయ విహరామ తే సబ్బే ఏకజ్ఝం సన్నిపతామ; సన్నిపతిత్వా యస్స తం పవత్తతి తం అజ్ఝేసామ. తస్మిం చే భఞ్ఞమానే హోతి భిక్ఖుస్స ఆపత్తి హోతి వీతిక్కమో తం మయం యథాధమ్మం యథానుసిట్ఠం కారేమాతి.
‘‘న కిర నో భవన్తో కారేన్తి; ధమ్మో నో కారేతి’’. ‘‘అత్థి ను ఖో, భో ఆనన్ద, ఏకభిక్ఖుపి యం తుమ్హే ఏతరహి సక్కరోథ గరుం కరోథ గరుకరోథ (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) మానేథ పూజేథ; సక్కత్వా గరుం కత్వా గరుకత్వా (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) ఉపనిస్సాయ విహరథా’’తి? ‘‘నత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, ఏకభిక్ఖుపి యం మయం ఏతరహి సక్కరోమ గరుం కరోమ మానేమ పూజేమ; సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరామా’’తి.
‘‘‘అత్థి ను ఖో, భో ఆనన్ద, ఏకభిక్ఖుపి తేన భోతా గోతమేన ఠపితో – అయం వో మమచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీతి యం తుమ్హే ఏతరహి పటిపాదేయ్యాథా’తి – ఇతి పుట్ఠో సమానో ‘నత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, ఏకభిక్ఖుపి తేన భగవతా జానతా పస్సతా అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన ఠపితో – అయం వో మమచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీతి యం మయం ఏతరహి పటిపాదేయ్యామా’తి వదేసి; ‘అత్థి పన, భో ఆనన్ద, ఏకభిక్ఖుపి సఙ్ఘేన సమ్మతో, సమ్బహులేహి థేరేహి భిక్ఖూహి ఠపితో – అయం నో భగవతో అచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీతి యం తుమ్హే ఏతరహి పటిపాదేయ్యాథా’తి – ఇతి పుట్ఠో సమానో ‘నత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, ఏకభిక్ఖుపి సఙ్ఘేన సమ్మతో, సమ్బహులేహి థేరేహి భిక్ఖూహి ఠపితో – అయం నో భగవతో అచ్చయేన పటిసరణం భవిస్సతీతి యం మయం ఏతరహి పటిపాదేయ్యామా’తి వదేసి; ‘అత్థి ను ఖో, భో ఆనన్ద, ఏకభిక్ఖుపి యం తుమ్హే ఏతరహి సక్కరోథ గరుం కరోథ మానేథ పూజేథ; సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరథా’తి – ఇతి పుట్ఠో సమానో ‘నత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, ఏకభిక్ఖుపి యం మయం ఏతరహి సక్కరోమ గరుం కరోమ మానేమ పూజేమ; సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరామా’తి వదేసి. ఇమస్స పన, భో ఆనన్ద, భాసితస్స కథం అత్థో దట్ఠబ్బో’’తి?
౮౨. ‘‘అత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, తేన భగవతా జానతా పస్సతా అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన దస పసాదనీయా ధమ్మా అక్ఖాతా. యస్మిం నో ఇమే ధమ్మా సంవిజ్జన్తి తం మయం ఏతరహి సక్కరోమ గరుం కరోమ మానేమ పూజేమ; సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరామ. కతమే దస?
‘‘ఇధ , బ్రాహ్మణ, భిక్ఖు సీలవా హోతి, పాతిమోక్ఖసంవరసంవుతో విహరతి ఆచారగోచరసమ్పన్నో, అణుమత్తేసు వజ్జేసు భయదస్సావీ, సమాదాయ సిక్ఖతి సిక్ఖాపదేసు.
‘‘బహుస్సుతో హోతి సుతధరో సుతసన్నిచయో. యే తే ధమ్మా ఆదికల్యాణా, మజ్ఝేకల్యాణా, పరియోసానకల్యాణా, సాత్థం, సబ్యఞ్జనం సాత్థా సబ్యఞ్జనా (సీ॰ స్యా॰ కం॰), కేవలపరిపుణ్ణం పరిసుద్ధం బ్రహ్మచరియం అభివదన్తి తథారూపాస్స ధమ్మా బహుస్సుతా హోన్తి ధాతా ధతా (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) వచసా పరిచితా మనసానుపేక్ఖితా దిట్ఠియా సుప్పటివిద్ధా.
‘‘సన్తుట్ఠో హోతి ( ) (ఇతరీతరేహి) దీ॰ ని॰ ౩.౩౪౫ చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారేహి.
‘‘చతున్నం ఝానానం ఆభిచేతసికానం దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారానం నికామలాభీ హోతి అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ.
‘‘అనేకవిహితం ఇద్ధివిధం పచ్చనుభోతి – ఏకోపి హుత్వా బహుధా హోతి, బహుధాపి హుత్వా ఏకో హోతి; ఆవిభావం తిరోభావం; తిరోకుట్టం తిరోకుడ్డం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) తిరోపాకారం తిరోపబ్బతం అసజ్జమానో గచ్ఛతి, సేయ్యథాపి ఆకాసే; పథవియాపి ఉమ్ముజ్జనిముజ్జం కరోతి, సేయ్యథాపి ఉదకే; ఉదకేపి అభిజ్జమానే గచ్ఛతి, సేయ్యథాపి పథవియం; ఆకాసేపి పల్లఙ్కేన కమతి, సేయ్యథాపి పక్ఖీ సకుణో; ఇమేపి చన్దిమసూరియే ఏవంమహిద్ధికే ఏవంమహానుభావే పాణినా పరిమసతి పరామసతి (క॰) పరిమజ్జతి, యావ బ్రహ్మలోకాపి కాయేన వసం వత్తేతి.
‘‘దిబ్బాయ సోతధాతుయా విసుద్ధాయ అతిక్కన్తమానుసికాయ ఉభో సద్దే సుణాతి – దిబ్బే చ మానుసే చ, యే దూరే సన్తికే చ.
‘‘పరసత్తానం పరపుగ్గలానం చేతసా చేతో పరిచ్చ పజానాతి. సరాగం వా చిత్తం ‘సరాగం చిత్త’న్తి పజానాతి, వీతరాగం వా చిత్తం ‘వీతరాగం చిత్త’న్తి పజానాతి, సదోసం వా చిత్తం ‘సదోసం చిత్త’న్తి పజానాతి, వీతదోసం వా చిత్తం ‘వీతదోసం చిత్త’న్తి పజానాతి, సమోహం వా చిత్తం ‘సమోహం చిత్త’న్తి పజానాతి, వీతమోహం వా చిత్తం ‘వీతమోహం చిత్త’న్తి పజానాతి, సంఖిత్తం వా చిత్తం ‘సంఖిత్తం చిత్త’న్తి పజానాతి, విక్ఖిత్తం వా చిత్తం ‘విక్ఖిత్తం చిత్త’న్తి పజానాతి , మహగ్గతం వా చిత్తం ‘మహగ్గతం చిత్త’న్తి పజానాతి, అమహగ్గతం వా చిత్తం ‘అమహగ్గతం చిత్త’న్తి పజానాతి, సఉత్తరం వా చిత్తం ‘సఉత్తరం చిత్త’న్తి పజానాతి, అనుత్తరం వా చిత్తం ‘అనుత్తరం చిత్త’న్తి పజానాతి, సమాహితం వా చిత్తం ‘సమాహితం చిత్త’న్తి పజానాతి, అసమాహితం వా చిత్తం ‘అసమాహితం చిత్త’న్తి పజానాతి, విముత్తం వా చిత్తం ‘విముత్తం చిత్త’న్తి పజానాతి, అవిముత్తం వా చిత్తం ‘అవిముత్తం చిత్త’న్తి పజానాతి.
‘‘అనేకవిహితం పుబ్బేనివాసం అనుస్సరతి, సేయ్యథిదం – ఏకమ్పి జాతిం ద్వేపి జాతియో తిస్సోపి జాతియో చతస్సోపి జాతియో పఞ్చపి జాతియో దసపి జాతియో వీసమ్పి జాతియో తింసమ్పి జాతియో చత్తారీసమ్పి జాతియో పఞ్ఞాసమ్పి జాతియో జాతిసతమ్పి జాతిసహస్సమ్పి జాతిసతసహస్సమ్పి అనేకేపి సంవట్టకప్పే అనేకేపి వివట్టకప్పే అనేకేపి సంవట్టవివట్టకప్పే – ‘అముత్రాసిం ఏవంనామో ఏవంగోత్తో ఏవంవణ్ణో ఏవమాహారో ఏవంసుఖదుక్ఖప్పటిసంవేదీ ఏవమాయుపరియన్తో, సో తతో చుతో అముత్ర ఉదపాదిం; తత్రాపాసిం ఏవంనామో ఏవంగోత్తో ఏవంవణ్ణో ఏవమాహారో ఏవంసుఖదుక్ఖప్పటిసంవేదీ ఏవమాయుపరియన్తో, సో తతో చుతో ఇధూపపన్నో’తి. ఇతి సాకారం సఉద్దేసం అనేకవిహితం పుబ్బేనివాసం అనుస్సరతి.
‘‘దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేన అతిక్కన్తమానుసకేన సత్తే పస్సతి చవమానే ఉపపజ్జమానే హీనే పణీతే సువణ్ణే దుబ్బణ్ణే, సుగతే దుగ్గతే యథాకమ్మూపగే సత్తే పజానాతి.
‘‘ఆసవానం ఖయా అనాసవం చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం దిట్ఠేవ ధమ్మే సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరతి.
‘‘ఇమే ఖో, బ్రాహ్మణ, తేన భగవతా జానతా పస్సతా అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన దస పసాదనీయా ధమ్మా అక్ఖాతా. యస్మిం నో ఇమే ధమ్మా సంవిజ్జన్తి తం మయం ఏతరహి సక్కరోమ గరుం కరోమ మానేమ పూజేమ; సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరామా’’తి.
౮౩. ఏవం వుత్తే వస్సకారో బ్రాహ్మణో మగధమహామత్తో ఉపనన్దం సేనాపతిం ఆమన్తేసి – ‘‘తం కిం మఞ్ఞతి భవం సేనాపతి మఞ్ఞసి ఏవం సేనాపతి (స్యా॰ కం॰ పీ॰), మఞ్ఞసి సేనాపతి (సీ॰), మఞ్ఞసి భవం సేనాపతి (క॰) యదిమే భోన్తో సక్కాతబ్బం సక్కరోన్తి, గరుం కాతబ్బం గరుం కరోన్తి, మానేతబ్బం మానేన్తి , పూజేతబ్బం పూజేన్తి’’? ‘‘తగ్ఘిమే తగ్ఘ మే (క॰) భోన్తో సక్కాతబ్బం సక్కరోన్తి, గరుం కాతబ్బం గరుం కరోన్తి, మానేతబ్బం మానేన్తి, పూజేతబ్బం పూజేన్తి. ఇమఞ్చ హి తే భోన్తో న సక్కరేయ్యుం న గరుం కరేయ్యుం న మానేయ్యుం న పూజేయ్యుం; అథ కిఞ్చరహి తే భోన్తో సక్కరేయ్యుం గరుం కరేయ్యుం మానేయ్యుం పూజేయ్యుం, సక్కత్వా గరుం కత్వా మానేత్వా పూజేత్వా ఉపనిస్సాయ విహరేయ్యు’’న్తి? అథ ఖో వస్సకారో బ్రాహ్మణో మగధమహామత్తో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఏతదవోచ – ‘‘కహం పన భవం ఆనన్దో ఏతరహి విహరతీ’’తి? ‘‘వేళువనే ఖోహం, బ్రాహ్మణ, ఏతరహి విహరామీ’’తి. ‘‘కచ్చి పన, భో ఆనన్ద, వేళువనం రమణీయఞ్చేవ అప్పసద్దఞ్చ అప్పనిగ్ఘోసఞ్చ విజనవాతం మనుస్సరాహస్సేయ్యకం మనుస్సరాహసేయ్యకం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) పటిసల్లానసారుప్ప’’న్తి? ‘‘తగ్ఘ, బ్రాహ్మణ, వేళువనం రమణీయఞ్చేవ అప్పసద్దఞ్చ అప్పనిగ్ఘోసఞ్చ విజనవాతం మనుస్సరాహస్సేయ్యకం పటిసల్లానసారుప్పం, యథా తం తుమ్హాదిసేహి రక్ఖకేహి గోపకేహీ’’తి. ‘‘తగ్ఘ, భో ఆనన్ద, వేళువనం రమణీయఞ్చేవ అప్పసద్దఞ్చ అప్పనిగ్ఘోసఞ్చ విజనవాతం మనుస్సరాహస్సేయ్యకం పటిసల్లానసారుప్పం, యథా తం భవన్తేహి ఝాయీహి ఝానసీలీహి. ఝాయినో చేవ భవన్తో ఝానసీలినో చ’’.
‘‘ఏకమిదాహం , భో ఆనన్ద, సమయం సో భవం గోతమో వేసాలియం విహరతి మహావనే కూటాగారసాలాయం. అథ ఖ్వాహం, భో ఆనన్ద, యేన మహావనం కూటాగారసాలా యేన సో భవం గోతమో తేనుపసఙ్కమిం. తత్ర చ పన సో తత్ర చ సో (సీ॰ పీ॰) భవం గోతమో అనేకపరియాయేన ఝానకథం కథేసి. ఝాయీ చేవ సో భవం గోతమో అహోసి ఝానసీలీ చ. సబ్బఞ్చ పన సో భవం గోతమో ఝానం వణ్ణేసీ’’తి.
౮౪. ‘‘న చ ఖో, బ్రాహ్మణ, సో భగవా సబ్బం ఝానం వణ్ణేసి, నపి సో భగవా సబ్బం ఝానం న వణ్ణేసీతి. కథం రూపఞ్చ , బ్రాహ్మణ, సో భగవా ఝానం న వణ్ణేసి? ఇధ, బ్రాహ్మణ, ఏకచ్చో కామరాగపరియుట్ఠితేన చేతసా విహరతి కామరాగపరేతేన, ఉప్పన్నస్స చ కామరాగస్స నిస్సరణం యథాభూతం నప్పజానాతి; సో కామరాగంయేవ అన్తరం కరిత్వా ఝాయతి పజ్ఝాయతి నిజ్ఝాయతి అపజ్ఝాయతి. బ్యాపాదపరియుట్ఠితేన చేతసా విహరతి బ్యాపాదపరేతేన, ఉప్పన్నస్స చ బ్యాపాదస్స నిస్సరణం యథాభూతం నప్పజానాతి; సో బ్యాపాదంయేవ అన్తరం కరిత్వా ఝాయతి పజ్ఝాయతి నిజ్ఝాయతి అపజ్ఝాయతి. థినమిద్ధపరియుట్ఠితేన చేతసా విహరతి థినమిద్ధపరేతేన, ఉప్పన్నస్స చ థినమిద్ధస్స నిస్సరణం యథాభూతం నప్పజానాతి; సో థినమిద్ధంయేవ అన్తరం కరిత్వా ఝాయతి పజ్ఝాయతి నిజ్ఝాయతి అపజ్ఝాయతి. ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చపరియుట్ఠితేన చేతసా విహరతి ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చపరేతేన, ఉప్పన్నస్స చ ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చస్స నిస్సరణం యథాభూతం నప్పజానాతి; సో ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చంయేవ అన్తరం కరిత్వా ఝాయతి పజ్ఝాయతి నిజ్ఝాయతి అపజ్ఝాయతి. విచికిచ్ఛాపరియుట్ఠితేన చేతసా విహరతి విచికిచ్ఛాపరేతేన, ఉప్పన్నాయ చ విచికిచ్ఛాయ నిస్సరణం యథాభూతం నప్పజానాతి; సో విచికిచ్ఛంయేవ అన్తరం కరిత్వా ఝాయతి పజ్ఝాయతి నిజ్ఝాయతి అపజ్ఝాయతి. ఏవరూపం ఖో, బ్రాహ్మణ, సో భగవా ఝానం న వణ్ణేసి.
‘‘కథం రూపఞ్చ, బ్రాహ్మణ, సో భగవా ఝానం వణ్ణేసి? ఇధ, బ్రాహ్మణ, భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. వితక్కవిచారానం వూపసమా అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనం చేతసో ఏకోదిభావం అవితక్కం అవిచారం సమాధిజం పీతిసుఖం దుతియం ఝానం…పే॰… తతియం ఝానం… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఏవరూపం ఖో, బ్రాహ్మణ, సో భగవా ఝానం వణ్ణేసీ’’తి.
‘‘గారయ్హం కిర, భో ఆనన్ద, సో భవం గోతమో ఝానం గరహి, పాసంసం పసంసి. హన్ద, చ దాని మయం, భో ఆనన్ద, గచ్ఛామ; బహుకిచ్చా మయం బహుకరణీయా’’తి. ‘‘యస్సదాని త్వం, బ్రాహ్మణ, కాలం మఞ్ఞసీ’’తి. అథ ఖో వస్సకారో బ్రాహ్మణో మగధమహామత్తో ఆయస్మతో ఆనన్దస్స భాసితం అభినన్దిత్వా అనుమోదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా పక్కామి.
అథ ఖో గోపకమోగ్గల్లానో బ్రాహ్మణో అచిరపక్కన్తే వస్సకారే బ్రాహ్మణే మగధమహామత్తే ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఏతదవోచ – ‘‘యం నో మయం భవన్తం ఆనన్దం అపుచ్ఛిమ్హా తం నో భవం ఆనన్దో న బ్యాకాసీ’’తి. ‘‘నను తే, బ్రాహ్మణ, అవోచుమ్హా – ‘నత్థి ఖో, బ్రాహ్మణ, ఏకభిక్ఖుపి తేహి ధమ్మేహి సబ్బేనసబ్బం సబ్బథాసబ్బం సమన్నాగతో యేహి ధమ్మేహి సమన్నాగతో సో భగవా అహోసి అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో. సో హి, బ్రాహ్మణ, భగవా అనుప్పన్నస్స మగ్గస్స ఉప్పాదేతా, అసఞ్జాతస్స మగ్గస్స సఞ్జనేతా, అనక్ఖాతస్స మగ్గస్స అక్ఖాతా, మగ్గఞ్ఞూ, మగ్గవిదూ, మగ్గకోవిదో . మగ్గానుగా చ పన ఏతరహి సావకా విహరన్తి పచ్ఛా సమన్నాగతా’’’తి.
గోపకమోగ్గల్లానసుత్తం నిట్ఠితం అట్ఠమం.
౯. మహాపుణ్ణమసుత్తం
౮౫. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సావత్థియం విహరతి పుబ్బారామే మిగారమాతుపాసాదే. తేన ఖో పన సమయేన భగవా తదహుపోసథే పన్నరసే పుణ్ణాయ పుణ్ణమాయ రత్తియా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో అబ్భోకాసే నిసిన్నో హోతి. అథ ఖో అఞ్ఞతరో భిక్ఖు ఉట్ఠాయాసనా ఏకంసం చీవరం కత్వా యేన భగవా తేనఞ్జలిం పణామేత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ –
‘‘పుచ్ఛేయ్యాహం, భన్తే, భగవన్తం కిఞ్చిదేవ దేసం, సచే మే భగవా ఓకాసం కరోతి పఞ్హస్స వేయ్యాకరణాయా’’తి. ‘‘తేన హి త్వం, భిక్ఖు, సకే ఆసనే నిసీదిత్వా పుచ్ఛ యదాకఙ్ఖసీ’’తి.
౮౬. అథ ఖో సో భిక్ఖు సకే ఆసనే నిసీదిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇమే ను ఖో, భన్తే, పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా, సేయ్యథిదం – రూపుపాదానక్ఖన్ధో, వేదనుపాదానక్ఖన్ధో, సఞ్ఞుపాదానక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారుపాదానక్ఖన్ధో, విఞ్ఞాణుపాదానక్ఖన్ధో’’తి? ‘‘ఇమే ఖో, భిక్ఖు, పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా, సేయ్యథిదం – రూపుపాదానక్ఖన్ధో, వేదనుపాదానక్ఖన్ధో, సఞ్ఞుపాదానక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారుపాదానక్ఖన్ధో, విఞ్ఞాణుపాదానక్ఖన్ధో’’తి.
‘‘సాధు, భన్తే’’తి ఖో సో భిక్ఖు భగవతో భాసితం అభినన్దిత్వా అనుమోదిత్వా భగవన్తం ఉత్తరిం పఞ్హం పుచ్ఛి – ‘‘ఇమే పన, భన్తే, పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా కింమూలకా’’తి? ‘‘ఇమే ఖో, భిక్ఖు, పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా ఛన్దమూలకా’’తి. ‘‘తంయేవ ను ఖో, భన్తే, ఉపాదానం తే పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా, ఉదాహు అఞ్ఞత్ర పఞ్చహుపాదానక్ఖన్ధేహి ఉపాదాన’’న్తి? ‘‘న ఖో, భిక్ఖు, తంయేవ ఉపాదానం తే పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా, నాపి అఞ్ఞత్ర పఞ్చహుపాదానక్ఖన్ధేహి ఉపాదానం. యో ఖో, భిక్ఖు, పఞ్చసు ఉపాదానక్ఖన్ధేసు ఛన్దరాగో తం తత్థ ఉపాదాన’’న్తి.
‘‘సియా పన, భన్తే, పఞ్చసు ఉపాదానక్ఖన్ధేసు ఛన్దరాగవేమత్తతా’’తి? ‘‘సియా భిక్ఖూ’’తి భగవా అవోచ ‘‘ఇధ, భిక్ఖు, ఏకచ్చస్స ఏవం హోతి – ‘ఏవంరూపో సియం అనాగతమద్ధానం , ఏవంవేదనో సియం అనాగతమద్ధానం, ఏవంసఞ్ఞో సియం అనాగతమద్ధానం, ఏవంసఙ్ఖారో సియం అనాగతమద్ధానం, ఏవంవిఞ్ఞాణో సియం అనాగతమద్ధాన’న్తి. ఏవం ఖో, భిక్ఖు, సియా పఞ్చసు ఉపాదానక్ఖన్ధేసు ఛన్దరాగవేమత్తతా’’తి.
‘‘కిత్తావతా పన, భన్తే, ఖన్ధానం ఖన్ధాధివచనం హోతీ’’తి? ‘‘యం కిఞ్చి, భిక్ఖు, రూపం – అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా, ఓళారికం వా సుఖుమం వా, హీనం వా పణీతం వా, యం దూరే సన్తికే వా – అయం రూపక్ఖన్ధో. యా కాచి వేదనా – అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నా అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా, ఓళారికా వా సుఖుమా వా, హీనా వా పణీతా వా, యా దూరే సన్తికే వా – అయం వేదనాక్ఖన్ధో. యా కాచి సఞ్ఞా – అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నా…పే॰… యా దూరే సన్తికే వా – అయం సఞ్ఞాక్ఖన్ధో. యే కేచి సఙ్ఖారా – అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నా అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా, ఓళారికా వా సుఖుమా వా, హీనా వా పణీతా వా, యే దూరే సన్తికే వా – అయం సఙ్ఖారక్ఖన్ధో. యం కిఞ్చి విఞ్ఞాణం – అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా, ఓళారికం వా సుఖుమం వా, హీనం వా పణీతం వా, యం దూరే సన్తికే వా – అయం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో. ఏత్తావతా ఖో, భిక్ఖు, ఖన్ధానం ఖన్ధాధివచనం హోతీ’’తి.
‘‘కో ను ఖో, భన్తే, హేతు కో పచ్చయో రూపక్ఖన్ధస్స పఞ్ఞాపనాయ? కో హేతు కో పచ్చయో వేదనాక్ఖన్ధస్స పఞ్ఞాపనాయ? కో హేతు కో పచ్చయో సఞ్ఞాక్ఖన్ధస్స పఞ్ఞాపనాయ? కో హేతు కో పచ్చయో సఙ్ఖారక్ఖన్ధస్స పఞ్ఞాపనాయ? కో హేతు కో పచ్చయో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధస్స పఞ్ఞాపనాయా’’తి?
‘‘చత్తారో ఖో, భిక్ఖు, మహాభూతా హేతు, చత్తారో మహాభూతా పచ్చయో రూపక్ఖన్ధస్స పఞ్ఞాపనాయ. ఫస్సో హేతు, ఫస్సో పచ్చయో వేదనాక్ఖన్ధస్స పఞ్ఞాపనాయ. ఫస్సో హేతు, ఫస్సో పచ్చయో సఞ్ఞాక్ఖన్ధస్స పఞ్ఞాపనాయ. ఫస్సో హేతు, ఫస్సో పచ్చయో సఙ్ఖారక్ఖన్ధస్స పఞ్ఞాపనాయ. నామరూపం ఖో, భిక్ఖు, హేతు, నామరూపం పచ్చయో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధస్స పఞ్ఞాపనాయా’’తి.
౮౭. ‘‘కథం పన, భన్తే, సక్కాయదిట్ఠి హోతీ’’తి? ‘‘ఇధ, భిక్ఖు, అస్సుతవా పుథుజ్జనో అరియానం అదస్సావీ అరియధమ్మస్స అకోవిదో అరియధమ్మే అవినీతో సప్పురిసానం అదస్సావీ సప్పురిసధమ్మస్స అకోవిదో సప్పురిసధమ్మే అవినీతో రూపం అత్తతో సమనుపస్సతి రూపవన్తం వా అత్తానం అత్తని వా రూపం రూపస్మిం వా అత్తానం; వేదనం అత్తతో సమనుపస్సతి వేదనావన్తం వా అత్తానం అత్తని వా వేదనం వేదనాయ వా అత్తానం; సఞ్ఞం అత్తతో సమనుపస్సతి సఞ్ఞావన్తం వా అత్తానం అత్తని వా సఞ్ఞం సఞ్ఞాయ వా అత్తానం; సఙ్ఖారే అత్తతో సమనుపస్సతి సఙ్ఖారవన్తం వా అత్తానం అత్తని వా సఙ్ఖారే సఙ్ఖారేసు వా అత్తానం; విఞ్ఞాణం అత్తతో సమనుపస్సతి విఞ్ఞాణవన్తం వా అత్తానం అత్తని వా విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణస్మిం వా అత్తానం. ఏవం ఖో , భిక్ఖు, సక్కాయదిట్ఠి హోతీ’’తి.
‘‘కథం పన, భన్తే, సక్కాయదిట్ఠి న హోతీ’’తి? ‘‘ఇధ, భిక్ఖు, సుతవా అరియసావకో అరియానం దస్సావీ అరియధమ్మస్స కోవిదో అరియధమ్మే సువినీతో సప్పురిసానం దస్సావీ సప్పురిసధమ్మస్స కోవిదో సప్పురిసధమ్మే సువినీతో న రూపం అత్తతో సమనుపస్సతి న రూపవన్తం వా అత్తానం న అత్తని వా రూపం న రూపస్మిం వా అత్తానం; న వేదనం అత్తతో సమనుపస్సతి న వేదనావన్తం వా అత్తానం న అత్తని వా వేదనం న వేదనాయ వా అత్తానం; న సఞ్ఞం అత్తతో సమనుపస్సతి న సఞ్ఞావన్తం వా అత్తానం న అత్తని వా సఞ్ఞం న సఞ్ఞాయ వా అత్తానం; న సఙ్ఖారే అత్తతో సమనుపస్సతి న సఙ్ఖారవన్తం వా అత్తానం న అత్తని వా సఙ్ఖారే న సఙ్ఖారేసు వా అత్తానం; న విఞ్ఞాణం అత్తతో సమనుపస్సతి న విఞ్ఞాణవన్తం వా అత్తానం న అత్తని వా విఞ్ఞాణం న విఞ్ఞాణస్మిం వా అత్తానం. ఏవం ఖో, భిక్ఖు, సక్కాయదిట్ఠి న హోతీ’’తి.
౮౮. ‘‘కో ను ఖో, భన్తే, రూపే అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణం? కో వేదనాయ అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణం? కో సఞ్ఞాయ అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణం? కో సఙ్ఖారేసు అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణం? కో విఞ్ఞాణే అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణ’’న్తి? ‘‘యం ఖో, భిక్ఖు, రూపం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం, అయం రూపే అస్సాదో. యం రూపం అనిచ్చం దుక్ఖం విపరిణామధమ్మం, అయం రూపే ఆదీనవో. యో రూపే ఛన్దరాగవినయో ఛన్దరాగప్పహానం, ఇదం రూపే నిస్సరణం. యం ఖో యఞ్చ (స్యా॰ కం॰), భిక్ఖు, వేదనం పటిచ్చ… సఞ్ఞం పటిచ్చ… సఙ్ఖారే పటిచ్చ… విఞ్ఞాణం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం, అయం విఞ్ఞాణే అస్సాదో. యం విఞ్ఞాణం అనిచ్చం దుక్ఖం విపరిణామధమ్మం, అయం విఞ్ఞాణే ఆదీనవో. యో విఞ్ఞాణే ఛన్దరాగవినయో ఛన్దరాగప్పహానం, ఇదం విఞ్ఞాణే నిస్సరణ’’న్తి.
౮౯. ‘‘కథం పన, భన్తే, జానతో కథం పస్సతో ఇమస్మిఞ్చ సవిఞ్ఞాణకే కాయే బహిద్ధా చ సబ్బనిమిత్తేసు అహంకారమమంకారమానానుసయా న హోన్తీ’’తి? ‘‘యం కిఞ్చి, భిక్ఖు, రూపం – అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా ఓళారికం వా సుఖుమం వా హీనం వా పణీతం వా యం దూరే సన్తికే వా – సబ్బం రూపం ‘నేతం మమ, నేసోహమస్మి, న మేసో అత్తా’తి – ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ పస్సతి. యా కాచి వేదనా… యా కాచి సఞ్ఞా… యే కేచి సఙ్ఖారా… యం కిఞ్చి విఞ్ఞాణం – అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా ఓళారికం వా సుఖుమం వా హీనం వా పణీతం వా యం దూరే సన్తికే వా – సబ్బం విఞ్ఞాణం ‘నేతం మమ, నేసోహమస్మి, న మేసో అత్తా’తి – ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ పస్సతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖు, జానతో ఏవం పస్సతో ఇమస్మిఞ్చ సవిఞ్ఞాణకే కాయే బహిద్ధా చ సబ్బనిమిత్తేసు అహంకారమమంకారమానానుసయా న హోన్తీ’’తి.
౯౦. అథ ఖో అఞ్ఞతరస్స భిక్ఖునో ఏవం చేతసో పరివితక్కో ఉదపాది – ‘‘ఇతి కిర, భో, రూపం అనత్తా, వేదనా అనత్తా, సఞ్ఞా అనత్తా, సఙ్ఖారా అనత్తా, విఞ్ఞాణం అనత్తా; అనత్తకతాని కమ్మాని కమత్తానం కథమత్తానం (సం॰ ని॰ ౩.౮౨) ఫుసిస్సన్తీ’’తి? అథ ఖో భగవా తస్స భిక్ఖునో చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘ఠానం ఖో పనేతం, భిక్ఖవే, విజ్జతి యం ఇధేకచ్చో మోఘపురిసో అవిద్వా అవిజ్జాగతో తణ్హాధిపతేయ్యేన చేతసా సత్థు సాసనం అతిధావితబ్బం మఞ్ఞేయ్య – ‘ఇతి కిర, భో, రూపం అనత్తా, వేదనా అనత్తా, సఞ్ఞా అనత్తా, సఙ్ఖారా అనత్తా, విఞ్ఞాణం అనత్తా; అనత్తకతాని కమ్మాని కమత్తానం ఫుసిస్సన్తీ’తి. పటివినీతా పటిచ్చ వినీతా (సీ॰ పీ॰), పటిపుచ్ఛామి వినీతా (స్యా॰ కం॰) ఖో మే తుమ్హే, భిక్ఖవే , తత్ర తత్ర ధమ్మేసు’’.
‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, రూపం నిచ్చం వా అనిచ్చం వా’’తి? ‘‘అనిచ్చం, భన్తే’’. ‘‘యం పనానిచ్చం దుక్ఖం వా తం సుఖం వా’’తి? ‘‘దుక్ఖం, భన్తే’’. ‘‘యం పనానిచ్చం దుక్ఖం విపరిణామధమ్మం, కల్లం ను తం సమనుపస్సితుం – ‘ఏతం మమ, ఏసోహమస్మి, ఏసో మే అత్తా’’’తి? ‘‘నో హేతం , భన్తే’’. ‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, వేదనా… సఞ్ఞా… సఙ్ఖారా… విఞ్ఞాణం నిచ్చం వా అనిచ్చం వా’’తి? ‘‘అనిచ్చం, భన్తే’’. ‘‘యం పనానిచ్చం దుక్ఖం వా తం సుఖం వా’’తి? ‘‘దుక్ఖం, భన్తే’’. ‘‘యం పనానిచ్చం దుక్ఖం విపరిణామధమ్మం, కల్లం ను తం సమనుపస్సితుం – ‘ఏతం మమ, ఏసోహమస్మి, ఏసో మే అత్తా’’’తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’. ‘‘తస్మాతిహ, భిక్ఖవే, యం కిఞ్చి రూపం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా ఓళారికం వా సుఖుమం వా హీనం వా పణీతం వా యం దూరే సన్తికే వా సబ్బం రూపం – ‘నేతం మమ, నేసోహమస్మి, న మేసో అత్తా’తి ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దట్ఠబ్బం. యా కాచి వేదనా… యా కాచి సఞ్ఞా… యే కేచి సఙ్ఖారా… యం కిఞ్చి విఞ్ఞాణం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా ఓళారికం వా సుఖుమం వా హీనం వా పణీతం వా యం దూరే సన్తికే వా సబ్బం విఞ్ఞాణం – ‘నేతం మమ, నేసోహమస్మి, న మేసో అత్తా’తి ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దట్ఠబ్బం. ఏవం పస్సం, భిక్ఖవే, సుతవా అరియసావకో రూపస్మిమ్పి నిబ్బిన్దతి, వేదనాయపి నిబ్బిన్దతి, సఞ్ఞాయపి నిబ్బిన్దతి, సఙ్ఖారేసుపి నిబ్బిన్దతి, విఞ్ఞాణస్మిమ్పి నిబ్బిన్దతి; నిబ్బిన్దం విరజ్జతి , విరాగా విముచ్చతి. విముత్తస్మిం విముత్తమితి ఞాణం హోతి. ‘ఖీణా జాతి, వుసితం బ్రహ్మచరియం, కతం కరణీయం, నాపరం ఇత్థత్తాయా’తి పజానాతీ’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనా తే భిక్ఖూ భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి. ఇమస్మిఞ్చ పన వేయ్యాకరణస్మిం భఞ్ఞమానే సట్ఠిమత్తానం భిక్ఖూనం అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తాని విముచ్చింసూతి.
మహాపుణ్ణమసుత్తం నిట్ఠితం నవమం.
౧౦. చూళపుణ్ణమసుత్తం
౯౧. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సావత్థియం విహరతి పుబ్బారామే మిగారమాతుపాసాదే. తేన ఖో పన సమయేన భగవా తదహుపోసథే పన్నరసే పుణ్ణాయ పుణ్ణమాయ రత్తియా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో అబ్భోకాసే నిసిన్నో హోతి. అథ ఖో భగవా తుణ్హీభూతం తుణ్హీభూతం భిక్ఖుసఙ్ఘం అనువిలోకేత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘జానేయ్య ను ఖో, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసం – ‘అసప్పురిసో అయం భవ’’’న్తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’. ‘‘సాధు, భిక్ఖవే; అట్ఠానమేతం, భిక్ఖవే, అనవకాసో యం అసప్పురిసో అసప్పురిసం జానేయ్య – ‘అసప్పురిసో అయం భవ’న్తి. జానేయ్య పన, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో సప్పురిసం – ‘సప్పురిసో అయం భవ’’’న్తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’. ‘‘సాధు, భిక్ఖవే; ఏతమ్పి ఖో, భిక్ఖవే, అట్ఠానం అనవకాసో యం అసప్పురిసో సప్పురిసం జానేయ్య – ‘సప్పురిసో అయం భవ’న్తి. అసప్పురిసో, భిక్ఖవే, అస్సద్ధమ్మసమన్నాగతో హోతి, అసప్పురిసభత్తి అసప్పురిసభత్తీ (సబ్బత్థ) హోతి, అసప్పురిసచిన్తీ హోతి, అసప్పురిసమన్తీ హోతి, అసప్పురిసవాచో హోతి, అసప్పురిసకమ్మన్తో హోతి, అసప్పురిసదిట్ఠి అసప్పురిసదిట్ఠీ (సబ్బత్థ) హోతి; అసప్పురిసదానం దేతి’’.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అస్సద్ధమ్మసమన్నాగతో హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అస్సద్ధో హోతి, అహిరికో హోతి, అనోత్తప్పీ హోతి, అప్పస్సుతో హోతి , కుసీతో హోతి, ముట్ఠస్సతి హోతి, దుప్పఞ్ఞో హోతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అస్సద్ధమ్మసమన్నాగతో హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసభత్తి హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసస్స యే తే సమణబ్రాహ్మణా అస్సద్ధా అహిరికా అనోత్తప్పినో అప్పస్సుతా కుసీతా ముట్ఠస్సతినో దుప్పఞ్ఞా త్యాస్స మిత్తా హోన్తి తే సహాయా. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసభత్తి హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసచిన్తీ హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అత్తబ్యాబాధాయపి చేతేతి, పరబ్యాబాధాయపి చేతేతి, ఉభయబ్యాబాధాయపి చేతేతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసచిన్తీ హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసమన్తీ హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అత్తబ్యాబాధాయపి మన్తేతి, పరబ్యాబాధాయపి మన్తేతి, ఉభయబ్యాబాధాయపి మన్తేతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసమన్తీ హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసవాచో హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో ముసావాదీ హోతి, పిసుణవాచో హోతి, ఫరుసవాచో హోతి , సమ్ఫప్పలాపీ హోతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసవాచో హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసకమ్మన్తో హోతి? ఇధ , భిక్ఖవే, అసప్పురిసో పాణాతిపాతీ హోతి, అదిన్నాదాయీ హోతి, కామేసుమిచ్ఛాచారీ హోతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసకమ్మన్తో హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసదిట్ఠి హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో ఏవందిట్ఠి ఏవందిట్ఠీ (సీ॰ పీ॰), ఏవందిట్ఠికో (స్యా॰ కం॰) హోతి – ‘నత్థి దిన్నం, నత్థి యిట్ఠం, నత్థి హుతం, నత్థి సుకతదుక్కటానం సుక్కటదుక్కటానం (సీ॰ పీ॰) కమ్మానం ఫలం విపాకో, నత్థి అయం లోకో, నత్థి పరో లోకో, నత్థి మాతా, నత్థి పితా, నత్థి సత్తా ఓపపాతికా, నత్థి లోకే సమణబ్రాహ్మణా సమ్మగ్గతా సమగ్గతా (క॰) సమ్మాపటిపన్నా, యే ఇమఞ్చ లోకం పరఞ్చ లోకం సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా పవేదేన్తీ’తి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసదిట్ఠి హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసదానం దేతి? ఇధ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసక్కచ్చం దానం దేతి, అసహత్థా దానం దేతి, అచిత్తీకత్వా దానం దేతి, అపవిట్ఠం దానం దేతి అనాగమనదిట్ఠికో దానం దేతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో అసప్పురిసదానం దేతి.
‘‘సో, భిక్ఖవే, అసప్పురిసో ఏవం అస్సద్ధమ్మసమన్నాగతో, ఏవం అసప్పురిసభత్తి, ఏవం అసప్పురిసచిన్తీ, ఏవం అసప్పురిసమన్తీ, ఏవం అసప్పురిసవాచో, ఏవం అసప్పురిసకమ్మన్తో, ఏవం అసప్పురిసదిట్ఠి; ఏవం అసప్పురిసదానం దత్వా కాయస్స భేదా పరం మరణా యా అసప్పురిసానం గతి తత్థ ఉపపజ్జతి. కా చ, భిక్ఖవే, అసప్పురిసానం గతి? నిరయో వా తిరచ్ఛానయోని వా.
౯౨. ‘‘జానేయ్య ను ఖో, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసం – ‘సప్పురిసో అయం భవ’’’న్తి? ‘‘ఏవం , భన్తే’’. ‘‘సాధు, భిక్ఖవే; ఠానమేతం, భిక్ఖవే, విజ్జతి యం సప్పురిసో సప్పురిసం జానేయ్య – ‘సప్పురిసో అయం భవ’న్తి. జానేయ్య పన, భిక్ఖవే, సప్పురిసో అసప్పురిసం – ‘అసప్పురిసో అయం భవ’’’న్తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’. ‘‘సాధు, భిక్ఖవే; ఏతమ్పి ఖో, భిక్ఖవే, ఠానం విజ్జతి యం సప్పురిసో అసప్పురిసం జానేయ్య – ‘అసప్పురిసో అయం భవ’న్తి. సప్పురిసో, భిక్ఖవే, సద్ధమ్మసమన్నాగతో హోతి, సప్పురిసభత్తి హోతి, సప్పురిసచిన్తీ హోతి, సప్పురిసమన్తీ హోతి, సప్పురిసవాచో హోతి, సప్పురిసకమ్మన్తో హోతి, సప్పురిసదిట్ఠి హోతి; సప్పురిసదానం దేతి’’.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సద్ధమ్మసమన్నాగతో హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సద్ధో హోతి, హిరిమా హోతి, ఓత్తప్పీ హోతి, బహుస్సుతో హోతి, ఆరద్ధవీరియో హోతి, ఉపట్ఠితస్సతి హోతి, పఞ్ఞవా హోతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సద్ధమ్మసమన్నాగతో హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసభత్తి హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, సప్పురిసస్స యే తే సమణబ్రాహ్మణా సద్ధా హిరిమన్తో ఓత్తప్పినో బహుస్సుతా ఆరద్ధవీరియా ఉపట్ఠితస్సతినో పఞ్ఞవన్తో త్యాస్స మిత్తా హోన్తి, తే సహాయా. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసభత్తి హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసచిన్తీ హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో నేవత్తబ్యాబాధాయ చేతేతి, న పరబ్యాబాధాయ చేతేతి, న ఉభయబ్యాబాధాయ చేతేతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసచిన్తీ హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసమన్తీ హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో నేవత్తబ్యాబాధాయ మన్తేతి, న పరబ్యాబాధాయ మన్తేతి, న ఉభయబ్యాబాధాయ మన్తేతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసమన్తీ హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసవాచో హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో ముసావాదా పటివిరతో హోతి, పిసుణాయ వాచాయ పటివిరతో హోతి, ఫరుసాయ వాచాయ పటివిరతో హోతి, సమ్ఫప్పలాపా పటివిరతో హోతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసవాచో హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసకమ్మన్తో హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో పాణాతిపాతా పటివిరతో హోతి, అదిన్నాదానా పటివిరతో హోతి, కామేసుమిచ్ఛాచారా పటివిరతో హోతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసకమ్మన్తో హోతి.
‘‘కథఞ్చ , భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసదిట్ఠి హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో ఏవందిట్ఠి హోతి – ‘అత్థి దిన్నం, అత్థి యిట్ఠం, అత్థి హుతం, అత్థి సుకతదుక్కటానం కమ్మానం ఫలం విపాకో, అత్థి అయం లోకో , అత్థి పరో లోకో, అత్థి మాతా, అత్థి పితా, అత్థి సత్తా ఓపపాతికా, అత్థి లోకే సమణబ్రాహ్మణా సమ్మగ్గతా సమ్మాపటిపన్నా యే ఇమఞ్చ లోకం పరఞ్చ లోకం సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా పవేదేన్తీ’తి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసదిట్ఠి హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసదానం దేతి? ఇధ, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సక్కచ్చం దానం దేతి, సహత్థా దానం దేతి, చిత్తీకత్వా దానం దేతి, అనపవిట్ఠం దానం దేతి, ఆగమనదిట్ఠికో దానం దేతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, సప్పురిసో సప్పురిసదానం దేతి.
‘‘సో, భిక్ఖవే, సప్పురిసో ఏవం సద్ధమ్మసమన్నాగతో, ఏవం సప్పురిసభత్తి, ఏవం సప్పురిసచిన్తీ, ఏవం సప్పురిసమన్తీ, ఏవం సప్పురిసవాచో, ఏవం సప్పురిసకమ్మన్తో, ఏవం సప్పురిసదిట్ఠి; ఏవం సప్పురిసదానం దత్వా కాయస్స భేదా పరం మరణా యా సప్పురిసానం గతి తత్థ ఉపపజ్జతి. కా చ, భిక్ఖవే, సప్పురిసానం గతి? దేవమహత్తతా వా మనుస్సమహత్తతా వా’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనా తే భిక్ఖూ భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి.
చూళపుణ్ణమసుత్తం నిట్ఠితం దసమం.
దేవదహవగ్గో నిట్ఠితో పఠమో.
తస్సుద్దానం –
దేవదహం పఞ్చత్తయం, కిన్తి-సామ-సునక్ఖత్తం;
సప్పాయ-గణ-గోపక-మహాపుణ్ణచూళపుణ్ణఞ్చాతి.