౪. చక్కవగ్గో
౧. చక్కసుత్తవణ్ణనా
౩౧. చతుత్థస్స చక్కానీతి సమ్పత్తియో. చతుచక్కం వత్తతీతి చత్తారి సమ్పత్తిచక్కాని వత్తన్తి ఘటియన్తియేవాతి అత్థో. పతిరూపదేసవాసోతి యత్థ చతస్సో పరిసా సన్దిస్సన్తి, ఏవరూపే అనుచ్ఛవికే దేసే వాసో. సప్పురిసావస్సయోతి బుద్ధాదీనం సప్పురిసానం అవస్సయనం సేవనం అత్తసమ్మాపణిధీతి అత్తనో సమ్మా ఠపనం, సచే పుబ్బే అస్సద్ధాదీహి పుబ్బే చ కతపుఞ్ఞతాతి పుబ్బే ఉపచితకుసలతా. ఇదమేవ చేత్థ పమాణం. యేన హి ఞాణసమ్పయుత్తచిత్తేన కుసలకమ్మం కతం హోతి, తదేవ కుసలం తం పురిసం పతిరూపదేసే ఉపనేతి, సప్పురిసే భజాపేతి, సో ఏవ చ పుగ్గలో అత్తానం సమ్మా ఠపేతి. పుఞ్ఞకతోతి కతపుఞ్ఞో. సుఖఞ్చేతంధివత్తతీతి సుఖఞ్చ ఏతం పుగ్గలం అధివత్తతి, అవత్థరతీతి అత్థో.
౨. సఙ్గహసుత్తవణ్ణనా
౩౨. దుతియే సఙ్గహవత్థూనీతి సఙ్గణ్హనకారణాని. దానఞ్చాతిఆదీసు ఏకచ్చో హి దానేనేవ సఙ్గణ్హితబ్బో హోతి, తస్స దానమేవ దాతబ్బం. పేయ్యవజ్జన్తి పియవచనం. ఏకచ్చో హి ‘‘అయం దాతబ్బం నామ దేతి, ఏకేకేన పన వచనేన సబ్బం మక్ఖేత్వా నాసేతి, కిం తస్స దాన’’న్తి వత్తా హోతి. ఏకచ్చో ‘‘అయం కిఞ్చాపి దానం న దేతి, కథేన్తో పన తేలేన వియ మక్ఖేతి. ఏస దేతు వా మా వా, వచనమేవస్స సహస్సం అగ్ఘతీ’’తి వత్తా హోతి. ఏవరూపో పుగ్గలో దానం న పచ్చాసీసతి, పియవచనమేవ పచ్చాసీసతి. తస్స పియవచనమేవ వత్తబ్బం. అత్థచరియాతి అత్థవడ్ఢనకథా. ఏకచ్చో హి నేవ దానం, న పియవచనం పచ్చాసీసతి, అత్తనో హితకథం వడ్ఢికథమేవ పచ్చాసీసతి. ఏవరూపస్స పుగ్గలస్స ‘‘ఇదం తే కాతబ్బం, ఇదం న కాతబ్బం, ఏవరూపో పుగ్గలో సేవితబ్బో, ఏవరూపో న సేవితబ్బో’’తి ఏవం అత్థచరియకథావ కథేతబ్బా. సమానత్తతాతి తత్థ తత్థ యథారహన్తి తేసు తేసు ధమ్మేసు యథానుచ్ఛవికం సమానత్తతాతి అత్థో. రథస్సాణీవ యాయతోతి యథా రథస్స గచ్ఛతో ఆణి సఙ్గహో నామ హోతి, సా రథం సఙ్గణ్హాతి, ఏవమిమే సఙ్గహా లోకం సఙ్గణ్హన్తి. న మాతా పుత్తకారణాతి యది మాతా ఏతే సఙ్గహే పుత్తస్స న కరేయ్య, పుత్తకారణా మానం వా పూజం వా న లభేయ్య. సఙ్గహా ఏతేతి ఉపయోగవచనే పచ్చత్తం. సఙ్గహే ఏతేతి వా పాఠో. సమవేక్ఖన్తీతి సమ్మా పేక్ఖన్తి. పాసంసా చ భవన్తీతి పసంసనీయా చ భవన్తి.
౩. సీహసుత్తవణ్ణనా
౩౩. తతియే సీహోతి చత్తారో సీహా – తిణసీహో, కాళసీహో, పణ్డుసీహో, కేసరసీహోతి. తేసు తిణసీహో కపోతవణ్ణగావిసదిసో తిణభక్ఖో చ హోతి. కాళసీహో కాళగావిసదిసో తిణభక్ఖోయేవ. పణ్డుసీహో పణ్డుపలాసవణ్ణగావిసదిసో మంసభక్ఖో. కేసరసీహో లాఖాపరికమ్మకతేనేవ ముఖేన అగ్గనఙ్గుట్ఠేన చతూహి చ పాదపరియన్తేహి సమన్నాగతో, మత్థకతోపిస్స పట్ఠాయ లాఖాతూలికాయ కతా వియ తిస్సో రాజియో పిట్ఠిమజ్ఝేన గన్త్వా అన్తరసత్థిమ్హి దక్ఖిణావత్తా హుత్వా ఠితా. ఖన్ధే పనస్స సతసహస్సగ్ఘనికకమ్బలపరిక్ఖేపో వియ కేసరభారో హోతి, అవసేసట్ఠానం పరిసుద్ధసాలిపిణ్డసఙ్ఖచుణ్ణపిణ్డవణ్ణం హోతి. ఇమేసు చతూసు సీహేసు అయం కేసరసీహో ఇధ అధిప్పేతో.
మిగరాజాతి ఆసయాతి వసనట్ఠానతో, సువణ్ణగుహతో వా రజతమణిఫలికమనోసిలాగుహతో వా నిక్ఖమతీతి వుత్తం హోతి. నిక్ఖమమానో పనేస చతూహి కారణేహి నిక్ఖమతి అన్ధకారపీళితో వా ఆలోకత్థాయ, ఉచ్చారపస్సావపీళితో వా తేసం విస్సజ్జనత్థాయ, జిఘచ్ఛాపీళితో వా గోచరత్థాయ, సమ్భవపీళితో వా అస్సద్ధమ్మపటిసేవనత్థాయ. ఇధ పన గోచరత్థాయ నిక్ఖమన్తో అధిప్పేతో.
విజమ్భతీతి సువణ్ణతలే వా రజతమణిఫలికమనోసిలాతలానం వా అఞ్ఞతరస్మిం ద్వే పచ్ఛిమపాదే సమం పతిట్ఠాపేత్వా పురిమపాదే పురతో పసారేత్వా సరీరస్స పచ్ఛాభాగం ఆకడ్ఢిత్వా పురిమభాగం
అనువిలోకేతీతి
సీహనాదం నదతీతి తిక్ఖత్తుం తావ అభీతనాదం నదతి. ఏవఞ్చ పనస్స విజమ్భనభూమియం ఠత్వా నదన్తస్స సద్దో సమన్తా తియోజనపదేసం ఏకనిన్నాదం కరోతి, తమస్స నిన్నాదం సుత్వా తియోజనబ్భన్తరగతా ద్విపదచతుప్పదగణా యథాఠానే ఠాతుం న సక్కోన్తి. గోచరాయ పక్కమతీతి ఆహారత్థాయ గచ్ఛతి. కథం? సో హి విజమ్భనభూమియం ఠత్వా దక్ఖిణతో వా వామతో వా ఉప్పతన్తో ఉసభమత్తం ఠానం గణ్హాతి, ఉద్ధం ఉప్పతన్తో చత్తారిపి అట్ఠపి ఉసభట్ఠానాని ఉప్పతతి, సమే ఠానే ఉజుకం పక్ఖన్దన్తో సోళసఉసభమత్తమ్పి వీసతిఉసభమత్తమ్పి ఠానం పక్ఖన్దతి, థలా వా పబ్బతా వా పక్ఖన్దన్తో సట్ఠిఉసభమత్తమ్పి అసీతిఉసభమత్తమ్పి ఠానం పక్ఖన్దతి, అన్తరామగ్గే రుక్ఖం వా పబ్బతం వా దిస్వా తం పరిహరన్తో వామతో వా దక్ఖిణతో వా ఉద్ధం వా ఉసభమత్తం అపక్కమతి. తతియం పన సీహనాదం నదిత్వా తేనేవ సద్ధిం తియోజనే ఠానే పఞ్ఞాయతి, తియోజనం గన్త్వా నివత్తిత్వా ఠితో అత్తనోవ నాదస్స అనునాదం సుణాతి. ఏవం సీఘేన జవేన పక్కమతి.
యేభుయ్యేనాతి పాయేన. భయం సన్తాసం సంవేగన్తి సబ్బం చిత్తుత్రాసస్సేవ నామం. సీహస్స హి సద్దం సుత్వా బహూ భాయన్తి, అప్పకా న
బిలాసయాతి ఉదకాసయాతి ఉదకవాసినో మచ్ఛకచ్ఛపాదయో. వనాసయాతి వనవాసినో హత్థిఅస్సగోకణ్ణమిగాదయో. పవిసన్తీతి ‘‘ఇదాని ఆగన్త్వా గణ్హిస్సతీ’’తి మగ్గం ఓలోకేత్వా పవిసన్తి. దళ్హేహీతి థిరేహి. వరత్తేహీతి చమ్మరజ్జూహి. మహిద్ధికోతిఆదీసు విజమ్భనభూమియం ఠత్వా దక్ఖిణపస్సాదీహి ఉసభమత్తం, ఉజుం వీసతిఉసభమత్తాదిలఙ్ఘనవసేన మహిద్ధికతా, సేసమిగానం అధిపతిభావేన మహేసక్ఖతా, సమన్తా తియోజనట్ఠానే సద్దం సుత్వా పలాయన్తానం వసేన మహానుభావతా వేదితబ్బా.
ఏవమేవ ఖోతి భగవా తేసు తేసు సుత్తన్తేసు తథా తథా అత్తానం కథేసి. ‘‘సీహోతి ఖో, భిక్ఖవే, తథాగతస్సేతం అధివచనం అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్సా’’తి (అ॰ ని॰ ౫.౯౯; ౧౦.౨౧) ఇమస్మిం తావ సుత్తే సీహసదిసం అత్తానం కథేసి. ‘‘భిసక్కో సల్లకత్తోతి ఖో, సునక్ఖత్త, తథాగతస్సేతం అధివచన’’న్తి (మ॰ ని॰ ౩.౬౫) ఇమస్మిం
తత్రాయం సదిసతా – సీహస్స కఞ్చనగుహాదీసు వసనకాలో వియ హి తథాగతస్స దీపఙ్కరపాదమూలే కతాభినీహారస్స అపరిమితకాలం పారమియో పూరేత్వా పచ్ఛిమభవే పటిసన్ధిగ్గహణేన చేవ మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమనేన చ దససహస్సిలోకధాతుం కమ్పేత్వా వుద్ధిమన్వాయ దిబ్బసమ్పత్తిసదిసం సమ్పత్తిం అనుభవమానస్స తీసు పాసాదేసు నివాసకాలో దట్ఠబ్బో. సీహస్స కఞ్చనగుహాదితో నిక్ఖన్తకాలో వియ తథాగతస్స ఏకూనతింససంవచ్ఛరే వివటేన ద్వారేన కణ్డకం ఆరుయ్హ ఛన్నసహాయస్స నిక్ఖమిత్వా తీణి రజ్జాని అతిక్కమిత్వా అనోమానదీతీరే బ్రహ్మునా దిన్నాని కాసాయాని పరిదహిత్వా పబ్బజితస్స సత్తమే దివసే రాజగహం గన్త్వా
సీహస్స విజమ్భనకాలో వియ తథాగతస్స దిన్నపటిఞ్ఞస్స ఆళారకాలామఉపసఙ్కమనం ఆదిం కత్వా యావ సుజాతాయ
సీహస్స చతుదిసావిలోకనం వియ పటివిద్ధసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స సత్తసత్తాహం బోధిమణ్డే విహరిత్వా పరిభుత్తమధుపిణ్డికాహారస్స అజపాలనిగ్రోధమూలే మహాబ్రహ్మునో ధమ్మదేసనాయాచనం పటిగ్గహేత్వా తత్థ విహరన్తస్స ఏకాదసమే దివసే ‘‘స్వే ఆసాళ్హిపుణ్ణమా భవిస్సతీ’’తి పచ్చూససమయే ‘‘కస్స ను ఖో అహం పఠమం ధమ్మం దేసేయ్య’’న్తి ఆళారుదకానం కాలకతభావం ఞత్వా ధమ్మదేసనత్థాయ పఞ్చవగ్గియానం ఓలోకనం దట్ఠబ్బం. సీహస్స గోచరత్థాయ తియోజనం గమనకాలో వియ అత్తనో పత్తచీవరం ఆదాయ ‘‘పఞ్చవగ్గియానం ధమ్మచక్కం పవత్తేస్సామీ’’తి
సీహస్స సీహనాదకాలో వియ తథాగతస్స అట్ఠారసయోజనమగ్గం గన్త్వా పఞ్చవగ్గియే సఞ్ఞాపేత్వా అచలపల్లఙ్కే నిసిన్నస్స దసహి చక్కవాళసహస్సేహి సన్నిపతితేన దేవగణేన పరివుతస్స ‘‘ద్వేమే, భిక్ఖవే, అన్తా పబ్బజితేన న సేవితబ్బా’’తిఆదినా నయేన ధమ్మచక్కప్పవత్తనకాలో వేదితబ్బో. ఇమస్మిం చ పన పదే దేసియమానే తథాగతసీహస్స ధమ్మఘోసో హేట్ఠా అవీచిం ఉపరి భవగ్గం గహేత్వా దససహస్సిలోకధాతుం పటిచ్ఛాదేసి. సీహస్స సద్దేన ఖుద్దకపాణానం సన్తాసాపజ్జనకాలో
అపరో
అపరో నయో – సీహో వియ తథాగతో, హిమవన్తనిస్సితాయ కఞ్చనగుహాయ నిక్ఖమనం వియ ఆరమ్మణవసేన నిబ్బాననిస్సితాయ
యదాతి యస్మిం కాలే. తథాగతోతి హేట్ఠా వుత్తేహి అట్ఠహి కారణేహి తథాగతో. లోకేతి సత్తలోకే. ఉప్పజ్జతీతి అభినీహారతో పట్ఠాయ యావ బోధిపల్లఙ్కా వా అరహత్తమగ్గఞాణా వా ఉప్పజ్జతి నామ, అరహత్తఫలే పన పత్తే ఉప్పన్నో నామ. అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధోతిఆదీని విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౧.౧౨౪ ఆదయో) బుద్ధానుస్సతినిద్దేసే విత్థారితాని.
ఇతి సక్కాయోతి అయం సక్కాయో, ఏత్తకో సక్కాయో, న ఇతో భియ్యో సక్కాయో అత్థీతి. ఏత్తావతా సభావతో సరసతో పరియన్తతో పరిచ్ఛేదతో పరివటుమతో సబ్బేపి పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా దస్సితా హోన్తి. ఇతి సక్కాయసముదయోతి అయం సక్కాయస్స సముదయో నామ. ఏత్తావతా ‘‘ఆహారసముదయా రూపసముదయో’’తిఆది సబ్బం దస్సితం హోతి. ఇతి సక్కాయస్స అత్థఙ్గమోతి అయం సక్కాయస్స అత్థఙ్గమో. ఇమినాపి ‘‘ఆహారనిరోధా రూపనిరోధో’’తిఆది సబ్బం దస్సితం హోతి.
వణ్ణవన్తోతి ధమ్మదేసనం సుత్వాతి పఞ్చసు ఖన్ధేసు పణ్ణాసలక్ఖణప్పటిమణ్డితం తథాగతస్స ధమ్మదేసనం సుత్వా. యేభుయ్యేనాతి భోతి ధమ్మాలపనమత్తమేతం. సక్కాయపరియాపన్నాతి పఞ్చక్ఖన్ధపరియాపన్నా. ఇతి తేసం సమ్మాసమ్బుద్ధే
అభిఞ్ఞాయాతి జానిత్వా. ధమ్మచక్కన్తి పటివేధఞాణమ్పి దేసనాఞాణమ్పి. పటివేధఞాణం నామ యేన ఞాణేన బోధిపల్లఙ్కే నిసిన్నో చత్తారి సచ్చాని సోళసహాకారేహి సట్ఠియా చ నయసహస్సేహి పటివిజ్ఝి. దేసనాఞాణం నామ యేన ఞాణేన తిపరివట్టం ద్వాదసాకారం ధమ్మచక్కం పవత్తేసి. ఉభయమ్పేతం దసబలస్స ఉరే జాతఞాణమేవ. తేసు ధమ్మదేసనాఞాణం గహేతబ్బం. తం పనేస యావ అట్ఠారసబ్రహ్మకోటీహి సద్ధిం అఞ్ఞాకోణ్డఞ్ఞత్థేరస్స సోతాపత్తిఫలం న ఉప్పజ్జతి, తావ పవత్తేతి నామ. తస్మిం ఉప్పన్నే పవత్తితం నామ హోతీతి వేదితబ్బం. అప్పటిపుగ్గలోతి సదిసపుగ్గలరహితో. యసస్సినోతి పరివారసమ్పన్నా. తాదినోతి
౪. పసాదసుత్తవణ్ణనా
౩౪. చతుత్థే అగ్గేసు పసాదా, అగ్గా వా పసాదాతి అగ్గప్పసాదా. యావతాతి యత్తకా. అపదాతి నిప్పదా అహిమచ్ఛాదయో. ద్విపదాతి మనుస్సపక్ఖిఆదయో. చతుప్పదాతి హత్థిఅస్సాదయో. బహుప్పదాతి సతపదిఆదయో. నేవసఞ్ఞినాసఞ్ఞినోతి భవగ్గే నిబ్బత్తసత్తా. అగ్గమక్ఖాయతీతి గుణేహి అగ్గో ఉత్తమో సేట్ఠోతి అక్ఖాయతి. అసఙ్ఖతాతి నిబ్బానమేవ గహేత్వా వుత్తం. విరాగోతిఆదీని నిబ్బానస్సేవ నామాని. తఞ్హి ఆగమ్మ సబ్బకిలేసా విరజ్జన్తి, సబ్బే రాగమదాదయో మదా నిమ్మదా హోన్తి, అభావం గచ్ఛన్తి, సబ్బా పిపాసా వినయం ఉపేన్తి, సబ్బే ఆలయా
౫. వస్సకారసుత్తవణ్ణనా
౩౫. పఞ్చమే అనుస్సరితాతి అనుగన్త్వా సరితా, అపరాపరం సరితుం సమత్థోతి అత్థో. దక్ఖోతి ఛేకో. తత్రుపాయాయాతి ‘‘ఇమస్మిం కాలే ఇమం నామ కత్తబ్బ’’న్తి ఏవం తత్థ తత్థ ఉపాయభూతాయ అనుమోదితబ్బన్తి అభినన్దితబ్బం. పటిక్కోసితబ్బన్తి పటిక్ఖిపితబ్బం. నేవ ఖో త్యాహన్తి నేవ ఖో తే అహం. కస్మా పనేతం భగవా నాభినన్దతి, నప్పటిక్ఖిపతీతి? లోకియత్తా నాభినన్దతి బహుస్స జనతాతి బహు అస్స జనతా. ఇదఞ్చ కరణత్థే సామివచనం వేదితబ్బం. అరియే ఞాయేతి సహవిపస్సనకే మగ్గే. కల్యాణధమ్మతా కుసలధమ్మతాతిపి తస్సేవ నామాని. యం వితక్కన్తి నేక్ఖమ్మవితక్కాదీసు అఞ్ఞతరం. న తం వితక్కం వితక్కేతీతి కామవితక్కాదీసు ఏకమ్పి న వితక్కేతి. ఇతరం తస్సేవ వేవచనం. వితక్కపథేతి ఏత్థ వితక్కోయేవ వితక్కపథో. అహఞ్హి బ్రాహ్మణాతిఆదీసు పఠమనయేన ఖీణాసవస్స సీలఞ్చేవ బాహుసచ్చఞ్చ కథితం, దుతియతతియేహి ఖీణాసవస్స కిరియవితక్కాని చేవ కిరియజ్ఝానాని చ, చతుత్థేన ఖీణాసవభావో కథితోతి వేదితబ్బో.
మచ్చుపాసప్పమోచనన్తి మచ్చుపాసా పమోచనకం మగ్గం. ఞాయం ధమ్మన్తి సహవిపస్సనకం మగ్గం. దిస్వా చ సుత్వా చాతి ఞాణేనేవ పస్సిత్వా చ సుణిత్వా చ. సేసమేత్థ ఉత్తానమేవ.
౬. దోణసుత్తవణ్ణనా
౩౬. ఛట్ఠే అన్తరా చ ఉక్కట్ఠం అన్తరా చ సేతబ్యన్తి ఏత్థ ఉక్కట్ఠాతి ఉక్కాహి ధారీయమానాహి మాపితత్తా ఏవంలద్ధవోహారం నగరం. సేతబ్యన్తి అతీతే కస్సపసమ్మాసమ్బుద్ధస్స జాతనగరం. అన్తరాసద్దో పన కారణఖణచిత్తవేమజ్ఝవివరాదీసు వత్తతి. ‘‘తదన్తరం కో జానేయ్య అఞ్ఞత్ర తథాగతా’’తి
అద్ధానమగ్గప్పటిపన్నో హోతీతి అద్ధానసఙ్ఖాతం మగ్గం పటిపన్నో హోతి, దీఘమగ్గన్తి అత్థో. కస్మా పటిపన్నోతి? తం దివసం కిర భగవా ఇదం అద్దస ‘‘మయి తం మగ్గం పటిపన్నే దోణో బ్రాహ్మణో మమ పదచేతియాని పస్సిత్వా పదానుపదికో హుత్వా మమ నిసిన్నట్ఠానం ఆగన్త్వా పఞ్హం పుచ్ఛిస్సతి. అథస్సాహం ఏకం సచ్చధమ్మం దేసేస్సామి దోణోపి సుదం బ్రాహ్మణోతి దోణో బ్రాహ్మణోపి తయో వేదే పగుణే కత్వా పఞ్చసతే మాణవకే సిప్పం వాచేన్తో తందివసం పాతోవ ఉట్ఠాయ సరీరపటిజగ్గనం కత్వా సతగ్ఘనకం నివాసేత్వా పఞ్చసతగ్ఘనకం ఏకంసవరగతం కత్వా ఆముత్తయఞ్ఞసుత్తో రత్తవట్టికా ఉపాహనా ఆరోహిత్వా పఞ్చసతమాణవకపరివారో తమేవ మగ్గం పటిపజ్జి. తం సన్ధాయేతం వుత్తం.
పాదేసూతి పాదేహి అక్కన్తట్ఠానేసు. చక్కానీతి లక్ఖణచక్కాని. కిం పన భగవతో గచ్ఛన్తస్స అక్కన్తట్ఠానే పదం పఞ్ఞాయతీతి? న పఞ్ఞాయతి
పాసాదికన్తి పసాదజనకం. ఇతరం తస్సేవ వేవచనం. ఉత్తమదమథసమథమనుప్పత్తన్తి ఏత్థ ఉత్తమదమథో నామ అరహత్తమగ్గో, ఉత్తమసమథో నామ అరహత్తమగ్గసమాధి, తదుభయం పత్తన్తి అత్థో దన్తన్తి నిబ్బిసేవనం. గుత్తన్తి గోపితం. సంయతిన్ద్రియన్తి రక్ఖితిన్ద్రియం. నాగన్తి ఛన్దాదీహి అగచ్ఛనతో, పహీనకిలేసే పున అనాగచ్ఛనతో, ఆగుం అకరణతో, బలవన్తట్ఠేనాతి చతూహి కారణేహి నాగం.
దేవో నో భవం భవిస్సతీతి ఏత్థ ‘‘దేవో నో భవ’’న్తి ఏత్తావతాపి పుచ్ఛా నిట్ఠితా భవేయ్య, అయం పన బ్రాహ్మణో ‘‘అనాగతే మహేసక్ఖో ఏకో దేవరాజా భవిస్సతీ’’తి అనాగతవసేన పుచ్ఛాసభాగేనేవ కథేన్తో ఏవమాహ. భగవాపిస్స పుచ్ఛాసభాగేనేవ కథేన్తో న ఖో అహం, బ్రాహ్మణ, దేవో భవిస్సామీతి ఆహ. ఏస నయో సబ్బత్థ. ఆసవానన్తి పహీనాతి బోధిపల్లఙ్కే సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాధిగమేనేవ పహీనా. అనుపలిత్తో లోకేనాతి తణ్హాదిట్ఠిలేపానం పహీనత్తా సఙ్ఖారలోకేన అనుపలిత్తో. బుద్ధోతి చతున్నం సచ్చానం బుద్ధత్తా బుద్ధో ఇతి మం ధారేహి.
యేనాతి యేన ఆసవేన. దేవూపపత్యస్సాతి దేవూపపత్తి అస్స మయ్హం భవేయ్య. విహఙ్గమోతి ఆకాసచరో గన్ధబ్బకాయికదేవో. విద్ధస్తాతి వినళీకతాతి విగతనళా విగతబన్ధనా కతా. వగ్గూతి సున్దరం. తోయేన నుపలిప్పతీతి ఉదకతో రతనమత్తం అచ్చుగ్గమ్మ ఠితం సరం సోభయమానం భమరగణం హాసయమానం తోయేన న లిప్పతి. తస్మా బుద్ధోస్మి బ్రాహ్మణాతి దేసనాపరియోసానే తీణి మగ్గఫలాని పాపుణిత్వా ద్వాదసహి పదసహస్సేహి దోణగజ్జితం నామ వణ్ణం కథేసి, తథాగతే చ పరినిబ్బుతే జమ్బుదీపతలే ఉప్పన్నం మహాకలహం వూపసమేత్వా ధాతుయో భాజేసీతి.
౭. అపరిహానియసుత్తవణ్ణనా
౩౭. సత్తమే నిబ్బానస్సేవ సన్తికేతి నిబ్బానసన్తికేయేవ చరతి. సీలే పతిట్ఠితోతి పాతిమోక్ఖసీలే పతిట్ఠితో. ఏవం విహారీతి ఏవం విహరన్తో. ఆతాపీతి ఆతాపేన వీరియేన సమన్నాగతో. యోగక్ఖేమస్సాతి చతూహి యోగేహి ఖేమస్స నిబ్బానస్స. పమాదే భయదస్సివాతి పమాదం భయతో పస్సన్తో.
౮. పతిలీనసుత్తవణ్ణనా
౩౮. అట్ఠమే పనుణ్ణపచ్చేకసచ్చోతి ‘‘ఇదమేవ దస్సనం సచ్చం, ఇదమేవ సచ్చ’’న్తి ఏవం పాటిఏక్కం గహితత్తా పచ్చేకసఙ్ఖాతాని దిట్ఠిసచ్చాని పనుణ్ణాని నీహటాని పహీనాని అస్సాతి పనుణ్ణపచ్చేకసచ్చో. సమవయసట్ఠేసనోతి ఏత్థ అవయాతి అనూనా, సట్ఠాతి విస్సట్ఠా, సమ్మా అవయా సట్ఠా ఏసనా అస్సాతి సమవయసట్ఠేసనో, సమ్మా విస్సట్ఠసబ్బఏసనోతి అత్థో. పతిలీనోతి నిలీనో ఏకీభావం ఉపగతో. పుథుసమణబ్రాహ్మణానన్తి బహూనం సమణబ్రాహ్మణానం. ఏత్థ చ సమణాతి పబ్బజ్జూపగతా, బ్రాహ్మణాతి భోవాదినో. పుథుపచ్చేకసచ్చానీతి బహూని పాటేక్కసచ్చాని. నుణ్ణానీతి నీహటాని. పనుణ్ణానీతి సుట్ఠు నీహటాని. చత్తానీతి విస్సట్ఠాని. వన్తానీతి వమితాని. ముత్తానీతి ఛిన్నబన్ధనాని కతాని. పహీనానీతి పజహితాని. పటినిస్సట్ఠానీతి యథా న పున చిత్తం ఆరోహన్తి, ఏవం పటినిస్సజ్జితాని. సబ్బానేవేతాని
కామేసనా పహీనా హోతీతి అనాగామిమగ్గేన పహీనా. భవేసనా పన అరహత్తమగ్గేన పహీయతి. ‘‘బ్రహ్మచరియం ఏసిస్సామి గవేసిస్సామీ’’తి ఏవం బ్రహ్మచరియేసనాపి అరహత్తమగ్గేనేవ పటిప్పస్సద్ధిం వూపసమం గచ్ఛతి. దిట్ఠిబ్రహ్మచరియేసనా పన సోతాపత్తిమగ్గేనేవ పటిప్పసమ్భతీతి వేదితబ్బా. ఏవం ఖో, భిక్ఖవేతి ఏవం చతుత్థజ్ఝానేన పస్సద్ధకాయసఙ్ఖారో వూపసన్తఅస్సాసపస్సాసో నామ హోతి. అస్మిమానోతి అస్మీతి ఉప్పజ్జనకో నవవిధమానో.
గాథాసు కామేసనా భవేసనాతి ఏతా ద్వే ఏసనా, బ్రహ్మచరియేసనా సహాతి తాహియేవ సహ బ్రహ్మచరియేసనాతి తిస్సోపి ఏతా. ఇధ ఠత్వా ఏసనా పటినిస్సట్ఠాతి ఇమినా పదేన సద్ధిం యోజనా కాతబ్బా. ఇతి సచ్చపరామాసో, దిట్ఠిట్ఠానా సముస్సయాతి ‘‘ఇతి సచ్చం ఇతి సచ్చ’’న్తి గహణపరామాసో చ దిట్ఠిసఙ్ఖాతాయేవ దిట్ఠిట్ఠానా చ యే సముస్సితత్తా ఉగ్గన్త్వా ఠితత్తా సముస్సయాతి వుచ్చన్తి, తే సబ్బేపి. ఇధ ఠత్వా దిట్ఠిట్ఠానా సమూహతాతి ఇమినా పదేన సద్ధిం యోజనా కాతబ్బా. కస్స పన ఏతా ఏసనా పటినిస్సట్ఠా, ఏతే చ దిట్ఠిట్ఠానా సమూహతాతి? సబ్బరాగవిరత్తస్స తణ్హాక్ఖయవిముత్తినో. యో హి సబ్బరాగేహిపి విరత్తో, తణ్హాక్ఖయే చ నిబ్బానే పవత్తాయ స వే సన్తోతి సో ఏవరూపో కిలేససన్తతాయ సన్తో. పస్సద్ధోతి ద్వీహి కాయచిత్తపస్సద్ధీహి పస్సద్ధో. అపరాజితోతి సబ్బకిలేసే జినిత్వా ఠితత్తా కేనచి అపరాజితో. మానాభిసమయాతి మానస్స పహానాభిసమయేన. బుద్ధోతి చత్తారి సచ్చాని బుజ్ఝిత్వా ఠితో. ఇతి ఇమస్మిం సుత్తేపి గాథాసుపి ఖీణాసవోవ కథితోతి.
౯. ఉజ్జయసుత్తవణ్ణనా
౩౯. నవమే సఙ్ఘాతం ఆపజ్జన్తీతి వధం మరణం ఆపజ్జన్తి. నిచ్చదానన్తి సలాకభత్తం. అనుకులయఞ్ఞన్తి అమ్హాకం పితూహి పితామహేహి దిన్నత్తా ఏవం కులానుకులవసేన యజితబ్బం, దాతబ్బన్తి అత్థో. అస్సమేధన్తిఆదీసు అస్సమేత్థ మేధన్తీతి అస్సమేధో, ద్వీహి పరియఞ్ఞేహి యజితబ్బస్స ఏకవీసతియూపస్స ఠపేత్వా భూమిఞ్చ పురిసే చ అవసేససబ్బవిభవదక్ఖిణస్స యఞ్ఞస్సేతం అధివచనం. పురిసమేత్థ మేధన్తీతి పురిసమేధో, చతూహి సమ్మాపాసో, దివసే దివసే సమ్మం ఖిపిత్వా తస్స పతితోకాసే వేదిం కత్వా సంహారిమేహి యూపాదీహి సరస్సతినదియా నిముగ్గోకాసతో పభుతి పటిలోమం గచ్ఛన్తేన యజితబ్బస్స సబ్బయాగస్సేతం అధివచనం. వాజమేత్థ పివన్తీతి వాజపేయ్యం, ఏకేన పరియఞ్ఞేన సత్తరసహి పసూహి యజితబ్బస్స బేలువయూపస్స సత్తరసకదక్ఖిణస్స యఞ్ఞస్సేతం అధివచనం. నత్థి నిరగ్గళో. నవహి పరియఞ్ఞేహి యజితబ్బస్స సద్ధిం భూమియా పురిసేహి చ అస్సమేధే వుత్తవిభవదక్ఖిణస్స సబ్బమేధపరియాయనామస్స అస్సమేధవికప్పస్సేతం అధివచనం. మహారమ్భాతి మహాకిచ్చా మహాకరణీయా. అపిచ పాణాతిపాతసమారమ్భస్స మహన్తతాయపి మహారమ్భాయేవ. న తే హోన్తి మహప్ఫలాతి ఏత్థ నిరవసేసత్థే సావసేసరూపనం కతం. తస్మా ఇట్ఠఫలేన నిప్ఫలావ హోన్తీతి అత్థో. ఇదఞ్చ పాణాతిపాతసమారమ్భమేవ సన్ధాయ వుత్తం. యం పన తత్థ అన్తరన్తరా దానం దియ్యతి, తం ఇమినా సమారమ్భేన ఉపహతత్తా మహప్ఫలం న హోతి, మన్దఫలం హోతీతి అత్థో. హఞ్ఞరేతి హఞ్ఞన్తి. యజన్తి అనుకులం సదాతి యే అఞ్ఞే అనుకులం యజన్తి, పుబ్బపురిసేహి యిట్ఠత్తా పచ్ఛిమపురిసాపి యజన్తీతి అత్థో. సేయ్యో హోతీతి విసేసోవ హోతి. న పాపియోతి పాపం కిఞ్చి న హోతి.
౧౦. ఉదాయిసుత్తవణ్ణనా
౪౦. దసమే అభిసఙ్ఖతన్తి రాసికతం. నిరారమ్భన్తి పాణసమారమ్భరహితం. యఞ్ఞన్తి దేయ్యధమ్మం. తఞ్హి యజితబ్బత్తా యఞ్ఞన్తి వుచ్చతి. కాలేనాతి యుత్తప్పత్తకాలేన. ఉపసంయన్తీతి ఉపగచ్ఛన్తి. కులం గతిన్తి వట్టకులఞ్చేవ వట్టగతిఞ్చ అతిక్కన్తా. యఞ్ఞస్స కోవిదాతి చతుభూమకయఞ్ఞే కుసలా. యఞ్ఞేతి పకతిదానే. సద్ధేతి మతకదానే. హబ్యం కత్వాతి హునితబ్బం దేయ్యధమ్మం ఉపకప్పేత్వా. సుఖేత్తే బ్రహ్మచారిసూతి బ్రహ్మచారిసఙ్ఖాతే సుఖేత్తమ్హీతి అత్థో. సుప్పత్తన్తి సుట్ఠు పత్తం. దక్ఖిణేయ్యేసు యం కతన్తి యం దక్ఖిణాయ సద్ధోతి బుద్ధధమ్మసఙ్ఘగుణానం సద్దహనతాయ సద్ధో. ముత్తేన చేతసాతి విస్సట్ఠేన చిత్తేన. ఇమినాస్స ముత్తచాగం దీపేతీతి.
చక్కవగ్గో చతుత్థో.