౧౦. ఆనాపానసంయుత్తం
౧. ఏకధమ్మవగ్గో
౧. ఏకధమ్మసుత్తవణ్ణనా
౯౭౭. ఆనాపానసంయుత్తస్స ఏకధమ్మోతి ఏకో ధమ్మో. సేసమేత్థ యం వత్తబ్బం సియా, తం సబ్బం సబ్బాకారేన విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౧.౨౧౫) ఆనాపానస్సతికమ్మట్ఠాననిద్దేసే వుత్తమేవ.
౬. అరిట్ఠసుత్తవణ్ణనా
౯౮౨. ఛట్ఠే భావేథ నోతి భావేథ ను. కామచ్ఛన్దోతి పఞ్చకామగుణికరాగో. అజ్ఝత్తం బహిద్ధా చ ధమ్మేసూతి అజ్ఝత్తికబాహిరేసు ద్వాదససు ఆయతనధమ్మేసు పటిఘసఞ్ఞా సుప్పటివినీతాతి పటిఘసమ్పయుత్తసఞ్ఞా సుట్ఠు పటివినీతా, సముచ్ఛిన్నాతి అత్థో. ఇమినా అత్తనో అనాగామిమగ్గం కథేతి. ఇదాని అరహత్తమగ్గస్స విపస్సనం దస్సేన్తో సో సతోవ అస్ససిస్సామీతిఆదిమాహ.
౭. మహాకప్పినసుత్తవణ్ణనా
౯౮౩. సత్తమే ఇఞ్జితత్తం వా ఫన్దితత్తం వాతి ఉభయేనపి చలనమేవ కథితం.
౮. పదీపోపమసుత్తవణ్ణనా
౯౮౪. అట్ఠమే నేవ కాయోపి కిలమతి న చక్ఖూనీతి అఞ్ఞేసు హి కమ్మట్ఠానేసు కమ్మం కరోన్తస్స కాయోపి కిలమతి, చక్ఖూనిపి విహఞ్ఞన్తి. ధాతుకమ్మట్ఠానస్మిఞ్హి కమ్మం కరోన్తస్స కాయో కిలమతి, యన్తే పక్ఖిపిత్వా పీళనాకారప్పత్తో వియ హోతి. కసిణకమ్మట్ఠానే కమ్మం కరోన్తస్స చక్ఖూని ఫన్దన్తి కిలమన్తి, నిక్ఖమిత్వా పతనాకారప్పత్తాని వియ హోన్తి. ఇమస్మిం పన కమ్మట్ఠానే కమ్మం కరోన్తస్స నేవ కాయో కిలమతి, న అక్ఖీని విహఞ్ఞన్తి. తస్మా ఏవమాహ.
సబ్బసో రూపసఞ్ఞానన్తిఆది కస్మా వుత్తం, కిం ఆనాపానే కసిణుగ్ఘాటనం లబ్భతీతి? తిపిటకచూళాభయత్థేరో పనాహ – ‘‘యస్మా ఆనాపాననిమిత్తం తారకరూపముత్తావలికాదిసదిసం హుత్వా పఞ్ఞాయతి, తస్మా తత్థ కసిణుగ్ఘాటనం లబ్భతీ’’తి. తిపిటకచూళనాగత్థేరో ‘‘న లబ్భతేవా’’తి ఆహ. అలబ్భన్తే అయం అరియిద్ధిఆదికో పభేదో కస్మా గహితోతి? ఆనిసంసదస్సనత్థం. అరియం వా హి ఇద్ధిం చత్తారి వా రూపావచరజ్ఝానాని చతస్సో వా అరూపసమాపత్తియో నిరోధసమాపత్తిం వా పత్థయమానేన భిక్ఖునా అయం ఆనాపానస్సతిసమాధి సాధుకం మనసికాతబ్బో. యథా హి నగరే లద్ధే యం చతూసు దిసాసు ఉట్ఠానకభణ్డం, తం చతూహి ద్వారేహి నగరమేవ పవిసతీతి, జనపదో లద్ధో చ హోతి. నగరస్సేవ హేసో ఆనిసంసో. ఏవం ఆనాపానస్సతిసమాధిభావనాయ ఆనిసంసో ఏస అరియిద్ధిఆదికో పభేదో, సబ్బాకారేన సుఖఞ్చేతి ఏత్థ సోతి కస్మా న వుత్తం? యస్మా భిక్ఖూతి ఇమస్మిం వారే నాగతం.
౯. వేసాలీసుత్తవణ్ణనా
౯౮౫. నవమే వేసాలియన్తి ఏవంనామకే ఇత్థిలిఙ్గవసేన పవత్తవోహారే నగరే. తఞ్హి నగరం తిక్ఖత్తుం పాకారపరిక్ఖేపవడ్ఢనేన విసాలీభూతత్తా వేసాలీతి వుచ్చతి. ఇదమ్పి చ నగరం సబ్బఞ్ఞుతం పత్తేయేవ సమ్మాసమ్బుద్ధే సబ్బాకారవేపుల్లతం పత్తన్తి వేదితబ్బం. ఏవం గోచరగామం దస్సేత్వా నివాసట్ఠానమాహ మహావనే కూటాగారసాలాయన్తి. తత్థ మహావనం నామ సయంజాతం అరోపిమం సపరిచ్ఛేదం మహన్తం వనం. కపిలవత్థుసామన్తా పన మహావనం హిమవన్తేన సహ ఏకాబద్ధం అపరిచ్ఛేదం మహావనం. కూటాగారసాలా పన మహావనం నిస్సాయ కతే ఆరామే కూటాగారం అన్తోకత్వా హంసవట్టకచ్ఛన్నేన కతా సబ్బాకారసమ్పన్నా బుద్ధస్స భగవతో గన్ధకుటీతి వేదితబ్బా.
అనేకపరియాయేన అసుభకథం కథేతీతి అనేకేహి కారణేహి అసుభాకారసన్దస్సనప్పవత్తం కాయవిచ్ఛన్దనీయకథం కథేతి. సేయ్యథిదం – అత్థి
అసుభాయ వణ్ణం భాసతీతి ఉద్ధుమాతకాదివసేన అసుభమాతికం నిక్ఖిపిత్వా పదభాజనీయేన తం విభజన్తో వణ్ణేన్తో అసుభాయ వణ్ణం భాసతి. అసుభభావనాయ వణ్ణం భాసతీతి యా అయం కేసాదీసు వా ఉద్ధుమాతకాదీసు వా అజ్ఝత్తబహిద్ధావత్థూసు అసుభాకారం గహేత్వా పవత్తస్స చిత్తస్స భావనా వడ్ఢనా ఫాతికమ్మం, తస్సా అసుభభావనాయ ఆనిసంసం దస్సేన్తో వణ్ణం భాసతి, గుణం పరికిత్తేతి. సేయ్యథిదం – ‘‘అసుభభావనాభియుత్తో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు కేసాదీసు వా వత్థూసు ఉద్ధుమాతకాదీసు వా పఞ్చఙ్గవిప్పహీనం పఞ్చఙ్గసమన్నాగతం తివిధకల్యాణం దసలక్ఖణసమ్పన్నం పఠమజ్ఝానం పటిలభతి. సో తం పఠమజ్ఝానసఙ్ఖాతం చిత్తమఞ్జూసం నిస్సాయ విపస్సనం వడ్ఢేత్వా ఉత్తమత్థం అరహత్తం పాపుణాతీ’’తి.
ఇచ్ఛామహం, భిక్ఖవే, అడ్ఢమాసం పటిసల్లీయితున్తి అహం, భిక్ఖవే, ఏకం అడ్ఢమాసం పటిసల్లీయితుం నిలీయితుం ఏకకోవ హుత్వా విహరితుం ఇచ్ఛామీతి అత్థో. నామ్హి కేనచి ఉపసఙ్కమితబ్బో అఞ్ఞత్ర ఏకేన పిణ్డపాతనీహారకేనాతి యో అత్తనా పయుత్తవాచం అకత్వా మమత్థాయ సద్ధేసు కులేసు పటియత్తపిణ్డపాతం నీహరిత్వా మయ్హం ఉపనామేతి, తం పిణ్డపాతనీహారకం ఏకం భిక్ఖుం ఠపేత్వా నామ్హి అఞ్ఞేన కేనచి భిక్ఖునా వా గహట్ఠేన వా ఉపసఙ్కమితబ్బోతి.
కస్మా
అథ భగవా చిన్తేసి – ‘‘ఇమే అత్తభావే ఛన్దరాగేన మరణభయభీతా న సక్ఖిస్సన్తి గతిం విసోధేతుం, హన్ద నేసం ఛన్దరాగప్పహానాయ అసుభకథం కథేమి. తం సుత్వా అత్తభావే విగతచ్ఛన్దరాగతాయ గతివిసోధనం కత్వా సగ్గే పటిసన్ధిం గణ్హిస్సన్తి, ఏవం తేసం మమ సన్తికే పబ్బజ్జా సాత్థికా భవిస్సతీ’’తి. తతో తేసం అనుగ్గహాయ అసుభకథం కథేసి కమ్మట్ఠానసీసేన, నో మరణవణ్ణసంవణ్ణనాధిప్పాయేన. కథేత్వా చ పనస్స ఏతదహోసి – ‘‘సచే ఇమం అడ్ఢమాసం మం భిక్ఖూ పస్సిస్సన్తి, ‘అజ్జ ఏకో భిక్ఖు మతో, అజ్జ ద్వే…పే॰… అజ్జ దసా’తి ఆగన్త్వా ఆరోచేస్సన్తి, అయఞ్చ కమ్మవిపాకో న సక్కా మయా వా అఞ్ఞేన వా పటిబాహితుం, స్వాహం తం సుత్వాపి కిం కరిస్సామి, కిం మే అనత్థకేన అనయబ్యసనేన సుతేన, హన్దాహం భిక్ఖూనం అదస్సనం ఉపగచ్ఛామీ’’తి. తస్మా ఏవమాహ – ‘‘ఇచ్ఛామహం, భిక్ఖవే, అడ్ఢమాసం పటిసల్లీయితుం, నామ్హి కేనచి ఉపసఙ్కమితబ్బో అఞ్ఞత్ర ఏకేన పిణ్డపాతనీహారకేనా’’తి.
అపరే పనాహు – ‘‘పరూపవాదవివజ్జనత్థం ఏవం వత్వా పటిసల్లీనో’’తి. పరే కిర భగవన్తం నాస్సుధాతి ఏత్థ అస్సుధాతి పదపూరణమత్తే అవధారణత్థే వా నిపాతో, నేవ కోచి భగవన్తం ఉపసఙ్కమీతి అత్థో.
అనేకేహి వణ్ణసణ్ఠానాదీహి కారణేహి వోకారో అస్సాతి అనేకాకారవోకారో. అనేకాకారవోకిణ్ణో అనేకాకారేన సమ్మిస్సోతి వుత్తం హోతి. కో సో? అసుభభావనానుయోగో, తం అనేకాకారవోకారం. అసుభభావనానుయోగమనుయుత్తా విహరన్తీతి యుత్తప్పయుత్తా విహరన్తి. అట్టీయమానాతి తేన కాయేన అట్టా దుక్ఖితా హోన్తి. హరాయమానాతి లజ్జమానా. జిగుచ్ఛమానాతి జిగుచ్ఛం ఉప్పాదయమానా. సత్థహారకం పరియేసన్తీతి జీవితహరణకసత్థం పరియేసన్తి. న కేవలఞ్చ తే సత్థం పరియేసిత్వా అత్తనా వా అత్తానం జీవితా వోరోపేన్తి, మిగలణ్డికమ్పి పన సమణకుత్తకం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘సాధు నో, ఆవుసో, జీవితా వోరోపేహీ’’తి వదన్తి. ఏత్థ చ అరియా నేవ పాణాతిపాతం కరింసు, న సమాదపేసుం, న సమనుఞ్ఞా అహేసుం. పుథుజ్జనా పన సబ్బమకంసు.
పటిసల్లానా వుట్ఠితోతి తేసం పఞ్చన్నం భిక్ఖుసతానం జీవితక్ఖయప్పత్తభావం ఞత్వా తతో ఏకీభావతో వుట్ఠితో జానన్తోపి అజానన్తో వియ కథాసముట్ఠాపనత్థం ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఆమన్తేసి. కిం ను ఖో, ఆనన్ద, తనుభూతో వియ భిక్ఖుసఙ్ఘోతి ఇతో, ఆనన్ద, పుబ్బే బహూ భిక్ఖూ ఏకతో ఉపట్ఠానం ఆగచ్ఛన్తి, ఉద్దేసం పరిపుచ్ఛం గణ్హన్తి, సజ్ఝాయన్తి, ఏకపజ్జోతో వియ ఆరామో దిస్సతి. ఇదాని పన అడ్ఢమాసమత్తస్స అచ్చయేన తనుభూతో వియ తనుకో మన్దో అప్పకో విరళో వియ జాతో భిక్ఖుసఙ్ఘో. కిం ను ఖో కారణం? కిం దిసాసు పక్కన్తా భిక్ఖూతి?
అథాయస్మా ఆనన్దో కమ్మవిపాకేన తేసం జీవితక్ఖయప్పత్తిం అసల్లక్ఖేన్తో అసుభకమ్మట్ఠానానుయోగపచ్చయా తథా హి పన, భన్తే భగవాతిఆదిం వత్వా భిక్ఖూనం అరహత్తప్పత్తియా అఞ్ఞం కమ్మట్ఠానం యాచన్తో, సాధు, భన్తే, భగవాతిఆదిమాహ. తస్సత్థో
అథ భగవా తథా కాతుకామో థేరం ఉయ్యోజేన్తో తేనహానన్దాతిఆదిమాహ. తత్థ వేసాలిం ఉపనిస్సాయాతి వేసాలియం ఉపనిస్సాయ సమన్తా గావుతేపి అడ్ఢయోజనేపి యావతికా విహరన్తి, తే సబ్బే సన్నిపాతేహీతి అత్థో. సబ్బే ఉపట్ఠానసాలాయం సన్నిపాతేత్వాతి అత్తనా గన్తుం యుత్తట్ఠానం సయం గన్త్వా అఞ్ఞత్థ దహరభిక్ఖూ పహిణిత్వా ముహుత్తేనేవ అనవసేసే భిక్ఖూ ఉపట్ఠానసాలాయం సమూహం కత్వా. యస్సదాని, భన్తే, భగవా కాలం మఞ్ఞతీతి ఏత్థ అయమధిప్పాయో – భగవా భిక్ఖుసఙ్ఘో సన్నిపతితో, ఏస కాలో భిక్ఖూనం ధమ్మకథం కాతుం, అనుసాసనిం దాతుం, ఇదాని యస్స తుమ్హే కాలం జానాథ, తం కాతబ్బన్తి.
అథ ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి, అయమ్పి ఖో, భిక్ఖవేతి. ఆమన్తేత్వా చ పన భిక్ఖూనం అరహత్తప్పత్తియా పుబ్బే ఆచిక్ఖితఅసుభకమ్మట్ఠానతో అఞ్ఞం పరియాయం ఆచిక్ఖన్తో ఆనాపానస్సతిసమాధీతిఆదిమాహ. తత్థ ఆనాపానస్సతిసమాధీతి ఆనాపానపరిగ్గాహికాయ సతియా సద్ధిం సమ్పయుత్తో సమాధి, ఆనాపానస్సతియం వా సమాధి, ఆనాపానస్సతిసమాధి. భావితోతి ఉప్పాదితో వడ్ఢితో వా. బహులీకతోతి పునప్పునం కతో. సన్తో చేవ పణీతో చాతి సన్తో చేవ పణీతో చేవ. ఉభయత్థ ఏవసద్దేన నియమో వేదితబ్బో. కిం వుత్తం హోతి? అయఞ్హి యథా అసుభకమ్మట్ఠానం కేవలం పటివేధవసేన సన్తఞ్చ పణీతఞ్చ, ఓళారికారమ్మణత్తా పన పటికూలారమ్మణత్తా చ ఆరమ్మణవసేన నేవ సన్తం న పణీతం, న ఏవం కేనచి పరియాయేన
అసేచనకో చ సుఖో చ విహారోతి ఏత్థ పన నాస్స సేచనన్తి అసేచనకో, అనాసిత్తకో అబ్బోకిణ్ణో పాటియేక్కో ఆవేణికో, నత్థి ఏత్థ పరికమ్మేన వా ఉపచారేన వా సన్తతా, ఆదిసమన్నాహారతో పభుతి అత్తనో సభావేనేవ సన్తో చ పణీతో చాతి అత్థో. కేచి
ఉప్పన్నుప్పన్నేతి అవిక్ఖమ్భితే. పాపకేతి లామకే. అకుసలే ధమ్మేతి అకోసల్లసమ్భూతే ధమ్మే. ఠానసో అన్తరధాపేతీతి ఖణేనేవ అన్తరధాపేతి విక్ఖమ్భేతి. వూపసమేతీతి సుట్ఠు ఉపసమేతి, నిబ్బేధభాగియత్తా అనుపుబ్బేన అరియమగ్గవుద్ధిప్పత్తో సముచ్ఛిన్దతి, పటిప్పస్సమ్భేతీతి వుత్తం హోతి. గిమ్హానం పచ్ఛిమే మాసేతి ఆసాళ్హమాసే. ఊహతం రజోజల్లన్తి అట్ఠ మాసే వాతాతపసుక్ఖాయ గోమహింసాదిపాదప్పహారసమ్భిన్నాయ పథవియా ఉద్ధం హతం ఊహతం ఆకాసే సముట్ఠితం రజఞ్చ రేణుఞ్చ. మహా అకాలమేఘోతి సబ్బం నభం అజ్ఝోత్థరిత్వా ఉట్ఠితో ఆసాళ్హజుణ్హపక్ఖే సకలం అడ్ఢమాసం వస్సనకమేఘో. సో హి అసమ్పత్తే వస్సకాలే ఉప్పన్నత్తా అకాలమేఘోతి ఇధ అధిప్పేతో. ఠానసో అన్తరాధాపేతి వూపసమేతీతి ఖణేనేవ అదస్సనం నేతి పథవియం సన్నిసీదాపేతి. ఏవమేవ ఖోతి ఓపమ్మనిదస్సనమేతం. తతో పరం వుత్తనయమేవ.
౧౦. కిమిలసుత్తవణ్ణనా
౯౮౬. దసమే కిమిలాయన్తి ఏవంనామకే నగరే. ఏతదవోచాతి థేరో కిర చిన్తేసి – ‘‘అయం దేసనా న యథానుసన్ధికా కతా, యథానుసన్ధిం గమేస్సామీ’’తి దేసనానుసన్ధిం ఘటేన్తో ఏతం అవోచ. కాయఞ్ఞతరన్తి పథవీఆదీసు కాయేసు అఞ్ఞతరం వదామి తస్మాతిహాతి యస్మా చతూసు కాయేసు అఞ్ఞతరం వాయోకాయం, పఞ్చవీసతి కోట్ఠాసే వా రూపకాయే అఞ్ఞతరం ఆనాపానం అనుపస్సతి, తస్మా కాయే కాయానుపస్సీతి అత్థో. ఏవం సబ్బత్థ అత్థో వేదితబ్బో. వేదనాఞ్ఞతరన్తి తీసు వేదనాసు అఞ్ఞతరం, సుఖవేదనం సన్ధాయేతం వుత్తం.
సాధుకం మనసికారన్తి పీతిపటిసంవేదితాదివసేన ఉప్పన్నం సున్దరం మనసికారం. కిం పన మనసికారో సుఖా వేదనా హోతీతి? న హోతి, దేసనాసీసం పనేతం. యథేవ హి ‘‘అనిచ్చసఞ్ఞాభావనానుయోగమనుయుత్తా’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౧౪౭) ఏత్థ సఞ్ఞానామేన పఞ్ఞా వుత్తా, ఏవమిధాపి
ఏవం సన్తేపి యస్మా ఏసా వేదనా ఆరమ్మణం న హోతి, తస్మా వేదనానుపస్సనా న యుజ్జతీతి. నో న యుజ్జతి, మహాసతిపట్ఠానాదీసుపి హి తం తం సుఖాదీనం వత్థుం ఆరమ్మణం కత్వా వేదనా వేదయతి, తం పన వేదనాపవత్తిం ఉపాదాయ ‘‘అహం వేదయామీ’’తి వోహారమత్తం హోతి, తం సన్ధాయ ‘‘సుఖం వేదనం వేదయమానో సుఖం వేదనం వేదయామీ’’తిఆది వుత్తం. అపిచ ‘‘పీతిప్పటిసంవేదీ’’తిఆదీనం అత్థవణ్ణనాయమేతస్స పరిహారో వుత్తోయేవ. వుత్తఞ్హేతం విసుద్ధిమగ్గే –
‘‘ద్వీహాకారేహి పీతి పటిసంవిదితా హోతి – ఆరమ్మణతో చ అసమ్మోహతో చ. కథం ఆరమ్మణతో పీతి పటిసంవిదితా హోతి? సప్పీతికే ద్వే ఝానే సమాపజ్జతి, తస్స సమాపత్తిక్ఖణే ఝానపటిలాభేన ఆరమ్మణతో పీతి పటిసంవిదితా హోతి ఆరమ్మణస్స
ఇతి యథేవ ఝానపటిలాభేన ఆరమ్మణతో పీతిసుఖచిత్తసఙ్ఖారా పటిసంవిదితా హోన్తి, ఏవం ఇమినాపి ఝానసమ్పయుత్తేన వేదనాసఙ్ఖాతమనసికారపటిలాభేన ఆరమ్మణతో వేదనా పటిసంవిదితా
నాహం, ఆనన్ద, ముట్ఠస్సతిస్స అసమ్పజానస్సాతి ఏత్థ అయమధిప్పాయో – యస్మా ‘‘చిత్తపటిసంవేదీ అస్సాసిస్సామీ’’తిఆదినా నయేన పవత్తో భిక్ఖు కిఞ్చాపి అస్సాసపస్సాసనిమిత్తమారమ్మణం కరోతి, తస్స పన చిత్తస్స ఆరమ్మణే సతిఞ్చ సమ్పజఞ్ఞఞ్చ ఉపట్ఠాపేత్వా పవత్తనతో చిత్తే చిత్తానుపస్సీయేవ నామేస హోతి. న హి ముట్ఠస్సతిస్స అసమ్పజానస్స ఆనాపానస్సతిసమాధిభావనా అత్థి, తస్మా ఆరమ్మణతో చిత్తపటిసంవిదితవసేన ‘‘చిత్తే చిత్తానుపస్సీ భిక్ఖు తస్మిం సమయే విహరతీ’’తి.
సో యం తం హోతి అభిజ్ఝాదోమనస్సానం పహానం, తం పఞ్ఞాయ దిస్వా సాధుకం అజ్ఝుపేక్ఖితా హోతీతి ఏత్థ అభిజ్ఝా కామచ్ఛన్దనీవరణమేవ, దోమనస్సవసేన బ్యాపాదనీవరణం దస్సితం. ఇదఞ్హి చతుక్కం విపస్సనావసేనేవ వుత్తం, ధమ్మానుపస్సనా చ నీవరణపబ్బాదివసేన పఞ్చవిధా హోతి, తస్సా నీవరణపబ్బం ఆది, తస్సాపి ఇదం నీవరణద్వయం ఆది. ఇతి ధమ్మానుపస్సనాయ ఆదిం దస్సేతుం అభిజ్ఝాదోమనస్సానన్తి ఆహ. పహానన్తి అనిచ్చానుపస్సనాయ నిచ్చసఞ్ఞం పజహతీతి ఏవం పహానకరఞాణం అధిప్పేతం. తం పఞ్ఞాయ దిస్వాతి తం అనిచ్చవిరాగనిరోధపటినిస్సగ్గఞాణసఙ్ఖాతం పహానఞాణం అపరాయ విపస్సనాపఞ్ఞాయ, తమ్పి అపరాయాతి ఏవం విపస్సనాపరమ్పరం దస్సేతి అజ్ఝుపేక్ఖితా హోతీతి యఞ్చస్స పథపటిపన్నం తస్మాతిహానన్దాతి యస్మా ‘‘అనిచ్చానుపస్సీ అస్సాసిస్సామీ’’తిఆదినా నయేన పవత్తో న కేవలం నీవరణాదిధమ్మే, అభిజ్ఝాదోమనస్ససీసేన పన వుత్తానం ధమ్మానం పహానకరఞాణమ్పి పఞ్ఞాయ దిస్వా అజ్ఝుపేక్ఖితా హోతి, తస్మా ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ భిక్ఖు తస్మిం సమయే విహరతీతి వేదితబ్బో.
ఏవమేవ ఖోతి ఏత్థ చతుమహాపథో వియ ఛ ఆయతనాని దట్ఠబ్బాని. తస్మిం పంసుపుఞ్జో వియ ఛసు ఆయతనేసు కిలేసా. చతూహి దిసాహి ఆగచ్ఛన్తా సకటరథా వియ చతూసు ఆరమ్మణేసు
ఏకధమ్మవగ్గో పఠమో.
౨. దుతియవగ్గో
౧-౨. ఇచ్ఛానఙ్గలసుత్తాదివణ్ణనా
౯౮౭-౯౮౮. దుతియవగ్గస్స పఠమే ఏవం బ్యాకరేయ్యాథాతి కస్మా అత్తనో విహారసమాపత్తిం ఆచిక్ఖతి? ఉపారమ్భమోచనత్థం. సచే హి తే ‘‘న జానామా’’తి వదేయ్యుం, అథ నేసం తిత్థియా ‘‘తుమ్హే ‘అసుకసమాపత్తియా నామ నో సత్థా తేమాసం విహాసీ’తిపి న జానాథ, అథ కస్మా నం ఉపట్ఠహన్తా విహరథా’’తి ఉపారమ్భం ఆరోపేయ్యుం, తతో మోచనత్థం ఏవమాహ.
అథ కస్మా యథా అఞ్ఞత్థ ‘‘సతోవ అస్ససతి, దీఘం వా అస్ససన్తో’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౩౭౪; మ॰ ని॰ ౧.౧౦౭; సం॰ ని॰ ౫.౯౭౭) ఏవ-వాకారో వుత్తో. ఏవం ఇధ న వుత్తోతి? ఏకన్తసన్తత్తా. అఞ్ఞేసఞ్హి
౩-౧౦. పఠమఆనన్దసుత్తాదివణ్ణనా
౯౮౯-౯౯౬. తతియే పవిచినతీతి అనిచ్చాదివసేన పవిచినతి. ఇతరం పదద్వయం ఏతస్సేవ వేవచనం. నిరామిసాతి నిక్కిలేసా కాయికచేతసికదరథపటిపస్సద్ధియా కాయోపి చిత్తమ్పి సమాధియతీతి సమ్మా ఠపియతి, అప్పనాచిత్తం వియ హోతి. అజ్ఝుపేక్ఖితా హోతీతి సహజాతఅజ్ఝుపేక్ఖనాయ అజ్ఝుపేక్ఖితా హోతి.
ఏవం చుద్దసవిధేన కాయపరిగ్గాహకస్స భిక్ఖునో తస్మిం కాయే సతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో, తాయ సతియా సమ్పయుత్తఞాణం ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గో, తంసమ్పయుత్తమేవ కాయికచేతసికవీరియం వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గో, పీతిపస్సద్ధిచిత్తేకగ్గతా పీతిపస్సద్ధిసమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గా, ఇమేసం ఛన్నం బోజ్ఝఙ్గానం అనోసక్కనఅనతివత్తనసఙ్ఖాతో మజ్ఝత్తాకారో ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో. యథేవ హి సమప్పవత్తేసు అస్సేసు సారథినో ‘‘అయం ఓలీయతీ’’తి తుదనం వా, ‘‘అయం అతిధావతీ’’తి ఆకడ్ఢనం వా నత్థి, కేవలం ఏవం పస్సమానస్స ఠితాకారోవ హోతి, ఏవమేవ ఇమేసం ఛన్నం బోజ్ఝఙ్గానం అనోసక్కనఅనతివత్తనసఙ్ఖాతో మజ్ఝత్తాకారో ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో నామ హోతి. ఏత్తావతా కిం కథితం? ఏకచిత్తక్ఖణికా నానాసరసలక్ఖణా విపస్సనాబోజ్ఝఙ్గా నామ కథితా.
వివేకనిస్సితన్తిఆదీని వుత్తత్థానేవ. ఏత్థ పన సోళసక్ఖత్తుకా ఆనాపానస్సతి మిస్సకా కథితా, ఆనాపానమూలకా సతిపట్ఠానా పుబ్బభాగా
ఆనాపానసంయుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.