౫. పరిసవగ్గవణ్ణనా
౪౩. పఞ్చమస్స ఉత్తానాతి పాకటా అప్పటిచ్ఛన్నా. గమ్భీరాతి గుళ్హా పటిచ్ఛన్నా. ఉద్ధతాతి ఉద్ధచ్చేన సమన్నాగతా. ఉన్నళాతి ఉగ్గతనళా, ఉట్ఠితతుచ్ఛమానాతి వుత్తం హోతి. చపలాతి పత్తచీవరమణ్డనాదినా చాపల్లేన యుత్తా. ముఖరాతి ముఖఖరా ఖరవచనా. వికిణ్ణవాచాతి అసంయతవచనా దివసమ్పి నిరత్థకవచనపలాపినో. ముట్ఠస్సతీతి అసమ్పజానాతి నిప్పఞ్ఞా. అసమాహితాతి చిత్తేకగ్గతామత్తస్సాపి అలాభినో. పాకతిన్ద్రియాతి పకతియా ఠితేహి వివటేహి అరక్ఖితేహి ఇన్ద్రియేహి సమన్నాగతా. సుక్కపక్ఖో వుత్తవిపల్లాసేన వేదితబ్బో.
౪౪. దుతియే భణ్డనజాతాతి భణ్డనం వుచ్చతి కలహస్స పుబ్బభాగో, తం తేసం జాతన్తి భణ్డనజాతా. తథా ‘‘మయం తుమ్హే దణ్డాపేస్సామ బన్ధాపేస్సామా’’తిఆదివచనప్పవత్తియా సఞ్జాతకలహా. అయం తావ గిహీసు నయో. పబ్బజితా పన ఆపత్తివీతిక్కమవాచం వదన్తా కలహజాతా నామ. వివాదాపన్నాతి విరుద్ధవాదం ఆపన్నా. ముఖసత్తీహి వితుదన్తాతి గుణానం ఛిన్దనట్ఠేన దుబ్భాసితా వాచా ముఖసత్తియోతి వుచ్చన్తి, తాహి వితుదన్తా విజ్ఝన్తా. సమగ్గాతి ఏకకమ్మం ఏకుద్దేసో సమసిక్ఖతాతి ఏతేసం కరణేన సమగ్గతాయ సహితా. పియచక్ఖూహీతి మేత్తాచక్ఖూహి.
౪౫. తతియే అగ్గవతీతి ఉత్తమపుగ్గలవతీ, అగ్గాయ వా ఉత్తమాయ పటిపత్తియా సమన్నాగతా. తతో విపరీతా అనగ్గవతీ. బాహులికాతి చీవరాదిబాహుల్లాయ పటిపన్నా. సాసనం సిథిలం గణ్హన్తీతి సాథలికా. ఓక్కమనే పుబ్బఙ్గమాతి ఏత్థ ఓక్కమనం వుచ్చతి అవగమనట్ఠేన పఞ్చ నీవరణాని, తేన పఞ్చనీవరణపూరణే పుబ్బఙ్గమాతి వుత్తం హోతి. పవివేకేతి ఉపధివివేకే నిబ్బానే. నిక్ఖిత్తధురాతి తివిధేపి వివేకే ఓరోపితధురా. న వీరియం ఆరభన్తీతి దువిధమ్పి వీరియం న కరోన్తి. అప్పత్తస్స పత్తియాతి పుబ్బే అప్పత్తస్స ఝానవిపస్సనామగ్గఫలవిసేసస్స పత్తిఅత్థాయ. ఇతరం పచ్ఛిమా జనతాతి సద్ధివిహారికఅన్తేవాసికజనో దిట్ఠానుగతిం ఆపజ్జతీతి ఆచరియుపజ్ఝాయేహి కతం అనుకరోన్తో దిట్ఠస్స తేసం ఆచారస్స అనుగతిం ఆపజ్జతి నామ. సేసం వుత్తపటిపక్ఖనయేన వేదితబ్బం.
౪౬. చతుత్థే అరియాతి అరియసావకపరిసా. అనరియాతి పుథుజ్జనపరిసా. ‘‘ఇదం దుక్ఖ’’న్తి యథాభూతం నప్పజానన్తీతి ఠపేత్వా తణ్హం తేభూమకా పఞ్చక్ఖన్ధా దుక్ఖసచ్చం నామ, ఏత్తకమేవ దుక్ఖం, ఇతో ఉద్ధం దుక్ఖం నత్థీతి యథాసభావతో నప్పజానన్తి. ఏస నయో సబ్బత్థ. సేసపదేసు పన తస్స దుక్ఖస్స సముట్ఠాపికా పురిమతణ్హా సముదయో నామ, తస్సాయేవ తణ్హాయ, ద్విన్నమ్పి వా తేసం సచ్చానం అచ్చన్తక్ఖయో అసముప్పత్తి దుక్ఖనిరోధో నామ, అట్ఠఙ్గికో అరియమగ్గో దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా నామాతి
౪౭. పఞ్చమే పరిసాకసటోతి కసటపరిసా కచవరపరిసా పలాపపరిసాతి అత్థో. పరిసామణ్డోతి పసన్నపరిసా సారపరిసాతి అత్థో. ఛన్దాగతిం గచ్ఛన్తీతి ఛన్దేన అగతిం గచ్ఛన్తి, అకత్తబ్బం కరోన్తీతి అత్థో. సేసపదేసుపి ఏసేవ నయో. ఇమాని పన చత్తారి అగతిగమనాని భణ్డభాజనీయే చ వినిచ్ఛయట్ఠానే చ లబ్భన్తి. తత్థ భణ్డభాజనీయే తావ అత్తనో భారభూతానం భిక్ఖూనం అమనాపే భణ్డకే పత్తే తం పరివత్తేత్వా మనాపం దేన్తో ఛన్దాగతిం గచ్ఛతి నామ. అత్తనో పన అభారభూతానం మనాపే భణ్డకే పత్తే తం పరివత్తేత్వా అమనాపం దేన్తో దోసాగతిం గచ్ఛతి నామ. భణ్డకభాజనీయవత్థుఞ్చ ఠితికఞ్చ అజానన్తో మోహాగతిం గచ్ఛతి నామ. ముఖరానం వా రాజాదినిస్సితానం వా ‘‘ఇమే మే అమనాపే భణ్డకే దిన్నే అనత్థమ్పి కరేయ్యు’’న్తి భయేన పరివత్తేత్వా మనాపం దేన్తో భయాగతిం గచ్ఛతి నామ. యో పన ఏవం న గచ్ఛతి, సబ్బేసం తులాభూతో పమాణభూతో మజ్ఝత్తో హుత్వా యం యస్స పాపుణాతి, తఞ్ఞేవ తస్స దేతి, అయం చతుబ్బిధమ్పి అగతిగమనం న గచ్ఛతి నామ. వినిచ్ఛయట్ఠానే పన అత్తనో భారభూతస్స గరుకాపత్తిం లహుకాపత్తీతి కత్వా కథేన్తో ఛన్దాగతిం గచ్ఛతి నామ. ఇతరస్స లహుకాపత్తిం గరుకాపత్తీతి కత్వా కథేన్తో దోసాగతిం గచ్ఛతి నామ. ఆపత్తివుట్ఠానం పన సముచ్చయక్ఖన్ధకఞ్చ అజానన్తో మోహాగతిం గచ్ఛతి నామ. ముఖరస్స వా రాజపూజితస్స వా ‘‘అయం మే గరుకం కత్వా ఆపత్తిం కథేన్తస్స అనత్థమ్పి కరేయ్యా’’తి గరుకమేవ లహుకాతి కత్వా కథేన్తో భయాగతిం గచ్ఛతి నామ. యో పన సబ్బేసం యథాభూతమేవ కథేతి, అయం చతుబ్బిధమ్పి అగతిగమనం న గచ్ఛతి నామ.
౪౮. ఛట్ఠే ఓక్కాచితవినీతాతి దుబ్బినీతా. నో పటిపుచ్ఛావినీతాతి న పుచ్ఛిత్వా వినీతా. గమ్భీరాతి పాళివసేన గమ్భీరా సల్లసుత్తసదిసా. గమ్భీరత్థాతి అత్థవసేన గమ్భీరా మహావేదల్లసుత్తసదిసా. లోకుత్తరాతి లోకుత్తరఅత్థదీపకా సుఞ్ఞతాపటిసంయుత్తాతి సత్తసుఞ్ఞం ధమ్మమత్తమేవ పకాసకా అసఙ్ఖతసంయుత్తసదిసా. న అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠపేన్తీతి విజాననత్థాయ చిత్తం న ఉపట్ఠపేన్తి, నిద్దాయన్తి వా అఞ్ఞవిహితా వా హోన్తి. ఉగ్గహేతబ్బం పరియాపుణితబ్బన్తి ఉగ్గహేతబ్బే చ పరియాపుణితబ్బే చ. కవితాతి చిత్తక్ఖరాతి విచిత్రఅక్ఖరా. ఇతరం తస్సేవ వేవచనం. బాహిరకాతి సాసనతో బహిభూతా. సావకభాసితాతి తేసం తేసం సావకేహి భాసితా. సుస్సూసన్తీతి అక్ఖరచిత్తతాయ చేవ సరసమ్పత్తియా చ అత్తమనా హుత్వా సుణన్తి. న చేవ అఞ్ఞమఞ్ఞం పటిపుచ్ఛన్తీతి అఞ్ఞమఞ్ఞం అత్థం వా అనుసన్ధిం వా పుబ్బాపరం వా న పుచ్ఛన్తి. న చ పటివిచరన్తీతి పుచ్ఛనత్థాయ చారికం న విచరన్తి. ఇదం కథన్తి ఇదం బ్యఞ్జనం కథం రోపేతబ్బం కిన్తి రోపేతబ్బం? ఇమస్స కో అత్థోతి ఇమస్స భాసితస్స కో అత్థో, కా అనుసన్ధి, కిం పుబ్బాపరం? అవివటన్తి పటిచ్ఛన్నం. న వివరన్తీతి న ఉగ్ఘాటేన్తి. అనుత్తానీకతన్తి అపాకటం కతం. న ఉత్తానిం కరోన్తీతి పాకటం న కరోన్తి. కఙ్ఖాఠానియేసూతి కఙ్ఖాయ కారణభూతేసు. సుక్కపక్ఖో వుత్తవిపల్లాసేన వేదితబ్బో.
౪౯. సత్తమే ఆమిసగరూతి చతుపచ్చయగరుకా లోకుత్తరధమ్మం లామకతో గహేత్వా ఠితపరిసా. సద్ధమ్మగరూతి నవ లోకుత్తరధమ్మే గరుకే కత్వా చత్తారో పచ్చయే లామకతో గహేత్వా ఠితపరిసా. ఉభతోభాగవిముత్తోతి ద్వీహి భాగేహి విముత్తో. పఞ్ఞావిముత్తోతి పఞ్ఞాయ విముత్తో సుక్ఖవిపస్సకఖీణాసవో. కాయసక్ఖీతి కాయేన ఝానఫస్సం ఫుసిత్వా పచ్ఛా నిరోధం నిబ్బానం సచ్ఛికత్వా ఠితో. దిట్ఠిప్పత్తోతి సద్ధావిముత్తోతి సద్దహన్తో విముత్తో. అయమ్పి ఛసు ఠానేసు లబ్భతి. ధమ్మం అనుస్సరతీతి ధమ్మానుసారీ. సద్ధం అనుస్సరతీతి సద్ధానుసారీ. ఇమే ద్వేపి పఠమమగ్గసమఙ్గినో. కల్యాణధమ్మోతి సున్దరధమ్మో. దుస్సీలో పాపధమ్మోతి నిస్సీలో లామకధమ్మో. ఇమం కస్మా గణ్హన్తి? సబ్బేసు హి ఏకసదిసేసు జాతేసు తే తేన లాభం లభన్తీతి తే భిక్ఖూ ఏకచ్చానం వణ్ణం ఏకచ్చానం అవణ్ణం కథేత్వా చత్తారో పచ్చయే లభన్తి. గథితాతి తణ్హాయ గన్థితా. ముచ్ఛితాతి తణ్హావసేనేవ ముచ్ఛితా. అజ్ఝోపన్నాతి అజ్ఝోసాయ గిలిత్వా పరినిట్ఠపేత్వా అనాదీనవదస్సావినోతి అపచ్చవేక్ఖితపరిభోగే ఆదీనవం అపస్సన్తా. అనిస్సరణపఞ్ఞాతి చతూసు పచ్చయేసు ఛన్దరాగఅపకడ్ఢనాయ నిస్సరణపఞ్ఞాయ విరహితా ఇదమత్థం ఏతన్తి అజానన్తా. పరిభుఞ్జన్తీతి సచ్ఛన్దరాగా హుత్వా పరిభుఞ్జన్తి.
సుక్కపక్ఖే ఉభతోభాగవిముత్తోతిఆదీసు అయం సత్తన్నమ్పి అరియపుగ్గలానం సఙ్ఖేపపకాసనా – ఏకో భిక్ఖు పఞ్ఞాధురేన అభినివిట్ఠో అట్ఠ సమాపత్తియో నిబ్బత్తేత్వా సోతాపత్తిమగ్గం పాపుణాతి. సో తస్మిం ఖణే ధమ్మానుసారీ నామ హోతి, సోతాపత్తిఫలాదీసు ఛసు ఠానేసు కాయసక్ఖి నామ, అరహత్తఫలక్ఖణే ఉభతోభాగవిముత్తో నామ. సమాపత్తీహి విక్ఖమ్భనవిముత్తియా మగ్గేన సముచ్ఛేదవిముత్తియాతి ద్విక్ఖత్తుం వా ద్వీహి వా భాగేహి విముత్తోతి అత్థో. అపరో పఞ్ఞాధురేన అభినివిట్ఠో సమాపత్తియో నిబ్బత్తేతుం
౫౦. అట్ఠమే విసమాతి సపక్ఖలనట్ఠేన విసమా. సమాతి నిపక్ఖలనట్ఠేన సమా. అధమ్మకమ్మానీతి ఉద్ధమ్మాని కమ్మాని. అవినయకమ్మానీతి ఉబ్బినయాని కమ్మాని.
౫౧. నవమే అధమ్మికాతి నిద్ధమ్మా. ధమ్మికాతి ధమ్మయుత్తా.
౫౨. దసమే అధికరణన్తి వివాదాధికరణాదిచతుబ్బిధం అధికరణం. ఆదియన్తీతి గణ్హన్తి. సఞ్ఞాపేన్తీతి జానాపేన్తి. న చ సఞ్ఞత్తిం ఉపగచ్ఛన్తీతి సఞ్ఞాపనత్థం న సన్నిపతన్తి. న చ నిజ్ఝాపేన్తీతి న పేక్ఖాపేన్తి. న చ నిజ్ఝత్తిం ఉపగచ్ఛన్తీతి అఞ్ఞమఞ్ఞం నిజ్ఝాపనత్థాయ న సన్నిపతన్తి. అసఞ్ఞత్తిబలాతి అసఞ్ఞత్తియేవ బలం ఏతేసన్తి అసఞ్ఞత్తిబలా అప్పటినిస్సగ్గమన్తినోతి యేసం హి ఏవం హోతి – ‘‘సచే అమ్హేహి గహితం అధికరణం ధమ్మికం భవిస్సతి, గణ్హిస్సామ. సచే అధమ్మికం, విస్సజ్జేస్సామా’’తి, తే పటినిస్సగ్గమన్తినో నామ థామసా పరామాసా అభినివిస్సాతి దిట్ఠిథామేన చ దిట్ఠిపరామాసేన చ అభినివిసిత్వా. ఇదమేవ సచ్చన్తి ఇదం అమ్హాకం వచనమేవ సచ్చం. మోఘమఞ్ఞన్తి అవసేసానం వచనం మోఘం తుచ్ఛం. సుక్కపక్ఖో ఉత్తానత్థోయేవాతి.
పరిసవగ్గో పఞ్చమో.
పఠమపణ్ణాసకం నిట్ఠితం.
౨. దుతియపణ్ణాసకం