(౧౧) ౧. సమ్బోధవగ్గో
౧. పుబ్బేవసమ్బోధసుత్తం
౧౦౪. ‘‘పుబ్బేవ మే, భిక్ఖవే, సమ్బోధా అనభిసమ్బుద్ధస్స బోధిసత్తస్సేవ సతో ఏతదహోసి – ‘కో ను ఖో లోకే అస్సాదో, కో ఆదీనవో, కిం నిస్సరణ’న్తి? తస్స మయ్హం, భిక్ఖవే, ఏతదహోసి – ‘యం ఖో లోకం లోకే (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం, అయం లోకే అస్సాదో. యం లోకో లోకే (పీ॰ క॰) అనిచ్చో దుక్ఖో విపరిణామధమ్మో, అయం లోకే ఆదీనవో. యో లోకే ఛన్దరాగవినయో ఛన్దరాగప్పహానం, ఇదం లోకే నిస్సరణ’న్తి లోకనిస్సరణం (అట్ఠ॰) ‘‘లోకే నిస్సరణ’’న్తి పదేన సంసన్దితబ్బం. యావకీవఞ్చాహం, భిక్ఖవే, ఏవం లోకస్స అస్సాదఞ్చ అస్సాదతో ఆదీనవఞ్చ ఆదీనవతో నిస్సరణఞ్చ నిస్సరణతో యథాభూతం నాబ్భఞ్ఞాసిం, నేవ తావాహం, భిక్ఖవే, సదేవకే లోకే సమారకే సబ్రహ్మకే సస్సమణబ్రాహ్మణియా పజాయ సదేవమనుస్సాయ ‘అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధో’తి అభిసమ్బుద్ధో (సీ॰ స్యా॰ కం॰ క॰) పచ్చఞ్ఞాసిం. యతో చ ఖ్వాహం ఖో అహం (సీ॰ పీ॰), ఖోహం (స్యా॰ కం॰ క॰), భిక్ఖవే, ఏవం లోకస్స అస్సాదఞ్చ అస్సాదతో ఆదీనవఞ్చ ఆదీనవతో నిస్సరణఞ్చ నిస్సరణతో యథాభూతం అబ్భఞ్ఞాసిం, అథాహం, భిక్ఖవే, సదేవకే లోకే సమారకే సబ్రహ్మకే సస్సమణబ్రాహ్మణియా పజాయ సదేవమనుస్సాయ ‘అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధో’తి పచ్చఞ్ఞాసిం. ఞాణఞ్చ పన మే దస్సనం ఉదపాది – ‘అకుప్పా మే విముత్తి చేతోవిముత్తి (సీ॰ పీ॰ క॰), అయమన్తిమా జాతి, నత్థి దాని పునబ్భవో’’’తి. పఠమం.
౨. పఠమఅస్సాదసుత్తం
౧౦౫. ‘‘లోకస్సాహం , భిక్ఖవే, అస్సాదపరియేసనం అచరిం. యో లోకే అస్సాదో తదజ్ఝగమం. యావతకో లోకే అస్సాదో, పఞ్ఞాయ మే సో సుదిట్ఠో. లోకస్సాహం, భిక్ఖవే, ఆదీనవపరియేసనం అచరిం . యో లోకే ఆదీనవో తదజ్ఝగమం. యావతకో లోకే ఆదీనవో, పఞ్ఞాయ మే సో సుదిట్ఠో. లోకస్సాహం, భిక్ఖవే, నిస్సరణపరియేసనం అచరిం. యం లోకే నిస్సరణం తదజ్ఝగమం. యావతకం లోకే నిస్సరణం, పఞ్ఞాయ మే తం సుదిట్ఠం. యావకీవఞ్చాహం, భిక్ఖవే, లోకస్స అస్సాదఞ్చ అస్సాదతో ఆదీనవఞ్చ ఆదీనవతో నిస్సరణఞ్చ నిస్సరణతో యథాభూతం నాబ్భఞ్ఞాసిం, నేవ తావాహం, భిక్ఖవే, సదేవకే లోకే సమారకే సబ్రహ్మకే సస్సమణబ్రాహ్మణియా పజాయ సదేవమనుస్సాయ ‘అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధో’తి పచ్చఞ్ఞాసిం. యతో చ ఖ్వాహం, భిక్ఖవే, లోకస్స అస్సాదఞ్చ అస్సాదతో ఆదీనవఞ్చ ఆదీనవతో నిస్సరణఞ్చ నిస్సరణతో యథాభూతం అబ్భఞ్ఞాసిం, అథాహం, భిక్ఖవే, సదేవకే లోకే సమారకే సబ్రహ్మకే సస్సమణబ్రాహ్మణియా పజాయ సదేవమనుస్సాయ ‘అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధో’తి పచ్చఞ్ఞాసిం. ఞాణఞ్చ పన మే దస్సనం ఉదపాది – ‘అకుప్పా మే విముత్తి, అయమన్తిమా జాతి, నత్థి దాని పునబ్భవో’’’తి. దుతియం.
౩. దుతియఅస్సాదసుత్తం
౧౦౬. ‘‘నో చేదం నో చేతం (స్యా॰ కం॰ పీ॰ క॰) సం॰ ని॰ ౩.౨౮ పస్సితబ్బం, భిక్ఖవే, లోకే అస్సాదో అభవిస్స, నయిదం సత్తా లోకే సారజ్జేయ్యుం. యస్మా చ ఖో, భిక్ఖవే, అత్థి లోకే అస్సాదో, తస్మా సత్తా లోకే సారజ్జన్తి. నో చేదం, భిక్ఖవే, లోకే ఆదీనవో అభవిస్స, నయిదం సత్తా లోకే నిబ్బిన్దేయ్యుం. యస్మా చ ఖో, భిక్ఖవే, అత్థి లోకే ఆదీనవో, తస్మా సత్తా లోకే నిబ్బిన్దన్తి. నో చేదం, భిక్ఖవే, లోకే నిస్సరణం అభవిస్స, నయిదం సత్తా లోకమ్హా లోకే (క॰) నిస్సరేయ్యుం. యస్మా చ ఖో, భిక్ఖవే, అత్థి లోకే నిస్సరణం, తస్మా సత్తా లోకమ్హా నిస్సరన్తి. యావకీవఞ్చ, భిక్ఖవే, సత్తా లోకస్స అస్సాదఞ్చ అస్సాదతో ఆదీనవఞ్చ ఆదీనవతో నిస్సరణఞ్చ నిస్సరణతో యథాభూతం నాబ్భఞ్ఞాసుం నాబ్భఞ్ఞంసు (సం॰ ని॰ ౩.౨౮, నేవ తావ, భిక్ఖవే, సత్తా సదేవకా లోకా సమారకా సబ్రహ్మకా సస్సమణబ్రాహ్మణియా పజాయ సదేవమనుస్సాయ నిస్సటా విసంయుత్తా విప్పముత్తా విప్పయుత్తా (క॰) విమరియాదీకతేన విమరియాదికతేన (సీ॰ పీ॰ క॰) చేతసా విహరింసు. యతో చ ఖో, భిక్ఖవే, సత్తా లోకస్స అస్సాదఞ్చ అస్సాదతో ఆదీనవఞ్చ ఆదీనవతో నిస్సరణఞ్చ నిస్సరణతో యథాభూతం అబ్భఞ్ఞాసుం, అథ, భిక్ఖవే, సత్తా సదేవకా లోకా సమారకా సబ్రహ్మకా సస్సమణబ్రాహ్మణియా పజాయ సదేవమనుస్సాయ నిస్సటా విసంయుత్తా విప్పముత్తా విమరియాదీకతేన చేతసా విహరన్తీ’’తి. తతియం.
౪. సమణబ్రాహ్మణసుత్తం
౧౦౭. ‘‘యే కేచి, భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా లోకస్స అస్సాదఞ్చ అస్సాదతో ఆదీనవఞ్చ ఆదీనవతో నిస్సరణఞ్చ నిస్సరణతో యథాభూతం నప్పజానన్తి, న మే తే న తే (క॰), భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా సమణేసు వా సమణసమ్మతా బ్రాహ్మణేసు వా బ్రాహ్మణసమ్మతా, న చ పన తే ఆయస్మన్తో సామఞ్ఞత్థం వా బ్రహ్మఞ్ఞత్థం వా దిట్ఠేవ ధమ్మే సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరన్తి. యే చ ఖో కేచి , భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా లోకస్స అస్సాదఞ్చ అస్సాదతో ఆదీనవఞ్చ ఆదీనవతో నిస్సరణఞ్చ నిస్సరణతో యథాభూతం పజానన్తి, తే ఖో, భిక్ఖవే, సమణా వా బ్రాహ్మణా వా సమణేసు వా సమణసమ్మతా బ్రాహ్మణేసు వా బ్రాహ్మణసమ్మతా, తే చ పనాయస్మన్తో సామఞ్ఞత్థఞ్చ బ్రహ్మఞ్ఞత్థఞ్చ దిట్ఠేవ ధమ్మే సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరన్తీ’’తి విహరిస్సన్తి (సీ॰ పీ॰). చతుత్థం.
౫. రుణ్ణసుత్తం
౧౦౮. ‘‘రుణ్ణమిదం , భిక్ఖవే, అరియస్స వినయే యదిదం గీతం. ఉమ్మత్తకమిదం, భిక్ఖవే, అరియస్స వినయే యదిదం నచ్చం. కోమారకమిదం, భిక్ఖవే, అరియస్స వినయే యదిదం అతివేలం దన్తవిదంసకహసితం దన్తవిదంసకం హసితం (సీ॰ పీ॰). తస్మాతిహ, భిక్ఖవే, సేతుఘాతో గీతే, సేతుఘాతో నచ్చే, అలం వో ధమ్మప్పమోదితానం సతం సితం సితమత్తాయా’’తి. పఞ్చమం.
౬. అతిత్తిసుత్తం
౧౦౯. ‘‘తిణ్ణం, భిక్ఖవే, పటిసేవనాయ నత్థి తిత్తి. కతమేసం తిణ్ణం? సోప్పస్స, భిక్ఖవే, పటిసేవనాయ నత్థి తిత్తి. సురామేరయపానస్స, భిక్ఖవే, పటిసేవనాయ నత్థి తిత్తి. మేథునధమ్మసమాపత్తియా, భిక్ఖవే, పటిసేవనాయ నత్థి తిత్తి. ఇమేసం, భిక్ఖవే, తిణ్ణం పటిసేవనాయ నత్థి తిత్తీ’’తి. ఛట్ఠం.
౭. అరక్ఖితసుత్తం
౧౧౦. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నం ఖో అనాథపిణ్డికం గహపతిం భగవా ఏతదవోచ – ‘‘చిత్తే, గహపతి, అరక్ఖితే కాయకమ్మమ్పి అరక్ఖితం హోతి, వచీకమ్మమ్పి అరక్ఖితం హోతి , మనోకమ్మమ్పి అరక్ఖితం హోతి. తస్స అరక్ఖితకాయకమ్మన్తస్స అరక్ఖితవచీకమ్మన్తస్స అరక్ఖితమనోకమ్మన్తస్స కాయకమ్మమ్పి అవస్సుతం హోతి, వచీకమ్మమ్పి అవస్సుతం హోతి, మనోకమ్మమ్పి అవస్సుతం హోతి. తస్స అవస్సుతకాయకమ్మన్తస్స అవస్సుతవచీకమ్మన్తస్స అవస్సుతమనోకమ్మన్తస్స కాయకమ్మమ్పి పూతికం హోతి, వచీకమ్మమ్పి పూతికం హోతి, మనోకమ్మమ్పి పూతికం హోతి. తస్స పూతికాయకమ్మన్తస్స పూతివచీకమ్మన్తస్స పూతిమనోకమ్మన్తస్స న భద్దకం మరణం హోతి, న భద్దికా కాలఙ్కిరియా.
‘‘సేయ్యథాపి, గహపతి, కూటాగారే దుచ్ఛన్నే కూటమ్పి అరక్ఖితం హోతి, గోపానసియోపి అరక్ఖితా హోన్తి, భిత్తిపి అరక్ఖితా హోతి; కూటమ్పి అవస్సుతం హోతి, గోపానసియోపి అవస్సుతా హోన్తి, భిత్తిపి అవస్సుతా హోతి; కూటమ్పి పూతికం హోతి, గోపానసియోపి పూతికా హోన్తి, భిత్తిపి పూతికా హోతి.
‘‘ఏవమేవం ఖో, గహపతి, చిత్తే అరక్ఖితే కాయకమ్మమ్పి అరక్ఖితం హోతి, వచీకమ్మమ్పి అరక్ఖితం హోతి, మనోకమ్మమ్పి అరక్ఖితం హోతి. తస్స అరక్ఖితకాయకమ్మన్తస్స అరక్ఖితవచీకమ్మన్తస్స అరక్ఖితమనోకమ్మన్తస్స కాయకమ్మమ్పి అవస్సుతం హోతి, వచీకమ్మమ్పి అవస్సుతం హోతి, మనోకమ్మమ్పి అవస్సుతం హోతి. తస్స అవస్సుతకాయకమ్మన్తస్స అవస్సుతవచీకమ్మన్తస్స అవస్సుతమనోకమ్మన్తస్స కాయకమ్మమ్పి పూతికం హోతి, వచీకమ్మమ్పి పూతికం హోతి, మనోకమ్మమ్పి పూతికం హోతి. తస్స పూతికాయకమ్మన్తస్స పూతివచీకమ్మన్తస్స పూతిమనోకమ్మన్తస్స న భద్దకం మరణం హోతి, న భద్దికా కాలఙ్కిరియా.
‘‘చిత్తే , గహపతి, రక్ఖితే కాయకమ్మమ్పి రక్ఖితం హోతి, వచీకమ్మమ్పి రక్ఖితం హోతి, మనోకమ్మమ్పి రక్ఖితం హోతి. తస్స రక్ఖితకాయకమ్మన్తస్స రక్ఖితవచీకమ్మన్తస్స రక్ఖితమనోకమ్మన్తస్స కాయకమ్మమ్పి అనవస్సుతం హోతి, వచీకమ్మమ్పి అనవస్సుతం హోతి, మనోకమ్మమ్పి అనవస్సుతం హోతి. తస్స అనవస్సుతకాయకమ్మన్తస్స అనవస్సుతవచీకమ్మన్తస్స అనవస్సుతమనోకమ్మన్తస్స కాయకమ్మమ్పి అపూతికం హోతి, వచీకమ్మమ్పి అపూతికం హోతి, మనోకమ్మమ్పి అపూతికం హోతి. తస్స అపూతికాయకమ్మన్తస్స అపూతివచీకమ్మన్తస్స అపూతిమనోకమ్మన్తస్స భద్దకం మరణం హోతి, భద్దికా కాలఙ్కిరియా.
‘‘సేయ్యథాపి, గహపతి , కూటాగారే సుచ్ఛన్నే కూటమ్పి రక్ఖితం హోతి, గోపానసియోపి రక్ఖితా హోన్తి, భిత్తిపి రక్ఖితా హోతి; కూటమ్పి అనవస్సుతం హోతి, గోపానసియోపి అనవస్సుతా హోన్తి, భిత్తిపి అనవస్సుతా హోతి; కూటమ్పి అపూతికం హోతి, గోపానసియోపి అపూతికా హోన్తి, భిత్తిపి అపూతికా హోతి.
ఏవమేవం ఖో, గహపతి, చిత్తే రక్ఖితే కాయకమ్మమ్పి రక్ఖితం హోతి, వచీకమ్మమ్పి రక్ఖితం హోతి, మనోకమ్మమ్పి రక్ఖితం హోతి. తస్స రక్ఖితకాయకమ్మన్తస్స రక్ఖితవచీకమ్మన్తస్స రక్ఖితమనోకమ్మన్తస్స కాయకమ్మమ్పి అనవస్సుతం హోతి, వచీకమ్మమ్పి అనవస్సుతం హోతి, మనోకమ్మమ్పి అనవస్సుతం హోతి. తస్స అనవస్సుతకాయకమ్మన్తస్స అనవస్సుతవచీకమ్మన్తస్స అనవస్సుతమనోకమ్మన్తస్స కాయకమ్మమ్పి అపూతికం హోతి, వచీకమ్మమ్పి అపూతికం హోతి, మనోకమ్మమ్పి అపూతికం హోతి. తస్స అపూతికాయకమ్మన్తస్స అపూతివచీకమ్మన్తస్స అపూతిమనోకమ్మన్తస్స భద్దకం మరణం హోతి, భద్దికా కాలఙ్కిరియా’’తి. సత్తమం.
౮. బ్యాపన్నసుత్తం
౧౧౧. ఏకమన్తం నిసిన్నం ఖో అనాథపిణ్డికం గహపతిం భగవా ఏతదవోచ – ‘‘చిత్తే, గహపతి, బ్యాపన్నే కాయకమ్మమ్పి బ్యాపన్నం హోతి, వచీకమ్మమ్పి బ్యాపన్నం హోతి, మనోకమ్మమ్పి బ్యాపన్నం హోతి. తస్స బ్యాపన్నకాయకమ్మన్తస్స బ్యాపన్నవచీకమ్మన్తస్స బ్యాపన్నమనోకమ్మన్తస్స న భద్దకం మరణం హోతి, న భద్దికా కాలఙ్కిరియా. సేయ్యథాపి, గహపతి, కూటాగారే దుచ్ఛన్నే కూటమ్పి బ్యాపన్నం హోతి, గోపానసియోపి బ్యాపన్నా హోన్తి, భిత్తిపి బ్యాపన్నా హోతి; ఏవమేవం ఖో, గహపతి, చిత్తే బ్యాపన్నే కాయకమ్మమ్పి బ్యాపన్నం హోతి, వచీకమ్మమ్పి బ్యాపన్నం హోతి, మనోకమ్మమ్పి బ్యాపన్నం హోతి. తస్స బ్యాపన్నకాయకమ్మన్తస్స బ్యాపన్నవచీకమ్మన్తస్స బ్యాపన్నమనోకమ్మన్తస్స న భద్దకం మరణం హోతి, న భద్దికా కాలఙ్కిరియా.
‘‘చిత్తే , గహపతి, అబ్యాపన్నే కాయకమ్మమ్పి అబ్యాపన్నం హోతి, వచీకమ్మమ్పి అబ్యాపన్నం హోతి, మనోకమ్మమ్పి అబ్యాపన్నం హోతి. తస్స అబ్యాపన్నకాయకమ్మన్తస్స అబ్యాపన్నవచీకమ్మన్తస్స అబ్యాపన్నమనోకమ్మన్తస్స భద్దకం మరణం హోతి, భద్దికా కాలఙ్కిరియా. సేయ్యథాపి, గహపతి, కూటాగారే సుచ్ఛన్నే కూటమ్పి అబ్యాపన్నం హోతి, గోపానసియోపి అబ్యాపన్నా హోన్తి, భిత్తిపి అబ్యాపన్నా హోతి; ఏవమేవం ఖో, గహపతి, చిత్తే అబ్యాపన్నే కాయకమ్మమ్పి అబ్యాపన్నం హోతి, వచీకమ్మమ్పి అబ్యాపన్నం హోతి, మనోకమ్మమ్పి అబ్యాపన్నం హోతి. తస్స అబ్యాపన్నకాయకమ్మన్తస్స…పే॰… అబ్యాపన్నమనోకమ్మన్తస్స భద్దకం మరణం హోతి, భద్దికా కాలఙ్కిరియా’’తి. అట్ఠమం.
౯. పఠమనిదానసుత్తం
౧౧౨. ‘‘తీణిమాని, భిక్ఖవే, నిదానాని కమ్మానం సముదయాయ. కతమాని తీణి? లోభో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ, దోసో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ, మోహో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ. యం, భిక్ఖవే, లోభపకతం కమ్మం లోభజం లోభనిదానం లోభసముదయం, తం కమ్మం అకుసలం తం కమ్మం సావజ్జం తం కమ్మం దుక్ఖవిపాకం, తం కమ్మం కమ్మసముదయాయ సంవత్తతి, న తం కమ్మం కమ్మనిరోధాయ సంవత్తతి. యం, భిక్ఖవే, దోసపకతం కమ్మం దోసజం దోసనిదానం దోససముదయం, తం కమ్మం అకుసలం తం కమ్మం సావజ్జం తం కమ్మం దుక్ఖవిపాకం, తం కమ్మం కమ్మసముదయాయ సంవత్తతి, న తం కమ్మం కమ్మనిరోధాయ సంవత్తతి. యం, భిక్ఖవే, మోహపకతం కమ్మం మోహజం మోహనిదానం మోహసముదయం, తం కమ్మం అకుసలం తం కమ్మం సావజ్జం తం కమ్మం దుక్ఖవిపాకం, తం కమ్మం కమ్మసముదయాయ సంవత్తతి, న తం కమ్మం కమ్మనిరోధాయ సంవత్తతి. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, తీణి నిదానాని కమ్మానం సముదయాయ.
‘‘తీణిమాని, భిక్ఖవే, నిదానాని కమ్మానం సముదయాయ. కతమాని తీణి? అలోభో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ, అదోసో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ, అమోహో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ. యం, భిక్ఖవే, అలోభపకతం కమ్మం అలోభజం అలోభనిదానం అలోభసముదయం, తం కమ్మం కుసలం తం కమ్మం అనవజ్జం తం కమ్మం సుఖవిపాకం, తం కమ్మం కమ్మనిరోధాయ సంవత్తతి, న తం కమ్మం కమ్మసముదయాయ సంవత్తతి. యం, భిక్ఖవే, అదోసపకతం కమ్మం అదోసజం అదోసనిదానం అదోససముదయం, తం కమ్మం కుసలం తం కమ్మం అనవజ్జం తం కమ్మం సుఖవిపాకం, తం కమ్మం కమ్మనిరోధాయ సంవత్తతి, న తం కమ్మం కమ్మసముదయాయ సంవత్తతి. యం, భిక్ఖవే, అమోహపకతం కమ్మం అమోహజం అమోహనిదానం అమోహసముదయం, తం కమ్మం కుసలం తం కమ్మం అనవజ్జం తం కమ్మం సుఖవిపాకం, తం కమ్మం కమ్మనిరోధాయ సంవత్తతి, న తం కమ్మం కమ్మసముదయాయ సంవత్తతి. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, తీణి నిదానాని కమ్మానం సముదయాయా’’తి. నవమం.
౧౦. దుతియనిదానసుత్తం
౧౧౩. ‘‘తీణిమాని , భిక్ఖవే, నిదానాని కమ్మానం సముదయాయ. కతమాని తీణి? అతీతే, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో జాయతి; అనాగతే, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో జాయతి; పచ్చుప్పన్నే, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో జాయతి. కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అతీతే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో జాయతి? అతీతే, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ చేతసా అనువితక్కేతి అనువిచారేతి. తస్స అతీతే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ చేతసా అనువితక్కయతో అనువిచారయతో ఛన్దో జాయతి. ఛన్దజాతో తేహి ధమ్మేహి సంయుత్తో హోతి. ఏతమహం, భిక్ఖవే, సంయోజనం వదామి యో చేతసో సారాగో. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అతీతే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో జాయతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అనాగతే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో జాయతి? అనాగతే, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ చేతసా అనువితక్కేతి అనువిచారేతి. తస్స అనాగతే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ చేతసా అనువితక్కయతో అనువిచారయతో ఛన్దో జాయతి. ఛన్దజాతో తేహి ధమ్మేహి సంయుత్తో హోతి. ఏతమహం, భిక్ఖవే, సంయోజనం వదామి యో చేతసో సారాగో. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అనాగతే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో జాయతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, పచ్చుప్పన్నే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో జాయతి? పచ్చుప్పన్నే, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ చేతసా అనువితక్కేతి అనువిచారేతి. తస్స పచ్చుప్పన్నే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ చేతసా అనువితక్కయతో అనువిచారయతో ఛన్దో జాయతి. ఛన్దజాతో తేహి ధమ్మేహి సంయుత్తో హోతి. ఏతమహం, భిక్ఖవే, సంయోజనం వదామి యో చేతసో సారాగో. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, పచ్చుప్పన్నే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో జాయతి. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, తీణి నిదానాని కమ్మానం సముదయాయ.
‘‘తీణిమాని , భిక్ఖవే, నిదానాని కమ్మానం సముదయాయ. కతమాని తీణి? అతీతే, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో న జాయతి; అనాగతే భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో న జాయతి; పచ్చుప్పన్నే, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో న జాయతి. కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అతీతే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో న జాయతి? అతీతానం, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియానం ధమ్మానం ఆయతిం విపాకం పజానాతి. ఆయతిం విపాకం విదిత్వా తదభినివత్తేతి. తదభినివత్తేత్వా తదభినివజ్జేతి, తదభినివజ్జేత్వా (సీ॰ స్యా॰ కం॰) చేతసా అభినివిజ్ఝిత్వా అభివిరాజేత్వా (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) పఞ్ఞాయ అతివిజ్ఝ అభినివిజ్ఝ (క॰) పస్సతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అతీతే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో న జాయతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, అనాగతే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో న జాయతి? అనాగతానం, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియానం ధమ్మానం ఆయతిం విపాకం పజానాతి. ఆయతిం విపాకం విదిత్వా తదభినివత్తేతి. తదభినివత్తేత్వా చేతసా అభినివిజ్ఝిత్వా పఞ్ఞాయ అతివిజ్ఝ పస్సతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, అనాగతే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో న జాయతి.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, పచ్చుప్పన్నే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో న జాయతి? పచ్చుప్పన్నానం, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగట్ఠానియానం ధమ్మానం ఆయతిం విపాకం పజానాతి, ఆయతిం విపాకం విదిత్వా తదభినివత్తేతి, తదభినివత్తేత్వా చేతసా అభినివిజ్ఝిత్వా పఞ్ఞాయ అతివిజ్ఝ పస్సతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, పచ్చుప్పన్నే ఛన్దరాగట్ఠానియే ధమ్మే ఆరబ్భ ఛన్దో న జాయతి. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, తీణి నిదానాని కమ్మానం సముదయాయా’’తి. దసమం.
సమ్బోధవగ్గో పఠమో.
తస్సుద్దానం –
పుబ్బేవ దువే అస్సాదా, సమణో రుణ్ణపఞ్చమం;
అతిత్తి ద్వే చ వుత్తాని, నిదానాని అపరే దువేతి.