(౮) ౩. ఆనన్దవగ్గో
౧. ఛన్నసుత్తవణ్ణనా
౭౨. తతియస్స ఛన్నోతి ఏవంనామకో ఛన్నపరిబ్బాజకో. తుమ్హేపి, ఆవుసోతి, ఆవుసో, యథా మయం రాగాదీనం పహానం పఞ్ఞాపేమ, కిం ఏవం తుమ్హేపి పఞ్ఞాపేథాతి పుచ్ఛతి. తతో థేరో ‘‘అయం పరిబ్బాజకో అమ్హే రాగాదీనం పహానం పఞ్ఞాపేమాతి వదతి, నత్థి పనేతం మయం ఖో, ఆవుసోతిఆదిమాహ. తత్థ ఖోతి అవధారణత్థే నిపాతో, మయమేవ పఞ్ఞాపేమాతి అత్థో. తతో పరిబ్బాజకో చిన్తేసి ‘‘అయం థేరో బాహిరసమయం లుఞ్చిత్వా హరన్తో ‘మయమేవా’తి ఆహ. కిం ను ఖో ఆదీనవం దిస్వా ఏతే ఏతేసం పహానం పఞ్ఞాపేన్తీ’’తి. అథ థేరం పుచ్ఛన్తో కిం పన తుమ్హేతిఆదిమాహ. థేరో తస్స బ్యాకరోన్తో రత్తో ఖోతిఆదిమాహ. తత్థ అత్తత్థన్తి దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికం లోకియలోకుత్తరం అత్తనో అత్థం. పరత్థఉభయత్థేసుపి ఏసేవ నయో.
అన్ధకరణోతిఆదీసు యస్స రాగో ఉప్పజ్జతి, తం యథాభూతదస్సననివారణేన అన్ధం కరోతీతి అన్ధకరణో. పఞ్ఞాచక్ఖుం న కరోతీతి అచక్ఖుకరణో. ఞాణం న కరోతీతి అఞ్ఞాణకరణో. కమ్మస్సకతపఞ్ఞా ఝానపఞ్ఞా విపస్సనాపఞ్ఞాతి ఇమా తిస్సో పఞ్ఞా అప్పవత్తికరణేన నిరోధేతీతి పఞ్ఞానిరోధికో. అనిట్ఠఫలదాయకత్తా దుక్ఖసఙ్ఖాతస్స విఘాతస్సేవ పక్ఖే వత్తతీతి విఘాతపక్ఖికో. కిలేసనిబ్బానం న సంవత్తేతీతి అనిబ్బానసంవత్తనికో. అలఞ్చ పనావుసో ఆనన్ద, అప్పమాదాయాతి, ఆవుసో ఆనన్ద, సచే ఏవరూపా పటిపదా అత్థి, అలం తుమ్హాకం అప్పమాదాయ యుత్తం అనుచ్ఛవికం, అప్పమాదం కరోథ, ఆవుసోతి థేరస్స వచనం అనుమోదిత్వా పక్కామి. ఇమస్మిం సుత్తే అరియమగ్గో లోకుత్తరమిస్సకో కథితో. సేసమేత్థ
౨. ఆజీవకసుత్తవణ్ణనా
౭౩. దుతియే తేన హి గహపతీతి థేరో కిర చిన్తేసి – ‘‘అయం ఇధ ఆగచ్ఛన్తో న అఞ్ఞాతుకామో హుత్వా ఆగమి, పరిగ్గణ్హనత్థం పన ఆగతో. ఇమినా పుచ్ఛితపఞ్హం ఇమినావ కథాపేస్సామీ’’తి. ఇతి తంయేవ కథం కథాపేతుకామో తేన హీతిఆదిమాహ. తత్థ తేన హీతి కారణాపదేసో. యస్మా త్వం ఏవం పుచ్ఛసి, తస్మా తఞ్ఞేవేత్థ పటిపుచ్ఛామీతి. కేసం నోతి కతమేసం ను. సధమ్ముక్కంసనాతి అత్తనో లద్ధియా ఉక్ఖిపిత్వా ఠపనా. పరధమ్మాపసాదనాతి పరేసం లద్ధియా ఘట్టనా వమ్భనా అవక్ఖిపనా. ఆయతనేవ ధమ్మదేసనాతి కారణస్మింయేవ ధమ్మదేసనా. అత్థో చ వుత్తోతి మయా పుచ్ఛితపఞ్హాయ అత్థో చ పకాసితో అత్తా చ అనుపనీతోతి అమ్హే ఏవరూపాతి ఏవం అత్తా చ న ఉపనీతో. నుపనీతోతిపి పాఠో.
౩. మహానామసక్కసుత్తవణ్ణనా
౭౪. తతియే గిలానా వుట్ఠితోతి గిలానో హుత్వా వుట్ఠితో. గేలఞ్ఞాతి గిలానభావతో. ఉపసఙ్కమీతి భుత్తపాతరాసో మాలాగన్ధాదీని ఆదాయ మహాపరివారపరివుతో ఉపసఙ్కమి. బాహాయం గహేత్వాతి న బాహాయం గహేత్వా ఆకడ్ఢి, నిసిన్నాసనతో వుట్ఠాయ తస్స సన్తికం గన్త్వా దక్ఖిణబాహాయం అఙ్గుట్ఠకేన సఞ్ఞం దత్వా ఏకమన్తం అపనేసీతి వేదితబ్బో. అథస్స ‘‘సేఖమ్పి ఖో, మహానామ, సీల’’న్తిఆదినా నయేన సత్తన్నం సేఖానం సీలఞ్చ సమాధిఞ్చ పఞ్ఞఞ్చ కథేత్వా ఉపరి అరహత్తఫలవసేన అసేఖా సీలసమాధిపఞ్ఞాయో కథేన్తో – ‘‘సేఖసమాధితో సేఖం విపస్సనాఞాణం అసేఖఞ్చ ఫలఞాణం పచ్ఛా, సేఖవిపస్సనాఞాణతో చ అసేఖఫలసమాధి పచ్ఛా ఉప్పజ్జతీ’’తి దీపేసి. యాని పన సమ్పయుత్తాని సమాధిఞాణాని, తేసం అపచ్ఛా అపురే ఉప్పత్తి వేదితబ్బాతి.
౪. నిగణ్ఠసుత్తవణ్ణనా
౭౫. చతుత్థే కూటాగారసాలాయన్తి ద్వే కణ్ణికా గహేత్వా హంసవట్టకచ్ఛన్నేన కతాయ గన్ధకుటియా. అపరిసేసం ఞాణదస్సనం పటిజానాతీతి అప్పమత్తకమ్పి అసేసేత్వా సబ్బం ఞాణదస్సనం పటిజానాతి. సతతం సమితన్తి సబ్బకాలం నిరన్తరం. ఞాణదస్సనం పచ్చుపట్ఠితన్తి సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం పురాణానం కమ్మానన్తి ఆయూహితకమ్మానం. తపసా బ్యన్తీభావన్తి దుక్కరతపేన విగతన్తకరణం. నవానం కమ్మానన్తి ఇదాని ఆయూహితబ్బకమ్మానం. అకరణాతి అనాయూహనేన. సేతుఘాతన్తి పదఘాతం పచ్చయఘాతం కథేతి. కమ్మక్ఖయా దుక్ఖక్ఖయోతి కమ్మవట్టక్ఖయేన దుక్ఖక్ఖయో. దుక్ఖక్ఖయా వేదనాక్ఖయోతి దుక్ఖవట్టక్ఖయేన వేదనాక్ఖయో. దుక్ఖవట్టస్మిఞ్హి ఖీణే వేదనావట్టమ్పి ఖీణమేవ హోతి. వేదనాక్ఖయా సబ్బం దుక్ఖం నిజ్జిణ్ణం భవిస్సతీతి వేదనాక్ఖయేన పన సకలవట్టదుక్ఖం నిజ్జిణ్ణమేవ భవిస్సతి. సన్దిట్ఠికాయాతి సామం పస్సితబ్బాయ పచ్చక్ఖాయ. నిజ్జరాయ విసుద్ధియాతి సమతిక్కమో హోతీతి సకలస్స వట్టదుక్ఖస్స అతిక్కమో హోతి. ఇధ, భన్తే, భగవా కిమాహాతి, భన్తే, భగవా ఇమాయ పటిపత్తియా కిమాహ, కిం ఏతంయేవ కిలేసనిజ్జీరణకపటిపదం పఞ్ఞపేతి, ఉదాహు అఞ్ఞన్తి పుచ్ఛతి.
జానతాతి అనావరణఞాణేన జానన్తేన. పస్సతాతి విసుద్ధియాతి విసుద్ధిసమ్పాపనత్థాయ. సమతిక్కమాయాతి సమతిక్కమనత్థాయ. అత్థఙ్గమాయాతి అత్థం గమనత్థాయ. ఞాయస్స అధిగమాయాతి సహ విపస్సనాయ మగ్గస్స అధిగమనత్థాయ. నిబ్బానస్స సచ్ఛికిరియాయాతి అపచ్చయనిబ్బానస్స సచ్ఛికరణత్థాయ. నవఞ్చ కమ్మం న కరోతీతి నవం కమ్మం నాయూహతి. పురాణఞ్చ కమ్మన్తి పుబ్బే ఆయూహితకమ్మం. ఫుస్స ఫుస్స బ్యన్తీ కరోతీతి ఫుసిత్వా ఫుసిత్వా విగతన్తం కరోతి, విపాకఫస్సం ఫుసిత్వా ఫుసిత్వా తం కమ్మం ఖేపేతీతి అత్థో. సన్దిట్ఠికాతి సామం పస్సితబ్బా. అకాలికాతి న కాలన్తరే కిచ్చకారికా. ఏహిపస్సికాతి ‘‘ఏహి పస్సా’’తి ఏవం దస్సేతుం యుత్తా. ఓపనేయ్యికాతి ఉపనయే యుత్తా అల్లీయితబ్బయుత్తా. పచ్చత్తం వేదితబ్బా విఞ్ఞూహీతి పణ్డితేహి అత్తనో అత్తనో సన్తానేయేవ జానితబ్బా, బాలేహి పన దుజ్జానా. ఇతి సీలవసేన ద్వే మగ్గా, ద్వే చ ఫలాని కథితాని. సోతాపన్నసకదాగామినో హి సీలేసు పరిపూరకారినోతి. వివిచ్చేవ కామేహీతిఆదికాయ పన సమాధిసమ్పదాయ తయో మగ్గా, తీణి చ ఫలాని కథితాని. అనాగామీ అరియసావకో హి సమాధిమ్హి పరిపూరకారీతి వుత్తో. ఆసవానం ఖయాతిఆదీహి అరహత్తఫలం కథితం. కేచి పన సీలసమాధయోపి అరహత్తఫలసమ్పయుత్తావ ఇధ అధిప్పేతా. ఏకేకస్స పన వసేన పటిపత్తిదస్సనత్థం విసుం విసుం తన్తి ఆరోపితాతి.
౫. నివేసకసుత్తవణ్ణనా
౭౬. పఞ్చమే అమచ్చాతి సుహజ్జా. ఞాతీతి సస్సుససురపక్ఖికా. సాలోహితాతి సమానలోహితా భాతిభగినిఆదయో. అవేచ్చప్పసాదేతి గుణే అవేచ్చ జానిత్వా ఉప్పన్నే అచలప్పసాదే. అఞ్ఞథత్తన్తి భావఞ్ఞథత్తం పథవీధాతుయాతిఆదీసు వీసతియా కోట్ఠాసేసు థద్ధాకారభూతాయ న త్వేవాతి ఇమేసం హి చతున్నం మహాభూతానం అఞ్ఞమఞ్ఞభావూపగమనేన సియా అఞ్ఞథత్తం, అరియసావకస్స పన న త్వేవ సియాతి దస్సేతి. ఏత్థ చ అఞ్ఞథత్తన్తి పసాదఞ్ఞథత్తఞ్చ గతిఅఞ్ఞథత్తఞ్చ. తఞ్హి తస్స న హోతి, భావఞ్ఞథత్తం పన హోతి. అరియసావకో హి మనుస్సో హుత్వా దేవోపి హోతి బ్రహ్మాపి. పసాదో పనస్స భవన్తరేపి న విగచ్ఛతి, న చ అపాయగతిసఙ్ఖాతం గతిఅఞ్ఞథత్తం పాపుణాతి. సత్థాపి తదేవ దస్సేన్తో తత్రిదం అఞ్ఞథత్తన్తిఆదిమాహ. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.
౬. పఠమభవసుత్తవణ్ణనా
౭౭. ఛట్ఠే కామధాతువేపక్కన్తి కామధాతుయా విపచ్చనకం. కామభవోతి కామధాతుయం ఉపపత్తిభవో. కమ్మం ఖేత్తన్తి కుసలాకుసలకమ్మం విరుహనట్ఠానట్ఠేన ఖేత్తం. విఞ్ఞాణం బీజన్తి సహజాతం అభిసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణం విరుహనట్ఠేన బీజం. తణ్హా స్నేహోతి పగ్గణ్హనానుబ్రూహనవసేన తణ్హా ఉదకం నామ. అవిజ్జానీవరణానన్తి అవిజ్జాయ ఆవరితానం. తణ్హాసంయోజనానన్తి తణ్హాబన్ధనేన బద్ధానం. హీనాయ ధాతుయాతి కామధాతుయా. విఞ్ఞాణం పతిట్ఠితన్తి అభిసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణం పతిట్ఠితం. మజ్ఝిమాయ ధాతుయాతి రూపధాతుయా. పణీతాయ ధాతుయాతి అరూపధాతుయా. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.
౭. దుతియభవసుత్తవణ్ణనా
౭౮. సత్తమే చేతనాతి కమ్మచేతనా. పత్థనాపి కమ్మపత్థనావ. సేసం పురిమసదిసమేవాతి.
౮. సీలబ్బతసుత్తవణ్ణనా
౭౯. అట్ఠమే సీలబ్బతన్తి సీలఞ్చేవ వతఞ్చ. జీవితన్తి దుక్కరకారికానుయోగో. బ్రహ్మచరియన్తి బ్రహ్మచరియవాసో. ఉపట్ఠానసారన్తి ఉపట్ఠానేన సారం సఫలన్తి సఉద్రయం సవడ్ఢికం హోతీతి పుచ్ఛతి. న ఖ్వేత్థ, భన్తే, ఏకంసేనాతి, భన్తే, న ఖో ఏత్థ ఏకంసేన బ్యాకాతబ్బన్తి అత్థో. ఉపట్ఠానసారం సేవతోతి ఇదం సారం వరం నిట్ఠాతి ఏవం ఉపట్ఠితం సేవమానస్స. అఫలన్తి ఇట్ఠఫలేన అఫలం. ఏత్తావతా కమ్మవాదికిరియవాదీనం పబ్బజ్జం ఠపేత్వా సేసో సబ్బోపి బాహిరకసమయో గహితో హోతి. సఫలన్తి ఇట్ఠఫలేన సఫలం సఉద్రయం. ఏత్తావతా ఇమం సాసనం ఆదిం కత్వా సబ్బాపి కమ్మవాదికిరియవాదీనం పబ్బజ్జా గహితా. న చ పనస్స సులభరూపో సమసమో పఞ్ఞాయాతి ఏవం సేక్ఖభూమియం ఠత్వా పఞ్హం కథేన్తో అస్స ఆనన్దస్స పఞ్ఞాయ సమసమో న సులభోతి దస్సేతి. ఇమస్మిం సుత్తే సేక్ఖభూమి నామ కథితాతి.
౯. గన్ధజాతసుత్తవణ్ణనా
౮౦. నవమే ఏతదవోచాతి పచ్ఛాభత్తం పిణ్డపాతపటిక్కన్తో దసబలస్స వత్తం దస్సేత్వా అత్తనో దివావిహారట్ఠానం గన్త్వా ‘‘ఇమస్మిం లోకే మూలగన్ధో నామ అత్థి, సారగన్ధో నామ అత్థి, పుప్ఫగన్ధో నామ అత్థి. ఇమే పన తయోపి గన్ధా అనువాతంయేవ గచ్ఛన్తి, న పటివాతం. అత్థి ను ఖో కిఞ్చి, యస్స పటివాతమ్పి గన్ధో గచ్ఛతీ’’తి చిన్తేత్వా అట్ఠన్నం వరానం గహణకాలేయేవ కఙ్ఖుప్పత్తిసమయే ఉపసఙ్కమనవరస్స గహితత్తా తక్ఖణంయేవ దివాట్ఠానతో వుట్ఠాయ సత్థు సన్తికం గన్త్వా వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసిన్నో ఉప్పన్నాయ కఙ్ఖాయ వినోదనత్థం ఏతం ‘‘తీణిమాని, భన్తే’’తిఆదివచనం అవోచ. తత్థ గన్ధజాతానీతి గన్ధజాతియో. మూలగన్ధోతి సారగన్ధపుప్ఫగన్ధేసుపి ఏసేవ నయో. అత్థానన్ద, కిఞ్చి గన్ధజాతన్తి ఏత్థ సరణగమనాదయో గుణవణ్ణభాసనవసేన దిసాగామితాయ గన్ధసదిసత్తా గన్ధా, తేసం వత్థుభూతో పుగ్గలో గన్ధజాతం నామ. గన్ధో గచ్ఛతీతి వణ్ణభాసనవసేన గచ్ఛతి. సీలవాతి పఞ్చసీలేన వా దససీలేన వా సీలవా. కల్యాణధమ్మోతి తేనేవ సీలధమ్మేన కల్యాణధమ్మో సున్దరధమ్మో. విగతమలమచ్ఛేరేనాతిఆదీనం దిసాసూతి చతూసు దిసాసు చతూసు అనుదిసాసు సమణబ్రాహ్మణాతి సమితపాపబాహితపాపా సమణబ్రాహ్మణా.
న పుప్ఫగన్ధో పటివాతమేతీతి వస్సికపుప్ఫాదీనం గన్ధో పటివాతం న గచ్ఛతి. న చన్దనం తగరమల్లికా వాతి చన్దనతగరమల్లికానమ్పి గన్ధో పటివాతం న గచ్ఛతీతి అత్థో. దేవలోకేపి ఫుటసుమనా నామ హోతి, తస్సా పుప్ఫితదివసే గన్ధో యోజనసతం అజ్ఝోత్థరతి. సోపి పటివాతం విదత్థిమత్తమ్పి రతనమత్తమ్పి గన్తుం న సక్కోతీతి వదన్తి. సతఞ్చ గన్ధో పటివాతమేతీతి సతఞ్చ పణ్డితానం బుద్ధపచ్చేకబుద్ధబుద్ధపుత్తానం సీలాదిగుణగన్ధో పటివాతం గచ్ఛతి. సబ్బా దిసా సప్పురిసో పవాయతీతి సప్పురిసో పణ్డితో సీలాదిగుణగన్ధేన సబ్బా దిసా పవాయతి, సబ్బా దిసా గన్ధేన అవత్థరతీతి అత్థో.
౧౦. చూళనికాసుత్తవణ్ణనా
౮౧. దసమస్స దువిధో నిక్ఖేపో అత్థుప్పత్తికోపి పుచ్ఛావసికోపి. కతరఅత్థుప్పత్తియం కస్స పుచ్ఛాయ కథితన్తి చే? అరుణవతిసుత్తన్తఅత్థుప్పత్తియం (సం॰ ని॰ ౧.౧౮౫ ఆదయో) ఆనన్దత్థేరస్స పుచ్ఛాయ కథితం. అరుణవతిసుత్తన్తో కేన కథితోతి? ద్వీహి
‘‘అథ ఖో, భిక్ఖవే, సిఖీ భగవా అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో అభిభుం భిక్ఖుం ఆమన్తేసి – ‘ఆయామ, బ్రాహ్మణ, యేన అఞ్ఞతరో బ్రహ్మలోకో
తత్థ మహాబ్రహ్మా సమ్మాసమ్బుద్ధం దిస్వా అత్తమనో పచ్చుగ్గమనం కత్వా బ్రహ్మాసనం పఞ్ఞాపేత్వా అదాసి, థేరస్సాపి అనుచ్ఛవికం ఆసనం పఞ్ఞాపయింసు. నిసీది భగవా పఞ్ఞత్తే ఆసనే, థేరోపి అత్తనో పఞ్ఞత్తాసనే నిసీది. మహాబ్రహ్మాపి దసబలం వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసీది.
అథ ఖో, భిక్ఖవే, సిఖీ భగవా అభిభుం భిక్ఖుం ఆమన్తేసి – ‘‘పటిభాతు తం, బ్రాహ్మణ, బ్రహ్మునో చ బ్రహ్మపరిసాయ చ బ్రహ్మపారిసజ్జానఞ్చ ధమ్మీకథాతి. ‘ఏవం, భన్తే’తి ఖో, భిక్ఖవే, అభిభూ భిక్ఖు సిఖిస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స పటిస్సుణిత్వా బ్రహ్మునో చ బ్రహ్మపరిసాయ చ బ్రహ్మపారిసజ్జానఞ్చ ధమ్మిం కథం కథేసి. థేరే ధమ్మం కథేన్తే బ్రహ్మగణా ఉజ్ఝాయింసు
సత్థా తేసం అనత్తమనభావం ఞత్వా అభిభుం భిక్ఖుం ఏతదవోచ – ‘‘ఉజ్ఝాయన్తి ఖో తే, బ్రాహ్మణ, బ్రహ్మా చ బ్రహ్మపరిసా చ బ్రహ్మపారిసజ్జా చ. తేన హి త్వం – బ్రాహ్మణ, భియ్యోసోమత్తాయ సంవేజేహీ’’తి. థేరో సత్థు వచనం సమ్పటిచ్ఛిత్వా అనేకవిహితం ఇద్ధివికుబ్బనం కత్వా సహస్సిలోకధాతుం సరేన విఞ్ఞాపేన్తో ‘‘ఆరమ్భథ నిక్కమథా’’తి (సం॰ ని॰ ౧.౧౮౫) గాథాద్వయం అభాసి. కిం పన కత్వా థేరో సహస్సిలోకధాతుం విఞ్ఞాపేసీతి? నీలకసిణం తావ సమాపజ్జిత్వా సబ్బత్థ అన్ధకారం ఫరి, తతో ‘‘కిమిదం అన్ధకార’’న్తి సత్తానం ఆభోగే ఉప్పన్నే ఆలోకం దస్సేసి. ‘‘కిం ఆలోకో అయ’’న్తి విచినన్తానం అత్తానం దస్సేసి, సహస్సచక్కవాళే దేవమనుస్సా అఞ్జలిం పగ్గణ్హిత్వా పగ్గణ్హిత్వా థేరంయేవ నమస్సమానా అట్ఠంసు. థేరో ‘‘మహాజనో మయ్హం ధమ్మం దేసేన్తస్స సరం సుణాతూ’’తి ఇమా
అథ ఖో భగవా సద్ధిం థేరేన అరుణవతిం పచ్చాగన్త్వా పిణ్డాయ చరిత్వా పచ్ఛాభత్తం పిణ్డపాతపటిక్కన్తో
అమ్హాకం పన భగవా సబ్బఞ్ఞుతం పత్తో పవత్తితవరధమ్మచక్కో సావత్థిం ఉపనిస్సాయ జేతవనే విహరన్తో జేట్ఠమూలమాసపుణ్ణమదివసే భిక్ఖూ ఆమన్తేత్వా ఇమం అరుణవతిసుత్తం అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దోతి వుత్తం.
తత్థ సమ్ముఖాతి సమ్ముఖీభూతేన మయా ఏతం సుతం, న అనుస్సవేన, న దూతపరమ్పరాయాతి ఇమినా అధిప్పాయేన ఏవమాహ. కీవతకం పహోతి సరేన విఞ్ఞాపేతున్తి కిత్తకం ఠానం సరీరోభాసేన విహతన్ధకారం కత్వా సరేన విఞ్ఞాపేతుం సక్కోతి. సావకో సో, ఆనన్ద, అప్పమేయ్యా తథాగతాతి
థేరో తతియమ్పి ఖోతిఆది వుత్తం. అథస్స భగవా బ్యాకరోన్తో సుతా తే ఆనన్దాతిఆదిమాహ. థేరో చిన్తేసి – ‘‘సత్థా మే ‘సుతా తే, ఆనన్ద, సహస్సీ చూళనికా లోకధాతూ’తి ఏత్తకమేవ వత్వా తుణ్హీ జాతో, ఇదాని బుద్ధసీహనాదం నదిస్సతీ’’తి సో సత్థారం యాచన్తో ఏతస్స భగవా కాలోతిఆదిమాహ.
భగవాపిస్స విత్థారకథం కథేతుం తేన హానన్దాతిఆదిమాహ. తత్థ యావతాతి యత్తకం ఠానం. చన్దిమసూరియాతి చన్దిమా చ సూరియో చ. పరిహరన్తీతి విచరన్తి. దిసా భన్తీతి సబ్బదిసా ఓభాసన్తి. విరోచనాతి విరోచమానా. ఏత్తావతా ఏకచక్కవాళం పరిచ్ఛిన్దిత్వా దస్సితం హోతి. ఇదాని తం సహస్సగుణం కత్వా దస్సేన్తో తావ సహస్సధా లోకోతి ఆహ. తస్మిం సహస్సధా లోకేతి తస్మిం సహస్సచక్కవాళే. సహస్సం చాతుమహారాజికానన్తి చత్తారి మహారాజసహస్సానీతి వుత్తం. ఇమినా ఉపాయేన సబ్బత్థ అత్థో వేదితబ్బో. చూళనికాతి ఖుద్దికా. అయం సావకానం విసయో. కస్మా పనేసా ఆనీతాతి? మజ్ఝిమికాయ లోకధాతుయా పరిచ్ఛేదదస్సనత్థం.
యావతాతి యత్తకా. తావ సహస్సధాతి తావ సహస్సభాగేన. ద్విసహస్సీ మజ్ఝిమికా లోకధాతూతి అయం సహస్సచక్కవాళాని సహస్సభాగేన గణేత్వా దససతసహస్సచక్కవాళపరిమాణా ద్విసహస్సీ మజ్ఝిమికా నామ లోకధాతు. అయం సావకానం అవిసయో, బుద్ధానమేవ విసయో. ఏత్తకేపి హి ఠానే తథాగతా అన్ధకారం విధమేత్వా సరీరోభాసం దస్సేత్వా సరేన విఞ్ఞాపేతుం సక్కోన్తీతి దీపేతి. ఏత్తకేన బుద్ధానం జాతిక్ఖేత్తం నామ దస్సితం. బోధిసత్తానఞ్హి పచ్ఛిమభవే
తిసహస్సీ మహాసహస్సీతి సహస్సితో పట్ఠాయ తతియాతి తిసహస్సీ, సహస్సం సహస్సధా కత్వా గణితం మజ్ఝిమికం సహస్సధా కత్వా గణితత్తా మహన్తేహి సహస్సేహి గణితాతి మహాసహస్సీ. ఏత్తావతా కోటిసతసహస్సచక్కవాళపరిమాణో లోకో దస్సితో హోతి. భగవా ఆకఙ్ఖమానో ఏత్తకే ఠానే అన్ధకారం విధమేత్వా సరీరోభాసం దస్సేత్వా సరేన విఞ్ఞాపేయ్యాతి. గణకపుత్తతిస్సత్థేరో పన ఏవమాహ – ‘‘న తిసహస్సిమహాసహస్సిలోకధాతుయా ఏవం పరిమాణం. ఇదఞ్హి ఆచరియానం సజ్ఝాయముళ్హకం వాచాయ పరిహీనట్ఠానం, దసకోటిసతసహస్సచక్కవాళపరిమాణం పన ఠానం తిసహస్సిమహాసహస్సిలోకధాతు నామా’’తి. ఏత్తావతా హి భగవతా ఆణాక్ఖేత్తం నామ దస్సితం. ఏతస్మిఞ్హి యావతా పన ఆకఙ్ఖేయ్యాతి యత్తకం ఠానం ఇచ్ఛేయ్య, ఇమినా విసయక్ఖేత్తం
ఏవం వుత్తే థేరో చిన్తేసి – ‘‘సత్థా ఏవమాహ – ‘ఆకఙ్ఖమానో, ఆనన్ద, తథాగతో తిసహస్సిమహాసహస్సిలోకధాతుం సరేన విఞ్ఞాపేయ్య, యావతా పన ఆకఙ్ఖేయ్యా’తి. విసమో ఖో పనాయం లోకో, అనన్తాని చక్కవాళాని, ఏకస్మిం ఠానే సూరియో ఉగ్గతో హోతి, ఏకస్మిం ఠానే మజ్ఝే ఠితో, ఏకస్మిం ఠానే అత్థఙ్గతో. ఏకస్మిం ఠానే పఠమయామో హోతి, ఏకస్మిం ఠానే మజ్ఝిమయామో, ఏకస్మిం ఠానే పచ్ఛిమయామో. సత్తాపి కమ్మప్పసుతా, ఖిడ్డాపసుతా, ఆహారప్పసుతాతి ఏవం తేహి తేహి కారణేహి విక్ఖిత్తా చ పమత్తా చ హోన్తి. కథం ను ఖో తే సత్థా సరేన విఞ్ఞాపేయ్యా’’తి. సో ఏవం చిన్తేత్వా విమతిచ్ఛేదనత్థం తథాగతం పుచ్ఛన్తో యథా కథం పనాతిఆదిమాహ.
అథస్స ఇధానన్ద, తథాగతోతిఆదిమాహ. తత్థ ఓభాసేన ఫరేయ్యాతి సరీరోభాసేన ఫరేయ్య. ఫరమానో పనేస కిం కరేయ్యాతి? యస్మిం ఠానే సూరియో పఞ్ఞాయతి, తత్థ నం అత్తనో ఆనుభావేన అత్థం గమేయ్య. యత్థ పన న పఞ్ఞాయతి, తత్థ నం ఉట్ఠాపేత్వా మజ్ఝే ఠపేయ్య
తం ఆలోకం సఞ్జానేయ్యున్తి తం ఆలోకం దిస్వా ‘‘యేన సూరియో అత్థఞ్చేవ గమితో ఉట్ఠాపితో చ, బహలన్ధకారఞ్చ విస్సట్ఠం, ఏస సో పురిసో ఇదాని ఆలోకం కత్వా ఠితో, అహో అచ్ఛరియపురిసో’’తి అఞ్జలిం పగ్గయ్హ నమస్సమానా నిసీదేయ్యుం. సద్దమనుస్సావేయ్యాతి
ఇమఞ్చ లాభా వత మేతిఆదిమాహ. తత్థ యస్స మే సత్థా ఏవంమహిద్ధికోతి యస్స మయ్హం సత్థా ఏవంమహిద్ధికో, తస్స మయ్హం ఏవంమహిద్ధికస్స సత్థు పటిలాభో లాభా చేవ సులద్ధఞ్చాతి అత్థో. అథ వా య్వాహం ఏవరూపస్స సత్థునో పత్తచీవరం గహేత్వా విచరితుం, పాదపరికమ్మం పిట్ఠిపరికమ్మం కాతుం, ముఖధోవనఉదకన్హానోదకాని దాతుం, గన్ధకుటిపరివేణం సమ్మజ్జితుం, ఉప్పన్నాయ కఙ్ఖాయ పఞ్హం పుచ్ఛితుం, మధురధమ్మకథఞ్చ ఉదాయీతి లాళుదాయిత్థేరో. సో కిర పుబ్బే ఉపట్ఠాకత్థేరే ఆఘాతం బన్ధిత్వా చరతి. తస్మా ఇదాని ఓకాసం లభిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధసీహనాదపరియోసానే జలమానం దీపసిఖం నిబ్బాపేన్తో వియ చరన్తస్స గోణస్స తుణ్డే పహారం దేన్తో వియ భత్తభరితం
ఏవం వుత్తే భగవాతి ఏవం ఉదాయిత్థేరేన వుత్తే భగవా యథా నామ పపాతతటే ఠత్వా పవేధమానం పురిసం ఏకమన్తే ఠితో హితేసీ పురిసో ‘‘ఇతో ఏహి ఇతో ఏహీ’’తి పునప్పునం వదేయ్య, ఏవమేవం ఉదాయిత్థేరం తస్మా వచనా నివారేన్తో మా హేవం ఉదాయి, మా హేవం ఉదాయీతి ఆహ. తత్థ హీతి నిపాతమత్తం, మా ఏవం అవచాతి అత్థో. మహారజ్జన్తి చక్కవత్తిరజ్జం. నను చ సత్థా ఏకస్స సావకస్స ధమ్మదేసనాయ ఉప్పన్నపసాదస్స మహానిసంసం అపరిచ్ఛిన్నం అకాసి, సో కస్మా ఇమస్స బుద్ధసీహనాదం ఆరబ్భ ఉప్పన్నస్స పసాదస్స ఆనిసంసం పరిచ్ఛిన్దతీతి? అరియసావకస్స ఏత్తకఅత్తభావపరిమాణత్తా. దన్ధపఞ్ఞోపి హి సోతాపన్నో సత్తక్ఖత్తుం దేవేసు చ మనుస్సేసు చ అత్తభావం పటిలభతి, తేనస్స గతిం పరిచ్ఛిన్దన్తో ఏవమాహ. దిట్ఠేవ ధమ్మేతి ఇమస్మింయేవ అత్తభావే ఠత్వా. పరినిబ్బాయిస్సతీతి అప్పచ్చయపరినిబ్బానేన పరినిబ్బాయిస్సతి. ఇతి నిబ్బానేన కూటం గణ్హన్తో ఇమం సీహనాదసుత్తం నిట్ఠాపేసీతి.
ఆనన్దవగ్గో తతియో.