౫. రోహితస్సవగ్గో
౧. సమాధిభావనాసుత్తవణ్ణనా
౪౧. పఞ్చమస్స ఞాణదస్సనప్పటిలాభాయాతి దిబ్బచక్ఖుఞాణదస్సనస్స పటిలాభాయ. దివాసఞ్ఞం అధిట్ఠాతీతి దివాతి ఏవం సఞ్ఞం అధిట్ఠాతి. యథా దివా తథా రత్తిన్తి యథా దివా ఆలోకసఞ్ఞా మనసి కతా, తథేవ తం రత్తిమ్పి మనసి కరోతి. దుతియపదేపి ఏసేవ నయో. సప్పభాసన్తి దిబ్బచక్ఖుఞాణోభాసేన సహోభాసం. కిఞ్చాపి
విదితాతి పాకటా హుత్వా. కథం పన వేదనా విదితా ఉప్పజ్జన్తి, విదితా అబ్భత్థం గచ్ఛన్తీతి? ఇధ భిక్ఖు వత్థుం పరిగ్గణ్హాతి, ఆరమ్మణం పరిగ్గణ్హాతి. తస్స పరిగ్గహితవత్థారమ్మణతాయ తా వేదనా ‘‘ఏవం ఉప్పజ్జిత్వా ఏవం ఠత్వా ఏవం నిరుజ్ఝన్తీ’’తి విదితా ఉప్పజ్జన్తి, విదితా తిట్ఠన్తి, విదితా అబ్భత్థం గచ్ఛన్తి నామ. సఞ్ఞావితక్కేసుపి ఏసేవ నయో.
ఉదయబ్బయానుపస్సీతి ఉదయఞ్చ వయఞ్చ పస్సన్తో. ఇతి రూపన్తి ఏవం రూపం ఏత్తకం రూపం న ఇతో పరం రూపం అత్థీతి. ఇతి రూపస్స సముదయోతి ఏవం రూపస్స ఉప్పాదో. అత్థఙ్గమోతి పన భేదో అధిప్పేతో. వేదనాదీసుపి ఏసేవ నయో. ఇదఞ్చ పన మేతం, భిక్ఖవే, సన్ధాయ భాసితన్తి, భిక్ఖవే, యం మయా ఏతం పుణ్ణకపఞ్హే ‘‘సఙ్ఖాయ లోకస్మి’’న్తిఆది భాసితం, తం ఇదం ఫలసమాపత్తిం సన్ధాయ భాసితన్తి అత్థో.
తత్థ సఙ్ఖాయాతి ఞాణేన జానిత్వా. లోకస్మిన్తి సత్తలోకే. పరోపరానీతి ఉచ్చావచాని ఉత్తమాధమాని. ఇఞ్జితన్తి చలితం. నత్థి కుహిఞ్చి లోకేతి సన్తోతి పచ్చనీకకిలేసవూపసమేన సన్తో. విధూమోతి
౨. పఞ్హబ్యాకరణసుత్తవణ్ణనా
౪౨. దుతియే యో చ తేసం తత్థ తత్థ, జానాతి అనుధమ్మతన్తి యో ఏతేసం పఞ్హానం తస్మిం తస్మిం ఠానే బ్యాకరణం జానాతి. చతుపఞ్హస్స కుసలో, ఆహు భిక్ఖుం తథావిధన్తి తథావిధం భిక్ఖుం తేసు చతూసు పఞ్హేసు కుసలోతి ఏవం వదన్తి. దురాసదో దుప్పసహోతి పరేహి ఘట్టేతుం వా అభిభవితుం వా న సక్కా. గమ్భీరోతి సత్తసీదన్తరమహాసముద్దో వియ గమ్భీరో. దుప్పధంసియోతి దుమ్మోచాపయో, గహితగ్గహణం విస్సజ్జాపేతుం న సక్కాతి అత్థో. అత్థే అనత్థే చాతి వడ్ఢియఞ్చ అవడ్ఢియఞ్చ. అత్థాభిసమయాతి అత్థసమాగమేన. ధీరో పణ్డితోతి పవుచ్చతీతి ధితిసమ్పన్నో పుగ్గలో ‘‘పణ్డితో అయ’’న్తి ఏవం పవుచ్చతి.
౩-౪. కోధగరుసుత్తద్వయవణ్ణనా
౪౩-౪౪. తతియే కోధగరు న సద్ధమ్మగరూతి కోధం గారవేన గరుం కత్వా గణ్హాతి, న సద్ధమ్మం, సద్ధమ్మం పన అగారవేన లామకం కత్వా గణ్హాతి. సేసపదేసుపి ఏసేవ నయో.
విరూహన్తీతి వడ్ఢన్తి, సఞ్జాతమూలాయ వా సద్ధాయ పతిట్ఠహన్తి అచలా భవన్తి. చతుత్థే కోధగరుతాతి కోధమ్హి సగారవతా. ఏస
౫. రోహితస్ససుత్తవణ్ణనా
౪౫. పఞ్చమే యత్థాతి చక్కవాళలోకస్స ఏకోకాసే భుమ్మం. న చవతి న ఉపపజ్జతీతి ఇదం అపరాపరం చుతిపటిసన్ధివసేన గహితం. గమనేనాతి పదగమనేన. లోకస్స అన్తన్తి సత్థా సఙ్ఖారలోకస్స అన్తం సన్ధాయ వదతి. ఞాతేయ్యన్తిఆదీసు ఞాతబ్బం దట్ఠబ్బం పత్తబ్బన్తి అత్థో. ఇతి దేవపుత్తేన చక్కవాళలోకస్స అన్తో పుచ్ఛితో, సత్థారా సఙ్ఖారలోకస్స కథితో అచ్ఛరియన్తిఆదిమాహ.
దళ్హధమ్మాతి దళ్హధను ఉత్తమప్పమాణేన ధనునా సమన్నాగతో. ధనుగ్గహోతి ధనుఆచరియో. సిక్ఖితోతి ద్వాదస వస్సాని ధనుసిప్పం సిక్ఖితో. కతహత్థోతి ఉసభప్పమాణేపి వాలగ్గం విజ్ఝితుం సమత్థభావేన కతహత్థో. కతూపాసనోతి కతసరక్ఖేపో దస్సితసిప్పో. అసనేనాతి కణ్డేన. అతిపాతేయ్యాతి అతిక్కమేయ్య. యావతా సో తాలచ్ఛాదిం అతిక్కమేయ్య, తావతా కాలేన ఏకం చక్కవాళం అతిక్కమామీతి అత్తనో జవసమ్పత్తిం దస్సేతి.
పురత్థిమా సముద్దా పచ్ఛిమోతి యథా పురత్థిమా సముద్దా ఇచ్ఛాగతన్తి ఇచ్ఛా ఏవ. అఞ్ఞత్రేవాతి నిప్పపఞ్చతం దస్సేతి. భిక్ఖాచారకాలే కిరేస నాగలతాదన్తకట్ఠం ఖాదిత్వా అనోతత్తే ముఖం ధోవిత్వా కాలే సమ్పత్తే ఉత్తరకురుమ్హి పిణ్డాయ చరిత్వా చక్కవాళముఖవట్టియం నిసిన్నో భత్తకిచ్చం కరోతి, తత్థ ముహుత్తం విస్సమిత్వా పున జవతి. వస్ససతాయుకోతి తదా దీఘాయుకకాలో హోతి, అయం పన వస్ససతావసిట్ఠే ఆయుమ్హి గమనం ఆరభి. వస్ససతజీవీతి తం వస్ససతం అనన్తరాయేన జీవన్తో. అన్తరాయేవ కాలఙ్కతోతి చక్కవాళలోకస్స అన్తం అప్పత్వా అన్తరావ మతో. సో పన తత్థ కాలం కత్వాపి ఆగన్త్వా ఇమస్మింయేవ చక్కవాళే నిబ్బత్తి.
అప్పత్వాతి సఙ్ఖారలోకస్స అన్తం అప్పత్వా. దుక్ఖస్సాతి వట్టదుక్ఖస్స. అన్తకిరియన్తి పరియన్తకరణం. కళేవరేతి అత్తభావే. ససఞ్ఞిమ్హి సమనకేతి ససఞ్ఞే సచిత్తకే. లోకన్తి దుక్ఖసచ్చం. లోకసముదయన్తి లోకనిరోధన్తి నిరోధసచ్చం. పటిపదన్తి మగ్గసచ్చం. ఇతి ‘‘నాహం, ఆవుసో, ఇమాని చత్తారి సచ్చాని తిణకట్ఠాదీసు పఞ్ఞపేమి, ఇమస్మిం పన చతుమహాభూతికే కాయస్మింయేవ పఞ్ఞపేమీ’’తి దస్సేతి. సమితావీతి సమితపాపో. నాసీసతీతి న పత్థేతి. ఛట్ఠం ఉత్తానత్థమేవాతి.
౭. సువిదూరసుత్తవణ్ణనా
౪౭. సత్తమే సువిదూరవిదూరానీతి కేనచి పరియాయేన అనాసన్నాని హుత్వా సువిదూరానేవ విదూరాని. నభఞ్చ, భిక్ఖవే, పథవీ చాతి ఆకాసఞ్చ మహాపథవీ చ. తత్థ కిఞ్చాపి పథవితో ఆకాసం నామ న దూరే, ద్వఙ్గులమత్తేపి హోతి. అఞ్ఞమఞ్ఞం అలగ్గనట్ఠేన పన ‘‘సువిదూరవిదూరే’’తి వుత్తం. వేరోచనోతి సూరియో. సతఞ్చ, భిక్ఖవే, ధమ్మోతి చతుసతిపట్ఠానాదిభేదో సత్తతింసబోధిపక్ఖియధమ్మో. అసతఞ్చ ధమ్మోతి ద్వాసట్ఠిదిట్ఠిగతభేదో అస్సద్ధమ్మో.
పభఙ్కరోతి ఆలోకకరో. అబ్యాయికో హోతీతి అవిగచ్ఛనసభావో హోతి. సతం సమాగమోతి పణ్డితానం మిత్తసన్థవవసేన సమాగమో. యావాపి తిట్ఠేయ్యాతి యత్తకం అద్ధానం తిట్ఠేయ్య. తథేవ హోతీతి తాదిసోవ హోతి, పకతిం న జహతి. ఖిప్పం హి వేతీతి సీఘం విగచ్ఛతి.
౮. విసాఖసుత్తవణ్ణనా
౪౮. అట్ఠమే పఞ్చాలపుత్తోతి పఞ్చాలబ్రాహ్మణియా పుత్తో. పోరియా వాచాయాతి పరిపుణ్ణవాచాయ. విస్సట్ఠాయాతి అపలిబుద్ధాయ. అనేలగలాయాతి నిద్దోసాయ చేవ అగళితాయ చ అపతితపదబ్యఞ్జనాయ. పరియాపన్నాయాతి వివట్టపరియాపన్నాయ. అనిస్సితాయాతి వట్టం అనిస్సితాయ. వివట్టనిస్సితమేవ కత్వా కథేతి, వట్టనిస్సితం కత్వా న కథేతీతి అయమేత్థ అధిప్పాయో.
నాభాసమానన్తి న అకథేన్తం. అమతం పదన్తి నిబ్బానపదం. భాసయేతి ఓభాసేయ్య. జోతయేతి తస్సేవ వేవచనం. పగ్గణ్హే ఇసినం ధజన్తి అబ్భుగ్గతట్ఠేన నవలోకుత్తరధమ్మో ఇసీనం ధజో నామ వుచ్చతి, తమేవ పగ్గణ్హేయ్య ఉక్ఖిపేయ్య, ఉచ్చం కత్వా కథేయ్యాతి అత్థో. నవలోకుత్తరధమ్మదీపకం సుభాసితం ధజో ఏతేసన్తి సుభాసితధజా. ఇసయోతి బుద్ధాదయో అరియా. ధమ్మో హి ఇసినం ధజోతి హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ లోకుత్తరధమ్మో ఇసీనం ధజో నామాతి.
౯. విపల్లాససుత్తవణ్ణనా
౪౯. నవమే సఞ్ఞావిపల్లాసాతి సఞ్ఞాయ విపల్లత్థభావా, చతస్సో విపరీతసఞ్ఞాయోతి అత్థో. సేసపదద్వయేపి అనిచ్చే, భిక్ఖవే, నిచ్చన్తి సఞ్ఞావిపల్లాసోతి అనిచ్చే వత్థుస్మిం ‘‘నిచ్చం ఇద’’న్తి ఏవం గహేత్వా ఉప్పజ్జనకసఞ్ఞా, సఞ్ఞావిపల్లాసోతి అత్థో. ఇమినా నయేన సబ్బపదేసు అత్థో వేదితబ్బో.
అనత్తని చ అత్తాతి అనత్తని ‘‘అత్తా’’తి ఏవంసఞ్ఞినోతి అత్థో. మిచ్ఛాదిట్ఠిహతాతి న కేవలం సఞ్ఞినోవ, సఞ్ఞాయ వియ ఉప్పజ్జమానాయ మిచ్ఛాదిట్ఠియాపి హతా. ఖిత్తచిత్తాతి తే సఞ్ఞాదిట్ఠియో వియ ఉప్పజ్జమానేన ఖిత్తేన చిత్తేన సమన్నాగతా. విసఞ్ఞినోతి దేసనామత్తమేతం, విపరీతసఞ్ఞాచిత్తదిట్ఠినోతి అత్థో. తే యోగయుత్తా మారస్సాతి తే మారస్స యోగే యుత్తా నామ హోన్తి. అయోగక్ఖేమినోతి చతూహి యోగేహి ఖేమం నిబ్బానం అప్పత్తా. సత్తాతి పుగ్గలా. బుద్ధాతి చతుసచ్చబుద్ధా. ఇమం ధమ్మన్తి చతుసచ్చధమ్మం. సచిత్తం పచ్చలద్ధాతి సకం చిత్తం పటిలభిత్వా. అనిచ్చతో దక్ఖున్తి అనిచ్చభావేన అద్దసంసు. అసుభతద్దసున్తి అసుభం అసుభతోయేవ అద్దసంసు. సమ్మాదిట్ఠిసమాదానాతి గహితసమ్మాదస్సనా. సబ్బం దుక్ఖం ఉపచ్చగున్తి సకలం వట్టదుక్ఖం సమతిక్కన్తా.
౧౦. ఉపక్కిలేససుత్తవణ్ణనా
౫౦. దసమే ఉపక్కిలేసాతి విరోచితుం అదత్వా ఉపక్కిలిట్ఠభావకరణేన ఉపక్కిలేసా. మహికాతి హిమం. ధూమో రజోతి ధూమో చ రజో చ. రాహూతి పురిమా తయో అసమ్పత్తఉపక్కిలేసా, రాహు పన సమ్పత్తఉపక్కిలేసవసేన కథితోతి వేదితబ్బో. సమణబ్రాహ్మణా న తపన్తి న భాసన్తి న విరోచన్తీతి గుణప్పతాపేన న తపన్తి, గుణోభాసేన న భాసన్తి, గుణవిరోచనేన న విరోచన్తి. సురామేరయపానా అప్పటివిరతాతి పఞ్చవిధాయ సురాయ చతుబ్బిధస్స మేరయస్స చ పానతో అవిరతా.
అవిజ్జానివుతాతి పియరూపాభినన్దినోతి పియరూపం సాతరూపం అభినన్దమానా తుస్సమానా. సాదియన్తీతి గణ్హన్తి. అవిద్దసూతి అన్ధబాలా. సనేత్తికాతి తణ్హాయోత్తేనేవ సయోత్తా. కటసిన్తి అత్తభావం. ఘోరన్తి కక్ఖళం. ఇమస్మిం సుత్తేపి గాథాసుపి వట్టమేవ కథితన్తి.
రోహితస్సవగ్గో పఞ్చమో.
పఠమపణ్ణాసకం నిట్ఠితం.
౨. దుతియపణ్ణాసకం