౪. విభఙ్గవగ్గో
౧. భద్దేకరత్తసుత్తం
౨౭౨. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సావత్థియం విహరతి జేతవనే అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘భిక్ఖవో’’తి. ‘‘భదన్తే’’తి తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ – ‘‘భద్దేకరత్తస్స వో, భిక్ఖవే, ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ దేసేస్సామి. తం సుణాథ, సాధుకం మనసి కరోథ; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య, నప్పటికఙ్ఖే అనాగతం;
యదతీతం పహీనం తం, అప్పత్తఞ్చ అనాగతం.
‘‘పచ్చుప్పన్నఞ్చ యో యం (నేత్తిపాళి) ధమ్మం, తత్థ తత్థ విపస్సతి;
అసంహీరం అసంహిరం (స్యా॰ కం॰ క॰) అసంకుప్పం, తం విద్వా మనుబ్రూహయే.
‘‘అజ్జేవ కిచ్చమాతప్పం కిచ్చం ఆతప్పం (సీ॰ క॰), కో జఞ్ఞా మరణం సువే;
న హి నో సఙ్గరం తేన, మహాసేనేన మచ్చునా.
‘‘ఏవం విహారిం ఆతాపిం, అహోరత్తమతన్దితం;
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే ముని’’ మునీతి (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰).
౨౭౩. ‘‘కథఞ్చ , భిక్ఖవే, అతీతం అన్వాగమేతి? ‘ఏవంరూపో అహోసిం అతీతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి, ‘ఏవంవేదనో అహోసిం అతీతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి, ‘ఏవంసఞ్ఞో అహోసిం అతీతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి, ‘ఏవంసఙ్ఖారో అహోసిం అతీతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి, ‘ఏవంవిఞ్ఞాణో అహోసిం అతీతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి – ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అతీతం అన్వాగమేతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అతీతం నాన్వాగమేతి? ‘ఏవంరూపో అహోసిం అతీతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి, ‘ఏవంవేదనో అహోసిం అతీతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి, ‘ఏవంసఞ్ఞో అహోసిం అతీతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి, ‘ఏవంసఙ్ఖారో అహోసిం అతీతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి, ‘ఏవంవిఞ్ఞాణో అహోసిం అతీతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి – ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అతీతం నాన్వాగమేతి.
౨౭౪. ‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అనాగతం పటికఙ్ఖతి? ‘ఏవంరూపో సియం అనాగతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి, ఏవంవేదనో సియం…పే॰… ఏవంసఞ్ఞో సియం… ఏవంసఙ్ఖారో సియం… ఏవంవిఞ్ఞాణో సియం అనాగతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి – ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అనాగతం పటికఙ్ఖతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి? ‘ఏవంరూపో సియం అనాగతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి, ఏవంవేదనో సియం … ఏవంసఞ్ఞో సియం… ఏవంసఙ్ఖారో సియం… ‘ఏవంవిఞ్ఞాణో సియం అనాగతమద్ధాన’న్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి – ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి.
౨౭౫. ‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి? ఇధ, భిక్ఖవే, అస్సుతవా పుథుజ్జనో అరియానం అదస్సావీ అరియధమ్మస్స అకోవిదో అరియధమ్మే అవినీతో సప్పురిసానం అదస్సావీ సప్పురిసధమ్మస్స అకోవిదో సప్పురిసధమ్మే అవినీతో రూపం అత్తతో సమనుపస్సతి, రూపవన్తం వా అత్తానం, అత్తని వా రూపం, రూపస్మిం వా అత్తానం; వేదనం…పే॰… సఞ్ఞం… సఙ్ఖారే… విఞ్ఞాణం అత్తతో సమనుపస్సతి, విఞ్ఞాణవన్తం వా అత్తానం అత్తని వా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణస్మిం వా అత్తానం – ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి.
‘‘కథఞ్చ , భిక్ఖవే, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి? ఇధ, భిక్ఖవే, సుతవా అరియసావకో అరియానం దస్సావీ అరియధమ్మస్స కోవిదో అరియధమ్మే సువినీతో సప్పురిసానం దస్సావీ సప్పురిసధమ్మస్స కోవిదో సప్పురిసధమ్మే సువినీతో న రూపం అత్తతో సమనుపస్సతి, న రూపవన్తం వా అత్తానం, న అత్తని వా రూపం, న రూపస్మిం వా అత్తానం; న వేదనం… న సఞ్ఞం… న సఙ్ఖారే… న విఞ్ఞాణం అత్తతో సమనుపస్సతి, న విఞ్ఞాణవన్తం వా అత్తానం, న అత్తని వా విఞ్ఞాణం, న విఞ్ఞాణస్మిం వా అత్తానం – ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి.
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య, నప్పటికఙ్ఖే అనాగతం;
యదతీతం పహీనం తం, అప్పత్తఞ్చ అనాగతం.
‘‘పచ్చుప్పన్నఞ్చ యో ధమ్మం, తత్థ తత్థ విపస్సతి;
అసంహీరం అసంకుప్పం, తం విద్వా మనుబ్రూహయే.
‘‘అజ్జేవ కిచ్చమాతప్పం, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;
న హి నో సఙ్గరం తేన, మహాసేనేన మచ్చునా.
‘‘ఏవం విహారిం ఆతాపిం, అహోరత్తమతన్దితం;
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
‘‘‘భద్దేకరత్తస్స వో, భిక్ఖవే, ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ దేసేస్సామీ’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్త’’న్తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనా తే భిక్ఖూ భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి.
భద్దేకరత్తసుత్తం నిట్ఠితం పఠమం.
౨. ఆనన్దభద్దేకరత్తసుత్తం
౨౭౬. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సావత్థియం విహరతి జేతవనే అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా ఆనన్దో ఉపట్ఠానసాలాయం భిక్ఖూనం ధమ్మియా కథాయ సన్దస్సేతి సమాదపేతి సముత్తేజేతి సమ్పహంసేతి, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ భాసతి.
అథ ఖో భగవా సాయన్హసమయం పటిసల్లానా వుట్ఠితో యేనుపట్ఠానసాలా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. నిసజ్జ ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘కో ను ఖో, భిక్ఖవే, ఉపట్ఠానసాలాయం భిక్ఖూనం ధమ్మియా కథాయ సన్దస్సేసి సమాదపేసి సముత్తేజేసి సమ్పహంసేసి, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ అభాసీ’’తి? ‘‘ఆయస్మా, భన్తే, ఆనన్దో ఉపట్ఠానసాలాయం భిక్ఖూనం ధమ్మియా కథాయ సన్దస్సేసి సమాదపేసి సముత్తేజేసి సమ్పహంసేసి, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ అభాసీ’’తి.
అథ ఖో భగవా ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఆమన్తేసి – ‘‘యథా కథం పన త్వం, ఆనన్ద, భిక్ఖూనం ధమ్మియా కథాయ సన్దస్సేసి సమాదపేసి సముత్తేజేసి సమ్పహంసేసి , భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ అభాసీ’’తి? ‘‘ఏవం ఖో అహం, భన్తే, భిక్ఖూనం ధమ్మియా కథాయ సన్దస్సేసిం సమాదపేసిం సముత్తేజేసిం సమ్పహంసేసిం, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ అభాసిం –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య, నప్పటికఙ్ఖే అనాగతం;
యదతీతం పహీనం తం, అప్పత్తఞ్చ అనాగతం.
‘‘పచ్చుప్పన్నఞ్చ యో ధమ్మం, తత్థ తత్థ విపస్సతి;
అసంహీరం అసంకుప్పం, తం విద్వా మనుబ్రూహయే.
‘‘అజ్జేవ కిచ్చమాతప్పం, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;
న హి నో సఙ్గరం తేన, మహాసేనేన మచ్చునా.
‘‘ఏవం విహారిం ఆతాపిం, అహోరత్తమతన్దితం;
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే ముని’’.
౨౭౭. ‘‘కథఞ్చ, ఆవుసో, అతీతం అన్వాగమేతి? ఏవంరూపో అహోసిం అతీతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి, ఏవంవేదనో అహోసిం అతీతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి, ఏవంసఞ్ఞో అహోసిం అతీతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి, ఏవంసఙ్ఖారో అహోసిం అతీతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి, ఏవంవిఞ్ఞాణో అహోసిం అతీతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి – ఏవం ఖో, ఆవుసో, అతీతం అన్వాగమేతి.
‘‘కథఞ్చ, ఆవుసో, అతీతం నాన్వాగమేతి? ఏవంరూపో అహోసిం అతీతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి, ఏవంవేదనో అహోసిం అతీతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి, ఏవంసఞ్ఞో అహోసిం అతీతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి, ఏవంసఙ్ఖారో అహోసిం అతీతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి, ఏవంవిఞ్ఞాణో అహోసిం అతీతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి – ఏవం ఖో, ఆవుసో, అతీతం నాన్వాగమేతి.
‘‘కథఞ్చ, ఆవుసో, అనాగతం పటికఙ్ఖతి? ఏవంరూపో సియం అనాగతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి, ఏవంవేదనో సియం…పే॰… ఏవంసఞ్ఞో సియం… ఏవంసఙ్ఖారో సియం… ఏవంవిఞ్ఞాణో సియం అనాగతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం సమన్వానేతి – ఏవం ఖో, ఆవుసో, అనాగతం పటికఙ్ఖతి.
‘‘కథఞ్చ, ఆవుసో, అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి? ఏవంరూపో సియం అనాగతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి, ఏవంవేదనో సియం…పే॰… ఏవంసఞ్ఞో సియం… ఏవంసఙ్ఖారో సియం… ఏవంవిఞ్ఞాణో సియం అనాగతమద్ధానన్తి తత్థ నన్దిం న సమన్వానేతి – ఏవం ఖో, ఆవుసో, అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి.
‘‘కథఞ్చ, ఆవుసో, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి? ఇధ, ఆవుసో, అస్సుతవా పుథుజ్జనో అరియానం అదస్సావీ అరియధమ్మస్స అకోవిదో అరియధమ్మే అవినీతో సప్పురిసానం అదస్సావీ సప్పురిసధమ్మస్స అకోవిదో సప్పురిసధమ్మే అవినీతో రూపం అత్తతో సమనుపస్సతి, రూపవన్తం వా అత్తానం, అత్తని వా రూపం, రూపస్మిం వా అత్తానం; వేదనం… సఞ్ఞం… సఙ్ఖారే… విఞ్ఞాణం అత్తతో సమనుపస్సతి, విఞ్ఞాణవన్తం వా అత్తానం, అత్తని వా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణస్మిం వా అత్తానం – ఏవం ఖో, ఆవుసో, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి.
‘‘కథఞ్చ , ఆవుసో, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి? ఇధ, ఆవుసో, సుతవా అరియసావకో అరియానం దస్సావీ అరియధమ్మస్స కోవిదో అరియధమ్మే సువినీతో సప్పురిసానం దస్సావీ సప్పురిసధమ్మస్స కోవిదో సప్పురిసధమ్మే సువినీతో న రూపం అత్తతో సమనుపస్సతి, న రూపవన్తం వా అత్తానం, న అత్తని వా రూపం, న రూపస్మిం వా అత్తానం; న వేదనం… న సఞ్ఞం… న సఙ్ఖారే… న విఞ్ఞాణం అత్తతో సమనుపస్సతి, న విఞ్ఞాణవన్తం వా అత్తానం, న అత్తని వా విఞ్ఞాణం, న విఞ్ఞాణస్మిం వా అత్తానం – ఏవం ఖో, ఆవుసో, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి.
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య, నప్పటికఙ్ఖే అనాగతం;
యదతీతం పహీనం తం, అప్పత్తఞ్చ అనాగతం.
‘‘పచ్చుప్పన్నఞ్చ యో ధమ్మం, తత్థ తత్థ విపస్సతి;
అసంహీరం అసంకుప్పం, తం విద్వా మనుబ్రూహయే.
‘‘అజ్జేవ కిచ్చమాతప్పం, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;
న హి నో సఙ్గరం తేన, మహాసేనేన మచ్చునా.
‘‘ఏవం విహారిం ఆతాపిం, అహోరత్తమతన్దితం;
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
‘‘ఏవం ఖో అహం, భన్తే, భిక్ఖూనం ధమ్మియా కథాయ సన్దస్సేసిం సమాదపేసిం సముత్తేజేసిం సమ్పహంసేసిం, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ అభాసి’’న్తి.
౨౭౮. ‘‘సాధు , సాధు, ఆనన్ద! సాధు ఖో త్వం, ఆనన్ద, భిక్ఖూనం ధమ్మియా కథాయ సన్దస్సేసి సమాదపేసి సముత్తేజేసి సమ్పహంసేసి, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ అభాసి –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య…పే॰…
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
‘‘కథఞ్చ, ఆనన్ద, అతీతం అన్వాగమేతి…పే॰… ఏవం ఖో, ఆనన్ద, అతీతం అన్వాగమేతి. కథఞ్చ, ఆనన్ద, అతీతం నాన్వాగమేతి…పే॰… ఏవం ఖో, ఆనన్ద, అతీతం నాన్వాగమేతి. కథఞ్చ, ఆనన్ద, అనాగతం పటికఙ్ఖతి…పే॰… ఏవం ఖో, ఆనన్ద, అనాగతం పటికఙ్ఖతి. కథఞ్చ, ఆనన్ద, అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి…పే॰… ఏవం ఖో, ఆనన్ద, అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి. కథఞ్చ, ఆనన్ద, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి…పే॰… ఏవం ఖో, ఆనన్ద, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి. కథఞ్చ, ఆనన్ద, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి…పే॰… ఏవం ఖో, ఆనన్ద, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి.
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య…పే॰…
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనో ఆయస్మా ఆనన్దో భగవతో భాసితం అభినన్దీతి.
ఆనన్దభద్దేకరత్తసుత్తం నిట్ఠితం దుతియం.
౩. మహాకచ్చానభద్దేకరత్తసుత్తం
౨౭౯. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా రాజగహే విహరతి తపోదారామే. అథ ఖో ఆయస్మా సమిద్ధి రత్తియా పచ్చూససమయం పచ్చుట్ఠాయ యేన తపోదో తపోదా (సీ॰) తేనుపసఙ్కమి గత్తాని పరిసిఞ్చితుం. తపోదే గత్తాని పరిసిఞ్చిత్వా పచ్చుత్తరిత్వా ఏకచీవరో అట్ఠాసి గత్తాని పుబ్బాపయమానో సుక్ఖాపయమానో (క॰). అథ ఖో అఞ్ఞతరా దేవతా అభిక్కన్తాయ రత్తియా అభిక్కన్తవణ్ణా కేవలకప్పం తపోదం ఓభాసేత్వా యేనాయస్మా సమిద్ధి తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి. ఏకమన్తం ఠితా ఖో సా దేవతా ఆయస్మన్తం సమిద్ధిం ఏతదవోచ – ‘‘ధారేసి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చా’’తి? ‘‘న ఖో అహం, ఆవుసో, ధారేమి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. త్వం పనావుసో, ధారేసి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చా’’తి? ‘‘అహమ్పి ఖో, భిక్ఖు, న ధారేమి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. ధారేసి పన త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తియో గాథా’’తి? ‘‘న ఖో అహం, ఆవుసో, ధారేమి భద్దేకరత్తియో గాథాతి. త్వం పనావుసో, ధారేసి భద్దేకరత్తియో గాథా’’తి? ‘‘అహమ్పి ఖో, భిక్ఖు న ధారేమి భద్దేకరత్తియో గాథాతి. ఉగ్గణ్హాహి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ; పరియాపుణాహి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ; ధారేహి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. అత్థసంహితో, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసో చ విభఙ్గో చ ఆదిబ్రహ్మచరియకో’’తి. ఇదమవోచ సా దేవతా; ఇదం వత్వా తత్థేవన్తరధాయి.
౨౮౦. అథ ఖో ఆయస్మా సమిద్ధి తస్సా రత్తియా అచ్చయేన యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఆయస్మా సమిద్ధి భగవన్తం ఏతదవోచ –
‘‘ఇధాహం, భన్తే, రత్తియా పచ్చూససమయం పచ్చుట్ఠాయ యేన తపోదో తేనుపసఙ్కమిం గత్తాని పరిసిఞ్చితుం. తపోదే గత్తాని పరిసిఞ్చిత్వా పచ్చుత్తరిత్వా ఏకచీవరో అట్ఠాసిం గత్తాని పుబ్బాపయమానో. అథ ఖో భన్తే, అఞ్ఞతరా దేవతా అభిక్కన్తాయ రత్తియా అభిక్కన్తవణ్ణా కేవలకప్పం తపోదం ఓభాసేత్వా యేనాహం తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి. ఏకమన్తం ఠితా ఖో సా దేవతా మం ఏతదవోచ – ‘ధారేసి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చా’’’తి?
‘‘ఏవం వుత్తే అహం, భన్తే, తం దేవతం ఏతదవోచం – ‘న ఖో అహం, ఆవుసో, ధారేమి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. త్వం పనావుసో, ధారేసి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చా’తి? ‘అహమ్పి ఖో, భిక్ఖు, న ధారేమి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. ధారేసి పన త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తియో గాథా’తి? ‘న ఖో అహం, ఆవుసో, ధారేమి భద్దేకరత్తియో గాథాతి. త్వం పనావుసో, ధారేసి భద్దేకరత్తియో గాథా’తి? ‘అహమ్పి ఖో, భిక్ఖు, న ధారేమి భద్దేకరత్తియో గాథాతి. ఉగ్గణ్హాహి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ; పరియాపుణాహి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ; ధారేహి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. అత్థసంహితో, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసో చ విభఙ్గో చ ఆదిబ్రహ్మచరియకో’తి. ఇదమవోచ, భన్తే, సా దేవతా; ఇదం వత్వా తత్థేవన్తరధాయి. సాధు మే, భన్తే, భగవా భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ దేసేతూ’’తి. ‘‘తేన హి, భిక్ఖు, సుణాహి, సాధుకం మనసి కరోహి; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో ఆయస్మా సమిద్ధి భగవతో పచ్చస్సోసి. భగవా ఏతదవోచ –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య, నప్పటికఙ్ఖే అనాగతం;
యదతీతం పహీనం తం, అప్పత్తఞ్చ అనాగతం.
‘‘పచ్చుప్పన్నఞ్చ యో ధమ్మం, తత్థ తత్థ విపస్సతి;
అసంహీరం అసంకుప్పం, తం విద్వా మనుబ్రూహయే.
‘‘అజ్జేవ కిచ్చమాతప్పం, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;
న హి నో సఙ్గరం తేన, మహాసేనేన మచ్చునా.
‘‘ఏవం విహారిం ఆతాపిం, అహోరత్తమతన్దితం;
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
ఇదమవోచ భగవా; ఇదం వత్వాన సుగతో ఉట్ఠాయాసనా విహారం పావిసి. అథ ఖో తేసం భిక్ఖూనం , అచిరపక్కన్తస్స భగవతో, ఏతదహోసి – ‘‘ఇదం ఖో నో, ఆవుసో, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య, నప్పటికఙ్ఖే అనాగతం;
యదతీతం పహీనం తం, అప్పత్తఞ్చ అనాగతం.
‘‘పచ్చుప్పన్నఞ్చ యో ధమ్మం, తత్థ తత్థ విపస్సతి;
అసంహీరం అసంకుప్పం, తం విద్వా మనుబ్రూహయే.
‘‘అజ్జేవ కిచ్చమాతప్పం, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;
న హి నో సఙ్గరం తేన, మహాసేనేన మచ్చునా.
‘‘ఏవం విహారిం ఆతాపిం, అహోరత్తమతన్దితం;
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
‘‘కో ను ఖో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజేయ్యా’’తి?
అథ ఖో తేసం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘అయం ఖో ఆయస్మా మహాకచ్చానో సత్థు చేవ సంవణ్ణితో సమ్భావితో చ విఞ్ఞూనం సబ్రహ్మచారీనం; పహోతి చాయస్మా మహాకచ్చానో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజితుం. యంనూన మయం యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమేయ్యామ; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యామా’’తి.
౨౮౧. అథ ఖో తే భిక్ఖూ యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మతా మహాకచ్చానేన సద్ధిం సమ్మోదింసు. సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు. ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో తే భిక్ఖూ ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతదవోచుం – ‘‘ఇదం ఖో నో, ఆవుసో కచ్చాన, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య…పే॰…
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
‘‘తేసం నో, ఆవుసో కచ్చాన, అమ్హాకం, అచిరపక్కన్తస్స భగవతో, ఏతదహోసి – ఇదం ఖో నో, ఆవుసో, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య…పే॰…
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
‘‘కో ను ఖో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజేయ్యాతి? తేసం నో , ఆవుసో కచ్చాన, అమ్హాకం ఏతదహోసి – ‘అయం ఖో ఆయస్మా మహాకచ్చానో సత్థు చేవ సంవణ్ణితో సమ్భావితో చ విఞ్ఞూనం సబ్రహ్మచారీనం. పహోతి చాయస్మా మహాకచ్చానో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజితుం. యంనూన మయం యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమేయ్యామ; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యామా’తి. విభజతాయస్మా మహాకచ్చానో’’తి.
‘‘సేయ్యథాపి, ఆవుసో, పురిసో సారత్థికో సారగవేసీ సారపరియేసనం చరమానో మహతో రుక్ఖస్స తిట్ఠతో సారవతో అతిక్కమ్మేవ మూలం అతిక్కమ్మ ఖన్ధం సాఖాపలాసే సారం పరియేసితబ్బం మఞ్ఞేయ్య; ఏవం సమ్పదమిదం ఆయస్మన్తానం సత్థరి సమ్ముఖీభూతే తం భగవన్తం అతిసిత్వా అమ్హే ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛితబ్బం మఞ్ఞథ మఞ్ఞేథ (పీ॰). సో హావుసో, భగవా జానం జానాతి, పస్సం పస్సతి, చక్ఖుభూతో ఞాణభూతో ధమ్మభూతో బ్రహ్మభూతో వత్తా పవత్తా అత్థస్స నిన్నేతా అమతస్స దాతా ధమ్మస్సామీ తథాగతో. సో చేవ పనేతస్స కాలో అహోసి యం భగవన్తంయేవ ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యాథ, యథా వో భగవా బ్యాకరేయ్య తథా నం ధారేయ్యాథా’’తి.
‘‘అద్ధావుసో కచ్చాన, భగవా జానం జానాతి, పస్సం పస్సతి, చక్ఖుభూతో ఞాణభూతో ధమ్మభూతో బ్రహ్మభూతో వత్తా పవత్తా అత్థస్స నిన్నేతా అమతస్స దాతా ధమ్మస్సామీ తథాగతో. సో చేవ పనేతస్స కాలో అహోసి యం భగవన్తంయేవ ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యామ; యథా నో భగవా బ్యాకరేయ్య తథా నం ధారేయ్యామ. అపి చాయస్మా మహాకచ్చానో సత్థుచేవ సంవణ్ణితో సమ్భావితో చ విఞ్ఞూనం సబ్రహ్మచారీనం; పహోతి చాయస్మా మహాకచ్చానో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజితుం. విభజతాయస్మా మహాకచ్చానో అగరుం కరిత్వా’’తి అగరుకరిత్వా (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰).
‘‘తేన హావుసో, సుణాథ, సాధుకం మనసి కరోథ; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవమావుసో’’తి ఖో తే భిక్ఖూ ఆయస్మతో మహాకచ్చానస్స పచ్చస్సోసుం. ఆయస్మా మహాకచ్చానో ఏతదవోచ –
‘‘యం ఖో నో, ఆవుసో, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య…పే॰…
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
ఇమస్స ఖో అహం, ఆవుసో, భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స ఏవం విత్థారేన అత్థం ఆజానామి –
౨౮౨. ‘‘కథఞ్చ, ఆవుసో, అతీతం అన్వాగమేతి? ఇతి మే చక్ఖు అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి రూపాతి – తత్థ ఛన్దరాగప్పటిబద్ధం ఛన్దరాగప్పటిబన్ధం (క॰) హోతి విఞ్ఞాణం, ఛన్దరాగప్పటిబద్ధత్తా విఞ్ఞాణస్స తదభినన్దతి, తదభినన్దన్తో అతీతం అన్వాగమేతి. ఇతి మే సోతం అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి సద్దాతి…పే॰… ఇతి మే ఘానం అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి గన్ధాతి… ఇతి మే జివ్హా అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి రసాతి… ఇతి మే కాయో అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి ఫోట్ఠబ్బాతి… ఇతి మే మనో అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి ధమ్మాతి – తత్థ ఛన్దరాగప్పటిబద్ధం హోతి విఞ్ఞాణం, ఛన్దరాగప్పటిబద్ధత్తా విఞ్ఞాణస్స తదభినన్దతి, తదభినన్దన్తో అతీతం అన్వాగమేతి – ఏవం ఖో, ఆవుసో, అతీతం అన్వాగమేతి.
‘‘కథఞ్చ , ఆవుసో, అతీతం నాన్వాగమేతి? ఇతి మే చక్ఖు అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి రూపాతి – తత్థ న ఛన్దరాగప్పటిబద్ధం హోతి విఞ్ఞాణం, న ఛన్దరాగప్పటిబద్ధత్తా విఞ్ఞాణస్స న తదభినన్దతి, న తదభినన్దన్తో అతీతం నాన్వాగమేతి. ఇతి మే సోతం అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి సద్దాతి…పే॰… ఇతి మే ఘానం అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి గన్ధాతి… ఇతి మే జివ్హా అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి రసాతి… ఇతి మే కాయో అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి ఫోట్ఠబ్బాతి… ఇతి మే మనో అహోసి అతీతమద్ధానం ఇతి ధమ్మాతి – తత్థ న ఛన్దరాగప్పటిబద్ధం హోతి విఞ్ఞాణం, న ఛన్దరాగప్పటిబద్ధత్తా విఞ్ఞాణస్స, న తదభినన్దతి, న తదభినన్దన్తో అతీతం నాన్వాగమేతి – ఏవం ఖో, ఆవుసో, అతీతం నాన్వాగమేతి.
౨౮౩. ‘‘కథఞ్చ , ఆవుసో, అనాగతం పటికఙ్ఖతి? ఇతి మే చక్ఖు సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి రూపాతి – అప్పటిలద్ధస్స పటిలాభాయ చిత్తం పణిదహతి, చేతసో పణిధానపచ్చయా తదభినన్దతి, తదభినన్దన్తో అనాగతం పటికఙ్ఖతి. ఇతి మే సోతం సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి సద్దాతి…పే॰… ఇతి మే ఘానం సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి గన్ధాతి… ఇతి మే జివ్హా సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి రసాతి… ఇతి మే కాయో సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి ఫోట్ఠబ్బాతి… ఇతి మే మనో సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి ధమ్మాతి – అప్పటిలద్ధస్స పటిలాభాయ చిత్తం పణిదహతి, చేతసో పణిధానపచ్చయా తదభినన్దతి, తదభినన్దన్తో అనాగతం పటికఙ్ఖతి – ఏవం ఖో, ఆవుసో, అనాగతం పటికఙ్ఖతి.
‘‘కథఞ్చ, ఆవుసో, అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి? ఇతి మే చక్ఖు సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి రూపాతి – అప్పటిలద్ధస్స పటిలాభాయ చిత్తం నప్పణిదహతి , చేతసో అప్పణిధానపచ్చయా న తదభినన్దతి, న తదభినన్దన్తో అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి. ఇతి మే సోతం సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి సద్దాతి…పే॰… ఇతి మే ఘానం సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి గన్ధాతి… ఇతి మే జివ్హా సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి రసాతి… ఇతి మే కాయో సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి ఫోట్ఠబ్బాతి… ఇతి మే మనో సియా అనాగతమద్ధానం ఇతి ధమ్మాతి – అప్పటిలద్ధస్స పటిలాభాయ చిత్తం నప్పణిదహతి, చేతసో అప్పణిధానపచ్చయా న తదభినన్దతి, న తదభినన్దన్తో అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి – ఏవం ఖో, ఆవుసో, అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి.
౨౮౪. ‘‘కథఞ్చ, ఆవుసో, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి? యఞ్చావుసో, చక్ఖు యే చ రూపా – ఉభయమేతం పచ్చుప్పన్నం. తస్మిం చే పచ్చుప్పన్నే ఛన్దరాగప్పటిబద్ధం హోతి విఞ్ఞాణం, ఛన్దరాగప్పటిబద్ధత్తా విఞ్ఞాణస్స తదభినన్దతి, తదభినన్దన్తో పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి. యఞ్చావుసో, సోతం యే చ సద్దా…పే॰… యఞ్చావుసో, ఘానం యే చ గన్ధా… యా చావుసో, జివ్హా యే చ రసా… యో చావుసో, కాయో యే చ ఫోట్ఠబ్బా… యో చావుసో, మనో యే చ ధమ్మా – ఉభయమేతం పచ్చుప్పన్నం. తస్మిం చే పచ్చుప్పన్నే ఛన్దరాగప్పటిబద్ధం హోతి విఞ్ఞాణం, ఛన్దరాగప్పటిబద్ధత్తా విఞ్ఞాణస్స తదభినన్దతి, తదభినన్దన్తో పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి – ఏవం ఖో, ఆవుసో, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి.
‘‘కథఞ్చ , ఆవుసో, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి? యఞ్చావుసో, చక్ఖు యే చ రూపా – ఉభయమేతం పచ్చుప్పన్నం. తస్మిం చే పచ్చుప్పన్నే న ఛన్దరాగప్పటిబద్ధం హోతి విఞ్ఞాణం, న ఛన్దరాగప్పటిబద్ధత్తా విఞ్ఞాణస్స న తదభినన్దతి, న తదభినన్దన్తో పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి. యఞ్చావుసో, సోతం యే చ సద్దా…పే॰… యఞ్చావుసో, ఘానం యే చ గన్ధా… యా చావుసో, జివ్హా యే చ రసా… యో చావుసో, కాయో యే చ ఫోట్ఠబ్బా… యో చావుసో, మనో యే చ ధమ్మా – ఉభయమేతం పచ్చుప్పన్నం. తస్మిం చే పచ్చుప్పన్నే న ఛన్దరాగప్పటిబద్ధం హోతి విఞ్ఞాణం, న ఛన్దరాగప్పటిబద్ధత్తా విఞ్ఞాణస్స న తదభినన్దతి, న తదభినన్దన్తో పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి – ఏవం ఖో, ఆవుసో, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి.
౨౮౫. ‘‘యం ఖో నో, ఆవుసో, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య…పే॰…
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
‘‘ఇమస్స ఖో అహం, ఆవుసో, భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స ఏవం విత్థారేన అత్థం ఆజానామి. ఆకఙ్ఖమానా చ పన తుమ్హే ఆయస్మన్తో భగవన్తంయేవ ఉపసఙ్కమిత్వా ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యాథ, యథా వో భగవా బ్యాకరోతి తథా నం ధారేయ్యాథా’’తి.
అథ ఖో తే భిక్ఖూ ఆయస్మతో మహాకచ్చానస్స భాసితం అభినన్దిత్వా అనుమోదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు. ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో తే భిక్ఖూ భగవన్తం ఏతదవోచుం – ‘‘యం ఖో నో, భన్తే, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య…పే॰…
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
తేసం నో, భన్తే, అమ్హాకం, అచిరపక్కన్తస్స భగవతో, ఏతదహోసి – ‘‘ఇదం ఖో నో, ఆవుసో, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య, నప్పటికఙ్ఖే అనాగతం;
యదతీతం పహీనం తం, అప్పత్తఞ్చ అనాగతం.
‘‘పచ్చుప్పన్నఞ్చ యో ధమ్మం, తత్థ తత్థ విపస్సతి;
అసంహీరం అసంకుప్పం, తం విద్వా మనుబ్రూహయే.
‘‘అజ్జేవ కిచ్చమాతప్పం, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;
న హి నో సఙ్గరం తేన, మహాసేనేన మచ్చునా.
‘‘ఏవం విహారిం ఆతాపిం, అహోరత్తమతన్దితం;
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
‘‘‘కో ను ఖో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజేయ్యా’తి? తేసం నో, భన్తే, అమ్హాకం ఏతదహోసి – ‘అయం ఖో ఆయస్మా మహాకచ్చానో సత్థు చేవ సంవణ్ణితో సమ్భావితో చ విఞ్ఞూనం సబ్రహ్మచారీనం. పహోతి చాయస్మా మహాకచ్చానో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజితుం. యంనూన మయం యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమేయ్యామ; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యామా’తి. అథ ఖో మయం, భన్తే, యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమిమ్హ; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛిమ్హ. తేసం నో, భన్తే, ఆయస్మతా మహాకచ్చానేన ఇమేహి ఆకారేహి ఇమేహి పదేహి ఇమేహి బ్యఞ్జనేహి అత్థో విభత్తో’’తి.
‘‘పణ్డితో, భిక్ఖవే, మహాకచ్చానో; మహాపఞ్ఞో, భిక్ఖవే మహాకచ్చానో. మం చేపి తుమ్హే, భిక్ఖవే, ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యాథ, అహమ్పి తం ఏవమేవం బ్యాకరేయ్యం యథా తం మహాకచ్చానేన బ్యాకతం. ఏసో, చేవేతస్స అత్థో. ఏవఞ్చ నం ధారేథా’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనా తే భిక్ఖూ భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి.
మహాకచ్చానభద్దేకరత్తసుత్తం నిట్ఠితం తతియం.
౪. లోమసకఙ్గియభద్దేకరత్తసుత్తం
౨౮౬. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సావత్థియం విహరతి జేతవనే అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా లోమసకఙ్గియో లోమసకకఙ్గియో (టీకా) సక్కేసు విహరతి కపిలవత్థుస్మిం నిగ్రోధారామే. అథ ఖో చన్దనో దేవపుత్తో అభిక్కన్తాయ రత్తియా అభిక్కన్తవణ్ణో కేవలకప్పం నిగ్రోధారామం ఓభాసేత్వా యేనాయస్మా లోమసకఙ్గియో తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి. ఏకమన్తం ఠితో ఖో చన్దనో దేవపుత్తో ఆయస్మన్తం లోమసకఙ్గియం ఏతదవోచ – ‘‘ధారేసి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చా’’తి? ‘‘న ఖో అహం, ఆవుసో, ధారేమి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. త్వం పనావుసో, ధారేసి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చా’’తి? ‘‘అహమ్పి ఖో, భిక్ఖు, న ధారేమి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. ధారేసి పన త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తియో గాథా’’తి? ‘‘న ఖో అహం, ఆవుసో, ధారేమి భద్దేకరత్తియో గాథా. త్వం పనావుసో, ధారేసి భద్దేకరత్తియో గాథా’’తి? ‘‘ధారేమి ఖో అహం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తియో గాథా’’తి. ‘‘యథా కథం పన త్వం, ఆవుసో, ధారేసి భద్దేకరత్తియో గాథా’’తి? ‘‘ఏకమిదం, భిక్ఖు, సమయం భగవా దేవేసు తావతింసేసు విహరతి పారిచ్ఛత్తకమూలే పణ్డుకమ్బలసిలాయం. తత్ర భగవా దేవానం తావతింసానం భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ అభాసి –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య, నప్పటికఙ్ఖే అనాగతం;
యదతీతం పహీనం తం, అప్పత్తఞ్చ అనాగతం.
‘‘పచ్చుప్పన్నఞ్చ యో ధమ్మం, తత్థ తత్థ విపస్సతి;
అసంహీరం అసంకుప్పం, తం విద్వా మనుబ్రూహయే.
‘‘అజ్జేవ కిచ్చమాతప్పం, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;
న హి నో సఙ్గరం తేన, మహాసేనేన మచ్చునా.
‘‘ఏవం విహారిం ఆతాపిం, అహోరత్తమతన్దితం;
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
‘‘ఏవం ఖో అహం, భిక్ఖు, ధారేమి భద్దేకరత్తియో గాథా. ఉగ్గణ్హాహి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ; పరియాపుణాహి త్వం , భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ; ధారేహి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. అత్థసంహితో, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసో చ విభఙ్గో చ ఆదిబ్రహ్మచరియకో’’తి. ఇదమవోచ చన్దనో దేవపుత్తో. ఇదం వత్వా తత్థేవన్తరధాయి.
౨౮౭. అథ ఖో ఆయస్మా లోమసకఙ్గియో తస్సా రత్తియా అచ్చయేన సేనాసనం సంసామేత్వా పత్తచీవరమాదాయ యేన సావత్థి తేన చారికం పక్కామి. అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో యేన సావత్థి జేతవనం అనాథపిణ్డికస్స ఆరామో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఆయస్మా లోమసకఙ్గియో భగవన్తం ఏతదవోచ –
‘‘ఏకమిదాహం, భన్తే, సమయం సక్కేసు విహరామి కపిలవత్థుస్మిం నిగ్రోధారామే. అథ ఖో, భన్తే, అఞ్ఞతరో దేవపుత్తో అభిక్కన్తాయ రత్తియా అభిక్కన్తవణ్ణో కేవలకప్పం నిగ్రోధారామం ఓభాసేత్వా యేనాహం తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి. ఏకమన్తం ఠితో ఖో, భన్తే, సో దేవపుత్తో మం ఏతదవోచ – ‘ధారేసి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చా’తి? ఏవం వుత్తే అహం, భన్తే, తం దేవపుత్తం ఏతదవోచం – ‘న ఖో అహం, ఆవుసో, ధారేమి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. త్వం పనావుసో, ధారేసి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చా’తి? ‘అహమ్పి ఖో, భిక్ఖు, న ధారేమి భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. ధారేసి పన త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తియో గాథా’తి? ‘న ఖో అహం, ఆవుసో, ధారేమి భద్దేకరత్తియో గాథా. త్వం పనావుసో, ధారేసి భద్దేకరత్తియో గాథా’తి? ‘ధారేమి ఖో అహం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తియో గాథా’తి. ‘యథా కథం పన త్వం, ఆవుసో, ధారేసి భద్దేకరత్తియో గాథా’తి? ఏకమిదం, భిక్ఖు, సమయం భగవా దేవేసు తావతింసేసు విహరతి పారిచ్ఛత్తకమూలే పణ్డుకమ్బలసిలాయం . తత్ర ఖో భగవా దేవానం తావతింసానం భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ అభాసి –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య…పే॰…
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
‘‘ఏవం ఖో అహం, భిక్ఖు, ధారేమి భద్దేకరత్తియో గాథా. ఉగ్గణ్హాహి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ; పరియాపుణాహి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ; ధారేహి త్వం, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ. అత్థసంహితో, భిక్ఖు, భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసో చ విభఙ్గో చ ఆదిబ్రహ్మచరియకో’తి. ఇదమవోచ, భన్తే, సో దేవపుత్తో; ఇదం వత్వా తత్థేవన్తరధాయి. సాధు మే, భన్తే, భగవా భద్దేకరత్తస్స ఉద్దేసఞ్చ విభఙ్గఞ్చ దేసేతూ’’తి.
౨౮౮. ‘‘జానాసి పన త్వం, భిక్ఖు, తం దేవపుత్త’’న్తి? ‘‘న ఖో అహం, భన్తే, జానామి తం దేవపుత్త’’న్తి. ‘‘చన్దనో నామ సో, భిక్ఖు, దేవపుత్తో. చన్దనో, భిక్ఖు, దేవపుత్తో అట్ఠిం కత్వా అట్ఠికత్వా (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) మనసికత్వా సబ్బచేతసా సబ్బం చేతసో (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰), సబ్బం చేతసా (క॰) సమన్నాహరిత్వా ఓహితసోతో ధమ్మం సుణాతి. తేన హి, భిక్ఖు, సుణాహి, సాధుకం మనసి కరోహి; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో ఆయస్మా లోమసకఙ్గియో భగవతో పచ్చస్సోసి. భగవా ఏతదవోచ –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య, నప్పటికఙ్ఖే అనాగతం;
యదతీతం పహీనం తం, అప్పత్తఞ్చ అనాగతం.
‘‘పచ్చుప్పన్నఞ్చ యో ధమ్మం, తత్థ తత్థ విపస్సతి;
అసంహీరం అసంకుప్పం, తం విద్వా మనుబ్రూహయే.
‘‘అజ్జేవ కిచ్చమాతప్పం, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;
న హి నో సఙ్గరం తేన, మహాసేనేన మచ్చునా;
‘‘ఏవం విహారిం ఆతాపిం, అహోరత్తమతన్దితం;
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే ముని’’.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖు, అతీతం అన్వాగమేతి…పే॰… ఏవం ఖో, భిక్ఖు, అతీతం అన్వాగమేతి. కథఞ్చ , భిక్ఖు, అతీతం నాన్వాగమేతి…పే॰… ఏవం ఖో, భిక్ఖు, అతీతం నాన్వాగమేతి. కథఞ్చ, భిక్ఖు, అనాగతం పటికఙ్ఖతి…పే॰… ఏవం ఖో, భిక్ఖు, అనాగతం పటికఙ్ఖతి. కథఞ్చ, భిక్ఖు, అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి…పే॰… ఏవం ఖో, భిక్ఖు, అనాగతం నప్పటికఙ్ఖతి. కథఞ్చ, భిక్ఖు, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి…పే॰… ఏవం ఖో, భిక్ఖు, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు సంహీరతి. కథఞ్చ, భిక్ఖు, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి…పే॰… ఏవం ఖో, భిక్ఖు, పచ్చుప్పన్నేసు ధమ్మేసు న సంహీరతి.
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య, నప్పటికఙ్ఖే అనాగతం;
యదతీతం పహీనం తం, అప్పత్తఞ్చ అనాగతం.
‘‘పచ్చుప్పన్నఞ్చ యో ధమ్మం, తత్థ తత్థ విపస్సతి;
అసంహీరం అసంకుప్పం, తం విద్వా మనుబ్రూహయే.
‘‘అజ్జేవ కిచ్చమాతప్పం, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;
న హి నో సఙ్గరం తేన, మహాసేనేన మచ్చునా.
‘‘ఏవం విహారిం ఆతాపిం, అహోరత్తమతన్దితం;
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనో ఆయస్మా లోమసకఙ్గియో భగవతో భాసితం అభినన్దీతి.
లోమసకఙ్గియభద్దేకరత్తసుత్తం నిట్ఠితం చతుత్థం.
౫. చూళకమ్మవిభఙ్గసుత్తం సుభసుత్తన్తిపి వుచ్చతి
౨౮౯. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సావత్థియం విహరతి జేతవనే, అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. అథ ఖో సుభో మాణవో తోదేయ్యపుత్తో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవతా సద్ధిం సమ్మోది. సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో సుభో మాణవో తోదేయ్యపుత్తో భగవన్తం ఏతదవోచ –
‘‘కో ను ఖో, భో గోతమ, హేతు కో పచ్చయో యేన మనుస్సానంయేవ సతం మనుస్సభూతానం దిస్సన్తి హీనప్పణీతతా? దిస్సన్తి హి, భో గోతమ, మనుస్సా అప్పాయుకా, దిస్సన్తి దీఘాయుకా; దిస్సన్తి బవ్హాబాధా బహ్వాబాధా (స్యా॰ కం॰ క॰), దిస్సన్తి అప్పాబాధా; దిస్సన్తి దుబ్బణ్ణా, దిస్సన్తి వణ్ణవన్తో; దిస్సన్తి అప్పేసక్ఖా, దిస్సన్తి మహేసక్ఖా; దిస్సన్తి అప్పభోగా, దిస్సన్తి మహాభోగా; దిస్సన్తి నీచకులీనా, దిస్సన్తి ఉచ్చాకులీనా; దిస్సన్తి దుప్పఞ్ఞా, దిస్సన్తి పఞ్ఞవన్తో పఞ్ఞావన్తో (సీ॰ పీ॰) . కో ను ఖో, భో గోతమ, హేతు కో పచ్చయో యేన మనుస్సానంయేవ సతం మనుస్సభూతానం దిస్సన్తి హీనప్పణీతతా’’తి?
‘‘కమ్మస్సకా , మాణవ, సత్తా కమ్మదాయాదా కమ్మయోనీ కమ్మబన్ధూ కమ్మయోని కమ్మబన్ధు (సీ॰) కమ్మప్పటిసరణా. కమ్మం సత్తే విభజతి యదిదం – హీనప్పణీతతాయాతి. న ఖో అహం ఇమస్స భోతో గోతమస్స సంఖిత్తేన భాసితస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం ఆజానామి. సాధు మే భవం గోతమో తథా ధమ్మం దేసేతు యథా అహం ఇమస్స భోతో గోతమస్స సంఖిత్తేన భాసితస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం ఆజానేయ్య’’న్తి.
౨౯౦. ‘‘తేన హి, మాణవ, సుణాహి, సాధుకం మనసి కరోహి; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవం, భో’’తి ఖో సుభో మాణవో తోదేయ్యపుత్తో భగవతో పచ్చస్సోసి. భగవా ఏతదవోచ –
‘‘ఇధ, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా పాణాతిపాతీ హోతి లుద్దో లోహితపాణి హతపహతే నివిట్ఠో అదయాపన్నో పాణభూతేసు సబ్బపాణభూతేసు (సీ॰ క॰). సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన సమాదిణ్ణేన (పీ॰ క॰) కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి అప్పాయుకో హోతి. అప్పాయుకసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – పాణాతిపాతీ హోతి లుద్దో లోహితపాణి హతపహతే నివిట్ఠో అదయాపన్నో పాణభూతేసు.
‘‘ఇధ పన, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా పాణాతిపాతం పహాయ పాణాతిపాతా పటివిరతో హోతి నిహితదణ్డో నిహితసత్థో, లజ్జీ దయాపన్నో సబ్బపాణభూతహితానుకమ్పీ విహరతి. సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి దీఘాయుకో హోతి. దీఘాయుకసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – పాణాతిపాతం పహాయ పాణాతిపాతా పటివిరతో హోతి నిహితదణ్డో నిహితసత్థో, లజ్జీ దయాపన్నో సబ్బపాణభూతహితానుకమ్పీ విహరతి.
౨౯౧. ‘‘ఇధ , మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా సత్తానం విహేఠకజాతికో హోతి, పాణినా వా లేడ్డునా వా దణ్డేన వా సత్థేన వా. సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి బవ్హాబాధో హోతి. బవ్హాబాధసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – సత్తానం విహేఠకజాతికో హోతి పాణినా వా లేడ్డునా వా దణ్డేన వా సత్థేన వా.
‘‘ఇధ పన, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా సత్తానం అవిహేఠకజాతికో హోతి పాణినా వా లేడ్డునా వా దణ్డేన వా సత్థేన వా. సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి అప్పాబాధో హోతి. అప్పాబాధసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – సత్తానం అవిహేఠకజాతికో హోతి పాణినా వా లేడ్డునా వా దణ్డేన వా సత్థేన వా.
౨౯౨. ‘‘ఇధ, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా కోధనో హోతి ఉపాయాసబహులో. అప్పమ్పి వుత్తో సమానో అభిసజ్జతి కుప్పతి బ్యాపజ్జతి పతిట్ఠీయతి కోపఞ్చ దోసఞ్చ అప్పచ్చయఞ్చ పాతుకరోతి. సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి దుబ్బణ్ణో హోతి. దుబ్బణ్ణసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – కోధనో హోతి ఉపాయాసబహులో; అప్పమ్పి వుత్తో సమానో అభిసజ్జతి కుప్పతి బ్యాపజ్జతి పతిట్ఠీయతి కోపఞ్చ దోసఞ్చ అప్పచ్చయఞ్చ పాతుకరోతి.
‘‘ఇధ పన, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా అక్కోధనో హోతి అనుపాయాసబహులో; బహుమ్పి వుత్తో సమానో నాభిసజ్జతి న కుప్పతి న బ్యాపజ్జతి న పతిట్ఠీయతి న కోపఞ్చ దోసఞ్చ అప్పచ్చయఞ్చ పాతుకరోతి. సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి పాసాదికో హోతి. పాసాదికసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – అక్కోధనో హోతి అనుపాయాసబహులో; బహుమ్పి వుత్తో సమానో నాభిసజ్జతి న కుప్పతి న బ్యాపజ్జతి న పతిట్ఠీయతి న కోపఞ్చ దోసఞ్చ అప్పచ్చయఞ్చ పాతుకరోతి.
౨౯౩. ‘‘ఇధ, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా ఇస్సామనకో హోతి; పరలాభసక్కారగరుకారమాననవన్దనపూజనాసు ఇస్సతి ఉపదుస్సతి ఇస్సం బన్ధతి. సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి అప్పేసక్ఖో హోతి. అప్పేసక్ఖసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – ఇస్సామనకో హోతి; పరలాభసక్కారగరుకారమాననవన్దనపూజనాసు ఇస్సతి ఉపదుస్సతి ఇస్సం బన్ధతి.
‘‘ఇధ పన, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా అనిస్సామనకో హోతి; పరలాభసక్కారగరుకారమాననవన్దనపూజనాసు న ఇస్సతి న ఉపదుస్సతి న ఇస్సం బన్ధతి. సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి మహేసక్ఖో హోతి. మహేసక్ఖసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ , పటిపదా యదిదం – అనిస్సామనకో హోతి; పరలాభసక్కారగరుకారమాననవన్దనపూజనాసు న ఇస్సతి న ఉపదుస్సతి న ఇస్సం బన్ధతి.
౨౯౪. ‘‘ఇధ, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా న దాతా హోతి సమణస్స వా బ్రాహ్మణస్స వా అన్నం పానం వత్థం యానం మాలాగన్ధవిలేపనం సేయ్యావసథపదీపేయ్యం. సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి అప్పభోగో హోతి. అప్పభోగసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – న దాతా హోతి సమణస్స వా బ్రాహ్మణస్స వా అన్నం పానం వత్థం యానం మాలాగన్ధవిలేపనం సేయ్యావసథపదీపేయ్యం.
‘‘ఇధ పన, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా దాతా హోతి సమణస్స వా బ్రాహ్మణస్స వా అన్నం పానం వత్థం యానం మాలాగన్ధవిలేపనం సేయ్యావసథపదీపేయ్యం. సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి మహాభోగో హోతి. మహాభోగసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – దాతా హోతి సమణస్స వా బ్రాహ్మణస్స వా అన్నం పానం వత్థం యానం మాలాగన్ధవిలేపనం సేయ్యావసథపదీపేయ్యం.
౨౯౫. ‘‘ఇధ, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా థద్ధో హోతి అతిమానీ – అభివాదేతబ్బం న అభివాదేతి, పచ్చుట్ఠాతబ్బం న పచ్చుట్ఠేతి, ఆసనారహస్స న ఆసనం దేతి, మగ్గారహస్స న మగ్గం దేతి, సక్కాతబ్బం న సక్కరోతి, గరుకాతబ్బం న గరుకరోతి, మానేతబ్బం న మానేతి, పూజేతబ్బం న పూజేతి. సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి నీచకులీనో హోతి. నీచకులీనసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – థద్ధో హోతి అతిమానీ; అభివాదేతబ్బం న అభివాదేతి, పచ్చుట్ఠాతబ్బం న పచ్చుట్ఠేతి, ఆసనారహస్స న ఆసనం దేతి, మగ్గారహస్స న మగ్గం దేతి, సక్కాతబ్బం న సక్కరోతి, గరుకాతబ్బం న గరుకరోతి, మానేతబ్బం న మానేతి, పూజేతబ్బం న పూజేతి.
‘‘ఇధ పన, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా అత్థద్ధో హోతి అనతిమానీ; అభివాదేతబ్బం అభివాదేతి, పచ్చుట్ఠాతబ్బం పచ్చుట్ఠేతి, ఆసనారహస్స ఆసనం దేతి, మగ్గారహస్స మగ్గం దేతి, సక్కాతబ్బం సక్కరోతి, గరుకాతబ్బం గరుకరోతి, మానేతబ్బం మానేతి, పూజేతబ్బం పూజేతి. సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి ఉచ్చాకులీనో హోతి. ఉచ్చాకులీనసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – అత్థద్ధో హోతి అనతిమానీ; అభివాదేతబ్బం అభివాదేతి, పచ్చుట్ఠాతబ్బం పచ్చుట్ఠేతి, ఆసనారహస్స ఆసనం దేతి, మగ్గారహస్స మగ్గం దేతి, సక్కాతబ్బం సక్కరోతి, గరుకాతబ్బం గరుకరోతి, మానేతబ్బం మానేతి, పూజేతబ్బం పూజేతి.
౨౯౬. ‘‘ఇధ, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా సమణం వా బ్రాహ్మణం వా ఉపసఙ్కమిత్వా న పరిపుచ్ఛితా హోతి – ‘కిం, భన్తే, కుసలం, కిం అకుసలం; కిం సావజ్జం, కిం అనవజ్జం; కిం సేవితబ్బం, కిం న సేవితబ్బం; కిం మే కరీయమానం దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ హోతి, కిం వా పన మే కరీయమానం దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయ హోతీ’తి? సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి దుప్పఞ్ఞో హోతి. దుప్పఞ్ఞసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – సమణం వా బ్రాహ్మణం వా ఉపసఙ్కమిత్వా న పరిపుచ్ఛితా హోతి – ‘కిం, భన్తే, కుసలం, కిం అకుసలం; కిం సావజ్జం, కిం అనవజ్జం; కిం సేవితబ్బం, కిం న సేవితబ్బం ; కిం మే కరీయమానం దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ హోతి, కిం వా పన మే కరీయమానం దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయ హోతీ’’’తి?
‘‘ఇధ పన, మాణవ, ఏకచ్చో ఇత్థీ వా పురిసో వా సమణం వా బ్రాహ్మణం వా ఉపసఙ్కమిత్వా పరిపుచ్ఛితా హోతి – ‘కిం, భన్తే, కుసలం, కిం అకుసలం; కిం సావజ్జం, కిం అనవజ్జం; కిం సేవితబ్బం, కిం న సేవితబ్బం; కిం మే కరీయమానం దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ హోతి, కిం వా పన మే కరీయమానం దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయ హోతీ’తి? సో తేన కమ్మేన ఏవం సమత్తేన ఏవం సమాదిన్నేన కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. నో చే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి, సచే మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి యత్థ యత్థ పచ్చాజాయతి మహాపఞ్ఞో హోతి. మహాపఞ్ఞసంవత్తనికా ఏసా, మాణవ, పటిపదా యదిదం – సమణం వా బ్రాహ్మణం వా ఉపసఙ్కమిత్వా పరిపుచ్ఛితా హోతి – ‘కిం, భన్తే, కుసలం, కిం అకుసలం; కిం సావజ్జం, కిం అనవజ్జం; కిం సేవితబ్బం , కిం న సేవితబ్బం; కిం మే కరీయమానం దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ హోతి, కిం వా పన మే కరీయమానం దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయ హోతీ’’’తి?
౨౯౭. ‘‘ఇతి ఖో, మాణవ, అప్పాయుకసంవత్తనికా పటిపదా అప్పాయుకత్తం ఉపనేతి, దీఘాయుకసంవత్తనికా పటిపదా దీఘాయుకత్తం ఉపనేతి; బవ్హాబాధసంవత్తనికా పటిపదా బవ్హాబాధత్తం ఉపనేతి, అప్పాబాధసంవత్తనికా పటిపదా అప్పాబాధత్తం ఉపనేతి; దుబ్బణ్ణసంవత్తనికా పటిపదా దుబ్బణ్ణత్తం ఉపనేతి, పాసాదికసంవత్తనికా పటిపదా పాసాదికత్తం ఉపనేతి; అప్పేసక్ఖసంవత్తనికా పటిపదా అప్పేసక్ఖత్తం ఉపనేతి, మహేసక్ఖసంవత్తనికా పటిపదా మహేసక్ఖత్తం ఉపనేతి; అప్పభోగసంవత్తనికా పటిపదా అప్పభోగత్తం ఉపనేతి, మహాభోగసంవత్తనికా పటిపదా మహాభోగత్తం ఉపనేతి; నీచకులీనసంవత్తనికా పటిపదా నీచకులీనత్తం ఉపనేతి, ఉచ్చాకులీనసంవత్తనికా పటిపదా ఉచ్చాకులీనత్తం ఉపనేతి; దుప్పఞ్ఞసంవత్తనికా పటిపదా దుప్పఞ్ఞత్తం ఉపనేతి, మహాపఞ్ఞసంవత్తనికా పటిపదా మహాపఞ్ఞత్తం ఉపనేతి. కమ్మస్సకా, మాణవ, సత్తా కమ్మదాయాదా కమ్మయోనీ కమ్మబన్ధూ కమ్మప్పటిసరణా. కమ్మం సత్తే విభజతి యదిదం – హీనప్పణీతతాయా’’తి.
ఏవం వుత్తే, సుభో మాణవో తోదేయ్యపుత్తో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘అభిక్కన్తం, భో గోతమ, అభిక్కన్తం, భో గోతమ! సేయ్యథాపి, భో గోతమ, నిక్కుజ్జితం వా ఉక్కుజ్జేయ్య, పటిచ్ఛన్నం వా వివరేయ్య, మూళ్హస్స వా మగ్గం ఆచిక్ఖేయ్య, అన్ధకారే వా తేలపజ్జోతం ధారేయ్య – ‘చక్ఖుమన్తో రూపాని దక్ఖన్తీ’తి; ఏవమేవం భోతా గోతమేన అనేకపరియాయేన ధమ్మో పకాసితో. ఏసాహం భవన్తం గోతమం సరణం గచ్ఛామి ధమ్మఞ్చ భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ. ఉపాసకం మం భవం గోతమో ధారేతు అజ్జతగ్గే పాణుపేతం సరణం గత’’న్తి.
చూళకమ్మవిభఙ్గసుత్తం నిట్ఠితం పఞ్చమం.
౬. మహాకమ్మవిభఙ్గసుత్తం
౨౯౮. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా రాజగహే విహరతి వేళువనే కలన్దకనివాపే. తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా సమిద్ధి అరఞ్ఞకుటికాయం విహరతి. అథ ఖో పోతలిపుత్తో పరిబ్బాజకో జఙ్ఘావిహారం అనుచఙ్కమమానో అనువిచరమానో యేనాయస్మా సమిద్ధి తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మతా సమిద్ధినా సద్ధిం సమ్మోది. సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో పోతలిపుత్తో పరిబ్బాజకో ఆయస్మన్తం సమిద్ధిం ఏతదవోచ – ‘‘సమ్ముఖా మేతం, ఆవుసో సమిద్ధి, సమణస్స గోతమస్స సుతం, సమ్ముఖా పటిగ్గహితం – ‘మోఘం కాయకమ్మం మోఘం వచీకమ్మం, మనోకమ్మమేవ సచ్చ’న్తి. అత్థి చ సా అత్థి చేసా (సీ॰ క॰) సమాపత్తి యం సమాపత్తిం సమాపన్నో న కిఞ్చి వేదియతీ’’తి? ‘‘మా హేవం, ఆవుసో పోతలిపుత్త, అవచ; (మా హేవం, ఆవుసో పోతలిపుత్త, అవచ;) ( ) స్యా॰ కం॰ పోత్థకేసు నత్థి మా భగవన్తం అబ్భాచిక్ఖి. న హి సాధు భగవతో అబ్భక్ఖానం. న హి భగవా ఏవం వదేయ్య – ‘మోఘం కాయకమ్మం మోఘం వచీకమ్మం, మనోకమ్మమేవ సచ్చ’న్తి. అత్థి చ ఖో అత్థి చేవ ఖో (సీ॰ క॰) సా, ఆవుసో, సమాపత్తి యం సమాపత్తిం సమాపన్నో న కిఞ్చి వేదియతీ’’తి. ‘‘కీవచిరం పబ్బజితోసి, ఆవుసో సమిద్ధీ’’తి? ‘‘న చిరం, ఆవుసో! తీణి వస్సానీ’’తి. ‘‘ఏత్థ దాని మయం థేరే భిక్ఖూ కిం వక్ఖామ, యత్ర హి నామ ఏవంనవో భిక్ఖు నవకేన భిక్ఖునా (క॰) సత్థారం పరిరక్ఖితబ్బం మఞ్ఞిస్సతి. సఞ్చేతనికం, ఆవుసో సమిద్ధి, కమ్మం కత్వా కాయేన వాచాయ మనసా కిం సో వేదియతీ’’తి? ‘‘సఞ్చేతనికం, ఆవుసో పోతలిపుత్త, కమ్మం కత్వా కాయేన వాచాయ మనసా దుక్ఖం సో వేదియతీ’’తి. అథ ఖో పోతలిపుత్తో పరిబ్బాజకో ఆయస్మతో సమిద్ధిస్స భాసితం నేవ అభినన్ది నప్పటిక్కోసి; అనభినన్దిత్వా అప్పటిక్కోసిత్వా ఉట్ఠాయాసనా పక్కామి.
౨౯౯. అథ ఖో ఆయస్మా సమిద్ధి అచిరపక్కన్తే పోతలిపుత్తే పరిబ్బాజకే యేనాయస్మా ఆనన్దో తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మతా ఆనన్దేన సద్ధిం సమ్మోది. సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఆయస్మా సమిద్ధి యావతకో అహోసి పోతలిపుత్తేన పరిబ్బాజకేన సద్ధిం కథాసల్లాపో తం సబ్బం ఆయస్మతో ఆనన్దస్స ఆరోచేసి.
ఏవం వుత్తే, ఆయస్మా ఆనన్దో ఆయస్మన్తం సమిద్ధిం ఏతదవోచ – ‘‘అత్థి ఖో ఇదం, ఆవుసో సమిద్ధి, కథాపాభతం భగవన్తం దస్సనాయ. ఆయామావుసో సమిద్ధి, యేన భగవా తేనుపసఙ్కమిస్సామ; ఉపసఙ్కమిత్వా ఏతమత్థం భగవతో ఆరోచేస్సామ. యథా నో భగవా బ్యాకరిస్సతి తథా నం ధారేస్సామా’’తి. ‘‘ఏవమావుసో’’తి ఖో ఆయస్మా సమిద్ధి ఆయస్మతో ఆనన్దస్స పచ్చస్సోసి.
అథ ఖో ఆయస్మా చ ఆనన్దో ఆయస్మా చ సమిద్ధి యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో యావతకో అహోసి ఆయస్మతో సమిద్ధిస్స పోతలిపుత్తేన పరిబ్బాజకేన సద్ధిం కథాసల్లాపో తం సబ్బం భగవతో ఆరోచేసి. ఏవం వుత్తే, భగవా ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఏతదవోచ – ‘‘దస్సనమ్పి ఖో అహం, ఆనన్ద, పోతలిపుత్తస్స పరిబ్బాజకస్స నాభిజానామి, కుతో పనేవరూపం కథాసల్లాపం? ఇమినా చ, ఆనన్ద, సమిద్ధినా మోఘపురిసేన పోతలిపుత్తస్స పరిబ్బాజకస్స విభజ్జబ్యాకరణీయో పఞ్హో ఏకంసేన బ్యాకతో’’తి. ఏవం వుత్తే, ఆయస్మా ఉదాయీ భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘సచే పన కిం పన (క॰), భన్తే, ఆయస్మతా సమిద్ధినా ఇదం సన్ధాయ భాసితం – యం కిఞ్చి వేదయితం తం దుక్ఖస్మి’’న్తి.
౩౦౦. అథ ఖో ఏవం వుత్తే (స్యా॰ కం॰) భగవా ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఆమన్తేసి – ‘‘పస్ససి నో త్వం, ఆనన్ద, ఇమస్స ఉదాయిస్స మోఘపురిసస్స ఉమ్మఙ్గం ఉమ్మగ్గం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰), ఉమఙ్గం (క॰)? అఞ్ఞాసిం ఖో అహం, ఆనన్ద – ‘ఇదానేవాయం ఉదాయీ మోఘపురిసో ఉమ్ముజ్జమానో అయోనిసో ఉమ్ముజ్జిస్సతీ’తి. ఆదింయేవ ఆదిసోవ (సీ॰ పీ॰), ఆదియేవ (క॰), ఆనన్ద, పోతలిపుత్తేన పరిబ్బాజకేన తిస్సో వేదనా పుచ్ఛితా. సచాయం, ఆనన్ద, సమిద్ధి మోఘపురిసో పోతలిపుత్తస్స పరిబ్బాజకస్స ఏవం పుట్ఠో ఏవం బ్యాకరేయ్య – ‘సఞ్చేతనికం, ఆవుసో పోతలిపుత్త, కమ్మం కత్వా కాయేన వాచాయ మనసా సుఖవేదనీయం సుఖం సో వేదయతి; సఞ్చేతనికం, ఆవుసో పోతలిపుత్త, కమ్మం కత్వా కాయేన వాచాయ మనసా దుక్ఖవేదనీయం దుక్ఖం సో వేదయతి; సఞ్చేతనికం, ఆవుసో పోతలిపుత్త, కమ్మం కత్వా కాయేన వాచాయ మనసా అదుక్ఖమసుఖవేదనీయం అదుక్ఖమసుఖం సో వేదయతీ’తి. ఏవం బ్యాకరమానో ఖో, ఆనన్ద, సమిద్ధి మోఘపురిసో పోతలిపుత్తస్స పరిబ్బాజకస్స సమ్మా (బ్యాకరమానో) ( ) నత్థి (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) బ్యాకరేయ్య. అపి చ, ఆనన్ద, కే చ కేచి (క॰) అఞ్ఞతిత్థియా పరిబ్బాజకా బాలా అబ్యత్తా కే చ తథాగతస్స మహాకమ్మవిభఙ్గం జానిస్సన్తి? సచే తుమ్హే, ఆనన్ద, సుణేయ్యాథ తథాగతస్స మహాకమ్మవిభఙ్గం విభజన్తస్సా’’తి.
‘‘ఏతస్స, భగవా, కాలో, ఏతస్స, సుగత, కాలో యం భగవా మహాకమ్మవిభఙ్గం విభజేయ్య . భగవతో సుత్వా భిక్ఖూ ధారేస్సన్తీ’’తి. ‘‘తేన హానన్ద, సుణాహి, సాధుకం మనసి కరోహి; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో భగవతో పచ్చస్సోసి. భగవా ఏతదవోచ –
‘‘చత్తారోమే, ఆనన్ద, పుగ్గలా సన్తో సంవిజ్జమానా లోకస్మిం. కతమే చత్తారో? ఇధానన్ద, ఏకచ్చో పుగ్గలో ఇధ పాణాతిపాతీ హోతి, అదిన్నాదాయీ హోతి, కామేసుమిచ్ఛాచారీ హోతి, ముసావాదీ హోతి, పిసుణవాచో హోతి, ఫరుసవాచో హోతి, సమ్ఫప్పలాపీ హోతి, అభిజ్ఝాలు హోతి, బ్యాపన్నచిత్తో హోతి, మిచ్ఛాదిట్ఠి హోతి. సో కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి.
‘‘ఇధ పనానన్ద, ఏకచ్చో పుగ్గలో ఇధ పాణాతిపాతీ హోతి, అదిన్నాదాయీ హోతి, కామేసుమిచ్ఛాచారీ హోతి, ముసావాదీ హోతి, పిసుణవాచో హోతి, ఫరుసవాచో హోతి, సమ్ఫప్పలాపీ హోతి, అభిజ్ఝాలు హోతి, బ్యాపన్నచిత్తో హోతి, మిచ్ఛాదిట్ఠి హోతి. సో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి.
‘‘ఇధానన్ద, ఏకచ్చో పుగ్గలో ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతో హోతి, అదిన్నాదానా పటివిరతో హోతి, కామేసుమిచ్ఛాచారా పటివిరతో హోతి, ముసావాదా పటివిరతో హోతి, పిసుణాయ వాచాయ పటివిరతో హోతి, ఫరుసాయ వాచాయ పటివిరతో హోతి, సమ్ఫప్పలాపా పటివిరతో హోతి, అనభిజ్ఝాలు హోతి, అబ్యాపన్నచిత్తో హోతి, సమ్మాదిట్ఠి హోతి. సో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి.
‘‘ఇధ పనానన్ద, ఏకచ్చో పుగ్గలో ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతో హోతి, అదిన్నాదానా పటివిరతో హోతి, కామేసుమిచ్ఛాచారా పటివిరతో హోతి, ముసావాదా పటివిరతో హోతి, పిసుణాయ వాచాయ పటివిరతో హోతి, ఫరుసాయ వాచాయ పటివిరతో హోతి, సమ్ఫప్పలాపా పటివిరతో హోతి, అనభిజ్ఝాలు హోతి, అబ్యాపన్నచిత్తో హోతి, సమ్మాదిట్ఠి హోతి. సో కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి.
౩౦౧. ‘‘ఇధానన్ద, ఏకచ్చో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా ఆతప్పమన్వాయ పధానమన్వాయ అనుయోగమన్వాయ అప్పమాదమన్వాయ సమ్మామనసికారమన్వాయ తథారూపం చేతోసమాధిం ఫుసతి యథాసమాహితే చిత్తే దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేన అతిక్కన్తమానుసకేన అముం పుగ్గలం పస్సతి – ఇధ పాణాతిపాతిం అదిన్నాదాయిం కామేసుమిచ్ఛాచారిం ముసావాదిం పిసుణవాచం ఫరుసవాచం సమ్ఫప్పలాపిం అభిజ్ఝాలుం బ్యాపన్నచిత్తం మిచ్ఛాదిట్ఠిం కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సతి అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపన్నం. సో ఏవమాహ – ‘అత్థి కిర, భో, పాపకాని కమ్మాని, అత్థి దుచ్చరితస్స విపాకో. అమాహం అపాహం (సీ॰ పీ॰ క॰) అముం + అహం = అమాహం-ఇతి పదవిభాగో పుగ్గలం అద్దసం ఇధ పాణాతిపాతిం అదిన్నాదాయిం…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠిం కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సామి అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపన్న’న్తి. సో ఏవమాహ – ‘యో కిర, భో, పాణాతిపాతీ అదిన్నాదాయీ…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠి, సబ్బో సో కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. యే ఏవం జానన్తి, తే సమ్మా జానన్తి; యే అఞ్ఞథా జానన్తి, మిచ్ఛా తేసం ఞాణ’న్తి మిచ్ఛా తే సఞ్జానన్తి (క॰). ఇతి సో యదేవ తస్స సామం ఞాతం సామం దిట్ఠం సామం విదితం తదేవ తత్థ థామసా పరామాసా పరామస్స (సీ॰ పీ॰) అభినివిస్స వోహరతి – ‘ఇదమేవ సచ్చం, మోఘమఞ్ఞ’’’న్తి.
‘‘ఇధ పనానన్ద, ఏకచ్చో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా ఆతప్పమన్వాయ పధానమన్వాయ అనుయోగమన్వాయ అప్పమాదమన్వాయ సమ్మామనసికారమన్వాయ తథారూపం చేతోసమాధిం ఫుసతి యథాసమాహితే చిత్తే దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేన అతిక్కన్తమానుసకేన అముం పుగ్గలం పస్సతి – ఇధ పాణాతిపాతిం అదిన్నాదాయిం…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠిం, కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సతి సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపన్నం. సో ఏవమాహ – ‘నత్థి కిర, భో, పాపకాని కమ్మాని, నత్థి దుచ్చరితస్స విపాకో. అమాహం పుగ్గలం అద్దసం – ఇధ పాణాతిపాతిం అదిన్నాదాయిం…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠిం, కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సామి సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపన్న’న్తి. సో ఏవమాహ – ‘యో కిర, భో, పాణాతిపాతీ అదిన్నాదాయీ…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠి, సబ్బో సో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. యే ఏవం జానన్తి తే సమ్మా జానన్తి; యే అఞ్ఞథా జానన్తి, మిచ్ఛా తేసం ఞాణ’న్తి. ఇతి సో యదేవ తస్స సామం ఞాతం సామం దిట్ఠం సామం విదితం తదేవ తత్థ థామసా పరామాసా అభినివిస్స వోహరతి – ‘ఇదమేవ సచ్చం, మోఘమఞ్ఞ’’’న్తి.
‘‘ఇధానన్ద, ఏకచ్చో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా ఆతప్పమన్వాయ పధానమన్వాయ అనుయోగమన్వాయ అప్పమాదమన్వాయ సమ్మామనసికారమన్వాయ తథారూపం చేతోసమాధిం ఫుసతి యథాసమాహితే చిత్తే దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేన అతిక్కన్తమానుసకేన అముం పుగ్గలం పస్సతి – ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతం అదిన్నాదానా పటివిరతం కామేసుమిచ్ఛాచారా పటివిరతం ముసావాదా పటివిరతం పిసుణాయ వాచాయ పటివిరతం ఫరుసాయ వాచాయ పటివిరతం సమ్ఫప్పలాపా పటివిరతం అనభిజ్ఝాలుం అబ్యాపన్నచిత్తం సమ్మాదిట్ఠిం, కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సతి సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపన్నం. సో ఏవమాహ – ‘అత్థి కిర, భో, కల్యాణాని కమ్మాని, అత్థి సుచరితస్స విపాకో. అమాహం పుగ్గలం అద్దసం – ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతం అదిన్నాదానా పటివిరతం…పే॰… సమ్మాదిట్ఠిం, కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సామి సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపన్న’న్తి. సో ఏవమాహ – ‘యో కిర, భో, పాణాతిపాతా పటివిరతో అదిన్నాదానా పటివిరతో…పే॰… సమ్మాదిట్ఠి సబ్బో సో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. యే ఏవం జానన్తి తే సమ్మా జానన్తి; యే అఞ్ఞథా జానన్తి, మిచ్ఛా తేసం ఞాణ’న్తి. ఇతి సో యదేవ తస్స సామం ఞాతం సామం దిట్ఠం సామం విదితం తదేవ తత్థ థామసా పరామాసా అభినివిస్స వోహరతి – ‘ఇదమేవ సచ్చం, మోఘమఞ్ఞ’’’న్తి.
‘‘ఇధ పనానన్ద, ఏకచ్చో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా ఆతప్పమన్వాయ పధానమన్వాయ అనుయోగమన్వాయ అప్పమాదమన్వాయ సమ్మామనసికారమన్వాయ తథారూపం చేతోసమాధిం ఫుసతి యథాసమాహితే చిత్తే దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేన అతిక్కన్తమానుసకేన అముం పుగ్గలం పస్సతి – ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతం…పే॰… సమ్మాదిట్ఠిం, కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సతి అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపన్నం. సో ఏవమాహ – ‘నత్థి కిర, భో కల్యాణాని కమ్మాని, నత్థి సుచరితస్స విపాకో. అమాహం పుగ్గలం అద్దసం – ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతం అదిన్నాదానా పటివిరతం…పే॰… సమ్మాదిట్ఠిం, కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సామి అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపన్న’న్తి. సో ఏవమాహ – ‘యో కిర, భో, పాణాతిపాతా పటివిరతో అదిన్నాదానా పటివిరతో…పే॰… సమ్మాదిట్ఠి, సబ్బో సో కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. యే ఏవం జానన్తి తే సమ్మా జానన్తి; యే అఞ్ఞథా జానన్తి, మిచ్ఛా తేసం ఞాణ’న్తి. ఇతి సో యదేవ తస్స సామం ఞాతం సామం దిట్ఠం సామం విదితం తదేవ తత్థ థామసా పరామాసా అభినివిస్స వోహరతి – ‘ఇదమేవ సచ్చం, మోఘమఞ్ఞ’’’న్తి.
౩౦౨. ‘‘తత్రానన్ద, య్వాయం సమణో వా బ్రాహ్మణో వా ఏవమాహ – ‘అత్థి కిర, భో, పాపకాని కమ్మాని, అత్థి దుచ్చరితస్స విపాకో’తి ఇదమస్స అనుజానామి; యమ్పి సో ఏవమాహ – ‘అమాహం పుగ్గలం అద్దసం – ఇధ పాణాతిపాతిం అదిన్నాదాయిం…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠిం, కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సామి అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపన్న’న్తి ఇదమ్పిస్స అనుజానామి; యఞ్చ ఖో సో ఏవమాహ – ‘యో కిర, భో, పాణాతిపాతీ అదిన్నాదాయీ…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠి, సబ్బో సో కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతీ’తి ఇదమస్స నానుజానామి; యమ్పి సో ఏవమాహ – ‘యే ఏవం జానన్తి తే సమ్మా జానన్తి; యే అఞ్ఞథా జానన్తి, మిచ్ఛా తేసం ఞాణ’న్తి ఇదమ్పిస్స నానుజానామి; యమ్పి సో యదేవ తస్స సామం ఞాతం సామం దిట్ఠం సామం విదితం తదేవ తత్థ థామసా పరామాసా అభినివిస్స వోహరతి – ‘ఇదమేవ సచ్చం, మోఘమఞ్ఞ’న్తి ఇదమ్పిస్స నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అఞ్ఞథా హి, ఆనన్ద, తథాగతస్స మహాకమ్మవిభఙ్గే ఞాణం హోతి.
‘‘తత్రానన్ద, య్వాయం సమణో వా బ్రాహ్మణో వా ఏవమాహ – ‘నత్థి కిర, భో, పాపకాని కమ్మాని, నత్థి దుచ్చరితస్స విపాకో’తి ఇదమస్స నానుజానామి; యఞ్చ ఖో సో ఏవమాహ – ‘అమాహం పుగ్గలం అద్దసం – ఇధ పాణాతిపాతిం అదిన్నాదాయిం…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠిం కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సామి సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపన్న’న్తి ఇదమస్స అనుజానామి; యఞ్చ ఖో సో ఏవమాహ – ‘యో కిర, భో, పాణాతిపాతీ అదిన్నాదాయీ…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠి, సబ్బో సో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతీ’తి ఇదమస్స నానుజానామి; యమ్పి సో ఏవమాహ – ‘యే ఏవం జానన్తి తే సమ్మా జానన్తి; యే అఞ్ఞథా జానన్తి, మిచ్ఛా తేసం ఞాణ’న్తి ఇదమ్పిస్స నానుజానామి; యమ్పి సో యదేవ తస్స సామం ఞాతం సామం దిట్ఠం సామం విదితం తదేవ తత్థ థామసా పరామాసా అభినివిస్స వోహరతి – ‘ఇదమేవ సచ్చం, మోఘమఞ్ఞ’న్తి ఇదమ్పిస్స నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అఞ్ఞథా హి, ఆనన్ద, తథాగతస్స మహాకమ్మవిభఙ్గే ఞాణం హోతి.
‘‘తత్రానన్ద, య్వాయం సమణో వా బ్రాహ్మణో వా ఏవమాహ – ‘అత్థి కిర, భో, కల్యాణాని కమ్మాని, అత్థి సుచరితస్స విపాకో’తి ఇదమస్స అనుజానామి; యమ్పి సో ఏవమాహ – ‘అమాహం పుగ్గలం అద్దసం – ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతం అదిన్నాదానా పటివిరతం…పే॰… సమ్మాదిట్ఠిం, కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సామి సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపన్న’న్తి ఇదమ్పిస్స అనుజానామి; యఞ్చ ఖో సో ఏవమాహ – ‘యో కిర, భో, పాణాతిపాతా పటివిరతో అదిన్నాదానా పటివిరతో…పే॰… సమ్మాదిట్ఠి, సబ్బో సో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతీ’తి ఇదమస్స నానుజానామి; యమ్పి సో ఏవమాహ – ‘యే ఏవం జానన్తి తే సమ్మా జానన్తి; యే అఞ్ఞథా జానన్తి, మిచ్ఛా తేసం ఞాణ’న్తి ఇదమ్పిస్స నానుజానామి; యమ్పి సో యదేవ తస్స సామం ఞాతం సామం దిట్ఠం సామం విదితం తదేవ తత్థ థామసా పరామాసా అభినివిస్స వోహరతి – ‘ఇదమేవ సచ్చం, మోఘమఞ్ఞ’న్తి ఇదమ్పిస్స నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అఞ్ఞథా హి, ఆనన్ద, తథాగతస్స మహాకమ్మవిభఙ్గే ఞాణం హోతి.
‘‘తత్రానన్ద, య్వాయం సమణో వా బ్రాహ్మణో వా ఏవమాహ – ‘నత్థి కిర, భో, కల్యాణాని కమ్మాని, నత్థి సుచరితస్స విపాకో’తి ఇదమస్స నానుజానామి; యఞ్చ ఖో సో ఏవమాహ – ‘అమాహం పుగ్గలం అద్దసం – ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతం అదిన్నాదానా పటివిరతం…పే॰… సమ్మాదిట్ఠిం, కాయస్స భేదా పరం మరణా పస్సామి అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపన్న’న్తి ఇదమస్స అనుజానామి; యఞ్చ ఖో సో ఏవమాహ – ‘యో కిర, భో, పాణాతిపాతా పటివిరతో అదిన్నాదానా పటివిరతో…పే॰… సమ్మాదిట్ఠి, సబ్బో సో కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతీ’తి ఇదమస్స నానుజానామి; యఞ్చ ఖో సో ఏవమాహ – ‘యే ఏవం జానన్తి తే సమ్మా జానన్తి; యే అఞ్ఞథా జానన్తి, మిచ్ఛా తేసం ఞాణ’న్తి ఇదమ్పిస్స నానుజానామి; యమ్పి సో యదేవ తస్స సామం ఞాతం సామం దిట్ఠం సామం విదితం తదేవ తత్థ థామసా పరామాసా అభినివిస్స వోహరతి – ‘ఇదమేవ సచ్చం, మోఘమఞ్ఞ’న్తి ఇదమ్పిస్స నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అఞ్ఞథా హి, ఆనన్ద, తథాగతస్స మహాకమ్మవిభఙ్గే ఞాణం హోతి.
౩౦౩. ‘‘తత్రానన్ద, య్వాయం పుగ్గలో ఇధ పాణాతిపాతీ అదిన్నాదాయీ…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠి, కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి, పుబ్బే వాస్స తం కతం హోతి పాపకమ్మం దుక్ఖవేదనీయం, పచ్ఛా వాస్స తం కతం హోతి పాపకమ్మం దుక్ఖవేదనీయం, మరణకాలే వాస్స హోతి మిచ్ఛాదిట్ఠి సమత్తా సమాదిన్నా. తేన సో కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. యఞ్చ ఖో సో ఇధ పాణాతిపాతీ హోతి అదిన్నాదాయీ హోతి…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠి హోతి తస్స దిట్ఠేవ ధమ్మే విపాకం పటిసంవేదేతి ఉపపజ్జ వా ఉపపజ్జం వా (సీ॰ పీ॰), ఉపపజ్జ వా (స్యా॰ కం॰ క॰) ఉపపజ్జిత్వాతి సంవణ్ణనాయ సంసన్దేతబ్బా అపరే వా పరియాయే.
‘‘తత్రానన్ద, య్వాయం పుగ్గలో ఇధ పాణాతిపాతీ అదిన్నాదాయీ…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠి కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి, పుబ్బే వాస్స తం కతం హోతి కల్యాణకమ్మం సుఖవేదనీయం, పచ్ఛా వాస్స తం కతం హోతి కల్యాణకమ్మం సుఖవేదనీయం, మరణకాలే వాస్స హోతి సమ్మాదిట్ఠి సమత్తా సమాదిన్నా. తేన సో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. యఞ్చ ఖో సో ఇధ పాణాతిపాతీ హోతి అదిన్నాదాయీ హోతి…పే॰… మిచ్ఛాదిట్ఠి హోతి తస్స దిట్ఠేవ ధమ్మే విపాకం పటిసంవేదేతి ఉపపజ్జ వా అపరే వా పరియాయే.
‘‘తత్రానన్ద , య్వాయం పుగ్గలో ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతో అదిన్నాదానా పటివిరతో…పే॰… సమ్మాదిట్ఠి, కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి, పుబ్బే వాస్స తం కతం హోతి కల్యాణకమ్మం సుఖవేదనీయం, పచ్ఛా వాస్స తం కతం హోతి కల్యాణకమ్మం సుఖవేదనీయం, మరణకాలే వాస్స హోతి సమ్మాదిట్ఠి సమత్తా సమాదిన్నా. తేన సో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. యఞ్చ ఖో సో ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతో హోతి అదిన్నాదానా పటివిరతో హోతి…పే॰… సమ్మాదిట్ఠి హోతి, తస్స దిట్ఠేవ ధమ్మే విపాకం పటిసంవేదేతి ఉపపజ్జ వా అపరే వా పరియాయే.
‘‘తత్రానన్ద , య్వాయం పుగ్గలో ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతో అదిన్నాదానా పటివిరతో…పే॰… సమ్మాదిట్ఠి, కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి, పుబ్బే వాస్స తం కతం హోతి పాపకమ్మం దుక్ఖవేదనీయం, పచ్ఛా వాస్స తం కతం హోతి పాపకమ్మం దుక్ఖవేదనీయం, మరణకాలే వాస్స హోతి మిచ్ఛాదిట్ఠి సమత్తా సమాదిన్నా. తేన సో కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. యఞ్చ ఖో సో ఇధ పాణాతిపాతా పటివిరతో హోతి, అదిన్నాదానా పటివిరతో హోతి…పే॰… సమ్మాదిట్ఠి హోతి, తస్స దిట్ఠేవ ధమ్మే విపాకం పటిసంవేదేతి ఉపపజ్జ వా అపరే వా పరియాయే.
‘‘ఇతి ఖో, ఆనన్ద, అత్థి కమ్మం అభబ్బం అభబ్బాభాసం, అత్థి కమ్మం అభబ్బం భబ్బాభాసం, అత్థి కమ్మం భబ్బఞ్చేవ భబ్బాభాసఞ్చ, అత్థి కమ్మం భబ్బం అభబ్బాభాస’’న్తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనో ఆయస్మా ఆనన్దో భగవతో భాసితం అభినన్దీతి.
మహాకమ్మవిభఙ్గసుత్తం నిట్ఠితం ఛట్ఠం.
౭. సళాయతనవిభఙ్గసుత్తం
౩౦౪. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సావత్థియం విహరతి జేతవనే అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘భిక్ఖవో’’తి. ‘‘భదన్తే’’తి తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ – ‘‘సళాయతనవిభఙ్గం వో, భిక్ఖవే, దేసేస్సామి. తం సుణాథ, సాధుకం మనసి కరోథ; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ –
‘‘‘ఛ అజ్ఝత్తికాని ఆయతనాని వేదితబ్బాని, ఛ బాహిరాని ఆయతనాని వేదితబ్బాని, ఛ విఞ్ఞాణకాయా వేదితబ్బా, ఛ ఫస్సకాయా వేదితబ్బా, అట్ఠారస మనోపవిచారా వేదితబ్బా, ఛత్తింస సత్తపదా వేదితబ్బా, తత్ర ఇదం నిస్సాయ ఇదం పజహథ, తయో సతిపట్ఠానా యదరియో సేవతి యదరియో సేవమానో సత్థా గణమనుసాసితుమరహతి, సో వుచ్చతి యోగ్గాచరియానం యోగాచరియానం (క॰) అనుత్తరో పురిసదమ్మసారథీ’తి – అయముద్దేసో సళాయతనవిభఙ్గస్స.
౩౦౫. ‘‘‘ఛ అజ్ఝత్తికాని ఆయతనాని వేదితబ్బానీ’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? ‘చక్ఖాయతనం సోతాయతనం ఘానాయతనం జివ్హాయతనం కాయాయతనం మనాయతనం – ఛ అజ్ఝత్తికాని ఆయతనాని వేదితబ్బానీ’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
‘‘‘ఛ బాహిరాని ఆయతనాని వేదితబ్బానీ’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం . కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? ‘రూపాయతనం సద్దాయతనం గన్ధాయతనం రసాయతనం ఫోట్ఠబ్బాయతనం ధమ్మాయతనం – ఛ బాహిరాని ఆయతనాని వేదితబ్బానీ’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
‘‘‘ఛ విఞ్ఞాణకాయా వేదితబ్బా’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? ‘చక్ఖువిఞ్ఞాణం సోతవిఞ్ఞాణం ఘానవిఞ్ఞాణం జివ్హావిఞ్ఞాణం కాయవిఞ్ఞాణం మనోవిఞ్ఞాణం – ఛ విఞ్ఞాణకాయా వేదితబ్బా’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
‘‘‘ఛ ఫస్సకాయా వేదితబ్బా’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? ‘చక్ఖుసమ్ఫస్సో సోతసమ్ఫస్సో ఘానసమ్ఫస్సో జివ్హాసమ్ఫస్సో కాయసమ్ఫస్సో మనోసమ్ఫస్సో – ఛ ఫస్సకాయా వేదితబ్బా’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
‘‘‘అట్ఠారస మనోపవిచారా వేదితబ్బా’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? ‘చక్ఖునా రూపం దిస్వా సోమనస్సట్ఠానీయం రూపం ఉపవిచరతి, దోమనస్సట్ఠానీయం రూపం ఉపవిచరతి, ఉపేక్ఖాట్ఠానీయం రూపం ఉపవిచరతి. సోతేన సద్దం సుత్వా…పే॰… ఘానేన గన్ధం ఘాయిత్వా… జివ్హాయ రసం సాయిత్వా… కాయేన ఫోట్ఠబ్బం ఫుసిత్వా… మనసా ధమ్మం విఞ్ఞాయ సోమనస్సట్ఠానీయం ధమ్మం ఉపవిచరతి, దోమనస్సట్ఠానీయం ధమ్మం ఉపవిచరతి, ఉపేక్ఖాట్ఠానీయం ధమ్మం ఉపవిచరతి. ఇతి ఛ సోమనస్సూపవిచారా, ఛ దోమనస్సూపవిచారా, ఛ ఉపేక్ఖూపవిచారా, అట్ఠారస మనోపవిచారా వేదితబ్బా’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౦౬. ‘‘‘ఛత్తింస సత్తపదా వేదితబ్బా’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? ఛ గేహసితాని గేహస్సితాని (?) సోమనస్సాని, ఛ నేక్ఖమ్మసితాని నేక్ఖమ్మస్సితాని (టీకా) సోమనస్సాని, ఛ గేహసితాని దోమనస్సాని, ఛ నేక్ఖమ్మసితాని దోమనస్సాని, ఛ గేహసితా ఉపేక్ఖా, ఛ నేక్ఖమ్మసితా ఉపేక్ఖా. తత్థ కతమాని ఛ గేహసితాని సోమనస్సాని? చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యానం రూపానం ఇట్ఠానం కన్తానం మనాపానం మనోరమానం లోకామిసపటిసంయుత్తానం పటిలాభం వా పటిలాభతో సమనుపస్సతో పుబ్బే వా పటిలద్ధపుబ్బం అతీతం నిరుద్ధం విపరిణతం సమనుస్సరతో ఉప్పజ్జతి సోమనస్సం. యం ఏవరూపం సోమనస్సం ఇదం వుచ్చతి గేహసితం సోమనస్సం. సోతవిఞ్ఞేయ్యానం సద్దానం… ఘానవిఞ్ఞేయ్యానం గన్ధానం… జివ్హావిఞ్ఞేయ్యానం రసానం… కాయవిఞ్ఞేయ్యానం ఫోట్ఠబ్బానం… మనోవిఞ్ఞేయ్యానం ధమ్మానం ఇట్ఠానం కన్తానం మనాపానం…పే॰… సోమనస్సం. యం ఏవరూపం సోమనస్సం ఇదం వుచ్చతి గేహసితం సోమనస్సం. ఇమాని ఛ గేహసితాని సోమనస్సాని.
‘‘తత్థ కతమాని ఛ నేక్ఖమ్మసితాని సోమనస్సాని? రూపానంత్వేవ అనిచ్చతం విదిత్వా విపరిణామవిరాగనిరోధం విపరిణామం విరాగం నిరోధం (క॰), ‘పుబ్బే చేవ రూపా ఏతరహి చ సబ్బే తే రూపా అనిచ్చా దుక్ఖా విపరిణామధమ్మా’తి ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ పస్సతో ఉప్పజ్జతి సోమనస్సం. యం ఏవరూపం సోమనస్సం ఇదం వుచ్చతి నేక్ఖమ్మసితం సోమనస్సం. సద్దానంత్వేవ… గన్ధానంత్వేవ… రసానంత్వేవ… ఫోట్ఠబ్బానంత్వేవ… ధమ్మానంత్వే అనిచ్చతం విదిత్వా విపరిణామవిరాగనిరోధం, ‘పుబ్బే చేవ ధమ్మా ఏతరహి చ సబ్బే తే ధమ్మా అనిచ్చా దుక్ఖా విపరిణామధమ్మా’తి ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ పస్సతో ఉప్పజ్జతి సోమనస్సం. యం ఏవరూపం సోమనస్సం ఇదం వుచ్చతి నేక్ఖమ్మసితం సోమనస్సం. ఇమాని ఛ నేక్ఖమ్మసితాని సోమనస్సాని.
౩౦౭. ‘‘తత్థ కతమాని ఛ గేహసితాని దోమనస్సాని? చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యానం రూపానం…పే॰… సోతవిఞ్ఞేయ్యానం సద్దానం… ఘానవిఞ్ఞేయ్యానం గన్ధానం… జివ్హావిఞ్ఞేయ్యానం రసానం… కాయవిఞ్ఞేయ్యానం ఫోట్ఠబ్బానం… మనోవిఞ్ఞేయ్యానం ధమ్మానం ఇట్ఠానం కన్తానం మనాపానం మనోరమానం లోకామిసపటిసంయుత్తానం అప్పటిలాభం వా అప్పటిలాభతో సమనుపస్సతో పుబ్బే వా అప్పటిలద్ధపుబ్బం అతీతం నిరుద్ధం విపరిణతం సమనుస్సరతో ఉప్పజ్జతి దోమనస్సం. యం ఏవరూపం దోమనస్సం ఇదం వుచ్చతి గేహసితం దోమనస్సం. ఇమాని ఛ గేహసితాని దోమనస్సాని.
‘‘తత్థ కతమాని ఛ నేక్ఖమ్మసితాని దోమనస్సాని? రూపానంత్వేవ అనిచ్చతం విదిత్వా విపరిణామవిరాగనిరోధం, ‘పుబ్బే చేవ రూపా ఏతరహి చ సబ్బే తే రూపా అనిచ్చా దుక్ఖా విపరిణామధమ్మా’తి ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దిస్వా అనుత్తరేసు విమోక్ఖేసు పిహం ఉపట్ఠాపేతి – ‘కుదాస్సు కదాస్సు (స్యా॰ కం॰ పీ॰) నామాహం తదాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరిస్సామి యదరియా ఏతరహి ఆయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరన్తీ’తి ఇతి అనుత్తరేసు విమోక్ఖేసు పిహం ఉపట్ఠాపయతో ఉప్పజ్జతి పిహపచ్చయా దోమనస్సం. యం ఏవరూపం దోమనస్సం ఇదం వుచ్చతి నేక్ఖమ్మసితం దోమనస్సం. సద్దానంత్వేవ…పే॰… గన్ధానంత్వేవ… రసానంత్వేవ… ఫోట్ఠబ్బానంత్వేవ… ధమ్మానంత్వేవ అనిచ్చతం విదిత్వా విపరిణామవిరాగనిరోధం, ‘పుబ్బే చేవ ధమ్మా ఏతరహి చ సబ్బే తే ధమ్మా అనిచ్చా దుక్ఖా విపరిణామధమ్మా’తి ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దిస్వా అనుత్తరేసు విమోక్ఖేసు పిహం ఉపట్ఠాపేతి – ‘కుదాస్సు నామాహం తదాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరిస్సామి యదరియా ఏతరహి ఆయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరన్తీ’తి ఇతి అనుత్తరేసు విమోక్ఖేసు పిహం ఉపట్ఠాపయతో ఉప్పజ్జతి పిహపచ్చయా దోమనస్సం. యం ఏవరూపం దోమనస్సం ఇదం వుచ్చతి నేక్ఖమ్మసితం దోమనస్సం. ఇమాని ఛ నేక్ఖమ్మసితాని దోమనస్సాని.
౩౦౮. ‘‘తత్థ కతమా ఛ గేహసితా ఉపేక్ఖా? చక్ఖునా రూపం దిస్వా ఉప్పజ్జతి ఉపేక్ఖా బాలస్స మూళ్హస్స ( ) (మన్దస్స) (క॰) పుథుజ్జనస్స అనోధిజినస్స అవిపాకజినస్స అనాదీనవదస్సావినో అస్సుతవతో పుథుజ్జనస్స. యా ఏవరూపా ఉపేక్ఖా, రూపం సా నాతివత్తతి. తస్మా సా సాయం (క॰) ఉపేక్ఖా ‘గేహసితా’తి వుచ్చతి. సోతేన సద్దం సుత్వా… ఘానేన గన్ధం ఘాయిత్వా… జివ్హాయ రసం సాయిత్వా… కాయేన ఫోట్ఠబ్బం ఫుసిత్వా… మనసా ధమ్మం విఞ్ఞాయ ఉప్పజ్జతి ఉపేక్ఖా బాలస్స మూళ్హస్స పుథుజ్జనస్స అనోధిజినస్స అవిపాకజినస్స అనాదీనవదస్సావినో అస్సుతవతో పుథుజ్జనస్స. యా ఏవరూపా ఉపేక్ఖా, ధమ్మం సా నాతివత్తతి. తస్మా సా ఉపేక్ఖా ‘గేహసితా’తి వుచ్చతి. ఇమా ఛ గేహసితా ఉపేక్ఖా.
‘‘తత్థ కతమా ఛ నేక్ఖమ్మసితా ఉపేక్ఖా? రూపానంత్వేవ అనిచ్చతం విదిత్వా విపరిణామవిరాగనిరోధం, ‘పుబ్బే చేవ రూపా ఏతరహి చ సబ్బే తే రూపా అనిచ్చా దుక్ఖా విపరిణామధమ్మా’తి ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ పస్సతో ఉప్పజ్జతి ఉపేక్ఖా. యా ఏవరూపా ఉపేక్ఖా, రూపం సా అతివత్తతి. తస్మా సా ఉపేక్ఖా ‘నేక్ఖమ్మసితా’తి వుచ్చతి. సద్దానంత్వేవ… గన్ధానంత్వేవ… రసానంత్వేవ… ఫోట్ఠబ్బానంత్వేవ… ధమ్మానంత్వేవ అనిచ్చతం విదిత్వా విపరిణామవిరాగనిరోధం, ‘పుబ్బే చేవ ధమ్మా ఏతరహి చ సబ్బే తే ధమ్మా అనిచ్చా దుక్ఖా విపరిణామధమ్మా’తి ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ పస్సతో ఉప్పజ్జతి ఉపేక్ఖా. యా ఏవరూపా ఉపేక్ఖా, ధమ్మం సా అతివత్తతి. తస్మా సా ఉపేక్ఖా ‘నేక్ఖమ్మసితా’తి వుచ్చతి. ఇమా ఛ నేక్ఖమ్మసితా ఉపేక్ఖా. ‘ఛత్తింస సత్తపదా వేదితబ్బా’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౦౯. ‘‘తత్ర ఇదం నిస్సాయ ఇదం పజహథా’’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం; కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? తత్ర, భిక్ఖవే, యాని ఛ నేక్ఖమ్మసితాని సోమనస్సాని తాని నిస్సాయ తాని ఆగమ్మ యాని ఛ గేహసితాని సోమనస్సాని తాని పజహథ, తాని సమతిక్కమథ. ఏవమేతేసం పహానం హోతి, ఏవమేతేసం సమతిక్కమో హోతి.
‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యాని ఛ నేక్ఖమ్మసితాని దోమనస్సాని తాని నిస్సాయ తాని ఆగమ్మ యాని ఛ గేహసితాని దోమనస్సాని తాని పజహథ, తాని సమతిక్కమథ. ఏవమేతేసం పహానం హోతి, ఏవమేతేసం సమతిక్కమో హోతి.
‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యా ఛ నేక్ఖమ్మసితా ఉపేక్ఖా తా నిస్సాయ తా ఆగమ్మ యా ఛ గేహసితా ఉపేక్ఖా తా పజహథ, తా సమతిక్కమథ. ఏవమేతాసం పహానం హోతి, ఏవమేతాసం సమతిక్కమో హోతి.
‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యాని ఛ నేక్ఖమ్మసితాని సోమనస్సాని తాని నిస్సాయ తాని ఆగమ్మ యాని ఛ నేక్ఖమ్మసితాని దోమనస్సాని తాని పజహథ, తాని సమతిక్కమథ. ఏవమేతేసం పహానం హోతి, ఏవమేతేసం సమతిక్కమో హోతి.
‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యా ఛ నేక్ఖమ్మసితా ఉపేక్ఖా తా నిస్సాయ తా ఆగమ్మ యాని ఛ నేక్ఖమ్మసితాని సోమనస్సాని తాని పజహథ, తాని సమతిక్కమథ. ఏవమేతేసం పహానం హోతి, ఏవమేతేసం సమతిక్కమో హోతి.
౩౧౦. ‘‘అత్థి , భిక్ఖవే, ఉపేక్ఖా నానత్తా నానత్తసితా, అత్థి ఉపేక్ఖా ఏకత్తా ఏకత్తసితా. కతమా చ, భిక్ఖవే, ఉపేక్ఖా నానత్తా నానత్తసితా? అత్థి, భిక్ఖవే, ఉపేక్ఖా రూపేసు, అత్థి సద్దేసు , అత్థి గన్ధేసు, అత్థి రసేసు, అత్థి ఫోట్ఠబ్బేసు – అయం, భిక్ఖవే, ఉపేక్ఖా నానత్తా నానత్తసితా. కతమా చ, భిక్ఖవే, ఉపేక్ఖా ఏకత్తా ఏకత్తసితా? అత్థి, భిక్ఖవే, ఉపేక్ఖా ఆకాసానఞ్చాయతననిస్సితా, అత్థి విఞ్ఞాణఞ్చాయతననిస్సితా, అత్థి ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతననిస్సితా, అత్థి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతననిస్సితా – అయం, భిక్ఖవే, ఉపేక్ఖా ఏకత్తా ఏకత్తసితా.
‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యాయం ఉపేక్ఖా ఏకత్తా ఏకత్తసితా తం నిస్సాయ తం ఆగమ్మ యాయం ఉపేక్ఖా నానత్తా నానత్తసితా తం పజహథ, తం సమతిక్కమథ. ఏవమేతిస్సా పహానం హోతి, ఏవమేతిస్సా సమతిక్కమో హోతి.
‘‘అతమ్మయతం, భిక్ఖవే, నిస్సాయ అతమ్మయతం ఆగమ్మ యాయం ఉపేక్ఖా ఏకత్తా ఏకత్తసితా తం పజహథ, తం సమతిక్కమథ. ఏవమేతిస్సా పహానం హోతి, ఏవమేతిస్సా సమతిక్కమో హోతి. ‘తత్ర ఇదం నిస్సాయ ఇదం పజహథా’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౧౧. ‘‘‘తయో సతిపట్ఠానా యదరియో సేవతి, యదరియో సేవమానో సత్థా గణమనుసాసితుమరహతీ’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం; కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? ఇధ, భిక్ఖవే, సత్థా సావకానం ధమ్మం దేసేతి అనుకమ్పకో హితేసీ అనుకమ్పం ఉపాదాయ – ‘ఇదం వో హితాయ, ఇదం వో సుఖాయా’తి. తస్స సావకా న సుస్సూసన్తి, న సోతం ఓదహన్తి, న అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠపేన్తి , వోక్కమ్మ చ సత్థుసాసనా వత్తన్తి. తత్ర, భిక్ఖవే, తథాగతో న చేవ అనత్తమనో హోతి, న చ అనత్తమనతం పటిసంవేదేతి, అనవస్సుతో చ విహరతి సతో సమ్పజానో. ఇదం, భిక్ఖవే, పఠమం సతిపట్ఠానం యదరియో సేవతి, యదరియో సేవమానో సత్థా గణమనుసాసితుమరహతి.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, సత్థా సావకానం ధమ్మం దేసేతి అనుకమ్పకో హితేసీ అనుకమ్పం ఉపాదాయ – ‘ఇదం వో హితాయ, ఇదం వో సుఖాయా’తి. తస్స ఏకచ్చే సావకా న సుస్సూసన్తి, న సోతం ఓదహన్తి, న అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠపేన్తి, వోక్కమ్మ చ సత్థుసాసనా వత్తన్తి; ఏకచ్చే సావకా సుస్సూసన్తి, సోతం ఓదహన్తి, అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠపేన్తి, న చ వోక్కమ్మ సత్థుసాసనా వత్తన్తి . తత్ర, భిక్ఖవే, తథాగతో న చేవ అనత్తమనో హోతి, న చ అనత్తమనతం పటిసంవేదేతి; న చ అత్తమనో హోతి, న చ అత్తమనతం పటిసంవేదేతి. అనత్తమనతా చ అత్తమనతా చ – తదుభయం అభినివజ్జేత్వా ఉపేక్ఖకో విహరతి సతో సమ్పజానో. ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, దుతియం సతిపట్ఠానం యదరియో సేవతి, యదరియో సేవమానో సత్థా గణమనుసాసితుమరహతి.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, సత్థా సావకానం ధమ్మం దేసేతి అనుకమ్పకో హితేసీ అనుకమ్పం ఉపాదాయ – ‘ఇదం వో హితాయ, ఇదం వో సుఖాయా’తి. తస్స సావకా సుస్సూసన్తి, సోతం ఓదహన్తి, అఞ్ఞాచిత్తం ఉపట్ఠపేన్తి, న చ వోక్కమ్మ సత్థుసాసనా వత్తన్తి. తత్ర, భిక్ఖవే, తథాగతో అత్తమనో చేవ హోతి, అత్తమనతఞ్చ పటిసంవేదేతి, అనవస్సుతో చ విహరతి సతో సమ్పజానో. ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, తతియం సతిపట్ఠానం యదరియో సేవతి, యదరియో సేవమానో సత్థా గణమనుసాసితుమరహతి. ‘తయో సతిపట్ఠానా యదరియో సేవతి, యదరియో సేవమానో సత్థా గణమనుసాసితుమరహతీ’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౧౨. ‘‘‘సో వుచ్చతి యోగ్గాచరియానం అనుత్తరో పురిసదమ్మసారథీ’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? హత్థిదమకేన, భిక్ఖవే, హత్థిదమ్మో సారితో ఏకంయేవ దిసం ధావతి – పురత్థిమం వా పచ్ఛిమం వా ఉత్తరం వా దక్ఖిణం వా. అస్సదమకేన, భిక్ఖవే, అస్సదమ్మో సారితో ఏకఞ్ఞేవ దిసం ధావతి – పురత్థిమం వా పచ్ఛిమం వా ఉత్తరం వా దక్ఖిణం వా. గోదమకేన, భిక్ఖవే, గోదమ్మో సారితో ఏకంయేవ దిసం ధావతి – పురత్థిమం వా పచ్ఛిమం వా ఉత్తరం వా దక్ఖిణం వా. తథాగతేన హి, భిక్ఖవే, అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన పురిసదమ్మో సారితో అట్ఠ దిసా విధావతి. రూపీ రూపాని పస్సతి – అయం ఏకా దిసా; అజ్ఝత్తం అరూపసఞ్ఞీ బహిద్ధా రూపాని పస్సతి – అయం దుతియా దిసా; సుభన్త్వేవ అధిముత్తో హోతి – అయం తతియా దిసా; సబ్బసో రూపసఞ్ఞానం సమతిక్కమా పటిఘసఞ్ఞానం అత్థఙ్గమా నానత్తసఞ్ఞానం అమనసికారా ‘అనన్తో ఆకాసో’తి ఆకాసానఞ్చాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి – అయం చతుత్థీ దిసా; సబ్బసో ఆకాసానఞ్చాయతనం సమతిక్కమ్మ ‘అనన్తం విఞ్ఞాణ’న్తి విఞ్ఞాణఞ్చాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి – అయం పఞ్చమీ దిసా; సబ్బసో విఞ్ఞాణఞ్చాయతనం సమతిక్కమ్మ ‘నత్థి కిఞ్చీ’తి ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి – అయం ఛట్ఠీ దిసా; సబ్బసో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి – అయం సత్తమీ దిసా; సబ్బసో నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ సఞ్ఞావేదయితనిరోధం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి – అయం అట్ఠమీ దిసా. తథాగతేన, భిక్ఖవే, అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన పురిసదమ్మో సారితో ఇమా అట్ఠ దిసా విధావతి. ‘సో వుచ్చతి యోగ్గాచరియానం అనుత్తరో పురిసదమ్మసారథీ’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్త’’న్తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనా తే భిక్ఖూ భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి.
సళాయతనవిభఙ్గసుత్తం నిట్ఠితం సత్తమం.
౮. ఉద్దేసవిభఙ్గసుత్తం
౩౧౩. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సావత్థియం విహరతి జేతవనే అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘భిక్ఖవో’’తి. ‘‘భదన్తే’’తి తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ – ‘‘ఉద్దేసవిభఙ్గం వో, భిక్ఖవే, దేసేస్సామి. తం సుణాథ, సాధుకం మనసి కరోథ; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ –
‘‘తథా తథా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఉపపరిక్ఖేయ్య యథా యథా యథా యథాస్స (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) ఉపపరిక్ఖతో బహిద్ధా చస్స విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటం, అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితం అనుపాదాయ న పరితస్సేయ్య. బహిద్ధా, భిక్ఖవే, విఞ్ఞాణే అవిక్ఖిత్తే అవిసటే సతి అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితే అనుపాదాయ అపరితస్సతో ఆయతిం జాతిజరామరణదుక్ఖసముదయసమ్భవో న హోతీ’’తి. ఇదమవోచ భగవా. ఇదం వత్వాన సుగతో ఉట్ఠాయాసనా విహారం పావిసి.
౩౧౪. అథ ఖో తేసం భిక్ఖూనం, అచిరపక్కన్తస్స భగవతో, ఏతదహోసి – ‘‘ఇదం ఖో నో, ఆవుసో, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో – ‘తథా తథా, భిక్ఖవే , భిక్ఖు ఉపపరిక్ఖేయ్య యథా యథా ఉపపరిక్ఖతో బహిద్ధా చస్స విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటం, అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితం అనుపాదాయ న పరితస్సేయ్య. బహిద్ధా , భిక్ఖవే, విఞ్ఞాణే అవిక్ఖిత్తే అవిసటే సతి అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితే అనుపాదాయ అపరితస్సతో ఆయతిం జాతిజరామరణదుక్ఖసముదయసమ్భవో న హోతీ’తి. కో ను ఖో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజేయ్యా’’తి? అథ ఖో తేసం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘అయం ఖో ఆయస్మా మహాకచ్చానో సత్థు చేవ సంవణ్ణితో సమ్భావితో చ విఞ్ఞూనం సబ్రహ్మచారీనం; పహోతి చాయస్మా మహాకచ్చానో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజితుం. యంనూన మయం యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమేయ్యామ; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యామా’’తి.
అథ ఖో తే భిక్ఖూ యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మతా మహాకచ్చానేన సద్ధిం సమ్మోదింసు. సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు. ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో తే భిక్ఖూ ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతదవోచుం –
‘‘ఇదం ఖో నో, ఆవుసో కచ్చాన, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో – ‘తథా తథా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఉపపరిక్ఖేయ్య యథా యథా ఉపపరిక్ఖతో బహిద్ధా చస్స విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటం, అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితం అనుపాదాయ న పరితస్సేయ్య. బహిద్ధా, భిక్ఖవే, విఞ్ఞాణే అవిక్ఖిత్తే అవిసటే సతి అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితే అనుపాదాయ అపరితస్సతో ఆయతిం జాతిజరామరణదుక్ఖసముదయసమ్భవో న హోతీ’తి. తేసం నో, ఆవుసో కచ్చాన, అమ్హాకం, అచిరపక్కన్తస్స భగవతో, ఏతదహోసి – ‘ఇదం ఖో నో, ఆవుసో, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో – తథా తథా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఉపపరిక్ఖేయ్య, యథా యథా ఉపపరిక్ఖతో బహిద్ధా చస్స విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటం అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితం అనుపాదాయ న పరితస్సేయ్య. బహిద్ధా, భిక్ఖవే, విఞ్ఞాణే అవిక్ఖిత్తే అవిసటే సతి అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితే అనుపాదాయ అపరితస్సతో ఆయతిం జాతిజరామరణదుక్ఖసముదయసమ్భవో న హోతీ’తి. కో ను ఖో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజేయ్యా’’తి. ‘‘తేసం నో, ఆవుసో కచ్చాన, అమ్హాకం ఏతదహోసి – ‘అయం ఖో ఆయస్మా మహాకచ్చానో సత్థు చేవ సంవణ్ణితో, సమ్భావితో చ విఞ్ఞూనం సబ్రహ్మచారీనం. పహోతి చాయస్మా మహాకచ్చానో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజితుం. యంనూన మయం యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమేయ్యామ; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యామా’తి – విభజతాయస్మా మహాకచ్చానో’’తి.
౩౧౫. ‘‘‘సేయ్యథాపి, ఆవుసో, పురిసో సారత్థికో సారగవేసీ సారపరియేసనం చరమానో మహతో రుక్ఖస్స తిట్ఠతో సారవతో అతిక్కమ్మేవ మూలం అతిక్కమ్మ ఖన్ధం సాఖాపలాసే సారం పరియేసితబ్బం మఞ్ఞేయ్య, ఏవం సమ్పదమిదం ఆయస్మన్తానం సత్థరి సమ్ముఖీభూతే తం భగవన్తం అతిసిత్వా అమ్హే ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛితబ్బం మఞ్ఞథ. సో హావుసో, భగవా జానం జానాతి, పస్సం పస్సతి, చక్ఖుభూతో ఞాణభూతో ధమ్మభూతో బ్రహ్మభూతో వత్తా పవత్తా అత్థస్స నిన్నేతా అమతస్స దాతా ధమ్మస్సామీ తథాగతో. సో చేవ పనేతస్స కాలో అహోసి యం భగవన్తంయేవ ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యాథ; యథా వో భగవా బ్యాకరేయ్య తథా నం ధారేయ్యాథా’’’తి. ‘అద్ధావుసో కచ్చాన, భగవా జానం జానాతి, పస్సం పస్సతి, చక్ఖుభూతో ఞాణభూతో ధమ్మభూతో బ్రహ్మభూతో వత్తా పవత్తా అత్థస్స నిన్నేతా అమతస్స దాతా ధమ్మస్సామీ తథాగతో. సో చేవ పనేతస్స కాలో అహోసి యం భగవన్తంయేవ ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యామ; యథా నో భగవా బ్యాకరేయ్య తథా నం ధారేయ్యామ. అపి చాయస్మా మహాకచ్చానో సత్థు చేవ సంవణ్ణితో సమ్భావితో చ విఞ్ఞూనం సబ్రహ్మచారీనం. పహోతి చాయస్మా మహాకచ్చానో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజితుం. విభజతాయస్మా మహాకచ్చానో అగరుం కరిత్వా’తి. ‘తేన హావుసో, సుణాథ, సాధుకం మనసి కరోథ; భాసిస్సామీ’తి. ‘ఏవమావుసో’తి ఖో తే భిక్ఖూ ఆయస్మతో మహాకచ్చానస్స పచ్చస్సోసుం. ఆయస్మా మహాకచ్చానో ఏతదవోచ –
‘యం ఖో నో, ఆవుసో, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో – తథా తథా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఉపపరిక్ఖేయ్య, యథా యథా ఉపపరిక్ఖతో బహిద్ధా చస్స విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటం అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితం అనుపాదాయ న పరితస్సేయ్య, బహిద్ధా, భిక్ఖవే, విఞ్ఞాణే అవిక్ఖిత్తే అవిసటే సతి అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితే అనుపాదాయ అపరితస్సతో ఆయతిం జాతిజరామరణదుక్ఖసముదయసమ్భవో న హోతీ’తి. ఇమస్స ఖో అహం, ఆవుసో, భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స ఏవం విత్థారేన అత్థం ఆజానామి.
౩౧౬. ‘‘కథఞ్చావుసో, బహిద్ధా విఞ్ఞాణం విక్ఖిత్తం విసటన్తి వుచ్చతి? ఇధావుసో, భిక్ఖునో చక్ఖునా రూపం దిస్వా రూపనిమిత్తానుసారి విఞ్ఞాణం హోతి రూపనిమిత్తస్సాదగధితం …గథితం (సీ॰ పీ॰) రూపనిమిత్తస్సాదవినిబన్ధం …వినిబన్ధం (సీ॰ పీ॰) రూపనిమిత్తస్సాదసంయోజనసంయుత్తం బహిద్ధా విఞ్ఞాణం విక్ఖిత్తం విసటన్తి వుచ్చతి. సోతేన సద్దం సుత్వా…పే॰… ఘానేన గన్ధం ఘాయిత్వా… జివ్హాయ రసం సాయిత్వా… కాయేన ఫోట్ఠబ్బం ఫుసిత్వా… మనసా ధమ్మం విఞ్ఞాయ ధమ్మనిమిత్తానుసారీ విఞ్ఞాణం హోతి; ధమ్మనిమిత్తస్సాదగధితం ధమ్మనిమిత్తస్సాదవినిబన్ధం ధమ్మనిమిత్తస్సాదసంయోజనసంయుత్తం బహిద్ధా విఞ్ఞాణం విక్ఖిత్తం విసటన్తి వుచ్చతి. ఏవం ఖో ఆవుసో, బహిద్ధా విఞ్ఞాణం విక్ఖిత్తం విసటన్తి వుచ్చతి.
౩౧౭. ‘‘కథఞ్చావుసో, బహిద్ధా విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటన్తి వుచ్చతి ? ఇధావుసో, భిక్ఖునో చక్ఖునా రూపం దిస్వా న రూపనిమిత్తానుసారి విఞ్ఞాణం హోతి రూపనిమిత్తస్సాదగధితం న రూపనిమిత్తస్సాదవినిబన్ధం న రూపనిమిత్తస్సాదసంయోజనసంయుత్తం బహిద్ధా విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటన్తి వుచ్చతి . సోతేన సద్దం సుత్వా…పే॰… ఘానేన గన్ధం ఘాయిత్వా… జివ్హాయ రసం సాయిత్వా… కాయేన ఫోట్ఠబ్బం ఫుసిత్వా… మనసా ధమ్మం విఞ్ఞాయ న ధమ్మనిమిత్తానుసారీ విఞ్ఞాణం హోతి న ధమ్మనిమిత్తస్సాదగధితం న ధమ్మనిమిత్తస్సాదవినిబన్ధం న ధమ్మనిమిత్తస్సాదసంయోజనసంయుత్తం బహిద్ధా విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటన్తి వుచ్చతి. ఏవం ఖో, ఆవుసో, బహిద్ధా విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటన్తి వుచ్చతి.
౩౧౮. ‘‘కథఞ్చావుసో, అజ్ఝత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) సణ్ఠితన్తి వుచ్చతి? ఇధావుసో, భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. తస్స వివేకజపీతిసుఖానుసారి విఞ్ఞాణం హోతి వివేకజపీతిసుఖస్సాదగధితం వివేకజపీతిసుఖస్సాదవినిబన్ధం వివేకజపీతిసుఖస్సాదసంయోజనసంయుత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం సణ్ఠితన్తి వుచ్చతి.
‘‘పున చపరం, ఆవుసో, భిక్ఖు వితక్కవిచారానం వూపసమా అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనం చేతసో ఏకోదిభావం అవితక్కం అవిచారం సమాధిజం పీతిసుఖం దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. తస్స సమాధిజపీతిసుఖానుసారి విఞ్ఞాణం హోతి సమాధిజపీతిసుఖస్సాదగధితం సమాధిజపీతిసుఖస్సాదవినిబన్ధం సమాధిజపీతిసుఖస్సాదసంయోజనసంయుత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం సణ్ఠితన్తి వుచ్చతి.
‘‘పున చపరం, ఆవుసో, భిక్ఖు పీతియా చ విరాగా ఉపేక్ఖకో చ విహరతి సతో చ సమ్పజానో సుఖఞ్చ కాయేన పటిసంవేదేతి, యం తం అరియా ఆచిక్ఖన్తి – ‘ఉపేక్ఖకో సతిమా సుఖవిహారీ’తి తతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. తస్స ఉపేక్ఖానుసారి విఞ్ఞాణం హోతి ఉపేక్ఖాసుఖస్సాదగధితం ఉపేక్ఖాసుఖస్సాదవినిబన్ధం ఉపేక్ఖాసుఖస్సాదసంయోజనసంయుత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం సణ్ఠితన్తి వుచ్చతి.
‘‘పున చపరం, ఆవుసో, భిక్ఖు సుఖస్స చ పహానా దుక్ఖస్స చ పహానా పుబ్బేవ సోమనస్సదోమనస్సానం అత్థఙ్గమా అదుక్ఖమసుఖం ఉపేక్ఖాసతిపారిసుద్ధిం చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. తస్స అదుక్ఖమసుఖానుసారి విఞ్ఞాణం హోతి అదుక్ఖమసుఖస్సాదగధితం అదుక్ఖమసుఖస్సాదవినిబన్ధం అదుక్ఖమసుఖస్సాదసంయోజనసంయుత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం సణ్ఠితన్తి వుచ్చతి. ఏవం ఖో, ఆవుసో, అజ్ఝత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) సణ్ఠితన్తి వుచ్చతి.
౩౧౯. ‘‘కథఞ్చావుసో , అజ్ఝత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) అసణ్ఠితన్తి వుచ్చతి? ఇధావుసో, భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. తస్స న వివేకజపీతిసుఖానుసారి విఞ్ఞాణం హోతి న వివేకజపీతిసుఖస్సాదగధితం న వివేకజపీతిసుఖస్సాదవినిబన్ధం న వివేకజపీతిసుఖస్సాదసంయోజనసంయుత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం అసణ్ఠితన్తి వుచ్చతి.
‘‘పున చపరం, ఆవుసో, భిక్ఖు వితక్కవిచారానం వూపసమా…పే॰… దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. తస్స న సమాధిజపీతిసుఖానుసారి విఞ్ఞాణం హోతి న సమాధిజపీతిసుఖస్సాదగధితం న సమాధిజపీతిసుఖస్సాదవినిబన్ధం న సమాధిజపీతిసుఖస్సాదసంయోజనసంయుత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం అసణ్ఠితన్తి వుచ్చతి .
‘‘పున చపరం, ఆవుసో, భిక్ఖు పీతియా చ విరాగా…పే॰… తతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. తస్స న ఉపేక్ఖానుసారి విఞ్ఞాణం హోతి న ఉపేక్ఖాసుఖస్సాదగధితం న ఉపేక్ఖాసుఖస్సాదవినిబన్ధం న ఉపేక్ఖాసుఖస్సాదసంయోజనసంయుత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం అసణ్ఠితన్తి వుచ్చతి.
‘‘పున చపరం, ఆవుసో, భిక్ఖు సుఖస్స చ పహానా దుక్ఖస్స చ పహానా పుబ్బేవ సోమనస్సదోమనస్సానం అత్థఙ్గమా అదుక్ఖమసుఖం ఉపేక్ఖాసతిపారిసుద్ధిం చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. తస్స న అదుక్ఖమసుఖానుసారి విఞ్ఞాణం హోతి న అదుక్ఖమసుఖస్సాదగధితం న అదుక్ఖమసుఖస్సాదవినిబన్ధం న అదుక్ఖమసుఖస్సాదసంయోజనసంయుత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం అసణ్ఠితన్తి వుచ్చతి. ఏవం ఖో, ఆవుసో, అజ్ఝత్తం అజ్ఝత్తం చిత్తం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) అసణ్ఠితన్తి వుచ్చతి.
౩౨౦. ‘‘కథఞ్చావుసో, అనుపాదా పరితస్సనా హోతి? ఇధావుసో, అస్సుతవా పుథుజ్జనో అరియానం అదస్సావీ అరియధమ్మస్స అకోవిదో అరియధమ్మే అవినీతో సప్పురిసానం అదస్సావీ సప్పురిసధమ్మస్స అకోవిదో సప్పురిసధమ్మే అవినీతో రూపం అత్తతో సమనుపస్సతి రూపవన్తం వా అత్తానం అత్తని వా రూపం రూపస్మిం వా అత్తానం. తస్స తం రూపం విపరిణమతి, అఞ్ఞథా హోతి. తస్స రూపవిపరిణామఞ్ఞథాభావా రూపవిపరిణామానుపరివత్తి విఞ్ఞాణం హోతి. తస్స రూపవిపరిణామానుపరివత్తజా పరితస్సనా ధమ్మసముప్పాదా చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠన్తి. చేతసో పరియాదానా ఉత్తాసవా చ హోతి విఘాతవా చ అపేక్ఖవా చ అనుపాదాయ చ పరితస్సతి. వేదనం …పే॰… సఞ్ఞం… సఙ్ఖారే… విఞ్ఞాణం అత్తతో సమనుపస్సతి విఞ్ఞాణవన్తం వా అత్తానం అత్తని వా విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణస్మిం వా అత్తానం. తస్స తం విఞ్ఞాణం విపరిణమతి, అఞ్ఞథా హోతి. తస్స విఞ్ఞాణవిపరిణామఞ్ఞథాభావా విఞ్ఞాణవిపరిణామానుపరివత్తి విఞ్ఞాణం హోతి. తస్స విఞ్ఞాణవిపరిణామానుపరివత్తజా పరితస్సనా ధమ్మసముప్పాదా చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠన్తి. చేతసో పరియాదానా ఉత్తాసవా చ హోతి విఘాతవా చ అపేక్ఖవా చ అనుపాదాయ చ పరితస్సతి. ఏవం ఖో, ఆవుసో, అనుపాదా పరితస్సనా హోతి.
౩౨౧. ‘‘కథఞ్చావుసో, అనుపాదానా అపరితస్సనా హోతి? ఇధావుసో, సుతవా అరియసావకో అరియానం దస్సావీ అరియధమ్మస్స కోవిదో అరియధమ్మే సువినీతో సప్పురిసానం దస్సావీ సప్పురిసధమ్మస్స కోవిదో సప్పురిసధమ్మే సువినీతో న రూపం అత్తతో సమనుపస్సతి న రూపవన్తం వా అత్తానం న అత్తని వా రూపం న రూపస్మిం వా అత్తానం. తస్స తం రూపం విపరిణమతి, అఞ్ఞథా హోతి. తస్స రూపవిపరిణామఞ్ఞథాభావా న చ రూపవిపరిణామానుపరివత్తి విఞ్ఞాణం హోతి. తస్స న రూపవిపరిణామానుపరివత్తజా పరితస్సనా ధమ్మసముప్పాదా చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠన్తి. చేతసో పరియాదానా న చేవుత్తాసవా న చ ఉత్తాసవా (సీ॰) హోతి న చ విఘాతవా న చ అపేక్ఖవా అనుపాదాయ చ న పరితస్సతి. న వేదనం… న సఞ్ఞం… న సఙ్ఖారే… న విఞ్ఞాణం అత్తతో సమనుపస్సతి న విఞ్ఞాణవన్తం వా అత్తానం న అత్తని వా విఞ్ఞాణం న విఞ్ఞాణస్మిం వా అత్తానం. తస్స తం విఞ్ఞాణం విపరిణమతి, అఞ్ఞథా హోతి. తస్స విఞ్ఞాణవిపరిణామఞ్ఞథాభావా న చ విఞ్ఞాణవిపరిణామానుపరివత్తి విఞ్ఞాణం హోతి. తస్స న విఞ్ఞాణవిపరిణామానుపరివత్తజా పరితస్సనా ధమ్మసముప్పాదా చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠన్తి. చేతసో పరియాదానా న చేవుత్తాసవా హోతి న చ విఘాతవా న చ అపేక్ఖవా, అనుపాదాయ చ న పరితస్సతి. ఏవం ఖో, ఆవుసో, అనుపాదా అపరితస్సనా హోతి.
‘‘యం ఖో నో, ఆవుసో, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో – ‘తథా తథా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఉపపరిక్ఖేయ్య యథా యథా ఉపపరిక్ఖతో బహిద్ధా చస్స విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటం, అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితం అనుపాదాయ న పరితస్సేయ్య. బహిద్ధా, భిక్ఖవే, విఞ్ఞాణే అవిక్ఖిత్తే అవిసటే సతి అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితే అనుపాదాయ అపరితస్సతో ఆయతిం జాతిజరామరణదుక్ఖసముదయసమ్భవో న హోతీ’తి. ఇమస్స ఖో అహం, ఆవుసో, భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స ఏవం విత్థారేన అత్థం ఆజానామి. ఆకఙ్ఖమానా చ పన తుమ్హే ఆయస్మన్తో భగవన్తంయేవ ఉపసఙ్కమిత్వా ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యాథ; యథా వో భగవా బ్యాకరోతి తథా నం ధారేయ్యాథా’’తి.
౩౨౨. అథ ఖో తే భిక్ఖూ ఆయస్మతో మహాకచ్చానస్స భాసితం అభినన్దిత్వా అనుమోదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు. ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో తే భిక్ఖూ భగవన్తం ఏతదవోచుం –
‘‘యం ఖో నో, భన్తే, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో – ‘తథా తథా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఉపపరిక్ఖేయ్య యథా యథా ఉపపరిక్ఖతో బహిద్ధా చస్స విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటం, అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితం అనుపాదాయ న పరితస్సేయ్య. బహిద్ధా, భిక్ఖవే, విఞ్ఞాణే అవిక్ఖిత్తే అవిసటే సతి అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితే అనుపాదాయ అపరితస్సతో ఆయతిం జాతిజరామరణదుక్ఖసముదయసమ్భవో న హోతీ’’’తి.
‘‘తేసం నో, భన్తే, అమ్హాకం, అచిరపక్కన్తస్స భగవతో, ఏతదహోసి – ‘ఇదం ఖో నో, ఆవుసో, భగవా సంఖిత్తేన ఉద్దేసం ఉద్దిసిత్వా విత్థారేన అత్థం అవిభజిత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పవిట్ఠో – తథా తథా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఉపపరిక్ఖేయ్య, యథా యథా ఉపపరిక్ఖతో బహిద్ధా చస్స విఞ్ఞాణం అవిక్ఖిత్తం అవిసటం, అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితం అనుపాదాయ న పరితస్సేయ్య. బహిద్ధా, భిక్ఖవే, విఞ్ఞాణే అవిక్ఖిత్తే అవిసటే సతి అజ్ఝత్తం అసణ్ఠితే అనుపాదాయ అపరితస్సతో ఆయతిం జాతిజరామరణదుక్ఖసముదయసమ్భవో న హోతీతి. కో ను ఖో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజేయ్యా’తి? తేసం నో, భన్తే, అమ్హాకం ఏతదహోసి – ‘అయం ఖో ఆయస్మా మహాకచ్చానో సత్థు చేవ సంవణ్ణితో సమ్భావితో చ విఞ్ఞూనం సబ్రహ్మచారీనం. పహోతి చాయస్మా మహాకచ్చానో ఇమస్స భగవతా సంఖిత్తేన ఉద్దేసస్స ఉద్దిట్ఠస్స విత్థారేన అత్థం అవిభత్తస్స విత్థారేన అత్థం విభజితుం. యంనూన మయం యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమేయ్యామ; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యామా’తి.
‘‘అథ ఖో మయం, భన్తే, యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమిమ్హ; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛిమ్హ. తేసం నో, భన్తే, ఆయస్మతా మహాకచ్చానేన ఇమేహి ఆకారేహి ఇమేహి పదేహి ఇమేహి బ్యఞ్జనేహి అత్థో విభత్తో’’తి.
‘‘పణ్డితో, భిక్ఖవే, మహాకచ్చానో; మహాపఞ్ఞో, భిక్ఖవే, మహాకచ్చానో. మం చేపి తుమ్హే, భిక్ఖవే, ఏతమత్థం పటిపుచ్ఛేయ్యాథ, అహమ్పి ఏవమేవం బ్యాకరేయ్యం యథా తం మహాకచ్చానేన బ్యాకతం. ఏసో చేవేతస్స ఏసో చేతస్స (సీ॰ పీ॰), ఏసో చేవ తస్స (స్యా॰ కం॰), ఏసోయేవ తస్స (క॰) అత్థో. ఏవఞ్చ నం ధారేయ్యాథా’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనా తే భిక్ఖూ భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి.
ఉద్దేసవిభఙ్గసుత్తం నిట్ఠితం అట్ఠమం.
౯. అరణవిభఙ్గసుత్తం
౩౨౩. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సావత్థియం విహరతి జేతవనే అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి ‘‘భిక్ఖవో’’తి. ‘‘భదన్తే’’తి తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ – ‘‘అరణవిభఙ్గం వో, భిక్ఖవే, దేసేస్సామి. తం సుణాథ, సాధుకం మనసి కరోథ; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ –
‘‘న కామసుఖమనుయుఞ్జేయ్య హీనం గమ్మం పోథుజ్జనికం అనరియం అనత్థసంహితం, న చ అత్తకిలమథానుయోగమనుయుఞ్జేయ్య దుక్ఖం అనరియం అనత్థసంహితం. ఏతే ఖో, భిక్ఖవే ఏతే ఖో (సీ॰), ఏతే తే (స్యా॰ కం॰ పీ॰), ఉభో అన్తే అనుపగమ్మ మజ్ఝిమా పటిపదా తథాగతేన అభిసమ్బుద్ధా, చక్ఖుకరణీ ఞాణకరణీ ఉపసమాయ అభిఞ్ఞాయ సమ్బోధాయ నిబ్బానాయ సంవత్తతి. ఉస్సాదనఞ్చ జఞ్ఞా, అపసాదనఞ్చ జఞ్ఞా; ఉస్సాదనఞ్చ ఞత్వా అపసాదనఞ్చ ఞత్వా నేవుస్సాదేయ్య, న అపసాదేయ్య నాపసాదేయ్య (సీ॰), ధమ్మమేవ దేసేయ్య. సుఖవినిచ్ఛయం జఞ్ఞా; సుఖవినిచ్ఛయం ఞత్వా అజ్ఝత్తం సుఖమనుయుఞ్జేయ్య. రహోవాదం న భాసేయ్య, సమ్ముఖా న ఖీణం నాతిఖీణం (స్యా॰ కం॰ క॰) భణే. అతరమానోవ భాసేయ్య, నో తరమానో. జనపదనిరుత్తిం నాభినివేసేయ్య, సమఞ్ఞం నాతిధావేయ్యాతి – అయముద్దేసో అరణవిభఙ్గస్స.
౩౨౪. ‘‘‘న కామసుఖమనుయుఞ్జేయ్య హీనం గమ్మం పోథుజ్జనికం అనరియం అనత్థసంహితం, న చ అత్తకిలమథానుయోగమనుయుఞ్జేయ్య దుక్ఖం అనరియం అనత్థసంహిత’న్తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం; కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? యో కామపటిసన్ధిసుఖినో సోమనస్సానుయోగో హీనో గమ్మో పోథుజ్జనికో అనరియో అనత్థసంహితో, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. యో కామపటిసన్ధిసుఖినో సోమనస్సానుయోగం అననుయోగో హీనం గమ్మం పోథుజ్జనికం అనరియం అనత్థసంహితం, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా. యో అత్తకిలమథానుయోగో దుక్ఖో అనరియో అనత్థసంహితో, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. యో అత్తకిలమథానుయోగం అననుయోగో దుక్ఖం అనరియం అనత్థసంహితం, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా. ‘న కామసుఖమనుయుఞ్జేయ్య హీనం గమ్మం పోథుజ్జనికం అనరియం అనత్థసంహితం, న చ అత్తకిలమథానుయోగం అనుయుఞ్జేయ్య దుక్ఖం అనరియం అనత్థసంహిత’న్తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౨౫. ‘‘‘ఏతే ఖో ఉభో అన్తే అనుపగమ్మ మజ్ఝిమా పటిపదా తథాగతేన అభిసమ్బుద్ధా, చక్ఖుకరణీ ఞాణకరణీ ఉపసమాయ అభిఞ్ఞాయ సమ్బోధాయ నిబ్బానాయ సంవత్తతీ’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? అయమేవ అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో, సేయ్యథిదం – సమ్మాదిట్ఠి , సమ్మాసఙ్కప్పో, సమ్మావాచా, సమ్మాకమ్మన్తో, సమ్మాఆజీవో, సమ్మావాయామో, సమ్మాసతి, సమ్మాసమాధి. ‘ఏతే ఖో ఉభో అన్తే అనుపగమ్మ మజ్ఝిమా పటిపదా తథాగతేన అభిసమ్బుద్ధా, చక్ఖుకరణీ ఞాణకరణీ ఉపసమాయ అభిఞ్ఞాయ సమ్బోధాయ నిబ్బానాయ సంవత్తతీ’తి – ఇతి యం తం వుత్తం, ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౨౬. ‘‘‘ఉస్సాదనఞ్చ జఞ్ఞా, అపసాదనఞ్చ జఞ్ఞా; ఉస్సాదనఞ్చ ఞత్వా అపసాదనఞ్చ ఞత్వా నేవుస్సాదేయ్య, న అపసాదేయ్య, ధమ్మమేవ దేసేయ్యా’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? కథఞ్చ, భిక్ఖవే, ఉస్సాదనా చ హోతి అపసాదనా చ, నో చ ధమ్మదేసనా? ‘యే కామపటిసన్ధిసుఖినో సోమనస్సానుయోగం అనుయుత్తా హీనం గమ్మం పోథుజ్జనికం అనరియం అనత్థసంహితం, సబ్బే తే సదుక్ఖా సఉపఘాతా సఉపాయాసా సపరిళాహా మిచ్ఛాపటిపన్నా’తి – ఇతి వదం ఇతి పరం (క॰) ఇత్థేకే అపసాదేతి.
‘‘‘యే కామపటిసన్ధిసుఖినో సోమనస్సానుయోగం అననుయుత్తా హీనం గమ్మం పోథుజ్జనికం అనరియం అనత్థసంహితం, సబ్బే తే అదుక్ఖా అనుపఘాతా అనుపాయాసా అపరిళాహా సమ్మాపటిపన్నా’తి – ఇతి వదం ఇత్థేకే ఉస్సాదేతి.
‘‘‘యే అత్తకిలమథానుయోగం అనుయుత్తా దుక్ఖం అనరియం అనత్థసంహితం, సబ్బే తే సదుక్ఖా సఉపఘాతా సఉపాయాసా సపరిళాహా మిచ్ఛాపటిపన్నా’తి – ఇతి వదం ఇత్థేకే అపసాదేతి.
‘‘‘యే అత్తకిలమథానుయోగం అననుయుత్తా దుక్ఖం అనరియం అనత్థసంహితం, సబ్బే తే అదుక్ఖా అనుపఘాతా అనుపాయాసా అపరిళాహా సమ్మాపటిపన్నా’తి – ఇతి వదం ఇత్థేకే ఉస్సాదేతి.
‘‘‘యేసం కేసఞ్చి భవసంయోజనం అప్పహీనం, సబ్బే తే సదుక్ఖా సఉపఘాతా సఉపాయాసా సపరిళాహా మిచ్ఛాపటిపన్నా’తి – ఇతి వదం ఇత్థేకే అపసాదేతి.
‘‘‘యేసం కేసఞ్చి భవసంయోజనం పహీనం, సబ్బే తే అదుక్ఖా అనుపఘాతా అనుపాయాసా అపరిళాహా సమ్మాపటిపన్నా’తి – ఇతి వదం ఇత్థేకే ఉస్సాదేతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, ఉస్సాదనా చ హోతి అపసాదనా చ, నో చ ధమ్మదేసనా.
౩౨౭. ‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, నేవుస్సాదనా హోతి న అపసాదనా, ధమ్మదేసనా చ ధమ్మదేసనావ (స్యా॰ కం॰)? ‘యే కామపటిసన్ధిసుఖినో సోమనస్సానుయోగం అనుయుత్తా హీనం గమ్మం పోథుజ్జనికం అనరియం అనత్థసంహితం, సబ్బే తే సదుక్ఖా సఉపఘాతా సఉపాయాసా సపరిళాహా మిచ్ఛాపటిపన్నా’తి – న ఏవమాహ. ‘అనుయోగో చ ఖో, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా’తి – ఇతి వదం ధమ్మమేవ దేసేతి.
‘‘‘యే కామపటిసన్ధిసుఖినో సోమనస్సానుయోగం అననుయుత్తా హీనం గమ్మం పోథుజ్జనికం అనరియం అనత్థసంహితం, సబ్బే తే అదుక్ఖా అనుపఘాతా అనుపాయాసా అపరిళాహా సమ్మాపటిపన్నా’తి – న ఏవమాహ. ‘అననుయోగో చ ఖో, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా’తి – ఇతి వదం ధమ్మమేవ దేసేతి.
‘‘‘యే అత్తకిలమథానుయోగం అనుయుత్తా దుక్ఖం అనరియం అనత్థసంహితం, సబ్బే తే సదుక్ఖా సఉపఘాతా సఉపాయాసా సపరిళాహా మిచ్ఛాపటిపన్నా’తి – న ఏవమాహ. ‘అనుయోగో చ ఖో , సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా’తి – ఇతి వదం ధమ్మమేవ దేసేతి.
‘‘‘యే అత్తకిలమథానుయోగం అననుయుత్తా దుక్ఖం అనరియం అనత్థసంహితం, సబ్బే తే అదుక్ఖా అనుపఘాతా అనుపాయాసా అపరిళాహా సమ్మాపటిపన్నా’తి – న ఏవమాహ. ‘అననుయోగో చ ఖో, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా’తి – ఇతి వదం ధమ్మమేవ దేసేతి.
‘‘‘యేసం కేసఞ్చి భవసంయోజనం అప్పహీనం, సబ్బే తే సదుక్ఖా సఉపఘాతా సఉపాయాసా సపరిళాహా మిచ్ఛాపటిపన్నా’తి – న ఏవమాహ . ‘భవసంయోజనే చ ఖో అప్పహీనే భవోపి అప్పహీనో హోతీ’తి – ఇతి వదం ధమ్మమేవ దేసేతి.
‘‘‘యేసం కేసఞ్చి భవసంయోజనం పహీనం, సబ్బే తే అదుక్ఖా అనుపఘాతా అనుపాయాసా అపరిళాహా సమ్మాపటిపన్నా’తి – న ఏవమాహ. ‘భవసంయోజనే చ ఖో పహీనే భవోపి పహీనో హోతీ’తి – ఇతి వదం ధమ్మమేవ దేసేతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, నేవుస్సాదనా హోతి న అపసాదనా, ధమ్మదేసనా చ. ‘ఉస్సాదనఞ్చ జఞ్ఞా, అపసాదనఞ్చ జఞ్ఞా; ఉస్సాదనఞ్చ ఞత్వా అపసాదనఞ్చ ఞత్వా నేవుస్సాదేయ్య, న అపసాదేయ్య, ధమ్మమేవ దేసేయ్యా’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౨౮. ‘‘‘సుఖవినిచ్ఛయం జఞ్ఞా; సుఖవినిచ్ఛయం ఞత్వా అజ్ఝత్తం సుఖమనుయుఞ్జేయ్యా’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? పఞ్చిమే, భిక్ఖవే, కామగుణా. కతమే పఞ్చ? చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా రూపా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా, సోతవిఞ్ఞేయ్యా సద్దా… ఘానవిఞ్ఞేయ్యా గన్ధా… జివ్హావిఞ్ఞేయ్యా రసా… కాయవిఞ్ఞేయ్యా ఫోట్ఠబ్బా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా – ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ కామగుణా. యం ఖో, భిక్ఖవే, ఇమే పఞ్చ కామగుణే పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం ఇదం వుచ్చతి కామసుఖం మీళ్హసుఖం పుథుజ్జనసుఖం అనరియసుఖం. ‘న ఆసేవితబ్బం, న భావేతబ్బం, న బహులీకాతబ్బం, భాయితబ్బం ఏతస్స సుఖస్సా’తి – వదామి. ఇధ , భిక్ఖవే, భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. వితక్కవిచారానం వూపసమా అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనం చేతసో ఏకోదిభావం అవితక్కం అవిచారం సమాధిజం పీతిసుఖం దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. పీతియా చ విరాగా ఉపేక్ఖకో చ విహరతి…పే॰… తతియం ఝానం… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం వుచ్చతి నేక్ఖమ్మసుఖం పవివేకసుఖం ఉపసమసుఖం సమ్బోధిసుఖం. ‘ఆసేవితబ్బం, భావేతబ్బం, బహులీకాతబ్బం, న భాయితబ్బం ఏతస్స సుఖస్సా’తి – వదామి . ‘సుఖవినిచ్ఛయం జఞ్ఞా ; సుఖవినిచ్ఛయం ఞత్వా అజ్ఝత్తం సుఖమనుయుఞ్జేయ్యా’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౨౯. ‘‘‘రహోవాదం న భాసేయ్య, సమ్ముఖా న ఖీణం భణే’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? తత్ర, భిక్ఖవే, యం జఞ్ఞా రహోవాదం అభూతం అతచ్ఛం అనత్థసంహితం ససక్కం సమ్పత్తం (క॰) తం రహోవాదం న భాసేయ్య. యమ్పి జఞ్ఞా రహోవాదం భూతం తచ్ఛం అనత్థసంహితం తస్సపి సిక్ఖేయ్య అవచనాయ. యఞ్చ ఖో జఞ్ఞా రహోవాదం భూతం తచ్ఛం అత్థసంహితం తత్ర కాలఞ్ఞూ అస్స తస్స రహోవాదస్స వచనాయ. తత్ర, భిక్ఖవే, యం జఞ్ఞా సమ్ముఖా ఖీణవాదం అభూతం అతచ్ఛం అనత్థసంహితం ససక్కం తం సమ్ముఖా ఖీణవాదం న భాసేయ్య. యమ్పి జఞ్ఞా సమ్ముఖా ఖీణవాదం భూతం తచ్ఛం అనత్థసంహితం తస్సపి సిక్ఖేయ్య అవచనాయ. యఞ్చ ఖో జఞ్ఞా సమ్ముఖా ఖీణవాదం భూతం తచ్ఛం అత్థసంహితం తత్ర కాలఞ్ఞూ అస్స తస్స సమ్ముఖా ఖీణవాదస్స వచనాయ. ‘రహోవాదం న భాసేయ్య, సమ్ముఖా న ఖీణం భణే’తి – ఇతి యం తం వుత్తం, ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౩౦. ‘‘‘అతరమానోవ భాసేయ్య నో తరమానో’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? తత్ర, భిక్ఖవే, తరమానస్స భాసతో కాయోపి కిలమతి, చిత్తమ్పి ఉపహఞ్ఞతి ఊహఞ్ఞతి (సీ॰), సరోపి ఉపహఞ్ఞతి ఊహఞ్ఞతి (సీ॰), కణ్ఠోపి ఆతురీయతి, అవిసట్ఠమ్పి హోతి అవిఞ్ఞేయ్యం తరమానస్స భాసితం. తత్ర, భిక్ఖవే, అతరమానస్స భాసతో కాయోపి న కిలమతి, చిత్తమ్పి న ఉపహఞ్ఞతి, సరోపి న ఉపహఞ్ఞతి, కణ్ఠోపి న ఆతురీయతి, విసట్ఠమ్పి హోతి విఞ్ఞేయ్యం అతరమానస్స భాసితం. ‘అతరమానోవ భాసేయ్య, నో తరమానో’తి – ఇతి యం తం వుత్తం, ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౩౧. ‘‘‘జనపదనిరుత్తిం నాభినివేసేయ్య, సమఞ్ఞం నాతిధావేయ్యా’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? కథఞ్చ, భిక్ఖవే, జనపదనిరుత్తియా చ అభినివేసో హోతి సమఞ్ఞాయ చ అతిసారో? ఇధ, భిక్ఖవే, తదేవేకచ్చేసు జనపదేసు ‘పాతీ’తి సఞ్జానన్తి, ‘పత్త’న్తి సఞ్జానన్తి , ‘విత్త’న్తి విట్ఠన్తి (స్యా॰ కం॰) సఞ్జానన్తి, ‘సరావ’న్తి సఞ్జానన్తి ‘ధారోప’న్తి హరోసన్తి (స్యా॰ కం॰) సఞ్జానన్తి, ‘పోణ’న్తి సఞ్జానన్తి, ‘పిసీలవ’న్తి పిసీలన్తి (సీ॰ పీ॰), పిపిలన్తి (స్యా॰ కం॰) సఞ్జానన్తి. ఇతి యథా యథా నం తేసు తేసు జనపదేసు సఞ్జానన్తి తథా తథా థామసా పరామాసా పరామస్స (సీ॰) అభినివిస్స వోహరతి – ‘ఇదమేవ సచ్చం , మోఘమఞ్ఞ’న్తి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, జనపదనిరుత్తియా చ అభినివేసో హోతి సమఞ్ఞాయ చ అతిసారో.
౩౩౨. ‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, జనపదనిరుత్తియా చ అనభినివేసో హోతి సమఞ్ఞాయ చ అనతిసారో? ఇధ, భిక్ఖవే, తదేవేకచ్చేసు జనపదేసు ‘పాతీ’తి సఞ్జానన్తి, ‘పత్త’న్తి సఞ్జానన్తి, ‘విత్త’న్తి సఞ్జానన్తి, ‘సరావ’న్తి సఞ్జానన్తి, ‘ధారోప’న్తి సఞ్జానన్తి, ‘పోణ’న్తి సఞ్జానన్తి, ‘పిసీలవ’న్తి సఞ్జానన్తి. ఇతి యథా యథా నం తేసు తేసు జనపదేసు సఞ్జానన్తి ‘ఇదం కిర మే ఇదం కిర తే చ (క॰) ఆయస్మన్తో సన్ధాయ వోహరన్తీ’తి తథా తథా వోహరతి అపరామసం. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, జనపదనిరుత్తియా చ అనభినివేసో హోతి, సమఞ్ఞాయ చ అనతిసారో. ‘జనపదనిరుత్తిం నాభినివేసేయ్య సమఞ్ఞం నాతిధావేయ్యా’తి – ఇతి యం తం వుత్తం, ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౩౩. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యో కామపటిసన్ధిసుఖినో సోమనస్సానుయోగో హీనో గమ్మో పోథుజ్జనికో అనరియో అనత్థసంహితో, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో సరణో. తత్ర, భిక్ఖవే, యో కామపటిసన్ధిసుఖినో సోమనస్సానుయోగం అననుయోగో హీనం గమ్మం పోథుజ్జనికం అనరియం అనత్థసంహితం, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో అరణో.
౩౩౪. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యో అత్తకిలమథానుయోగో దుక్ఖో అనరియో అనత్థసంహితో, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో సరణో. తత్ర, భిక్ఖవే, యో అత్తకిలమథానుయోగం అననుయోగో దుక్ఖం అనరియం అనత్థసంహితం, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో అరణో.
౩౩౫. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యాయం మజ్ఝిమా పటిపదా తథాగతేన అభిసమ్బుద్ధా, చక్ఖుకరణీ ఞాణకరణీ ఉపసమాయ అభిఞ్ఞాయ సమ్బోధాయ నిబ్బానాయ సంవత్తతి, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా . తస్మా ఏసో ధమ్మో అరణో.
౩౩౬. ‘‘తత్ర , భిక్ఖవే, యాయం ఉస్సాదనా చ అపసాదనా చ నో చ ధమ్మదేసనా, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో సరణో. తత్ర, భిక్ఖవే, యాయం నేవుస్సాదనా చ న అపసాదనా చ ధమ్మదేసనా చ, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో అరణో.
౩౩౭. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యమిదం కామసుఖం మీళ్హసుఖం పోథుజ్జనసుఖం అనరియసుఖం , సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో సరణో. తత్ర, భిక్ఖవే, యమిదం నేక్ఖమ్మసుఖం పవివేకసుఖం ఉపసమసుఖం సమ్బోధిసుఖం, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో అరణో.
౩౩౮. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, య్వాయం రహోవాదో అభూతో అతచ్ఛో అనత్థసంహితో, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో సరణో. తత్ర, భిక్ఖవే, య్వాయం రహోవాదో భూతో తచ్ఛో అనత్థసంహితో, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో సరణో. తత్ర, భిక్ఖవే, య్వాయం రహోవాదో భూతో తచ్ఛో అత్థసంహితో, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో అరణో.
౩౩౯. ‘‘తత్ర , భిక్ఖవే, య్వాయం సమ్ముఖా ఖీణవాదో అభూతో అతచ్ఛో అనత్థసంహితో, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో సరణో. తత్ర, భిక్ఖవే, య్వాయం సమ్ముఖా ఖీణవాదో భూతో తచ్ఛో అనత్థసంహితో, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో సరణో. తత్ర, భిక్ఖవే, య్వాయం సమ్ముఖా ఖీణవాదో భూతో తచ్ఛో అత్థసంహితో, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో అరణో.
౩౪౦. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, యమిదం తరమానస్స భాసితం, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో సరణో. తత్ర, భిక్ఖవే , యమిదం అతరమానస్స భాసితం, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో అరణో.
౩౪౧. ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, య్వాయం జనపదనిరుత్తియా చ అభినివేసో సమఞ్ఞాయ చ అతిసారో, సదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో సఉపఘాతో సఉపాయాసో సపరిళాహో; మిచ్ఛాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో సరణో. తత్ర భిక్ఖవే, య్వాయం జనపదనిరుత్తియా చ అనభినివేసో సమఞ్ఞాయ చ అనతిసారో, అదుక్ఖో ఏసో ధమ్మో అనుపఘాతో అనుపాయాసో అపరిళాహో; సమ్మాపటిపదా. తస్మా ఏసో ధమ్మో అరణో.
‘‘తస్మాతిహ, భిక్ఖవే, ‘సరణఞ్చ ధమ్మం జానిస్సామ, అరణఞ్చ ధమ్మం జానిస్సామ; సరణఞ్చ ధమ్మం ఞత్వా అరణఞ్చ ధమ్మం ఞత్వా అరణపటిపదం పటిపజ్జిస్సామా’తి ఏవఞ్హి వో, భిక్ఖవే, సిక్ఖితబ్బం. సుభూతి చ పన, భిక్ఖవే, కులపుత్తో అరణపటిపదం పటిపన్నో’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనా తే భిక్ఖూ భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి.
అరణవిభఙ్గసుత్తం నిట్ఠితం నవమం.
౧౦. ధాతువిభఙ్గసుత్తం
౩౪౨. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా మగధేసు చారికం చరమానో యేన రాజగహం తదవసరి; యేన భగ్గవో కుమ్భకారో తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగ్గవం కుమ్భకారం ఏతదవోచ – ‘‘సచే తే, భగ్గవ, అగరు విహరేము ఆవేసనే విహరామావేసనే (సీ॰ పీ॰), విహరామ నివేసనే (స్యా॰ కం॰), విహరేము నివేసనే (క॰) ఏకరత్త’’న్తి. ‘‘న ఖో మే, భన్తే, గరు. అత్థి చేత్థ పబ్బజితో పఠమం వాసూపగతో. సచే సో అనుజానాతి, విహరథ విహర (సీ॰ పీ॰), భన్తే, యథాసుఖ’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన పుక్కుసాతి నామ కులపుత్తో భగవన్తం ఉద్దిస్స సద్ధాయ అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో. సో తస్మిం కుమ్భకారావేసనే కుమ్భకారనివేసనే (స్యా॰ కం॰ క॰) పఠమం వాసూపగతో హోతి. అథ ఖో భగవా యేనాయస్మా పుక్కుసాతి తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం పుక్కుసాతిం ఏతదవోచ – ‘‘సచే తే, భిక్ఖు, అగరు విహరేము ఆవేసనే ఏకరత్త’’న్తి. ‘‘ఉరున్దం, ఆవుసో ఊరూన్దం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰), ఉరూద్ధం (క॰) దీ॰ ని॰ ౨ సక్కపఞ్హసుత్తటీకా ఓలోకేతబ్బా, కుమ్భకారావేసనం. విహరతాయస్మా యథాసుఖ’’న్తి.
అథ ఖో భగవా కుమ్భకారావేసనం పవిసిత్వా ఏకమన్తం తిణసన్థారకం తిణసన్థరికం (సీ॰), తిణసన్థరకం (స్యా॰ కం॰) పఞ్ఞాపేత్వా నిసీది పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా ఉజుం కాయం పణిధాయ పరిముఖం సతిం ఉపట్ఠపేత్వా. అథ ఖో భగవా బహుదేవ రత్తిం నిసజ్జాయ వీతినామేసి. ఆయస్మాపి ఖో పుక్కుసాతి బహుదేవ రత్తిం నిసజ్జాయ వీతినామేసి.
అథ ఖో భగవతో ఏతదహోసి – ‘‘పాసాదికం ఖో అయం కులపుత్తో ఇరియతి. యంనూనాహం పుచ్ఛేయ్య’’న్తి. అథ ఖో భగవా ఆయస్మన్తం పుక్కుసాతిం ఏతదవోచ – ‘‘కంసి త్వం, భిక్ఖు, ఉద్దిస్స పబ్బజితో? కో వా తే సత్థా? కస్స వా త్వం ధమ్మం రోచేసీ’’తి? ‘‘అత్థావుసో, సమణో గోతమో సక్యపుత్తో సక్యకులా పబ్బజితో. తం ఖో పన భగవన్తం గోతమం ఏవం కల్యాణో కిత్తిసద్దో అబ్భుగ్గతో – ‘ఇతిపి సో భగవా అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో విజ్జాచరణసమ్పన్నో సుగతో లోకవిదూ అనుత్తరో పురిసదమ్మసారథి సత్థా దేవమనుస్సానం బుద్ధో భగవా’తి . తాహం భగవన్తం ఉద్దిస్స పబ్బజితో. సో చ మే భగవా సత్థా. తస్స చాహం భగవతో ధమ్మం రోచేమీ’’తి. ‘‘కహం పన, భిక్ఖు, ఏతరహి సో భగవా విహరతి అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తి. ‘‘అత్థావుసో, ఉత్తరేసు జనపదేసు సావత్థి నామ నగరం. తత్థ సో భగవా ఏతరహి విహరతి అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తి. ‘‘దిట్ఠపుబ్బో పన తే, భిక్ఖు, సో భగవా; దిస్వా చ పన జానేయ్యాసీ’’తి? ‘‘న ఖో మే, ఆవుసో, దిట్ఠపుబ్బో సో భగవా; దిస్వా చాహం న జానేయ్య’’న్తి.
అథ ఖో భగవతో ఏతదహోసి – ‘‘మమఞ్చ ఖ్వాయం మం త్వాయం (సీ॰), మమం ఖ్వాయం (స్యా॰ కం॰), మం ఖ్వాయం (పీ॰) కులపుత్తో ఉద్దిస్స పబ్బజితో. యంనూనస్సాహం ధమ్మం దేసేయ్య’’న్తి. అథ ఖో భగవా ఆయస్మన్తం పుక్కుసాతిం ఆమన్తేసి – ‘‘ధమ్మం తే, భిక్ఖు, దేసేస్సామి. తం సుణాహి, సాధుకం మనసి కరోహి; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవమావుసో’’తి ఖో ఆయస్మా పుక్కుసాతి భగవతో పచ్చస్సోసి. భగవా ఏతదవోచ –
౩౪౩. ‘‘‘ఛధాతురో ఛద్ధాతురో (సీ॰) అయం, భిక్ఖు, పురిసో ఛఫస్సాయతనో అట్ఠారసమనోపవిచారో చతురాధిట్ఠానో; యత్థ ఠితం మఞ్ఞస్సవా నప్పవత్తన్తి, మఞ్ఞస్సవే ఖో పన నప్పవత్తమానే ముని సన్తోతి వుచ్చతి. పఞ్ఞం నప్పమజ్జేయ్య, సచ్చమనురక్ఖేయ్య, చాగమనుబ్రూహేయ్య, సన్తిమేవ సో సిక్ఖేయ్యా’తి – అయముద్దేసో ధాతువిభఙ్గస్స ఛధాతువిభఙ్గస్స (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰).
౩౪౪. ‘‘‘ఛధాతురో అయం, భిక్ఖు, పురిసో’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? (ఛయిమా, భిక్ఖు, ధాతుయో) ( ) నత్థి సీ॰ పీ॰ పోత్థకేసు – పథవీధాతు, ఆపోధాతు, తేజోధాతు, వాయోధాతు, ఆకాసధాతు, విఞ్ఞాణధాతు. ‘ఛధాతురో అయం, భిక్ఖు, పురిసో’తి – ఇతి యం తం వుత్తం, ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౪౫. ‘‘‘ఛఫస్సాయతనో అయం, భిక్ఖు, పురిసో’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? చక్ఖుసమ్ఫస్సాయతనం, సోతసమ్ఫస్సాయతనం, ఘానసమ్ఫస్సాయతనం, జివ్హాసమ్ఫస్సాయతనం, కాయసమ్ఫస్సాయతనం, మనోసమ్ఫస్సాయతనం. ‘ఛఫస్సాయతనో అయం, భిక్ఖు, పురిసో’తి – ఇతి యం తం వుత్తం, ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౪౬. ‘‘‘అట్ఠారసమనోపవిచారో అయం, భిక్ఖు, పురిసో’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? చక్ఖునా రూపం దిస్వా సోమనస్సట్ఠానీయం రూపం ఉపవిచరతి, దోమనస్సట్ఠానీయం రూపం ఉపవిచరతి, ఉపేక్ఖాట్ఠానీయం రూపం ఉపవిచరతి; సోతేన సద్దం సుత్వా…పే॰… ఘానేన గన్ధం ఘాయిత్వా… జివ్హాయ రసం సాయిత్వా… కాయేన ఫోట్ఠబ్బం ఫుసిత్వా… మనసా ధమ్మం విఞ్ఞాయ సోమనస్సట్ఠానీయం ధమ్మం ఉపవిచరతి, దోమనస్సట్ఠానీయం ధమ్మం ఉపవిచరతి , ఉపేక్ఖాట్ఠానీయం ధమ్మం ఉపవిచరతి – ఇతి ఛ సోమనస్సుపవిచారా, ఛ దోమనస్సుపవిచారా, ఛ ఉపేక్ఖుపవిచారా. ‘అట్ఠారసమనోపవిచారో అయం, భిక్ఖు, పురిసో’తి – ఇతి యం తం వుత్తం, ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౪౭. ‘‘‘చతురాధిట్ఠానో అయం, భిక్ఖు, పురిసో’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? పఞ్ఞాధిట్ఠానో, సచ్చాధిట్ఠానో, చాగాధిట్ఠానో, ఉపసమాధిట్ఠానో. ‘చతురాధిట్ఠానో అయం, భిక్ఖు, పురిసో’తి – ఇతి యం తం వుత్తం ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౪౮. ‘‘‘పఞ్ఞం నప్పమజ్జేయ్య, సచ్చమనురక్ఖేయ్య, చాగమనుబ్రూహేయ్య, సన్తిమేవ సో సిక్ఖేయ్యా’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? కథఞ్చ, భిక్ఖు, పఞ్ఞం నప్పమజ్జతి? ఛయిమా, భిక్ఖు, ధాతుయో – పథవీధాతు, ఆపోధాతు, తేజోధాతు, వాయోధాతు, ఆకాసధాతు, విఞ్ఞాణధాతు.
౩౪౯. ‘‘కతమా చ, భిక్ఖు, పథవీధాతు? పథవీధాతు సియా అజ్ఝత్తికా సియా బాహిరా. కతమా చ, భిక్ఖు, అజ్ఝత్తికా పథవీధాతు? యం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం కక్ఖళం ఖరిగతం ఉపాదిన్నం ఉపాదిణ్ణం (పీ॰ క॰), సేయ్యథిదం – కేసా లోమా నఖా దన్తా తచో మంసం న్హారు అట్ఠి అట్ఠిమిఞ్జం అట్ఠిమిఞ్జా (సీ॰ పీ॰) వక్కం హదయం యకనం కిలోమకం పిహకం పప్ఫాసం అన్తం అన్తగుణం ఉదరియం కరీసం, యం వా పనఞ్ఞమ్పి కిఞ్చి అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం కక్ఖళం ఖరిగతం ఉపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి, భిక్ఖు, అజ్ఝత్తికా పథవీధాతు. యా చేవ ఖో పన అజ్ఝత్తికా పథవీధాతు యా చ బాహిరా పథవీధాతు పథవీధాతురేవేసా . ‘తం నేతం మమ నేసోహమస్మి న మేసో అత్తా’తి – ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దట్ఠబ్బం. ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దిస్వా పథవీధాతుయా నిబ్బిన్దతి, పథవీధాతుయా చిత్తం విరాజేతి.
౩౫౦. ‘‘కతమా చ, భిక్ఖు, ఆపోధాతు? ఆపోధాతు సియా అజ్ఝత్తికా సియా బాహిరా. కతమా చ, భిక్ఖు, అజ్ఝత్తికా ఆపోధాతు? యం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం ఆపో ఆపోగతం ఉపాదిన్నం సేయ్యథిదం – పిత్తం సేమ్హం పుబ్బో లోహితం సేదో మేదో అస్సు వసా ఖేళో సిఙ్ఘాణికా లసికా ముత్తం, యం వా పనఞ్ఞమ్పి కిఞ్చి అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం ఆపో ఆపోగతం ఉపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి, భిక్ఖు, అజ్ఝత్తికా ఆపోధాతు. యా చేవ ఖో పన అజ్ఝత్తికా ఆపోధాతు యా చ బాహిరా ఆపోధాతు ఆపోధాతురేవేసా. ‘తం నేతం మమ, నేసోహమస్మి, న మేసో అత్తా’తి – ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దట్ఠబ్బం. ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దిస్వా ఆపోధాతుయా నిబ్బిన్దతి, ఆపోధాతుయా చిత్తం విరాజేతి.
౩౫౧. ‘‘కతమా చ, భిక్ఖు, తేజోధాతు? తేజోధాతు సియా అజ్ఝత్తికా సియా బాహిరా. కతమా చ, భిక్ఖు, అజ్ఝత్తికా తేజోధాతు? యం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం తేజో తేజోగతం ఉపాదిన్నం, సేయ్యథిదం – యేన చ సన్తప్పతి, యేన చ జీరీయతి, యేన చ పరిడయ్హతి, యేన చ అసితపీతఖాయితసాయితం సమ్మా పరిణామం గచ్ఛతి, యం వా పనఞ్ఞమ్పి కిఞ్చి అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం తేజో తేజోగతం ఉపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి, భిక్ఖు, అజ్ఝత్తికా తేజోధాతు. యా చేవ ఖో పన అజ్ఝత్తికా తేజోధాతు యా చ బాహిరా తేజోధాతు తేజోధాతురేవేసా. ‘తం నేతం మమ, నేసోహమస్మి, న మేసో అత్తా’తి – ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దట్ఠబ్బం. ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దిస్వా తేజోధాతుయా నిబ్బిన్దతి, తేజోధాతుయా చిత్తం విరాజేతి.
౩౫౨. ‘‘కతమా చ, భిక్ఖు, వాయోధాతు? వాయోధాతు సియా అజ్ఝత్తికా సియా బాహిరా. కతమా చ, భిక్ఖు, అజ్ఝత్తికా వాయోధాతు? యం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం వాయో వాయోగతం ఉపాదిన్నం, సేయ్యథిదం – ఉద్ధఙ్గమా వాతా అధోగమా వాతా కుచ్ఛిసయా వాతా కోట్ఠాసయా కోట్ఠసయా (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) వాతా అఙ్గమఙ్గానుసారినో వాతా అస్సాసో పస్సాసో ఇతి, యం వా పనఞ్ఞమ్పి కిఞ్చి అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం వాయో వాయోగతం ఉపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి, భిక్ఖు, అజ్ఝత్తికా వాయోధాతు. యా చేవ ఖో పన అజ్ఝత్తికా వాయోధాతు యా చ బాహిరా వాయోధాతు వాయోధాతురేవేసా. ‘తం నేతం మమ , నేసోహమస్మి , న మేసో అత్తా’తి – ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దట్ఠబ్బం. ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దిస్వా వాయోధాతుయా నిబ్బిన్దతి, వాయోధాతుయా చిత్తం విరాజేతి.
౩౫౩. ‘‘కతమా చ, భిక్ఖు, ఆకాసధాతు? ఆకాసధాతు సియా అజ్ఝత్తికా సియా బాహిరా. కతమా చ, భిక్ఖు, అజ్ఝత్తికా ఆకాసధాతు ? యం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం ఆకాసం ఆకాసగతం ఉపాదిన్నం, సేయ్యథిదం – కణ్ణచ్ఛిద్దం నాసచ్ఛిద్దం ముఖద్వారం యేన చ అసితపీతఖాయితసాయితం అజ్ఝోహరతి, యత్థ చ అసితపీతఖాయితసాయితం సన్తిట్ఠతి, యేన చ అసితపీతఖాయితసాయితం అధోభాగం అధోభాగా (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) దేవదూతసుత్తేన సమేతి నిక్ఖమతి, యం వా పనఞ్ఞమ్పి కిఞ్చి అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం ఆకాసం ఆకాసగతం అఘం అఘగతం వివరం వివరగతం అసమ్ఫుట్ఠం మంసలోహితేహి ఉపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి భిక్ఖు అజ్ఝత్తికా ఆకాసధాతు. యా చేవ ఖో పన అజ్ఝత్తికా ఆకాసధాతు యా చ బాహిరా ఆకాసధాతు ఆకాసధాతురేవేసా. ‘తం నేతం మమ, నేసోహమస్మి, న మేసో అత్తా’తి – ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దట్ఠబ్బం. ఏవమేతం యథాభూతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ దిస్వా ఆకాసధాతుయా నిబ్బిన్దతి, ఆకాసధాతుయా చిత్తం విరాజేతి.
౩౫౪. ‘‘అథాపరం విఞ్ఞాణంయేవ అవసిస్సతి పరిసుద్ధం పరియోదాతం. తేన చ విఞ్ఞాణేన కిం తేన విఞ్ఞాణేన కిఞ్చ (సీ॰) విజానాతి? ‘సుఖ’న్తిపి విజానాతి, ‘దుక్ఖ’న్తిపి విజానాతి, ‘అదుక్ఖమసుఖ’న్తిపి విజానాతి. సుఖవేదనియం, భిక్ఖు, ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖా వేదనా. సో సుఖం వేదనం వేదయమానో ‘సుఖం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి. ‘తస్సేవ సుఖవేదనియస్స ఫస్సస్స నిరోధా యం తజ్జం వేదయితం సుఖవేదనియం ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పన్నా సుఖా వేదనా సా నిరుజ్ఝతి, సా వూపసమ్మతీ’తి పజానాతి.
౩౫౫. ‘‘దుక్ఖవేదనియం, భిక్ఖు, ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి దుక్ఖా వేదనా. సో దుక్ఖం వేదనం వేదయమానో ‘దుక్ఖం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి. ‘తస్సేవ దుక్ఖవేదనియస్స ఫస్సస్స నిరోధా యం తజ్జం వేదయితం దుక్ఖవేదనియం ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పన్నా దుక్ఖా వేదనా సా నిరుజ్ఝతి, సా వూపసమ్మతీ’తి పజానాతి.
౩౫౬. ‘‘అదుక్ఖమసుఖవేదనియం, భిక్ఖు, ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. సో అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానో ‘అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి. ‘తస్సేవ అదుక్ఖమసుఖవేదనియస్స ఫస్సస్స నిరోధా యం తజ్జం వేదయితం అదుక్ఖమసుఖవేదనియం ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పన్నా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా సా నిరుజ్ఝతి, సా వూపసమ్మతీ’తి పజానాతి.
౩౫౭. ‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖు, ద్విన్నం కట్ఠానం సఙ్ఘట్టా సమ్ఫస్స (సీ॰ పీ॰), సఙ్ఘటా (స్యా॰ కం॰) సమోధానా ఉస్మా జాయతి, తేజో అభినిబ్బత్తతి, తేసంయేవ ద్విన్నం కట్ఠానం నానాభావా విక్ఖేపా యా తజ్జా ఉస్మా సా నిరుజ్ఝతి, సా వూపసమ్మతి; ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖు, సుఖవేదనియం ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖా వేదనా. సో సుఖం వేదనం వేదయమానో ‘సుఖం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి. ‘తస్సేవ సుఖవేదనియస్స ఫస్సస్స నిరోధా యం తజ్జం వేదయితం సుఖవేదనియం ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పన్నా సుఖా వేదనా సా నిరుజ్ఝతి, సా వూపసమ్మతీ’తి పజానాతి.
౩౫౮. ‘‘దుక్ఖవేదనియం, భిక్ఖు, ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి దుక్ఖా వేదనా. సో దుక్ఖం వేదనం వేదయమానో ‘దుక్ఖం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి. ‘తస్సేవ దుక్ఖవేదనియస్స ఫస్సస్స నిరోధా యం తజ్జం వేదయితం దుక్ఖవేదనియం ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పన్నా దుక్ఖా వేదనా సా నిరుజ్ఝతి, సా వూపసమ్మతీ’తి పజానాతి.
౩౫౯. ‘‘అదుక్ఖమసుఖవేదనియం , భిక్ఖు, ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. సో అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానో ‘అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి. ‘తస్సేవ అదుక్ఖమసుఖవేదనియస్స ఫస్సస్స నిరోధా యం తజ్జం వేదయితం అదుక్ఖమసుఖవేదనియం ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పన్నా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా సా నిరుజ్ఝతి, సా వూపసమ్మతీ’తి పజానాతి.
౩౬౦. ‘‘అథాపరం ఉపేక్ఖాయేవ అవసిస్సతి పరిసుద్ధా పరియోదాతా ముదు చ కమ్మఞ్ఞా చ పభస్సరా చ. సేయ్యథాపి, భిక్ఖు, దక్ఖో సువణ్ణకారో వా సువణ్ణకారన్తేవాసీ వా ఉక్కం బన్ధేయ్య, ఉక్కం బన్ధిత్వా ఉక్కాముఖం ఆలిమ్పేయ్య, ఉక్కాముఖం ఆలిమ్పేత్వా సణ్డాసేన జాతరూపం గహేత్వా ఉక్కాముఖే పక్ఖిపేయ్య, తమేనం కాలేన కాలం అభిధమేయ్య, కాలేన కాలం ఉదకేన పరిప్ఫోసేయ్య, కాలేన కాలం అజ్ఝుపేక్ఖేయ్య, తం హోతి జాతరూపం జాతరూపం ధన్తం (సీ॰ పీ॰) సుధన్తం నిద్ధన్తం నీహటం నిహతం (స్యా॰ కం॰ క॰) నిన్నీతకసావం నిహతకసావం (క॰) ముదు చ కమ్మఞ్ఞఞ్చ పభస్సరఞ్చ, యస్సా యస్సా చ పిళన్ధనవికతియా ఆకఙ్ఖతి – యది పట్టికాయ పవట్టికాయ (సీ॰ స్యా॰) యది కుణ్డలాయ యది గీవేయ్యకాయ యది సువణ్ణమాలాయ తఞ్చస్స అత్థం అనుభోతి; ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖు, అథాపరం ఉపేక్ఖాయేవ అవసిస్సతి పరిసుద్ధా పరియోదాతా ముదు చ కమ్మఞ్ఞా చ పభస్సరా చ.
౩౬౧. ‘‘సో ఏవం పజానాతి – ‘ఇమఞ్చే అహం ఉపేక్ఖం ఏవం పరిసుద్ధం ఏవం పరియోదాతం ఆకాసానఞ్చాయతనం ఉపసంహరేయ్యం, తదనుధమ్మఞ్చ చిత్తం భావేయ్యం. ఏవం మే అయం ఉపేక్ఖా తంనిస్సితా తదుపాదానా చిరం దీఘమద్ధానం తిట్ఠేయ్య. ఇమఞ్చే అహం ఉపేక్ఖం ఏవం పరిసుద్ధం ఏవం పరియోదాతం విఞ్ఞాణఞ్చాయతనం ఉపసంహరేయ్యం, తదనుధమ్మఞ్చ చిత్తం భావేయ్యం. ఏవం మే అయం ఉపేక్ఖా తంనిస్సితా తదుపాదానా చిరం దీఘమద్ధానం తిట్ఠేయ్య. ఇమఞ్చే అహం ఉపేక్ఖం ఏవం పరిసుద్ధం ఏవం పరియోదాతం ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం ఉపసంహరేయ్యం, తదనుధమ్మఞ్చ చిత్తం భావేయ్యం. ఏవం మే అయం ఉపేక్ఖా తంనిస్సితా తదుపాదానా చిరం దీఘమద్ధానం తిట్ఠేయ్య. ఇమఞ్చే అహం ఉపేక్ఖం ఏవం పరిసుద్ధం ఏవం పరియోదాతం నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం ఉపసంహరేయ్యం, తదనుధమ్మఞ్చ చిత్తం భావేయ్యం. ఏవం మే అయం ఉపేక్ఖా తంనిస్సితా తదుపాదానా చిరం దీఘమద్ధానం తిట్ఠేయ్యా’’’తి.
౩౬౨. ‘‘సో ఏవం పజానాతి – ‘ఇమఞ్చే అహం ఉపేక్ఖం ఏవం పరిసుద్ధం ఏవం పరియోదాతం ఆకాసానఞ్చాయతనం ఉపసంహరేయ్యం, తదనుధమ్మఞ్చ చిత్తం భావేయ్యం; సఙ్ఖతమేతం. ఇమఞ్చే అహం ఉపేక్ఖం ఏవం పరిసుద్ధం ఏవం పరియోదాతం విఞ్ఞాణఞ్చాయతనం ఉపసంహరేయ్యం, తదనుధమ్మఞ్చ చిత్తం భావేయ్యం; సఙ్ఖతమేతం. ఇమఞ్చే అహం ఉపేక్ఖం ఏవం పరిసుద్ధం ఏవం పరియోదాతం ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం ఉపసంహరేయ్యం, తదనుధమ్మఞ్చ చిత్తం భావేయ్యం; సఙ్ఖతమేతం. ఇమఞ్చే అహం ఉపేక్ఖం ఏవం పరిసుద్ధం ఏవం పరియోదాతం నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం ఉపసంహరేయ్యం, తదనుధమ్మఞ్చ చిత్తం భావేయ్యం; సఙ్ఖతమేత’’’న్తి.
‘‘సో నేవ తం అభిసఙ్ఖరోతి, న అభిసఞ్చేతయతి భవాయ వా విభవాయ వా. సో అనభిసఙ్ఖరోన్తో అనభిసఞ్చేతయన్తో భవాయ వా విభవాయ వా న కిఞ్చి లోకే ఉపాదియతి, అనుపాదియం న పరితస్సతి, అపరితస్సం పచ్చత్తంయేవ పరినిబ్బాయతి. ‘ఖీణా జాతి, వుసితం బ్రహ్మచరియం, కతం కరణీయం, నాపరం ఇత్థత్తాయా’తి పజానాతి.
౩౬౩. ‘‘సో సుఖఞ్చే వేదనం వేదేతి, ‘సా అనిచ్చా’తి పజానాతి, ‘అనజ్ఝోసితా’తి పజానాతి, ‘అనభినన్దితా’తి పజానాతి. దుక్ఖఞ్చే వేదనం వేదేతి , ‘సా అనిచ్చా’తి పజానాతి, ‘అనజ్ఝోసితా’తి పజానాతి, ‘అనభినన్దితా’తి పజానాతి. అదుక్ఖమసుఖఞ్చే వేదనం వేదేతి, ‘సా అనిచ్చా’తి పజానాతి, ‘అనజ్ఝోసితా’తి పజానాతి, ‘అనభినన్దితా’తి పజానాతి.
౩౬౪. ‘‘సో సుఖఞ్చే వేదనం వేదేతి, విసంయుత్తో నం వేదేతి; దుక్ఖఞ్చే వేదనం వేదేతి, విసంయుత్తో నం వేదేతి; అదుక్ఖమసుఖఞ్చే వేదనం వేదేతి, విసంయుత్తో నం వేదేతి. సో కాయపరియన్తికం వేదనం వేదయమానో ‘కాయపరియన్తికం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి, జీవితపరియన్తికం వేదనం వేదయమానో ‘జీవితపరియన్తికం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి, ‘కాయస్స భేదా పరం మరణా ఉద్ధం జీవితపరియాదానా ఇధేవ సబ్బవేదయితాని అనభినన్దితాని సీతీభవిస్సన్తీ’తి పజానాతి.
౩౬౫. ‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖు, తేలఞ్చ పటిచ్చ వట్టిఞ్చ పటిచ్చ తేలప్పదీపో ఝాయతి; తస్సేవ తేలస్స చ వట్టియా చ పరియాదానా అఞ్ఞస్స చ అనుపహారా అనుపాహారా (సీ॰ పీ॰), అనుపాదానా (క॰) అనాహారో నిబ్బాయతి; ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖు, కాయపరియన్తికం వేదనం వేదయమానో ‘కాయపరియన్తికం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి, జీవితపరియన్తికం వేదనం వేదయమానో ‘జీవితపరియన్తికం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి, ‘కాయస్స భేదా పరం మరణా ఉద్ధం జీవితపరియాదానా ఇధేవ సబ్బవేదయితాని అనభినన్దితాని సీతీభవిస్సన్తీ’తి పజానాతి. తస్మా ఏవం సమన్నాగతో భిక్ఖు ఇమినా పరమేన పఞ్ఞాధిట్ఠానేన సమన్నాగతో హోతి. ఏసా హి, భిక్ఖు, పరమా అరియా పఞ్ఞా యదిదం – సబ్బదుక్ఖక్ఖయే ఞాణం.
౩౬౬. ‘‘తస్స సా విముత్తి సచ్చే ఠితా అకుప్పా హోతి. తఞ్హి, భిక్ఖు, ముసా యం మోసధమ్మం, తం సచ్చం యం అమోసధమ్మం నిబ్బానం. తస్మా ఏవం సమన్నాగతో భిక్ఖు ఇమినా పరమేన సచ్చాధిట్ఠానేన సమన్నాగతో హోతి. ఏతఞ్హి, భిక్ఖు, పరమం అరియసచ్చం యదిదం – అమోసధమ్మం నిబ్బానం.
౩౬౭. ‘‘తస్సేవ ఖో పన పుబ్బే అవిద్దసునో ఉపధీ హోన్తి సమత్తా సమాదిన్నా. త్యాస్స పహీనా హోన్తి ఉచ్ఛిన్నమూలా తాలావత్థుకతా అనభావంకతా ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మా. తస్మా ఏవం సమన్నాగతో భిక్ఖు ఇమినా పరమేన చాగాధిట్ఠానేన సమన్నాగతో హోతి. ఏసో హి, భిక్ఖు, పరమో అరియో చాగో యదిదం – సబ్బూపధిపటినిస్సగ్గో.
౩౬౮. ‘‘తస్సేవ ఖో పన పుబ్బే అవిద్దసునో అభిజ్ఝా హోతి ఛన్దో సారాగో. స్వాస్స పహీనో హోతి ఉచ్ఛిన్నమూలో తాలావత్థుకతో అనభావంకతో ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మో. తస్సేవ ఖో పన పుబ్బే అవిద్దసునో ఆఘాతో హోతి బ్యాపాదో సమ్పదోసో. స్వాస్స పహీనో హోతి ఉచ్ఛిన్నమూలో తాలావత్థుకతో అనభావంకతో ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మో. తస్సేవ ఖో పన పుబ్బే అవిద్దసునో అవిజ్జా హోతి సమ్మోహో. స్వాస్స పహీనో హోతి ఉచ్ఛిన్నమూలో తాలావత్థుకతో అనభావంకతో ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మో. తస్మా ఏవం సమన్నాగతో భిక్ఖు ఇమినా పరమేన ఉపసమాధిట్ఠానేన సమన్నాగతో హోతి. ఏసో హి, భిక్ఖు, పరమో అరియో ఉపసమో యదిదం – రాగదోసమోహానం ఉపసమో. ‘పఞ్ఞం నప్పమజ్జేయ్య, సచ్చమనురక్ఖేయ్య, చాగమనుబ్రూహేయ్య, సన్తిమేవ సో సిక్ఖేయ్యా’తి – ఇతి యం తం వుత్తం, ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం.
౩౬౯. ‘‘‘యత్థ ఠితం మఞ్ఞస్సవా నప్పవత్తన్తి, మఞ్ఞస్సవే ఖో పన నప్పవత్తమానే ముని సన్తోతి వుచ్చతీ’తి – ఇతి ఖో పనేతం వుత్తం. కిఞ్చేతం పటిచ్చ వుత్తం? ‘అస్మీ’తి, భిక్ఖు, మఞ్ఞితమేతం, ‘అయమహమస్మీ’తి మఞ్ఞితమేతం, ‘భవిస్స’న్తి మఞ్ఞితమేతం, ‘న భవిస్స’న్తి మఞ్ఞితమేతం, ‘రూపీ భవిస్స’న్తి మఞ్ఞితమేతం, ‘అరూపీ భవిస్స’న్తి మఞ్ఞితమేతం, ‘సఞ్ఞీ భవిస్స’న్తి మఞ్ఞితమేతం, ‘అసఞ్ఞీ భవిస్స’న్తి మఞ్ఞితమేతం, ‘నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీ భవిస్స’న్తి మఞ్ఞితమేతం. మఞ్ఞితం, భిక్ఖు, రోగో మఞ్ఞితం గణ్డో మఞ్ఞితం సల్లం. సబ్బమఞ్ఞితానం త్వేవ, భిక్ఖు, సమతిక్కమా ముని సన్తోతి వుచ్చతి. ముని ఖో పన, భిక్ఖు, సన్తో న జాయతి, న జీయతి, న మీయతి, న కుప్పతి, న పిహేతి. తఞ్హిస్స, భిక్ఖు, నత్థి యేన జాయేథ, అజాయమానో కిం జీయిస్సతి, అజీయమానో కిం మీయిస్సతి, అమీయమానో కిం కుప్పిస్సతి, అకుప్పమానో కిస్స కిం (క॰) పిహేస్సతి? ‘యత్థ ఠితం మఞ్ఞస్సవా నప్పవత్తన్తి, మఞ్ఞస్సవే ఖో పన నప్పవత్తమానే ముని సన్తోతి వుచ్చతీ’తి – ఇతి యం తం వుత్తం, ఇదమేతం పటిచ్చ వుత్తం. ఇమం ఖో మే త్వం, భిక్ఖు, సంఖిత్తేన ఛధాతువిభఙ్గం ధారేహీ’’తి.
౩౭౦. అథ ఖో ఆయస్మా పుక్కుసాతి – ‘‘సత్థా కిర మే అనుప్పత్తో, సుగతో కిర మే అనుప్పత్తో సమ్మాసమ్బుద్ధో కిర మే అనుప్పత్తో’’తి ఉట్ఠాయాసనా ఏకంసం చీవరం కత్వా భగవతో పాదేసు సిరసా నిపతిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘అచ్చయో మం, భన్తే, అచ్చగమా యథాబాలం యథామూళ్హం యథాఅకుసలం, యోహం భగవన్తం ఆవుసోవాదేన సముదాచరితబ్బం అమఞ్ఞిస్సం. తస్స మే, భన్తే, భగవా అచ్చయం అచ్చయతో పటిగ్గణ్హాతు ఆయతిం సంవరాయా’’తి. ‘‘తగ్ఘ త్వం, భిక్ఖు, అచ్చయో అచ్చగమా యథాబాలం యథామూళ్హం యథాఅకుసలం , యం మం త్వం ఆవుసోవాదేన సముదాచరితబ్బం అమఞ్ఞిత్థ. యతో చ ఖో త్వం, భిక్ఖు, అచ్చయం అచ్చయతో దిస్వా యథాధమ్మం పటికరోసి, తం తే మయం పటిగ్గణ్హామ. వుద్ధిహేసా, భిక్ఖు, అరియస్స వినయే యో అచ్చయం అచ్చయతో దిస్వా యథాధమ్మం పటికరోతి, ఆయతిం సంవరం ఆపజ్జతీ’’తి. ‘‘లభేయ్యాహం, భన్తే, భగవతో సన్తికే ఉపసమ్పద’’న్తి. ‘‘పరిపుణ్ణం పన తే, భిక్ఖు, పత్తచీవర’’న్తి? ‘‘న ఖో మే, భన్తే, పరిపుణ్ణం పత్తచీవర’’న్తి. ‘‘న ఖో, భిక్ఖు, తథాగతా అపరిపుణ్ణపత్తచీవరం ఉపసమ్పాదేన్తీ’’తి.
అథ ఖో ఆయస్మా పుక్కుసాతి భగవతో భాసితం అభినన్దిత్వా అనుమోదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా భగవన్తం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పత్తచీవరపరియేసనం పక్కామి. అథ ఖో ఆయస్మన్తం పుక్కుసాతిం పత్తచీవరపరియేసనం చరన్తం విబ్భన్తా గావీ భన్తగావీ (సీ॰ పీ॰), గావీ (స్యా॰ కం॰) జీవితా వోరోపేసి. అథ ఖో సమ్బహులా భిక్ఖూ యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు. ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో తే భిక్ఖూ భగవన్తం ఏతదవోచుం – ‘‘యో సో, భన్తే, పుక్కుసాతి నామ కులపుత్తో భగవతా సంఖిత్తేన ఓవాదేన ఓవదితో సో కాలఙ్కతో. తస్స కా గతి, కో అభిసమ్పరాయో’’తి? ‘‘పణ్డితో, భిక్ఖవే, పుక్కుసాతి కులపుత్తో పచ్చపాది ధమ్మస్సానుధమ్మం, న చ మం ధమ్మాధికరణం విహేసేసి విహేఠేసి (సీ॰ స్యా॰ కం॰) విహేసేతి (క॰). పుక్కుసాతి, భిక్ఖవే, కులపుత్తో పఞ్చన్నం ఓరమ్భాగియానం సంయోజనానం పరిక్ఖయా ఓపపాతికో తత్థ పరినిబ్బాయీ అనావత్తిధమ్మో తస్మా లోకా’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. అత్తమనా తే భిక్ఖూ భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి.
ధాతువిభఙ్గసుత్తం నిట్ఠితం దసమం.
౧౧. సచ్చవిభఙ్గసుత్తం
౩౭౧. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా బారాణసియం విహరతి ఇసిపతనే మిగదాయే. తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘భిక్ఖవో’’తి. ‘‘భదన్తే’’తి తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ –
‘‘తథాగతేన, భిక్ఖవే, అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన బారాణసియం ఇసిపతనే మిగదాయే అనుత్తరం ధమ్మచక్కం పవత్తితం అప్పటివత్తియం సమణేన వా బ్రాహ్మణేన వా దేవేన వా మారేన వా బ్రహ్మునా వా కేనచి వా లోకస్మిం, యదిదం – చతున్నం అరియసచ్చానం ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మం. కతమేసం చతున్నం? దుక్ఖస్స అరియసచ్చస్స ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మం, దుక్ఖసముదయస్స అరియసచ్చస్స ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మం, దుక్ఖనిరోధస్స అరియసచ్చస్స ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మం, దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ అరియసచ్చస్స ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మం. తథాగతేన, భిక్ఖవే, అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన బారాణసియం ఇసిపతనే మిగదాయే అనుత్తరం ధమ్మచక్కం పవత్తితం అప్పటివత్తియం సమణేన వా బ్రాహ్మణేన వా దేవేన వా మారేన వా బ్రహ్మునా వా కేనచి వా లోకస్మిం , యదిదం – ఇమేసం చతున్నం అరియసచ్చానం ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మం.
‘‘సేవథ, భిక్ఖవే, సారిపుత్తమోగ్గల్లానే; భజథ, భిక్ఖవే, సారిపుత్తమోగ్గల్లానే. పణ్డితా భిక్ఖూ అనుగ్గాహకా సబ్రహ్మచారీనం. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, జనేతా జనేత్తి (సీ॰ పీ॰), ఏవం సారిపుత్తో; సేయ్యథాపి జాతస్స ఆపాదేతా, ఏవం మోగ్గల్లానో. సారిపుత్తో, భిక్ఖవే, సోతాపత్తిఫలే వినేతి, మోగ్గల్లానో ఉత్తమత్థే. సారిపుత్తో, భిక్ఖవే, పహోతి చత్తారి అరియసచ్చాని విత్థారేన ఆచిక్ఖితుం దేసేతుం పఞ్ఞాపేతుం పట్ఠపేతుం వివరితుం విభజితుం ఉత్తానీకాతు’’న్తి. ఇదమవోచ భగవా. ఇదం వత్వాన సుగతో ఉట్ఠాయాసనా విహారం పావిసి.
౩౭౨. తత్ర ఖో ఆయస్మా సారిపుత్తో అచిరపక్కన్తస్స భగవతో భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘ఆవుసో, భిక్ఖవే’’తి. ‘‘ఆవుసో’’తి ఖో తే భిక్ఖూ ఆయస్మతో సారిపుత్తస్స పచ్చస్సోసుం. ఆయస్మా సారిపుత్తో ఏతదవోచ –
‘‘తథాగతేన, ఆవుసో, అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన బారాణసియం ఇసిపతనే మిగదాయే అనుత్తరం ధమ్మచక్కం పవత్తితం అప్పటివత్తియం సమణేన వా బ్రాహ్మణేన వా దేవేన వా మారేన వా బ్రహ్మునా వా కేనచి వా లోకస్మిం, యదిదం – చతున్నం అరియసచ్చానం ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మం. కతమేసం చతున్నం? దుక్ఖస్స అరియసచ్చస్స ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మం, దుక్ఖసముదయస్స అరియసచ్చస్స ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మం, దుక్ఖనిరోధస్స అరియసచ్చస్స ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మం, దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ అరియసచ్చస్స ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మం.
౩౭౩. ‘‘కతమఞ్చావుసో, దుక్ఖం అరియసచ్చం? జాతిపి దుక్ఖా, జరాపి దుక్ఖా, మరణమ్పి దుక్ఖం, సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసాపి దుక్ఖా, యమ్పిచ్ఛం న లభతి తమ్పి దుక్ఖం; సంఖిత్తేన పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా దుక్ఖా.
‘‘కతమా చావుసో, జాతి? యా తేసం తేసం సత్తానం తమ్హి తమ్హి సత్తనికాయే జాతి సఞ్జాతి ఓక్కన్తి అభినిబ్బత్తి ఖన్ధానం పాతుభావో ఆయతనానం పటిలాభో, అయం వుచ్చతావుసో – ‘జాతి’’’.
‘‘కతమా చావుసో, జరా? యా తేసం తేసం సత్తానం తమ్హి తమ్హి సత్తనికాయే జరా జీరణతా ఖణ్డిచ్చం పాలిచ్చం వలిత్తచతా ఆయునో సంహాని ఇన్ద్రియానం పరిపాకో, అయం వుచ్చతావుసో – ‘జరా’’’.
‘‘కతమఞ్చావుసో, మరణం? యా తేసం తేసం సత్తానం తమ్హా తమ్హా సత్తనికాయా చుతి చవనతా భేదో అన్తరధానం మచ్చు మరణం కాలంకిరియా ఖన్ధానం భేదో కళేవరస్స నిక్ఖేపో జీవితిన్ద్రియస్సుపచ్ఛేదో, ఇదం వుచ్చతావుసో – ‘మరణం’’’.
‘‘కతమో చావుసో, సోకో? యో ఖో, ఆవుసో, అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన బ్యసనేన సమన్నాగతస్స అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన దుక్ఖధమ్మేన ఫుట్ఠస్స సోకో సోచనా సోచితత్తం అన్తోసోకో అన్తోపరిసోకో, అయం వుచ్చతావుసో – ‘సోకో’’’.
‘‘కతమో చావుసో, పరిదేవో? యో ఖో, ఆవుసో, అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన బ్యసనేన సమన్నాగతస్స అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన దుక్ఖధమ్మేన ఫుట్ఠస్స ఆదేవో పరిదేవో ఆదేవనా పరిదేవనా ఆదేవితత్తం పరిదేవితత్తం, అయం వుచ్చతావుసో – ‘పరిదేవో’’’.
‘‘కతమఞ్చావుసో, దుక్ఖం? యం ఖో, ఆవుసో, కాయికం దుక్ఖం కాయికం అసాతం కాయసమ్ఫస్సజం దుక్ఖం అసాతం వేదయితం, ఇదం వుచ్చతావుసో – ‘దుక్ఖం’’’.
‘‘కతమఞ్చావుసో, దోమనస్సం? యం ఖో, ఆవుసో, చేతసికం దుక్ఖం చేతసికం అసాతం మనోసమ్ఫస్సజం దుక్ఖం అసాతం వేదయితం, ఇదం వుచ్చతావుసో – ‘దోమనస్సం’’’.
‘‘కతమో చావుసో, ఉపాయాసో? యో ఖో, ఆవుసో, అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన బ్యసనేన సమన్నాగతస్స అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన దుక్ఖధమ్మేన ఫుట్ఠస్స ఆయాసో ఉపాయాసో ఆయాసితత్తం ఉపాయాసితత్తం, అయం వుచ్చతావుసో – ‘ఉపాయాసో’’’.
‘‘కతమఞ్చావుసో, యమ్పిచ్ఛం న లభతి తమ్పి దుక్ఖం? జాతిధమ్మానం, ఆవుసో, సత్తానం ఏవం ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జతి – ‘అహో వత, మయం న జాతిధమ్మా అస్సామ; న చ, వత, నో జాతి ఆగచ్ఛేయ్యా’తి. న ఖో పనేతం ఇచ్ఛాయ పత్తబ్బం. ఇదమ్పి – ‘యమ్పిచ్ఛం న లభతి తమ్పి దుక్ఖం’. జరాధమ్మానం, ఆవుసో, సత్తానం…పే॰… బ్యాధిధమ్మానం, ఆవుసో, సత్తానం… మరణధమ్మానం, ఆవుసో, సత్తానం… సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసధమ్మానం, ఆవుసో, సత్తానం ఏవం ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జతి – ‘అహో వత, మయం న సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసధమ్మా అస్సామ ; న చ, వత, నో సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసా ఆగచ్ఛేయ్యు’న్తి . న ఖో పనేతం ఇచ్ఛాయ పత్తబ్బం. ఇదమ్పి – ‘యమ్పిచ్ఛం న లభతి తమ్పి దుక్ఖం’’’.
‘‘కతమే చావుసో, సంఖిత్తేన పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా దుక్ఖా? సేయ్యథిదం – రూపుపాదానక్ఖన్ధో, వేదనుపాదానక్ఖన్ధో, సఞ్ఞుపాదానక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారుపాదానక్ఖన్ధో, విఞ్ఞాణుపాదానక్ఖన్ధో. ఇమే వుచ్చన్తావుసో – ‘సంఖిత్తేన పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా దుక్ఖా’. ఇదం వుచ్చతావుసో – ‘దుక్ఖం అరియసచ్చం’’’.
౩౭౪. ‘‘కతమఞ్చావుసో, దుక్ఖసముదయం దుక్ఖసముదయో (స్యా॰ కం॰) అరియసచ్చం? యాయం తణ్హా పోనోబ్భవికా పోనోభవికా (సీ॰ పీ॰) నన్దీరాగసహగతా నన్దిరాగసహగతా (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) తత్రతత్రాభినన్దినీ, సేయ్యథిదం – కామతణ్హా భవతణ్హా విభవతణ్హా , ఇదం వుచ్చతావుసో – ‘దుక్ఖసముదయం దుక్ఖసముదయో (స్యా॰ కం॰) అరియసచ్చం’’’.
‘‘కతమఞ్చావుసో, దుక్ఖనిరోధం దుక్ఖనిరోధో (స్యా॰ కం॰) అరియసచ్చం? యో తస్సాయేవ తణ్హాయ అసేసవిరాగనిరోధో చాగో పటినిస్సగ్గో ముత్తి అనాలయో, ఇదం వుచ్చతావుసో – ‘దుక్ఖనిరోధం దుక్ఖనిరోధో (స్యా॰ కం॰) అరియసచ్చం’’’.
౩౭౫. ‘‘కతమఞ్చావుసో, దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా అరియసచ్చం? అయమేవ అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో, సేయ్యథిదం – సమ్మాదిట్ఠి, సమ్మాసఙ్కప్పో, సమ్మావాచా, సమ్మాకమ్మన్తో, సమ్మాఆజీవో, సమ్మావాయామో, సమ్మాసతి, సమ్మాసమాధి.
‘‘కతమాచావుసో, సమ్మాదిట్ఠి? యం ఖో, ఆవుసో, దుక్ఖే ఞాణం, దుక్ఖసముదయే ఞాణం, దుక్ఖనిరోధే ఞాణం, దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ ఞాణం, అయం వుచ్చతావుసో – ‘సమ్మాదిట్ఠి’’’.
‘‘కతమో చావుసో, సమ్మాసఙ్కప్పో? నేక్ఖమ్మసఙ్కప్పో, అబ్యాపాదసఙ్కప్పో , అవిహింసాసఙ్కప్పో, అయం వుచ్చతావుసో – ‘సమ్మాసఙ్కప్పో’’’.
‘‘కతమా చావుసో, సమ్మావాచా? ముసావాదా వేరమణీ, పిసుణాయ వాచాయ వేరమణీ, ఫరుసాయ వాచాయ వేరమణీ, సమ్ఫప్పలాపా వేరమణీ, అయం వుచ్చతావుసో – ‘సమ్మావాచా’’’.
‘‘కతమో చావుసో, సమ్మాకమ్మన్తీ? పాణాతిపాతా వేరమణీ, అదిన్నాదానా వేరమణీ, కామేసుమిచ్ఛాచారా వేరమణీ, అయం వుచ్చతావుసో – ‘సమ్మాకమ్మన్తో’’’.
‘‘కతమో చావుసో, సమ్మాఆజీవో? ఇధావుసో, అరియసావకో మిచ్ఛాఆజీవం పహాయ సమ్మాఆజీవేన జీవికం కప్పేతి, అయం వుచ్చతావుసో – ‘సమ్మాఆజీవో’’’.
‘‘కతమో చావుసో, సమ్మావాయామో? ఇధావుసో, భిక్ఖు అనుప్పన్నానం పాపకానం అకుసలానం ధమ్మానం అనుప్పాదాయ ఛన్దం జనేతి వాయమతి వీరియం ఆరభతి చిత్తం పగ్గణ్హాతి పదహతి, ఉప్పన్నానం పాపకానం అకుసలానం ధమ్మానం పహానాయ ఛన్దం జనేతి వాయమతి వీరియం ఆరభతి చిత్తం పగ్గణ్హాతి పదహతి, అనుప్పన్నానం కుసలానం ధమ్మానం ఉప్పాదాయ ఛన్దం జనేతి వాయమతి వీరియం ఆరభతి చిత్తం పగ్గణ్హాతి పదహతి, ఉప్పన్నానం కుసలానం ధమ్మానం ఠితియా అసమ్మోసాయ భియ్యోభావాయ వేపుల్లాయ భావనాయ పారిపూరియా ఛన్దం జనేతి వాయమతి వీరియం ఆరభతి చిత్తం పగ్గణ్హాతి పదహతి, అయం వుచ్చతావుసో – ‘సమ్మావాయామో’’’.
‘‘కతమా చావుసో, సమ్మాసతి? ఇధావుసో, భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం. వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి…పే॰… చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి… ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం, అయం వుచ్చతావుసో – ‘సమ్మాసతి’’’.
‘‘కతమో చావుసో, సమ్మాసమాధి? ఇధావుసో, భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, వితక్కవిచారానం వూపసమా అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనం చేతసో ఏకోదిభావం అవితక్కం అవిచారం సమాధిజం పీతిసుఖం దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, పీతియా చ విరాగా ఉపేక్ఖకో చ విహరతి…పే॰… తతియం ఝానం… విహరతి, అయం వుచ్చతావుసో – ‘సమ్మాసమాధి’. ఇదం వుచ్చతావుసో – ‘దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా అరియసచ్చం’’’.
‘‘తథాగతేనావుసో, అరహతా సమ్మాసమ్బుద్ధేన బారాణసియం ఇసిపతనే మిగదాయే అనుత్తరం ధమ్మచక్కం పవత్తితం అప్పటివత్తియం సమణేన వా బ్రాహ్మణేన వా దేవేన వా మారేన వా బ్రహ్మునా వా కేనచి వా లోకస్మిం, యదిదం – ఇమేసం చతున్నం అరియసచ్చానం ఆచిక్ఖనా దేసనా పఞ్ఞాపనా పట్ఠపనా వివరణా విభజనా ఉత్తానీకమ్మ’’న్తి.
ఇదమవోచ ఆయస్మా సారిపుత్తో. అత్తమనా తే భిక్ఖూ ఆయస్మతో సారిపుత్తస్స భాసితం అభినన్దున్తి.
సచ్చవిభఙ్గసుత్తం నిట్ఠితం ఏకాదసమం.
౧౨. దక్ఖిణావిభఙ్గసుత్తం
౩౭౬. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా సక్కేసు విహరతి కపిలవత్థుస్మిం నిగ్రోధారామే. అథ ఖో మహాపజాపతి మహాపజాపతీ (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) గోతమీ నవం దుస్సయుగం ఆదాయ యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో మహాపజాపతి గోతమీ భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇదం మే, భన్తే, నవం దుస్సయుగం భగవన్తం ఉద్దిస్స సామం కన్తం సామం వాయితం. తం మే, భన్తే, భగవా పటిగ్గణ్హాతు అనుకమ్పం ఉపాదాయా’’తి. ఏవం వుత్తే, భగవా మహాపజాపతిం గోతమిం ఏతదవోచ – ‘‘సఙ్ఘే, గోతమి, దేహి. సఙ్ఘే తే దిన్నే అహఞ్చేవ పూజితో భవిస్సామి సఙ్ఘో చా’’తి. దుతియమ్పి ఖో మహాపజాపతి గోతమీ భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇదం మే, భన్తే, నవం దుస్సయుగం భగవన్తం ఉద్దిస్స సామం కన్తం సామం వాయితం. తం మే, భన్తే, భగవా పటిగ్గణ్హాతు అనుకమ్పం ఉపాదాయా’’తి. దుతియమ్పి ఖో భగవా మహాపజాపతిం గోతమిం ఏతదవోచ – ‘‘సఙ్ఘే, గోతమి, దేహి. సఙ్ఘే తే దిన్నే అహఞ్చేవ పూజితో భవిస్సామి సఙ్ఘో చా’’తి. తతియమ్పి ఖో మహాపజాపతి గోతమీ భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇదం మే, భన్తే, నవం దుస్సయుగం భగవన్తం ఉద్దిస్స సామం కన్తం సామం వాయితం. తం మే, భన్తే, భగవా పటిగ్గణ్హాతు అనుకమ్పం ఉపాదాయా’’తి. తతియమ్పి ఖో భగవా మహాపజాపతిం గోతమిం ఏతదవోచ – ‘‘సఙ్ఘే, గోతమి, దేహి . సఙ్ఘే తే దిన్నే అహఞ్చేవ పూజితో భవిస్సామి సఙ్ఘో చా’’తి.
౩౭౭. ఏవం వుత్తే, ఆయస్మా ఆనన్దో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘పటిగ్గణ్హాతు, భన్తే, భగవా మహాపజాపతియా గోతమియా నవం దుస్సయుగం. బహూపకారా బహుకారా (స్యా॰ కం॰), భన్తే, మహాపజాపతి గోతమీ భగవతో మాతుచ్ఛా ఆపాదికా పోసికా ఖీరస్స దాయికా; భగవన్తం జనేత్తియా కాలఙ్కతాయ థఞ్ఞం పాయేసి. భగవాపి, భన్తే, బహూపకారో మహాపజాపతియా గోతమియా. భగవన్తం, భన్తే, ఆగమ్మ మహాపజాపతి గోతమీ బుద్ధం సరణం గతా, ధమ్మం సరణం గతా, సఙ్ఘం సరణం గతా. భగవన్తం, భన్తే, ఆగమ్మ మహాపజాపతి గోతమీ పాణాతిపాతా పటివిరతా అదిన్నాదానా పటివిరతా కామేసుమిచ్ఛాచారా పటివిరతా ముసావాదా పటివిరతా సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానా పటివిరతా. భగవన్తం, భన్తే, ఆగమ్మ మహాపజాపతి గోతమీ బుద్ధే అవేచ్చప్పసాదేన సమన్నాగతా , ధమ్మే అవేచ్చప్పసాదేన సమన్నాగతా, సఙ్ఘే అవేచ్చప్పసాదేన సమన్నాగతా అరియకన్తేహి సీలేహి సమన్నాగతా. భగవన్తం, భన్తే, ఆగమ్మ మహాపజాపతి గోతమీ దుక్ఖే నిక్కఙ్ఖా, దుక్ఖసముదయే నిక్కఙ్ఖా, దుక్ఖనిరోధే నిక్కఙ్ఖా, దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ నిక్కఙ్ఖా. భగవాపి, భన్తే, బహూపకారో మహాపజాపతియా గోతమియా’’తి.
౩౭౮. ‘‘ఏవమేతం , ఆనన్ద. యం హానన్ద, పుగ్గలో పుగ్గలం ఆగమ్మ బుద్ధం సరణం గతో హోతి, ధమ్మం సరణం గతో హోతి, సఙ్ఘం సరణం గతో హోతి, ఇమస్సానన్ద, పుగ్గలస్స ఇమినా పుగ్గలేన న సుప్పతికారం వదామి, యదిదం – అభివాదన-పచ్చుట్ఠాన-అఞ్జలికమ్మ సామీచికమ్మచీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలా- నప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారానుప్పదానేన.
‘‘యం హానన్ద, పుగ్గలో పుగ్గలం ఆగమ్మ పాణాతిపాతా పటివిరతో హోతి, అదిన్నాదానా పటివిరతో హోతి, కామేసుమిచ్ఛాచారా పటివిరతో హోతి, ముసావాదా పటివిరతో హోతి, సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానా పటివిరతో హోతి, ఇమస్సానన్ద, పుగ్గలస్స ఇమినా పుగ్గలేన న సుప్పతికారం వదామి, యదిదం – అభివాదన-పచ్చుట్ఠాన-అఞ్జలికమ్మ-సామీచికమ్మచీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలా- నప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారానుప్పదానేన.
‘‘యం హానన్ద, పుగ్గలో పుగ్గలం ఆగమ్మ బుద్ధే అవేచ్చప్పసాదేన సమన్నాగతో హోతి, ధమ్మే… సఙ్ఘే… అరియకన్తేహి సీలేహి సమన్నాగతో హోతి, ఇమస్సానన్ద, పుగ్గలస్స ఇమినా పుగ్గలేన న సుప్పతికారం వదామి, యదిదం – అభివాదన-పచ్చుట్ఠాన-అఞ్జలికమ్మ-సామీచికమ్మచీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలా- నప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారానుప్పదానేన.
‘‘యం హానన్ద, పుగ్గలో పుగ్గలం ఆగమ్మ దుక్ఖే నిక్కఙ్ఖో హోతి, దుక్ఖసముదయే నిక్కఙ్ఖో హోతి, దుక్ఖనిరోధే నిక్కఙ్ఖో హోతి, దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ నిక్కఙ్ఖో హోతి, ఇమస్సానన్ద, పుగ్గలస్స ఇమినా పుగ్గలేన న సుప్పతికారం వదామి, యదిదం – అభివాదన-పచ్చుట్ఠానఅఞ్జలికమ్మ-సామీచికమ్మ-చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలా- నప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారానుప్పదానేన.
౩౭౯. ‘‘చుద్దస ఖో పనిమానన్ద, పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. కతమా చుద్దస? తథాగతే అరహన్తే సమ్మాసమ్బుద్ధే దానం దేతి – అయం పఠమా పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. పచ్చేకసమ్బుద్ధే పచ్చేకబుద్ధే (సీ॰ పీ॰) దానం దేతి – అయం దుతియా పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. తథాగతసావకే అరహన్తే దానం దేతి – అయం తతియా పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. అరహత్తఫలసచ్ఛికిరియాయ పటిపన్నే దానం దేతి – అయం చతుత్థీ పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. అనాగామిస్స దానం దేతి – అయం పఞ్చమీ పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. అనాగామిఫలసచ్ఛికిరియాయ పటిపన్నే దానం దేతి – అయం ఛట్ఠీ పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. సకదాగామిస్స దానం దేతి – అయం సత్తమీ పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. సకదాగామిఫలసచ్ఛికిరియాయ పటిపన్నే దానం దేతి – అయం అట్ఠమీ పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. సోతాపన్నే దానం దేతి – అయం నవమీ పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. సోతాపత్తిఫలసచ్ఛికిరియాయ పటిపన్నే దానం దేతి – అయం దసమీ పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. బాహిరకే కామేసు వీతరాగే దానం దేతి – అయం ఏకాదసమీ పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. పుథుజ్జనసీలవన్తే దానం దేతి – అయం ద్వాదసమీ పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. పుథుజ్జనదుస్సీలే దానం దేతి – అయం తేరసమీ పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణా. తిరచ్ఛానగతే దానం దేతి – అయం చుద్దసమీ పాటిపుగ్గలికా దక్ఖిణాతి.
‘‘తత్రానన్ద, తిరచ్ఛానగతే దానం దత్వా సతగుణా దక్ఖిణా పాటికఙ్ఖితబ్బా, పుథుజ్జనదుస్సీలే దానం దత్వా సహస్సగుణా దక్ఖిణా పాటికఙ్ఖితబ్బా, పుథుజ్జనసీలవన్తే దానం దత్వా సతసహస్సగుణా దక్ఖిణా పాటికఙ్ఖితబ్బా, బాహిరకే కామేసు వీతరాగే దానం దత్వా కోటిసతసహస్సగుణా దక్ఖిణా పాటికఙ్ఖితబ్బా, సోతాపత్తిఫలసచ్ఛికిరియాయ పటిపన్నే దానం దత్వా అసఙ్ఖేయ్యా అప్పమేయ్యా దక్ఖిణా పాటికఙ్ఖితబ్బా, కో పన వాదో సోతాపన్నే, కో పన వాదో సకదాగామిఫలసచ్ఛికిరియాయ పటిపన్నే, కో పన వాదో సకదాగామిస్స, కో పన వాదో అనాగామిఫలసచ్ఛికిరియాయ పటిపన్నే, కో పన వాదో అనాగామిస్స, కో పన వాదో అరహత్తఫలసచ్ఛికిరియాయ పటిపన్నే, కో పన వాదో అరహన్తే, కో పన వాదో పచ్చేకసమ్బుద్ధే, కో పన వాదో తథాగతే అరహన్తే సమ్మాసమ్బుద్ధే!
౩౮౦. ‘‘సత్త ఖో పనిమానన్ద, సఙ్ఘగతా దక్ఖిణా. కతమా సత్త? బుద్ధప్పముఖే ఉభతోసఙ్ఘే దానం దేతి – అయం పఠమా సఙ్ఘగతా దక్ఖిణా. తథాగతే పరినిబ్బుతే ఉభతోసఙ్ఘే దానం దేతి – అయం దుతియా సఙ్ఘగతా దక్ఖిణా. భిక్ఖుసఙ్ఘే దానం దేతి – అయం తతియా సఙ్ఘగతా దక్ఖిణా. భిక్ఖునిసఙ్ఘే దానం దేతి – అయం చతుత్థీ సఙ్ఘగతా దక్ఖిణా. ‘ఏత్తకా మే భిక్ఖూ చ భిక్ఖునియో చ సఙ్ఘతో ఉద్దిస్సథా’తి దానం దేతి – అయం పఞ్చమీ సఙ్ఘగతా దక్ఖిణా. ‘ఏత్తకా మే భిక్ఖూ సఙ్ఘతో ఉద్దిస్సథా’తి దానం దేతి – అయం ఛట్ఠీ సఙ్ఘగతా దక్ఖిణా. ‘ఏత్తకా మే భిక్ఖునియో సఙ్ఘతో ఉద్దిస్సథా’తి దానం దేతి – అయం సత్తమీ సఙ్ఘగతా దక్ఖిణా.
‘‘భవిస్సన్తి ఖో పనానన్ద, అనాగతమద్ధానం గోత్రభునో కాసావకణ్ఠా దుస్సీలా పాపధమ్మా. తేసు దుస్సీలేసు సఙ్ఘం ఉద్దిస్స దానం దస్సన్తి. తదాపాహం, ఆనన్ద, సఙ్ఘగతం దక్ఖిణం అసఙ్ఖేయ్యం అప్పమేయ్యం వదామి. న త్వేవాహం, ఆనన్ద, కేనచి పరియాయేన సఙ్ఘగతాయ దక్ఖిణాయ పాటిపుగ్గలికం దానం మహప్ఫలతరం వదామి.
౩౮౧. ‘‘చతస్సో ఖో ఇమా, ఆనన్ద, దక్ఖిణా విసుద్ధియో. కతమా చతస్సో? అత్థానన్ద, దక్ఖిణా దాయకతో విసుజ్ఝతి నో పటిగ్గాహకతో. అత్థానన్ద, దక్ఖిణా పటిగ్గాహకతో విసుజ్ఝతి నో దాయకతో. అత్థానన్ద, దక్ఖిణా నేవ దాయకతో విసుజ్ఝతి నో పటిగ్గాహకతో. అత్థానన్ద, దక్ఖిణా దాయకతో చేవ విసుజ్ఝతి పటిగ్గాహకతో చ.
‘‘కథఞ్చానన్ద, దక్ఖిణా దాయకతో విసుజ్ఝతి నో పటిగ్గాహకతో? ఇధానన్ద, దాయకో హోతి సీలవా కల్యాణధమ్మో, పటిగ్గాహకా హోన్తి దుస్సీలా పాపధమ్మా – ఏవం ఖో, ఆనన్ద, దక్ఖిణా దాయకతో విసుజ్ఝతి నో పటిగ్గాహకతో.
‘‘కథఞ్చానన్ద, దక్ఖిణా పటిగ్గాహకతో విసుజ్ఝతి నో దాయకతో? ఇధానన్ద, దాయకో హోతి దుస్సీలో పాపధమ్మో, పటిగ్గాహకా హోన్తి సీలవన్తో సీలవన్తా (సీ॰) కల్యాణధమ్మా – ఏవం ఖో, ఆనన్ద, దక్ఖిణా పటిగ్గాహకతో విసుజ్ఝతి నో దాయకతో.
‘‘కథఞ్చానన్ద, దక్ఖిణా నేవ దాయకతో విసుజ్ఝతి నో పటిగ్గాహకతో? ఇధానన్ద, దాయకో చ హోతి దుస్సీలో పాపధమ్మో, పటిగ్గాహకా చ హోన్తి దుస్సీలా పాపధమ్మా – ఏవం ఖో, ఆనన్ద, దక్ఖిణా నేవ దాయకతో విసుజ్ఝతి నో పటిగ్గాహకతో.
‘‘కథఞ్చానన్ద, దక్ఖిణా దాయకతో చేవ విసుజ్ఝతి పటిగ్గాహకతో చ? ఇధానన్ద, దాయకో చ హోతి సీలవా కల్యాణధమ్మో, పటిగ్గాహకా చ హోన్తి సీలవన్తో కల్యాణధమ్మా – ఏవం ఖో, ఆనన్ద, దక్ఖిణా దాయకతో చేవ విసుజ్ఝతి పటిగ్గాహకతో చ. ఇమా ఖో, ఆనన్ద, చతస్సో దక్ఖిణా విసుద్ధియో’’తి.
ఇదమవోచ భగవా. ఇదం వత్వాన సుగతో అథాపరం ఏతదవోచ సత్థా –
౩౮౨.
‘‘యో సీలవా దుస్సీలేసు దదాతి దానం,
ధమ్మేన లద్ధం లద్ధా (సీ॰ పీ॰) సుపసన్నచిత్తో;
అభిసద్దహం కమ్మఫలం ఉళారం,
సా దక్ఖిణా దాయకతో విసుజ్ఝతి.
‘‘యో దుస్సీలో సీలవన్తేసు దదాతి దానం,
అధమ్మేన లద్ధం అప్పసన్నచిత్తో;
అనభిసద్దహం కమ్మఫలం ఉళారం,
సా దక్ఖిణా పటిగ్గాహకతో విసుజ్ఝతి.
‘‘యో దుస్సీలో దుస్సీలేసు దదాతి దానం,
అధమ్మేన లద్ధం అప్పసన్నచిత్తో;
అనభిసద్దహం కమ్మఫలం ఉళారం,
న తం దానం విపులప్ఫలన్తి బ్రూమి.
‘‘యో సీలవా సీలవన్తేసు దదాతి దానం,
ధమ్మేన లద్ధం సుపసన్నచిత్తో;
అభిసద్దహం కమ్మఫలం ఉళారం,
తం వే దానం విపులప్ఫలన్తి బ్రూమి సా దక్ఖిణా నేవుభతో విసుజ్ఝతి (సీ॰ పీ॰).
‘‘యో వీతరాగో వీతరాగేసు దదాతి దానం,
ధమ్మేన లద్ధం సుపసన్నచిత్తో;
అభిసద్దహం కమ్మఫలం ఉళారం,
తం వే దానం ఆమిసదానానమగ్గ’’ తం వే దానం విపులన్తి బ్రూమి (సీ॰) న్తి.
దక్ఖిణావిభఙ్గసుత్తం నిట్ఠితం ద్వాదసమం.
విభఙ్గవగ్గో నిట్ఠితో చతుత్థో.
తస్సుద్దానం –
భద్దేకానన్దకచ్చాన, లోమసకఙ్గియాసుభో;
మహాకమ్మసళాయతనవిభఙ్గా, ఉద్దేసఅరణా ధాతు సచ్చం.
దక్ఖిణావిభఙ్గసుత్తన్తి.