౫. కస్సపసంయుత్తం
౧. సన్తుట్ఠసుత్తవణ్ణనా
౧౪౪. కస్సపసంయుత్తస్స సన్తుట్ఠాయన్తి సన్తుట్ఠో అయం. ఇతరీతరేనాతి న థూలసుఖుమలూఖపణీతథిరజిణ్ణానం యేన కేనచి, అథ ఖో యథాలద్ధాదీనం ఇతరీతరేన యేన కేనచి సన్తుట్ఠోతి అత్థో. చీవరస్మిఞ్హి తయో సన్తోసా యథాలాభసన్తోసో యథాబలసన్తోసో యథాసారుప్పసన్తోసోతి. పిణ్డపాతాదీసుపి ఏసేవ నయో.
తేసం అయం పభేదసంవణ్ణనా – ఇధ భిక్ఖు చీవరం లభతి సున్దరం వా అసున్దరం వా, సో తేనేవ యాపేతి, అఞ్ఞం న పత్థేతి, లభన్తోపి న గణ్హాతి. అయమస్స చీవరే యథాలాభసన్తోసో. అథ పన పకతిదుబ్బలో వా హోతి ఆబాధజరాభిభూతో వా, గరుచీవరం పారుపన్తో కిలమతి, సో సభాగేన భిక్ఖునా సద్ధిం తం పరివత్తేత్వా లహుకేన యాపేన్తోపి సన్తుట్ఠోవ హోతి. అయమస్స చీవరే యథాబలసన్తోసో. అపరో పణీతపచ్చయలాభీ హోతి, సో పట్టచీవరాదీనం అఞ్ఞతరం మహగ్ఘచీవరం బహూని వా చీవరాని లభిత్వా – ‘‘ఇదం థేరానం చిరపబ్బజితానం, ఇదం బహుస్సుతానం అనురూపం, ఇదం గిలానానం, ఇదం అప్పలాభీనం హోతూ’’తి దత్వా తేసం పురాణచీవరం వా సఙ్కారకూటాదితో వా పన నన్తకాని ఉచ్చినిత్వా తేహి సఙ్ఘాటిం కత్వా ధారేన్తోపి సన్తుట్ఠోవ హోతి. అయమస్స చీవరే యథాసారుప్పసన్తోసో.
ఇధ పన భిక్ఖు పిణ్డపాతం లభతి లూఖం వా పణీతం వా, సో తేనేవ యాపేతి, అఞ్ఞం న పత్థేతి, లభన్తోపి న గణ్హాతి. అయమస్స పిణ్డపాతే యథాలాభ సన్తోసో. యో పన అత్తనో పకతివిరుద్ధం వా బ్యాధివిరుద్ధం వా పిణ్డపాతం లభతి, యేనస్స పరిభుత్తేన అఫాసు హోతి, సో సభాగస్స భిక్ఖునో తం దత్వా తస్స హత్థతో సప్పాయభోజనం భుత్వా
ఇధ పన భిక్ఖు సేనాసనం లభతి మనాపం వా అమనాపం వా, సో తేన నేవ సోమనస్సం న పటిఘం ఉప్పాదేతి, అన్తమసో తిణసన్థారకేనాపి యథాలద్ధేనేవ తుస్సతి. అయమస్స సేనాసనే యథాలాభసన్తోసో. యో పన అత్తనో పకతివిరుద్ధం వా బ్యాధివిరుద్ధం వా సేనాసనం లభతి, యత్థస్స వసతో అఫాసు హోతి, సో తం సభాగస్స భిక్ఖునో దత్వా తస్స సన్తకే సప్పాయసేనాసనే వసన్తోపి సన్తుట్ఠోవ హోతి. అయమస్స సేనాసనే యథాబలసన్తోసో. అపరో మహాపుఞ్ఞో లేణమణ్డపకూటాగారాదీని బహూని పణీతసేనాసనాని లభతి, సో తాని చీవరాదీని వియ చిరపబ్బజితబహుస్సుతఅప్పలాభగిలానానం దత్వా యత్థ కత్థచి వసన్తోపి సన్తుట్ఠోవ హోతి. అయమస్స సేనాసనే యథాసారుప్పసన్తోసో. యోపి ‘‘ఉత్తమసేనాసనం నామ పమాదట్ఠానం, తత్థ నిసిన్నస్స థినమిద్ధం ఓక్కమతి, నిద్దాభిభూతస్స పటిబుజ్ఝతో పాపవితక్కా పాతుభవన్తీ’’తి పటిసఞ్చిక్ఖిత్వా తాదిసం సేనాసనం పత్తమ్పి న సమ్పటిచ్ఛతి, సో తం పటిక్ఖిపిత్వా అబ్భోకాసరుక్ఖమూలాదీసు వసన్తో సన్తుట్ఠోవ హోతి. అయమ్పి సేనాసనే యథాసారుప్పసన్తోసో.
ఇధ పన భిక్ఖు భేసజ్జం లభతి లూఖం వా పణీతం వా, సో యం లభతి తేనేవ తుస్సతి, అఞ్ఞం న పత్థేతి, లభన్తోపి న గణ్హాతి. అయమస్స గిలానపచ్చయే యథాలాభసన్తోసో. యో పన తేలేనత్థికో ఫాణితం లభతి, సో తం సభాగస్స భిక్ఖునో దత్వా తస్స హత్థతో తేలం గహేత్వా వా అఞ్ఞదేవ వా పరియేసిత్వా భేసజ్జం కరోన్తోపి సన్తుట్ఠోవ హోతి. అయమస్స గిలానపచ్చయే యథాబలసన్తోసో. అపరో మహాపుఞ్ఞో బహుం తేలమధుఫాణితాదిపణీతభేసజ్జం లభతి, సో తం చీవరం వియ చిరపబ్బజిత-బహుస్సుత-అప్పలాభగిలానానం దత్వా తేసం ఆభతేన యేన కేనచి యాపేన్తోపి
వణ్ణవాదీతి ఇతరీతరచీవరసన్తుట్ఠియా చ వణ్ణవాదీతి వుత్తం. అనేసనన్తి దూతేయ్యపహిణగమనానుయోగప్పభేదం నానప్పకారం అనేసనం. అలద్ధాతి అలభిత్వా. యథా చ ఏకచ్చో ‘‘కథం ను ఖో చీవరం లభిస్సామీ’’తి పుఞ్ఞవన్తేహి భిక్ఖూహి సద్ధిం ఏకతో హుత్వా కోహఞ్ఞం కరోన్తో ఉత్తసతి పరితస్సతి, అయం ఏవం అలద్ధా చ చీవరం న పరితస్సతి. లద్ధా చాతి ధమ్మేన సమేన లభిత్వా. అగధితోతి విగతలోభగేధో. అముచ్ఛితోతి అధిమత్తతణ్హాయ ముచ్ఛం అనాపన్నో. అనజ్ఝాపన్నోతి తణ్హాయ అనోత్థటో అపరియోనద్ధో. ఆదీనవదస్సావీతి అనేసనాపత్తియఞ్చ గధితపరిభోగే చ ఆదీనవం పస్సమానో. నిస్సరణపఞ్ఞోతి, ‘‘యావదేవ సీతస్స పటిఘాతాయా’’తి వుత్తనిస్సరణమేవ జానన్తో పరిభుఞ్జతీతి అత్థో. ఇతరీతరేన పిణ్డపాతేనాతిఆదీసుపి యథాలద్ధాదీనం యేన కేనచి పిణ్డపాతేన, యేన కేనచి సేనాసనేన, యేన కేనచి గిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారేనాతి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో.
కస్సపేన వా హి వో, భిక్ఖవే, ఓవదిస్సామీతి ఏత్థ యథా మహాకస్సపత్థేరో చతూసు పచ్చయేసు తీహి సన్తోసేహి సన్తుట్ఠో, తుమ్హేపి తథారూపా భవథాతి ఓవదన్తో కస్సపేన ఓవదతి నామ. యో వా పనస్స కస్సపసదిసోతి ఏత్థాపి యో వా పనఞ్ఞోపి తథత్తాయ పటిపజ్జితబ్బన్తి ‘‘సమ్మాసమ్బుద్ధస్స ఇమాయ ఇమస్మిం సన్తుట్ఠిసుత్తే వుత్తసల్లేఖాచారపటిపత్తియా కథనం నామ భారో, అమ్హాకమ్పి
౨. అనోత్తప్పీసుత్తవణ్ణనా
౧౪౫. దుతియే అనాతాపీతి యం వీరియం కిలేసే ఆతపతి, తేన రహితో. అనోత్తప్పీతి నిబ్భయో కిలేసుప్పత్తితో కుసలానుప్పత్తితో చ భయరహితో. సమ్బోధాయాతి సమ్బుజ్ఝనత్థాయ. నిబ్బానాయాతి అనుత్తరస్స యోగక్ఖేమస్సాతి అరహత్తస్స తఞ్హి అనుత్తరఞ్చేవ చతూహి చ యోగేహి ఖేమం.
అనుప్పన్నాతిఆదీసు యే పుబ్బే అప్పటిలద్ధపుబ్బం చీవరాదిం వా పచ్చయం ఉపట్ఠాకసద్ధివిహారిక-అన్తేవాసీనం వా అఞ్ఞతరతో మనుఞ్ఞవత్థుం పటిలభిత్వా తం సుభం సుఖన్తి అయోనిసో గణ్హన్తస్స అఞ్ఞతరం వా పన అననుభూతపుబ్బం ఆరమ్మణం యథా తథా వా అయోనిసో ఆవజ్జేన్తస్స లోభాదయో పాపకా అకుసలా ధమ్మా ఉప్పజ్జన్తి, తే అనుప్పన్నాతి వేదితబ్బా. అఞ్ఞథా హి అనమతగ్గే సంసారే అనుప్పన్నా నామ పాపకా ధమ్మా నత్థి. అనుభూతపుబ్బేపి చ వత్థుమ్హి ఆరమ్మణే వా యస్స పకతిబుద్ధియా వా ఉద్దేసపరిపుచ్ఛాయ వా పరియత్తినవకమ్మయోనిసోమనసికారానం వా అఞ్ఞతరవసేన పుబ్బే అనుప్పజ్జిత్వా పచ్ఛా తాదిసేన పచ్చయేన సహసా ఉప్పజ్జన్తి, ఇమేపి ‘‘అనుప్పన్నా ఉప్పజ్జమానా అనత్థాయ సంవత్తేయ్యు’’న్తి వేదితబ్బా. తేసుయేవ పన వత్థారమ్మణేసు పునప్పునం ఉప్పజ్జమానా నప్పహీయన్తి నామ, తే ‘‘ఉప్పన్నా అప్పహీయమానా అనత్థాయ సంవత్తేయ్యు’’న్తి వేదితబ్బా. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారతో పన ఉప్పన్నానుప్పన్నభేదో చ పహానప్పహానవిధానఞ్చ సబ్బం విసుద్ధిమగ్గే ఞాణదస్సనవిసుద్ధినిద్దేసే కథితం.
అనుప్పన్నా మే కుసలా ధమ్మాతి అప్పటిలద్ధాపి సీలసమాధిమగ్గఫలసఙ్ఖాతా అనవజ్జధమ్మా. ఉప్పన్నాతి తేయేవ పటిలద్ధా. నిరుజ్ఝమానా అనత్థాయ సంవత్తేయ్యున్తి తే సీలాదిధమ్మా పరిహానివసేన పున అనుప్పత్తియా నిరుజ్ఝమానా అనత్థాయ సంవత్తేయ్యున్తి వేదితబ్బా. ఏత్థ చ లోకియా పరిహాయన్తి, లోకుత్తరానం పరిహాని నత్థీతి. ‘‘ఉప్పన్నానం కుసలానం ధమ్మానం ఠితియా’’తి ఇమస్స
౩. చన్దూపమసుత్తవణ్ణనా
౧౪౬. తతియే చన్దూపమాతి చన్దసదిసా హుత్వా. కిం పరిమణ్డలతాయ? నో, అపిచ ఖో యథా చన్దో గగనతలం పక్ఖన్దమానో న కేనచి సద్ధిం సన్థవం వా సినేహం వా ఆలయం వా
అపకస్సేవ కాయం అపకస్స చిత్తన్తి తేనేవ సన్థవాదీనం అకరణేన కాయఞ్చ చిత్తఞ్చ అపకస్సిత్వా, అపనేత్వాతి అత్థో. యో హి భిక్ఖు అరఞ్ఞేపి న వసతి, కామవితక్కాదయోపి వితక్కేతి, అయం నేవ కాయం అపకస్సతి, న చిత్తం. యో హి అరఞ్ఞేపి ఖో విహరతి, కామవితక్కాదయో పన వితక్కేతి, అయం కాయమేవ అపకస్సతి, న చిత్తం. యో గామన్తే వసతి
నిచ్చనవకాతి నిచ్చం నవకావ, ఆగన్తుకసదిసా ఏవ హుత్వాతి అత్థో. ఆగన్తుకో హి పటిపాటియా సమ్పత్తగేహం పవిసిత్వా సచే నం ఘరసామికా దిస్వా, ‘‘అమ్హాకం పుత్తభాతరో విప్పవాసం గతా ఏవం విచరింసూ’’తి అనుకమ్పమానా నిసీదాపేత్వా భోజేన్తి, భుత్తమత్తోయేవ ‘‘తుమ్హాకం భాజనం
ఇమస్స పన నిచ్చనవకభావస్స ఆవిభావత్థం ద్వేభాతికవత్థు కథేతబ్బం – వసాళనగరగామతో కిర ద్వే భాతికా నిక్ఖమిత్వా పబ్బజితా, తే చూళనాగత్థేరో చ మహానాగత్థేరో చాతి పఞ్ఞాయింసు. తే చిత్తలపబ్బతే తింస వస్సాని వసిత్వా అరహత్తం పత్తా ‘‘మాతరం పస్సిస్సామా’’తి ఆగన్త్వా వసాళనగరవిహారే వసిత్వా పునదివసే మాతుగామం పిణ్డాయ పవిసింసు. మాతాపి తేసం ఉళుఙ్కేన యాగుం నీహరిత్వా ఏకస్స పత్తే ఆకిరి. తస్సా తం ఓలోకయమానాయ
అప్పగబ్భాతి న పగబ్భా, అట్ఠట్ఠానేన కాయపాగబ్భియేన, చతుట్ఠానేన వచీపాగబ్భియేన, అనేకట్ఠానేన మనోపాగబ్భియేన చ విరహితాతి అత్థో. అట్ఠట్ఠానం కాయపాగబ్భియం నామ సఙ్ఘగణపుగ్గల-భోజనసాలా-జన్తాఘరనహానతిత్థ-భిక్ఖాచారమగ్గ-అన్తరఘరప్పవేసనేసు కాయేన అప్పతిరూపకరణం. సేయ్యథిదం – ఇధేకచ్చో సఙ్ఘమజ్ఝే పల్లత్థికాయ వా నిసీదతి పాదే పాదం ఆధాయిత్వా వాతి ఏవమాది (మహాని॰ ౧౬౫). తథా గణమజ్ఝే. గణమజ్ఝేతి చతుపరిససన్నిపాతే వా సుత్తన్తికగణాదిసన్నిపాతే వా. తథా వుడ్ఢతరే పుగ్గలే. భోజనసాలాయ పన వుడ్ఢానం ఆసనం న దేతి, నవానం ఆసనం పటిబాహతి. తథా జన్తాఘరే. వుడ్ఢే చేత్థ అనాపుచ్ఛా అగ్గిజలనాదీని కరోతి. న్హానతిత్థే చ యదిదం ‘‘దహరో వుడ్ఢోతి పమాణం అకత్వా ఆగతపటిపాటియా న్హాయితబ్బ’’న్తి వుత్తం, తమ్పి అనాదియన్తో పచ్ఛా ఆగన్త్వా ఉదకం ఓతరిత్వా వుడ్ఢే చ నవే చ బాధతి. భిక్ఖాచారమగ్గే పన అగ్గాసనఅగ్గోదకఅగ్గపిణ్డానం
చతుట్ఠానం వచీపాగబ్భియం నామ సఙ్ఘగణపుగ్గలఅన్తరఘరేసు అప్పతిరూపవాచానిచ్ఛారణం. సేయ్యథిదం – ఇధేకచ్చో సఙ్ఘమజ్ఝే అనాపుచ్ఛా ధమ్మం భాసతి. తథా పుబ్బే వుత్తప్పకారస్స గణస్స మజ్ఝే పుగ్గలస్స చ సన్తికే, తత్థేవ మనుస్సేహి పఞ్హం పుట్ఠో వుడ్ఢతరం అనాపుచ్ఛా
అనేకట్ఠానం మనోపాగబ్భియం నామ తేసు తేసు ఠానేసు కాయవాచాహి అజ్ఝాచారం అనాపజ్జిత్వాపి మనసావ కామవితక్కాదీనం వితక్కనం. అపిచ దుస్సీలస్సేవ సతో ‘‘సీలవాతి
జరుదపానన్తి జిణ్ణకూపం. పబ్బతవిసమన్తి పబ్బతే విసమం పపాతట్ఠానం. నదీవిదుగ్గన్తి నదియా విదుగ్గం ఛిన్నతటట్ఠానం. అపకస్సేవ కాయన్తి తాదిసాని ఠానాని యో ఖిడ్డాదిపసుతో కాయం అనపకస్స ఏకతోభారియం అకత్వావ వాయుపత్థమ్భకం అగ్గాహాపేత్వా చిత్తమ్పి అనపకస్స ‘‘ఏత్థ పతితో హత్థపాదభఞ్జనాదీని పాపుణాతీ’’తి అనాదీనవదస్సావితాయ అనుబ్బేజేత్వా సమ్పియాయమానో ఓలోకేతి, సో పతిత్వా హత్థపాదభఞ్జనాదిఅనత్థం పాపుణాతి. యో పన ఉదకత్థికో వా అఞ్ఞేన వా కేనచి కిచ్చేన ఓలోకేతుకామో కాయం అపకస్స ఏకతో భారియం కత్వా వాయుపత్థమ్భకం గాహాపేత్వా, చిత్తమ్పి అపకస్స ఆదీనవదస్సనేన సంవేజేత్వా ఓలోకేతి, సో న పతతి, యథారుచిం ఓలోకేత్వా సుఖీ యేనకామం పక్కమతి.
ఏవమేవ ఖోతి ఏత్థ ఇదం ఓపమ్మసంసన్దనం – జరుదపానాదయో వియ హి చత్తారి కులాని, ఓలోకనపురిసో వియ భిక్ఖు. యథా అనపకట్ఠకాయచిత్తో తాని ఓలోకేన్తో పురిసో తత్థ పతతి, ఏవం అరక్ఖితేహి కాయాదీహి కులాని ఉపసఙ్కమన్తో భిక్ఖు కులేసు బజ్ఝతి, తతో నానప్పకారం సీలపాదభఞ్జనాదిఅనత్థం పాపుణాతి. యథా పన అపకట్ఠకాయచిత్తో పురిసో తత్థ న పతతి, ఏవం రక్ఖితేనేవ కాయేన రక్ఖితేహి చిత్తేహి రక్ఖితాయ వాచాయ సుప్పట్ఠితాయ సతియా అపకట్ఠకాయచిత్తో హుత్వా కులాని ఉపసఙ్కమన్తో భిక్ఖు కులేసు న బజ్ఝతి. అథస్స యథా తత్థ అపతితస్స పురిసస్స, న పాదా భఞ్జన్తి, ఏవం సీలపాదో న భిజ్జతి. యథా హత్థా న
ఇదాని యో హీనాధిముత్తికో మిచ్ఛాపటిపన్నో ఏవం వదేయ్య ‘‘సమ్మాసమ్బుద్ధో ‘తివిధం పాగబ్భియం పహాయ నిచ్చనవకత్తేన చన్దూపమా కులాని ఉపసఙ్కమథా’తి వదన్తో అట్ఠానే ఠపేతి, అసయ్హం కస్సపో, భిక్ఖవేతిఆదిమాహ.
ఆకాసే పాణిం చాలేసీతి నీలే గగనన్తరే యమకవిజ్జుతం చారయమానో వియ హేట్ఠాభాగం ఉపరిభాగం ఉభతోపస్సేసు పాణిం సఞ్చారేసి. ఇదఞ్చ పన తేపిటకే బుద్ధవచనే అసమ్భిన్నపదం నామ. అత్తమనోతి తుట్ఠచిత్తో సకమనో, న దోమనస్సేన పచ్ఛిన్దిత్వా గహితమనో. కస్సపస్స, భిక్ఖవేతి ఇదమ్పి పురిమనయేనేవ పరవాదం పచ్ఛిన్దిత్వా అత్థి ఏవరూపో భిక్ఖూతి దస్సనత్థం వుత్తం.
పసన్నాకారం కరేయ్యున్తి చీవరాదయో పచ్చయే దదేయ్యుం. తథత్తాయ పటిపజ్జేయ్యున్తి సీలస్స ఆగతట్ఠానే సీలం పూరయమానా, సమాధివిపస్సనా మగ్గఫలానం ఆగతట్ఠానే తాని తాని సమ్పాదయమానా తథాభావాయ పటిపజ్జేయ్యుం. అనుదయన్తి రక్ఖణభావం. అనుకమ్పన్తి ముదుచిత్తతం. ఉభయఞ్చేతం కారుఞ్ఞస్సేవ వేవచనం. కస్సపో, భిక్ఖవేతి ఇదమ్పి పురిమనయేనేవ పరవాదం పచ్ఛిన్దిత్వా అత్థి ఏవరూపో భిక్ఖూతి దస్సనత్థం వుత్తం. కస్సపేన వాతి ఏత్థ చన్దోపమాదివసేన యోజనం కత్వా పురిమనయేనేవ అత్థో వేదితబ్బో. తతియం.
౪. కులూపకసుత్తవణ్ణనా
౧౪౭. చతుత్థే కులూపకోతి కులఘరానం ఉపగన్తా. దేన్తుయేవ మేతి దదన్తుయేవ మయ్హం. సన్దీయతీతి అట్టీయతి పీళియతి. సేసమేత్థ వుత్తనయానుసారేనేవ వేదితబ్బం. చతుత్థం.
౫. జిణ్ణసుత్తవణ్ణనా
౧౪౮. పఞ్చమే జిణ్ణోతి థేరో మహల్లకో. గరుకానీతి తం సత్థు సన్తికా లద్ధకాలతో పట్ఠాయ ఛిన్నభిన్నట్ఠానే సుత్తసంసిబ్బనేన చేవ అగ్గళదానేన చ అనేకాని పటలాని హుత్వా గరుకాని జాతాని. నిబ్బసనానీతి పుబ్బే భగవతా నివాసేత్వా అపనీతతాయ ఏవంలద్ధనామాని. తస్మాతి యస్మా త్వం జిణ్ణో చేవ గరుపంసుకూలో చ. గహపతానీతి పంసుకూలికఙ్గం విస్సజ్జేత్వా గహపతీహి దిన్నచీవరాని ధారేహీతి వదతి. నిమన్తనానీతి పిణ్డపాతికఙ్గం విస్సజ్జేత్వా సలాకభత్తాదీని మమ చ సన్తికేతి ఆరఞ్ఞికఙ్గం విస్సజ్జేత్వా గామన్తసేనాసనేయేవ వసాహీతి వదతి.
నను చ యథా రాజా సేనాపతిం సేనాపతిట్ఠానే ఠపేత్వా తస్స రాజూపట్ఠానాదినా అత్తనో కమ్మేన ఆరాధేన్తస్సేవ తం ఠానన్తరం గహేత్వా అఞ్ఞస్స దదమానో అయుత్తం నామ కరోతి, ఏవం సత్థా మహాకస్సపత్థేరస్స పచ్చుగ్గమనత్థాయ తిగావుతం మగ్గం గన్త్వా రాజగహస్స చ నాళన్దాయ చ అన్తరే బహుపుత్తకరుక్ఖమూలే నిసిన్నో తీహి ఓవాదేహి ఉపసమ్పాదేత్వా తేన సద్ధిం అత్తనో చీవరం పరివత్తేత్వా థేరం జాతిఆరఞ్ఞికఙ్గఞ్చేవ జాతిపంసుకూలికఙ్గఞ్చ
దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారన్తి దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారో నామ ఆరఞ్ఞికస్సేవ లబ్భతి, నో గామన్తవాసినో. గామన్తస్మిఞ్హి వసన్తో దారకసద్దం సుణాతి, అసప్పాయరూపాని పస్సతి, అసప్పాయే సద్దే సుణాతి, తేనస్స అనభిరతి ఉప్పజ్జతి. ఆరఞ్ఞికో పన గావుతం వా అడ్ఢయోజనం వా అతిక్కమిత్వా అరఞ్ఞం అజ్ఝోగాహేత్వా వసన్తో దీపిబ్యగ్ఘసీహాదీనం సద్దే సుణాతి, యేసం సవనపచ్చయా అమానుసికాసవనరతి ఉప్పజ్జతి. యం సన్ధాయ వుత్తం –
‘‘సుఞ్ఞాగారం పవిట్ఠస్స, సన్తచిత్తస్స భిక్ఖునో;
అమానుసీ రతీ హోతి, సమ్మా ధమ్మం విపస్సతో.
‘‘యతో యతో సమ్మసతి, ఖన్ధానం ఉదయబ్బయం;
లభతీ పీతిపామోజ్జం, అమతం తం విజానతం. (ధ॰ ప॰ ౩౭౩-౩౭౪);
‘‘పురతో
తత్థేవ ఫాసు భవతి, ఏకస్స రమతో వనే’’తి.
తథా పిణ్డపాతికస్సేవ లబ్భతి, నో అపిణ్డపాతికస్స. అపిణ్డపాతికో హి అకాలచారీ హోతి, తురితచారం గచ్ఛతి, పరివత్తేతి, పలిబుద్ధోవ గచ్ఛతి, తత్థ చ బహుసంసయో హోతి. పిణ్డపాతికో పన న అకాలచారీ హోతి, న తురితచారం గచ్ఛతి, న పరివత్తేతి, అపలిబుద్ధోవ గచ్ఛతి, తత్థ చ న బహుసంసయో హోతి.
కథం? అపిణ్డపాతికో హి గామతో దూరవిహారే వసమానో కాలస్సేవ ‘‘యాగుం వా పారివాసికభత్తం వా లచ్ఛామి, ఆసనసాలాయ వా పన
పిణ్డపాతికో పన కాలస్సేవ వుట్ఠాయ వత్తపటివత్తం కత్వా సరీరం పటిజగ్గిత్వా వసనట్ఠానం
పంసుకూలికస్సేవ లబ్భతి, నో అపంసుకూలికస్స. అపంసుకూలికో హి వస్సావాసికం పరియేసన్తో చరతి, న సేనాసనసప్పాయం పరియేసతి. పంసుకూలికో పన న వస్సావాసికం పరియేసన్తో చరతి, సేనాసనసప్పాయమేవ పరియేసతి. తేచీవరికస్సేవ లబ్భతి, న ఇతరస్స. అతేచీవరికో హి బహుభణ్డో బహుపరిక్ఖారో హోతి, తేనస్స ఫాసువిహారో నత్థి. అప్పిచ్ఛాదీనఞ్చేవ లబ్భతి, న ఇతరేసన్తి. తేన వుత్తం – ‘‘అత్తనో చ దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారం సమ్పస్సమానో’’తి. పఞ్చమం.
౬. ఓవాదసుత్తవణ్ణనా
౧౪౯. ఛట్ఠే అహం వాతి కస్మా ఆహ? థేరం అత్తనో ఠానే ఠపనత్థం. కిం సారిపుత్తమోగ్గల్లానా నత్థీతి? అత్థి. ఏవం పనస్స అహోసి ‘‘ఇమే న చిరం ఠస్సన్తి, కస్సపో పన వీసవస్ససతాయుకో, సో మయి పరినిబ్బుతే సత్తపణ్ణిగుహాయం నిసీదిత్వా ధమ్మవినయసఙ్గహం కత్వా మమ సాసనం పఞ్చవస్ససహస్సపరిమాణకాలపవత్తనకం కరిస్సతి, అత్తనో తం ఠానే ఠపేమి, ఏవం భిక్ఖూ కస్సపస్స సుస్సూసితబ్బం మఞ్ఞిస్సన్తీ’’తి. తస్మా ఏవమాహ. దుబ్బచాతి దుక్ఖేన వత్తబ్బా. దోవచస్సకరణేహీతి దుబ్బచభావకరణేహి. అప్పదక్ఖిణగ్గాహినోతి అనుసాసనిం సుత్వా పదక్ఖిణం న గణ్హన్తి యథానుసిట్ఠం న పటిపజ్జన్తి, అప్పటిపజ్జన్తా వామగాహినో నామ జాతాతి దస్సేతి. అచ్చావదన్తేతి అతిక్కమ్మ వదన్తే, సుతపరియత్తిం నిస్సాయ అతివియ వాదం కరోన్తేతి అత్థో. కో బహుతరం భాసిస్సతీతి ధమ్మం కథేన్తో కో బహుం భాసిస్సతి, కిం త్వం, ఉదాహు అహన్తి? కో సున్దరతరన్తి, ఏకో బహుం భాసన్తో అసహితం అమధురం భాసతి, ఏకో సహితం
౭. దుతియఓవాదసుత్తవణ్ణనా
౧౫౦. సత్తమే సద్ధాతి ఓకప్పనసద్ధా. వీరియన్తి కాయికచేతసికం వీరియం. పఞ్ఞాతి కుసలధమ్మజాననపఞ్ఞా. న సన్తి భిక్ఖూ ఓవాదకాతి ఇమస్స పుగ్గలస్స ఓవాదకా అనుసాసకా కల్యాణమిత్తా నత్థీతి ఇదం, భన్తే, పరిహానన్తి దస్సేతి. సత్తమం.
౮. తతియఓవాదసుత్తవణ్ణనా
౧౫౧. అట్ఠమే తథా హి పనాతి పుబ్బే సోవచస్సతాయ, ఏతరహి చ దోవచస్సతాయ కారణపట్ఠపనే నిపాతో. తత్రాతి తేసు థేరేసు. కో నామాయం భిక్ఖూతి కో నామో అయం భిక్ఖు? కిం తిస్సత్థేరో కిం నాగత్థేరోతి? తత్రాతి తస్మిం ఏవం సక్కారే కయిరమానే. తథత్తాయాతి తథాభావాయ, ఆరఞ్ఞికాదిభావాయాతి అత్థో. సబ్రహ్మచారికామోతి ‘‘ఇమే మం పరివారేత్వా చరన్తూ’’తి ఏవం కామేతి ఇచ్ఛతి పత్థేతీతి సబ్రహ్మచారికామో. తథత్తాయాతి లాభసక్కారనిబ్బత్తనత్థాయ. బ్రహ్మచారుపద్దవేనాతి యో సబ్రహ్మచారీనం చతూసు పచ్చయేసు అధిమత్తచ్ఛన్దరాగో ఉపద్దవోతి వుచ్చతి, తేన ఉపద్దుతా. అభిపత్థనాతి అధిమత్తపత్థనా. బ్రహ్మచారిఅభిపత్థనేనాతి బ్రహ్మచారీనం అధిమత్తపత్థనాసఙ్ఖాతేన చతుపచ్చయభావేన. అట్ఠమం.
౯. ఝానాభిఞ్ఞసుత్తవణ్ణనా
౧౫౨. నవమే యావదేవ ఆకఙ్ఖామీతి యావదేవ ఇచ్ఛామి. యాని పన ఇతో పరం వివిచ్చేవ కామేహీతిఆదినా నయేన చత్తారి రూపావచరజ్ఝానాని, సబ్బసో రూపసఞ్ఞానం సమతిక్కమాతిఆదినా నయేన చతస్సో అరూపసమాపత్తియో, సబ్బసో నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ సఞ్ఞావేదయితనిరోధన్తి ఏవం నిరోధసమాపత్తి, అనేకవిహితం ఇద్ధివిధన్తిఆదినా నయేన పఞ్చ లోకికాభిఞ్ఞా చ వుత్తా. తత్థ యం వత్తబ్బం సియా, తం సబ్బం అనుపదవణ్ణనాయ చేవ ఆసవానం ఖయాతి ఆసవానం ఖయేన. అనాసవన్తి ఆసవానం అపచ్చయభూతం. చేతోవిముత్తిన్తి అరహత్తఫలసమాధిం. పఞ్ఞావిముత్తిన్తి అరహత్తఫలపఞ్ఞం. నవమం.
౧౦. ఉపస్సయసుత్తవణ్ణనా
౧౫౩. దసమే ఆయామ, భన్తేతి కస్మా భిక్ఖునీఉపస్సయగమనం యాచతి? న లాభసక్కారహేతు, కమ్మట్ఠానత్థికా పనేత్థ భిక్ఖునియో అత్థి, తా ఉస్సుక్కాపేత్వా కమ్మట్ఠానం కథాపేస్సామీతి యాచతి. నను చ సో సయమ్పి తేపిటకో బహుస్సుతో, కిం సయం కథేతుం న సక్కోతీతి? నో న సక్కోతి. బుద్ధపటిభాగస్స పన సావకస్స కథం సద్ధాతబ్బం మఞ్ఞిస్సన్తీతి యాచతి. బహుకిచ్చో త్వం బహుకరణీయోతి కిం థేరో నవకమ్మాదిపసుతో, యేన నం ఏవమాహాతి? నో, సత్థరి పన పరినిబ్బుతే చతస్సో పరిసా ఆనన్దత్థేరం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘భన్తే, ఇదాని కస్స పత్తచీవరం గహేత్వా చరథ, కస్స పరివేణం సమ్మజ్జథ, కస్స ముఖోదకం దేథా’’తి రోదన్తి పరిదేవన్తి. థేరో ‘‘అనిచ్చా సఙ్ఖారా, వుద్ధసరీరేపి నిల్లజ్జోవ మచ్చురాజా పహరి. ఏసా సఙ్ఖారానం ధమ్మతా, మా సోచిత్థ, మా పరిదేవిత్థా’’తి పరిసం సఞ్ఞాపేతి. ఇదమస్స బహుకిచ్చం. తం సన్ధాయ థేరో ఏవమాహ. సన్దస్సేసీతి పటిపత్తిగుణం దస్సేసి. సమాదపేసీతి గణ్హాపేసి. సముత్తేజేసీతి సముస్సాహేసి. సమ్పహంసేసీతి పటిలద్ధగుణేన మోదాపేసి.
థుల్లతిస్సాతి సరీరేన థూలా, నామేన తిస్సా. వేదేహమునినోతి పణ్డితమునినో. పణ్డితో హి ఞాణసఙ్ఖాతేన వేదేన ఈహతి సబ్బకిచ్చాని కరోతి, తస్మా ‘‘వేదేహో’’తి వుచ్చతి. వేదేహో చ సో ముని చాతి, వేదేహముని. ధమ్మం భాసితబ్బం మఞ్ఞతీతి తిపిటకధరస్స ధమ్మభణ్డాగారికస్స సమ్ముఖే సయం అరఞ్ఞవాసీ పంసుకూలికో సమానో ‘‘ధమ్మకథికో అహ’’న్తి ధమ్మం భాసితబ్బం మఞ్ఞతి. ఇదం కిం పన, కథం పనాతి? అవజానమానా భణతి. అస్సోసీతి అఞ్ఞేన ఆగన్త్వా ఆరోచితవసేన అస్సోసి. ఆగమేహి త్వం, ఆవుసోతి తిట్ఠ త్వం, ఆవుసో. మా తే సఙ్ఘో ఉత్తరి ఉపపరిక్ఖీతి మా భిక్ఖుసఙ్ఘో అతిరేకఓకాసే తం ఉపపరిక్ఖీతి. ఇదం వుత్తం హోతి – ‘‘ఆనన్దేన బుద్ధపటిభాగో సావకో వారితో, ఏకా భిక్ఖునీ న వారితా, తాయ సద్ధిం సన్థవో వా సినేహో వా భవిస్సతీ’’తి మా తం సఙ్ఘో ఏవం అమఞ్ఞీతి.
ఇదాని తం కిం మఞ్ఞసి, ఆవుసోతిఆదిమాహ? సత్తరతనన్తి సత్తహత్థప్పమాణం. నాగన్తి హత్థిం. అడ్ఢట్ఠరతనం వాతి అడ్ఢరతనేన ఊనఅట్ఠరతనం, పురిమపాదతో పట్ఠాయ యావ కుమ్భా విదత్థాధికసత్తహత్థుబ్బేధన్తి అత్థో. తాలపత్తికాయాతి తరుణతాలపణ్ణేన. చవిత్థాతి చుతా, న మతా వా నట్ఠా వా, బుద్ధపటిభాగస్స పన సావకస్స ఉపవాదం వత్వా మహాకస్సపత్థేరే ఛహి అభిఞ్ఞాహి సీహనాదం నదన్తే తస్సా కాసావాని కణ్టకసాఖా వియ కచ్ఛుసాఖా వియ చ సరీరం ఖాదితుం ఆరద్ధాని, తాని హారేత్వా సేతకాని నివత్థక్ఖణేయేవస్సా చిత్తస్సాదో ఉదపాదీతి. దసమం.
౧౧. చీవరసుత్తవణ్ణనా
౧౫౪. ఏకాదసమే దక్ఖిణాగిరిస్మిన్తి రాజగహం పరివారేత్వా ఠితస్స గిరినో దక్ఖిణభాగే జనపదో దక్ఖిణాగిరి నామ, తస్మిం చారికం చరతీతి అత్థో. చారికా చ నామ దువిధా హోతి తురితచారికా చ అతురితచారికా చ. తత్థ యం ఏకచ్చో ఏకం కాసావం నివాసేత్వా ఏకం పారుపిత్వా పత్తచీవరం అంసే లగ్గేత్వా ఛత్తం ఆదాయ సరీరతో సేదేహి పగ్ఘరన్తేహి దివసేన సత్తట్ఠయోజనాని గచ్ఛతి, యం వా పన బుద్ధా కిఞ్చిదేవ తురితచారికా నామ. దేవసికం పన గావుతం అడ్ఢయోజనం తిగావుతం యోజనన్తి ఏత్తకం అద్ధానం అజ్జతనాయ నిమన్తనం అధివాసయతో జనసఙ్గహం కరోతో గమనం, ఏసా అతురితచారికా నామ. అయం ఇధ అధిప్పేతా.
నను చ థేరో పఞ్చవీసతి వస్సాని ఛాయా వియ దసబలస్స పచ్ఛతో పచ్ఛతో గచ్ఛన్తోవ అహోసి, ‘‘కహం ఆనన్దో’’తి వచనస్స ఓకాసమేవ న అదాసి, సో కిస్మిం కాలే భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం చారికం చరితుం ఓకాసం లభతీతి? సత్థు పరినిబ్బానసంవచ్ఛరే. పరినిబ్బుతే కిర సత్థరి మహాకస్సపత్థేరో సత్థు పరినిబ్బానే సన్నిపతితస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మజ్ఝే నిసీదిత్వా ధమ్మవినయసఙ్గాయనత్థం పఞ్చసతే భిక్ఖూ ఉచ్చినిత్వా, ‘‘ఆవుసో, మయం రాజగహే వస్సం వసన్తా ధమ్మవినయం సఙ్గాయిస్సామ, తుమ్హే పురే
యేభుయ్యేన కుమారభూతాతి యే తే హీనాయావత్తా నామ, తే యేభుయ్యేన కుమారకా దహరా తరుణా ఏకవస్సికద్వేవస్సికా భిక్ఖూ చేవ అనుపసమ్పన్నకుమారకా చ. కస్మా పనేతే పబ్బజితా, కస్మా హీనాయావత్తాతి? తేసం కిర మాతాపితరో చిన్తేసుం – ‘‘ఆనన్దత్థేరో సత్థు విస్సాసికో అట్ఠ వరే యాచిత్వా ఉపట్ఠహతి, ఇచ్ఛితిచ్ఛితట్ఠానం సత్థారం గహేత్వా గన్తుం సక్కోతి, అమ్హాకం దారకే ఏతస్స సన్తికే పబ్బాజేమ, సో సత్థారం గహేత్వా ఆగమిస్సతి, తస్మిం ఆగతే మయం మహాసక్కారం కాతుం లభిస్సామా’’తి. ఇమినా తావ కారణేన నేసం ఞాతకా తే పబ్బాజేసుం. సత్థరి పన పరినిబ్బుతే తేసం సా పత్థనా ఉపచ్ఛిన్నా, అథ తే ఏకదివసేనేవ ఉప్పబ్బాజేసుం.
యథాభిరన్తన్తి తికభోజనం పఞ్ఞత్తన్తి, ఇదం ‘‘గణభోజనే అఞ్ఞత్ర సమయా పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి॰ ౨౧౧). ఇదం సన్ధాయ వుత్తం. తత్థ హి తిణ్ణం జనానం అకప్పియనిమన్తనం సాదియిత్వా ఏకతో పటిగ్గణ్హన్తానమ్పి అనాపత్తి, తస్మా ‘‘తికభోజన’’న్తి వుత్తం.
దుమ్మఙ్కూనం పుగ్గలానం నిగ్గహాయాతి దుస్సీలపుగ్గలానం నిగ్గణ్హనత్థం. పేసలానం భిక్ఖూనం ఫాసువిహారాయాతి దుమ్మఙ్కూనం నిగ్గహేనేవ పేసలానం ఉపోసథపవారణా వత్తన్తి, సమగ్గవాసో హోతి, అయం తేసం ఫాసువిహారో హోతి, ఇమస్స ఫాసువిహారస్స అత్థాయ. మా పాపిచ్ఛా పక్ఖం నిస్సాయ సఙ్ఘం భిన్దేయ్యున్తి యథా దేవదత్తో సపరిసో కులేసు విఞ్ఞాపేత్వా భుఞ్జన్తో పాపిచ్ఛే నిస్సాయ సఙ్ఘం భిన్ది, ఏవం అఞ్ఞేపి పాపిచ్ఛా గణబన్ధేన కులేసు విఞ్ఞాపేత్వా భుఞ్జమానా గణం వడ్ఢేత్వా తం పక్ఖం నిస్సాయ మా సఙ్ఘం భిన్దేయ్యున్తి, ఇతి ఇమినా కారణేన పఞ్ఞత్తన్తి అత్థో. కులానుద్దయతాయ చాతి భిక్ఖుసఙ్ఘే ఉపోసథపవారణం కత్వా సమగ్గవాసం వసన్తే
సస్సఘాతం మఞ్ఞే చరసీతి సస్సం ఘాతేన్తో వియ ఆహిణ్డసి. కులూపఘాతం మఞ్ఞే చరసీతి కులాని ఉపఘాతేన్తో వియ హనన్తో వియ ఆహిణ్డసి. ఓలుజ్జతీతి విసేసేన పలుజ్జతి భిజ్జతి. పలుజ్జన్తి ఖో తే, ఆవుసో, నవప్పాయాతి, ఆవుసో, ఏతే తుయ్హం పాయేన యేభుయ్యేన నవకా ఏకవస్సికదువస్సికా దహరా చేవ సామణేరా చ పలుజ్జన్తి భిజ్జన్తి. న వాయం కుమారకో మత్తమఞ్ఞాసీతి అయం కుమారకో అత్తనో పమాణం న జానాతీతి థేరం తజ్జేన్తో ఆహ.
కుమారకవాదా న ముచ్చామాతి కుమారకవాదతో న ముచ్చామ తథా హి పన త్వన్తి ఇదమస్స ఏవం వత్తబ్బతాయ కారణదస్సనత్థం వుత్తం. అయఞ్హేత్థ అధిప్పాయో – యస్మా త్వం ఇమేహి నవేహి భిక్ఖూహి ఇన్ద్రియసంవరరహితేహి సద్ధిం విచరసి, తస్మా కుమారకేహి సద్ధిం విచరన్తో కుమారకోతి వత్తబ్బతం అరహసీతి.
అఞ్ఞతిత్థియపుబ్బో సమానోతి ఇదం యస్మా థేరస్స ఇమస్మిం సాసనే నేవ ఆచరియో న ఉపజ్ఝాయో పఞ్ఞాయతి, సయం కాసాయాని గహేత్వా నిక్ఖన్తో, తస్మా అనత్తమనతాయ అఞ్ఞతిత్థియపుబ్బతం ఆరోపయమానా ఆహ.
సహసాతి ఏత్థ రాగమోహచారోపి సహసాచారో, ఇదం పన దోసచారవసేన వుత్తం. అప్పటిసఙ్ఖాతి అప్పచ్చవేక్ఖిత్వా, ఇదాని అత్తనో పబ్బజ్జం సోధేన్తో యత్వాహం, ఆవుసోతిఆదిమాహ. తత్థ అఞ్ఞం సత్థారం ఉద్దిసితున్తి ఠపేత్వా భగవన్తం అఞ్ఞం మయ్హం సత్థాతి ఏవం ఉద్దిసితుం న జానామి. సమ్బాధో ఘరావాసోతిఆదీసు సచేపి సట్ఠిహత్థే ఘరే యోజనసతన్తరేపి వా ద్వే జాయమ్పతికా వసన్తి, తథాపి తేసం సకిఞ్చనసపలిబోధట్ఠేన ఘరావాసో సమ్బాధోయేవ. రజాపథోతి రాగరజాదీనం ఉట్ఠానట్ఠానన్తి మహాఅట్ఠకథాయం వుత్తం. ‘‘ఆగమనపథో’’తిపి వత్తుం వట్టతి. అలగ్గనట్ఠేన అబ్భోకాసో వియాతి అబ్భోకాసో. పబ్బజితో హి కూటాగారరతనమయపాసాదదేవవిమానాదీసు పిహితద్వారవాతపానేసు పటిచ్ఛన్నేసు వసన్తోపి నేవ లగ్గతి న సజ్జతి న బజ్ఝతి, తేన వుత్తం సమ్బాధో ఘరావాసో కుసలకిరియాయ ఓకాసాభావతో రజాపథో అసంవుతసఙ్కారట్ఠానం వియ రజానం, కిలేసరజానం సన్నిపాతట్ఠానతో, అబ్భోకాసో పబ్బజ్జా కుసలకిరియాయ యథా సుఖం ఓకాససబ్భావతో.
నయిదం సుకరం…పే॰… పబ్బజేయ్యన్తి ఏత్థ అయం సఙ్ఖేపకథా – యదేతం సిక్ఖత్తయబ్రహ్మచరియం ఏకమ్పి దివసం అఖణ్డం కత్వా చరిమకచిత్తం పాపేతబ్బతాయ ఏకన్తపరిపుణ్ణం ఏకన్తపరిసుద్ధం, సఙ్ఖలిఖితం లిఖితసఙ్ఖసదిసం ధోతసఙ్ఖసప్పటిభాగం చరితబ్బం, ఇదం న సుకరం అగారం అజ్ఝావసతా అగారమజ్ఝే వసన్తేన ఏకన్తపరిపుణ్ణం…పే॰… చరితుం, యంనూనాహం కేసమస్సుం ఓహారేత్వా కసాయరసపీతతాయ కాసాయాని బ్రహ్మచరియం చరన్తానం అనుచ్ఛవికాని వత్థాని అచ్ఛాదేత్వా పరిదహిత్వా అగారస్మా నిక్ఖమిత్వా అనగారియం పబ్బజ్జేయ్యన్తి. ఏత్థ చ యస్మా అగారస్స అగారియన్తి వుచ్చతి, తం పబ్బజ్జాయ నత్థి, తస్మా పబ్బజ్జా అనగారియాతి ఞాతబ్బా, తం అనగారియం. పబ్బజేయ్యన్తి పటిపజ్జేయ్యం.
పటపిలోతికానన్తి జిణ్ణపిలోతికానం తేరసహత్థోపి హి నవసాటకో దసానం ఛిన్నకాలతో పట్ఠాయ పిలోతికాతి వుచ్చతి. ఇతి మహారహాని వత్థాని ఛిన్దిత్వా కతం సఙ్ఘాటిం సన్ధాయ ‘‘పటపిలోతికానం సఙ్ఘాటి’’న్తి వుత్తం. అద్ధానమగ్గప్పటిపన్నోతి అడ్ఢయోజనతో పట్ఠాయ మగ్గో అద్ధానన్తి వుచ్చతి, తం అద్ధానమగ్గం పటిపన్నో, దీఘమగ్గం పటిపన్నోతి అత్థో.
ఇదాని యథా ఏస పబ్బజితో, యథా చ అద్ధానమగ్గం పటిపన్నో, ఇమస్సత్థస్స ఆవిభావత్థం అభినీహారతో పట్ఠాయ అనుపుబ్బికథా కథేతబ్బా – అతీతే కిర కప్పసతసహస్సమత్థకే పదుముత్తరో నామ సత్థా ఉదపాది, తస్మిం హంసవతీనగరం ఉపనిస్సాయ ఖేమే మిగదాయే విహరన్తే వేదేహో నామ కుటుమ్బికో అసీతికోటిధనవిభవో పాతోవ సుభోజనం భుఞ్జిత్వా ఉపోసథఙ్గాని అధిట్ఠాయ గన్ధపుప్ఫాదీని గహేత్వా విహారం గన్త్వా సత్థారం పూజేత్వా వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసీది. తస్మిం ఖణే సత్థా మహానిసభత్థేరం నామ తతియసావకం ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం
తస్మిం అన్తరే మహానిసభత్థేరో పిణ్డాయ చరన్తో తమేవ వీథిం పటిపజ్జి. ఉపాసకో దిస్వా ఉట్ఠాయ గన్త్వా థేరం వన్దిత్వా ‘‘పత్తం, భన్తే, నో దేథా’’తి ఆహ. థేరో పత్తం అదాసి. భన్తే, ఇధేవ పవిసథ, సత్థాపి గేహే నిసిన్నోతి. న వట్టిస్సతి ఉపాసకాతి. ఉపాసకో థేరస్స పత్తం గహేత్వా పిణ్డపాతస్స పూరేత్వా నీహరిత్వా అదాసి. తతో థేరం అనుగన్త్వా నివత్తో సత్థు సన్తికే నిసీదిత్వా ఏవమాహ – ‘‘భన్తే, మహానిసభత్థేరో ‘సత్థా గేహే నిసిన్నో’తి వుత్తేపి పవిసితుం
సో
తతో పట్ఠాయ దేవమనుస్సేసు సమ్పత్తిం అనుభవన్తో ఇతో ఏకనవుతికప్పే విపస్సిమ్హి సమ్మాసమ్బుద్ధే బన్ధుమతీనగరం నిస్సాయ ఖేమే మిగదాయే విహరన్తే దేవలోకా చవిత్వా అఞ్ఞతరస్మిం పరిజిణ్ణే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తి. తస్మిఞ్చ కాలే ‘‘విపస్సీ భగవా సత్తమే సత్తమే సంవచ్ఛరే ధమ్మం కథేతీ’’తి మహన్తం కోలాహలం హోతి. సకలజమ్బుదీపే దేవతా ‘‘సత్థా ధమ్మం కథేస్సతీ’’తి ఆరోచేన్తి, బ్రాహ్మణో తం సాసనం అస్సోసి. తస్స చ నివాసనసాటకో ఏకో హోతి, తథా బ్రాహ్మణియా, పారుపనం పన ద్విన్నమ్పి ఏకమేవ. సకలనగరే ‘‘ఏకసాటకబ్రాహ్మణో’’తి పఞ్ఞాయతి. బ్రాహ్మణానం కేనచిదేవ కిచ్చేన సన్నిపాతే సతి బ్రాహ్మణిం గేహే ఠపేత్వా సయం గచ్ఛతి
తస్మిం చ సమయే సత్థా పరిసమజ్ఝే అలఙ్కతధమ్మాసనే సన్నిసిన్నో చిత్తబీజనిం ఆదాయ ఆకాసగఙ్గం ఓతారేన్తో వియ సినేరుం మత్థం కత్వా
తస్మిఞ్చ సమయే బన్ధుమరాజా ధమ్మాసనస్స పచ్ఛతో అన్తోసాణియం నిసిన్నో ధమ్మం సుణాతి. రఞ్ఞో చ నామ ‘‘జితం మే’’తి సద్దో అమనాపో హోతి. సో పురిసం పేసేసి ‘‘గచ్ఛ ఏతం పుచ్ఛ కిం వదేసీ’’తి? సో తేన గన్త్వా పుచ్ఛితో ఆహ – ‘‘అవసేసా హత్థియానాదీని ఆరుయ్హ అసిచమ్మాదీని గహేత్వా పరసేనం జినన్తి, న తం అచ్ఛరియం, అహం పన
అథ నం రాజా ఏకదివసం సీతసమయే సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుణన్తం దిస్వా సతసహస్సగ్ఘనికం అత్తనో పారుతం రత్తకమ్బలం దత్వా ఆహ – ‘‘ఇతో పట్ఠాయ ఇదం పారుపిత్వా ధమ్మం సుణాహీ’’తి. సో ‘‘కిం మే ఇమినా కమ్బలేన ఇమస్మిం పూతికాయే ఉపనీతేనా’’తి? చిన్తేత్వా, అన్తోగన్ధకుటియం తథాగతమఞ్చస్స ఉపరి వితానం కత్వా అగమాసి. అథ ఏకదివసం రాజా పాతోవ విహారం గన్త్వా అన్తోగన్ధకుటియం సత్థు సన్తికే నిసీది. తస్మిఞ్చ సమయే ఛబ్బణ్ణా బుద్ధరస్మియో కమ్బలం పటిహఞ్ఞన్తి, కమ్బలో అతివియ విరోచతి. రాజా ఉద్ధం ఓలోకేన్తో సఞ్జానిత్వా ఆహ – ‘‘భన్తే, అమ్హాకం ఏస కమ్బలో, అమ్హేహి ఏకసాటకబ్రాహ్మణస్స దిన్నో’’తి. తుమ్హేహి, మహారాజ, బ్రాహ్మణో పూజితో, బ్రాహ్మణేన అహం పూజితోతి. రాజా ‘‘బ్రాహ్మణో యుత్తకం అఞ్ఞాసి, న మయ’’న్తి పసీదిత్వా యం మనుస్సానం ఉపకారభూతం, తం
పున తతో చుతో ఇమస్మిం కప్పే కోణాగమనస్స చ భగవతో కస్సపదసబలస్స చాతి ద్విన్నం బుద్ధానం అన్తరే బారాణసియం కుటుమ్బియఘరే నిబ్బత్తో, సో వుద్ధిమన్వాయ ఘరావాసం వసన్తో ఏకదివసం అరఞ్ఞే జఙ్ఘవిహారం చరతి. తస్మిఞ్చ సమయే పచ్చేకబుద్ధో నదీతీరే చీవరకమ్మం కరోన్తో అనువాతే అప్పహోన్తే సఙ్ఘరిత్వా ఠపేతుం ఆరద్ధో. సో దిస్వా, ‘‘కస్మా, భన్తే, సఙ్ఘరిత్వా ఠపేథా’’తి? ఆహ. అనువాతో నప్పహోతీతి. ‘‘ఇమినా, భన్తే, కరోథా’’తి సాటకం దత్వా, ‘‘నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే మే కేనచి పరిహాని మా హోతూ’’తి పత్థనం పట్ఠపేసి. ఘరేపిస్స భగినియా సద్ధిం భరియాయ కలహం కరోన్తియా పచ్చేకబుద్ధో పిణ్డాయ పావిసి.
అథస్స
తస్స వుద్ధిప్పత్తస్స తమేవ సేట్ఠిధీతరం ఆనయింసు. తస్సా పుబ్బే అదిన్నవిపాకస్స తస్స కమ్మస్స ఆనుభావేన పతికులం పవిట్ఠమత్తాయ ఉమ్మారబ్భన్తరే సకలసరీరం ఉగ్ఘాటితవచ్చకుటి వియ దుగ్గన్ధం జాతం. సేట్ఠికుమారో ‘‘కస్సాయం గన్ధో’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘సేట్ఠికఞ్ఞాయా’’తి సుత్వా ‘‘నీహరథ నీహరథా’’తి ఆభతనియామేనేవ కులఘరం పేసేసి. సా ఏతేనేవ నీహారేన సత్తసు ఠానేసు పటినివత్తితా చిన్తేసి – ‘‘అహం సత్తసు ఠానేసు పటినివత్తా. కిం మే జీవితేనా’’తి? అత్తనో ఆభరణభణ్డం భఞ్జాపేత్వా సువణ్ణిట్ఠకం కారేసి రతనాయతం విదత్థివిత్థతం చతురఙ్గులుబ్బేధం. తతో హరితాలమనోసిలాపిణ్డం గహేత్వా అట్ఠ ఉప్పలహత్థకే ఆదాయ కస్సపదసబలస్స చేతియకరణట్ఠానం గతా. తస్మిఞ్చ ఖణే ఏకా ఇట్ఠకపన్తి పరిక్ఖిపిత్వా ఆగచ్ఛమానా ఘటనిట్ఠకాయ ఊనా హోతి. సేట్ఠిధీతా వడ్ఢకిం ఆహ – ‘‘ఇమం ఇట్ఠకం ఏత్థ ఠపేథా’’తి. అమ్మ, భద్దకే కాలే ఆగతాసి, సయమేవ ఠపేహీతి. సా ఆరుయ్హ తేలేన హరితాలమనోసిలం యోజేత్వా తేన బన్ధనేన ఇట్ఠకం పతిట్ఠపేత్వా ఉపరి
అథ తస్మింయేవ ఖణే యస్స సేట్ఠిపుత్తస్స పఠమం గేహం నీతా, తస్స తం ఆరబ్భ సతి ఉదపాది
సేట్ఠిపుత్తో తం పుచ్ఛి – ‘‘పఠమం తవ సరీరతో దుగ్గన్ధో వాయి, ఇదాని పన తే సరీరతో చన్దనగన్ధో, ముఖతో ఉప్పలగన్ధో వాయతి. కిం ఏత’’న్తి? సా ఆదితో పట్ఠాయ అత్తనో కతకమ్మం ఆరోచేసి. సేట్ఠిపుత్తో ‘‘నియ్యానికం వత బుద్ధానం సాసన’’న్తి పసీదిత్వా యోజనికం సువణ్ణచేతియం కమ్బలకఞ్చుకేన పరిక్ఖిపిత్వా తత్థ తత్థ రథచక్కప్పమాణేహి సువణ్ణపదుమేహి అలఙ్కరి. తేసం ద్వాదసహత్థా ఓలమ్బకా హోన్తి. సో తత్థ యావతాయుకం ఠత్వా సగ్గే నిబ్బత్తిత్వా తతో చుతో బారాణసితో యోజనమత్తే ఠానే అఞ్ఞతరస్మిం అమచ్చకులే నిబ్బత్తి. సేట్ఠికఞ్ఞా దేవలోకతో చవిత్వా రాజకులే జేట్ఠధీతా హుత్వా నిబ్బత్తి.
తేసు వయప్పత్తేసు కుమారస్స వసనగామే నక్ఖత్తం సంఘుట్ఠం, సో మాతరం ఆహ – ‘‘సాటకం మే అమ్మ దేహి, నక్ఖత్తం కీళిస్సామీ’’తి. సా ధోతవత్థం నీహరిత్వా అదాసి. ‘‘అమ్మ థూలం ఇద’’న్తి. అఞ్ఞం నీహరిత్వా అదాసి, తమ్పి పటిక్ఖిపి. అఞ్ఞం నీహరిత్వా అదాసి, తమ్పి పటిక్ఖిపి. అథ నం మాతా ఆహ – ‘‘తాత, యాదిసే గేహే మయం జాతా, నత్థి నో ఇతో సుఖుమతరస్స పటిలాభాయ పుఞ్ఞ’’న్తి. ‘‘లభనట్ఠానం గచ్ఛామి అమ్మా’’తి. ‘‘పుత్త అహం అజ్జేవ తుయ్హం బారాణసినగరే రజ్జపటిలాభమ్పి ఇచ్ఛామీ’’తి. సో మాతరం వన్దిత్వా ఆహ – ‘‘గచ్ఛామి అమ్మా’’తి. ‘‘గచ్ఛ, తాతా’’తి. ఏవం కిరస్సా చిత్తం అహోసి
అమచ్చా రఞ్ఞో సరీరకిచ్చం కత్వా రాజఙ్గణే నిసీదిత్వా మన్తయింసు – ‘‘రఞ్ఞో ఏకా ధీతావ అత్థి, పుత్తో నత్థి. అరాజకం రజ్జం న తిట్ఠతి. కో రాజా హోతీ’’తి మన్తేత్వా, ‘‘త్వం
అథ కుమారో ముఖం వివరిత్వా ఓలోకేత్వా, ‘‘కేన కమ్మేన ఆగతత్థా’’తి? ఆహ. ‘‘దేవ, తుమ్హాకం రజ్జం పాపుణాతీ’’తి. ‘‘రాజా కహ’’న్తి. ‘‘దేవత్తం గతో సామీ’’తి. ‘‘కతి దివసా అతిక్కన్తా’’తి? ‘‘అజ్జ సత్తమో దివసో’’తి. ‘‘పుత్తో వా ధీతా వా నత్థీ’’తి. ‘‘ధీతా అత్థి దేవ, పుత్తో నత్థీ’’తి. ‘‘తేన హి కరిస్సామి రజ్జ’’న్తి. తే తావదేవ అభిసేకమణ్డపం కత్వా రాజధీతరం సబ్బాలఙ్కారేహి అలఙ్కరిత్వా ఉయ్యానం ఆనేత్వా కుమారస్స అభిసేకం అకంసు.
అథస్స కతాభిసేకస్స సతసహస్సగ్ఘనికం వత్థం ఉపహరింసు. సో ‘‘కిమిదం, తాతా’’తి? ఆహ. ‘‘నివాసనవత్థం దేవా’’తి. ‘‘నను, తాతా, థూల’’న్తి. ‘‘మనుస్సానం పరిభోగవత్థేసు ఇతో సుఖుమతరం నత్థి దేవా’’తి. ‘‘తుమ్హాకం రాజా ఏవరూపం నివాసేసీ’’తి? ‘‘ఆమ, దేవా’’తి. ‘‘న మఞ్ఞే పుఞ్ఞవా తుమ్హాకం
ఏవం
పునదివసే దక్ఖిణద్వారే దానం సజ్జేత్వా తథేవ అకాసి, పునదివసే పచ్ఛిమద్వారే. ఉత్తరద్వారే సజ్జితదివసే పన దేవియా తథేవ నిమన్తేన్తియా హిమవన్తే వసన్తానం పదుమవతియా పుత్తానం పఞ్చసతానం పచ్చేకబుద్ధానం జేట్ఠకో మహాపదుమపచ్చేకబుద్ధో భాతికే ఆమన్తేసి ‘‘మారిసా, నన్దరాజా
ఏవం కాలే గచ్ఛన్తే రఞ్ఞో పచ్చన్తో కుపితో. ‘‘అహం పచ్చన్తం వూపసమేతుం గచ్ఛామి, త్వం పచ్చేకబుద్ధేసు మా పమజ్జీ’’తి దేవిం ఓవదిత్వా గతో. తస్మిం అనాగతేయేవ పచ్చేకబుద్ధానం ఆయుసఙ్ఖారా ఖీణా. మహాపదుమపచ్చేకబుద్ధో తియామరత్తిం ఝానకీళం కీళిత్వా అరుణుగ్గమనే ఆలమ్బనఫలకం ఆలమ్బిత్వా ఠితకోవ అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయి, ఏతేనుపాయేన సేసాపీతి సబ్బేపి పరినిబ్బుతా. పునదివసే దేవీ పచ్చేకబుద్ధానం నిసీదనట్ఠానం హరితూపలిత్తం కారేత్వా పుప్ఫాని వికిరిత్వా ధూపం దత్వా తేసం ఆగమనం ఓలోకయన్తీ
రాజా పచ్చన్తం వూపసమేత్వా ఆగతో పచ్చుగ్గమనం ఆగతం దేవిం పుచ్ఛి ‘‘కిం, భద్దే, పచ్చేకబుద్ధేసు నప్పమజ్జి, నిరోగా అయ్యా’’తి? ‘‘పరినిబ్బుతా దేవా’’తి. రాజా చిన్తేసి – ‘‘ఏవరూపానమ్పి పణ్డితానం మరణం ఉప్పజ్జతి, అమ్హాకం కుతో మోక్ఖో’’తి? సో నగరం అగన్త్వా ఉయ్యానమేవ పవిసిత్వా జేట్ఠపుత్తం పక్కోసాపేత్వా తస్స రజ్జం పటియాదేత్వా సయం సమణకపబ్బజ్జం పబ్బజి, దేవీపి
తేసు తత్థేవ వసన్తేసు అమ్హాకం సత్థా లోకే ఉప్పజ్జిత్వా పవత్తితవరధమ్మచక్కో అనుపుబ్బేన రాజగహం పావిసి. అయం పిప్పలిమాణవో మగధరట్ఠే మహాతిత్థబ్రాహ్మణగామే కపిలబ్రాహ్మణస్స అగ్గమహేసియా కుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తో, అయం భద్దా కాపిలానీ మద్దరట్ఠే సాగలనగరే కోసియగోత్తబ్రాహ్మణస్స అగ్గమహేసియా కుచ్ఛిస్మిం నిబ్బత్తా. తేసం ఖో అనుక్కమేన వడ్ఢమానానం పిప్పలిమాణవస్స వీసతిమే వస్సే భద్దాయ సోళసమే వస్సే సమ్పత్తే మాతాపితరో పుత్తం ఓలోకేత్వా, ‘‘తాత, త్వం వయప్పత్తో, కులవంసో నామ పతిట్ఠపేతబ్బో’’తి అతివియ నిప్పీళయింసు. మాణవో ఆహ – ‘‘మయ్హం సోతపథే ఏవరూపం కథం మా కథేథ. అహం యావ తుమ్హే ధరథ, తావ పటిజగ్గిస్సామి, తుమ్హాకం పచ్ఛతో నిక్ఖమిత్వా పబ్బజిస్సామీ’’తి. తే కతిపాహం అతిక్కమిత్వా పున కథయింసు, సోపి తథేవ పటిక్ఖిపి. పున కథయింసు, పునపి పటిక్ఖిపి. తతో పట్ఠాయ మాతా నిరన్తరం కథేతియేవ.
మాణవో
తే ‘‘అమ్హాకం నామ ఏతం కమ్మ’’న్తి నిక్ఖమిత్వా, ‘‘కత్థ గమిస్సామా’’తి? చిన్తేత్వా, ‘‘మద్దరట్ఠం నామ ఇత్థాకరో, మద్దరట్ఠం గమిస్సామా’’తి మద్దరట్ఠే సాగలనగరం
బ్రాహ్మణో పటిసన్థారం కత్వా, ‘‘కుతో ఆగతత్థా’’తి? పుచ్ఛి. ‘‘మగధరట్ఠే మహాతిత్థగామే కపిలబ్రాహ్మణస్స ఘరతో’’తి. ‘‘కిం
తందివసంయేవ చ మాణవోపి ఏకం పుప్ఫదామం గన్థాపేసి, భద్దాపి ఏకం గన్థాపేసి. తాని ఆసనమజ్ఝే ఠపేత్వా భుత్తసాయమాసా ఉభోపి ‘‘సయనం ఆరుహిస్సామా’’తి సమాగన్త్వా మాణవో దక్ఖిణపస్సేన సయనం ఆరుహి. భద్దా వామపస్సేన ఆరుహిత్వా ఆహ – ‘‘యస్స పస్సే పుప్ఫాని మిలాయన్తి, తస్స రాగచిత్తం ఉప్పన్నన్తి విజానిస్సామ, ఇమం పుప్ఫదామం న అల్లీయితబ్బ’’న్తి. తే పన అఞ్ఞమఞ్ఞస్స సరీరసమ్ఫస్సభయేన తియామరత్తిం నిద్దం అనోక్కమన్తావ వీతినామేన్తి, దివా పన హసితమత్తమ్పి న హోతి. తే లోకామిసేన అసంసట్ఠా యావ మాతాపితరో ధరన్తి, తావ కుటుమ్బం అవిచారేత్వా
సో ఏకదివసం అలఙ్కతం అస్సం ఆరుయ్హ మహాజనపరివుతో కమ్మన్తం గన్త్వా ఖేత్తకోటియం ఠితో నఙ్గలేహి భిన్నట్ఠానతో కాకాదయో సకుణే గణ్డుప్పాదకాదిపాణే ఉద్ధరిత్వా ఖాదన్తే దిస్వా, ‘‘తాతా, ఇమే కిం ఖాదన్తీ’’తి పుచ్ఛి? ‘‘గణ్డుప్పాదకే అయ్యా’’తి. ‘‘ఏతేహి కతం పాపం కస్స హోతీ’’తి? ‘‘తుమ్హాకం, అయ్యా’’తి. సో చిన్తేసి – ‘‘సచే ఏతేహి కతం పాపం మయ్హం హోతి, కిం మే కరిస్సతి సత్తఅసీతికోటిధనం? కిం ద్వాదసయోజనో కమ్మన్తో, కిం యన్తబద్ధాని
భద్దాపి కాపిలానీ తస్మిం ఖణే అబ్భన్తరవత్థుమ్హి తయో తిలకుమ్భే పత్థరాపేత్వా ధాతీహి పరివుతా నిసిన్నా కాకే తిలపాణకే ఖాదమానే దిస్వా, ‘‘అమ్మా కిం ఇమే ఖాదన్తీ’’తి? పుచ్ఛి. ‘‘పాణకే అయ్యే’’తి. ‘‘అకుసలం కస్స హోతీ’’తి? ‘‘తుమ్హాకం అయ్యే’’తి. సా చిన్తేసి – ‘‘మయ్హం చతుహత్థవత్థం నాళికోదనమత్తఞ్చ లద్ధుం వట్టతి, యది చ పనేతం ఏత్తకేన జనేన కతం అకుసలం మయ్హం హోతి, భవసహస్సేనపి వట్టతో సీసం ఉక్ఖిపితుం న సక్కా
మాణవో ఆగన్త్వా న్హత్వా పాసాదం ఆరుయ్హ మహారహే పల్లఙ్కే నిసీది, అథస్స చక్కవత్తినో అనుచ్ఛవికం భోజనం సజ్జయింసు. ద్వేపి భుఞ్జిత్వా పరిజనే నిక్ఖన్తే రహోగతా ఫాసుకట్ఠానే నిసీదింసు. తతో మాణవో భద్దం ఆహ – ‘‘భద్దే, త్వం ఇమం ఘరం ఆగచ్ఛన్తీ కిత్తకం ధనం ఆహరీ’’తి? ‘‘పఞ్చపణ్ణాస సకటసహస్సాని అయ్యా’’తి. ‘‘ఏతం సబ్బం, యా చ ఇమస్మిం ఘరే సత్తఅసీతికోటియో, యన్తబద్ధా సట్ఠితళాకాదిభేదా సమ్పత్తి
అథ నే బ్రాహ్మణగామతో నిక్ఖమ్మ దాసగామద్వారేన గచ్ఛన్తే ఆకప్పకుత్తవసేన దాసగామవాసినో సఞ్జానింసు. తే రుదన్తా పాదేసు నిపతిత్వా ‘‘కిం అమ్హే అనాథే కరోథ అయ్యా’’తి? ఆహంసు. ‘‘మయం, భణే ‘ఆదిత్తపణ్ణసాలా వియ తయో భవా’తి పబ్బజిమ్హా, సచే తుమ్హేసు ఏకేకం భుజిస్సం కరోమ, వస్ససతమ్పి నప్పహోతి, తుమ్హేవ తుమ్హాకం సీసం ధోవిత్వా భుజిస్సా హుత్వా జీవథా’’తి వత్వా తేసం రోదన్తానంయేవ పక్కమింసు. థేరో పురతో గచ్ఛన్తో నివత్తిత్వా ఓలోకేన్తో చిన్తేసి – ‘‘అయం భద్దా కాపిలానీ సకలజమ్బుదీపగ్ఘనికా ఇత్థీ మయ్హం
సో
సమ్మాసమ్బుద్ధో వేళువనమహావిహారే గన్ధకుటియం నిసిన్నో పథవీకమ్పనసద్దం సుత్వా, ‘‘కస్స ను ఖో పథవీ కమ్పతీ’’తి? ఆవజ్జేన్తో ‘‘పిప్పలిమాణవో చ భద్దా చ కాపిలానీ మం ఉద్దిస్స అప్పమేయ్యం సమ్పత్తిం పహాయ పబ్బజితా, తేసం వియోగట్ఠానే ఉభిన్నమ్పి గుణబలేన అయం పథవీకమ్పో జాతో, మయాపి ఏతేసం సఙ్గహం కాతుం వట్టతీ’’తి గన్ధకుటితో నిక్ఖమ్మ సయమేవ పత్తచీవరం ఆదాయ, అసీతిమహాథేరేసు కఞ్చి అనామన్తేత్వా తిగావుతం మగ్గం పచ్చుగ్గమనం కత్వా రాజగహస్స చ నాళన్దాయ చ అన్తరే బహుపుత్తకనిగ్రోధరుక్ఖమూలే పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా నిసీది. నిసీదన్తో పన అఞ్ఞతరో పంసుకూలికో వియ అనిసీదిత్వా బుద్ధవేసం గహేత్వా అసీతిహత్థా ఘనబుద్ధరస్మియో విస్సజ్జేన్తో నిసీది. ఇతి తస్మిం ఖణే పణ్ణఛత్తసకటచక్కకూటాగారాదిప్పమాణా బుద్ధరస్మియో ఇతో చితో చ విప్ఫన్దన్తియో విధావన్తియో చన్దిమసహస్ససూరియసహస్సఉగ్గమనకాలో వియ కురుమానా తం వనన్తరం ఏకోభాసం అకంసు. ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణానం
ఇతి యా సా అద్ధానమగ్గప్పటిపన్నోతి పదస్స అత్థం వత్వా, ‘‘ఇదాని యథా ఏస పబ్బజితో, యథా చ అద్ధానమగ్గం పటిపన్నో. ఇమస్స అత్థస్స ఆవిభావత్థం అభినీహారతో పట్ఠాయ అయం అనుపుబ్బికథా కథేతబ్బా’’తి వుత్తా, సా ఏవం వేదితబ్బా.
అన్తరా చ రాజగహం అన్తరా చ నాళన్దన్తి రాజగహస్స చ నాళన్దాయ చ అన్తరే. సత్థారఞ్చ వతాహం పస్సేయ్యం భగవన్తమేవ పస్సేయ్యన్తి సచే అహం సత్థారం పస్సేయ్యం, ఇమంయేవ భగవన్తం పస్సేయ్యం. న హి మే ఇతో అఞ్ఞేన సత్థారా భవితుం సక్కాతి. సుగతఞ్చ వతాహం పస్సేయ్యం భగవన్తమేవ పస్సేయ్యన్తి సచే అహం సమ్మాపటిపత్తియా సుట్ఠు గతత్తా సుగతం నామ పస్సేయ్యం, ఇమంయేవ భగవన్తం పస్సేయ్యం. న హి మే ఇతో అఞ్ఞేన సుగతేన భవితుం సక్కాతి. సమ్మాసమ్బుద్ధఞ్చ వతాహం పస్సేయ్యం భగవన్తమేవ పస్సేయ్యన్తి సచే అహం సమ్మా సామఞ్చ సచ్చాని బుద్ధత్తా సమ్మాసమ్బుద్ధం నామ పస్సేయ్యం, ఇమంయేవ భగవన్తం పస్సేయ్యం. న హి మే ఇతో అఞ్ఞేన సమ్మాసమ్బుద్ధేన భవితుం సక్కాతి అయమేత్థ అధిప్పాయో. ఏవం దస్సనేనేవ ‘‘భగవతి ‘అయం సత్థా, అయం సుగతో, అయం సమ్మాసమ్బుద్ధో’తి నిక్కఙ్ఖో అహం, ఆవుసో, అహోసి’’న్తి దీపేతి. సత్థా మే, భన్తేతి ఇదం కిఞ్చాపి ద్వే వారే ఆగతం, తిక్ఖత్తుం పన వుత్తన్తి వేదితబ్బం. ఇమినా హి సో ‘‘ఏవం తిక్ఖత్తుం సావకత్తం సావేసిం, ఆవుసో’’తి దీపేతి.
అజానఞ్ఞేవాతి అజానమానోవ. దుతియపదేపి ఏసేవ నయో. ముద్ధాపి తస్స విపతేయ్యాతి యస్స అఞ్ఞస్స ‘‘అజానంయేవ జానామీ’’తి పటిఞ్ఞస్స బాహిరకస్స సత్థునో ఏవం సబ్బచేతసా సమన్నాగతో పసన్నచిత్తో సావకో ఏవరూపం పరమనిపచ్చకారం కరేయ్య, తస్స వణ్టఛిన్నతాలపక్కం వియ గీవతో ముద్ధాపి విపతేయ్య, సత్తధా పన ఫలేయ్యాతి అత్థో. కిం వా ఏతేన, సచే మహాకస్సపత్థేరో
తస్మాతిహ తే కస్సపాతి యస్మా అహం జానన్తో ఏవ ‘‘జానామీ’’తి, పస్సన్తో ఏవ చ ‘‘పస్సామీ’’తి వదామి, తస్మా, కస్సప, తయా ఏవం సిక్ఖితబ్బం. తిబ్బన్తి బహలం మహన్తం. హిరోత్తప్పన్తి హిరీ చ ఓత్తప్పఞ్చ. పచ్చుపట్ఠితం భవిస్సతీతి పఠమతరమేవ ఉపట్ఠితం భవిస్సతి. యో హి థేరాదీసు హిరోత్తప్పం ఉపట్ఠపేత్వా ఉపసఙ్కమతి థేరాదయోపి తం సహిరికా సఓత్తప్పా చ హుత్వా ఉపసఙ్కమన్తీతి అయమేత్థ ఆనిసంసో. కుసలూపసంహితన్తి కుసలసన్నిస్సితం. అట్ఠిం కత్వాతి అత్తానం తేన ధమ్మేన అట్ఠికం కత్వా, తం వా ధమ్మం ‘‘ఏస మయ్హం అత్థో’’తి అట్ఠిం కత్వా. మనసి కత్వాతి చిత్తే ఠపేత్వా. సబ్బచేతసా సమన్నాహరిత్వాతి చిత్తస్స థోకమ్పి బహి గన్తుం అదేన్తో సబ్బేన సమన్నాహారచిత్తేన సమన్నాహరిత్వా. ఓహితసోతోతి ఠపితసోతో, ఞాణసోతఞ్చ పసాదసోతఞ్చ ఓదహిత్వా మయా దేసితం ధమ్మం సక్కచ్చమేవ సుణిస్సామీతి ఏవఞ్హి తే సిక్ఖితబ్బం. సాతసహగతా చ మే కాయగతాసతీతి అసుభేసు చేవ ఆనాపానే చ పఠమజ్ఝానవసేన సుఖసమ్పయుత్తా కాయగతాసతి. యో చ పనాయం తివిధో ఓవాదో, థేరస్స అయమేవ పబ్బజ్జా చ ఉపసమ్పదా చ అహోసి.
సరణోతి రట్ఠపిణ్డం భుఞ్జిన్తి సద్ధాదేయ్యం భుఞ్జిం. చత్తారో హి పరిభోగా థేయ్యపరిభోగో ఇణపరిభోగో దాయజ్జపరిభోగో సామిపరిభోగోతి. తత్థ దుస్సీలస్స సఙ్ఘమజ్ఝే నిసీదిత్వా భుఞ్జన్తస్సాపి పరిభోగో థేయ్యపరిభోగో నామ. కస్మా? చతూసు పచ్చయేసు అనిస్సరతాయ. సీలవతో అపచ్చవేక్ఖితపరిభోగో ఇణపరిభోగో నామ. సత్తన్నం సేఖానం పరిభోగో దాయజ్జపరిభోగో నామ. ఖీణాసవస్స పరిభోగో సామిపరిభోగో నామ. ఇతి ఖీణాసవోవ సామీ హుత్వా అనణో పరిభుఞ్జతి. థేరో అత్తనా అట్ఠమియా అఞ్ఞా ఉదపాదీతి అట్ఠమే దివసే అరహత్తఫలం ఉప్పజ్జి.
అథ ఖో, ఆవుసో, భగవా మగ్గా ఓక్కమ్మాతి మగ్గతో ఓక్కమనం పఠమతరం తందివసేయేవ
ముదుకా ఖో త్యాయన్తి ముదుకా ఖో తే అయం. ఇమఞ్చ పన వాచం భగవా తం చీవరం పదుమపుప్ఫవణ్ణేన పాణినా అన్తన్తేన పరామసన్తో ఆహ. కస్మా ఏవమాహాతి? థేరేన సహ చీవరం పరివత్తేతుకామతాయ. కస్మా పరివత్తేతుకామో జాతోతి? థేరం అత్తనో ఠానే ఠపేతుకామతాయ. థేరో పన యస్మా చీవరస్స వా పత్తస్స వా వణ్ణే కథితే ‘‘ఇమం తుమ్హాకం గణ్హథా’’తివచనం చారిత్తమేవ, తస్మా ‘‘పటిగ్గణ్హాతు మే, భన్తే, భగవా’’తి ఆహ. ధారేస్ససి పన మే త్వం, కస్సప, సాణాని పంసుకూలాని నిబ్బసనానీతి, కస్సప, త్వం ఇమాని పరిభోగజిణ్ణాని పంసుకూలాని పారుపితుం సక్ఖిస్ససీతి వదతి. తఞ్చ ఖో న కాయబలం సన్ధాయ, పటిపత్తిపూరణం పన సన్ధాయ ఏవమాహ. అయఞ్హేత్థ అధిప్పాయో – అహం ఇమం చీవరం పుణ్ణం నామ దాసిం పారుపిత్వా ఆమకసుసానే ఛడ్డితం తం సుసానం పవిసిత్వా తుమ్బమత్తేహి పాణకేహి సమ్పరికిణ్ణం తే పాణకే విధునిత్వా మహాఅరియవంసే ఠత్వా అగ్గహేసిం, తస్స మే ఇమం చీవరం గహితదివసే దససహస్సచక్కవాళే మహాపథవీ మహావిరవం పటిపజ్జిన్తి పటిపన్నోస్మి. ఏవం పన చీవరపరివత్తనం కత్వా చ థేరేన పారుతచీవరం భగవా
భగవతో పుత్తోతిఆదీసు థేరో భగవన్తం నిస్సాయ అరియాయ జాతియా జాతోతి భగవతో పుత్తో. ఉరేన వసిత్వా ముఖతో నిక్ఖన్తఓవాదవసేన పబ్బజ్జాయ చేవ ఉపసమ్పదాయ చ పతిట్ఠితత్తా ఓరసో ముఖతో జాతో. ఓవాదధమ్మతో జాతత్తా ఓవాదధమ్మేన చ నిమ్మితత్తా ధమ్మజో ధమ్మనిమ్మితో. ఓవాదధమ్మదాయాదం నవలోకుత్తరధమ్మదాయాదమేవ వా అరహతీతి ధమ్మదాయాదో . పటిగ్గహితాని సాణాని పంసుకూలానీతి సత్థారా పారుతం పంసుకూలచీవరం పారుపనత్థాయ పటిగ్గహితం.
సమ్మా వదమానో వదేయ్యాతి యం పుగ్గలం ‘‘భగవతో పుత్తో’’తిఆదీహి గుణేహి సమ్మా వదమానో వదేయ్య, మమం తం సమ్మా వదమానో వదేయ్య, అహం ఏవరూపోతి. ఏత్తావతా థేరేన పబ్బజ్జా చ పరిసోధితా హోతి. అయఞ్హేత్థ అధిప్పాయో – ఆవుసో, యస్స న ఉపజ్ఝాయో పఞ్ఞాయతి, న ఆచరియో, కిం సో అనుపజ్ఝాయో అనాచరియో న్హాపితముణ్డకో సయంగహితకాసావో ‘‘తిత్థియపక్కన్తకో’’తి సఙ్ఖం గతో ఏవం తిగావుతం మగ్గం పచ్చుగ్గమనం లభతి, తీహి ఓవాదేహి పబ్బజ్జం వా ఉపసమ్పదం వా లభతి, కాయేన కాయం చీవరపరివత్తనం లభతి? పస్స యావ దుబ్భాసితం వచనం థుల్లనన్దాయ భిక్ఖునియాతి. ఏవం పబ్బజ్జం అహం ఖో, ఆవుసోతిఆదిమాహ. సేసం పురిమనయేనేవ వేదితబ్బం. ఏకాదసమం.
౧౨. పరంమరణసుత్తవణ్ణనా
౧౫౫. ద్వాదసమే తథాగతోతి సత్తో. న హేతం, ఆవుసో, అత్థసంహితన్తి, ఆవుసో, ఏతం దిట్ఠిగతం అత్థసన్నిస్సితం న హోతి. నాదిబ్రహ్మచరియకన్తి మగ్గబ్రహ్మచరియస్స పుబ్బభాగపటిపదాపి న హోతి. ఏతఞ్హి, ఆవుసో, అత్థసంహితన్తి, ఆవుసో, ఏతం చతుసచ్చకమ్మట్ఠానం అత్థసన్నిస్సితం. ఏతం ఆదిబ్రహ్మచరియకన్తి ఏతం మగ్గబ్రహ్మచరియస్స ఆది పుబ్బభాగపటిపదా. ద్వాదసమం.
౧౩. సద్ధమ్మప్పతిరూపకసుత్తవణ్ణనా
౧౫౬. తేరసమే అఞ్ఞాయ సణ్ఠహింసూతి అరహత్తే పతిట్ఠహింసు. సద్ధమ్మప్పతిరూపకన్తి ద్వే సద్ధమ్మప్పతిరూపకాని అధిగమసద్ధమ్మప్పతిరూపకఞ్చ పరియత్తిసద్ధమ్మప్పతిరూపకఞ్చ. తత్థ –
‘‘ఓభాసే చేవ ఞాణే చ, పీతియా చ వికమ్పతి;
పస్సద్ధియా సుఖే చేవ, యేహి చిత్తం పవేధతి.
‘‘అధిమోక్ఖే
ఉపేక్ఖావజ్జనాయ చేవ, ఉపేక్ఖాయ చ నికన్తియా.
‘‘ఇమాని దస ఠానాని, పఞ్ఞా యస్స పరిచితా;
ధమ్ముద్ధచ్చకుసలో హోతి, న చ సమ్మోహ గచ్ఛతీ’’తి. (పటి॰ మ॰ ౨.౭); –
ఇదం విపస్సనాఞాణస్స ఉపక్కిలేసజాతం అధిగమసద్ధమ్మప్పతిరూపకం నామ. తిస్సో పన సఙ్గీతియో అనారుళ్హం ధాతుకథా ఆరమ్మణకథా అసుభకథా ఞాణవత్థుకథా విజ్జాకరణ్డకోతి ఇమేహి పఞ్చహి కథావత్థూహి పరిబాహిరం గుళ్హవినయం గుళ్హవేస్సన్తరం గుళ్హమహోసధం వణ్ణపిటకం అఙ్గులిమాలపిటకం రట్ఠపాలగజ్జితం ఆళవకగజ్జితం పరియత్తిసద్ధమ్మప్పతిరూపకం నామ.
జాతరూపప్పతిరూపకన్తి సువణ్ణరసవిధానం ఆరకూటమయం సువణ్ణవణ్ణం ఆభరణజాతం. ఛణకాలేసు హి మనుస్సా ‘‘ఆభరణభణ్డకం గణ్హిస్సామా’’తి ఆపణం గచ్ఛన్తి. అథ నే ఆపణికా ఏవం వదన్తి, ‘‘సచే తుమ్హే ఆభరణత్థికా, ఇమాని గణ్హథ. ఇమాని హి ఘనాని చేవ వణ్ణవన్తాని చ అప్పగ్ఘాని చా’’తి. తే తేసం సుత్వా, ‘‘కారణం ఇమే వదన్తి, ఇమాని పిళన్ధిత్వా సక్కా నక్ఖత్తం కీళితుం, సోభన్తి చేవ అప్పగ్ఘాని చా’’తి తాని గహేత్వా గచ్ఛన్తి. సువణ్ణభణ్డం అవిక్కియమానం నిదహిత్వా ఠపేతబ్బం హోతి. ఏవం తం జాతరూపప్పతిరూపకే ఉప్పన్నే అన్తరధాయతి నామ.
అథ సద్ధమ్మస్స అన్తరధానం హోతీతి అధిగమసద్ధమ్మస్స పటిపత్తిసద్ధమ్మస్స పరియత్తిసద్ధమ్మస్సాతి తివిధస్సాపి సద్ధమ్మస్స అన్తరధానం హోతి. పఠమబోధియఞ్హి
పఠమబోధియఞ్హి భిక్ఖూ చతున్నం పటిసమ్భిదానం అనుచ్ఛవికం పటిపత్తిం పూరయింసు. గచ్ఛన్తే కాలే తం అసక్కోన్తా ఛన్నం అభిఞ్ఞానం, తమ్పి అసక్కోన్తా తిస్సన్నం విజ్జానం, తమ్పి అసక్కోన్తా అరహత్తఫలమత్తస్స. గచ్ఛన్తే పన కాలే అరహత్తస్స అనుచ్ఛవికం పటిపత్తిం పూరేతుం అసక్కోన్తా అనాగామిఫలస్స అనుచ్ఛవికం పటిపత్తిం పూరేస్సన్తి
యావ పన తేపిటకం బుద్ధవచనం వత్తతి, న తావ సాసనం అన్తరహితన్తి వత్తుం వట్టతి. తిట్ఠన్తు తీణి వా, అభిధమ్మపిటకే అన్తరహితే ఇతరేసు ద్వీసు తిట్ఠన్తేసుపి అన్తరహితన్తి న వత్తబ్బమేవ. ద్వీసు అన్తరహితేసు వినయపిటకమత్తే ఠితేపి, తత్రాపి ఖన్ధకపరివారేసు అన్తరహితేసు ఉభతోవిభఙ్గమత్తే, మహావినయే అన్తరహితే ద్వీసు పాతిమోక్ఖేసు వత్తమానేసుపి సాసనం అనన్తరహితమేవ. యదా పన ద్వే పాతిమోక్ఖా అన్తరధాయిస్సన్తి, అథ పరియత్తిసద్ధమ్మస్స అన్తరధానం భవిస్సతి. తస్మిం అన్తరహితే సాసనం అన్తరహితం నామ హోతి. పరియత్తియా హి అన్తరహితాయ పటిపత్తి అన్తరధాయతి, పటిపత్తియా అన్తరహితాయ అధిగమో అన్తరధాయతి. కిం కారణా? అయఞ్హి పరియత్తి పటిపత్తియా పచ్చయో హోతి, పటిపత్తి అధిగమస్స. ఇతి పటిపత్తితోపి పరియత్తిమేవ పమాణం.
నను
పథవీధాతూతి ద్వే సతసహస్సాని చత్తారి చ నహుతాని బహలా మహాపథవీ. ఆపోధాతూతి పథవితో పట్ఠాయ యావ సుభకిణ్హబ్రహ్మలోకా ఉగ్గతం కప్పవినాసకం ఉదకం. తేజోధాతూతి పథవితో పట్ఠాయ యావ ఆభస్సరబ్రహ్మలోకా ఉగ్గతో కప్పవినాసకో అగ్గి. వాయోధాతూతి పథవితో పట్ఠాయ యావ వేహప్ఫలబ్రహ్మలోకా ఉగ్గతో కప్పవినాసకో వాయు. ఏతేసు హి ఏకధమ్మోపి సత్థు సాసనం అన్తరధాపేతుం న సక్కోతి, తస్మా ఏవమాహ. ఇధేవ తే ఉప్పజ్జన్తీతి లోహతో లోహఖాదకం మలం వియ ఇమస్మిం మయ్హంయేవ సాసనే తే ఉప్పజ్జన్తి. మోఘపురిసాతి తుచ్ఛపురిసా.
ఆదికేనేవ ఓపిలవతీతి ఏత్థ ఆదికేనాతి ఆదానేన గహణేన. ఓపిలవతీతి నిముజ్జతి. ఇదం వుత్తం హోతి – యథా ఉదకచరా నావా భణ్డం గణ్హన్తీ నిముజ్జతి, ఏవం పరియత్తిఆదీనం పూరణేన సద్ధమ్మస్స అన్తరధానం న హోతి. పరియత్తియా హి హాయమానాయ పటిపత్తి హాయతి, పటిపత్తియా హాయమానాయ అధిగమో హాయతి. పరియత్తియా పూరయమానాయ పరియత్తిధరా పుగ్గలా పటిపత్తిం పూరేన్తి, పటిపత్తిపూరకా అధిగమం పూరేన్తి. ఇతి నవచన్దో
ఇదాని యేహి ధమ్మేహి సద్ధమ్మస్స అన్తరధానఞ్చేవ ఠితి చ హోతి, తే దస్సేన్తో పఞ్చ ఖోతిఆదిమాహ. తత్థ ఓక్కమనీయాతి అవక్కమనీయా, హేట్ఠాగమనీయాతి అత్థో. సత్థరి అగారవాతిఆదీసు అగారవాతి గారవరహితా. అప్పతిస్సాతి అప్పతిస్సయా అనీచవుత్తికా. తత్థ యో చేతియఙ్గణం ఆరోహన్తో ఛత్తం ధారేతి, ఉపాహనం ధారేతి, అఞ్ఞతో ఓలోకేత్వా కథం కథేన్తో గచ్ఛతి, అయం సత్థరి అగారవో నామ.
యో ధమ్మస్సవనస్స కాలే సఙ్ఘుట్ఠే దహరసామణేరేహి పరివారితో నిసీదతి, అఞ్ఞాని వా నవకమ్మాదీని కరోతి, ధమ్మస్సవనగ్గే నిసిన్నో నిద్దాయతి, విక్ఖిత్తో వా అఞ్ఞం కథేన్తో నిసీదతి, అయం ధమ్మే అగారవో నామ.
యో సఙ్ఘే అగారవో నామ.
తిస్సో పన సిక్ఖా అపూరేన్తోవ సిక్ఖాయ అగారవో నామ హోతి. అట్ఠ సమాపత్తియో అనిబ్బత్తేన్తో తాసం వా పన నిబ్బత్తనత్థాయ పయోగం అకరోన్తో సమాధిస్మిం అగారవో నామ. సుక్కపక్ఖో వుత్తవిపల్లాసేనేవ వేదితబ్బోతి. తేరసమం.
కస్సపసంయుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.