౧౮. అపరఅచ్ఛరాసఙ్ఘాతవగ్గవణ్ణనా
౩౮౨. అచ్ఛరాసఙ్ఘాతమత్తమ్పీతి పఠమన్తి ‘‘గణనానుపుబ్బతా పఠమం, ఇదం ఝానన్తి ఝానం నామ దువిధం ఆరమ్మణూపనిజ్ఝానఞ్చ లక్ఖణూపనిజ్ఝానఞ్చాతి. తత్థ ఆరమ్మణూపనిజ్ఝానం నామ అట్ఠ సమాపత్తియో. తా హి పథవీకసిణాదినో ఆరమ్మణస్స ఉపనిజ్ఝానతో ఆరమ్మణూపనిజ్ఝానన్తి వుచ్చన్తి. లక్ఖణూపనిజ్ఝానన్తి విపస్సనామగ్గఫలాని. విపస్సనా హి అనిచ్చాదివసేన సఙ్ఖారలక్ఖణస్స ఉపనిజ్ఝానతో లక్ఖణూపనిజ్ఝానం నామ, విపస్సనాయ పన లక్ఖణూపనిజ్ఝానకిచ్చం మగ్గేన సిజ్ఝతీతి మగ్గో లక్ఖణూపనిజ్ఝానం, ఫలం సుఞ్ఞతఅనిమిత్తఅప్పణిహిత-లక్ఖణస్స నిబ్బానస్సేవ ఉపనిజ్ఝానతో లక్ఖణూపనిజ్ఝానన్తి వుచ్చతి. తత్థ ఇమస్మిం పన అత్థే ఆరమ్మణూపనిజ్ఝానం అధిప్పేతం. కో పన వాదో యే నం బహులీకరోన్తీతి యే నం పఠమజ్ఝానం బహులీ కరోన్తి, పునప్పునం కరోన్తి, తేసు వత్తబ్బమేవ నత్థి. సేసమేత్థ హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం.
౩౮౩. దుతియన్తిఆదీసుపి ‘‘గణనానుపుబ్బతా దుతియ’’న్తిఆదినా (విభ॰ ౫౭౯) నయేన అత్థో వేదితబ్బో.
౩౮౬-౩౮౭. మేత్తన్తి చేతోవిముత్తిన్తి చిత్తవిముత్తిం. ఇధ అప్పనాప్పత్తావ మేత్తా అధిప్పేతా. కరుణాదీసుపి ఏసేవ నయో. ఇమే పన చత్తారో బ్రహ్మవిహారా వట్టం హోన్తి, వట్టపాదా హోన్తి, విపస్సనాపాదా హోన్తి, దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారా హోన్తి, అభిఞ్ఞాపాదా వా నిరోధపాదా వా హోన్తి. లోకుత్తరా పన న హోన్తి. కస్మా? సత్తారమ్మణత్తాతి.
౩౯౦. కాయే కాయానుపస్సీతి ఆనాపానపబ్బం, ఇరియాపథపబ్బం, చతుసమ్పజఞ్ఞపబ్బం, పటికూలమనసికారపబ్బం విహరతీతి ఇరియతి వత్తతి. ఇమినా ఇమస్స అట్ఠారసవిధేన కాయానుపస్సనాసతిపట్ఠానభావకస్స భిక్ఖునో ఇరియాపథో కథితో హోతి. ఆతాపీతి తస్సేవ వుత్తప్పకారస్స సతిపట్ఠానస్స భావనకవీరియేన వీరియవా. సమ్పజానోతి అట్ఠారసవిధేన కాయానుపస్సనాసతిపట్ఠానస్స పరిగ్గాహికపఞ్ఞాయ సమ్మా పజానన్తో. సతిమాతి అట్ఠారసవిధేన కాయానుపస్సనాపరిగ్గాహికాయ సతియా సమన్నాగతో. వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సన్తి తస్మింయేవ కాయసఙ్ఖాతే లోకే పఞ్చకామగుణికతణ్హఞ్చ పటిఘసమ్పయుత్తదోమనస్సఞ్చ వినేత్వా విక్ఖమ్భేత్వా కాయే కాయానుపస్సీ విహరతీతి వుత్తం హోతి. ఏత్తావతా కాయానుపస్సనాసతిపట్ఠానవసేన సుద్ధరూపసమ్మసనమేవ కథితన్తి వేదితబ్బం.
వేదనాసు వేదనానుపస్సీతి సుఖాదిభేదాసు వేదనాసు ‘‘సుఖం వేదనం వేదియమానో సుఖం వేదనం వేదియామీతి పజానాతి. దుక్ఖం, అదుక్ఖమసుఖం, సామిసం వా సుఖం, నిరామిసం వా సుఖం, సామిసం వా దుక్ఖం, నిరామిసం వా దుక్ఖం, సామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం, నిరామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదియమానో నిరామిసం అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదియామీతి పజానాతీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౩౮౦; విభ॰ ౩౬౩; మ॰ ని॰ ౧.౧౧౩) ఏవం వుత్తం నవవిధం వేదనం అనుపస్సన్తో. ఆతాపీతిఆదినా పనేత్థ నవవిధేన వేదనానుపస్సనాసతిపట్ఠానస్స లోకోతి చేత్థ వేదనా వేదితబ్బా.
చిత్తధమ్మేసుపి చిత్తే చిత్తానుపస్సీతి ‘‘సరాగం వా చిత్తం సరాగం చిత్తన్తి పజానాతీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౩౮౧; విభ॰ ౩౬౫; మ॰ ని॰ ౧.౧౧౪) ఏవం విత్థారితే సోళసప్పభేదే చిత్తే తమేవ చిత్తం పరిగ్గాహికాయ అనుపస్సనాయ అనుపస్సన్తోతి అత్థో. ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీతి ‘‘పఞ్చ నీవరణాని, పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా, ఛ అజ్ఝత్తికబాహిరాయతనాని, సత్త బోజ్ఝఙ్గా, చత్తారి అరియసచ్చానీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౩౮౨-౪౦౩; విభ॰ ౩౬౭-౩౭౩; మ॰ ని॰ ౧.౧౧౫-౧౩౬) ఏవం కోట్ఠాసవసేన పఞ్చధా వుత్తేసు ధమ్మేసు ధమ్మపరిగ్గాహికాయ అనుపస్సనాయ తే ధమ్మే అనుపస్సన్తోతి అత్థో. ఏత్థ పన వేదనానుపస్సనాసతిపట్ఠానే చ చిత్తానుపస్సనాసతిపట్ఠానే చ సుద్ధఅరూపసమ్మసనమేవ కథితం, ధమ్మానుపస్సనాసతిపట్ఠానే
౩౯౪. అనుప్పన్నానన్తి అనిబ్బత్తానం. పాపకానన్తి లామకానం. అకుసలానం ధమ్మానన్తి అకోసల్లసమ్భూతానం లోభాదిధమ్మానం. అనుప్పాదాయాతి అనిబ్బత్తనత్థాయ. ఛన్దం జనేతీతి కత్తుకమ్యతాకుసలచ్ఛన్దం ఉప్పాదేతి. వాయమతీతి పయోగం పరక్కమం కరోతి. వీరియం ఆరభతీతి కాయికచేతసికవీరియం కరోతి. చిత్తం పగ్గణ్హాతీతి తేనేవ సహజాతవీరియేన చిత్తం ఉక్ఖిపతి. పదహతీతి పధానవీరియం కరోతి.
ఉప్పన్నానన్తి జాతానం నిబ్బత్తానం. కుసలానం ధమ్మానన్తి కోసల్లసమ్భూతానం అలోభాదిధమ్మానం. ఠితియాతి ఠితత్థం. అసమ్మోసాయాతి అనస్సనత్థం. భియ్యోభావాయాతి పునప్పునభావాయ. వేపుల్లాయాతి విపులభావాయ. భావనాయాతి వడ్ఢియా. పరిపూరియాతి పరిపూరణత్థాయ. అయం తావ చతున్నం సమ్మప్పధానానం ఏకపదికో అత్థుద్ధారో.
అయం పన సమ్మప్పధానకథా నామ దువిధా లోకియా లోకుత్తరా చ. తత్థ లోకియా సబ్బపుబ్బభాగే హోతి, సా కస్సపసంయుత్తపరియాయేన లోకియమగ్గక్ఖణేయేవ వేదితబ్బా. వుత్తఞ్హి తత్థ –
‘‘చత్తారోమే, ఆవుసో, సమ్మప్పధానా. కతమే చత్తారో? ఇధావుసో, భిక్ఖు ‘అనుప్పన్నా మే పాపకా అకుసలా ధమ్మా ఉప్పజ్జమానా అనత్థాయ సంవత్తేయ్యు’న్తి ఆతప్పం కరోతి, ‘ఉప్పన్నా మే
ఏత్థ చ పాపకా అకుసలాతి లోభాదయో వేదితబ్బా. అనుప్పన్నా కుసలా ధమ్మాతి సమథవిపస్సనా చేవ మగ్గో చ. ఉప్పన్నా కుసలా నామ సమథవిపస్సనావ. మగ్గో పన సకిం ఉప్పజ్జిత్వా నిరుజ్ఝమానో అనత్థాయ సంవత్తనకో నామ నత్థి. సో హి ఫలస్స పచ్చయం దత్వావ నిరుజ్ఝతి
తత్థ అనుప్పన్నానం పాపకానన్తి ఏత్థ ‘‘అనుప్పన్నో చేవ కామచ్ఛన్దో’’తిఆదీసు వుత్తనయేన అత్థో వేదితబ్బో. ఉప్పన్నానం పాపకానన్తి ఏత్థ చతుబ్బిధం ఉప్పన్నం వత్తమానుప్పన్నం, భుత్వావిగతుప్పన్నం, ఓకాసకతుప్పన్నం, భూమిలద్ధుప్పన్నన్తి. తత్థ యే కిలేసా విజ్జమానా ఉప్పాదాదిసమఙ్గినో, ఇదం వత్తమానుప్పన్నం నామ. కమ్మే పన జవితే ఆరమ్మణరసం అనుభవిత్వా నిరుద్ధవిపాకో భుత్వా విగతం నామ, కమ్మం ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధం భుత్వా విగతం నామ. తదుభయమ్పి భుత్వావిగతుప్పన్నన్తి సఙ్ఖం గచ్ఛతి. కుసలాకుసలకమ్మం అఞ్ఞకమ్మస్స విపాకం పటిబాహిత్వా అత్తనో విపాకస్స ఓకాసం కరోతి, ఏవం కతే ఓకాసకతుప్పన్నం నామ. పఞ్చక్ఖన్ధా పన విపస్సనాయ భూమి నామ, తే అతీతాదిభేదా హోన్తి. తేసు అనుసయితకిలేసా పన అతీతా వా అనాగతా వా పచ్చుప్పన్నా వాతి న వత్తబ్బా. అతీతక్ఖన్ధేసు అనుసయితాపి హి అప్పహీనావ హోన్తి, అనాగతక్ఖన్ధేసు అనుసయితాపి అప్పహీనావ హోన్తి, పచ్చుప్పన్నక్ఖన్ధేసు అనుసయితాపి అప్పహీనావ హోన్తి, ఇదం భూమిలద్ధుప్పన్నం నామ. తేనాహు పోరాణా – ‘‘తాసు తాసు భూమిసు అసముగ్ఘాతగతా కిలేసా భూమిలద్ధుప్పన్నాతి సఙ్ఖం గచ్ఛన్తీ’’తి.
అపరమ్పి సముదాచారుప్పన్నం నామ. సకిం చక్ఖూని ఉమ్మీలేత్వా ఆరమ్మణే నిమిత్తే గహితే అనుస్సరితానుస్సరితక్ఖణే కిలేసా నుప్పజ్జిస్సన్తీతి న వత్తబ్బా. కస్మా? ఆరమ్మణస్స అధిగ్గహితత్తా. యథా కిం? యథా ఖీరుక్ఖస్స కుఠారియా ఆహతాహతట్ఠానే ఖీరం న నిక్ఖమిస్సతీతి న వత్తబ్బా, ఏవం. ఇదం ఆరమ్మణాధిగ్గహితుప్పన్నం నామ. సమాపత్తియా అవిక్ఖమ్భితకిలేసా పన ఇమస్మిం నామ ఠానేన ఉప్పజ్జిస్సన్తీతి న వత్తబ్బా. కస్మా? అవిక్ఖమ్భితత్తా. యథా కిం? యథా ఖీరరుక్ఖం కుఠారియా ఆహనేయ్యుం, ఇమస్మిం నామ ఠానే ఖీరం న నిక్ఖమేయ్యాతి న వత్తబ్బం, ఏవం. ఇదం అవిక్ఖమ్భితుప్పన్నం నామ. మగ్గేన అసముగ్ఘాతితకిలేసా పన భవగ్గే నిబ్బత్తస్సాపి అసముగ్ఘాతితుప్పన్నం నామ.
ఇమేసు
‘‘హఞ్చి అతీతే కిలేసే పజహతి? తేన హి ఖీణంయేవ ఖేపేతి, నిరుద్ధం నిరోధేతి, అత్థఙ్గతం అత్థఙ్గమేతి, అతీతం యం నత్థి, తం పజహతి. హఞ్చి అనాగతే కిలేసే పజహతి? తేన హి అజాతం పజహతి, అనిబ్బత్తం అనుప్పన్నం అపాతుభూతం పజహతి, అనాగతం యం నత్థి, తం పజహతి. హఞ్చి పచ్చుప్పన్నే కిలేసే పజహతి? తేన హి రత్తో రాగం పజహతి, దుట్ఠో దోసం, మూళ్హో మోహం, వినిబద్ధో మానం, పరామట్ఠో దిట్ఠిం, అనిట్ఠఙ్గతో విచికిచ్ఛం, థామగతో అనుసయం పజహతి, కణ్హసుక్కా ధమ్మా యుగనద్ధా వత్తన్తి, సంకిలేసియా మగ్గభావనా హోతీతి…పే॰… తేన హి నత్థి మగ్గభావనా, నత్థి ఫలసచ్ఛికిరియా, నత్థి కిలేసప్పహానం, నత్థి ధమ్మాభిసమయోతి. అత్థి మగ్గభావనా…పే॰… అత్థి ధమ్మాభిసమయోతి. యథా కథం వియ? సేయ్యథాపి తరుణో రుక్ఖో…పే॰… అపాతుభూతాయేవ న పాతుభవన్తీ’’తి (పటి॰ మ॰ ౩.౨౧).
ఇతి
న కేవలఞ్చ మగ్గో కిలేసేయేవ పజహతి, కిలేసానం పన అప్పహీనత్తా
అథ మగ్గక్ఖణే కథం అనుప్పన్నానం ఉప్పాదాయ భావనా హోతి, కథం వా ఉప్పన్నానం ఠితియాతి? మగ్గప్పవత్తియా ఏవ. మగ్గో హి పవత్తమానో పుబ్బే అనుప్పన్నపుబ్బత్తా
౩౯౮-౪౦౧. ఇద్ధిపాదేసు ఛన్దం నిస్సాయ పవత్తో సమాధి ఛన్దసమాధి, పధానభూతా సఙ్ఖారా పధానసఙ్ఖారా. సమన్నాగతన్తి తేహి ఇద్ధిపాదం. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పన ఇద్ధిపాదవిభఙ్గే (విభ॰ ౪౩౧ ఆదయో) ఆగతో ఏవ. విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౨.౩౮౨) పనస్స అత్థో దీపితో. తత్రాయం భిక్ఖు యదా ఛన్దాదీసు ఏకం ధురం నిస్సాయ విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణాతి
౪౦౨-౪౦౬. సద్ధిన్ద్రియం భావేతీతిఆదీసు సద్ధావ అత్తనో సద్ధాధురే ఇన్దట్ఠం కరోతీతి సద్ధిన్ద్రియం. వీరియిన్ద్రియాదీసుపి ఏసేవ నయో. భావేతీతి ఏత్థ పన ఆదికమ్మికో యోగావచరో తీహి కారణేహి సద్ధిన్ద్రియం విసోధేన్తో సద్ధిన్ద్రియం భావేతి నామ. వీరియిన్ద్రియాదీసుపి ఏసేవ నయో. వుత్తఞ్హేతం –
‘‘అస్సద్ధే పుగ్గలే పరివజ్జయతో, సద్ధే పుగ్గలే సేవతో భజతో పయిరుపాసతో, పసాదనీయే సుత్తన్తే పచ్చవేక్ఖతో ఇమేహి తీహాకారేహి సద్ధిన్ద్రియం విసుజ్ఝతి.
‘‘కుసీతే పుగ్గలే పరివజ్జయతో, ఆరద్ధవీరియే పుగ్గలే సేవతో భజతో పయిరుపాసతో, సమ్మప్పధానే పచ్చవేక్ఖతో ఇమేహి తీహాకారేహి వీరియిన్ద్రియం విసుజ్ఝతి.
‘‘ముట్ఠస్సతీ సతిన్ద్రియం విసుజ్ఝతి.
‘‘అసమాహితే పుగ్గలే పరివజ్జయతో, సమాహితే పుగ్గలే సేవతో భజతో పయిరుపాసతో, ఝానవిమోక్ఖే పచ్చవేక్ఖతో ఇమేహి తీహాకారేహి సమాధిన్ద్రియం విసుజ్ఝతి.
‘‘దుప్పఞ్ఞే పుగ్గలే పరివజ్జయతో, పఞ్ఞవన్తే పుగ్గలే సేవతో పఞ్ఞిన్ద్రియం విసుజ్ఝతీ’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౧౮౪-౧౮౫).
ఏత్థ చ గమ్భీరఞాణచరియం పచ్చవేక్ఖతోతి సణ్హసుఖుమం ఖన్ధన్తరం, ఆయతనన్తరం, ధాతన్తరం, ఇన్ద్రియబలబోజ్ఝఙ్గన్తరం, మగ్గన్తరం, ఫలన్తరఞ్చ పచ్చవేక్ఖన్తస్సాతి అత్థో. ఇమేసఞ్హి తిణ్ణం తిణ్ణం కారణానం వసేన అకతాభినివేసో ఆదికమ్మికో యోగావచరో సద్ధాధురాదీసు అభినివేసం
సద్ధాబలాదీసు సద్ధాయేవ అకమ్పియట్ఠేన బలన్తి సద్ధాబలం. వీరియబలాదీసుపి ఏసేవ నయో. ఏత్థ హి సద్ధా అస్సద్ధియే న కమ్పతి, వీరియం కోసజ్జేన న కమ్పతి, సతి ముట్ఠస్సచ్చేన న కమ్పతి, సమాధి ఉద్ధచ్చే న కమ్పతి, పఞ్ఞా అవిజ్జాయ న కమ్పతీతి సబ్బానిపి అకమ్పియట్ఠేన బలానీతి వుచ్చన్తి. భావనానయో పనేత్థ ఇన్ద్రియభావనాయం వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బోతి. ఇమాని లోకియలోకుత్తరానేవ కథితానీతి.
౪౧౮. సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం భావేతీతి ఏత్థ అయం ఆదికమ్మికానం కులపుత్తానం వసేన సద్ధిం అత్థవణ్ణనాయ భావనానయో. తత్థ సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో.
తత్థ బోధియా, బోధిస్స వా అఙ్గోతి బోజ్ఝఙ్గో. కిం వుత్తం హోతి? యా హి అయం ధమ్మసామగ్గీయాయ లోకియలోకుత్తరమగ్గక్ఖణే ఉప్పజ్జమానాయ లీనుద్ధచ్చపతిట్ఠానాయూహనకామసుఖఅత్తకిలమథానుయోగఉచ్ఛేదసస్సతాభినివేసాదీనం అనేకేసం ఉపద్దవానం పటిపక్ఖభూతాయ సతిధమ్మవిచయవీరియపీతిపస్సద్ధిసమాధిఉపేక్ఖాసఙ్ఖాతాయ ధమ్మసామగ్గియా అరియసావకో బుజ్ఝతీతి కత్వా బోధీతి వుచ్చతి, బుజ్ఝతీతి కిలేససన్తాననిద్దాయ ఉట్ఠహతి, చత్తారి వా అరియసచ్చాని పటివిజ్ఝతి, నిబ్బానమేవ వా సచ్ఛికరోతీతి వుత్తం హోతి. యథాహ బోజ్ఝఙ్గో ఝానఙ్గమగ్గఙ్గాదయో వియ బోజ్ఝఙ్గో సేనఙ్గరథఙ్గాదయో వియ. తేనాహు అట్ఠకథాచరియా – ‘‘బుజ్ఝనకస్స పుగ్గలస్స అఙ్గాతి వా బోజ్ఝఙ్గా’’తి.
అపిచ ‘‘బోజ్ఝఙ్గాతి కేనట్ఠేన బోజ్ఝఙ్గా? బోధాయ సంవత్తన్తీతి బోజ్ఝఙ్గా, బుజ్ఝన్తీతి బోజ్ఝఙ్గా, అనుబుజ్ఝన్తీతి బోజ్ఝఙ్గా, పటిబుజ్ఝన్తీతి బోజ్ఝఙ్గా, సమ్బుజ్ఝన్తీతి బోజ్ఝఙ్గా’’తి ఇమినా పటిసమ్భిదానయేనాపి (పటి॰ మ॰ ౨.౧౭) బోజ్ఝఙ్గత్థో వేదితబ్బో. పసత్థో సున్దరో చ బోజ్ఝఙ్గో సమ్బోజ్ఝఙ్గో, సతి ఏవ సమ్బోజ్ఝఙ్గో సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో, తం సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం.
ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గన్తిఆదీసుపి చతుసచ్చధమ్మే విచినతీతి ధమ్మవిచయో. సో పవిచయలక్ఖణో, ఓభాసనరసో, అసమ్మోహపచ్చుపట్ఠానో. వీరభావతో, విధినా ఈరయితబ్బతో చ వీరియం. తం పగ్గహలక్ఖణం, ఉపథమ్భనరసం పీతి. సా ఫరణలక్ఖణా, తుట్ఠిలక్ఖణా వా, కాయచిత్తానం పీణనరసా, నేసంయేవ ఓదగ్యపచ్చుపట్ఠానా. కాయచిత్తదరథప్పస్సమ్భనతో పస్సద్ధి. సా ఉపసమలక్ఖణా, కాయచిత్తదరథమద్దనరసా, కాయచిత్తానం సమాధి. సో అవిక్ఖేపలక్ఖణో, అవిసారలక్ఖణో వా, చిత్తచేతసికానం సమ్పిణ్డనరసో, చిత్తట్ఠితిపచ్చుపట్ఠానో. అజ్ఝుపేక్ఖనతో ఉపేక్ఖా. సా పటిసఙ్ఖానలక్ఖణా, సమవాహితలక్ఖణా వా, ఊనాధికనివారణరసా, పక్ఖపాతుపచ్ఛేదనరసా వా, మజ్ఝత్తభావపచ్చుపట్ఠానా. సేసం వుత్తనయమేవ. భావేతీతి బ్రూహేతి వడ్ఢేతి, ఉప్పాదేతీతి అత్థో.
తత్థ చత్తారో ధమ్మా సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదాయ సంవత్తన్తీతి వేదితబ్బా సతిసమ్పజఞ్ఞం ముట్ఠస్సతిపుగ్గలపరివజ్జనతా ఉపట్ఠితస్సతిపుగ్గలసేవనతా తదధిముత్తతాతి. అభిక్కన్తాదీసు హి సత్తసు ఠానేసు సతిసమ్పజఞ్ఞేన, భత్తనిక్ఖిత్తకాకసదిసే ముట్ఠస్సతిపుగ్గలే పరివజ్జనేన, తిస్సదత్తత్థేరఅభయత్థేరాదిసదిసే ఉపట్ఠితస్సతిపుగ్గలే సేవనేన, ఠాననిసజ్జాదీసు సతిసముట్ఠాపనత్థం నిన్నపోణపబ్భారచిత్తతాయ చ సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో ఉప్పజ్జతి. తస్మా ఆదికమ్మికో కులపుత్తో ఇమేహి చతూహి కారణేహి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం సముట్ఠాపేత్వా తదేవ ధురం కత్వా అభినివేసం పట్ఠపేత్వా అనుక్కమేన అరహత్తం గణ్హాతి. సో యావ అరహత్తమగ్గా సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం భావేతి నామ, ఫలే పత్తే భావితో నామ హోతి.
సత్త ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదాయ సంవత్తన్తి పరిపుచ్ఛకతా, వత్థువిసదకిరియా, ఇన్ద్రియసమత్తపటిపాదనా, దుప్పఞ్ఞపుగ్గలపరివజ్జనా, పఞ్ఞవన్తపుగ్గలసేవనా, గమ్భీరఞాణచరియపచ్చవేక్ఖణా, తదధిముత్తతాతి. తత్థ పరిపుచ్ఛకతాతి ఖన్ధధాతుఆయతనఇన్ద్రియబలబోజ్ఝఙ్గమగ్గఙ్గఝానసమథవిపస్సనానం అత్థసన్నిస్సితపరిపుచ్ఛాబహులతా.
వత్థువిసదకిరియాతి అజ్ఝత్తికబాహిరానం వత్థూనం విసదభావకరణం. యదా హిస్స కేసనఖలోమా దీఘా హోన్తి, సరీరం వా ఉప్పన్నదోసఞ్చేవ సేదమలమక్ఖితఞ్చ
ఇన్ద్రియసమత్తపటిపాదనా వక్కలిత్థేరవత్థు చేత్థ నిదస్సనం. సచే పన వీరియిన్ద్రియం బలవం హోతి, అథ నేవ సద్ధిన్ద్రియం అధిమోక్ఖకిచ్చం కాతుం సక్కోతి, న ఇతరాని ఇతరకిచ్చభేదం. తస్మా తం పస్సద్ధాదిభావనాయ హాపేతబ్బం. తత్రాపి సోణత్థేరస్స వత్థు దస్సేతబ్బం. ఏవం సేసేసుపి ఏకస్స బలవభావే సతి ఇతరేసం అత్తనో కిచ్చేసు అసమత్థతా వేదితబ్బా.
విసేసతో పనేత్థ సద్ధాపఞ్ఞానం సమాధివీరియానఞ్చ సమతం పసంసన్తి. బలవసద్ధో హి మన్దపఞ్ఞో ముధప్పసన్నో హోతి, అవత్థుమ్హి పసీదతి. బలవపఞ్ఞో మన్దసద్ధో కేరాటికపక్ఖం భజతి
అపిచ సమాధికమ్మికస్స బలవతీపి సద్ధా వట్టతి. ఏవఞ్హి సద్దహన్తో ఓకప్పేన్తో అప్పనం పాపుణిస్సతి. సమాధిపఞ్ఞాసు
దుప్పఞ్ఞపుగ్గలపరివజ్జనా నామ ఖన్ధాదిభేదేసు అనోగాళ్హపఞ్ఞానం దుమ్మేధపుగ్గలానం ఆరకా పరివజ్జనం. పఞ్ఞవన్తపుగ్గలసేవనా నామ సమపఞ్ఞాసలక్ఖణపరిగ్గాహికాయ ఉదయబ్బయపఞ్ఞాయ సమన్నాగతపుగ్గలసేవనా. గమ్భీరఞాణచరియపచ్చవేక్ఖణా నామ గమ్భీరేసు ఖన్ధాదీసు పవత్తాయ గమ్భీరపఞ్ఞాయ పభేదపచ్చవేక్ఖణా. తదధిముత్తతా నామ ఠాననిసజ్జాదీసు ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గసముట్ఠాపనత్థం నిన్నపోణపబ్భారచిత్తతా. తస్మా ఆదికమ్మికో కులపుత్తో ఇమేహి సత్తహి కారణేహి ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గం సముట్ఠాపేత్వా తదేవ ధురం కత్వా అభినివేసం పట్ఠపేత్వా అనుక్కమేన అరహత్తం గణ్హాతి. సో యావ అరహత్తమగ్గా ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గం భావేతి నామ, ఫలే పత్తే భావితో నామ హోతి.
ఏకాదస ధమ్మా వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదాయ సంవత్తన్తి – అపాయభయపచ్చవేక్ఖణతా, ఆనిసంసదస్సావితా
తత్థ అపాయభయం పచ్చవేక్ఖన్తస్సాపి వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గో ఉప్పజ్జతి.
‘‘న సక్కా కుసీతేన నవ లోకుత్తరధమ్మా లద్ధుం, ఆరద్ధవీరియేనేవ సక్కా, అయమానిసంసో వీరియస్సా’’తి ఏవం ఆనిసంసదస్సావినోపి ఉప్పజ్జతి. ‘‘సబ్బబుద్ధపచ్చేకబుద్ధమహాసావకేహి గతమగ్గోవ గన్తబ్బో, సో చ న సక్కా కుసీతేన గన్తు’’న్తి ఏవం గమనవీథిం పచ్చవేక్ఖన్తస్సాపి ఉప్పజ్జతి.
‘‘యే తం పిణ్డపాతాదీహి ఉపట్ఠహన్తి, ఇమే తే మనుస్సా నేవ ఞాతకా, న దాసకమ్మకరా, నాపి తం నిస్సాయ జీవిస్సామాతి తే పణీతాని పిణ్డపాతాదీని దేన్తి. అథ ఖో అత్తనో కారానం మహప్ఫలతం పచ్చాసీసమానా దేన్తి. సత్థారాపి ‘అయం ఇమే పచ్చయే పరిభుఞ్జిత్వా కాయదళ్హీబహులో సుఖం విహరిస్సతీ’తి న ఏవం సమ్పస్సతా తుయ్హం పచ్చయా అనుఞ్ఞాతా, అథ ఖో ‘అయం ఇమే పరిభుఞ్జమానో సమణధమ్మం కత్వా వట్టదుక్ఖతో పిణ్డపాతాపచాయనం పచ్చవేక్ఖన్తస్సాపి ఉప్పజ్జతి మహామిత్తత్థేరస్స వియ పిణ్డపాతియతిస్సత్థేరస్స వియ చ.
మహామిత్తత్థేరో కిర కస్సకలేణే నామ పటివసతి. తస్స చ గోచరగామే ఏకా మహాఉపాసికా థేరం పుత్తం కత్వా పటిజగ్గతి. సా ఏకదివసం అరఞ్ఞం గచ్ఛన్తీ ధీతరం ఆహ – ‘‘అమ్మ
థేరో చీవరం పారుపిత్వా పత్తం నీహరన్తోవ తం సద్దం సుత్వా అత్తానం ఓవది – ‘‘మహాఉపాసికా కిర కఞ్జియేన పారివాసికభత్తం భుఞ్జి, దివాపి కణపణ్ణమ్బిలయాగుం భుఞ్జిస్సతి, తుయ్హం అత్థాయ పన పురాణతణ్డులాదీని ఆచిక్ఖతి. తం నిస్సాయ ఖో పనేసా నేవ ఖేత్తం న వత్థుం న భత్తం న వత్థం పచ్చాసీసతి, తిస్సో పన సమ్పత్తియో పత్థయమానా దేతి. త్వం ఏతిస్సా తా సమ్పత్తియో దాతుం సక్ఖిస్ససి, న సక్ఖిస్ససీతి, అయం ఖో పన పిణ్డపాతో తయా సరాగేన సదోసేన సమోహేన న సక్కా గణ్హితు’’న్తి పత్తం థవికాయ పక్ఖిపిత్వా గణ్ఠికం ముఞ్చిత్వా నివత్తిత్వా కస్సకలేణమేవ గన్త్వా పత్తం హేట్ఠామఞ్చే, చీవరఞ్చ చీవరవంసే ఠపేత్వా, ‘‘అరహత్తం అపాపుణిత్వా న నిక్ఖమిస్సామీ’’తి వీరియం అధిట్ఠహిత్వా నిసీది. దీఘరత్తం అప్పమత్తో హుత్వా నివుత్థభిక్ఖు విపస్సనం వడ్ఢేత్వా పురేభత్తమేవ అరహత్తం పత్వా వికసమానమివ పదుమం మహాఖీణాసవో సితం కరోన్తోవ నిక్ఖమి. లేణద్వారే రుక్ఖమ్హి అధివత్థా దేవతా –
‘‘నమో
యస్స తే ఆసవా ఖీణా, దక్ఖిణేయ్యోసి మారిసా’’తి. –
ఉదానం ఉదానేత్వా, ‘‘భన్తే, పిణ్డాయ పవిట్ఠానం తుమ్హాదిసానం అరహన్తానం భిక్ఖం దత్వా మహల్లకిత్థియో దుక్ఖా ముచ్చిస్సన్తీ’’తి ఆహ. థేరో ఉట్ఠహిత్వా ద్వారం వివరిత్వా కాలం ఓలోకేన్తో ‘‘పాతోయేవా’’తి ఞత్వా పత్తచీవరం ఆదాయ గామం పావిసి.
దారికాపి భత్తం సమ్పాదేత్వా ‘‘ఇదాని మే భాతా ఆగమిస్సతి, ఇదాని మే భాతా ఆగమిస్సతీ’’తి ద్వారం ఓలోకయమానా నిసీది. సా థేరే ఘరద్వారం సమ్పత్తే పత్తం గహేత్వా సప్పిఫాణితయోజితస్స ఖీరపిణ్డపాతస్స పూరేత్వా హత్థే ఠపేసి. థేరో ‘‘సుఖం హోతూ’’తి అనుమోదనం
మహాఉపాసికా
పిణ్డపాతికతిస్సత్థేరవత్థు పన ఏవం వేదితబ్బం – మహాగామే కిర ఏకో దలిద్దపురిసో దారువిక్కయేన జీవికం కప్పేతి. సో తేనేవ కారణేన నామం లభిత్వా దారుభణ్డకమహాతిస్సో నామ జాతో. సో ఏకదివసం అత్తనో భరియం ఆహ – ‘‘కిం అమ్హాకం జీవితం నామ, సత్థారా దళిద్దదానస్స మహప్ఫలభావో కథితో, మయఞ్చ నిబద్ధం దాతుం న సక్కోమ, పక్ఖికభత్తమత్తం దత్వా పున ఉప్పన్నం సలాకభత్తమ్పి దస్సామా’’తి. సా ‘‘సాధు సామీ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా పునదివసే యథాలాభేన పక్ఖికభత్తం అదాసి. భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ పచ్చయేహి నిప్పరిస్సయకాలో హోతి, దహరసామణేరా పణీతభోజనాని భుఞ్జిత్వా ‘‘అయం లూఖాహారో’’తి
సా ఇత్థీ తం దిస్వా సామికస్స కథేసి, ‘‘మయా దిన్నం ఛడ్డేన్తీ’’తి న పన విప్పటిసారినీ అహోసి. తస్సా సామికో ఆహ – ‘‘మయం దుగ్గతభావేన అయ్యానం సుఖేన పరిభుఞ్జాపేతుం నాసక్ఖిమ్హ. కిం ను ఖో కత్వా అయ్యానం మనం గహేతుం సక్ఖిస్సామా’’తి? అథస్స భరియా ఆహ – ‘‘కిం వదేసి, సామి, సపుత్తకా దుగ్గతా నామ నత్థీతి అయం తే ధీతా, ఇమం ఏకస్మిం కులే ఠపేత్వా ద్వాదస కహాపణే గణ్హిత్వా ఏకం ఖీరధేనుం ఆహర, అయ్యానం ఖీరసలాకభత్తం దస్సామ, ఏవం తేసం చిత్తం గణ్హితుం సక్ఖిస్సామా’’తి. సో సాధూతి సమ్పటిచ్ఛిత్వా తథా అకాసి. తేసం పుఞ్ఞేన సా ధేను సాయం తీణి మాణికాని, పాతో తీణి మాణికాని ఖీరం దేతి. సాయం లద్ధం దధిం కత్వా పునదివసే తతో గహితనవనీతేన సప్పిం కత్వా ససప్పిపరిసేకం ఖీరసలాకభత్తం దేన్తి. తతో పట్ఠాయ తస్స గేహే సలాకభత్తం పుఞ్ఞవన్తావ లభన్తి.
సో
తస్మిం సమయే అమ్బరియమహావిహారవాసీ పిణ్డపాతియతిస్సత్థేరో ‘‘తిస్సమహావిహారం గన్త్వా చేతియం వన్దిస్సామీ’’తి అత్తనో వసనట్ఠానతో మహాగామం గచ్ఛన్తో తమేవ మగ్గం పటిపజ్జి. సో ఉపాసకో థేరం దూరతోవ దిస్వా ‘‘ఏకకోవ
తస్సేవం చిత్తే ఉప్పన్నమత్తేయేవ ఏకో పుటకభత్తం గహేత్వా తం ఠానం సమ్పత్తో. ఉపాసకో తం దిస్వా, ‘‘భన్తే, థోకం ఆగమేథా’’తి వత్వా తం ఉపసఙ్కమిత్వా ఆహ – ‘‘కహాపణం తే, భో పురిస, దమ్మి, తం మే పుటకభత్తం దేహీ’’తి. సో చిన్తేసి – ‘‘ఇమం భత్తం ఇమస్మిం కాలే మాసకమ్పి న అగ్ఘతి, అయఞ్చ మయ్హం ఏకవారేనేవ కహాపణం దేతి, భవిస్సతేత్థ కారణ’’న్తి చిన్తేత్వా ‘‘నాహం కహాపణేన దేమీ’’తి ఆహ. ఏవం సన్తే ద్వే గణ్హ, తీణి గణ్హాతి ఇమినా నియామేన సబ్బేపి తే కహాపణే దాతుకామో జాతో. ఇతరో ‘‘అఞ్ఞేపిస్స అత్థీ’’తి సఞ్ఞాయ ‘‘న దేమి’’చ్చేవ ఆహ. అథ నం సో ఆహ – ‘‘సచే మే, భో, అఞ్ఞేపి అస్సు, తేపి దదేయ్యం. న ఖో పనాహం అత్తనో అత్థాయ గణ్హామి, ఏతస్మిం మే రుక్ఖమూలే ఏకో అయ్యో నిసీదాపితో, తుయ్హమ్పి కుసలం భవిస్సతి, దేహి మే భత్త’’న్తి. తేన హి, భో, గణ్హ, ఆహర తే కహాపణేతి కహాపణే గహేత్వా పుటకభత్తం అదాసి. ఉపాసకో భత్తం గహేత్వా హత్థే ధోవిత్వా థేరం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘పత్తం నీహరథ, భన్తే’’తి ఆహ. థేరో పత్తం నీహరిత్వా ఉపడ్ఢభత్తే దిన్నే పత్తం పిదహి. ఉపాసకో ఆహ – ‘‘అయం, భన్తే, ఏకస్సేవ పటివిసో, న
థేరో ఉపాసకం పుచ్ఛి – ‘‘కేన కారణేన త్వం న భుఞ్జసీ’’తి. సో అత్తనో గమనాగమనవిధానం సబ్బం కథేసి. థేరో తం సుత్వా సంవేగప్పత్తో చిన్తేసి – ‘‘దుక్కరం ఉపాసకేన కతం, మయా పన ఏవరూపం పిణ్డపాతం పరిభుఞ్జిత్వా ఏతస్స కతఞ్ఞునా భవితబ్బం. సప్పాయసేనాసనం లభిత్వా తత్థేవ ఛవిమంసలోహితేసు సుక్ఖన్తేసుపి నిసిన్నపల్లఙ్కేనేవ అరహత్తం అప్పత్వా న ఉట్ఠహిస్సామీ’’తి. సో తిస్సమహావిహారం గన్త్వా ఆగన్తుకవత్తం కత్వా అత్తనో పత్తసేనాసనం పవిసిత్వా పచ్చత్థరణం అత్థరిత్వా తత్థ నిసిన్నో అత్తనో మూలకమ్మట్ఠానమేవ గణ్హి. సో తాయ రత్తియా ఓభాసమత్తమ్పి నిబ్బత్తేతుం నాసక్ఖి. పునదివసతో పట్ఠాయ భిక్ఖాచారపలిబోధం ఛిన్దిత్వా తదేవ కమ్మట్ఠానం అనులోమపటిలోమం విపస్సి. ఏతేనుపాయేన విపస్సన్తో సత్తమే అరుణే సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పత్వా చిన్తేసి – ‘‘అతివియ మే కిలన్తం సరీరం, కిం ను ఖో మే జీవితం చిరం పవత్తిస్సతి, న పవత్తిస్సతీ’’తి. అథస్స అప్పవత్తనభావం దిస్వా సేనాసనం పటిసామేత్వా పత్తచీవరమాదాయ విహారమజ్ఝం గన్త్వా భేరిం పహరాపేత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతేసి.
సఙ్ఘత్థేరో ‘‘కేన భిక్ఖునాసఙ్ఘో సన్నిపాతితో’’తి పుచ్ఛి. మయా, భన్తేతి. కిమత్థం సప్పురిసాతి. భన్తే, అఞ్ఞం కమ్మం నత్థి, యేసం పన మగ్గే వా ఫలే వా కఙ్ఖా అత్థి, తే మం పుచ్ఛన్తూతి. సప్పురిస తాదిసా నామ భిక్ఖూ అసన్తం గుణం న కథేన్తి, అమ్హాకం ఏత్థ కఙ్ఖా నత్థి. కిం పన తే సంవేగకారణం అహోసి, కిం పచ్చయం కత్వా అరహత్తం నిబ్బత్తన్తి. భన్తే, ఇమస్మిం మహాగామే వల్లియవీథియం దారుభణ్డకమహాతిస్సో నామ ఉపాసకో అత్తనో ధీతరం బహి ఠపేత్వా ద్వాదస కహాపణే గణ్హిత్వా తేహి ఏకం ఖీరధేనుం గహేత్వా సఙ్ఘస్స ఖీరభత్తసలాకం పట్ఠపేసి, సో ‘‘ధీతరం మోచేస్సామీ’’తి ఛ మాసే యన్తసాలాయ భతిం కత్వా
కాకవణ్ణతిస్సమహారాజా ‘‘ఏకో కిర థేరో పరినిబ్బుతో’’తి సుత్వా విహారం గన్త్వా సక్కారసమ్మానం కత్వా కూటాగారం సజ్జేత్వా థేరం తత్థ ఆరోపేత్వా ‘‘ఇదాని చితకట్ఠానం గమిస్సామా’’తి ఉక్ఖిపన్తో చాలేతుం నాసక్ఖి. రాజా భిక్ఖుసఙ్ఘం పుచ్ఛి – ‘‘అత్థి, భన్తే, థేరేన కిఞ్చి కథిత’’న్తి. భిక్ఖూ థేరేన కథితవిధానం ఆచిక్ఖింసు. రాజా తం ఉపాసకం పక్కోసాపేత్వా ‘‘తయా ఇతో సత్తదివసమత్థకే కస్సచి మగ్గపటిపన్నస్స భిక్ఖునో పుటకభత్తం దిన్న’’న్తి పుచ్ఛి. ఆమ, దేవాతి. కేన తే నియామేన దిన్నన్తి? సో తం కారణం సబ్బం ఆరోచేసి. అథ నం రాజా థేరస్స కూటాగారట్ఠానం పేసేసి – ‘‘గచ్ఛ తం థేరం సఞ్జాన, సో వా అఞ్ఞో వా’’తి. సో గన్త్వా సాణిం ఉక్ఖిపిత్వా థేరస్స ముఖం దిస్వా సఞ్జానిత్వా ద్వీహి హత్థేహి హదయం సన్ధారేన్తో రఞ్ఞో సన్తికం గన్త్వా, ‘‘దేవ, మయ్హం అయ్యో’’తి ఆహ. అథస్స రాజా మహాపసాధనం దాపేసి. తం పసాధేత్వా ఆగతం ‘‘గచ్ఛ భాతిక మహాతిస్స మయ్హం, అయ్యాతి వత్వా కూటాగారం ఉక్ఖిపా’’తి ఆహ. ఉపాసకో ‘‘సాధు, దేవా’’తి గన్త్వా థేరస్స పాదే వన్దిత్వా ఉభోహి హత్థేహి ఉక్ఖిపిత్వా అత్తనో మత్థకే అకాసి. తస్మింయేవ ఖణే కూటాగారం ఆకాసే ఉప్పతిత్వా
‘‘మహన్తం ఖో పనేతం సత్థు దాయజ్జం, యదిదం సత్త అరియధనాని నామ, తం న సక్కా కుసీతేన గహేతుం. యథా హి విప్పటిపన్నం పుత్తం మాతాపితరో ‘అయం అమ్హాకం దాయజ్జమహత్తం పచ్చవేక్ఖతోపి ఉప్పజ్జతి.
‘‘మహా ఖో పన తే సత్థా. సత్థునో హి తే మాతుకుచ్ఛిమ్హి పటిసన్ధిం గహణకాలేపి, అభినిక్ఖమనేపి, అభిసమ్బోధియమ్పి, ధమ్మచక్కప్పవత్తనయమకపాటిహారియదేవోరోహనఆయుసఙ్ఖారవోస్సజ్జనేసుపి, పరినిబ్బానకాలేపి దససహస్సిలోకధాతు కమ్పిత్థ. యుత్తం ను తే ఏవరూపస్స సత్థునో సాసనే పబ్బజిత్వా కుసీతేన భవితు’’న్తి ఏవం సత్థుమహత్తం పచ్చవేక్ఖతోపి ఉప్పజ్జతి.
‘‘జాతియాపి జాతిమహత్తం పచ్చవేక్ఖతోపి ఉప్పజ్జతి.
‘‘సారిపుత్తమోగ్గల్లానా చేవ అసీతి మహాసావకా చ వీరియేనేవ లోకుత్తరధమ్మం పటివిజ్ఝింసు, త్వం ఏతేసం సబ్రహ్మచారీనం మగ్గం పటిపజ్జసి, న పటిపజ్జసీ’’తి ఏవం సబ్రహ్మచారిమహత్తం పచ్చవేక్ఖతోపి ఉప్పజ్జతి.
కుచ్ఛిం పూరేత్వా ఠితఅజగరసదిసే విస్సట్ఠకాయికచేతసికవీరియే కుసీతపుగ్గలే పరివజ్జేన్తస్సాపి, ఆరద్ధవీరియే పహితత్తే పుగ్గలే సేవన్తస్సాపి, ఠాననిసజ్జాదీసు విరియుప్పాదనత్థం నిన్నపోణపబ్భారచిత్తస్సాపి ఉప్పజ్జతి. తస్మా ఆదికమ్మికో కులపుత్తో ఇమేహి ఏకాదసహి కారణేహి వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గం
ఏకాదస ధమ్మా పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదాయ సంవత్తన్తి – బుద్ధానుస్సతి, ధమ్మసఙ్ఘసీల^ చాగదేవతానుస్సతి ఉపసమానుస్సతి, లూఖపుగ్గలపరివజ్జనతా, సినిద్ధపుగ్గలసేవనతా, పసాదనీయసుత్తన్తపచ్చవేక్ఖణతా, తదధిముత్తతాతి.
బుద్ధగుణే
సత్త పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదాయ సంవత్తన్తి – పణీతభోజనసేవనతా, ఉతుసుఖసేవనతా, ఇరియాపథసుఖసేవనతా, మజ్ఝత్తపయోగతా, సారద్ధకాయపుగ్గలపరివజ్జనతా, పస్సద్ధకాయపుగ్గలసేవనతా, తదధిముత్తతాతి.
పణీతఞ్హి సినిద్ధం సప్పాయభోజనం భుఞ్జన్తస్సాపి, సీతుణ్హేసు చ ఉతూసు ఠానాదీసు చ ఇరియాపథేసు సప్పాయఉతుఞ్చ ఇరియాపథఞ్చ సేవన్తస్సాపి పస్సద్ధి ఉప్పజ్జతి. యో పన మహాపురిసజాతికో సబ్బఉతుఇరియాపథక్ఖమో హోతి, న తం సన్ధాయేతం వుత్తం. యస్స సభాగవిసభాగతా అత్థి, తస్సేవ విసభాగే ఉతుఇరియాపథే వజ్జేత్వా సభాగే సేవన్తస్స ఉప్పజ్జతి. మజ్ఝత్తపయోగో వుచ్చతి అత్తనో చ పరస్స చ కమ్మస్సకతపచ్చవేక్ఖణా. ఇమినా మజ్ఝత్తపయోగేన ఉప్పజ్జతి. యో లేడ్డుదణ్డాదీహి పరం విహేఠయమానో విచరతి, ఏవరూపం సారద్ధకాయం పుగ్గలం పరివజ్జేన్తస్సాపి, సంయతపాదపాణిం పస్సద్ధకాయం పుగ్గలం సేవన్తస్సాపి, ఠాననిసజ్జాదీసు పస్సద్ధిఉప్పాదనత్థాయ
ఏకాదస ధమ్మా సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదాయ సంవత్తన్తి – వత్థువిసదకిరియతా, ఇన్ద్రియసమత్తపటిపాదనతా, నిమిత్తకుసలతా, సమయే చిత్తస్స పగ్గణ్హనతా, సమయే చిత్తస్స నిగ్గణ్హనతా, సమయే సమ్పహంసనతా, సమయే అజ్ఝుపేక్ఖనతా, అసమాహితపుగ్గలపరివజ్జనతా, సమాహితపుగ్గలసేవనతా, ఝానవిమోక్ఖపచ్చవేక్ఖణతా, తదధిముత్తతాతి. తత్థ వత్థువిసదకిరియతా చ ఇన్ద్రియసమత్తపటిపాదనతా చ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా.
నిమిత్తకుసలతా సమయే చిత్తస్స పగ్గణ్హనతాతి యస్మిం సమయే అతిసిథిలవీరియతాదీహి లీనం చిత్తం హోతి, తస్మిం సమయే చిత్తస్స నిగ్గణ్హనతాతి యస్మిం సమయే అచ్చారద్ధవీరియతాదీహి ఉద్ధతం చిత్తం హోతి, తస్మిం సమయే పస్సద్ధిసమాధిఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గసముట్ఠాపనేన తస్స నిగ్గణ్హనం. సమయే సమ్పహంసనతాతి యస్మిం సమయే చిత్తం పఞ్ఞాపయోగమన్దతాయ వా ఉపసమసుఖానధిగమేన వా నిరస్సాదం హోతి, తస్మిం సమయే అట్ఠసంవేగవత్థుపచ్చవేక్ఖణేన సంవేజేతి. అట్ఠ సంవేగవత్థూని నామ – జాతిజరాబ్యాధిమరణాని చత్తారి, అపాయదుక్ఖం పఞ్చమం, అతీతే వట్టమూలకం దుక్ఖం, అనాగతే వట్టమూలకం దుక్ఖం, పచ్చుప్పన్నే ఆహారపరియేట్ఠిమూలకం దుక్ఖన్తి. రతనత్తయగుణానుస్సరణేన చ పసాదం జనేతి. అయం వుచ్చతి ‘‘సమయే సమ్పహంసనతా’’తి.
సమయే అజ్ఝుపేక్ఖనతా నామ యస్మిం సమయే సమ్మాపటిపత్తిం ఆగమ్మ అలీనం అనుద్ధతం అనిరస్సాదం ఆరమ్మణే సమప్పవత్తం సమథవీథిపటిపన్నం చిత్తం హోతి, తదాస్స పగ్గహనిగ్గహసమ్పహంసనేసు న బ్యాపారం ఆపజ్జతి సారథి వియ సమప్పవత్తేసు అస్సేసు. అయం వుచ్చతి ‘‘సమయే అజ్ఝుపేక్ఖనతా’’తి. అసమాహితపుగ్గలపరివజ్జనతా నామ ఉపచారం వా అప్పనం వా అప్పత్తానం విక్ఖిత్తచిత్తానం సమాహితపుగ్గలసేవనతా నామ ఉపచారేన వా అప్పనాయ వా సమాహితచిత్తానం సేవనా భజనా పయిరుపాసనా. తదధిముత్తతా నామ ఠాననిసజ్జాదీసు సమాధిఉప్పాదనత్థంయేవ నిన్నపోణపబ్భారచిత్తతా. ఏవఞ్హి పటిపజ్జతో ఏస ఉప్పజ్జతి. తస్మా ఆదికమ్మికో కులపుత్తో ఇమేహి ఏకాదసహి కారణేహి సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం సముట్ఠాపేత్వా తదేవ ధురం కత్వా అభినివేసం పట్ఠపేత్వా అనుక్కమేన అరహత్తం గణ్హాతి. సో యావ అరహత్తమగ్గా సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం భావేతి నామ, ఫలే పత్తే భావితో నామ హోతి.
పఞ్చ ఉపేఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదాయ సంవత్తన్తి – సత్తమజ్ఝత్తతా, సఙ్ఖారమజ్ఝత్తతా, సత్తసఙ్ఖారకేలాయనపుగ్గలపరివజ్జనతా, సత్తసఙ్ఖారమజ్ఝత్తపుగ్గలసేవనతా తదధిముత్తతాతి. తత్థ ద్వీహాకారేహి సత్తమజ్ఝత్తతం సముట్ఠాపేతి ‘‘త్వం అత్తనో కమ్మేన ఆగన్త్వా అత్తనోవ కమ్మేన గమిస్ససి, ఏసోపి అత్తనో కమ్మేన ఆగన్త్వా అత్తనోవ కమ్మేన గమిస్సతి, త్వం కం కేలాయసీ’’తి ఏవం కమ్మస్సకతపచ్చవేక్ఖణేన చ, ‘‘పరమత్థతో సత్తోయేవ నత్థి, సో త్వం కం కేలాయసీ’’తి సఙ్ఖారమజ్ఝత్తతం సముట్ఠాపేతి ‘‘ఇదం చీవరం అనుపుబ్బేన వణ్ణవికారఞ్చేవ జిణ్ణభావఞ్చ ఉపగన్త్వా పాదపుఞ్ఛనచోళకం హుత్వా యట్ఠికోటియా ఛడ్డనీయం భవిస్సతి, సచే పనస్స సామికో భవేయ్య, నాస్స ఏవం వినస్సితుం దదేయ్యా’’తి ఏవం అస్సామికభావపచ్చవేక్ఖణేన చ, ‘‘అనద్ధనియం ఇదం తావకాలిక’’న్తి ఏవం తావకాలికభావపచ్చవేక్ఖణేన చాతి. యథా చ చీవరే, ఏవం పత్తాదీసుపి యోజనా కాతబ్బా.
సత్తసఙ్ఖారకేలాయనపుగ్గలపరివజ్జనతాతి ఏత్థ యో పుగ్గలో గిహీ వా అత్తనో పుత్తధీతాదికే, పబ్బజితో వా అత్తనో అన్తేవాసికసమానుపజ్ఝాయకాదికే మమాయతి, సహత్థేనేవ నేసం కేసచ్ఛేదనసూచికమ్మచీవరధోవనరజనపత్తపచనాదీని కరోతి, ముహుత్తమ్పి అపస్సన్తో ‘‘అసుకో సామణేరో కుహిం, అసుకో దహరో కుహి’’న్తి భన్తమిగో వియ ఇతో చితో చ ఓలోకేతి, అఞ్ఞేన కేసచ్ఛేదనాదీనం అత్థాయ ‘‘ముహుత్తం తావ అసుకం పేసేథా’’తి యాచియమానోపి ‘‘అమ్హేపి తం అత్తనో కమ్మం న కారేమ, తుమ్హే నం గహేత్వా కిలమిస్సథా’’తి న దేతి, అయం సత్తకేలాయనో నామ. యో పన చీవరపత్తథాలకకత్తరయట్ఠిఆదీని సఙ్ఖారకేలాయనో నామ.
యో పన తేసు ద్వీసుపి వత్థూసు మజ్ఝత్తో ఉదాసినో, అయం సత్తసఙ్ఖారమజ్ఝత్తో నామ. ఇతి అయం ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో ఏవరూపం సత్తసఙ్ఖారకేలాయనపుగ్గలం ఆరకా పరివజ్జేన్తస్సాపి, సత్తసఙ్ఖారమజ్ఝత్తపుగ్గలం సేవన్తస్సాపి, ఠాననిసజ్జాదీసు తదుప్పాదనత్థం నిన్నపోణపబ్భారచిత్తస్సాపి ఉప్పజ్జతి. తస్మా ఆదికమ్మికో కులపుత్తో ఇమేహి పఞ్చహి కారణేహి ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం సముట్ఠాపేత్వా తదేవ ధురం కత్వా అభినివేసం పట్ఠపేత్వా అనుక్కమేన అరహత్తం గణ్హాతి. సో యావ అరహత్తమగ్గా ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం భావేతి నామ, ఫలే పత్తే భావితో నామ హోతి. ఇతి ఇమేపి సత్త బోజ్ఝఙ్గా లోకియలోకుత్తరమిస్సకావ కథితా.
౪౧౯. సమ్మాదిట్ఠిం భావేతీతి అట్ఠఙ్గికస్స మగ్గస్స ఆదిభూతం సమ్మాదిట్ఠిం బ్రూహేతి వడ్ఢేతి. సేసపదేసుపి ఏసేవ నయో. ఏత్థ పన సమ్మాదస్సనలక్ఖణా సమ్మాదిట్ఠి. సమ్మాఅభినిరోపనలక్ఖణో సమ్మాసఙ్కప్పో. సమ్మాపరిగ్గాహలక్ఖణా సమ్మావాచా. సమ్మాసముట్ఠాపనలక్ఖణో సమ్మాకమ్మన్తో. సమ్మావోదాపనలక్ఖణో సమ్మాఆజీవో. సమ్మాపగ్గహలక్ఖణో సమ్మావాయామో. సమ్మాఉపట్ఠానలక్ఖణా సమ్మాసతి. సమ్మాసమాధానలక్ఖణో సమ్మాసమాధి.
తేసు ఏకేకస్స తీణి తీణి కిచ్చాని హోన్తి. సేయ్యథిదం, సమ్మాదిట్ఠి తావ అఞ్ఞేహిపి అత్తనో పచ్చనీకకిలేసేహి సద్ధిం మిచ్ఛాదిట్ఠిం పజహతి, నిరోధం ఆరమ్మణం కరోతి, సమ్పయుత్తధమ్మే
అపి చేసా సమ్మాదిట్ఠి నామ పుబ్బభాగే నానాక్ఖణా నానారమ్మణా హోతి, మగ్గకాలే ఏకక్ఖణా ఏకారమ్మణా. కిచ్చతో పన దుక్ఖే ఞాణన్తిఆదీని
ఇతి ఇమేసు అట్ఠసు ధమ్మేసు భగవతా నిబ్బానాధిగమాయ పటిపన్నస్స యోగినో బహుకారత్తా పఠమం సమ్మాదిట్ఠి దేసితా. అయఞ్హి ‘‘పఞ్ఞాపజ్జోతో పఞ్ఞాసత్థ’’న్తి (ధ॰ స॰ ౧౬, ౨౦, ౨౯, ౩౪) చ వుత్తా. తస్మా ఏతాయ పుబ్బభాగే విపస్సనాఞాణసఙ్ఖాతాయ సమ్మాదిట్ఠియా అవిజ్జన్ధకారం విధమిత్వా కిలేసచోరే ఘాతేన్తో ఖేమేన యోగావచరో నిబ్బానం పాపుణాతి. తేన వుత్తం – ‘‘నిబ్బానాధిగమాయ పటిపన్నస్స యోగినో బహుకారత్తా పఠమం సమ్మాదిట్ఠి దేసితా’’తి.
సమ్మాసఙ్కప్పో పన తస్సా బహుకారో, తస్మా తదనన్తరం
స్వాయం
యస్మా పన ఇదఞ్చిదఞ్చ కరిస్సామాతి పఠమం వాచాయ సంవిదహిత్వా లోకే కమ్మన్తే పయోజేన్తి, తస్మా వాచా కాయకమ్మస్స ఉపకారికాతి సమ్మావాచాయ అనన్తరం సమ్మాకమ్మన్తో వుత్తో.
చతుబ్బిధం పన వచీదుచ్చరితం, తివిధం కాయదుచ్చరితం పహాయ ఉభయసుచరితం పూరేన్తస్సేవ యస్మా ఆజీవట్ఠమకసీలం పూరేతి, న ఇతరస్స. తస్మా తదుభయానన్తరం సమ్మాఆజీవో వుత్తో.
ఏవం సుద్ధాజీవేన ‘‘పరిసుద్ధో మే ఆజీవో’’తి ఏత్తావతా పరితోసం కత్వా సుత్తప్పమత్తేన విహరితుం న యుత్తం, అథ ఖో సబ్బఇరియాపథేసు ఇదం వీరియమారభితబ్బన్తి దస్సేతుం తదనన్తరం సమ్మావాయామో వుత్తో.
తతో ఆరద్ధవీరియేనాపి కాయాదీసు చతూసు వత్థూసు సతి సూపట్ఠితా కాతబ్బాతి దస్సనత్థం తదనన్తరం సమ్మాసతి దేసితా.
యస్మా పన ఏవం సూపట్ఠితా సతి సమాధిస్స
౪౨౭. అజ్ఝత్తం రూపసఞ్ఞీతిఆదీసు అజ్ఝత్తరూపే పరికమ్మవసేన అజ్ఝత్తం రూపసఞ్ఞీ నామ హోతి. అజ్ఝత్తఞ్హి నీలపరికమ్మం కరోన్తో కేసే వా పిత్తే వా అక్ఖితారకాయ వా కరోతి, పీతపరికమ్మం కరోన్తో మేదే వా ఛవియా వా హత్థపాదతలేసు వా అక్ఖీనం పీతకట్ఠానే వా కరోతి, లోహితపరికమ్మం కరోన్తో మంసే వా లోహితే వా జివ్హాయ వా అక్ఖీనం రత్తట్ఠానే వా కరోతి, ఓదాతపరికమ్మం కరోన్తో అట్ఠిమ్హి వా దన్తే వా నఖే వా అక్ఖీనం సేతట్ఠానే వా కరోతి. తం పన సునీలం సుపీతం సులోహితకం సుఓదాతకం న హోతి, అవిసుద్ధమేవ హోతి.
ఏకో బహిద్ధా రూపాని పస్సతీతి యస్సేవం పరికమ్మం అజ్ఝత్తం ఉప్పన్నం హోతి, నిమిత్తం పన బహిద్ధా. సో ఏవం అజ్ఝత్తం పరికమ్మస్స బహిద్ధా చ అప్పనాయ వసేన ‘‘అజ్ఝత్తం రూపసఞ్ఞీ ఏకో బహిద్ధా రూపాని పస్సతీ’’తి వుచ్చతి. పరిత్తానీతి అవడ్ఢితాని. సువణ్ణదుబ్బణ్ణానీతి సువణ్ణాని వా హోన్తి దుబ్బణ్ణాని వా, పరిత్తవసేనేవ ఇదం అభిభాయతనం వుత్తన్తి వేదితబ్బం. తాని అభిభుయ్యాతి యథా నామ సమ్పన్నగహణికో కటచ్ఛుమత్తం భత్తం లభిత్వా ‘‘కిం ఏత్థ భుఞ్జితబ్బం అత్థీ’’తి సఙ్కడ్ఢిత్వా ఏకకబలమేవ కరోతి, ఏవమేవ ఞాణుత్తరికో పుగ్గలో విసదఞాణో ‘‘కిం ఏత్థ పరిత్తకే ఆరమ్మణే సమాపజ్జితబ్బం అత్థి, నాయం మమ భారో’’తి తాని రూపాని అభిభవిత్వా సమాపజ్జతి, సహ నిమిత్తుప్పాదేనేవేత్థ అప్పనం పాపేతీతి అత్థో. జానామి పస్సామీతి ఇమినా పనస్స ఆభోగో కథితో. సో చ ఖో సమాపత్తితో వుట్ఠితస్స, న అన్తోసమాపత్తియం. ఏవంసఞ్ఞీ హోతీతి ఆభోగసఞ్ఞాయపి ఝానసఞ్ఞాయపి ఏవంసఞ్ఞీ హోతి. అభిభవసఞ్ఞా హిస్స అన్తోసమాపత్తియమ్పి అత్థి, ఆభోగసఞ్ఞా పన సమాపత్తితో వుట్ఠితస్సేవ.
అప్పమాణానీతి వడ్ఢితప్పమాణాని, మహన్తానీతి అత్థో. అభిభుయ్యాతి ఏత్థ పన యథా మహగ్ఘసో పురిసో ఏకం భత్తవడ్ఢితకం లభిత్వా ‘‘అఞ్ఞమ్పి హోతు, కిం ఏతం మయ్హం కరిస్సతీ’’తి తం న మహన్తతో పస్సతి, ఏవమేవ ఞాణుత్తరో పుగ్గలో విసదఞాణో ‘‘కిం ఏత్థ సమాపజ్జితబ్బం
అజ్ఝత్తం అరూపసఞ్ఞీతి అలాభితాయ వా అనత్థికతాయ వా అజ్ఝత్తరూపే పరికమ్మసఞ్ఞావిరహితో.
బహిద్ధా రూపాని పస్సతీతి యస్స పరికమ్మమ్పి నిమిత్తమ్పి బహిద్ధావ ఉప్పన్నం, సో ఏవం బహిద్ధా పరికమ్మస్స చేవ అప్పనాయ చ వసేన ‘‘అజ్ఝత్తం అరూపసఞ్ఞీ ఏకోవ బహిద్ధా రూపాని పస్సతీ’’తి వుచ్చతి. సేసమేత్థ చతుత్థఅభిభాయతనే వుత్తనయమేవ. ఇమేసు పన చతూసు పరిత్తం వితక్కచరితవసేన ఆగతం, అప్పమాణం మోహచరితవసేన, సువణ్ణం దోసచరితవసేన, దుబ్బణ్ణం రాగచరితవసేన
పఞ్చమఅభిభాయతనాదీసు నీలానీతి సబ్బసఙ్గాహకవసేన వుత్తం. నీలవణ్ణానీతి నీలనిదస్సనానీతి నిదస్సనవసేన, అపఞ్ఞాయమానవివరాని అసమ్భిన్నవణ్ణాని ఏకనీలానేవ హుత్వా దిస్సన్తీతి వుత్తం హోతి. నీలనిభాసానీతి ఇదం పన ఓభాసవసేన వుత్తం, నీలోభాసాని నీలప్పభాయుత్తానీతి అత్థో. ఏతేన నేసం సువిసుద్ధతం దస్సేతి. విసుద్ధవణ్ణవసేనేవ హి ఇమాని చత్తారి అభిభాయతనాని వుత్తాని. ‘‘నీలకసిణం గణ్హన్తో నీలస్మిం నిమిత్తం గణ్హాతి పుప్ఫస్మిం వా వత్థస్మిం వా వణ్ణధాతుయా వా’’తిఆదికం పనేత్థ కసిణకరణఞ్చ పరికమ్మఞ్చ అప్పనావిధానఞ్చ సబ్బం విసుద్ధిమగ్గే విత్థారతో వుత్తమేవ. ఇమాని పన అట్ఠ అభిభాయతనజ్ఝానాని వట్టానిపి హోన్తి వట్టపాదకానిపి విపస్సనాపాదకానిపి దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారానిపి అభిఞ్ఞాపాదకానిపి నిరోధపాదకానిపి, లోకియానేవ పన న లోకుత్తరానీతి వేదితబ్బాని.
౪౩౫. రూపీ రూపాని పస్సతీతి ఏత్థ అజ్ఝత్తం కేసాదీసు నీలకసిణాదీసు నీలకసిణాదివసేన ఉప్పాదితం రూపజ్ఝానం రూపం, తం అస్స అత్థీతి రూపీ. బహిద్ధా రూపాని పస్సతీతి బహిద్ధాపి నీలకసిణాదీని రూపాని ఝానచక్ఖునా పస్సతి. ఇమినా అజ్ఝత్తబహిద్ధావత్థుకేసు కసిణేసు ఉప్పాదితజ్ఝానస్స పుగ్గలస్స చత్తారిపి రూపావచరజ్ఝానాని దస్సితాని అజ్ఝత్తం అరూపసఞ్ఞీతి అజ్ఝత్తం న రూపసఞ్ఞీ, అత్తనో కేసాదీసు అనుప్పాదితరూపావచరజ్ఝానోతి అత్థో. ఇమినా బహిద్ధాపరికమ్మం కత్వా బహిద్ధావ ఉప్పాదితజ్ఝానస్స పుగ్గలస్స రూపావచరజ్ఝానాని దస్సితాని.
సుభన్త్వేవ అధిముత్తో హోతీతి ఇమినా సువిసుద్ధేసు నీలాదీసు వణ్ణకసిణేసు ఝానాని దస్సితాని. తత్థ కిఞ్చాపి అన్తోఅప్పనాయం సుభన్తి ఆభోగో నత్థి, యో పన విసుద్ధం సుభం కసిణారమ్మణం కత్వా విహరతి, సో యస్మా ‘‘సుభన్తి అధిముత్తో హోతీ’’తి వత్తబ్బతం ఆపజ్జతి, తస్మా ఏవం దేసనా కతా. పటిసమ్భిదామగ్గే పన ‘‘కథం సుభన్త్వేవ అధిముత్తో హోతీతి విమోక్ఖో – ఇధ భిక్ఖు మేత్తాసహగతేన చేతసా ఏకం దిసం ఫరిత్వా విహరతి…పే॰… మేత్తాయ భావితత్తా సత్తా సబ్బసో రూపసఞ్ఞానన్తిఆదీసు యం వత్తబ్బం, తం సబ్బం విసుద్ధిమగ్గే వుత్తమేవ.
౪౪౩. పథవికసిణం భావేతీతి ఏత్థ పన సకలట్ఠేన కసిణం, పథవి ఏవ కసిణం పథవికసిణం. పరికమ్మపథవియాపి ఉగ్గహనిమిత్తస్సాపి పటిభాగనిమిత్తస్సాపి తం నిమిత్తం ఆరమ్మణం కత్వా ఉప్పన్నజ్ఝానస్సాపి ఏతం అధివచనం. ఇధ పన పథవికసిణారమ్మణం ఝానం అధిప్పేతం. తం హేస భావేతి. ఆపోకసిణాదీసుపి ఏసేవ నయో.
ఇమాని పన కసిణాని భావేన్తేన సీలాని సోధేత్వా పరిసుద్ధసీలే పతిట్ఠితేన య్వాస్స దససు పలిబోధేసు పలిబోధో అత్థి, తం ఉపచ్ఛిన్దిత్వా కమ్మట్ఠానదాయకం కల్యాణమిత్తం ఉపసఙ్కమిత్వా అత్తనో చరియానుకూలవసేన యం యస్స సప్పాయం, తం తేన గహేత్వా కసిణభావనాయ అననురూపం విహారం పహాయ అనురూపే విహరన్తేన ఖుద్దకపలిబోధుపచ్ఛేదం
౪౫౩. అసుభసఞ్ఞం భావేతీతి అసుభసఞ్ఞా వుచ్చతి ఉద్ధుమాతకాదీసు దససు ఆరమ్మణేసు ఉప్పన్నా పఠమజ్ఝానసహగతా సఞ్ఞా, తం భావేతి బ్రూహేతి వడ్ఢేతి, అనుప్పన్నం ఉప్పాదేతి, ఉప్పన్నం అనురక్ఖతీతి అత్థో. దసన్నం పన అసుభానం భావనానయో సబ్బో విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౧.౧౦౨ ఆదయో) విత్థారితోయేవ మరణసఞ్ఞం భావేతీతి సమ్ముతిమరణం, ఖణికమరణం, సముచ్ఛేదమరణన్తి తివిధమ్పి మరణం ఆరమ్మణం కత్వా ఉప్పజ్జనకసఞ్ఞం భావేతి, అనుప్పన్నం ఉప్పాదేతి, ఉప్పన్నం అనురక్ఖతీతి అత్థో. హేట్ఠా వుత్తలక్ఖణా వా మరణస్సతియేవ ఇధ మరణసఞ్ఞాతి వుత్తా, తం భావేతి ఉప్పాదేతి వడ్ఢేతీతి అత్థో. భావనానయో పనస్సా విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౧.౧౬౭ ఆదయో) విత్థారితోయేవ. ఆహారే పటికూలసఞ్ఞం భావేతీతి అసితపీతాదిభేదే కబళీకారే ఆహారే గమనపటికూలాదీని నవ పటికూలాని పచ్చవేక్ఖన్తస్స ఉప్పజ్జనకసఞ్ఞం భావేతి, ఉప్పాదేతి వడ్ఢేతీతి అత్థో. తస్సాపి భావనానయో విసుద్ధిమగ్గే విత్థారితోయేవ. సబ్బలోకే అనభిరతిసఞ్ఞం భావేతీతి సబ్బస్మిమ్పి తేధాతుకే లోకే అనభిరతిసఞ్ఞం ఉక్కణ్ఠితసఞ్ఞం భావేతీతి అత్థో. అనిచ్చసఞ్ఞం భావేతీతి పఞ్చన్నం ఉపాదానక్ఖన్ధానం ఉదయబ్బయఞ్ఞథత్తపరిగ్గాహికం పఞ్చసు ఖన్ధేసు అనిచ్చన్తి ఉప్పజ్జనకసఞ్ఞం భావేతి. అనిచ్చే దుక్ఖసఞ్ఞం భావేతీతి అనిచ్చే ఖన్ధపఞ్చకే పటిపీళనసఙ్ఖాతదుక్ఖలక్ఖణపరిగ్గాహికం దుక్ఖన్తి ఉప్పజ్జనకసఞ్ఞం భావేతి. దుక్ఖే అనత్తసఞ్ఞం భావేతీతి పటిపీళనట్ఠేన దుక్ఖే ఖన్ధపఞ్చకే అవసవత్తనాకారసఙ్ఖాతఅనత్తలక్ఖణపరిగ్గాహికం అనత్తాతి ఉప్పజ్జనకసఞ్ఞం భావేతి. పహానసఞ్ఞం భావేతీతి పఞ్చవిధం పహానం ఆరమ్మణం కత్వా ఉప్పజ్జనకసఞ్ఞం భావేతి. విరాగసఞ్ఞం భావేతీతి పఞ్చవిధమేవ విరాగం ఆరమ్మణం కత్వా ఉప్పజ్జనకసఞ్ఞం భావేతి. నిరోధసఞ్ఞం భావేతీతి సఙ్ఖారనిరోధం ఆరమ్మణం కత్వా ఉప్పజ్జనకసఞ్ఞం భావేతి. నిబ్బానం ఆరమ్మణం కత్వా ఉప్పజ్జనకసఞ్ఞన్తిపి వదన్తి. ఏత్థ చ సబ్బలోకే అనభిరతసఞ్ఞా, అనిచ్చసఞ్ఞా, అనిచ్చే దుక్ఖసఞ్ఞాతి ఇమాహి తీహి సఞ్ఞాహి బలవవిపస్సనా కథితా. పున అనిచ్చసఞ్ఞం భావేతీతిఆదికాహి దసహి సఞ్ఞాహి విపస్సనాసమారమ్భోవ కథితో.
౪౭౩. బుద్ధానుస్సతిన్తిఆదీని
౪౮౩. పఠమజ్ఝానసహగతన్తి పఠమజ్ఝానేన సద్ధిం గతం పవత్తం, పఠమజ్ఝానసమ్పయుత్తన్తి అత్థో. సద్ధిన్ద్రియం భావేతీతి పఠమజ్ఝానసహగతం కత్వా సద్ధిన్ద్రియం భావేతి బ్రూహేతి వడ్ఢేతి. ఏస నయో సబ్బత్థ.
అపరఅచ్ఛరాసఙ్ఘాతవగ్గవణ్ణనా.