౪. సమచిత్తవగ్గవణ్ణనా
౩౩. చతుత్థస్స అసప్పురిసభూమీతి అసప్పురిసానం పతిట్ఠానట్ఠానం. సప్పురిసభూమియమ్పి ఏసేవ నయో. అకతఞ్ఞూతి కతం న జానాతి. అకతవేదీతి కతం పాకటం కత్వా న జానాతి. ఉపఞ్ఞాతన్తి వణ్ణితం థోమితం పసత్థం. యదిదన్తి యా అయం. అకతఞ్ఞుతా అకతవేదితాతి పరేన కతస్స ఉపకారస్స అజాననఞ్చేవ పాకటం కత్వా అజాననఞ్చ. కేవలాతి సకలా. సుక్కపక్ఖేపి వుత్తనయేనేవ అత్థో వేదితబ్బో.
౩౪. దుతియే మాతు చ పితు చాతి జనకమాతు చ జనకపితు చ. ఏకేన, భిక్ఖవే, అంసేన మాతరం పరిహరేయ్యాతి ఏకస్మిం అంసకూటే ఠపేత్వా మాతరం పటిజగ్గేయ్య. ఏకేన అంసేన పితరం పరిహరేయ్యాతి ఏకస్మిం అంసకూటే ఠపేత్వా పితరం పటిజగ్గేయ్య. వస్ససతాయుకో వస్ససతజీవీతి వస్ససతాయుకకాలే జాతో సకలం వస్ససతం జీవన్తో. ఇదం వుత్తం హోతి – సచే పుత్తో నామ ‘‘మాతాపితూనం పటికరిస్సామీ’’తి ఉట్ఠాయ సముట్ఠాయ దక్ఖిణే అంసకూటే మాతరం, వామే పితరం సో చ నేసం ఉచ్ఛాదనపరిమద్దనన్హాపనసమ్బాహనేనాతి సో చ పుత్తో నేసం మాతాపితూనం అంసకూటేసు ఠితానంయేవ దుగ్గన్ధపటివినోదనత్థం సుగన్ధకరణేన ఉచ్ఛాదనేన, పరిస్సమవినోదనత్థం హత్థపరిమద్దనేన, సీతుణ్హకాలే చ ఉణ్హోదకసీతోదకన్హాపనేన, హత్థపాదాదీనం ఆకడ్ఢనపరికడ్ఢనసఙ్ఖాతేన సమ్బాహనేన ఉపట్ఠానం కరేయ్య. తే చ తత్థేవాతి తే చ మాతాపితరో తత్థేవ తస్స అంసకూటేసు నిసిన్నావ ముత్తకరీసం చజేయ్యుం. నత్వేవ , భిక్ఖవేతి, భిక్ఖవే, ఏవమ్పి నత్వేవ మాతాపితూనం కతం వా హోతి పటికతం వా.
ఇస్సరాధిపచ్చే రజ్జేతి చక్కవత్తిరజ్జం సన్ధాయేవమాహ. ఆపాదకాతి వడ్ఢకా అనుపాలకా. పుత్తా హి మాతాపితూహి వడ్ఢితా చేవ అనుపాలితా చ. పోసకాతి హత్థపాదే వడ్ఢేత్వా హదయలోహితం పాయేత్వా పోసకా. పుత్తా హి మాతాపితూహి పుట్ఠా భతా అన్నపానాదీహి పటిజగ్గితా. ఇమస్స లోకస్స దస్సేతారోతి సచే హి మాతాపితరో జాతదివసేయేవ పుత్తం పాదే గహేత్వా అరఞ్ఞే వా నదియం వా పపాతే వా ఖిపేయ్యుం, ఇమస్మిం లోకే ఇట్ఠానిట్ఠారమ్మణం న పస్సేయ్య. ఏవం అకత్వా ఆపాదితత్తా సమాదపేతీతి గణ్హాపేతి. ఇమస్మిం సుత్తే సద్ధాసీలచాగపఞ్ఞా లోకియలోకుత్తరమిస్సకా కథితా. ధమ్మసేనాపతిసారిపుత్తత్థేరసదిసోవ భిక్ఖు తేసు పతిట్ఠాపేతి నామాతి వేదితబ్బో.
౩౫. తతియే తేనుపసఙ్కమీతి సో హి బ్రాహ్మణో ‘‘సమణో కిర గోతమో కథితం విస్సజ్జేతి, పుచ్ఛాయస్స విరజ్ఝనం నామ నత్థి. అహమస్స విరజ్ఝనపఞ్హం అభిసఙ్ఖరిస్సామీ’’తి పణీతభోజనం భుఞ్జిత్వా గబ్భద్వారం పిదహిత్వా నిసిన్నో చిన్తేతుం ఆరభి. అథస్స ఏతదహోసి – ‘‘ఇమస్మిం ఠానే ఉచ్చాసద్దమహాసద్దో వత్తతి, చిత్తం న ఏకగ్గం హోతి, భూమిఘరం కారేస్సామీ’’తి భూమిఘరం కారేత్వా తత్థ పవిసిత్వా – ‘‘ఏవం పుట్ఠో ఏవం కథేస్సతి, ఏవం పుట్ఠో ఏవం కథేస్సతీ’’తి ఏకం గణ్హిత్వా ఏకం కింవాదీతి కింలద్ధికో. కిమక్ఖాయీతి కిం నామ సావకానం పటిపదం అక్ఖాయీతి పుచ్ఛి. అథస్స భగవా చతూహి మాసేహి పఞ్హం అభిసఙ్ఖరిత్వా ‘‘దిట్ఠో మే సమణస్స గోతమస్స పరాజయపఞ్హో’’తి మానం పగ్గయ్హ ఆగతభావం ఞత్వా ఏకపదేనేవ తం పఞ్హం భిన్దన్తో కిరియవాదీ చాహం, బ్రాహ్మణాతిఆదిమాహ. అథ బ్రాహ్మణో అత్తనో మానం అపనేత్వా భగవన్తం ఆయాచన్తో యథాకథం పనాతిఆదిమాహ. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.
౩౬. చతుత్థే దక్ఖిణేయ్యాతి దక్ఖిణా వుచ్చతి దానం, తస్స పటిగ్గహణయుత్తా కతి పుగ్గలాతి పుచ్ఛతి. సేఖోతి ఇమినా సత్త సేక్ఖే దస్సేతి. ఏత్థ చ సీలవన్తపుథుజ్జనోపి సోతాపన్నేనేవ ఆహునేయ్యా యజమానానం హోన్తీతి దానం దదన్తానం ఆహునస్స అరహా దానపటిగ్గాహకా నామ హోన్తీతి అత్థో. ఖేత్తన్తి వత్థు పతిట్ఠా, పుఞ్ఞస్స విరుహనట్ఠానన్తి అత్థో.
౩౭. పఞ్చమే పుబ్బారామేతి సావత్థితో పురత్థిమదిసాభాగే ఆరామే. మిగారమాతుపాసాదేతి విసాఖాయ ఉపాసికాయ పాసాదే. సా హి మిగారసేట్ఠినా మాతుట్ఠానే ఠపితత్తాపి, సబ్బజేట్ఠకస్స పుత్తస్స అయ్యకసేట్ఠినోవ సమాననామకత్తాపి మిగారమాతాతి వుచ్చతి. తాయ కారితో సహస్సగబ్భో పాసాదో మిగారమాతుపాసాదో నామ. థేరో తత్ర ఖో ఆయస్మా సారిపుత్తోతి తస్మిం పాసాదే విహరన్తో ధమ్మసేనాపతిసారిపుత్తత్థేరో.
భిక్ఖూ ఆమన్తేసీతి కస్మిం కాలే ఆమన్తేసి? కానిచి హి సుత్తాని పురేభత్తే భాసితాని అత్థి, కానిచి పచ్ఛాభత్తే, కానిచి పురిమయామే, కానిచి మజ్ఝిమయామే, కానిచి పచ్ఛిమయామే. ఇదం పన సమచిత్తపటిపదాసుత్తం పచ్ఛాభత్తే భాసితం. తస్మా సాయన్హసమయే ఆమన్తేసి.
న కేవలం చేతం థేరేనేవ భాసితం, తథాగతేనాపి భాసితం. కత్థ నిసీదిత్వాతి? విసాఖాయ రతనపాసాదే నిసీదిత్వా. తథాగతో హి పఠమబోధియం వీసతి వస్సాని అనిబద్ధవాసో హుత్వా యత్థ యత్థ ఫాసుకం హోతి, తత్థ తత్థేవ గన్త్వా వసి. పఠమం అన్తోవస్సఞ్హి ఇసిపతనే ధమ్మచక్కం పవత్తేత్వా అట్ఠారస మహాబ్రహ్మకోటియో అమతపానం పాయేత్వా బారాణసిం ఉపనిస్సాయ ఇసిపతనే వసి. దుతియం అన్తోవస్సం రాజగహం ఉపనిస్సాయ వేళువనే, తతియచతుత్థానిపి తత్థేవ, పఞ్చమం అన్తోవస్సం వేసాలిం ఉపనిస్సాయ మహావనే కూటాగారసాలాయం, ఛట్ఠం అన్తోవస్సం మకులపబ్బతే, సత్తమం తావతింసభవనే, అట్ఠమం భగ్గే సుసుమారగిరం నిస్సాయ భేసకళావనే, నవమం కోసమ్బియం, దసమం పాలిలేయ్యకే వనసణ్డే, ఏకాదసమం నాలాయం బ్రాహ్మణగామే, ద్వాదసమం వేరఞ్జాయం, తేరసమం చాలియపబ్బతే, చుద్దసమం జేతవనే, పఞ్చదసమం కపిలవత్థుస్మిం, సోళసమం ఆళవకం దమేత్వా చతురాసీతిపాణసహస్సాని అమతపానం పాయేత్వా ఆళవియం, సత్తరసమం రాజగహేయేవ, అట్ఠారసమం చాలియపబ్బతేయేవ, తథా ఏకూనవీసతిమం, వీసతిమం పన అన్తోవస్సం రాజగహంయేవ
తతో
తతో ‘‘కస్మిం ను ఖో కాలే అభిసమయో భవిస్సతీ’’తి ఓలోకేన్తో ‘‘సాయన్హసమయే’’తి దిస్వా ‘‘మయి ను ఖో కథేన్తే అభిసమయో భవిస్సతి, సావకే కథేన్తే భవిస్సతీ’’తి ‘‘సారిపుత్తత్థేరే కథేన్తే భవిస్సతీ’’తి అద్దస. తతో ‘‘కత్థ నిసీదిత్వా కథేన్తే భవిస్సతీ’’తి ఓలోకేన్తో ‘‘విసాఖాయ రతనపాసాదే నిసీదిత్వా’’తి దిస్వా ‘‘బుద్ధానం నామ తయో సావకసన్నిపాతా హోన్తి, అగ్గసావకానం ఏకో. తేసు అజ్జ ధమ్మసేనాపతిసారిపుత్తత్థేరస్స సావకసన్నిపాతో భవిస్సతీ’’తి అద్దస. దిస్వా పాతోవ సరీరపటిజగ్గనం కత్వా నివత్థనివాసనో
సత్థా సారిపుత్తత్థేరం ఆమన్తేసి – ‘‘సారిపుత్త, తయా పుబ్బారామం గన్తుం వట్టతి, తవ చ పరిసం గహేత్వా గచ్ఛాహీ’’తి. ‘‘సాధు, భన్తే’’తి థేరో అత్తనో పరివారేహి పఞ్చహి భిక్ఖుసతేహి పరివుతో పుబ్బారామం అగమాసి. ఏతేనేవ నియామేన అసీతి మహాసావకే పుబ్బారామమేవ పేసేత్వా సయం ఏకేన ఆనన్దత్థేరేనేవ సద్ధిం జేతవనం అగమాసి. ఆనన్దత్థేరోపి విహారే సత్థు వత్తం
తం దివసఞ్హి చతస్సో పరిసా థేరస్సేవ ధమ్మకథం సోతుకామా అహేసుం. కోసలమహారాజాపి బలకాయేన పరివుతో పుబ్బారామమేవ గతో. తథా పఞ్చసతఉపాసకపరివారో అనాథపిణ్డికో. విసాఖా పన మహాఉపాసికా ద్వీహి జఙ్ఘసహస్సేహి పరివుతో అగమాసి. సత్తపణ్ణాసాయ కులసతసహస్సానం వసనట్ఠానే సావత్థినగరే గేహపాలకదారకే ఠపేత్వా సేసజనో గన్ధచుణ్ణమాలాదీని గహేత్వా పుబ్బారామమేవ అగమాసి. చతూసు ద్వారగామేసు గావుతఅడ్ఢయోజనయోజనపరమట్ఠానే సబ్బేయేవ మనుస్సా గన్ధచుణ్ణమాలాదిహత్థా పుబ్బారామమేవ అగమంసు. సకలవిహారో మిస్సకపుప్ఫేహి అభికిణ్ణో వియ అహోసి.
ధమ్మసేనాపతిసారిపుత్తత్థేరోపి ఖో విహారం గన్త్వా విహారపరివేణే అఙ్గణట్ఠానే అట్ఠాసి. భిక్ఖూ థేరస్స ఆసనం పఞ్ఞాపయింసు. థేరో తత్థ నిసీదిత్వా ఉపట్ఠాకత్థేరేన వత్తే కతే భిక్ఖుసఙ్ఘస్స ఓవాదం కత్వా గన్ధకుటిం
ఏవం ఆవుసో, భిక్ఖవేతి. ఆవుసోతి హి అవత్వా, భిక్ఖవేతి వచనం బుద్ధాలాపో నామ హోతి, అయం పనాయస్మా ‘‘దసబలేన సమానం ఆలపనం న కరిస్సామీ’’తి సత్థు గారవవసేన సావకాలాపం కరోన్తో, ‘‘ఆవుసో ఏతదవోచాతి ఏతం ‘‘అజ్ఝత్తసంయోజనఞ్చ, ఆవుసో, పుగ్గలం దేసేస్సామి బహిద్ధాసంయోజనఞ్చా’’తి ధమ్మదేసనాపదం అవోచ.
తస్మిం పన రతనపాసాదే అధివత్థో ఏకో సోతాపన్నో దేవపుత్తో అత్థి, సో బుద్ధేహి వా సావకేహి వా దేసనాయ ఆరద్ధమత్తాయయేవ జానాతి – ‘‘అయం దేసనా ఉత్తానికా భవిస్సతి, అయం గమ్భీరా. అయం ఝాననిస్సితా భవిస్సతి, అయం విపస్సనానిస్సితా. అయం మగ్గనిస్సితా అయం ఫలనిస్సితా, అయం నిబ్బాననిస్సితా’’తి. సో తస్మిమ్పి దివసే థేరేన దేసనాయ
దేవరాజేన సాధుకారే దిన్నే పరివారకపాసాదసహస్సే అధివత్థా దేవతా సబ్బావ సాధుకారం అదంసు. తాసం సాధుకారసద్దేన సబ్బా పుబ్బారామే వసనదేవతా, తాసం సద్దేన గావుతమత్తే దేవతా, తతో అడ్ఢయోజనే యోజనేతి ఏతేనుపాయేన ఏకచక్కవాళే, ద్వీసు చక్కవాళేసు, తీసు చక్కవాళేసూతి దససహస్సచక్కవాళేసు దేవతా సాధుకారమదంసు. తాసం సాధుకారసద్దేన పథవిట్ఠకనాగా చ ఆకాసట్ఠకదేవతా చ. తతో అబ్భవలాహకా, ఉణ్హవలాహకా, సీతవలాహకా, వస్సవలాహకా, చాతుమహారాజికా చత్తారో మహారాజానో, తావతింసా దేవతా, సక్కో దేవరాజా, యామా దేవతా, సుయామో దేవరాజా
తతో ఖీణాసవమహాబ్రహ్మానో – ‘‘మహా వతాయం సాధుకారసద్దో, పథవితలతో పట్ఠాయ యావ అకనిట్ఠలోకం ఆగతో, కిమత్థం ను ఖో ఏసో’’తి ఆవజ్జేన్తో ‘‘ధమ్మసేనాపతిసారిపుత్తత్థేరో పుబ్బారామే
అథాయస్మా సారిపుత్తో ‘‘మహన్తం వతిదం హలాహలం, కిం ను ఖో ఏత’’న్తి ఆవజ్జేన్తో దససహస్సచక్కవాళే ఠితానం దేవతానం ఏకచక్కవాళే సన్నిపతితభావం అద్దస. అథ యస్మా బుద్ధానం అధిట్ఠానకిచ్చం నత్థి, పరిసపరిమాణేనేవ పస్సన్తి చేవ సద్దఞ్చ సావేన్తి. సావకానం పన అధిట్ఠానం వట్టతి. తస్మా థేరో సమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా సమాపత్తితో వుట్ఠాయ మహగ్గతచిత్తేన అధిట్ఠాసి – ‘‘చక్కవాళపరియన్తా పరిసా సబ్బాపి మం పస్సతు, ధమ్మఞ్చ మే దేసేన్తస్స సద్దం సుణాతూ’’తి. అధిట్ఠితకాలతో పట్ఠాయ దక్ఖిణజాణుపస్సే చ చక్కవాళముఖవట్టియఞ్చ నిసీదిత్వా ‘‘ధమ్మసేనాపతిసారిపుత్తత్థేరో నామ కీదిసో దీఘో రస్సో సామో ఓదాతో’’తి వత్తబ్బకారణం నాహోసి, సబ్బేసమ్పి సబ్బదిసాసు నిసిన్నానం అభిముఖేయేవ పఞ్ఞాయిత్థ, నభమజ్ఝే ఠితచన్దో వియ అహోసి. ధమ్మం దేసేన్తస్సాపిస్స
ఏవం అధిట్ఠహిత్వా థేరో అజ్ఝత్తసంయోజనఞ్చ, ఆవుసోతి ఇమం ధమ్మదేసనం ఆరభి. తత్థ అజ్ఝత్తన్తి కామభవో. బహిద్ధాతి రూపారూపభవో. కిఞ్చాపి హి సత్తా కామభవే అప్పం కాలం వసన్తి కప్పస్స చతుత్థమేవ కోట్ఠాసం, ఇతరేసు తీసు కోట్ఠాసేసు కామభవో సుఞ్ఞో హోతి తుచ్ఛో, రూపభవే బహుం కాలం వసన్తి, తథాపి తేసం యస్మా కామభవే చుతిపటిసన్ధియో బహుకా హోన్తి, అప్పకా రూపారూపభవేసు. యత్థ చ చుతిపటిసన్ధియో బహుకా, తత్థ ఆలయోపి పత్థనాపి అభిలాసోపి బహు హోతి. యత్థ అప్పా, తత్థ అప్పో. తస్మా కామభవో అజ్ఝత్తం నామ జాతం, రూపారూపభవా బహిద్ధా నామ. ఇతి అజ్ఝత్తసఙ్ఖాతే కామభవే ఛన్దరాగో అజ్ఝత్తసంయోజనం నామ, బహిద్ధాసఙ్ఖాతేసు రూపారూపభవేసు ఛన్దరాగో బహిద్ధాసంయోజనం నామ. ఓరమ్భాగియాని వా పఞ్చ సంయోజనాని అజ్ఝత్తసంయోజనం నామ, ఉద్ధమ్భాగియాని పఞ్చ బహిద్ధాసంయోజనం నామ. తత్రాయం వచనత్థో – ఓరం వుచ్చతి కామధాతు, తత్థ ఉపపత్తినిప్ఫాదనతో తం ఓరం భజన్తీతి ఓరమ్భాగియాని
ఏవం వుత్తప్పభేదేన అజ్ఝత్తసంయోజనేన సంయుత్తో పుగ్గలో అజ్ఝత్తసంయోజనో, బహిద్ధాసంయోజనేన సంయుత్తో పుగ్గలో బహిద్ధాసంయోజనో. ఉభయమ్పి చేతం న లోకియస్స వట్టనిస్సితమహాజనస్స నామం. యేసం పన భవో ద్వేధా పరిచ్ఛిన్నో, తేసం సోతాపన్నసకదాగామిఅనాగామీనం అరియసావకానం ఏతం నామం. యథా హి మహాఅరఞ్ఞే ఖదిరవనసాలవనాదీని థమ్భో తులాసఙ్ఘాటోతి నామం న లభన్తి, ఖదిరవనం సాలవనన్తి నామమేవ లభన్తి. యదా పన తతో రుక్ఖా తిణ్హాయ కుఠారియా ఛిన్దిత్వా థమ్భాదిసణ్ఠానేన తచ్ఛితా హోన్తి, తదా థమ్భో తులాసఙ్ఘాటోతి నామం లభన్తి. ఏవమేవం అపరిచ్ఛిన్నభవో బహలకిలేసో పుథుజ్జనో
ఇమస్స చ పనత్థస్స విభావనత్థం ఇదం వచ్ఛకసాలోపమం వేదితబ్బం. వచ్ఛకసాలం హి కత్వా అన్తో ఖాణుకే కోట్టేత్వా వచ్ఛకే యోత్తేహి బన్ధిత్వా
తత్థ వచ్ఛకసాలా వియ తయో భవా వేదితబ్బా. వచ్ఛకసాలాయం ఖాణుకా వియ అవిజ్జాఖాణుకో. వచ్ఛకబన్ధనయోత్తం వియ దస సంయోజనాని. వచ్ఛకా వియ తీసు భవేసు నిబ్బత్తసత్తా
కతమో చావుసోతి ఇదం థేరో యథా నామ పురిసో ద్వే రతనపేళా పస్సే ఠపేత్వా సమ్పత్తపరిసాయ ద్వే హత్థే పూరేత్వా సత్తవిధం రతనం భాజేత్వా దదేయ్య, ఏవం పఠమం రతనపేళం దత్వా దుతియమ్పి తథేవ దదేయ్య. ఏవమేవం ‘‘అజ్ఝత్తసంయోజనఞ్చ, ఆవుసో, పుగ్గలం దేసేస్సామి బహిద్ధాసంయోజనఞ్చా’’తి ఇమాని ద్వే పదాని మాతికావసేన ఠపేత్వా ఇదాని అట్ఠవిధాయ పరిసాయ భాజేత్వా దస్సేతుం విత్థారకథం ఆరభి.
తత్థ ఇధాతి ఇమస్మిం సాసనే. సీలవా హోతీతి చతుపారిసుద్ధిసీలేహి సీలసమ్పన్నో హోతి. ఇతి థేరో ఏత్తావతా చ కిర చతుపారిసుద్ధిసీలం ఉద్దిసిత్వా ‘‘పాతిమోక్ఖసంవరసంవుతో’’తి ఇమినా తత్థ జేట్ఠకసీలం విత్థారేత్వా దస్సేసీతి దీపవిహారవాసీ సుమ్మత్థేరో ఆహ. అన్తేవాసికో పనస్స తిపిటకచూళనాగత్థేరో ఆహ – ‘‘ఉభయత్థాపి పాతిమోక్ఖసంవరోవ వుత్తో. పాతిమోక్ఖసంవరోయేవ హి సీలం, ఇతరాని పన తీణి సీలన్తి వుత్తట్ఠానం నామ అత్థీ’’తి అననుజానన్తో ఉత్తరి ఆహ – ఇన్ద్రియసంవరో నామ ఛద్వారరక్ఖామత్తకమేవ, ఆజీవపారిసుద్ధి ధమ్మేన సమేన పచ్చయుప్పత్తిమత్తకం, పచ్చయసన్నిస్సితం పటిలద్ధపచ్చయే ‘‘ఇదమత్థ’’న్తి పచ్చవేక్ఖిత్వా పరిభుఞ్జనమత్తకం, నిప్పరియాయేన పన పాతిమోక్ఖసంవరోవ సీలం
తత్థ పాతిమోక్ఖసంవరసంవుతోతి పాతిమోక్ఖసంవరేన సమన్నాగతో. ఆచారగోచరసమ్పన్నోతి ఆచారేన చ గోచరేన చ సమ్పన్నో. అణుమత్తేసూతి అప్పమత్తకేసు. వజ్జేసూతి అకుసలధమ్మేసు. భయదస్సావీతి భయదస్సీ. సమాదాయాతి సమ్మా ఆదియిత్వా. సిక్ఖతి సిక్ఖాపదేసూతి తం తం సిక్ఖాపదం సమాదియిత్వా సిక్ఖతి. అపిచ సమాదాయ సిక్ఖతి సిక్ఖాపదేసూతి యంకిఞ్చి సిక్ఖాపదేసు సిక్ఖాకోట్ఠాసేసు సిక్ఖితబ్బం కాయికం వా వాచసికం వా, తం సబ్బం సమ్మా ఆదాయ సిక్ఖతి. అయమేత్థ అఞ్ఞతరం దేవనికాయన్తి ఛసు కామావచరదేవఘటాసు అఞ్ఞతరం దేవఘటం. ఆగామీ హోతీతి హేట్ఠా ఆగామీ హోతి. ఆగన్తా ఇత్థత్తన్తి ఇత్థత్తం మానుసకపఞ్చక్ఖన్ధభావమేవ ఆగన్తా హోతి. తత్రూపపత్తికో వా ఉపరూపపత్తికో వా న హోతి, పున హేట్ఠాగామీయేవ హోతీతి దస్సేతి. ఇమినా అఙ్గేన సుక్ఖవిపస్సకస్స ధాతుకమ్మట్ఠానికభిక్ఖునో హేట్ఠిమం మగ్గద్వయఞ్చేవ ఫలద్వయఞ్చ కథితం.
అఞ్ఞతరం సన్తం చేతోవిముత్తిన్తి అట్ఠసు సమాపత్తీసు అఞ్ఞతరం చతుత్థజ్ఝానసమాపత్తిం. సా హి పచ్చనీకకిలేసానం సన్తత్తా సన్తా, తేహేవ చ కిలేసేహి చేతసో విముత్తత్తా చేతోవిముత్తీతి వుచ్చతి. అఞ్ఞతరం దేవనికాయన్తి పఞ్చసు సుద్ధావాసదేవనికాయేసు అఞ్ఞతరం. అనాగన్తా ఇత్థత్తన్తి పున ఇమం పఞ్చక్ఖన్ధభావం అనాగన్తా, హేట్ఠూపపత్తికో న హోతి, ఉపరూపపత్తికో వా హోతి తత్థేవ వా పరినిబ్బాయీతి దస్సేతి. ఇమినా అఙ్గేన సమాధికమ్మికస్స భిక్ఖునో తయో మగ్గా తీణి చ ఫలాని కథితాని.
కామానంయేవ నిబ్బిదాయాతి దువిధానమ్పి కామానం నిబ్బిన్దనత్థాయ ఉక్కణ్ఠనత్థాయ. విరాగాయాతి విరజ్జనత్థాయ. నిరోధాయాతి అప్పవత్తికరణత్థాయ. పటిపన్నో హోతీతి పటిపత్తిం పటిపన్నో హోతి. ఏత్తావతా సోతాపన్నస్స చ సకదాగామినో చ పఞ్చకామగుణికరాగక్ఖయత్థాయ అనాగామిమగ్గవిపస్సనా భవానంయేవాతి తిణ్ణం భవానం. ఇమినా అనాగామినో భవరాగక్ఖయత్థాయ అరహత్తమగ్గవిపస్సనా కథితా హోతి. తణ్హాక్ఖయాయ పటిపన్నో హోతీతి ఇమినాపి సో లోభక్ఖయాయాతి ఇమినాపి అనాగామినో భవలోభక్ఖయత్థాయ అరహత్తమగ్గవిపస్సనావ కథితా. అఞ్ఞతరం దేవనికాయన్తి సుద్ధావాసేస్వేవ అఞ్ఞతరం దేవనికాయం. అనాగన్తా ఇత్థత్తన్తి ఇమం ఖన్ధపఞ్చకభావం అనాగన్తా, హేట్ఠూపపత్తికో న హోతి, ఉపరూపపత్తికో వా హోతి, తత్థేవ వా పరినిబ్బాయతి.
ఇతి పఠమేన అఙ్గేన సుక్ఖవిపస్సకస్స ధాతుకమ్మట్ఠానికభిక్ఖునో హేట్ఠిమాని ద్వే మగ్గఫలాని కథితాని, దుతియేన సమాధికమ్మికస్స తీణి మగ్గఫలాని, ‘‘సో కామాన’’న్తి ఇమినా సోతాపన్నసకదాగామీనం పఞ్చకామగుణికరాగక్ఖయాయ ఉపరి అనాగామిమగ్గవిపస్సనా, ‘‘సో భవానంయేవా’’తి ఇమినా అనాగామిస్స ఉపరి అరహత్తమగ్గవిపస్సనా, ‘‘సో తణ్హాక్ఖయాయా’’తి ఇమినా సోతాపన్నసకదాగామీనం పఞ్చకామగుణికతణ్హాక్ఖయాయ ఉపరి అనాగామిమగ్గవిపస్సనా, ‘‘సో లోభక్ఖయాయా’’తి ఇమినా అనాగామినో భవలోభక్ఖయాయ ఉపరి అరహత్తమగ్గవిపస్సనా కథితాతి ఏవం ఛహి ముఖేహి విపస్సనం కథేత్వా దేసనం యథానుసన్ధిం పాపేసి. దేసనాపరియోసానే కోటిసతసహస్సదేవతా అరహత్తం పాపుణింసు, సోతాపన్నాదీనం పరిచ్ఛేదోవ నాహోసి. యథా చ ఇమస్మిం సమాగమే, ఏవం మహాసమయసుత్తే మఙ్గలసుత్తే చ చూళరాహులోవాదసుత్తే చ కోటిసతసహస్సదేవతా అరహత్తం పాపుణింసు, సోతాపన్నాదీనం దేవమనుస్సానం పరిచ్ఛేదో నాహోసి.
సమచిత్తా దేవతాతి చిత్తస్స సుఖుమభావసమతాయ సమచిత్తా. సబ్బాపి హి తా అత్తనో అత్తభావే సుఖుమే చిత్తసరిక్ఖకే కత్వా మాపేసుం. తేన సమచిత్తా నామ జాతా. అపరేనపి కారణేన సమచిత్తా – ‘‘థేరేన సమాపత్తి తావ కథితా, సమాపత్తిథామో
హట్ఠాతి తుట్ఠపహట్ఠా ఆమోదితా పమోదితా. సాధూతి ఆయాచనత్థే నిపాతో. అనుకమ్పం ఉపాదాయాతి న థేరస్స అనుకమ్పం కారుఞ్ఞం అనుద్దయం పటిచ్చ, న చ ఇమస్మిం ఠానే థేరస్స అనుకమ్పితబ్బకిచ్చం అత్థి. యస్మిం హి దివసే థేరో సూకరఖతలేణద్వారే భాగినేయ్యస్స దీఘనఖపరిబ్బాజకస్స వేదనాకమ్మట్ఠానే (మ॰ ని॰ ౨.౨౦౬) కథియమానే తాలవణ్టం గహేత్వా సత్థారం బీజమానో ఠితో పరస్స వడ్ఢితభోజనం భుఞ్జిత్వా ఖుదం వినోదేన్తో వియ పరస్స సజ్జితపసాధనం సీసే పటిముఞ్చన్తో వియ చ సావకపారమిఞాణస్స నిప్పదేసతో మత్థకం పత్తో, తస్మింయేవ దివసే భగవతా అనుకమ్పితో నామ. అవసేసానం పన తం ఠానం సమ్పత్తానం దేవమనుస్సానం అనుకమ్పం ఉపాదాయ గచ్ఛతు భగవాతి భగవన్తం యాచింసు.
బలవా పురిసోతి దుబ్బలో హి ఖిప్పం సమిఞ్జనపసారణం సమ్ముఖే పాతురహోసీతి సమ్ముఖట్ఠానే పురతోయేవ పాకటో అహోసి. భగవా ఏతదవోచాతి ఏతం ‘‘ఇధ సారిపుత్తా’’తిఆదినా నయేన అత్తనో ఆగమనకారణం అవోచ. ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘సచే కోచి బాలో అకతఞ్ఞూ భిక్ఖు వా భిక్ఖునీ వా ఉపాసకో వా ఉపాసికా వా ఏవం చిన్తేయ్య – ‘సారిపుత్తత్థేరో మహన్తం పరిసం అలత్థ, సమ్మాసమ్బుద్ధో ఏత్తకం అధివాసేతుం అసక్కోన్తో ఉసూయాయ పరిసం ఉట్ఠాపేతుం ఆగతో’తి. సో ఇమం మయి మనోపదోసం కత్వా అపాయే నిబ్బత్తేయ్యా’’తి. అథత్తనో ఆగమనకారణం కథేన్తో ఏతం ‘‘ఇధ సారిపుత్తా’’తిఆదివచనం అవోచ.
ఏవం తా ఖో పన, సారిపుత్త, దేవతా దసపి హుత్వాతిఆదిమాహ. తత్థ యసవసేన వా అత్థం ఆహరితుం వట్టతి సమాపత్తివసేన వా. యసవసేన తావ మహేసక్ఖా దేవతా దస దస ఏకట్ఠానే అట్ఠంసు, తాహి అప్పేసక్ఖతరా వీసతి వీసతి ఏకట్ఠానే అట్ఠంసు, తాహి అప్పేసక్ఖతరా…పే॰… సట్ఠి సట్ఠి ఏకట్ఠానే
ఆరగ్గకోటినితుదనమత్తేతి ఆరగ్గకోటియా పతనమత్తే ఓకాసే. న చ అఞ్ఞమఞ్ఞం బ్యాబాధేన్తీతి ఏవం సమ్బాధే ఠానే తిట్ఠన్తియోపి అఞ్ఞమఞ్ఞం న బ్యాబాధేన్తి న ఘట్టేన్తి, అసమ్పీళా అసమ్బాధావ అహేసుం. ‘‘తవ హత్థో మం బాధతి, తవ పాదో మం బాధతి, త్వం మం మద్దన్తీ ఠితా’’తి వత్తబ్బకారణం నాహోసి. తత్థ నూనాతి తస్మిం భవే నూన. తథాచిత్తం భావితన్తి తేనాకారేన చిత్తం భావితం. యేన తా దేవతాతి యేన తథాభావితేన చిత్తేన తా దేవతా దసపి హుత్వా…పే॰… తిట్ఠన్తి, న చ అఞ్ఞమఞ్ఞం బ్యాబాధేన్తీతి. ఇధేవ ఖోతి సాసనే వా మనుస్సలోకే వా భుమ్మం, ఇమస్మింయేవ సాసనే ఇమస్మింయేవ మనుస్సలోకేతి అత్థో. తాసఞ్హి దేవతానం ఇమస్మింయేవ మనుస్సలోకే ఇమస్మింయేవ చ సాసనే తం చిత్తం భావితం, యేన తా సన్తే రూపభవే నిబ్బత్తా, తతో చ పన ఆగన్త్వా ఏవం సుఖుమే అత్తభావే మాపేత్వా ఠితా. తత్థ కిఞ్చాపి కస్సపదసబలస్స సాసనే తీణి మగ్గఫలాని నిబ్బత్తేత్వా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తదేవతాపి అత్థి, సబ్బబుద్ధానం పన ఏకావ అనుసాసనీ ఏకం సాసనన్తి కత్వా ‘‘ఇధేవ ఖో, సారిపుత్తా’’తి అఞ్ఞబుద్ధానం సాసనమ్పి ఇమమేవ సాసనం కరోన్తో ఆహ. ఏత్తావతా తథాగతేన సమాపత్తియా థామో కథితో.
ఇదాని తస్మాతిహ, సారిపుత్తాతి ఆహ. తత్థ తస్మాతి యస్మా తా దేవతా ఇధేవ సన్తం సమాపత్తిం నిబ్బత్తేత్వా సన్తే భవే నిబ్బత్తా, తస్మా. సన్తిన్ద్రియాతి పఞ్చన్నం ఇన్ద్రియానం సన్తతాయ నిబ్బుతతాయ పణీతతాయ సన్తిన్ద్రియా. సన్తమానసాతి మానసస్స సన్తతాయ నిబ్బుతతాయ పణీతతాయ సన్తమానసా. సన్తంయేవ ఉపహారం ఉపహరిస్సామాతి కాయచిత్తూపహారం సన్తం నిబ్బుతం పణీతంయేవ ఉపహరిస్సామ. సబ్రహ్మచారీసూతి ఏవఞ్హి వో, సారిపుత్త, సిక్ఖితబ్బన్తి ఇమినా ఏత్తకేన వారేన భగవా దేసనం సబ్బఞ్ఞుభాసితం అకాసి. అనస్సున్తి నట్ఠా యే ఇమం ధమ్మపరియాయం నాస్సోసున్తి యే అత్తనో పాపికం తుచ్ఛం నిరత్థకం దిట్ఠిం నిస్సాయ ఇమం ఏవరూపం ధమ్మదేసనం సోతుం న లభింసూతి యథానుసన్ధినా దేసనం నిట్ఠాపేసి.
౩౮. ఛట్ఠే వరణాయం విహరతీతి వరణా నామ ఏకం నగరం, తం ఉపనిస్సాయ విహరతి. కామరాగాభినివేసవినిబన్ధపలిగేధపరియుట్ఠానజ్ఝోసానహేతూతి కామరాగాభినివేసహేతు, కామరాగవినిబన్ధహేతు, కామరాగపలిగేధహేతు, కామరాగపరియుట్ఠానహేతు, కామరాగఅజ్ఝోసానహేతూతి అత్థో. ఇదం వుత్తం హోతి – య్వాయం పఞ్చ కామగుణే నిస్సాయ ఉప్పజ్జతి కామరాగో, తస్సాభినివేసాదిహేతు. కామరాగేన అభినివిట్ఠత్తా వినిబద్ధత్తా తస్మింయేవ చ కామరాగే మహాపఙ్కే వియ పలిగేధత్తా అనుపవిట్ఠత్తా తేనేవ చ కామరాగేన పరియుట్ఠితత్తా గహితత్తా కామరాగేనేవ చ అజ్ఝోసితత్తా గిలిత్వా పరినిట్ఠపేత్వా గహితత్తాతి. దిట్ఠిరాగాదిపదేసుపి ఏసేవ నయో. దిట్ఠిరాగోతి పనేత్థ ద్వాసట్ఠి దిట్ఠియో నిస్సాయ ఉప్పజ్జనకరాగో వేదితబ్బో. పురత్థిమేసు జనపదేసూతి థేరస్స వసనట్ఠానతో సావత్థిజనపదో పురత్థిమదిసాభాగే హోతి, థేరో చ నిసీదన్తోపి తతోముఖోవ నిసిన్నో, తస్మా ఏవమాహ. ఉదానం ఉదానేసీతి ఉదాహారం ఉదాహరి. యథా హి యం తేలం మానం గహేతుం న సక్కోతి, విస్సన్దిత్వా గచ్ఛతి, తం అవసేసకోతి
౩౯. సత్తమే గున్దావనేతి ఏవం నామకే వనే. ఉపసఙ్కమీతి ‘‘మహాకచ్చానత్థేరో కిర నామ అత్తనో పితుమత్తమ్పి అయ్యకమత్తమ్పి దిస్వా నేవ అభివాదేతి న పచ్చుట్ఠేతి న ఆసనేన నిమన్తేతీ’’తి సుత్వా ‘‘న సక్కా ఏత్తకేన నిట్ఠం గన్తుం, ఉపసఙ్కమిత్వా నం పరిగ్గణ్హిస్సామీ’’తి భుత్తపాతరాసో యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమి. జిణ్ణేతి జరాజిణ్ణే. వుద్ధేతి వయోవుద్ధే. మహల్లకేతి జాతిమహల్లకే. అద్ధగతేతి దీఘకాలద్ధానం అతిక్కన్తే. వయోఅనుప్పత్తేతి పచ్ఛిమవయం అనుప్పత్తే. తయిదం, భో కచ్చాన, తథేవాతి, భో కచ్చాన, యం తం అమ్హేహి కేవలం సుతమేవ, తం ఇమినా దిట్ఠేన సమేతి. తస్మా తం తథేవ, న అఞ్ఞథా. న హి భవం కచ్చానో బ్రాహ్మణేతి ఇదం అత్తానం సన్ధాయ వదతి. అయం కిరస్స అధిప్పాయో – అమ్హే ఏవం మహల్లకే దిస్వా భోతో కచ్చానస్స అభివాదనమత్తమ్పి పచ్చుట్ఠానమత్తమ్పి న సమ్పన్నమేవాతి న యుత్తమేవ న అనుచ్ఛవికమేవ.
థేరో బ్రాహ్మణస్స వచనం సుత్వా ‘‘అయం బ్రాహ్మణో నేవ వుద్ధే జానాతి న దహరే, ఆచిక్ఖిస్సామిస్స వుద్ధే చ దహరే చా’’తి దేసనం వడ్ఢేన్తో అత్థి బ్రాహ్మణాతిఆదిమాహ. తత్థ జానతాతి సబ్బం నేయ్యం జానన్తేన. పస్సతాతి తదేవ హత్థే ఠపితం ఆమలకం వియ పస్సన్తేన. వుద్ధభూమీతి యేన కారణేన వుద్ధో నామ హోతి, తం కారణం. దహరభూమీతి ఆసీతికోతి అసీతివస్సవయో. నావుతికోతి నవుతివస్సవయో. కామే పరిభుఞ్జతీతి వత్థుకామే కిలేసకామేతి దువిధేపి కామే కమనవసేన పరిభుఞ్జతి. కామమజ్ఝావసతీతి దువిధేపి కామే ఘరే ఘరస్సామికో వియ వసతి అధివసతి. కామపరియేసనాయ ఉస్సుకోతి దువిధానమ్పి కామానం పరియేసనత్థం ఉస్సుక్కమాపన్నో. బాలో న థేరోత్వేవ సఙ్ఖ్యం గచ్ఛతీతి సో న థేరో బాలో మన్దోత్వేవ గణనం గచ్ఛతి. వుత్తం హేతం –
‘‘న
పరిపక్కో వయో తస్స, మోఘజిణ్ణోతి వుచ్చతీ’’తి. (ధ॰ ప॰ ౨౬౦);
దహరోతి తరుణో. యువాతి యోబ్బనేన సమన్నాగతో. సుసుకాళకేసోతి సుట్ఠు కాళకేసో. భద్రేన యోబ్బనేన సమన్నాగతోతి యేన యోబ్బనేన సమన్నాగతో యువా, తం యోబ్బనం భద్రం లద్ధకన్తి దస్సేతి. పఠమేన వయసాతి పఠమవయో నామ తేత్తింస వస్సాని, తేన సమన్నాగతోతి అత్థో. పణ్డితో థేరోత్వేవ సఙ్ఖ్యం గచ్ఛతీతి సో ఏవరూపో పుగ్గలో పణ్డితోతి చ థేరోతి చ గణనం గచ్ఛతి. వుత్తమ్పి చేతం –
‘‘యమ్హి సచ్చఞ్చ ధమ్మో చ, అహింసా సంయమో దమో;
స వే వన్తమలో ధీరో, థేరో ఇతి పవుచ్చతీ’’తి. (ధ॰ ప॰ ౨౬౧);
౪౦. అట్ఠమే చోరా బలవన్తో హోన్తీతి పక్ఖసమ్పన్నా, పరివారసమ్పన్నా, ధనసమ్పన్నా, నివాసట్ఠానసమ్పన్నా, వాహనసమ్పన్నా చ హోన్తి. రాజానో తస్మిం సమయే దుబ్బలా హోన్తీతి తస్మిం సమయే రాజానో తాసం సమ్పత్తీనం అభావేన దుబ్బలా హోన్తి. అతియాతున్తి బహిద్ధా జనపదచారికం నియ్యాతున్తి ‘‘చోరా జనపదం విలుమ్పన్తి మద్దన్తి, తే నిసేధేస్సామా’’తి పఠమయామే వా మజ్ఝిమయామే వా పచ్ఛిమయామే వా నిక్ఖమితుం ఫాసుకం న హోతి. తతో ఉట్ఠాయ చోరా మనుస్సే పోథేత్వా అచ్ఛిన్దిత్వా గచ్ఛన్తి. పచ్చన్తిమే వా జనపదే అనుసఞ్ఞాతున్తి గామం వాసకరణత్థాయ సేతుం అత్థరణత్థాయ పోక్ఖరణిం ఖణాపనత్థాయ సాలాదీనం కరణత్థాయ పచ్చన్తిమే జనపదే అనుసఞ్ఞాతుమ్పి న సుఖం హోతి. బ్రాహ్మణగహపతికానన్తి అన్తోనగరవాసీనం బ్రాహ్మణగహపతికానం. బాహిరాని వా కమ్మన్తానీతి బహిగామే ఆరామే ఖేత్తకమ్మన్తాని. పాపభిక్ఖూ బలవన్తో హోన్తీతి పక్ఖుత్తరా యసుత్తరా పుఞ్ఞవన్తో బహుకేహి ఉపట్ఠాకేహి చ ఉపట్ఠాకీహి చ సమన్నాగతా రాజరాజమహామత్తసన్నిస్సితా. పేసలా భిక్ఖూ తస్మిం సమయే దుబ్బలా హోన్తీతి తస్మిం సమయే పియసీలా భిక్ఖూ తాసం సమ్పత్తీనం అభావేన దుబ్బలా హోన్తి. తుణ్హీభూతా తుణ్హీభూతావ సఙ్ఘమజ్ఝే సఙ్కసాయన్తీతి తయిదన్తి
౪౧. నవమే మిచ్ఛాపటిపత్తాధికరణహేతూతి మిచ్ఛాపటిపత్తియా కారణహేతు పటిపజ్జనహేతూతి అత్థో. ఞాయం ధమ్మం కుసలన్తి సహవిపస్సనకం మగ్గం. ఏవరూపో హి సహవిపస్సనకం మగ్గం ఆరాధేతుం సమ్పాదేతుం పూరేతుం న సక్కోతి. సుక్కపక్ఖో వుత్తవిపల్లాసేన వేదితబ్బో. ఇమస్మిం సుత్తే సహ విపస్సనాయ మగ్గో కథితో.
౪౨. దసమే దుగ్గహితేహీతి ఉప్పటిపాటియా గహితేహి. బ్యఞ్జనప్పతిరూపకేహీతి బ్యఞ్జనసో పతిరూపకేహి అక్ఖరచిత్రతాయ లద్ధకేహి. అత్థఞ్చ ధమ్మఞ్చ పటిబాహన్తీతి సుగ్గహితసుత్తన్తానం అత్థఞ్చ పాళిఞ్చ పటిబాహన్తి, అత్తనో దుగ్గహితసుత్తన్తానంయేవ అత్థఞ్చ పాళిఞ్చ ఉత్తరితరం కత్వా దస్సేన్తి. సుక్కపక్ఖో వుత్తవిపల్లాసేన వేదితబ్బో. ఇమస్మిం సుత్తే సాసనస్స వుద్ధి చ పరిహాని చ కథితాతి.
సమచిత్తవగ్గో చతుత్థో.