౧. బాలవగ్గో
౧. భయసుత్తవణ్ణనా
౧. తికనిపాతస్స భయానీతిఆదీసు భయన్తి చిత్తుత్రాసో. ఉపద్దవోతి అనేకగ్గతాకారో. ఉపసగ్గోతి ఉపసట్ఠాకారో తత్థ తత్థ లగ్గనాకారో.
తేసం ఏవం నానత్తం వేదితబ్బం – పబ్బతవిసమనిస్సితా చోరా జనపదవాసీనం పేసేన్తి – ‘‘మయం అసుకదివసే నామ తుమ్హాకం గామం పహరిస్సామా’’తి. తే తం పవత్తిం సుతకాలతో పట్ఠాయ భయం చిత్తుత్రాసో నామ. ‘‘యథా నో తే చోరా కుపితా అనత్థమ్పి ఆవహేయ్యు’’న్తి హత్థసారం గహేత్వా ద్విపదచతుప్పదేహి సద్ధిం అరఞ్ఞం పవిసిత్వా తత్థ తత్థ భూమియం నిపజ్జన్తి డంసమకసాదీహి ఖజ్జమానా, గుమ్బన్తరాని పవిసన్తా ఖాణుకణ్టకే మద్దన్తి. తేసం ఏవం విచరన్తానం విక్ఖిత్తభావో అనేకగ్గతాకారో నామ. తతో చోరేసు యథావుత్తే దివసే అనాగచ్ఛన్తేసు ‘‘తుచ్ఛకసాసనం భవిస్సతి, గామం పవిసిస్సామా’’తి సపరిక్ఖారా గామం పవిసన్తి. అథ తేసం పవిట్ఠభావం ఞత్వా గామం పరివారేత్వా ద్వారే అగ్గిం దత్వా మనుస్సే ఘాతేత్వా చోరా సబ్బం విభవం విలుమ్పిత్వా గచ్ఛన్తి. తేసు ఘాతితావసేసా అగ్గిం నిబ్బాపేత్వా కోట్ఠకచ్ఛాయాభిత్తిచ్ఛాయాదీసు తత్థ తత్థ లగ్గిత్వా నిసీదన్తి నట్ఠం అనుసోచమానా. అయం ఉపసట్ఠాకారో లగ్గనాకారో నామ.
నళాగారాతి తిణాగారేపి ఏసేవ నయో. కూటాగారానీతి కూటసఙ్గహితాని అగారాని. ఉల్లిత్తావలిత్తానీతి అన్తో చ బహి చ లిత్తాని. నివాతానీతి నివారితవాతప్పవేసాని. ఫుసితగ్గళానీతి ఛేకేహి వడ్ఢకీహి కతత్తా పిహితవాతపానానీతి యుత్తవాతపానాని. ఇమినా పదద్వయేన కవాటవాతపానానం నిచ్చపిహితతం అకథేత్వా సమ్పత్తియేవ కథితా. ఇచ్ఛితిచ్ఛితక్ఖణే పన తాని పిధీయన్తి చ వివరీయన్తి చ.
బాలతో ఉప్పజ్జన్తీతి బాలమేవ నిస్సాయ ఉప్పజ్జన్తి. బాలో హి అపణ్డితపురిసో రజ్జం వా ఓపరజ్జం వా అఞ్ఞం వా పన మహన్తం ఠానం పత్థేన్తో కతిపయే అత్తనా సదిసే విధవపుత్తే మహాధుత్తే గహేత్వా ‘‘ఏథ అహం తుమ్హే ఇస్సరే కరిస్సామీ’’తి పబ్బతగహనాదీని నిస్సాయ అన్తమన్తే గామే పహరన్తో దామరికభావం జానాపేత్వా అనుపుబ్బేన నిగమేపి జనపదేపి పహరతి. మనుస్సా గేహాని ఛడ్డేత్వా ఖేమట్ఠానం పత్థయమానా పక్కమన్తి. తే నిస్సాయ వసన్తా భిక్ఖూపి భిక్ఖునియోపి అత్తనో అత్తనో వసనట్ఠానాని పహాయ పక్కమన్తి. గతగతట్ఠానే భిక్ఖాపి సేనాసనమ్పి దుల్లభం హోతి. ఏవం చతున్నమ్పి పరిసానం భయం ఆగతమేవ హోతి. పబ్బజ్జితేసుపి ద్వే బాలా భిక్ఖూ అఞ్ఞమఞ్ఞం వివాదం పట్ఠపేత్వా చోదనం ఆరభన్తి. ఇతి కోసమ్బివాసికానం వియ మహాకలహో ఉప్పజ్జతి. చతున్నం పరిసానం భయం ఆగతమేవ హోతీతి ఏవం యాని కానిచి భయాని
౨. లక్ఖణసుత్తవణ్ణనా
౨. దుతియే కమ్మలక్ఖణో. అపదానసోభనీ పఞ్ఞాతి యా పఞ్ఞా నామ అపదానేన సోభతి, బాలా చ పణ్డితా చ అత్తనో అత్తనో చరితేనేవ పాకటా హోన్తీతి అత్థో. బాలేన హి గతమగ్గో రుక్ఖగచ్ఛగామనిగమాదీని ఝాపేత్వా గచ్ఛన్తస్స ఇన్దగ్గినో గతమగ్గో వియ హోతి, ఝామట్ఠానమత్తమేవ అఙ్గారమసిఛారికాసమాకులం పఞ్ఞాయతి. పణ్డితేన గతమగ్గో కుసోబ్భాదయో పూరేత్వా వివిధసస్ససమ్పదం ఆవహమానేన చతుదీపికమేఘేన గతమగ్గో వియ హోతి. యథా తేన గతమగ్గే ఉదకపూరాని చేవ వివిధసస్సఫలాఫలాని చ తాని తాని ఠానాని పఞ్ఞాయన్తి, ఏవం పణ్డితేన గతమగ్గే సమ్పత్తియోవ పఞ్ఞాయన్తి నో విపత్తియోతి. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవ.
౩. చిన్తీసుత్తవణ్ణనా
౩. తతియే బాలలక్ఖణానీతి ‘‘బాలో అయ’’న్తి ఏతేహి లక్ఖీయతి ఞాయతీతి బాలలక్ఖణాని. తానేవస్స సఞ్జాననకారణానీతి బాలనిమిత్తాని. బాలాపదానానీతి బాలస్స అపదానాని. దుచ్చిన్తితచిన్తీతి చిన్తయన్తో అభిజ్ఝాబ్యాపాదమిచ్ఛాదస్సనవసేన దుచ్చిన్తితమేవ చిన్తేతి. దుబ్భాసితభాసీతి భాసమానోపి ముసావాదాదిభేదం దుబ్భాసితమేవ భాసతి. దుక్కటకమ్మకారీతి కరోన్తోపి పాణాతిపాతాదివసేన దుక్కటకమ్మమేవ కరోతి. పణ్డితలక్ఖణానీతిఆది వుత్తానుసారేనేవ వేదితబ్బం. సుచిన్తితచిన్తీతిఆదీని చేత్థ మనోసుచరితాదీనం వసేన యోజేతబ్బాని.
౪. అచ్చయసుత్తవణ్ణనా
౪. చతుత్థే అచ్చయం అచ్చయతో న పస్సతీతి అత్తనో అపరాధం అపరాధతో న పస్సతి. అచ్చయతో దిస్వా యథాధమ్మం నప్పటికరోతీతి ‘‘అపరద్ధం మయా’’తి ఞత్వాపి యో ధమ్మో, తం న కరోతి, దణ్డకమ్మం ఆహరిత్వా అచ్చయం న దేసేతి నక్ఖమాపేతి. అచ్చయం దేసేన్తస్స యథాధమ్మం నప్పటిగ్గణ్హాతీతి పరస్స ‘‘విరద్ధం మయా’’తి ఞత్వా దణ్డకమ్మం ఆహరిత్వా ఖమాపేన్తస్స నక్ఖమతి. సుక్కపక్ఖో వుత్తపటిపక్ఖతో వేదితబ్బో.
౫. అయోనిసోసుత్తవణ్ణనా
౫. పఞ్చమే అయోనిసో పఞ్హం కత్తా హోతీతి ‘‘కతి ను ఖో, ఉదాయి, అనుస్సతిట్ఠానానీ’’తి వుత్తే ‘‘పుబ్బేనివాసో అనుస్సతిట్ఠానం భవిస్సతీ’’తి చిన్తేత్వా లాళుదాయిత్థేరో వియ అనుపాయచిన్తాయ అపఞ్హమేవ పఞ్హన్తి కత్తా హోతి. అయోనిసో పఞ్హం విస్సజ్జేతా హోతీతి ఏవం చిన్తితం పన పఞ్హం విస్సజ్జేన్తోపి ‘‘ఇధ, భన్తే, భిక్ఖు అనేకవిహితం పుబ్బేనివాసం అనుస్సరతి. సేయ్యథిదం, ఏకమ్పి జాతి’’న్తిఆదినా నయేన సోయేవ థేరో వియ అయోనిసో విస్సజ్జేతా హోతి, అపఞ్హమేవ పఞ్హన్తి కథేతి. పరిమణ్డలేహి పదబ్యఞ్జనేహీతి ఏత్థ పదమేవ అత్థస్స బ్యఞ్జనతో పదబ్యఞ్జనం. తం అక్ఖరపారిపూరిం కత్వా దసవిధం బ్యఞ్జనబుద్ధిం అపరిహాపేత్వా సిలిట్ఠేహీతి పదసిలిట్ఠతాయ సిలిట్ఠేహి. ఉపగతేహీతి అత్థఞ్చ కారణఞ్చ ఉపగతేహి. నాబ్భనుమోదితాతి ఏవం యోనిసో సబ్బం కారణసమ్పన్నం కత్వాపి విస్సజ్జితం పరస్స పఞ్హం నాభినుమోదతి నాభినన్దతి సారిపుత్తత్థేరస్స పఞ్హం లాళుదాయిత్థేరో వియ. యథాహ –
‘‘అట్ఠానం ఖో ఏతం, ఆవుసో సారిపుత్త, అనవకాసో, యం సో అతిక్కమ్మేవ కబళీకారాహారభక్ఖానం దేవానం సహబ్యతం అఞ్ఞతరం
యోనిసో పఞ్హం కత్తాతిఆదీసు ఆనన్దత్థేరో వియ యోనిసోవ పఞ్హం చిన్తేత్వా యోనిసో విస్సజ్జితా హోతి. థేరో హి ‘‘కతి ను ఖో, ఆనన్ద, అనుస్సతిట్ఠానానీ’’తి పుచ్ఛితో ‘‘అయం పఞ్హో భవిస్సతీ’’తి యోనిసో చిన్తేత్వా యోనిసో విస్సజ్జేన్తో ఆహ – ‘‘ఇధ, భన్తే, భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… చతుత్థజ్ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదం, భన్తే, అనుస్సతిట్ఠానం ఏవంభావితం ఏవంబహులీకతం దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారాయ సంవత్తతీ’’తి. అబ్భనుమోదితా హోతీతి తథాగతో వియ యోనిసో అబ్భనుమోదితా హోతి. తథాగతో హి ఆనన్దత్థేరేన పఞ్హే విస్సజ్జితే ‘‘సాధు సాధు, ఆనన్ద, తేన హి త్వం, ఆనన్ద, ఇమమ్పి ఛట్ఠం అనుస్సతిట్ఠానం ధారేహి. ఇధానన్ద, భిక్ఖు సతోవ అభిక్కమతి సతోవ పటిక్కమతీ’’తిఆదిమాహ. ఛట్ఠాదీని ఉత్తానత్థానేవ.
౯. ఖతసుత్తవణ్ణనా
౯. నవమే బహుఞ్చ పుఞ్ఞం పసవతీతి ఏత్థ లోకియలోకుత్తరమిస్సకపుఞ్ఞం కథితం.
౧౦. మలసుత్తవణ్ణనా
౧౦. దసమే దుస్సీలభావో దుస్సీల్యం, దుస్సీల్యమేవ మలం దుస్సీల్యమలం. కేనట్ఠేన మలన్తి? అనుదహనట్ఠేన దుగ్గన్ధట్ఠేన కిలిట్ఠకరణట్ఠేన చ. తఞ్హి నిరయాదీసు అపాయేసు అనుదహతీతి అనుదహనట్ఠేనపి మలం. తేన సమన్నాగతో
బాలవగ్గో పఠమో.