౨. వేదనాసంయుత్తం
౧. సగాథావగ్గో
౧. సమాధిసుత్తం
౨౪౯. ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా. కతమా తిస్సో? సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా ఖో, భిక్ఖవే, తిస్సో వేదనాతి.
‘‘సమాహితో సమ్పజానో, సతో బుద్ధస్స సావకో;
వేదనా చ పజానాతి, వేదనానఞ్చ సమ్భవం.
‘‘యత్థ చేతా నిరుజ్ఝన్తి, మగ్గఞ్చ ఖయగామినం;
వేదనానం ఖయా భిక్ఖు, నిచ్ఛాతో పరినిబ్బుతో’’తి. పఠమం;
౨. సుఖసుత్తం
౨౫౦. ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా. కతమా తిస్సో? సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా ఖో, భిక్ఖవే, తిస్సో వేదనాతి.
‘‘సుఖం వా యది వా దుక్ఖం, అదుక్ఖమసుఖం సహ;
అజ్ఝత్తఞ్చ బహిద్ధా చ, యం కిఞ్చి అత్థి వేదితం.
‘‘ఏతం దుక్ఖన్తి ఞత్వాన, మోసధమ్మం పలోకినం;
ఫుస్స ఫుస్స వయం పస్సం, ఏవం తత్థ విరజ్జతీ’’తి. దుతియం;
౩. పహానసుత్తం
౨౫౧. ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా. కతమా తిస్సో? సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. సుఖాయ, భిక్ఖవే, వేదనాయ రాగానుసయో పహాతబ్బో, దుక్ఖాయ వేదనాయ పటిఘానుసయో పహాతబ్బో, అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ అవిజ్జానుసయో పహాతబ్బో. యతో ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో సుఖాయ వేదనాయ రాగానుసయో పహీనో హోతి, దుక్ఖాయ వేదనాయ పటిఘానుసయో పహీనో హోతి, అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ అవిజ్జానుసయో పహీనో హోతి, అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, ‘భిక్ఖు నిరనుసయో సమ్మద్దసో అచ్ఛేచ్ఛి అచ్ఛేజ్జి (బహూసు) తణ్హం, వివత్తయి వావత్తయి (సీ॰) సంయోజనం, సమ్మా మానాభిసమయా అన్తమకాసి దుక్ఖస్సా’’’తి.
‘‘సుఖం వేదయమానస్స వేదియమానస్స (సీ॰ పీ॰), వేదనం అప్పజానతో;
సో రాగానుసయో హోతి, అనిస్సరణదస్సినో.
‘‘దుక్ఖం వేదయమానస్స, వేదనం అప్పజానతో;
పటిఘానుసయో హోతి, అనిస్సరణదస్సినో.
‘‘అదుక్ఖమసుఖం సన్తం, భూరిపఞ్ఞేన దేసితం;
తఞ్చాపి అభినన్దతి, నేవ దుక్ఖా పముచ్చతి.
‘‘యతో చ భిక్ఖు ఆతాపీ, సమ్పజఞ్ఞం న రిఞ్చతి;
తతో సో వేదనా సబ్బా, పరిజానాతి పణ్డితో.
‘‘సో వేదనా పరిఞ్ఞాయ, దిట్ఠే ధమ్మే అనాసవో;
కాయస్స భేదా ధమ్మట్ఠో, సఙ్ఖ్యం నోపేతి వేదగూ’’తి. తతియం;
౪. పాతాలసుత్తం
౨౫౨. ‘‘అస్సుతవా , భిక్ఖవే, పుథుజ్జనో యం వాచం భాసతి – ‘అత్థి మహాసముద్దే పాతాలో’తి. తం ఖో పనేతం, భిక్ఖవే, అస్సుతవా పుథుజ్జనో అసన్తం అవిజ్జమానం ఏవం వాచం భాసతి – ‘అత్థి మహాసముద్దే పాతాలో’తి. సారీరికానం ఖో ఏతం, భిక్ఖవే, దుక్ఖానం వేదనానం అధివచనం యదిదం ‘పాతాలో’తి. అస్సుతవా, భిక్ఖవే, పుథుజ్జనో సారీరికాయ దుక్ఖాయ వేదనాయ ఫుట్ఠో సమానో సోచతి కిలమతి పరిదేవతి ఉరత్తాళిం కన్దతి సమ్మోహం ఆపజ్జతి. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, ‘అస్సుతవా పుథుజ్జనో పాతాలే న పచ్చుట్ఠాసి, గాధఞ్చ నాజ్ఝగా’. సుతవా చ ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో సారీరికాయ దుక్ఖాయ వేదనాయ ఫుట్ఠో సమానో నేవ సోచతి, న కిలమతి, న పరిదేవతి, న ఉరత్తాళిం కన్దతి, న సమ్మోహం ఆపజ్జతి. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, ‘సుతవా అరియసావకో పాతాలే పచ్చుట్ఠాసి, గాధఞ్చ అజ్ఝగా’’’తి.
‘‘యో ఏతా నాధివాసేతి, ఉప్పన్నా వేదనా దుఖా;
సారీరికా పాణహరా, యాహి ఫుట్ఠో పవేధతి.
‘‘అక్కన్దతి పరోదతి, దుబ్బలో అప్పథామకో;
న సో పాతాలే పచ్చుట్ఠాసి, అథో గాధమ్పి నాజ్ఝగా.
‘‘యో చేతా అధివాసేతి, ఉప్పన్నా వేదనా దుఖా;
సారీరికా పాణహరా, యాహి ఫుట్ఠో న వేధతి;
స వే పాతాలే పచ్చుట్ఠాసి, అథో గాధమ్పి అజ్ఝగా’’తి. చతుత్థం;
౫. దట్ఠబ్బసుత్తం
౨౫౩. ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా. కతమా తిస్సో? సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. సుఖా, భిక్ఖవే, వేదనా దుక్ఖతో దట్ఠబ్బా, దుక్ఖా వేదనా సల్లతో దట్ఠబ్బా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా అనిచ్చతో దట్ఠబ్బా. యతో ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో సుఖా వేదనా దుక్ఖతో దిట్ఠా హోతి, దుక్ఖా వేదనా సల్లతో దిట్ఠా హోతి, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా అనిచ్చతో దిట్ఠా హోతి – అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, ‘భిక్ఖు సమ్మద్దసో అచ్ఛేచ్ఛి తణ్హం, వివత్తయి సంయోజనం, సమ్మా మానాభిసమయా అన్తమకాసి దుక్ఖస్సా’’’తి.
‘‘యో సుఖం దుక్ఖతో అద్ద, దుక్ఖమద్దక్ఖి సల్లతో;
అదుక్ఖమసుఖం సన్తం, అద్దక్ఖి నం అనిచ్చతో.
‘‘స వే సమ్మద్దసో భిక్ఖు, పరిజానాతి వేదనా;
సో వేదనా పరిఞ్ఞాయ, దిట్ఠే ధమ్మే అనాసవో;
కాయస్స భేదా ధమ్మట్ఠో, సఙ్ఖ్యం నోపేతి వేదగూ’’తి. పఞ్చమం;
౬. సల్లసుత్తం
౨౫౪. ‘‘అస్సుతవా, భిక్ఖవే, పుథుజ్జనో సుఖమ్పి వేదనం వేదయతి వేదియతి (సీ॰ పీ॰), దుక్ఖమ్పి వేదనం వేదయతి, అదుక్ఖమసుఖమ్పి వేదనం వేదయతి. సుతవా, భిక్ఖవే, అరియసావకో సుఖమ్పి వేదనం వేదయతి , దుక్ఖమ్పి వేదనం వేదయతి, అదుక్ఖమసుఖమ్పి వేదనం వేదయతి. తత్ర, భిక్ఖవే, కో విసేసో కో అధిప్పయాసో అధిప్పాయో (సీ॰ క॰), అధిప్పాయసో (స్యా॰ కం॰), అధిప్పాయోసో (పీ॰) కిం నానాకరణం సుతవతో అరియసావకస్స అస్సుతవతా పుథుజ్జనేనా’’తి? భగవంమూలకా నో, భన్తే, ధమ్మా…పే॰… అస్సుతవా. భిక్ఖవే, పుథుజ్జనో దుక్ఖాయ వేదనాయ ఫుట్ఠో సమానో సోచతి కిలమతి పరిదేవతి ఉరత్తాళిం కన్దతి సమ్మోహం ఆపజ్జతి. సో ద్వే వేదనా వేదయతి – కాయికఞ్చ, చేతసికఞ్చ. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, పురిసం సల్లేన విజ్ఝేయ్య సల్లేన అనువిజ్ఝేయ్యుం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰). తమేనం దుతియేన సల్లేన అనువేధం విజ్ఝేయ్య సల్లేన అనువిజ్ఝేయ్యుం (సీ॰), సల్లేన అనువేధం విజ్ఝేయ్యుం (స్యా॰ కం॰), సల్లేన విజ్ఝేయ్యుం (పీ॰). ఏవఞ్హి సో, భిక్ఖవే, పురిసో ద్విసల్లేన వేదనం వేదయతి. ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, అస్సుతవా పుథుజ్జనో దుక్ఖాయ వేదనాయ ఫుట్ఠో సమానో సోచతి కిలమతి పరిదేవతి ఉరత్తాళిం కన్దతి సమ్మోహం ఆపజ్జతి. సో ద్వే వేదనా వేదయతి – కాయికఞ్చ, చేతసికఞ్చ. తస్సాయేవ ఖో పన దుక్ఖాయ వేదనాయ ఫుట్ఠో సమానో పటిఘవా హోతి. తమేనం దుక్ఖాయ వేదనాయ పటిఘవన్తం, యో దుక్ఖాయ వేదనాయ పటిఘానుసయో, సో అనుసేతి. సో దుక్ఖాయ వేదనాయ ఫుట్ఠో సమానో కామసుఖం అభినన్దతి. తం కిస్స హేతు? న హి సో, భిక్ఖవే, పజానాతి అస్సుతవా పుథుజ్జనో అఞ్ఞత్ర కామసుఖా దుక్ఖాయ వేదనాయ నిస్సరణం, తస్స కామసుఖఞ్చ అభినన్దతో, యో సుఖాయ వేదనాయ రాగానుసయో, సో అనుసేతి. సో తాసం వేదనానం సముదయఞ్చ అత్థఙ్గమఞ్చ అస్సాదఞ్చ ఆదీనవఞ్చ నిస్సరణఞ్చ యథాభూతం నప్పజానాతి. తస్స తాసం వేదనానం సముదయఞ్చ అత్థఙ్గమఞ్చ అస్సాదఞ్చ ఆదీనవఞ్చ నిస్సరణఞ్చ యథాభూతం అప్పజానతో, యో అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ అవిజ్జానుసయో, సో అనుసేతి. సో సుఖఞ్చే వేదనం వేదయతి, సఞ్ఞుత్తో నం వేదయతి. దుక్ఖఞ్చే వేదనం వేదయతి, సఞ్ఞుత్తో నం వేదయతి. అదుక్ఖమసుఖఞ్చే వేదనం వేదయతి, సఞ్ఞుత్తో నం వేదయతి. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, ‘అస్సుతవా పుథుజ్జనో సఞ్ఞుత్తో జాతియా జరాయ మరణేన సోకేహి పరిదేవేహి దుక్ఖేహి దోమనస్సేహి ఉపాయాసేహి, సఞ్ఞుత్తో దుక్ఖస్మా’తి వదామి.
‘‘సుతవా చ ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో దుక్ఖాయ వేదనాయ ఫుట్ఠో సమానో న సోచతి, న కిలమతి, న పరిదేవతి, న ఉరత్తాళిం కన్దతి, న సమ్మోహం ఆపజ్జతి. సో ఏకం వేదనం వేదయతి – కాయికం, న చేతసికం.
‘‘సేయ్యథాపి , భిక్ఖవే, పురిసం సల్లేన విజ్ఝేయ్య. తమేనం దుతియేన సల్లేన అనువేధం న విజ్ఝేయ్య. ఏవఞ్హి సో, భిక్ఖవే, పురిసో ఏకసల్లేన వేదనం వేదయతి. ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, సుతవా అరియసావకో దుక్ఖాయ వేదనాయ ఫుట్ఠో సమానో న సోచతి, న కిలమతి, న పరిదేవతి, న ఉరత్తాళిం కన్దతి, న సమ్మోహం ఆపజ్జతి. సో ఏకం వేదనం వేదయతి – కాయికం, న చేతసికం. తస్సాయేవ ఖో పన దుక్ఖాయ వేదనాయ ఫుట్ఠో సమానో పటిఘవా న హోతి. తమేనం దుక్ఖాయ వేదనాయ అప్పటిఘవన్తం, యో దుక్ఖాయ వేదనాయ పటిఘానుసయో, సో నానుసేతి. సో దుక్ఖాయ వేదనాయ ఫుట్ఠో సమానో కామసుఖం నాభినన్దతి. తం కిస్స హేతు? పజానాతి హి సో, భిక్ఖవే, సుతవా అరియసావకో అఞ్ఞత్ర కామసుఖా దుక్ఖాయ వేదనాయ నిస్సరణం. తస్స కామసుఖం నాభినన్దతో యో సుఖాయ వేదనాయ రాగానుసయో, సో నానుసేతి. సో తాసం వేదనానం సముదయఞ్చ అత్థఙ్గమఞ్చ అస్సాదఞ్చ ఆదీనవం చ నిస్సరణఞ్చ యథాభూతం పజానాతి. తస్స తాసం వేదనానం సముదయఞ్చ అత్థఙ్గమఞ్చ అస్సాదఞ్చ ఆదీనవఞ్చ నిస్సరణఞ్చ యథాభూతం పజానతో, యో అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ అవిజ్జానుసయో, సో నానుసేతి. సో సుఖఞ్చే వేదనం వేదయతి, విసఞ్ఞుత్తో నం వేదయతి. దుక్ఖఞ్చే వేదనం వేదయతి , విసఞ్ఞుత్తో నం వేదయతి. అదుక్ఖమసుఖఞ్చే వేదనం వేదయతి, విసఞ్ఞుత్తో నం వేదయతి. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, ‘సుతవా అరియసావకో విసఞ్ఞుత్తో జాతియా జరాయ మరణేన సోకేహి పరిదేవేహి దుక్ఖేహి దోమనస్సేహి ఉపాయాసేహి , విసఞ్ఞుత్తో దుక్ఖస్మా’తి వదామి. అయం ఖో, భిక్ఖవే, విసేసో, అయం అధిప్పయాసో, ఇదం నానాకరణం సుతవతో అరియసావకస్స అస్సుతవతా పుథుజ్జనేనా’’తి.
‘‘న వేదనం వేదయతి సపఞ్ఞో,
సుఖమ్పి దుక్ఖమ్పి బహుస్సుతోపి;
అయఞ్చ ధీరస్స పుథుజ్జనేన,
మహా అయం (స్యా॰ కం॰ క॰) విసేసో కుసలస్స హోతి.
‘‘సఙ్ఖాతధమ్మస్స బహుస్సుతస్స,
విపస్సతో సమ్పస్సతో (సీ॰ పీ॰) లోకమిమం పరఞ్చ;
ఇట్ఠస్స ధమ్మా న మథేన్తి చిత్తం,
అనిట్ఠతో నో పటిఘాతమేతి.
‘‘తస్సానురోధా అథవా విరోధా,
విధూపితా అత్థగతా న సన్తి;
పదఞ్చ ఞత్వా విరజం అసోకం,
సమ్మా పజానాతి భవస్స పారగూ’’తి. ఛట్ఠం;
౭. పఠమగేలఞ్ఞసుత్తం
౨౫౫. ఏకం సమయం భగవా వేసాలియం విహరతి మహావనే కూటాగారసాలాయం. అథ ఖో భగవా సాయన్హసమయం పటిసల్లానా వుట్ఠితో యేన గిలానసాలా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. నిసజ్జ ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి –
‘‘సతో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సమ్పజానో కాలం ఆగమేయ్య. అయం వో అమ్హాకం అనుసాసనీ.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సతో హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా, వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం; వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి…పే॰… చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి…పే॰… ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా, వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం . ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సతో హోతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సమ్పజానో హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అభిక్కన్తే పటిక్కన్తే సమ్పజానకారీ హోతి, ఆలోకితే విలోకితే సమ్పజానకారీ హోతి, సమిఞ్జితే పసారితే సమ్పజానకారీ హోతి, సఙ్ఘాటిపత్తచీవరధారణే సమ్పజానకారీ హోతి, అసితే పీతే ఖాయితే సాయితే సమ్పజానకారీ హోతి, ఉచ్చారపస్సావకమ్మే సమ్పజానకారీ హోతి, గతే ఠితే నిసిన్నే సుత్తే జాగరితే భాసితే తుణ్హీభావే సమ్పజానకారీ హోతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సమ్పజానకారీ హోతి. సతో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సమ్పజానో కాలం ఆగమేయ్య. అయం వో అమ్హాకం అనుసాసనీ.
‘‘తస్స చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో ఏవం సతస్స సమ్పజానస్స అప్పమత్తస్స ఆతాపినో పహితత్తస్స విహరతో ఉప్పజ్జతి సుఖా వేదనా, సో ఏవం పజానాతి – ‘ఉప్పన్నా ఖో మ్యాయం సుఖా వేదనా. సా చ ఖో పటిచ్చ, నో అప్పటిచ్చ. కిం పటిచ్చ? ఇమమేవ కాయం పటిచ్చ. అయం ఖో పన కాయో అనిచ్చో సఙ్ఖతో పటిచ్చసముప్పన్నో. అనిచ్చం ఖో పన సఙ్ఖతం పటిచ్చసముప్పన్నం కాయం పటిచ్చ ఉప్పన్నా సుఖా వేదనా కుతో నిచ్చా భవిస్సతీ’తి! సో కాయే చ సుఖాయ చ వేదనాయ అనిచ్చానుపస్సీ విహరతి, వయానుపస్సీ విహరతి, విరాగానుపస్సీ విహరతి, నిరోధానుపస్సీ విహరతి, పటినిస్సగ్గానుపస్సీ విహరతి. తస్స కాయే చ సుఖాయ చ వేదనాయ అనిచ్చానుపస్సినో విహరతో, వయానుపస్సినో విహరతో, విరాగానుపస్సినో విహరతో, నిరోధానుపస్సినో విహరతో, పటినిస్సగ్గానుపస్సినో విహరతో, యో కాయే చ సుఖాయ చ వేదనాయ రాగానుసయో, సో పహీయతి.
‘‘తస్స చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో ఏవం సతస్స సమ్పజానస్స అప్పమత్తస్స ఆతాపినో పహితత్తస్స విహరతో ఉప్పజ్జతి దుక్ఖా వేదనా. సో ఏవం పజానాతి – ‘ఉప్పన్నా ఖో మ్యాయం దుక్ఖా వేదనా. సా చ ఖో పటిచ్చ, నో అప్పటిచ్చ. కిం పటిచ్చ? ఇమమేవ కాయం పటిచ్చ. అయం ఖో పన కాయో అనిచ్చో సఙ్ఖతో పటిచ్చసముప్పన్నో. అనిచ్చం ఖో పన సఙ్ఖతం పటిచ్చసముప్పన్నం కాయం పటిచ్చ ఉప్పన్నా దుక్ఖా వేదనా కుతో నిచ్చా భవిస్సతీ’తి! సో కాయే చ దుక్ఖాయ వేదనాయ అనిచ్చానుపస్సీ విహరతి, వయానుపస్సీ విహరతి, విరాగానుపస్సీ విహరతి, నిరోధానుపస్సీ విహరతి, పటినిస్సగ్గానుపస్సీ విహరతి. తస్స కాయే చ దుక్ఖాయ చ వేదనాయ అనిచ్చానుపస్సినో విహరతో…పే॰… పటినిస్సగ్గానుపస్సినో విహరతో, యో కాయే చ దుక్ఖాయ చ వేదనాయ పటిఘానుసయో, సో పహీయతి.
‘‘తస్స చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో ఏవం సతస్స సమ్పజానస్స అప్పమత్తస్స ఆతాపినో పహితత్తస్స విహరతో ఉప్పజ్జతి అదుక్ఖమసుఖా వేదనా, సో ఏవం పజానాతి – ‘ఉప్పన్నా ఖో మ్యాయం అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. సా చ ఖో పటిచ్చ, నో అప్పటిచ్చ. కిం పటిచ్చ? ఇమమేవ కాయం పటిచ్చ. అయం ఖో పన కాయో అనిచ్చో సఙ్ఖతో పటిచ్చసముప్పన్నో. అనిచ్చం ఖో పన సఙ్ఖతం పటిచ్చసముప్పన్నం కాయం పటిచ్చ ఉప్పన్నా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా కుతో నిచ్చా భవిస్సతీ’తి! సో కాయే చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాయ అనిచ్చానుపస్సీ విహరతి, వయానుపస్సీ విహరతి, విరాగానుపస్సీ విహరతి, నిరోధానుపస్సీ విహరతి, పటినిస్సగ్గానుపస్సీ విహరతి. తస్స కాయే చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాయ అనిచ్చానుపస్సినో విహరతో…పే॰… పటినిస్సగ్గానుపస్సినో విహరతో, యో కాయే చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాయ అవిజ్జానుసయో, సో పహీయతి.
‘‘సో సుఖఞ్చే వేదనం వేదయతి, సా అనిచ్చాతి పజానాతి, అనజ్ఝోసితాతి పజానాతి, అనభినన్దితాతి పజానాతి; దుక్ఖఞ్చే వేదనం వేదయతి, సా అనిచ్చాతి పజానాతి, అనజ్ఝోసితాతి పజానాతి, అనభినన్దితాతి పజానాతి; అదుక్ఖమసుఖఞ్చే వేదనం వేదయతి, సా అనిచ్చాతి పజానాతి, అనజ్ఝోసితాతి పజానాతి, అనభినన్దితాతి పజానాతి. సో సుఖఞ్చే వేదనం వేదయతి, విసఞ్ఞుత్తో నం వేదయతి; దుక్ఖఞ్చే వేదనం వేదయతి, విసఞ్ఞుత్తో నం వేదయతి; అదుక్ఖమసుఖఞ్చే వేదనం వేదయతి, విసఞ్ఞుత్తో నం వేదయతి. సో కాయపరియన్తికం వేదనం వేదయమానో ‘కాయపరియన్తికం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి, జీవితపరియన్తికం వేదనం వేదయమానో ‘జీవితపరియన్తికం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి. ‘కాయస్స భేదా ఉద్ధం జీవితపరియాదానా ఇధేవ సబ్బవేదయితాని అనభినన్దితాని సీతీభవిస్సన్తీ’తి సీతిభవిస్సన్తీతి (సీ॰ పీ॰ క॰) పజానాతి.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, తేలఞ్చ పటిచ్చ వట్టిఞ్చ పటిచ్చ తేలప్పదీపో ఝాయేయ్య, తస్సేవ తేలస్స చ వట్టియా చ పరియాదానా అనాహారో నిబ్బాయేయ్య; ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు కాయపరియన్తికం వేదనం వేదయమానో ‘కాయపరియన్తికం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి. జీవితపరియన్తికం వేదనం వేదయమానో ‘జీవితపరియన్తికం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి. ‘కాయస్స భేదా ఉద్ధం జీవితపరియాదానా ఇధేవ సబ్బవేదయితాని అనభినన్దితాని సీతీభవిస్సన్తీ’తి పజానాతీ’’తి. సత్తమం.
౮. దుతియగేలఞ్ఞసుత్తం
౨౫౬. ఏకం సమయం భగవా వేసాలియం విహరతి మహావనే కూటాగారసాలాయం. అథ ఖో భగవా సాయన్హసమయం పటిసల్లానా వుట్ఠితో యేన గిలానసాలా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. నిసజ్జ ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి –
‘‘సతో , భిక్ఖవే, భిక్ఖు సమ్పజానో కాలం ఆగమేయ్య. అయం వో అమ్హాకం అనుసాసనీ.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సతో హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా, వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం; వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి… చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి… ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా, వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సతో హోతి.
‘‘కథఞ్చ , భిక్ఖవే, భిక్ఖు సమ్పజానో హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అభిక్కన్తే పటిక్కన్తే సమ్పజానకారీ హోతి…పే॰… భాసితే తుణ్హీభావే సమ్పజానకారీ హోతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సమ్పజానో హోతి. సతో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సమ్పజానో కాలం ఆగమేయ్య. అయం వో అమ్హాకం అనుసాసనీ.
‘‘తస్స చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో ఏవం సతస్స సమ్పజానస్స అప్పమత్తస్స ఆతాపినో పహితత్తస్స విహరతో ఉప్పజ్జతి సుఖా వేదనా. సో ఏవం పజానాతి – ‘ఉప్పన్నా ఖో మ్యాయం సుఖా వేదనా; సా చ ఖో పటిచ్చ, నో అప్పటిచ్చ. కిం పటిచ్చ? ఇమమేవ ఫస్సం పటిచ్చ. అయం ఖో పన ఫస్సో అనిచ్చో సఙ్ఖతో పటిచ్చసముప్పన్నో. అనిచ్చం ఖో పన సఙ్ఖతం పటిచ్చసముప్పన్నం ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పన్నా సుఖా వేదనా కుతో నిచ్చా భవిస్సతీ’తి! సో ఫస్సే చ సుఖాయ చ వేదనాయ అనిచ్చానుపస్సీ విహరతి, వయానుపస్సీ విహరతి, విరాగానుపస్సీ విహరతి, నిరోధానుపస్సీ విహరతి, పటినిస్సగ్గానుపస్సీ విహరతి. తస్స ఫస్సే చ సుఖాయ చ వేదనాయ అనిచ్చానుపస్సినో విహరతో, వయానుపస్సినో విహరతో, విరాగానుపస్సినో విహరతో, నిరోధానుపస్సినో విహరతో, పటినిస్సగ్గానుపస్సినో విహరతో యో ఫస్సే చ సుఖాయ చ వేదనాయ రాగానుసయో, సో పహీయతి.
‘‘తస్స చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో ఏవం సతస్స…పే॰… విహరతో ఉప్పజ్జతి దుక్ఖా వేదనా…పే॰… ఉప్పజ్జతి అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. సో ఏవం పజానాతి – ‘ఉప్పన్నా ఖో మ్యాయం అదుక్ఖమసుఖా వేదనా; సా చ ఖో పటిచ్చ, నో అప్పటిచ్చ. కిం పటిచ్చ? ఇమమేవ ఫస్సం పటిచ్చ…పే॰… కాయస్స భేదా ఉద్ధం జీవితపరియాదానా ఇధేవ సబ్బవేదయితాని అనభినన్దితాని సీతీభవిస్సన్తీ’తి పజానాతి’’.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, తేలఞ్చ పటిచ్చ వట్టిఞ్చ పటిచ్చ తేలప్పదీపో ఝాయేయ్య , తస్సేవ తేలస్స చ వట్టియా చ పరియాదానా అనాహారో నిబ్బాయేయ్య; ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు కాయపరియన్తికం వేదనం వేదయమానో ‘కాయపరియన్తికం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి. జీవితపరియన్తికం వేదనం వేదయమానో ‘జీవితపరియన్తికం వేదనం వేదయామీ’తి పజానాతి. ‘కాయస్స భేదా ఉద్ధం జీవితపరియాదానా ఇధేవ సబ్బవేదయితాని అనభినన్దితాని సీతీభవిస్సన్తీ’తి పజానాతీ’’తి. అట్ఠమం.
౯. అనిచ్చసుత్తం
౨౫౭. ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా అనిచ్చా సఙ్ఖతా పటిచ్చసముప్పన్నా ఖయధమ్మా వయధమ్మా విరాగధమ్మా నిరోధధమ్మా. కతమా తిస్సో? సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా ఖో, భిక్ఖవే, తిస్సో వేదనా అనిచ్చా సఙ్ఖతా పటిచ్చసముప్పన్నా ఖయధమ్మా వయధమ్మా విరాగధమ్మా నిరోధధమ్మా’’తి. నవమం.
౧౦. ఫస్సమూలకసుత్తం
౨౫౮. ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా ఫస్సజా ఫస్సమూలకా ఫస్సనిదానా ఫస్సపచ్చయా. కతమా తిస్సో? సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. సుఖవేదనియం, భిక్ఖవే, ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖా వేదనా. తస్సేవ సుఖవేదనియస్స ఫస్సస్స నిరోధా, యం తజ్జం వేదయితం సుఖవేదనియం ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పన్నా సుఖా వేదనా, సా నిరుజ్ఝతి, సా వూపసమ్మతి. దుక్ఖవేదనియం, భిక్ఖవే, ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి దుక్ఖా వేదనా. తస్సేవ దుక్ఖవేదనియస్స ఫస్సస్స నిరోధా, యం తజ్జం వేదయితం దుక్ఖవేదనియం ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పన్నా దుక్ఖా వేదనా, సా నిరుజ్ఝతి, సా వూపసమ్మతి. అదుక్ఖమసుఖవేదనియం, భిక్ఖవే, ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. తస్సేవ అదుక్ఖమసుఖవేదనియస్స ఫస్సస్స నిరోధా, యం తజ్జం వేదయితం అదుక్ఖమసుఖవేదనియం ఫస్సం పటిచ్చ ఉప్పన్నా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా, సా నిరుజ్ఝతి, సా వూపసమ్మతి. సేయ్యథాపి , భిక్ఖవే, ద్విన్నం కట్ఠానం సఙ్ఘట్టనసమోధానా సఙ్ఖత్తా తస్స సమోధానా (స్యా॰ కం॰) సఙ్ఘత్తా తస్స సమోధానా (క॰) సం॰ ని॰ ౨.౬౨ పస్సితబ్బం ఉస్మా జాయతి, తేజో అభినిబ్బత్తతి. తేసంయేవ కట్ఠానం నానాభావా వినిక్ఖేపా, యా తజ్జా ఉస్మా, సా నిరుజ్ఝతి, సా వూపసమ్మతి. ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, ఇమా తిస్సో వేదనా ఫస్సజా ఫస్సమూలకా ఫస్సనిదానా ఫస్సపచ్చయా. తజ్జం ఫస్సం పటిచ్చ తజ్జా వేదనా ఉప్పజ్జన్తి. తజ్జస్స ఫస్సస్స నిరోధా తజ్జా వేదనా నిరుజ్ఝన్తీ’’తి. దసమం.
సగాథావగ్గో పఠమో .
తస్సుద్దానం –
సమాధి సుఖం పహానేన, పాతాలం దట్ఠబ్బేన చ;
సల్లేన చేవ గేలఞ్ఞా, అనిచ్చ ఫస్సమూలకాతి.
౨. రహోగతవగ్గో
౧. రహోగతసుత్తం
౨౫౯. అథ ఖో అఞ్ఞతరో భిక్ఖు యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో సో భిక్ఖు భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇధ మయ్హం, భన్తే, రహోగతస్స పటిసల్లీనస్స ఏవం చేతసో పరివితక్కో ఉదపాది – ‘తిస్సో వేదనా వుత్తా భగవతా. సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా తిస్సో వేదనా వుత్తా భగవతా. వుత్తం ఖో పనేతం భగవతా – ‘యం కిఞ్చి వేదయితం తం దుక్ఖస్మి’న్తి. కిం ను ఖో ఏతం భగవతా సన్ధాయ భాసితం – ‘యం కిఞ్చి వేదయితం తం దుక్ఖస్మి’’’న్తి?
‘‘సాధు సాధు, భిక్ఖు! తిస్సో ఇమా, భిక్ఖు, వేదనా వుత్తా మయా. సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా తిస్సో వేదనా వుత్తా మయా. వుత్తం ఖో పనేతం, భిక్ఖు, మయా – ‘యం కిఞ్చి వేదయితం, తం దుక్ఖస్మి’న్తి. తం ఖో పనేతం, భిక్ఖు, మయా సఙ్ఖారానంయేవ అనిచ్చతం సన్ధాయ భాసితం – ‘యం కిఞ్చి వేదయితం తం దుక్ఖస్మి’న్తి . తం ఖో పనేతం, భిక్ఖు, మయా సఙ్ఖారానంయేవ ఖయధమ్మతం…పే॰… వయధమ్మతం…పే॰… విరాగధమ్మతం …పే॰… నిరోధధమ్మతం…పే॰… విపరిణామధమ్మతం సన్ధాయ భాసితం – ‘యం కిఞ్చి వేదయితం తం దుక్ఖస్మి’న్తి. అథ ఖో పన, భిక్ఖు, మయా అనుపుబ్బసఙ్ఖారానం నిరోధో అక్ఖాతో. పఠమం ఝానం సమాపన్నస్స వాచా నిరుద్ధా హోతి. దుతియం ఝానం సమాపన్నస్స వితక్కవిచారా నిరుద్ధా హోన్తి. తతియం ఝానం సమాపన్నస్స పీతి నిరుద్ధా హోతి. చతుత్థం ఝానం సమాపన్నస్స అస్సాసపస్సాసా నిరుద్ధా హోన్తి. ఆకాసానఞ్చాయతనం సమాపన్నస్స రూపసఞ్ఞా నిరుద్ధా హోతి. విఞ్ఞాణఞ్చాయతనం సమాపన్నస్స ఆకాసానఞ్చాయతనసఞ్ఞా నిరుద్ధా హోతి. ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమాపన్నస్స విఞ్ఞాణఞ్చాయతనసఞ్ఞా నిరుద్ధా హోతి. నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం సమాపన్నస్స ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసఞ్ఞా నిరుద్ధా హోతి. సఞ్ఞావేదయితనిరోధం సమాపన్నస్స సఞ్ఞా చ వేదనా చ నిరుద్ధా హోన్తి. ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగో నిరుద్ధో హోతి, దోసో నిరుద్ధో హోతి, మోహో నిరుద్ధో హోతి. అథ ఖో, భిక్ఖు, మయా అనుపుబ్బసఙ్ఖారానం వూపసమో అక్ఖాతో. పఠమం ఝానం సమాపన్నస్స వాచా వూపసన్తా హోతి. దుతియం ఝానం సమాపన్నస్స వితక్కవిచారా వూపసన్తా హోన్తి…పే॰… సఞ్ఞావేదయితనిరోధం సమాపన్నస్స సఞ్ఞా చ వేదనా చ వూపసన్తా హోన్తి. ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగో వూపసన్తో హోతి, దోసో వూపసన్తో హోతి, మోహో వూపసన్తో హోతి. ఛయిమా, భిక్ఖు, పస్సద్ధియో. పఠమం ఝానం సమాపన్నస్స వాచా పటిప్పస్సద్ధా హోతి. దుతియం ఝానం సమాపన్నస్స వితక్కవిచారా పటిప్పస్సద్ధా హోన్తి. తతియం ఝానం సమాపన్నస్స పీతి పటిప్పస్సద్ధా హోతి. చతుత్థం ఝానం సమాపన్నస్స అస్సాసపస్సాసా పటిప్పస్సద్ధా హోన్తి . సఞ్ఞావేదయితనిరోధం సమాపన్నస్స సఞ్ఞా చ వేదనా చ పటిప్పస్సద్ధా హోన్తి. ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగో పటిప్పస్సద్ధో హోతి, దోసో పటిప్పస్సద్ధో హోతి, మోహో పటిప్పస్సద్ధో హోతీ’’తి. పఠమం.
౨. పఠమఆకాససుత్తం
౨౬౦. ‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, ఆకాసే వివిధా వాతా వాయన్తి. పురత్థిమాపి వాతా వాయన్తి, పచ్ఛిమాపి వాతా వాయన్తి, ఉత్తరాపి వాతా వాయన్తి, దక్ఖిణాపి వాతా వాయన్తి, సరజాపి వాతా వాయన్తి, అరజాపి వాతా వాయన్తి, సీతాపి వాతా వాయన్తి, ఉణ్హాపి వాతా వాయన్తి, పరిత్తాపి వాతా వాయన్తి, అధిమత్తాపి వాతా వాయన్తి. ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, ఇమస్మిం కాయస్మిం వివిధా వేదనా ఉప్పజ్జన్తి, సుఖాపి వేదనా ఉప్పజ్జతి, దుక్ఖాపి వేదనా ఉప్పజ్జతి, అదుక్ఖమసుఖాపి వేదనా ఉప్పజ్జతీ’’తి.
‘‘యథాపి వాతా ఆకాసే, వాయన్తి వివిధా పుథూ;
పురత్థిమా పచ్ఛిమా చాపి, ఉత్తరా అథ దక్ఖిణా.
‘‘సరజా అరజా చపి, సీతా ఉణ్హా చ ఏకదా;
అధిమత్తా పరిత్తా చ, పుథూ వాయన్తి మాలుతా.
‘‘తథేవిమస్మిం కాయస్మిం, సముప్పజ్జన్తి వేదనా;
సుఖదుక్ఖసముప్పత్తి, అదుక్ఖమసుఖా చ యా.
‘‘యతో చ భిక్ఖు ఆతాపీ, సమ్పజఞ్ఞం న రిఞ్చతి సమ్పజానో నిరూపధి (క॰);
తతో సో వేదనా సబ్బా, పరిజానాతి పణ్డితో.
‘‘సో వేదనా పరిఞ్ఞాయ, దిట్ఠే ధమ్మే అనాసవో;
కాయస్స భేదా ధమ్మట్ఠో, సఙ్ఖ్యం నోపేతి వేదగూ’’తి. దుతియం;
౩. దుతియఆకాససుత్తం
౨౬౧. ‘‘సేయ్యథాపి , భిక్ఖవే, ఆకాసే వివిధా వాతా వాయన్తి. పురత్థిమాపి వాతా వాయన్తి…పే॰… అధిమత్తాపి వాతా వాయన్తి. ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, ఇమస్మిం కాయస్మిం వివిధా వేదనా ఉప్పజ్జన్తి, సుఖాపి వేదనా ఉప్పజ్జతి, దుక్ఖాపి వేదనా ఉప్పజ్జతి, అదుక్ఖమసుఖాపి వేదనా ఉప్పజ్జతీ’’తి. తతియం.
౪. అగారసుత్తం
౨౬౨. ‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, ఆగన్తుకాగారం. తత్థ పురత్థిమాయపి దిసాయ ఆగన్త్వా వాసం కప్పేన్తి, పచ్ఛిమాయపి దిసాయ ఆగన్త్వా వాసం కప్పేన్తి, ఉత్తరాయపి దిసాయ ఆగన్త్వా వాసం కప్పేన్తి, దక్ఖిణాయపి దిసాయ ఆగన్త్వా వాసం కప్పేన్తి. ఖత్తియాపి ఆగన్త్వా వాసం కప్పేన్తి, బ్రాహ్మణాపి ఆగన్త్వా వాసం కప్పేన్తి, వేస్సాపి ఆగన్త్వా వాసం కప్పేన్తి, సుద్దాపి ఆగన్త్వా వాసం కప్పేన్తి. ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, ఇమస్మిం కాయస్మిం వివిధా వేదనా ఉప్పజ్జన్తి. సుఖాపి వేదనా ఉప్పజ్జతి, దుక్ఖాపి వేదనా ఉప్పజ్జతి, అదుక్ఖమసుఖాపి వేదనా ఉప్పజ్జతి. సామిసాపి సుఖా వేదనా ఉప్పజ్జతి, సామిసాపి దుక్ఖా వేదనా ఉప్పజ్జతి, సామిసాపి అదుక్ఖమసుఖా వేదనా ఉప్పజ్జతి. నిరామిసాపి సుఖా వేదనా ఉప్పజ్జతి, నిరామిసాపి దుక్ఖా వేదనా ఉప్పజ్జతి, నిరామిసాపి అదుక్ఖమసుఖా వేదనా ఉప్పజ్జతీ’’తి. చతుత్థం.
౫. పఠమఆనన్దసుత్తం
౨౬౩. అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకమన్తం నిసీది , ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కతమా ను ఖో, భన్తే, వేదనా, కతమో వేదనాసముదయో, కతమో వేదనానిరోధో, కతమా వేదనానిరోధగామినీ పటిపదా? కో వేదనాయ అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణన్తి? తిస్సో ఇమా, ఆనన్ద, వేదనా – సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా వుచ్చన్తి, ఆనన్ద, వేదనా. ఫస్ససముదయా వేదనాసముదయో; ఫస్సనిరోధా వేదనానిరోధో. అయమేవ అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో వేదనానిరోధగామినీ పటిపదా, సేయ్యథిదం – సమ్మాదిట్ఠి…పే॰… సమ్మాసమాధి. యం వేదనం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం, అయం వేదనాయ అస్సాదో. యా వేదనా అనిచ్చా దుక్ఖా విపరిణామధమ్మా, అయం వేదనాయ ఆదీనవో. యో వేదనాయ ఛన్దరాగవినయో ఛన్దరాగప్పహానం, ఇదం వేదనాయ నిస్సరణం. అథ ఖో పనానన్ద, మయా అనుపుబ్బసఙ్ఖారానం నిరోధో అక్ఖాతో. పఠమం ఝానం సమాపన్నస్స వాచా నిరుద్ధా హోతి…పే॰… సఞ్ఞావేదయితనిరోధం సమాపన్నస్స సఞ్ఞా చ వేదనా చ నిరుద్ధా హోన్తి. ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగో నిరుద్ధో హోతి, దోసో నిరుద్ధో హోతి, మోహో నిరుద్ధో హోతి. అథ ఖో పనానన్ద, మయా అనుపుబ్బసఙ్ఖారానం వూపసమో అక్ఖాతో. పఠమం ఝానం సమాపన్నస్స వాచా వూపసన్తా హోతి…పే॰… సఞ్ఞావేదయితనిరోధం సమాపన్నస్స సఞ్ఞా చ వేదనా చ వూపసన్తా హోన్తి. ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగో వూపసన్తో హోతి, దోసో వూపసన్తో హోతి, మోహో వూపసన్తో హోతి. అథ ఖో పనానన్ద, మయా అనుపుబ్బసఙ్ఖారానం పటిప్పస్సద్ధి అక్ఖాతా. పఠమం ఝానం సమాపన్నస్స వాచా పటిప్పస్సద్ధా హోతి…పే॰… ఆకాసానఞ్చాయతనం సమాపన్నస్స రూపసఞ్ఞా పటిప్పస్సద్ధా హోతి. విఞ్ఞాణఞ్చాయతనం సమాపన్నస్స ఆకాసానఞ్చాయతనసఞ్ఞా పటిప్పస్సద్ధా హోతి. ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమాపన్నస్స విఞ్ఞాణఞ్చాయతనసఞ్ఞా పటిప్పస్సద్ధా హోతి. నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం సమాపన్నస్స ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసఞ్ఞా పటిప్పస్సద్ధా హోతి. సఞ్ఞావేదయితనిరోధం సమాపన్నస్స సఞ్ఞా చ వేదనా చ పటిప్పస్సద్ధా హోన్తి. ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగో పటిప్పస్సద్ధో హోతి, దోసో పటిప్పస్సద్ధో హోతి, మోహో పటిప్పస్సద్ధో హోతీ’’తి. పఞ్చమం.
౬. దుతియఆనన్దసుత్తం
౨౬౪. అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నం ఖో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం భగవా ఏతదవోచ – ‘‘కతమా ను ఖో, ఆనన్ద, వేదనా, కతమో వేదనాసముదయో, కతమో వేదనానిరోధో , కతమా వేదనానిరోధగామినీ పటిపదా? కో వేదనాయ అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణ’’న్తి? ‘‘భగవంమూలకా నో, భన్తే, ధమ్మా భగవన్నేత్తికా భగవమ్పటిసరణా. సాధు, భన్తే, భగవన్తఞ్ఞేవ పటిభాతు ఏతస్స భాసితస్స అత్థో. భగవతో సుత్వా భిక్ఖూ ధారేస్సన్తీ’’తి. ‘‘తేన హి, ఆనన్ద, సుణోహి, సాధుకం మనసి కరోహి; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో భగవతో పచ్చస్సోసి. భగవా ఏతదవోచ – ‘‘తిస్సో ఇమా, ఆనన్ద, వేదనా – సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా వుచ్చన్తి, ఆనన్ద, వేదనా…పే॰… ఫస్ససముదయా…పే॰… ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగో పటిప్పస్సద్ధో హోతి, దోసో పటిప్పస్సద్ధో హోతి, మోహో పటిప్పస్సద్ధో హోతీ’’తి. ఛట్ఠం.
౭. పఠమసమ్బహులసుత్తం
౨౬౫. అథ ఖో సమ్బహులా భిక్ఖూ యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు. ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో తే భిక్ఖూ భగవన్తం ఏతదవోచుం – ‘‘కతమా ను ఖో, భన్తే, వేదనా, కతమో వేదనాసముదయో, కతమో వేదనానిరోధో, కతమా వేదనానిరోధగామినీ పటిపదా? కో వేదనాయ అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణ’’న్తి? ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా – సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా వుచ్చన్తి, భిక్ఖవే, వేదనా. ఫస్ససముదయా వేదనాసముదయో; ఫస్సనిరోధా వేదనానిరోధో. అయమేవ అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో వేదనానిరోధగామినీ పటిపదా, సేయ్యథిదం – సమ్మాదిట్ఠి…పే॰… సమ్మాసమాధి. యం వేదనం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం, అయం వేదనాయ అస్సాదో. యా వేదనా అనిచ్చా దుక్ఖా విపరిణామధమ్మా, అయం వేదనాయ ఆదీనవో. యో వేదనాయ ఛన్దరాగవినయో ఛన్దరాగప్పహానం, ఇదం వేదనాయ నిస్సరణం.
‘‘అథ ఖో పన, భిక్ఖవే, మయా అనుపుబ్బసఙ్ఖారానం నిరోధో అక్ఖాతో. పఠమం ఝానం సమాపన్నస్స వాచా నిరుద్ధా హోతి…పే॰… ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగో నిరుద్ధో హోతి, దోసో నిరుద్ధో హోతి, మోహో నిరుద్ధో హోతి. అథ ఖో పన, భిక్ఖవే, మయా అనుపుబ్బసఙ్ఖారానం వూపసమో అక్ఖాతో. పఠమం ఝానం సమాపన్నస్స వాచా వూపసన్తా హోతి…పే॰… ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగో వూపసన్తో హోతి, దోసో వూపసన్తో హోతి, మోహో వూపసన్తో హోతి. ఛయిమా, భిక్ఖవే, పస్సద్ధియో. పఠమం ఝానం సమాపన్నస్స వాచా పటిప్పస్సద్ధా హోతి. దుతియం ఝానం సమాపన్నస్స వితక్కవిచారా పటిప్పస్సద్ధా హోన్తి. తతియం ఝానం సమాపన్నస్స పీతి పటిప్పస్సద్ధా హోతి. చతుత్థం ఝానం సమాపన్నస్స అస్సాసపస్సాసా పటిప్పస్సద్ధా హోన్తి. సఞ్ఞావేదయితనిరోధం సమాపన్నస్స సఞ్ఞా చ వేదనా చ పటిప్పస్సద్ధా హోన్తి. ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగో పటిప్పస్సద్ధో హోతి, దోసో పటిప్పస్సద్ధో హోతి, మోహో పటిప్పస్సద్ధో హోతీ’’తి. సత్తమం.
౮. దుతియసమ్బహులసుత్తం
౨౬౬. అథ ఖో సమ్బహులా భిక్ఖూ యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు…పే॰… ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో తే భిక్ఖూ భగవా ఏతదవోచ – ‘‘కతమా ను ఖో, భిక్ఖవే, వేదనా, కతమో వేదనాసముదయో, కతమో వేదనానిరోధో, కతమా వేదనానిరోధగామినీ పటిపదా? కో వేదనాయ అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణ’’న్తి? ‘‘భగవంమూలకా నో, భన్తే, ధమ్మా…పే॰…’’ ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా – సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా వుచ్చన్తి, భిక్ఖవే, వేదనా…పే॰… ఫస్ససముదయా…పే॰…. (యథా పురిమసుత్తన్తే, తథా విత్థారేతబ్బో.) అట్ఠమం.
౯. పఞ్చకఙ్గసుత్తం
౨౬౭. అథ ఖో పఞ్చకఙ్గో థపతి యేనాయస్మా ఉదాయీ తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం ఉదాయిం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో పఞ్చకఙ్గో థపతి ఆయస్మన్తం ఉదాయిం ఏతదవోచ – ‘‘కతి ను ఖో, భన్తే ఉదాయి, వేదనా వుత్తా భగవతా’’తి? ‘‘తిస్సో ఖో, థపతి, వేదనా వుత్తా భగవతా. సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా ఖో, థపతి, తిస్సో వేదనా వుత్తా భగవతా’’తి. ఏవం వుత్తే, పఞ్చకఙ్గో థపతి ఆయస్మన్తం ఉదాయిం ఏతదవోచ – ‘‘న ఖో, భన్తే ఉదాయి, తిస్సో వేదనా వుత్తా భగవతా. ద్వే వేదనా వుత్తా భగవతా – సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా. యాయం, భన్తే, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా, సన్తస్మిం ఏసా పణీతే సుఖే వుత్తా భగవతా’’తి. దుతియమ్పి ఖో ఆయస్మా ఉదాయీ పఞ్చకఙ్గం థపతిం ఏతదవోచ – ‘‘న ఖో, థపతి, ద్వే వేదనా వుత్తా భగవతా. తిస్సో వేదనా వుత్తా భగవతా. సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా తిస్సో వేదనా వుత్తా భగవతా’’తి. దుతియమ్పి ఖో పఞ్చకఙ్గో థపతి ఆయస్మన్తం ఉదాయిం ఏతదవోచ – ‘‘న ఖో, భన్తే ఉదాయి, తిస్సో వేదనా వుత్తా భగవతా. ద్వే వేదనా వుత్తా భగవతా – సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా. యాయం, భన్తే, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా, సన్తస్మిం ఏసా పణీతే సుఖే వుత్తా భగవతా’’తి. తతియమ్పి ఖో ఆయస్మా ఉదాయీ పఞ్చకఙ్గం థపతిం ఏతదవోచ – ‘‘న ఖో, థపతి, ద్వే వేదనా వుత్తా భగవతా. తిస్సో వేదనా వుత్తా భగవతా. సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా తిస్సో వేదనా వుత్తా భగవతా’’తి. తతియమ్పి ఖో పఞ్చకఙ్గో థపతి ఆయస్మన్తం ఉదాయిం ఏతదవోచ – ‘‘న ఖో, భన్తే ఉదాయి, తిస్సో వేదనా వుత్తా భగవతా. ద్వే వేదనా వుత్తా భగవతా – సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా. యాయం, భన్తే, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా, సన్తస్మిం ఏసా పణీతే సుఖే వుత్తా భగవతా’’తి. నేవ సక్ఖి ఆయస్మా ఉదాయీ పఞ్చకఙ్గం థపతిం సఞ్ఞాపేతుం, న పనాసక్ఖి పఞ్చకఙ్గో థపతి ఆయస్మన్తం ఉదాయిం సఞ్ఞాపేతుం. అస్సోసి ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో ఆయస్మతో ఉదాయిస్స పఞ్చకఙ్గేన థపతినా సద్ధిం ఇమం కథాసల్లాపం.
అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో యావతకో ఆయస్మతో ఉదాయిస్స పఞ్చకఙ్గేన థపతినా సద్ధిం అహోసి కథాసల్లాపో తం సబ్బం భగవతో ఆరోచేసి.
‘‘సన్తమేవ, ఆనన్ద, పరియాయం పఞ్చకఙ్గో థపతి ఉదాయిస్స భిక్ఖునో నాబ్భనుమోది; సన్తఞ్చ పనానన్ద, పరియాయం ఉదాయీ భిక్ఖు పఞ్చకఙ్గస్స థపతినో నాబ్భనుమోది. ద్వేపి మయా, ఆనన్ద, వేదనా వుత్తా పరియాయేన. తిస్సోపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన. పఞ్చపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన. ఛపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన. అట్ఠారసాపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన. ఛత్తింసాపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన. అట్ఠసతమ్పి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన. ఏవం పరియాయదేసితో ఖో, ఆనన్ద, మయా ధమ్మో. ఏవం పరియాయదేసితే ఖో, ఆనన్ద, మయా ధమ్మే యే అఞ్ఞమఞ్ఞస్స సుభాసితం సులపితం, న సమనుమఞ్ఞిస్సన్తి, న సమనుజానిస్సన్తి, న సమనుమోదిస్సన్తి, తేసం ఏతం పాటికఙ్ఖం – భణ్డనజాతా కలహజాతా వివాదాపన్నా అఞ్ఞమఞ్ఞం ముఖసత్తీహి వితుదన్తా విహరిస్సన్తీతి విహరిస్సన్తి (సీ॰ పీ॰ క॰). ఏవం పరియాయదేసితో ఖో, ఆనన్ద, మయా ధమ్మో. ఏవం పరియాయదేసితే ఖో, ఆనన్ద, మయా ధమ్మే యే అఞ్ఞమఞ్ఞస్స సుభాసితం సులపితం సమనుమఞ్ఞిస్సన్తి సమనుజానిస్సన్తి సమనుమోదిస్సన్తి, తేసం ఏతం పాటికఙ్ఖం – సమగ్గా సమ్మోదమానా అవివదమానా ఖీరోదకీభూతా అఞ్ఞమఞ్ఞం పియచక్ఖూహి సమ్పస్సన్తా విహరిస్సన్తీ’’తి.
‘‘పఞ్చిమే, ఆనన్ద, కామగుణా. కతమే పఞ్చ? చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా రూపా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా…పే॰… కాయవిఞ్ఞేయ్యా ఫోట్ఠబ్బా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా. ఇమే ఖో, ఆనన్ద, పఞ్చ కామగుణా . యం ఖో, ఆనన్ద , ఇమే పఞ్చ కామగుణే పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం – ఇదం వుచ్చతి కామసుఖం. యే ఖో, ఆనన్ద, ఏవం వదేయ్యుం – ‘ఏతంపరమం సన్తం సుఖం సోమనస్సం పటిసంవేదేన్తీ’తి – ఇదం నేసాహం నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అత్థానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ.
‘‘కతమఞ్చానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ? ఇధానన్ద, భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం ఖో, ఆనన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ. యే ఖో, ఆనన్ద, ఏవం వదేయ్యుం – ‘ఏతంపరమం సన్తం సుఖం సోమనస్సం పటిసంవేదేన్తీ’తి – ఇదం నేసాహం నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అత్థానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ.
‘‘కతమఞ్చానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ? ఇధానన్ద, భిక్ఖు, వితక్కవిచారానం వూపసమా అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనం చేతసో ఏకోదిభావం అవితక్కం అవిచారం సమాధిజం పీతిసుఖం దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం ఖో, ఆనన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ. యే ఖో, ఆనన్ద, ఏవం వదేయ్యుం – ‘ఏతంపరమం సన్తం సుఖం సోమనస్సం పటిసంవేదేన్తీ’తి – ఇదం నేసాహం నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అత్థానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ.
‘‘కతమఞ్చానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ? ఇధానన్ద, భిక్ఖు పీతియా చ విరాగా ఉపేక్ఖకో చ విహరతి సతో చ సమ్పజానో, సుఖఞ్చ కాయేన పటిసంవేదేతి, యం తం అరియా ఆచిక్ఖన్తి – ‘ఉపేక్ఖకో సతిమా సుఖవిహారీ’తి తతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం ఖో, ఆనన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ. యే ఖో, ఆనన్ద, ఏవం వదేయ్యుం – ‘ఏతంపరమం సన్తం సుఖం సోమనస్సం పటిసంవేదేన్తీ’తి – ఇదం నేసాహం నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అత్థానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ.
‘‘కతమఞ్చానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ? ఇధానన్ద , భిక్ఖు సుఖస్స చ పహానా దుక్ఖస్స చ పహానా పుబ్బేవ సోమనస్సదోమనస్సానం అత్థఙ్గమా అదుక్ఖమసుఖం ఉపేక్ఖాసతిపారిసుద్ధిం చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం ఖో, ఆనన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ. యే ఖో, ఆనన్ద, ఏవం వదేయ్యుం – ‘ఏతంపరమం సన్తం సుఖం సోమనస్సం పటిసంవేదేన్తీ’తి – ఇదం నేసాహం నానుజానామి . తం కిస్స హేతు? అత్థానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ.
‘‘కతమఞ్చానన్ద , ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ? ఇధానన్ద, భిక్ఖు సబ్బసో రూపసఞ్ఞానం సమతిక్కమా, పటిఘసఞ్ఞానం అత్థఙ్గమా, నానత్తసఞ్ఞానం అమనసికారా, ‘అనన్తో ఆకాసో’తి ఆకాసానఞ్చాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం ఖో, ఆనన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ. యే ఖో, ఆనన్ద, ఏవం వదేయ్యుం – ‘ఏతంపరమం సన్తం సుఖం సోమనస్సం పటిసంవేదేన్తీ’తి – ఇదం నేసాహం నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అత్థానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ.
‘‘కతమఞ్చానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ? ఇధానన్ద, భిక్ఖు సబ్బసో ఆకాసానఞ్చాయతనం సమతిక్కమ్మ, ‘అనన్తం విఞ్ఞాణ’న్తి విఞ్ఞాణఞ్చాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం ఖో, ఆనన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ. యే ఖో, ఆనన్ద, ఏవం వదేయ్యుం – ‘ఏతంపరమం సన్తం సుఖం సోమనస్సం పటిసంవేదేన్తీ’తి – ఇదం నేసాహం నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అత్థానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ.
‘‘కతమఞ్చానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ? ఇధానన్ద, భిక్ఖు సబ్బసో విఞ్ఞాణఞ్చాయతనం సమతిక్కమ్మ, ‘నత్థి కిఞ్చీ’తి ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం ఖో, ఆనన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ . యే ఖో, ఆనన్ద, ఏవం వదేయ్యుం – ‘ఏతంపరమం సన్తం సుఖం సోమనస్సం పటిసంవేదేన్తీ’తి – ఇదం నేసాహం నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అత్థానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ.
‘‘కతమఞ్చానన్ద , ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ? ఇధానన్ద, భిక్ఖు సబ్బసో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం ఖో, ఆనన్ద , ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ. యే ఖో, ఆనన్ద, ఏవం వదేయ్యుం – ‘ఏతంపరమం సన్తం సుఖం సోమనస్సం పటిసంవేదేన్తీ’తి – ఇదం నేసాహం నానుజానామి. తం కిస్స హేతు? అత్థానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ.
‘‘కతమఞ్చానన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ? ఇధానన్ద, భిక్ఖు సబ్బసో నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ సఞ్ఞావేదయితనిరోధం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం ఖో, ఆనన్ద, ఏతమ్హా సుఖా అఞ్ఞం సుఖం అభిక్కన్తతరఞ్చ పణీతతరఞ్చ.
‘‘ఠానం ఖో పనేతం, ఆనన్ద, విజ్జతి యం అఞ్ఞతిత్థియా పరిబ్బాజకా ఏవం వదేయ్యుం – ‘సఞ్ఞావేదయితనిరోధం సమణో గోతమో ఆహ, తఞ్చ సుఖస్మిం పఞ్ఞపేతి. తయిదం కింసు, తయిదం కథంసూ’తి? ఏవంవాదినో, ఆనన్ద, అఞ్ఞతిత్థియా పరిబ్బాజకా ఏవమస్సు వచనీయా – ‘న ఖో, ఆవుసో , భగవా సుఖఞ్ఞేవ వేదనం సన్ధాయ సుఖస్మిం పఞ్ఞపేతి. యత్థ యత్థ, ఆవుసో, సుఖం ఉపలబ్భతి, యహిం యహిం యం హియం హి సుఖం (సీ॰ పీ॰), యహిం యహిం సుఖం (స్యా॰ కం॰ క॰) మ॰ ని॰ ౨.౯౧, తం తం తథాగతో సుఖస్మిం పఞ్ఞపేతీ’’’తి. నవమం.
౧౦. భిక్ఖుసుత్తం
౨౬౮. ‘‘ద్వేపి మయా, భిక్ఖవే, వేదనా వుత్తా పరియాయేన, తిస్సోపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన, పఞ్చపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన, ఛపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన, అట్ఠారసాపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన, ఛత్తింసాపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన, అట్ఠసతమ్పి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన. ఏవం పరియాయదేసితో, భిక్ఖవే, మయా ధమ్మో. ఏవం పరియాయదేసితే ఖో, భిక్ఖవే, మయా ధమ్మే యే అఞ్ఞమఞ్ఞస్స సుభాసితం సులపితం న సమనుమఞ్ఞిస్సన్తి, న సమనుజానిస్సన్తి, న సమనుమోదిస్సన్తి, తేసం ఏతం పాటికఙ్ఖం – భణ్డనజాతా కలహజాతా వివాదాపన్నా అఞ్ఞమఞ్ఞం ముఖసత్తీహి వితుదన్తా విహరిస్సన్తీతి. ఏవం పరియాయదేసితో, భిక్ఖవే, మయా ధమ్మో. ఏవం పరియాయదేసితే ఖో, భిక్ఖవే, మయా ధమ్మే యే అఞ్ఞమఞ్ఞస్స సుభాసితం సులపితం సమనుమఞ్ఞిస్సన్తి సమనుజానిస్సన్తి సమనుమోదిస్సన్తి, తేసం ఏతం పాటికఙ్ఖం – సమగ్గా సమ్మోదమానా అవివదమానా ఖీరోదకీభూతా అఞ్ఞమఞ్ఞం పియచక్ఖూహి సమ్పస్సన్తా విహరిస్సన్తీతి.
‘‘పఞ్చిమే, భిక్ఖవే, కామగుణా…పే॰… ఠానం ఖో పనేతం, భిక్ఖవే, విజ్జతి యం అఞ్ఞతిత్థియా పరిబ్బాజకా ఏవం వదేయ్యుం – ‘సఞ్ఞావేదయితనిరోధం సమణో గోతమో ఆహ, తఞ్చ సుఖస్మిం పఞ్ఞపేతి. తయిదం కింసు, తయిదం కథంసూ’తి? ఏవంవాదినో, భిక్ఖవే, అఞ్ఞతిత్థియా పరిబ్బాజకా ఏవమస్సు వచనీయా – ‘న ఖో, ఆవుసో, భగవా సుఖఞ్ఞేవ వేదనం సన్ధాయ సుఖస్మిం పఞ్ఞపేతి. యత్థ యత్థ, ఆవుసో, సుఖం ఉపలబ్భతి యహిం యహిం యం హి యం హి (సీ॰ పీ॰), తం తం తథాగతో సుఖస్మిం పఞ్ఞపేతీ’’తి. దసమం.
రహోగతవగ్గో దుతియో.
తస్సుద్దానం –
రహోగతం ద్వే ఆకాసం, అగారం ద్వే చ ఆనన్దా;
సమ్బహులా దువే వుత్తా, పఞ్చకఙ్గో చ భిక్ఖునాతి.
౩. అట్ఠసతపరియాయవగ్గో
౧. సీవకసుత్తం
౨౬౯. ఏకం సమయం భగవా రాజగహే విహరతి వేళువనే కలన్దకనివాపే. అథ ఖో మోళియసీవకో పరిబ్బాజకో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవతా సద్ధిం సమ్మోది. సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో మోళియసీవకో పరిబ్బాజకో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘సన్తి, భో గోతమ, ఏకే సమణబ్రాహ్మణా ఏవంవాదినో ఏవందిట్ఠినో – ‘యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతూ’తి. ఇధ ఇధ పన (స్యా॰ కం॰ పీ॰ క॰) భవం గోతమో కిమాహా’’తి?
‘‘పిత్తసముట్ఠానానిపి ఖో, సీవక, ఇధేకచ్చాని వేదయితాని ఉప్పజ్జన్తి. సామమ్పి ఖో ఏతం, సీవక, వేదితబ్బం ఏవం వేదితబ్బం (స్యా॰ కం॰ క॰) యథా పిత్తసముట్ఠానానిపి ఇధేకచ్చాని వేదయితాని ఉప్పజ్జన్తి; లోకస్సపి ఖో ఏతం, సీవక, సచ్చసమ్మతం యథా పిత్తసముట్ఠానానిపి ఇధేకచ్చాని వేదయితాని ఉప్పజ్జన్తి. తత్ర, సీవక, యే తే సమణబ్రాహ్మణా ఏవంవాదినో ఏవందిట్ఠినో – ‘యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతూ’తి. యఞ్చ సామం ఞాతం తఞ్చ అతిధావన్తి, యఞ్చ లోకే సచ్చసమ్మతం తఞ్చ అతిధావన్తి. తస్మా తేసం సమణబ్రాహ్మణానం మిచ్ఛాతి వదామి.
‘‘సేమ్హసముట్ఠానానిపి ఖో, సీవక…పే॰… వాతసముట్ఠానానిపి ఖో, సీవక…పే॰… సన్నిపాతికానిపి ఖో, సీవక…పే॰… ఉతుపరిణామజానిపి ఖో, సీవక…పే॰… విసమపరిహారజానిపి ఖో, సీవక…పే॰… ఓపక్కమికానిపి ఖో, సీవక…పే॰… కమ్మవిపాకజానిపి ఖో, సీవక, ఇధేకచ్చాని వేదయితాని ఉప్పజ్జన్తి. సామమ్పి ఖో ఏతం, సీవక, వేదితబ్బం. యథా కమ్మవిపాకజానిపి ఇధేకచ్చాని వేదయితాని ఉప్పజ్జన్తి; లోకస్సపి ఖో ఏతం, సీవక, సచ్చసమ్మతం. యథా కమ్మవిపాకజానిపి ఇధేకచ్చాని వేదయితాని ఉప్పజ్జన్తి; తత్ర, సీవక, యే తే సమణబ్రాహ్మణా ఏవంవాదినో ఏవందిట్ఠినో – ‘యం కిఞ్చాయం పురిసపుగ్గలో పటిసంవేదేతి సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా సబ్బం తం పుబ్బేకతహేతూ’తి. యఞ్చ సామం ఞాతం తఞ్చ అతిధావన్తి యఞ్చ లోకే సచ్చసమ్మతం తఞ్చ అతిధావన్తి. తస్మా తేసం సమణబ్రాహ్మణానం మిచ్ఛాతి వదామీతి. ఏవం వుత్తే, మోళియసీవకో పరిబ్బాజకో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘అభిక్కన్తం, భో గోతమ, అభిక్కన్తం, భో గోతమ …పే॰… ఉపాసకం మం భవం గోతమో ధారేతు అజ్జతగ్గే పాణుపేతం సరణం గత’’’న్తి.
‘‘పిత్తం సేమ్హఞ్చ వాతో చ, సన్నిపాతా ఉతూని చ;
విసమం ఓపక్కమికం, కమ్మవిపాకేన అట్ఠమీ’’తి. పఠమం;
౨. అట్ఠసతసుత్తం
౨౭౦. ‘‘అట్ఠసతపరియాయం వో, భిక్ఖవే, ధమ్మపరియాయం దేసేస్సామి. తం సుణాథ. కతమో చ, భిక్ఖవే, అట్ఠసతపరియాయో, ధమ్మపరియాయో? ద్వేపి మయా, భిక్ఖవే, వేదనా వుత్తా పరియాయేన; తిస్సోపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన; పఞ్చపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన; ఛపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన; అట్ఠారసాపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన; ఛత్తింసాపి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన; అట్ఠసతమ్పి మయా వేదనా వుత్తా పరియాయేన. ‘‘కతమా చ, భిక్ఖవే, ద్వే వేదనా? కాయికా చ చేతసికా చ – ఇమా వుచ్చన్తి, భిక్ఖవే, ద్వే వేదనా. కతమా చ, భిక్ఖవే, తిస్సో వేదనా? సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా వుచ్చన్తి, భిక్ఖవే, తిస్సో వేదనా. కతమా చ, భిక్ఖవే, పఞ్చ వేదనా? సుఖిన్ద్రియం, దుక్ఖిన్ద్రియం, సోమనస్సిన్ద్రియం, దోమనస్సిన్ద్రియం, ఉపేక్ఖిన్ద్రియం – ఇమా వుచ్చన్తి, భిక్ఖవే, పఞ్చ వేదనా. కతమా చ, భిక్ఖవే, ఛ వేదనా? చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా…పే॰… మనోసమ్ఫస్సజా వేదనా – ఇమా వుచ్చన్తి, భిక్ఖవే, ఛ వేదనా. కతమా చ, భిక్ఖవే, అట్ఠారస వేదనా? ఛ సోమనస్సూపవిచారా, ఛ దోమనస్సూపవిచారా, ఛ ఉపేక్ఖూపవిచారా – ఇమా వుచ్చన్తి, భిక్ఖవే, అట్ఠారస వేదనా. కతమా చ, భిక్ఖవే, ఛత్తింస వేదనా? ఛ గేహసితాని గేహస్సితాని (అట్ఠ॰) సోమనస్సాని, ఛ నేక్ఖమ్మసితాని నేక్ఖమ్మస్సితాని (అట్ఠ॰) సోమనస్సాని, ఛ గేహసితాని దోమనస్సాని, ఛ నేక్ఖమ్మసితాని దోమనస్సాని, ఛ గేహసితా ఉపేక్ఖా , ఛ నేక్ఖమ్మసితా ఉపేక్ఖా – ఇమా వుచ్చన్తి, భిక్ఖవే, ఛత్తింస వేదనా. కతమఞ్చ, భిక్ఖవే, అట్ఠసతం వేదనా? అతీతా ఛత్తింస వేదనా, అనాగతా ఛత్తింస వేదనా, పచ్చుప్పన్నా ఛత్తింస వేదనా – ఇమా వుచ్చన్తి, భిక్ఖవే, అట్ఠసతం వేదనా. అయం, భిక్ఖవే, అట్ఠసతపరియాయో ధమ్మపరియాయో’’తి. దుతియం.
౩. అఞ్ఞతరభిక్ఖుసుత్తం
౨౭౧. అథ ఖో అఞ్ఞతరో భిక్ఖు యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో సో భిక్ఖు భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కతమా ను ఖో, భన్తే, వేదనా, కతమో వేదనాసముదయో, కతమా వేదనాసముదయగామినీ పటిపదా? కతమో వేదనానిరోధో, కతమా వేదనానిరోధగామినీ పటిపదా? కో వేదనాయ అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణ’’న్తి?
‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖు, వేదనా – సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. ఇమా వుచ్చన్తి, భిక్ఖు, వేదనా. ఫస్ససముదయా వేదనాసముదయో. తణ్హా వేదనాసముదయగామినీ పటిపదా. ఫస్సనిరోధా వేదనానిరోధో. అయమేవ అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో వేదనానిరోధగామినీ పటిపదా, సేయ్యథిదం – సమ్మాదిట్ఠి…పే॰… సమ్మాసమాధి. యం వేదనం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం, అయం వేదనాయ అస్సాదో; యా వేదనా అనిచ్చా దుక్ఖా విపరిణామధమ్మా, అయం వేదనాయ ఆదీనవో; యో వేదనాయ ఛన్దరాగవినయో ఛన్దరాగప్పహానం, ఇదం వేదనాయ నిస్సరణ’’న్తి. తతియం.
౪. పుబ్బసుత్తం
౨౭౨. ‘‘పుబ్బేవ మే, భిక్ఖవే, సమ్బోధా అనభిసమ్బుద్ధస్స బోధిసత్తస్సేవ సతో ఏతదహోసి – ‘కతమా ను ఖో వేదనా, కతమో వేదనాసముదయో, కతమా వేదనాసముదయగామినీ పటిపదా, కతమో వేదనానిరోధో, కతమా వేదనానిరోధగామినీ పటిపదా? కో వేదనాయ అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణ’న్తి? తస్స మయ్హం, భిక్ఖవే, ఏతదహోసి – ‘తిస్సో ఇమా వేదనా – సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. ఇమా వుచ్చన్తి వేదనా. ఫస్ససముదయా వేదనాసముదయో. తణ్హా వేదనాసముదయగామినీ పటిపదా…పే॰… యో వేదనాయ ఛన్దరాగవినయో ఛన్దరాగప్పహానం. ఇదం వేదనాయ నిస్సరణ’’’న్తి. చతుత్థం.
౫. ఞాణసుత్తం
౨౭౩. ‘‘‘ఇమా వేదనా’తి మే, భిక్ఖవే, పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు చక్ఖుం ఉదపాది, ఞాణం ఉదపాది, పఞ్ఞా ఉదపాది, విజ్జా ఉదపాది, ఆలోకో ఉదపాది. ‘అయం వేదనాసముదయో’తి మే, భిక్ఖవే, పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు చక్ఖుం ఉదపాది…పే॰… ఆలోకో ఉదపాది. ‘అయం వేదనాసముదయగామినీ పటిపదా’తి మే, భిక్ఖవే, పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు చక్ఖుం ఉదపాది…పే॰… ‘అయం వేదనానిరోధో’తి మే, భిక్ఖవే, పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు చక్ఖుం ఉదపాది …పే॰… ‘అయం వేదనానిరోధగామినీ పటిపదా’తి మే, భిక్ఖవే, పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు చక్ఖుం ఉదపాది…పే॰… ‘అయం వేదనాయ అస్సాదో’తి మే, భిక్ఖవే, పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు…పే॰… ‘అయం వేదనాయ ఆదీనవో’తి మే, భిక్ఖవే, పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు…పే॰… ‘ఇదం ఖో నిస్సరణ’న్తి మే, భిక్ఖవే, పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు చక్ఖుం ఉదపాది, ఞాణం ఉదపాది, పఞ్ఞా ఉదపాది, విజ్జా ఉదపాది, ఆలోకో ఉదపాదీ’’తి. పఞ్చమం.
౬. సమ్బహులభిక్ఖుసుత్తం
౨౭౪. అథ ఖో సమ్బహులా భిక్ఖూ యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా…పే॰… ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో తే భిక్ఖూ భగవన్తం ఏతదవోచుం – ‘‘కతమా ను ఖో, భన్తే, వేదనా, కతమో వేదనాసముదయో, కతమా వేదనాసముదయగామినీ పటిపదా? కతమో వేదనానిరోధో, కతమా వేదనానిరోధగామినీ పటిపదా? కో వేదనాయ అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణ’’న్తి? ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా – సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. ఇమా వుచ్చన్తి, భిక్ఖవే, వేదనా. ఫస్ససముదయా వేదనాసముదయో. తణ్హా వేదనాసముదయగామినీ పటిపదా. ఫస్సనిరోధా…పే॰… యో వేదనాయ ఛన్దరాగవినయో ఛన్దరాగప్పహానం. ఇదం వేదనాయ నిస్సరణ’’న్తి. ఛట్ఠం.
౭. పఠమసమణబ్రాహ్మణసుత్తం
౨౭౫. ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా. కతమా తిస్సో? సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. యే హి కేచి, భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా ఇమాసం తిస్సన్నం వేదనానం సముదయఞ్చ అత్థఙ్గమఞ్చ అస్సాదఞ్చ ఆదీనవఞ్చ నిస్సరణఞ్చ యథాభూతం నప్పజానన్తి. న మే తే, భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా సమణేసు వా సమణసమ్మతా బ్రాహ్మణేసు వా బ్రాహ్మణసమ్మతా, న చ పన తే ఆయస్మన్తో సామఞ్ఞత్థం వా బ్రహ్మఞ్ఞత్థం వా దిట్ఠేవ ధమ్మే సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరన్తి. యే చ ఖో కేచి, భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా ఇమాసం తిస్సన్నం వేదనానం సముదయఞ్చ అత్థఙ్గమఞ్చ అస్సాదఞ్చ ఆదీనవం చ నిస్సరణఞ్చ యథాభూతం పజానన్తి. తే ఖో మే, భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా సమణేసు చేవ సమణసమ్మతా బ్రాహ్మణేసు చ బ్రాహ్మణసమ్మతా. తే చ పనాయస్మన్తో సామఞ్ఞత్థఞ్చ బ్రహ్మఞ్ఞత్థఞ్చ, దిట్ఠేవ ధమ్మే సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరన్తీ’’తి. సత్తమం.
౮. దుతియసమణబ్రాహ్మణసుత్తం
౨౭౬. ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా. కతమా తిస్సో? సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా. యే హి కేచి, భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా ఇమాసం తిస్సన్నం వేదనానం సముదయఞ్చ అత్థఙ్గమఞ్చ అస్సాదఞ్చ ఆదీనవఞ్చ నిస్సరణఞ్చ యథాభూతం నప్పజానన్తి…పే॰… పజానన్తి…పే॰… సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరన్తీ’’తి. అట్ఠమం.
౯. తతియసమణబ్రాహ్మణసుత్తం
౨౭౭. ‘‘యే హి కేచి, భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా వేదనం నప్పజానన్తి, వేదనాసముదయం నప్పజానన్తి, వేదనానిరోధం నప్పజానన్తి, వేదనానిరోధగామినిం పటిపదం నప్పజానన్తి…పే॰… పజానన్తి…పే॰… సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరన్తీ’’తి. నవమం.
౧౦. సుద్ధికసుత్తం
౨౭౮. ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వేదనా. కతమా తిస్సో? సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇమా ఖో, భిక్ఖవే, తిస్సో వేదనా’’తి. దసమం.
౧౧. నిరామిససుత్తం
౨౭౯. ‘‘అత్థి , భిక్ఖవే, సామిసా పీతి, అత్థి నిరామిసా పీతి, అత్థి నిరామిసా నిరామిసతరా పీతి; అత్థి సామిసం సుఖం, అత్థి నిరామిసం సుఖం, అత్థి నిరామిసా నిరామిసతరం సుఖం; అత్థి సామిసా ఉపేక్ఖా, అత్థి నిరామిసా ఉపేక్ఖా, అత్థి నిరామిసా నిరామిసతరా ఉపేక్ఖా; అత్థి సామిసో విమోక్ఖో, అత్థి నిరామిసో విమోక్ఖో, అత్థి నిరామిసా నిరామిసతరో విమోక్ఖో. కతమా చ, భిక్ఖవే, సామిసా పీతి? పఞ్చిమే, భిక్ఖవే, కామగుణా. కతమే పఞ్చ? చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా రూపా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా…పే॰… కాయవిఞ్ఞేయ్యా ఫోట్ఠబ్బా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా. ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ కామగుణా. యా ఖో, భిక్ఖవే, ఇమే పఞ్చ కామగుణే పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి పీతి, అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, సామిసా పీతి.
‘‘కతమా చ, భిక్ఖవే, నిరామిసా పీతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. వితక్కవిచారానం వూపసమా అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనం చేతసో ఏకోదిభావం అవితక్కం అవిచారం సమాధిజం పీతిసుఖం దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, నిరామిసా పీతి.
‘‘కతమా చ, భిక్ఖవే, నిరామిసా నిరామిసతరా పీతి? యా ఖో, భిక్ఖవే, ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో, దోసా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో, మోహా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో ఉప్పజ్జతి పీతి, అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, నిరామిసా నిరామిసతరా పీతి.
‘‘కతమఞ్చ , భిక్ఖవే, సామిసం సుఖం? పఞ్చిమే, భిక్ఖవే, కామగుణా. కతమే పఞ్చ? చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా రూపా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా…పే॰… కాయవిఞ్ఞేయ్యా ఫోట్ఠబ్బా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా. ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ కామగుణా. యం ఖో, భిక్ఖవే, ఇమే పఞ్చ కామగుణే పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం, ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, సామిసం సుఖం.
‘‘కతమఞ్చ , భిక్ఖవే, నిరామిసం సుఖం? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. వితక్కవిచారానం వూపసమా అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనం చేతసో ఏకోదిభావం అవితక్కం అవిచారం సమాధిజం పీతిసుఖం దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. పీతియా చ విరాగా ఉపేక్ఖకో చ విహరతి సతో చ సమ్పజానో సుఖఞ్చ కాయేన పటిసంవేదేతి, యం తం అరియా ఆచిక్ఖన్తి – ‘ఉపేక్ఖకో సతిమా సుఖవిహారీ’తి తతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, నిరామిసం సుఖం.
‘‘కతమఞ్చ, భిక్ఖవే, నిరామిసా నిరామిసతరం సుఖం? యం ఖో, భిక్ఖవే, ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో, దోసా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో , మోహా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం, ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, నిరామిసా నిరామిసతరం సుఖం.
‘‘కతమా చ, భిక్ఖవే, సామిసా ఉపేక్ఖా? పఞ్చిమే, భిక్ఖవే, కామగుణా. కతమే పఞ్చ? చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా రూపా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా…పే॰… కాయవిఞ్ఞేయ్యా ఫోట్ఠబ్బా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా. ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ కామగుణా. యా ఖో, భిక్ఖవే, ఇమే పఞ్చ కామగుణే పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి ఉపేక్ఖా, అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, సామిసా ఉపేక్ఖా.
‘‘కతమా చ, భిక్ఖవే, నిరామిసా ఉపేక్ఖా? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సుఖస్స చ పహానా, దుక్ఖస్స చ పహానా, పుబ్బేవ సోమనస్సదోమనస్సానం అత్థఙ్గమా, అదుక్ఖమసుఖం ఉపేక్ఖాసతిపారిసుద్ధిం చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, నిరామిసా ఉపేక్ఖా.
‘‘కతమా చ, భిక్ఖవే, నిరామిసా నిరామిసతరా ఉపేక్ఖా? యా ఖో, భిక్ఖవే, ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో, దోసా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో, మోహా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో ఉప్పజ్జతి ఉపేక్ఖా, అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, నిరామిసా నిరామిసతరా ఉపేక్ఖా.
‘‘కతమో చ, భిక్ఖవే, సామిసో విమోక్ఖో? రూపప్పటిసంయుత్తో విమోక్ఖో సామిసో విమోక్ఖో.
‘‘కతమో చ, భిక్ఖవే, నిరామిసో విమోక్ఖో? అరూపప్పటిసంయుత్తో విమోక్ఖో నిరామిసో విమోక్ఖో.
‘‘కతమో చ, భిక్ఖవే, నిరామిసా నిరామిసతరో విమోక్ఖో? యో ఖో, భిక్ఖవే, ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో రాగా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో, దోసా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో, మోహా చిత్తం విముత్తం పచ్చవేక్ఖతో ఉప్పజ్జతి విమోక్ఖో, అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, నిరామిసా నిరామిసతరో విమోక్ఖో’’తి. ఏకాదసమం.
అట్ఠసతపరియాయవగ్గో తతియో.
తస్సుద్దానం –
సీవకఅట్ఠసతం భిక్ఖు, పుబ్బే ఞాణఞ్చ భిక్ఖునా;
సమణబ్రాహ్మణా తీణి, సుద్ధికఞ్చ నిరామిసన్తి.
వేదనాసంయుత్తం సమత్తం.