౧౧. సోతాపత్తిసంయుత్తం
౧. వేళుద్వారవగ్గో
౧. చక్కవత్తిరాజసుత్తవణ్ణనా
౯౯౭. సోతాపత్తిసంయుత్తస్స కిఞ్చాపీతి అనుగ్గహగరహణేసు నిపాతో. చతున్నఞ్హి మహాదీపానం ఇస్సరియాధిపచ్చం రజ్జం అనుగ్గణ్హన్తో చతున్నఞ్చ అపాయానం అప్పహీనభావం గరహన్తో సత్థా ‘‘కిఞ్చాపి, భిక్ఖవే, రాజా చక్కవత్తీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ చతున్నం దీపానన్తి ద్విసహస్సదీపపరివారానం చతున్నం మహాదీపానం. ఇస్సరియాధిపచ్చన్తి ఇస్సరభావో ఇస్సరియం, అధిపతిభావో ఆధిపచ్చం, ఇస్సరియం ఆధిపచ్చం ఏతస్మిం రజ్జే, న ఛేదనభేదనన్తి ఇస్సరియాధిపచ్చం. కారేత్వాతి ఏవరూపం రజ్జం పవత్తాపేత్వా. కిఞ్చాపి, భిక్ఖవే, అరియసావకోతి ఏత్థ అనుగ్గహపసంసాసు నిపాతో. పిణ్డియాలోపేన హి యాపనం అనుగ్గహన్తో చతున్నఞ్చ అపాయానం పహీనభావం పసంసన్తో సత్థా ‘‘కిఞ్చాపి, భిక్ఖవే, అరియసావకో’’తిఆదిమాహ. తత్థ నన్తకానీతి అనన్తకాని. తేరసహత్థోపి హి వత్థసాటకో దసచ్ఛేదనతో పట్ఠాయ నన్తకన్తేవ సఙ్ఖం గచ్ఛతి.
అవేచ్చప్పసాదేనాతి అచలప్పసాదేన. సో పనాయం పసాదో కిం ఏకో, అనేకోతి? ఏకోవ, సో మగ్గేన ఆగతప్పసాదో. యేసు పన వత్థూసు అపుబ్బం అచరిమం రుహతి, తేసం వసేన ‘‘బుద్ధే అవేచ్చప్పసాదేనా’’తిఆదినా నయేన తిధా వుత్తో. యస్మా చ ఏకో, తస్మావ నిన్నానాకరణో హోతి. అరియసావకస్స హి బుద్ధేయేవ పసాదో చ పేమఞ్చ గారవఞ్చ మహన్తం, న ధమ్మే వా సఙ్ఘే వా, ధమ్మేయేవ వా మహన్తం ఇతిపి సో భగవాతిఆదీని విసుద్ధిమగ్గే విత్థారితానేవ.
అరియకన్తేహీతి అఖణ్డేహీతిఆది సదిసవసేన వుత్తం. ముఖవట్టియఞ్హి ఛిన్నేకదేసా పాతి ఖణ్డాతి వుచ్చతి, మజ్ఝే భిన్నా ఛిద్దాతి, ఏకస్మిం పదేసే విసభాగవణ్ణా గావీ సబలాతి, నానాబిన్దుచిత్తా కమ్మాసాతి, ఏవమేవ పటిపాటియా భుజిస్సేహీతి భుజిస్సభావకరేహి. విఞ్ఞుప్పసత్థేహీతి బుద్ధాదీహి విఞ్ఞూహి పసంసితేహి. అపరామట్ఠేహీతి ‘‘ఇదం నామ తయా కతం, ఇదం వీతిక్కన్త’’న్తి ఏవం పరామసితుం అసక్కుణేయ్యేహి. సమాధిసంవత్తనికేహీతి అప్పనాసమాధిం ఉపచారసమాధిం వా సంవత్తేతుం సమత్థేహి.
౨. బ్రహ్మచరియోగధసుత్తవణ్ణనా
౯౯౮. దుతియే యేసం సద్ధాతి పదేన బుద్ధే పసాదో గహితో. సీలన్తి పదేన అరియకన్తాని సీలాని గహితాని. పసాదోతి పదేన సఙ్ఘే పసాదో గహితో. ధమ్మదస్సనన్తి పదేన ధమ్మే పసాదో గహితోతి ఏవం చత్తారి సోతాపత్తియఙ్గాని వుత్తాని. కాలేన పచ్చేన్తీతి కాలేన పాపుణన్తి. బ్రహ్మచరియోగధం సుఖన్తి బ్రహ్మచరియం ఓగాహిత్వా ఠితం ఉపరిమగ్గత్తయసమ్పయుత్తం సుఖం. యో పనేస గాథాయ ఆగతో పసాదో, సో కతరపసాదో హోతీతి. తిపిటకచూళాభయత్థేరో తావ ‘‘మగ్గపసాదో’’తి ఆహ, తిపిటకచూళనాగత్థేరో ‘‘ఆగతమగ్గస్స పచ్చవేక్ఖణప్పసాదో’’తి. ఉభోపి థేరా పణ్డితా బహుస్సుతా, ఉభిన్నం సుభాసితం. మిస్సకప్పసాదో ఏసోతి.
౩. దీఘావుఉపాసకసుత్తవణ్ణనా
౯౯౯. తతియే తస్మాతి యస్మా చతూసు సోతాపత్తియఙ్గేసు సన్దిస్ససి, తస్మా. విజ్జాభాగియేతి విజ్జాకోట్ఠాసికే. సబ్బసఙ్ఖారేసూతి సబ్బేసు తేభూమకసఙ్ఖారేసు. ఏవమస్స ఉపరి తిణ్ణం మగ్గానం విపస్సనా కథితా. విఘాతన్తి దుక్ఖం.
౪-౫. పఠమసారిపుత్తసుత్తాదివణ్ణనా
౧౦౦౦-౧౦౦౧. చతుత్థ సోతాపత్తియఙ్గన్తి సోతాపత్తియా పుబ్బభాగపటిలాభఙ్గం. బుద్ధే అవేచ్చప్పసాదాదయో పన పటిలద్ధగుణా
౬. థపతిసుత్తవణ్ణనా
౧౦౦౨. ఛట్ఠే సాధుకే పటివసన్తీతి సాధుకనామకే అత్తనో భోగగామకే వసన్తి. తేసు ఇసిదత్తో సకదాగామీ, పురాణో సోతాపన్నో సదారసన్తుట్ఠో. మగ్గే పురిసం ఠపేసున్తి తేసం కిర గామద్వారేన భగవతో గమనమగ్గో. తస్మా ‘‘భగవా కాలే వా అకాలే వా అమ్హాకం సుత్తానం వా పమత్తానం వా గచ్ఛేయ్య, అథ పస్సితుం న లభేయ్యామా’’తి మగ్గమజ్ఝే పురిసం ఠపేసుం.
అనుబన్ధింసూతి న దూరతోవ పిట్ఠితో పిట్ఠితో అనుబన్ధింసు, భగవా పన సకటమగ్గస్స మజ్ఝే జఙ్ఘమగ్గేన అగమాసి, ఇతరే ఉభోసు పస్సేసు అనుగచ్ఛన్తా అగమంసు. మగ్గా ఓక్కమ్మాతి బుద్ధానఞ్హి కేనచి సద్ధిం గచ్ఛన్తానంయేవ పటిసన్థారం కాతుం వట్టతి కేనచి సద్ధిం ఠితకానం
పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీదీతి తే కిర ఛత్తుపాహనం కత్తరదణ్డం పాదబ్భఞ్జనతేలాదీని చేవ అట్ఠవిధఞ్చ పానకం సరభపాదపల్లఙ్కఞ్చ గాహాపేత్వా అగమంసు, ఆభతం పల్లఙ్కమ్పి పఞ్ఞాపేత్వా అదంసు ఏకమన్తం నిసీదింసూతి సేసాని ఛత్తుపాహనాదీని భిక్ఖుసఙ్ఘస్స దేథాతి వత్వా సయమ్పి భగవన్తం వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు.
సావత్థియా కోసలేసు చారికం పక్కమిస్సతీతిఆది సబ్బం మజ్ఝిమపదేసవసేనవ వుత్తం. కస్మా? నియతత్తా. భగవతో హి చారికాచరణమ్పి అరుణుట్ఠాపనమ్పి నియతం, మజ్ఝిమపదేసేయేవ చారికం చరతి, మజ్ఝిమదేసే అరుణం ఉట్ఠపేతీతి నియతత్తా మజ్ఝిమదేసవసేన వుత్తం. ఆసన్నే నో భగవా భవిస్సతీతి ఏత్థ న కేవలం ఆసన్నత్తాయేవ తేసం సోమనస్సం హోతి, అథ ఖో ‘‘ఇదాని దానం దాతుం గన్ధమాలాదీహి పూజం కాతుం ధమ్మం సోతుం పఞ్హం పుచ్ఛితుం లభిస్సామా’’తి తేసం సోమనస్సం హోతి.
తస్మాతిహ థపతయో సమ్బాధో ఘరావాసోతి థపతయో యస్మా తుమ్హాకం మయి దూరీభూతే అనప్పకం దోమనస్సం, ఆసన్నే అనప్పకం సోమనస్సం హోతి, తస్మాపి వేదితబ్బమేతం ‘‘సమ్బాధో ఘరావాసో’’తి. ఘరావాసస్స హి దోసేన తుమ్హాకం ఏవం హోతి. సచే పన ఘరావాసం పహాయ పబ్బజితా, అథ ఏవం వో మయా సద్ధింయేవ గచ్ఛన్తానఞ్చ ఆగచ్ఛన్తానఞ్చ తం న భవేయ్యాతి ఇమమత్థం దీపేన్తో ఏవమాహ. తత్థ సకిఞ్చనసపలిబోధట్ఠేన సమ్బాధతా వేదితబ్బా. మహావాసే వసన్తస్సపి హి సకిఞ్చనసపలిబోధట్ఠేన ఘరావాసో సమ్బాధోవ. రజాపథోతి రాగదోసమోహరజానం ఆపథో, ఆగమనట్ఠానన్తి అత్థో. అబ్భోకాసో పబ్బజ్జాతి పబ్బజ్జా పన అకిఞ్చనఅపలిబోధట్ఠేన అబ్భోకాసో. చతురతనికేపి హి గబ్భే ద్విన్నం భిక్ఖూనం పల్లఙ్కేన పల్లఙ్కం ఘటేత్వా నిసిన్నానమ్పి అకిఞ్చనఅపలిబోధట్ఠేన పబ్బజ్జా అబ్భోకాసో నామ హోతి. అలఞ్చ పన వో థపతయో అప్పమాదాయాతి ఏవం సమ్బాధే ఘరావాసే వసన్తానం తుమ్హాకం అప్పమాదమేవ కాతుం యుత్తన్తి అత్థో.
ఏకం పురతో ఏకం పచ్ఛతో నిసీదాపేమాతి తే కిర ద్వేపి జనా సబ్బాలఙ్కారపటిమణ్డితేసు ద్వీసు నాగేసు తా ఇత్థియో ఏవం నిసీదాపేత్వా రఞ్ఞో నాగం మజ్ఝే కత్వా ఉభోసు పస్సేసు గచ్ఛన్తి, తస్మా ఏవమాహంసు. నాగోపి రక్ఖితబ్బోతి యథా కిఞ్చి విసేవితం న కరోతి, ఏవం రక్ఖితబ్బో హోతి. తాపి భగినియోతి యథా పమాదం నాపజ్జన్తి, ఏవం రక్ఖితబ్బా హోన్తి. అత్తాపీతి సితహసితకథితవిపేక్ఖితాదీని అకరోన్తేహి తస్మాతిహ థపతయోతి యస్మా తుమ్హే రాజా నిచ్చం రాజభణ్డం పటిచ్ఛాపేతి, తస్మాపి
ముత్తచాగోతి విస్సట్ఠచాగో. పయతపాణీతి ఆగతాగతానం దానత్థాయ ధోతహత్థో. వోస్సగ్గరతోతి వోస్సగ్గసఙ్ఖాతే చాగే రతో. యాచయోగోతి యాచితబ్బకయుత్తో. దానసంవిభాగరతోతి దానేన చేవ అప్పమత్తకమ్పి కిఞ్చి లద్ధా తతోపి సంవిభాగే రతో. అప్పటివిభత్తన్తి ‘‘ఇదం అమ్హాకం భవిస్సతి, ఇదం భిక్ఖూన’’న్తి ఏవం అకతవిభాగం, సబ్బం దాతబ్బమేవ హుత్వా ఠితన్తి అత్థో.
౭. వేళుద్వారేయ్యసుత్తవణ్ణనా
౧౦౦౩. సత్తమే వేళుద్వారన్తి గామద్వారే పవేణిఆగతస్స వేళుగచ్ఛస్స అత్థితాయ ఏవంలద్ధనామో గామో. అత్తుపనాయికన్తి సమ్ఫభాసేనాతి అమన్తభాసేన. సమ్ఫప్పలాపభాసేనాతి సమ్ఫప్పలాపసమ్భాసేన నిరత్థకేన అఞ్ఞాణవచనేనాతి అత్థో.
౮-౯. పఠమగిఞ్జకావసథసుత్తాదివణ్ణనా
౧౦౦౪-౫. అట్ఠమే ఞాతికేతి ఏకం తళాకం నిస్సాయ ద్విన్నం చూళపితిమహాపితిపుత్తానం ద్వే గామా, తేసు ఏకస్మిం గామకే. గిఞ్జకావసథేతి ఇట్ఠకామయే ఆవసథే. ఓరమ్భాగియానన్తి హేట్ఠాభాగియానం, కామభవేయేవ పటిసన్ధిగ్గాహాపకానన్తి అత్థో. ఓరన్తి లద్ధనామేహి వా తీహి మగ్గేహి పహాతబ్బానీతిపి ఓరమ్భాగియాని. తత్థ కామచ్ఛన్దో బ్యాపాదోతి ఇమాని ద్వే సమాపత్తియా వా అవిక్ఖమ్భితాని మగ్గేన వా అసముచ్ఛిన్నాని నిబ్బత్తివసేన ఉద్ధం భాగం రూపభవం అరూపభవం వా గన్తుం న దేన్తి. సక్కాయదిట్ఠిఆదీని అనావత్తిధమ్మోతి పటిసన్ధివసేన అనాగమనసభావో.
రాగదోసమోహానం తనుత్తాతి ఏత్థ కదాచి ఉప్పత్తియా చ పరియుట్ఠానమన్దతాయ చాతి ద్వేధాపి తనుభావో వేదితబ్బో. సకదాగామిస్స హి పుథుజ్జనానం వియ అభిణ్హం రాగాదయో న ఉప్పజ్జన్తి, కదాచి కరహచి ఉప్పజ్జన్తి. ఉప్పజ్జమానా చ న పుథుజ్జనానం వియ బహలబహలా ఉప్పజ్జన్తి, మక్ఖిపత్తం వియ తనుకా ఉప్పజ్జన్తి. దీఘభాణకతిపిటకమహాసీవత్థేరో పనాహ – ‘‘యస్మా సకదాగామిస్స పుత్తధీతరో హోన్తి, ఓరోధా చ హోన్తి, తస్మా బహలా కిలేసా. ఇదం పన భవతనుకవసేన కథిత’’న్తి. తం అట్ఠకథాయం ‘‘సోతాపన్నస్స సత్త భవే ఠపేత్వా అట్ఠమే భవే భవతనుకం నత్థి, సకదాగామిస్స ద్వే భవే ఠపేత్వా పఞ్చసు భవేసు భవతనుకం నత్థి, అనాగామిస్స రూపారూపభవం ఠపేత్వా కామభవే భవతనుకం నత్థి, ఖీణాసవస్స కిస్మిఞ్చి భవే భవతనుకం నత్థీ’’తి వుత్తత్తా పటిక్ఖిత్తం హోతి.
ఇమం లోకన్తి ఇమం కామావచరలోకం సన్ధాయ వుత్తం. అయఞ్హేత్థ అధిప్పాయో – సచే హి మనుస్సేసు సకదాగామిఫలం పత్తో దేవేసు నిబ్బత్తిత్వా అరహత్తం సచ్ఛికరోతి, ఇచ్చేతం కుసలం. అసక్కోన్తో పన అవస్సం మనుస్సలోకం ఆగన్త్వా సచ్ఛికరోతి. దేవేసు సకదాగామిఫలం పత్తోపి సచే మనుస్సేసు నిబ్బత్తిత్వా అరహత్తం సచ్ఛికరోతి, ఇచ్చేతం కుసలం. అసక్కోన్తో పన అవస్సం దేవలోకం గన్త్వా సచ్ఛికరోతీతి.
వినిపతనం వినిపాతో, నాస్స వినిపాతో ధమ్మోతి అవినిపాతధమ్మో, చతూసు అపాయేసు అవినిపాతనసభావోతి అత్థో. నియతోతి ధమ్మనియామేన నియతో. సమ్బోధిపరాయణోతి ఉపరిమగ్గత్తయసఙ్ఖాతా సమ్బోధి పరం అయనం అస్స గతి పటిసరణం అవస్సం పత్తబ్బాతి సమ్బోధిపరాయణో. విహేసావేసాతి తేసం తేసం ఞాణగతిం ఞాణూపపత్తిం ఞాణాభిసమ్పరాయం ఓలోకేన్తస్స కాయకిలమథోవ ఏస, ఆనన్ద, తథాగతస్సాతి దీపేతి. చిత్తవిహేసా పన బుద్ధానం నత్థి.
ధమ్మాదాసన్తి యేనాతి యేన ధమ్మాదాసేన సమన్నాగతో. ఖీణాపాయదుగ్గతివినిపాతోతి ఇదం నిరయాదీనంయేవ వేవచనవసేనేవ వుత్తం. నిరయాదయో హి వడ్ఢిసఙ్ఖాతతో అయతో అపేతత్తా అపాయో, దుక్ఖస్స గతి పటిసరణన్తి. దుగ్గతి, దుక్కటకారినో ఏత్థ వివసా నిపతన్తీతి వినిపాతో. నవమం ఉత్తానమేవ.
౧౦. తతియగిఞ్జకావసథసుత్తవణ్ణనా
౧౦౦౬. దసమే పరోపఞ్ఞాసాతి అతిరేకపఞ్ఞాస. సాధికనవుతీతి అతిరేకనవుతి. ఛాతిరేకానీతి ఛహి అధికాని. సో కిర గామో కిఞ్చాపి నాతిమహా అహోసి, అరియసావకా పనేత్థ బహూ. తత్థ తత్థ అహివాతరోగేన ఏకప్పహారేనేవ చతువీసతి పాణసతసహస్సాని కాలమకంసు, తేసు అరియసావకా ఏత్తకా నామ అహేసుం. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
వేళుద్వారవగ్గో పఠమో.
౨. రాజకారామవగ్గో
౧. సహస్సభిక్ఖునిసఙ్ఘసుత్తవణ్ణనా
౧౦౦౭. దుతియస్స రాజకారామేతి రఞ్ఞా కారితత్తా ఏవం లద్ధనామే ఆరామే, తం రఞ్ఞా పసేనదికోసలేన కతం. పఠమబోధియం కిర లాభగ్గయసగ్గపత్తం సత్థారం దిస్వా తిత్థియా చిన్తయింసు – ‘‘సమణో గోతమో లాభగ్గయసగ్గపత్తో, న ఖో పనేస అఞ్ఞం కిఞ్చి సీలం వా సమాధిం వా నిస్సాయ ఏవం లాభగ్గయసగ్గపత్తో. భూమిసీసం పన తేన గహితం, సచే మయమ్పి జేతవనసమీపే ఆరామం కారాపేతుం సక్కుణేయ్యామ, లాభగ్గయసగ్గపత్తా భవేయ్యామా’’తి. తే అత్తనో అత్తనో ఉపట్ఠాకే సమాదపేత్వా సతసహస్సమత్తే కహాపణే లభిత్వా తే ఆదాయ రఞ్ఞో సన్తికం అగమంసు. రాజా ‘‘కిం ఏత’’న్తి? పుచ్ఛి. మయం జేతవనసమీపే తిత్థియారామం కరోమ, సచే సమణో గోతమో వా సమణస్స గోతమస్స సావకా వా ఆగన్త్వా వారేస్సన్తి, వారేతుం మా అదత్థాతి లఞ్జం అదంసు. రాజా లఞ్జం గహేత్వా ‘‘గచ్ఛథ కారేథా’’తి ఆహ.
తే
థేరో భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం గన్త్వా రాజద్వారే అట్ఠాసి. రఞ్ఞో ‘‘థేరా, దేవ, ఆగతా’’తి నివేదయింసు. రాజా లఞ్జస్స గహితత్తా న నిక్ఖమి. థేరా గన్త్వా సత్థు ఆరోచయింసు. సత్థా సారిపుత్తమోగ్గల్లానే పేసేసి. రాజా తేసమ్పి దస్సనం న అదాసి. తే ఆగన్త్వా సత్థు ఆరోచయింసు ‘‘న, భన్తే, రాజా నిక్ఖన్తో’’తి. సత్థా తఙ్ఖణంయేవ బ్యాకాసి – ‘‘అత్తనో రజ్జే ఠత్వా కాలం కాతుం న లభిస్సతీ’’తి.
దుతియదివసే చ సామంయేవ భిక్ఖుసఙ్ఘపరివారో గన్త్వా
అతీతే, మహారాజ, భరురట్ఠే భరురాజా నామ రజ్జం కారేతి. పఞ్చసతా పఞ్చసతా ద్వే ఇసిగణా పబ్బతపాదతో లోణమ్బిలసేవనత్థాయ భరునగరం గన్త్వా నగరస్స అవిదూరే ద్వే రుక్ఖా అత్థి, పఠమం ఆగతో ఇసిగణో ఏకస్స రుక్ఖస్స మూలే నిసీది, పచ్ఛాగతోపి ఏకస్సాతి. తే యథాభిరన్తం విహరిత్వా పబ్బతపాదం ఏవ అగమంసు. తే పున ఆగచ్ఛన్తాపి అత్తనో రుక్ఖమూలేయేవ నిసీదన్తి. అద్ధానే గచ్ఛన్తే ఏకో రుక్ఖో సుక్ఖి, తస్మిం సుక్ఖే ఆగతా తాపసా ‘‘అయం రుక్ఖో మహా, అమ్హాకమ్పి తేసమ్పి
తే బహి ఠితా ‘‘కిం ను ఖో దత్వా లభింసూ’’తి ఓలోకయమానా ‘‘ఇదం నామా’’తి దిస్వా ‘‘మయమ్పి లఞ్జం దత్వా పున గణ్హిస్సామా’’తి ఇద్ధియా సోవణ్ణమయం రథపఞ్జరం మాపేత్వా ఆదాయ అగమంసు. రాజా దిస్వా తుట్ఠో – ‘‘కిం, భన్తే, కాతబ్బ’’న్తి?, ఆహ. మహారాజ అమ్హాకం రుక్ఖమూలే అఞ్ఞో ఇసిగణో నిసిన్నో, తం నో రుక్ఖమూలం దాపేహీతి. రాజా పురిసే పేసేత్వా తే నిక్కడ్ఢాపేసి. తాపసా అఞ్ఞమఞ్ఞం కలహం కత్వా, ‘‘అననుచ్ఛవికం అమ్హేహి కత’’న్తి విప్పటిసారినో హుత్వా పబ్బతపాదమేవ అగమంసు. తతో దేవతా ‘‘అయం రాజా ద్విన్నం ఇసిగణానం హత్థతో లఞ్జం గహేత్వా అఞ్ఞమఞ్ఞం కలహం కారాపేసీ’’తి కుజ్ఝిత్వా మహాసముద్దం ఉబ్బట్టేత్వా తస్స రఞ్ఞో విజితం యోజనసహస్సమత్తట్ఠానం సముద్దమేవ అకంసూతి.
‘‘ఇసీనమన్తరం కత్వా, భరురాజాతి మే సుతం;
ఉచ్ఛిన్నో సహ రట్ఠేహి, స రాజా విభవఙ్గతో’’తి. (జా॰ ౧.౨.౧౨౫) –
ఏవం భగవతా ఇమస్మిం అతీతే దస్సితే యస్మా బుద్ధానం నామ కథా ఓకప్పనియా హోతి, ‘‘తస్మా రాజా అత్తనో కిరియం సల్లక్ఖేత్వా అనుపధారేత్వా
౨-౩. బ్రాహ్మణసుత్తాదివణ్ణనా
౧౦౦౮-౯. దుతియే ఉదయగామినిన్తి అత్తనో సమయే వడ్ఢిగామినిం. మరణం ఆగమేయ్యాసీతి మరణం ఇచ్ఛేయ్యాసి, పత్థేయ్యాసి వా. తతియం ఉత్తానమేవ.
౪. దుగ్గతిభయసుత్తవణ్ణనా
౧౦౧౦. చతుత్థే సబ్బదుగ్గతిభయం సమతిక్కన్తోతి మనుస్సదోభగ్గం పటిక్ఖిత్తం.
౫. దుగ్గతివినిపాతభయసుత్తవణ్ణనా
౧౦౧౧. పఞ్చమే సబ్బదుగ్గతివినిపాతభయం సమతిక్కన్తోతి మనుస్సదోభగ్గేన సద్ధిం చత్తారో అపాయా పటిక్ఖిత్తా.
౬. పఠమమిత్తామచ్చసుత్తవణ్ణనా
౧౦౧౨. ఛట్ఠే మిత్తాతి అఞ్ఞమఞ్ఞస్స గేహే ఆమిసపరిభోగవసేన వోహారమిత్తా. అమచ్చాతి ఆమన్తనపటిమన్తనఇరియాపథాదీసు ఏకతో పవత్తకిచ్చా. ఞాతీతి సస్సుససురపక్ఖికా. సాలోహితాతి సమానలోహితా భాతిభగినిమాతులాదయో.
౭. దుతియమిత్తామచ్చసుత్తవణ్ణనా
౧౦౧౩. సత్తమే అఞ్ఞథత్తం నామ పసాదఞ్ఞథత్తం భావఞ్ఞథత్తం గతిఅఞ్ఞథత్తం లక్ఖణఞ్ఞథత్తం విపరిణామఞ్ఞథత్తన్తి అనేకవిధం. తత్థ మహాభూతేసు భావఞ్ఞథత్తం అధిప్పేతం. సువణ్ణాదిభావేన హి ఘనసణ్ఠితాయ పథవిధాతుయా విలీయిత్వా ఉదకభావం ఆపజ్జమానాయ పురిమభావో విగచ్ఛతి, భావఞ్ఞథత్తం పఞ్ఞాయతి. లక్ఖణం పన న విగచ్ఛతి, కక్ఖళలక్ఖణావ హోతి. ఉచ్ఛురసాదిభావేన చ యూసాకారసణ్ఠితాయ ఆపోధాతుయా తత్రిదం అఞ్ఞథత్తన్తి ఏత్థ పన గతిఅఞ్ఞథత్తం అధిప్పేతం, తఞ్హి అరియసావకస్స నత్థి. పసాదఞ్ఞథత్తమ్పి నత్థియేవ, ఇధ పన పసాదఫలం పకాసేతుం గతిఅఞ్ఞథత్తమేవ దస్సితం. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
రాజకారామవగ్గో దుతియో.
౩. సరణానివగ్గో
౧-౨. పఠమమహానామసుత్తాదివణ్ణనా
౧౦౧౭-౧౮. తతియస్స ఇద్ధన్తి తేలమధుఫాణితాదీహి సమిద్ధం. ఫీతన్తి హత్థూపగసీసూపగగీవూపగాదిఅలఙ్కారవసేన సుపుప్ఫితం. ఆకిణ్ణమనుస్సన్తి నిరన్తరమనుస్సం. సమ్బాధబ్యూహన్తి బ్యూహా వుచ్చన్తి అవినిబ్బిద్ధరచ్ఛాయో, యా పవిట్ఠమగ్గేనేవ నిగ్గచ్ఛన్తి, తా సమ్బాధా బ్యూహా బహుకా ఏత్థాతి సమ్బాధబ్యూహం. ఇమినాపి నగరస్స ఘనవాసమేవ దీపేతి. భన్తేనాతి ఇతో చితో చ పరిబ్భమన్తేన ఉద్ధతచారినా. దుతియం ఉత్తానమేవ.
౩. గోధసక్కసుత్తవణ్ణనా
౧౦౧౯. తతియే భగవావ ఏతం జానేయ్య ఏతేహి ధమ్మేహి సమన్నాగతం వా అసమన్నాగతం వాతి ఇదం సో సక్కో తీహి ధమ్మేహి సమన్నాగతస్స పుగ్గలస్స సోతాపన్నభావం, చతూహి వా ధమ్మేహి సమన్నాగతస్స సోతాపన్నభావం భగవావ జానాతీతి అధిప్పాయేన ఆహ.
కోచిదేవ ధమ్మసముప్పాదో ఉప్పజ్జేయ్యాతి కిఞ్చిదేవ కారణం ఉప్పజ్జేయ్య. ఏకతో అస్స భగవా, ఏకతో భిక్ఖుసఙ్ఘోతి యస్మిం కారణే ఉప్పన్నే భగవా భిక్ఖుసఙ్ఘేన నానాలద్ధికో హుత్వా ఏకం వాదం వదన్తో ఏకతో అస్స, భిక్ఖుసఙ్ఘోపి ఏకం వదన్తో ఏకతోతి తేనేవాహన్తి యం వాదం తుమ్హే వదేథ, తమేవాహం గణ్హేయ్యన్తి. నను చ అరియసావకస్స రతనత్తయే పసాదనానత్తం నత్థి, అథ కస్మా ఏస ఏవమాహాతి? భగవతో సబ్బఞ్ఞుతాయ. ఏవఞ్హిస్స హోతి ‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘో అత్తనో అసబ్బఞ్ఞుతాయ అజానిత్వాపి కథేయ్య, సత్థు పన అఞ్ఞాణం నామ నత్థీ’’తి. తస్మా ఏవమాహ. అఞ్ఞత్ర కల్యాణా అఞ్ఞత్ర కుసలాతి కల్యాణమేవ కుసలమేవ వదామి, న కల్యాణకుసలవిముత్తన్తి. అపిచస్స అనవజ్జనదోసో ఏసోతి.
౪. పఠమసరణానిసక్కసుత్తవణ్ణనా
౧౦౨౦. చతుత్థే ఇధ మహానామ ఏకచ్చో పుగ్గలోతి ఇదం న కేవలం సరణాని ఏవ అపాయతో ముత్తో, ఇమేపి పుగ్గలా ముత్తాతి దస్సేతుం ఆరద్ధం. మత్తసో నిజ్ఝానం ఖమన్తీతి పమాణేన చ ఓలోకనం ఖమన్తి. ఇమినా ధమ్మానుసారిమగ్గట్ఠపుగ్గలం దస్సేతి. అగన్తా నిరయన్తి మగ్గట్ఠపుగ్గలో హి అపాయతో పరిముత్తోతి వా పరిముచ్చిస్సతీతి వా వత్తుం న వట్టతి, పరిముచ్చతీతి పన వత్తుం వట్టతి. యస్మా చ పరిముచ్చతి, తస్మా గన్తా నామ న హోతీతి, ‘‘అగన్తా’’తి వుత్తో, న గచ్ఛతీతి అత్థో. సద్ధామత్తం పేమమత్తన్తి ఇమినా సద్ధానుసారిమగ్గట్ఠపుగ్గలం దస్సేతి. మహాసాలాతి సమీపే ఠితేవ చత్తారో మహాసారరుక్ఖే దస్సేన్తో ఆహ. మరణకాలే సిక్ఖం సమాదియీతి మరణసమయే తీసు సిక్ఖాసు పరిపూరకారీ అహోసీతి దస్సేతి.
౫. దుతియసరణానిసక్కసుత్తవణ్ణనా
౧౦౨౧. పఞ్చమే దుక్ఖేత్తన్తి విసమఖేత్తం. దుబ్భూమన్తి ఊసరభూమిం లోణూపహతం. ఖణ్డానీతి పరిభిన్నాని. పూతీనీతి ఉదకేన తేమేత్వా పూతిభావం ఆపన్నాని. వాతాతపహతానీతి వాతాతపేన హతత్తా నిరోజభావం గతాని. అసారాదానీతి అనాదిన్నసారాని అగహితసారాని. అసుఖసయితానీతి న కోట్ఠాదీసు పక్ఖిపిత్వా సుట్ఠు ఠపితాని. సుఖసయితానీతి ఠపితట్ఠానతో చత్తారో మాసే అచలితాని.
౬. పఠమఅనాథపిణ్డికసుత్తవణ్ణనా
౧౦౨౨. ఛట్ఠే ఠానసో వేదనా పటిప్పస్సమ్భేయ్యాతి ఖణేన వేదనా పటిప్పస్సమ్భేయ్య. మిచ్ఛాఞాణేనాతి మిచ్ఛావిముత్తియాతి అనియ్యానికవిముత్తియా. తస్మా సద్ధఞ్చ సీలఞ్చాతి గాథా వుత్తత్థా ఏవ. యత్ర హి నామాతి యో నామ.
౭. దుతియఅనాథపిణ్డికసుత్తవణ్ణనా
౧౦౨౩. సత్తమే సమ్పరాయికం మరణభయన్తి సమ్పరాయహేతుకం మరణభయం గిహిసామీచికానీతి గిహీనం అనుచ్ఛవికాని. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
సరణానివగ్గో తతియో.
౪. పుఞ్ఞాభిసన్దవగ్గో
౧. పఠమపుఞ్ఞాభిసన్దసుత్తవణ్ణనా
౧౦౨౭. చతుత్థస్స పఠమే పుఞ్ఞాభిసన్దా కుసలాభిసన్దాతి పుఞ్ఞనదియో కుసలనదియో. సుఖస్సాహారాతి సుఖస్స పచ్చయా.
౪. పఠమదేవపదసుత్తవణ్ణనా
౧౦౩౦. చతుత్థే దేవపదానీతి దేవానం ఞాణేన, దేవస్స వా ఞాణేన అక్కన్తపదాని. విసుద్ధియాతి విసుజ్ఝనత్థాయ. పరియోదపనాయాతి పురియోదపనత్థాయ జోతనత్థాయ. ఇమస్మిం సుత్తే చత్తారోపి ఫలట్ఠపుగ్గలా విసుద్ధట్ఠేన దేవా నామ జాతా.
౮. వస్ససుత్తవణ్ణనా
౧౦౩౪. అట్ఠమే పారంగన్త్వాతి పారం వుచ్చతి నిబ్బానం, తం పత్వాతి అత్థో. ఆసవానం ఖయాయ సంవత్తన్తీతి న పఠమం నిబ్బానం గన్త్వా పచ్ఛా సంవత్తన్తి, గచ్ఛమానా ఏవ సంవత్తన్తి. దేసనా పన ఏవం కతా.
౧౦. నన్దియసక్కసుత్తవణ్ణనా
౧౦౩౬. దసమే దివా పవివేకాయ రత్తిం పటిసల్లానాయాతి దివా పవివేకత్థాయ రత్తిం పటిసల్లానత్థాయ ధమ్మా న పాతుభవన్తీతి సమథవిపస్సనా ధమ్మా న ఉప్పజ్జన్తి. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
పుఞ్ఞాభిసన్దవగ్గో చతుత్థో.
౫. సగాథకపుఞ్ఞాభిసన్దవగ్గో
౧. పఠమఅభిఅసన్దసుత్తవణ్ణనా
౧౦౩౭. పఞ్చమస్స అసఙ్ఖ్యేయ్యోతి ఆళ్హకగణనాయ అసఙ్ఖ్యేయ్యో, యోజనవసేన పనస్స సఙ్ఖ్యా అత్థి. బహుభేరవన్తి సవిఞ్ఞాణకఅవిఞ్ఞాణకానం భేరవారమ్మణానం వసేన బహుభేరవం. పుథూతి బహు. సవన్తీతి సన్దమానా. ఉపయన్తీతి ఉపగచ్ఛన్తి.
౨. దుతియఅభిసన్దసుత్తవణ్ణనా
౧౦౩౮. దుతియే యత్థిమా మహానదియో సంసన్దన్తి సమేన్తీతి యస్మిం సంభజ్జే ఏతా మహానదియో ఏకీభవన్తి, నిరన్తరా భవన్తీతి అత్థో.
౩. తతియఅభిసన్దసుత్తవణ్ణనా
౧౦౩౯. తతియే పుఞ్ఞకామోతి పుఞ్ఞత్థికో. కుసలే పతిట్ఠితోతి మగ్గకుసలే పతిట్ఠితో. భావేతి మగ్గం అమతస్స పత్తియాతి నిబ్బానస్స పాపుణనత్థం అరహత్తమగ్గం భావేతి. ధమ్మసారాధిగమోతి ధమ్మసారో వుచ్చతి అరియఫలం ధమ్మసారో, అధిగమో అస్సాతి ధమ్మసారాధిగమో, అధిగతఫలోతి అత్థో. ఖయే రతోతి కిలేసక్ఖయే రతో.
౪. పఠమమహద్ధనసుత్తవణ్ణనా
౧౦౪౦. చతుత్థే అడ్ఢో మహద్ధనోతి సత్తవిధేన అరియధనేన అడ్ఢో చేవ మహద్ధనో చ. తేనేవ భోగేన మహాభోగో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
సగాథకపుఞ్ఞాభిసన్దవగ్గో పఞ్చమో.
౬. సప్పఞ్ఞవగ్గో
౨. వస్సంవుత్తసుత్తవణ్ణనా
౧౦౪౮. ఛట్ఠస్స దుతియే అయమధిప్పాయో – సోతాపన్నో భిక్ఖు ఏత్తకేన వోసానం అనాపజ్జిత్వా తానేవ ఇన్ద్రియబలబోజ్ఝఙ్గాని సమోధానేత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా సకదాగామిమగ్గం పాపుణిస్సతి, సకదాగామీ అనాగామిమగ్గం, అనాగామీ అరహత్తమగ్గన్తి ఇమమత్థం సన్ధాయ భగవతా ఇమస్మిం సుత్తే సాసనే తన్తి పవేణీ కథితాతి.
౩. ధమ్మదిన్నసుత్తవణ్ణనా
౧౦౪౯. తతియే ధమ్మదిన్నోతి సత్తసు జనేసు ఏకో. బుద్ధకాలస్మిఞ్హి ధమ్మదిన్నో ఉపాసకో, విసాఖో ఉపాసకో, ఉగ్గో గహపతి, చిత్తో గహపతి, హత్థకో ఆళవకో, చూళఅనాథపిణ్డికో, మహాఅనాథపిణ్డికోతి ఇమే సత్త జనా పఞ్చసతఉపాసకపరివారా అహేసుం. ఏతేసు ఏస అఞ్ఞతరో.
గమ్భీరాతి ధమ్మగమ్భీరా సల్లసుత్తాదయో. గమ్భీరత్థాతి అత్థగమ్భీరా చేతనాసుత్తన్తాదయో. లోకుత్తరాతి లోకుత్తరత్థదీపకా అసఙ్ఖతసంయుత్తాదయో. సుఞ్ఞతప్పటిసంయుత్తాతి సత్తసుఞ్ఞతాదీపకా ఖజ్జనికసుత్తన్తాదయో. ఉపసమ్పజ్జ విహరిస్సామాతి పటిలభిత్వా విహరిస్సామ. ఏవఞ్హి వో, ధమ్మదిన్న, సిక్ఖితబ్బన్తి ఏవం తుమ్హేహి చన్దోపమపటిపదం రథవినీతపటిపదం మోనేయ్యపటిపదం మహాఅరియవంసపటిపదం న ఖో నేతన్తి న ఖో ఏతం. నకారో పనేత్థ బ్యఞ్జనసన్ధిమత్తమేవాతి వేదితబ్బో. తస్మాతి యస్మా ఇదాని అత్తనో భూమియం ఠత్వా ఓవాదం యాచథ, తస్మా.
౪. గిలానసుత్తవణ్ణనా
౧౦౫౦. చతుత్థే న ఖో పనేతన్తి న ఖో అమ్హేహి ఏతం. సప్పఞ్ఞో ఉపాసకోతి సోతాపన్నో అధిప్పేతో. అస్సాసనీయేహి ధమ్మేహీతి అస్సాసకరేహి ధమ్మేహి. అస్సాసతాయస్మాతి అస్సాసతు ఆయస్మా. మారిసోతి మరణపటిబద్ధో. మరణధమ్మోతి మరణసభావో. అధిమోచేహీతి ఠపేహి. అధిమోచితన్తి ఠపితం. ఏవం విముత్తచిత్తస్సాతి ఏవం అరహత్తఫలవిముత్తియా విముత్తచిత్తస్స. యదిదం విముత్తియా విముత్తన్తి యం ఇదం విముత్తిం ఆరబ్భ విముత్తియా నానాకరణం వత్తబ్బం సియా, న తం వదామి. భిక్ఖుసఙ్ఘస్స హి చేతియఙ్గణబోధియఙ్గణవత్తేసు చేవ అసీతిక్ఖన్ధకవత్తేసు చాతి ఆగమనీయగుణేసు పమాణం నామ నత్థి, పటివిద్ధే పన మగ్గే వా ఫలే వా ఉపాసకానఞ్చ భిక్ఖూనఞ్చ నానాకరణం నత్థి.
౯. పఞ్ఞాపటిలాభసుత్తవణ్ణనా
౧౦౫౫. నవమే పఞ్ఞాపటిలాభాయ సంవత్తన్తీతి ఏత్థ సత్త సేక్ఖా పఞ్ఞం పటిలభన్తి నామ, ఖీణాసవో పటిలద్ధపఞ్ఞో నామాతి వేదితబ్బో. పరతో పఞ్ఞాబుద్ధియాతిఆదీసుపి ఏసేవ నయో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
సప్పఞ్ఞవగ్గో ఛట్ఠో.
౭. మహాపఞ్ఞవగ్గో
౧. మహాపఞ్ఞాసుత్తవణ్ణనా
౧౦౫౮. సత్తమే మహాపఞ్ఞతాయ సంవత్తన్తీతిఆదీసు ‘‘మహన్తే అత్థే పరిగ్గణ్హాతీతి మహాపఞ్ఞా’’తిఆదినా పటిసమ్భిదాయం (పటి॰ మ॰ ౨.౪) వుత్తనయేనేవ సబ్బత్థ సబ్బపదేసు అత్థో వేదితబ్బో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
సోతాపత్తిసంయుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.