౪. దేవదూతవగ్గో
౧.సబ్రహ్మకసుత్తం
౩౧. ‘‘సబ్రహ్మకాని , భిక్ఖవే, తాని కులాని యేసం పుత్తానం మాతాపితరో అజ్ఝాగారే పూజితా హోన్తి. సపుబ్బాచరియకాని, భిక్ఖవే, తాని కులాని యేసం పుత్తానం మాతాపితరో అజ్ఝాగారే పూజితా హోన్తి. సాహునేయ్యాని , భిక్ఖవే, తాని కులాని యేసం పుత్తానం మాతాపితరో అజ్ఝాగారే పూజితా హోన్తి. ‘బ్రహ్మా’తి, భిక్ఖవే, మాతాపితూనం ఏతం అధివచనం. ‘పుబ్బాచరియా’తి, భిక్ఖవే, మాతాపితూనం ఏతం అధివచనం. ‘ఆహునేయ్యా’తి , భిక్ఖవే, మాతాపితూనం ఏతం అధివచనం. తం కిస్స హేతు? బహుకారా, భిక్ఖవే, మాతాపితరో పుత్తానం, ఆపాదకా పోసకా, ఇమస్స లోకస్స దస్సేతారోతి.
‘‘బ్రహ్మాతి మాతాపితరో, పుబ్బాచరియాతి వుచ్చరే;
ఆహునేయ్యా చ పుత్తానం, పజాయ అనుకమ్పకా.
‘‘తస్మా హి నే నమస్సేయ్య, సక్కరేయ్య చ పణ్డితో;
అన్నేన అథ పానేన, వత్థేన సయనేన చ;
ఉచ్ఛాదనేన న్హాపనేన నహాపనేన (సీ॰), పాదానం ధోవనేన చ.
‘‘తాయ నం పారిచరియాయ, మాతాపితూసు పణ్డితా;
ఇధేవ ఇధ చేవ (సీ॰) నం పసంసన్తి, పేచ్చ సగ్గే పమోదతీ’’తి సగ్గే చ మోదతీతి (సీ॰) ఇతివు॰ ౧౦౬ ఇతివుత్తకే. పఠమం;
౨. ఆనన్దసుత్తం
౩౨. అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో భగవన్తం ఏతదవోచ –
‘‘సియా ను ఖో, భన్తే, భిక్ఖునో తథారూపో సమాధిపటిలాభో యథా ఇమస్మిఞ్చ సవిఞ్ఞాణకే కాయే అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా నాస్సు, బహిద్ధా చ సబ్బనిమిత్తేసు అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా నాస్సు; యఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరతో అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా న హోన్తి తఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరేయ్యా’’తి? ‘‘సియా, ఆనన్ద, భిక్ఖునో తథారూపో సమాధిపటిలాభో యథా ఇమస్మిఞ్చ సవిఞ్ఞాణకే కాయే అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా నాస్సు, బహిద్ధా చ సబ్బనిమిత్తేసు అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా నాస్సు; యఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరతో అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా న హోన్తి తఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరేయ్యా’’తి.
‘‘యథా కథం పన, భన్తే, సియా భిక్ఖునో తథారూపో సమాధిపటిలాభో యథా ఇమస్మిఞ్చ సవిఞ్ఞాణకే కాయే అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా నాస్సు, బహిద్ధా చ సబ్బనిమిత్తేసు అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా నాస్సు; యఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరతో అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా న హోన్తి తఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరేయ్యా’’తి?
‘‘ఇధానన్ద , భిక్ఖునో ఏవం హోతి – ‘ఏతం సన్తం ఏతం పణీతం యదిదం సబ్బసఙ్ఖారసమథో సబ్బూపధిపటినిస్సగ్గో తణ్హాక్ఖయో విరాగో నిరోధో నిబ్బాన’న్తి. ఏవం ఖో, ఆనన్ద, సియా భిక్ఖునో తథారూపో సమాధిపటిలాభో యథా ఇమస్మిఞ్చ సవిఞ్ఞాణకే కాయే అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా నాస్సు, బహిద్ధా చ సబ్బనిమిత్తేసు అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా నాస్సు; యఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరతో అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా న హోన్తి తఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరేయ్యా’’తి.
‘‘ఇదఞ్చ పన మేతం, ఆనన్ద, సన్ధాయ భాసితం పారాయనే పుణ్ణకపఞ్హే –
‘‘సఙ్ఖాయ లోకస్మిం పరోపరాని పరోవరాని (సీ॰ పీ॰) సు॰ ని॰ ౧౦౫౪; చూళని॰ పుణ్ణకమాణవపుచ్ఛా ౭౩,
యస్సిఞ్జితం నత్థి కుహిఞ్చి లోకే;
సన్తో విధూమో అనీఘో అనిఘో (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰), అనఘో (?) నిరాసో,
అతారి సో జాతిజరన్తి బ్రూమీ’’తి. దుతియం;
౩. సారిపుత్తసుత్తం
౩౩. అథ ఖో ఆయస్మా సారిపుత్తో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నం ఖో ఆయస్మన్తం సారిపుత్తం భగవా ఏతదవోచ – ‘‘సంఖిత్తేనపి ఖో అహం, సారిపుత్త, ధమ్మం దేసేయ్యం; విత్థారేనపి ఖో అహం, సారిపుత్త, ధమ్మం దేసేయ్యం; సంఖిత్తవిత్థారేనపి ఖో అహం, సారిపుత్త, ధమ్మం దేసేయ్యం; అఞ్ఞాతారో చ దుల్లభా’’తి. ‘‘ఏతస్స, భగవా, కాలో, ఏతస్స, సుగత, కాలో యం భగవా సంఖిత్తేనపి ధమ్మం దేసేయ్య, విత్థారేనపి ధమ్మం దేసేయ్య, సంఖిత్తవిత్థారేనపి ధమ్మం దేసేయ్య. భవిస్సన్తి ధమ్మస్స అఞ్ఞాతారో’’తి.
‘‘తస్మాతిహ, సారిపుత్త, ఏవం సిక్ఖితబ్బం – ‘ఇమస్మిఞ్చ సవిఞ్ఞాణకే కాయే అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా న భవిస్సన్తి, బహిద్ధా చ సబ్బనిమిత్తేసు అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా న భవిస్సన్తి, యఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరతో అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా న హోన్తి తఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరిస్సామా’తి. ఏవఞ్హి ఖో, సారిపుత్త, సిక్ఖితబ్బం.
‘‘యతో చ ఖో, సారిపుత్త, భిక్ఖునో ఇమస్మిఞ్చ సవిఞ్ఞాణకే కాయే అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా న హోన్తి, బహిద్ధా చ సబ్బనిమిత్తేసు అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా న హోన్తి, యఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరతో అహఙ్కారమమఙ్కారమానానుసయా న హోన్తి తఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి; అయం వుచ్చతి, సారిపుత్త – ‘భిక్ఖు అచ్ఛేచ్ఛి అచ్ఛేజ్జి (స్యా॰ కం॰ క॰) తణ్హం, వివత్తయి వావత్తయి (సీ॰ పీ॰) సంయోజనం, సమ్మా మానాభిసమయా అన్తమకాసి దుక్ఖస్స’. ఇదఞ్చ పన మేతం, సారిపుత్త, సన్ధాయ భాసితం పారాయనే పారాయణే (సీ॰) ఉదయపఞ్హే –
‘‘పహానం కామసఞ్ఞానం, దోమనస్సాన చూభయం;
థినస్స చ పనూదనం, కుక్కుచ్చానం నివారణం.
‘‘ఉపేక్ఖాసతిసంసుద్ధం , ధమ్మతక్కపురేజవం;
అఞ్ఞావిమోక్ఖం పబ్రూమి, అవిజ్జాయ పభేదన’’న్తి సు॰ ని॰ ౧౧౧౨; చూళని॰ ఉదయమాణవపుచ్ఛా ౧౩౧. తతియం;
౪. నిదానసుత్తం
౩౪. ‘‘తీణిమాని, భిక్ఖవే, నిదానాని కమ్మానం సముదయాయ. కతమాని తీణి? లోభో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ, దోసో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ, మోహో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ.
‘‘యం, భిక్ఖవే, లోభపకతం కమ్మం లోభజం లోభనిదానం లోభసముదయం, యత్థస్స అత్తభావో నిబ్బత్తతి తత్థ తం కమ్మం విపచ్చతి. యత్థ తం కమ్మం విపచ్చతి తత్థ తస్స కమ్మస్స విపాకం పటిసంవేదేతి, దిట్ఠే వా ధమ్మే ఉపపజ్జ వా ఉపపజ్జే వా (సీ॰ స్యా॰ కం॰) ఉపపజ్జిత్వాతి మ॰ ని॰ ౩.౩౦౩ పాళియా సంవణ్ణనా అపరే వా అపరాపరే వా (క॰) పరియాయే.
‘‘యం , భిక్ఖవే, దోసపకతం కమ్మం దోసజం దోసనిదానం దోససముదయం, యత్థస్స అత్తభావో నిబ్బత్తతి తత్థ తం కమ్మం విపచ్చతి. యత్థ తం కమ్మం విపచ్చతి తత్థ తస్స కమ్మస్స విపాకం పటిసంవేదేతి, దిట్ఠే వా ధమ్మే ఉపపజ్జ వా అపరే వా పరియాయే.
‘‘యం, భిక్ఖవే, మోహపకతం కమ్మం మోహజం మోహనిదానం మోహసముదయం, యత్థస్స అత్తభావో నిబ్బత్తతి తత్థ తం కమ్మం విపచ్చతి. యత్థ తం కమ్మం విపచ్చతి తత్థ తస్స కమ్మస్స విపాకం పటిసంవేదేతి, దిట్ఠే వా ధమ్మే ఉపపజ్జ వా అపరే వా పరియాయే.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, బీజాని అఖణ్డాని అపూతీని అవాతాతపహతాని సారాదాని సుఖసయితాని సుఖేత్తే సుపరికమ్మకతాయ భూమియా నిక్ఖిత్తాని. దేవో చ సమ్మాధారం అనుప్పవేచ్ఛేయ్య. ఏవస్సు తాని, భిక్ఖవే, బీజాని వుద్ధిం విరుళ్హిం వేపుల్లం ఆపజ్జేయ్యుం. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, యం లోభపకతం కమ్మం లోభజం లోభనిదానం లోభసముదయం, యత్థస్స అత్తభావో నిబ్బత్తతి తత్థ తం కమ్మం విపచ్చతి. యత్థ తం కమ్మం విపచ్చతి తత్థ తస్స కమ్మస్స విపాకం పటిసంవేదేతి, దిట్ఠే వా ధమ్మే ఉపపజ్జ వా అపరే వా పరియాయే.
‘‘యం దోసపకతం కమ్మం…పే॰… యం మోహపకతం కమ్మం మోహజం మోహనిదానం మోహసముదయం, యత్థస్స అత్తభావో నిబ్బత్తతి తత్థ తం కమ్మం విపచ్చతి. యత్థ తం కమ్మం విపచ్చతి తత్థ తస్స కమ్మస్స విపాకం పటిసంవేదేతి, దిట్ఠే వా ధమ్మే ఉపపజ్జ వా అపరే వా పరియాయే. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, తీణి నిదానాని కమ్మానం సముదయాయ.
‘‘తీణిమాని, భిక్ఖవే, నిదానాని కమ్మానం సముదయాయ. కతమాని తీణి? అలోభో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ, అదోసో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ, అమోహో నిదానం కమ్మానం సముదయాయ.
‘‘యం, భిక్ఖవే, అలోభపకతం కమ్మం అలోభజం అలోభనిదానం అలోభసముదయం, లోభే విగతే ఏవం తం కమ్మం పహీనం హోతి ఉచ్ఛిన్నమూలం తాలావత్థుకతం అనభావఙ్కతం ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మం.
‘‘యం, భిక్ఖవే, అదోసపకతం కమ్మం అదోసజం అదోసనిదానం అదోససముదయం, దోసే విగతే ఏవం తం కమ్మం పహీనం హోతి ఉచ్ఛిన్నమూలం తాలావత్థుకతం అనభావఙ్కతం ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మం.
‘‘యం , భిక్ఖవే, అమోహపకతం కమ్మం అమోహజం అమోహనిదానం అమోహసముదయం, మోహే విగతే ఏవం తం కమ్మం పహీనం హోతి ఉచ్ఛిన్నమూలం తాలావత్థుకతం అనభావఙ్కతం ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మం.
‘‘సేయ్యథాపి , భిక్ఖవే, బీజాని అఖణ్డాని అపూతీని అవాతాతపహతాని సారాదాని సుఖసయితాని. తాని పురిసో అగ్గినా డహేయ్య. అగ్గినా డహిత్వా మసిం కరేయ్య. మసిం కరిత్వా మహావాతే వా ఓఫుణేయ్య ఓపునేయ్య (సీ॰ పీ॰) నదియా వా సీఘసోతాయ పవాహేయ్య. ఏవస్సు తాని, భిక్ఖవే, బీజాని ఉచ్ఛిన్నమూలాని తాలావత్థుకతాని అనభావఙ్కతాని అనభావకతాని (సీ॰ పీ॰) ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మాని. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, యం అలోభపకతం కమ్మం అలోభజం అలోభనిదానం అలోభసముదయం, లోభే విగతే ఏవం తం కమ్మం పహీనం హోతి ఉచ్ఛిన్నమూలం తాలావత్థుకతం అనభావఙ్కతం ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మం.
‘‘యం అదోసపకతం కమ్మం…పే॰… యం అమోహపకతం కమ్మం అమోహజం అమోహనిదానం అమోహసముదయం, మోహే విగతే ఏవం తం కమ్మం పహీనం హోతి…పే॰… ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మం. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, తీణి నిదానాని కమ్మానం సముదయాయా’’తి.
‘‘లోభజం దోసజఞ్చేవ దోసజం కమ్మం (క॰), మోహజఞ్చాపవిద్దసు;
యం తేన పకతం కమ్మం, అప్పం వా యది వా బహుం;
ఇధేవ తం వేదనియం, వత్థు అఞ్ఞం న విజ్జతి.
‘‘తస్మా లోభఞ్చ దోసఞ్చ, మోహజఞ్చాపి విద్దసు;
విజ్జం ఉప్పాదయం భిక్ఖు, సబ్బా దుగ్గతియో జహే’’తి. చతుత్థం;
౫. హత్థకసుత్తం
౩౫. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా ఆళవియం విహరతి గోమగ్గే సింసపావనే పణ్ణసన్థరే. అథ ఖో హత్థకో ఆళవకో జఙ్ఘావిహారం అనుచఙ్కమమానో అనువిచరమానో అద్దస భగవన్తం గోమగ్గే సింసపావనే పణ్ణసన్థరే నిసిన్నం. దిస్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో హత్థకో ఆళవకో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కచ్చి, భన్తే, భగవా సుఖమసయిత్థా’’తి? ‘‘ఏవం , కుమార, సుఖమసయిత్థం. యే చ పన లోకే సుఖం సేన్తి, అహం తేసం అఞ్ఞతరో’’తి.
‘‘సీతా, భన్తే, హేమన్తికా రత్తి, అన్తరట్ఠకో హిమపాతసమయో, ఖరా గోకణ్టకహతా భూమి, తనుకో పణ్ణసన్థరో, విరళాని రుక్ఖస్స పత్తాని, సీతాని కాసాయాని వత్థాని, సీతో చ వేరమ్భో వాతో వాయతి. అథ చ పన భగవా ఏవమాహ – ‘ఏవం, కుమార, సుఖమసయిత్థం. యే చ పన లోకే సుఖం సేన్తి, అహం తేసం అఞ్ఞతరో’’’తి.
‘‘తేన హి, కుమార, తఞ్ఞేవేత్థ పటిపుచ్ఛిస్సామి. యథా తే ఖమేయ్య తథా నం బ్యాకరేయ్యాసి. తం కిం మఞ్ఞసి, కుమార, ఇధస్స గహపతిస్స వా గహపతిపుత్తస్స వా కూటాగారం ఉల్లిత్తావలిత్తం నివాతం ఫుసితగ్గళం పిహితవాతపానం. తత్రస్స పల్లఙ్కో గోనకత్థతో పటికత్థతో పటలికత్థతో కదలిమిగపవరపచ్చత్థరణో కాదలిమిగపవరపచ్చత్థరణో (సీ॰) సఉత్తరచ్ఛదో ఉభతో లోహితకూపధానో; తేలప్పదీపో చేత్థ ఝాయేయ్య జాలేయ్య (క॰); చతస్సో చ తస్సేవ (క॰) పజాపతియో మనాపామనాపేన పచ్చుపట్ఠితా అస్సు. తం కిం మఞ్ఞసి, కుమార, సుఖం వా సో సయేయ్య నో వా? కథం వా తే ఏత్థ హోతీ’’తి? ‘‘సుఖం సో, భన్తే, సయేయ్య. యే చ పన లోకే సుఖం సేన్తి, సో తేసం అఞ్ఞతరో’’తి.
‘‘తం కిం మఞ్ఞసి, కుమార, అపి ను తస్స గహపతిస్స వా గహపతిపుత్తస్స వా ఉప్పజ్జేయ్యుం రాగజా పరిళాహా కాయికా వా చేతసికా వా యేహి సో రాగజేహి పరిళాహేహి పరిడయ్హమానో దుక్ఖం సయేయ్యా’’తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి.
‘‘యేహి ఖో సో, కుమార, గహపతి వా గహపతిపుత్తో వా రాగజేహి పరిళాహేహి పరిడయ్హమానో దుక్ఖం సయేయ్య, సో రాగో తథాగతస్స పహీనో ఉచ్ఛిన్నమూలో తాలావత్థుకతో అనభావఙ్కతో ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మో. తస్మాహం సుఖమసయిత్థం.
‘‘తం కిం మఞ్ఞసి, కుమార, అపి ను తస్స గహపతిస్స వా గహపతిపుత్తస్స వా ఉప్పజ్జేయ్యుం దోసజా పరిళాహా…పే॰… మోహజా పరిళాహా కాయికా వా చేతసికా వా యేహి సో మోహజేహి పరిళాహేహి పరిడయ్హమానో దుక్ఖం సయేయ్యా’’తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి.
‘‘యే హి ఖో సో, కుమార, గహపతి వా గహపతిపుత్తో వా మోహజేహి పరిళాహేహి పరిడయ్హమానో దుక్ఖం సయేయ్య, సో మోహో తథాగతస్స పహీనో ఉచ్ఛిన్నమూలో తాలావత్థుకతో అనభావఙ్కతో ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మో. తస్మాహం సుఖమసయిత్థ’’న్తి.
చూళవ॰ ౩౦౫; సం॰ ని॰ ౧.౨౪౨ ‘‘సబ్బదా వే సుఖం సేతి, బ్రాహ్మణో పరినిబ్బుతో;
యో న లిమ్పతి లిప్పతి (సీ॰ స్యా॰ కం॰ క॰) కామేసు, సీతిభూతో నిరూపధి.
‘‘సబ్బా ఆసత్తియో ఛేత్వా, వినేయ్య హదయే దరం;
ఉపసన్తో సుఖం సేతి, సన్తిం పప్పుయ్య చేతసో’’తి. పఞ్చమం;
౬. దేవదూతసుత్తం
౩౬. ‘‘తీణిమాని , భిక్ఖవే, దేవదూతాని. కతమాని తీణి? ఇధ, భిక్ఖవే, ఏకచ్చో కాయేన దుచ్చరితం చరతి, వాచాయ దుచ్చరితం చరతి, మనసా దుచ్చరితం చరతి. సో కాయేన దుచ్చరితం చరిత్వా, వాచాయ దుచ్చరితం చరిత్వా, మనసా దుచ్చరితం చరిత్వా కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. తమేనం, భిక్ఖవే, నిరయపాలా నానాబాహాసు గహేత్వా యమస్స రఞ్ఞో దస్సేన్తి – ‘అయం, దేవ, పురిసో అమత్తేయ్యో అపేత్తేయ్యో అసామఞ్ఞో అబ్రహ్మఞ్ఞో, న కులే జేట్ఠాపచాయీ. ఇమస్స దేవో దణ్డం పణేతూ’’’తి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా పఠమం దేవదూతం సమనుయుఞ్జతి సమనుగాహతి సమనుభాసతి – ‘అమ్భో, పురిస, న త్వం అద్దస మనుస్సేసు పఠమం దేవదూతం పాతుభూత’న్తి? సో ఏవమాహ – ‘నాద్దసం, భన్తే’’’తి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా ఏవమాహ – ‘అమ్భో పురిస, న త్వం అద్దస మనుస్సేసు ఇత్థిం వా పురిసం వా ఆసీతికం వా నావుతికం వా వస్ససతికం వా పస్స మ॰ ని॰ ౩.౨౬౩ జాతియా జిణ్ణం గోపానసివఙ్కం భోగ్గం దణ్డపరాయణం దణ్డపరాయనం (స్యా॰ కం॰ పీ॰) పవేధమానం గచ్ఛన్తం ఆతురం గతయోబ్బనం ఖణ్డదన్తం పలితకేసం విలూనం ఖల్లితసిరం ఖలితం సిరో (సీ॰ పీ॰), ఖలితసిరం (స్యా॰ కం॰) మ॰ ని॰ ౩.౨౬౩ వలితం తిలకాహతగత్త’న్తి? సో ఏవమాహ – ‘అద్దసం, భన్తే’’’తి.
‘‘తమేనం , భిక్ఖవే, యమో రాజా ఏవమాహ – ‘అమ్భో, పురిస, తస్స తే విఞ్ఞుస్స సతో మహల్లకస్స న ఏతదహోసి – అహమ్పి ఖోమ్హి జరాధమ్మో జరం అనతీతో, హన్దాహం కల్యాణం కరోమి, కాయేన వాచాయ మనసా’తి? సో ఏవమాహ – ‘నాసక్ఖిస్సం, భన్తే. పమాదస్సం, భన్తే’’’తి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా ఏవమాహ – ‘అమ్భో, పురిస, పమాదతాయ పమాదవతాయ (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) మ॰ ని॰ ౩.౨౬౨ న కల్యాణమకాసి కాయేన వాచాయ మనసా. తగ్ఘ త్వం తం (క॰), అమ్భో పురిస, తథా కరిస్సన్తి యథా తం తే (క॰) పమత్తం. తం ఖో పన తే ఏతం తం ఖో పనేతం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) పాపకమ్మం పాపం కమ్మం (సీ॰) నేవ మాతరా కతం, న పితరా కతం, న భాతరా కతం, న భగినియా కతం, న మిత్తామచ్చేహి కతం, న ఞాతిసాలోహితేహి కతం, న దేవతాహి కతం , న సమణబ్రాహ్మణేహి కతం; అథ ఖో తయావేతం పాపకమ్మం కతం, త్వఞ్ఞేవేతస్స విపాకం పటిసంవేదిస్ససీ’’’తి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా పఠమం దేవదూతం సమనుయుఞ్జిత్వా సమనుగాహిత్వా సమనుభాసిత్వా, దుతియం దేవదూతం సమనుయుఞ్జతి సమనుగాహతి సమనుభాసతి – ‘అమ్భో పురిస, న త్వం అద్దస మనుస్సేసు దుతియం దేవదూతం పాతుభూత’న్తి? సో ఏవమాహ – ‘నాద్దసం, భన్తే’తి. ‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా ఏవమాహ – ‘అమ్భో పురిస, న త్వం అద్దస మనుస్సేసు ఇత్థిం వా పురిసం వా ఆబాధికం దుక్ఖితం బాళ్హగిలానం, సకే ముత్తకరీసే పలిపన్నం సేమానం, అఞ్ఞేహి వుట్ఠాపియమానం, అఞ్ఞేహి సంవేసియమాన’న్తి? సో ఏవమాహ – ‘అద్దసం, భన్తే’’’తి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా ఏవమాహ – ‘అమ్భో పురిస, తస్స తే విఞ్ఞుస్స సతో మహల్లకస్స న ఏతదహోసి – అహమ్పి ఖోమ్హి బ్యాధిధమ్మో బ్యాధిం అనతీతో, హన్దాహం కల్యాణం కరోమి కాయేన వాచాయ మనసా’తి? సో ఏవమాహ – ‘నాసక్ఖిస్సం, భన్తే. పమాదస్సం, భన్తే’’’తి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా ఏవమాహ – ‘అమ్భో పురిస , పమాదతాయ న కల్యాణమకాసి కాయేన వాచాయ మనసా. తగ్ఘ త్వం, అమ్భో పురిస, తథా కరిస్సన్తి యథా తం పమత్తం. తం ఖో పన తే ఏతం పాపకమ్మం నేవ మాతరా కతం, న పితరా కతం, న భాతరా కతం, న భగినియా కతం, న మిత్తామచ్చేహి కతం, న ఞాతిసాలోహితేహి కతం, న దేవతాహి కతం, న సమణబ్రాహ్మణేహి కతం; అథ ఖో తయావేతం పాపకమ్మం కతం. త్వఞ్ఞేవేతస్స విపాకం పటిసంవేదిస్ససీ’’’తి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా దుతియం దేవదూతం సమనుయుఞ్జిత్వా సమనుగాహిత్వా సమనుభాసిత్వా, తతియం దేవదూతం సమనుయుఞ్జతి సమనుగాహతి సమనుభాసతి – ‘అమ్భో పురిస, న త్వం అద్దస మనుస్సేసు తతియం దేవదూతం పాతుభూత’న్తి? సో ఏవమాహ – ‘నాద్దసం, భన్తే’’’తి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా ఏవమాహ – ‘అమ్భో పురిస, న త్వం అద్దస మనుస్సేసు ఇత్థిం వా పురిసం వా ఏకాహమతం వా ద్వీహమతం వా తీహమతం వా ఉద్ధుమాతకం వినీలకం విపుబ్బకజాత’న్తి? సో ఏవమాహ – ‘అద్దసం, భన్తే’’’తి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా ఏవమాహ – ‘అమ్భో పురిస, తస్స తే విఞ్ఞుస్స సతో మహల్లకస్స న ఏతదహోసి – అహమ్పి ఖోమ్హి మరణధమ్మో మరణం అనతీతో, హన్దాహం కల్యాణం కరోమి కాయేన వాచాయ మనసా’తి? సో ఏవమాహ – ‘నాసక్ఖిస్సం, భన్తే. పమాదస్సం, భన్తే’’’తి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా ఏవమాహ – ‘అమ్భో పురిస, పమాదతాయ న కల్యాణమకాసి కాయేన వాచాయ మనసా. తగ్ఘ త్వం, అమ్భో పురిస, తథా కరిస్సన్తి యథా తం పమత్తం. తం ఖో పన తే ఏతం పాపకమ్మం నేవ మాతరా కతం, న పితరా కతం, న భాతరా కతం, న భగినియా కతం, న మిత్తామచ్చేహి కతం, న ఞాతిసాలోహితేహి కతం, న దేవతాహి కతం, న సమణబ్రాహ్మణేహి కతం; అథ ఖో తయావేతం పాపకమ్మం కతం. త్వఞ్ఞేవేతస్స విపాకం పటిసంవేదిస్ససీ’’’తి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, యమో రాజా తతియం దేవదూతం సమనుయుఞ్జిత్వా సమనుగాహిత్వా సమనుభాసిత్వా తుణ్హీ హోతి. తమేనం , భిక్ఖవే, నిరయపాలా పఞ్చవిధబన్ధనం నామ కారణం కరోన్తి. తత్తం అయోఖిలం హత్థే గమేన్తి. తత్తం అయోఖిలం దుతియస్మిం హత్థే గమేన్తి. తత్తం అయోఖిలం పాదే గమేన్తి. తత్తం అయోఖిలం దుతియస్మిం పాదే గమేన్తి. తత్తం అయోఖిలం మజ్ఝే ఉరస్మిం గమేన్తి. సో తత్థ దుక్ఖా తిబ్బా తిప్పా (సీ॰) ఖరా కటుకా వేదనా వేదియతి, న చ తావ కాలఙ్కరోతి యావ న తం పాపకమ్మం బ్యన్తీహోతి.
‘‘తమేనం , భిక్ఖవే, నిరయపాలా సంవేసేత్వా సంకడ్ఢిత్వా (క॰) కుధారీహి తచ్ఛన్తి. సో తత్థ దుక్ఖా తిబ్బా ఖరా కటుకా వేదనా వేదియతి, న చ తావ కాలఙ్కరోతి యావ న తం పాపకమ్మం బ్యన్తీహోతి.
‘‘తమేనం, భిక్ఖవే, నిరయపాలా ఉద్ధంపాదం అధోసిరం గహేత్వా వాసీహి తచ్ఛన్తి…పే॰… తమేనం, భిక్ఖవే, నిరయపాలా రథే యోజేత్వా ఆదిత్తాయ భూమియా సమ్పజ్జలితాయ సజోతిభూతాయ సఞ్జోతిభూతాయ (స్యా॰ కం॰) సారేన్తిపి పచ్చాసారేన్తిపి…పే॰… తమేనం, భిక్ఖవే, నిరయపాలా మహన్తం అఙ్గారపబ్బతం ఆదిత్తం సమ్పజ్జలితం సజోతిభూతం ఆరోపేన్తిపి ఓరోపేన్తిపి…పే॰… తమేనం, భిక్ఖవే, నిరయపాలా ఉద్ధంపాదం అధోసిరం గహేత్వా తత్తాయ లోహకుమ్భియా పక్ఖిపన్తి, ఆదిత్తాయ సమ్పజ్జలితాయ సజోతిభూతాయ. సో తత్థ ఫేణుద్దేహకం పచ్చమానో సకిమ్పి ఉద్ధం గచ్ఛతి, సకిమ్పి అధో గచ్ఛతి, సకిమ్పి తిరియం గచ్ఛతి. సో తత్థ దుక్ఖా తిబ్బా ఖరా కటుకా వేదనా వేదియతి, న చ తావ కాలం కరోతి యావ న తం పాపకమ్మం బ్యన్తీహోతి. తమేనం, భిక్ఖవే, నిరయపాలా మహానిరయే పక్ఖిపన్తి. సో ఖో పన, భిక్ఖవే, మహానిరయో –
‘‘చతుక్కణ్ణో చతుద్వారో, విభత్తో భాగసో మితో;
అయోపాకారపరియన్తో, అయసా పటికుజ్జితో.
‘‘తస్స అయోమయా భూమి, జలితా తేజసా యుతా;
సమన్తా యోజనసతం, ఫరిత్వా తిట్ఠతి సబ్బదా’’తి పే॰ వ॰ ౭౦-౭౧, ౨౪౦-౨౪౧.
‘‘భూతపుబ్బం, భిక్ఖవే, యమస్స రఞ్ఞో ఏతదహోసి – ‘యే కిర, భో, లోకే పాపకాని కమ్మాని కరోన్తి తే ఏవరూపా వివిధా కమ్మకారణా కరీయన్తి. అహో వతాహం మనుస్సత్తం లభేయ్యం, తథాగతో చ లోకే ఉప్పజ్జేయ్య అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో, తఞ్చాహం భగవన్తం పయిరుపాసేయ్యం. సో చ మే భగవా ధమ్మం దేసేయ్య, తస్స చాహం భగవతో ధమ్మం ఆజానేయ్య’న్తి. తం ఖో పనాహం, భిక్ఖవే, న అఞ్ఞస్స సమణస్స వా బ్రాహ్మణస్స వా సుత్వా ఏవం వదామి, అపి చ ఖో, భిక్ఖవే, యదేవ మే సామం ఞాతం సామం దిట్ఠం సామం విదితం తదేవాహం వదామీ’’తి.
‘‘చోదితా దేవదూతేహి, యే పమజ్జన్తి మాణవా;
తే దీఘరత్తం సోచన్తి, హీనకాయూపగా నరా.
‘‘యే చ ఖో దేవదూతేహి, సన్తో సప్పురిసా ఇధ;
చోదితా నప్పమజ్జన్తి, అరియధమ్మే కుదాచనం.
‘‘ఉపాదానే భయం దిస్వా, జాతిమరణసమ్భవే;
అనుపాదా విముచ్చన్తి, జాతిమరణసఙ్ఖయే.
‘‘తే అప్పమత్తా తే ఖోప్పమత్తా (సీ॰), తే ఖేమప్పత్తా (స్యా॰ కం॰ పీ॰) మ॰ ని॰ ౩.౨౭౧ సుఖినో సుఖితా (సీ॰ స్యా॰), దిట్ఠధమ్మాభినిబ్బుతా;
సబ్బవేరభయాతీతా, సబ్బదుక్ఖం ఉపచ్చగు’’న్తి. ఛట్ఠం;
౭. చతుమహారాజసుత్తం
౩౭. ‘‘అట్ఠమియం, భిక్ఖవే, పక్ఖస్స చతున్నం మహారాజానం అమచ్చా పారిసజ్జా ఇమం లోకం అనువిచరన్తి – ‘కచ్చి బహూ మనుస్సా మనుస్సేసు మత్తేయ్యా పేత్తేయ్యా సామఞ్ఞా బ్రహ్మఞ్ఞా కులే జేట్ఠాపచాయినో ఉపోసథం ఉపవసన్తి పటిజాగరోన్తి పుఞ్ఞాని కరోన్తీ’తి. చాతుద్దసిం, భిక్ఖవే, పక్ఖస్స చతున్నం మహారాజానం పుత్తా ఇమం లోకం అనువిచరన్తి – ‘కచ్చి బహూ మనుస్సా మనుస్సేసు మత్తేయ్యా పేత్తేయ్యా సామఞ్ఞా బ్రహ్మఞ్ఞా కులే జేట్ఠాపచాయినో ఉపోసథం ఉపవసన్తి పటిజాగరోన్తి పుఞ్ఞాని కరోన్తీ’తి. తదహు, భిక్ఖవే, ఉపోసథే పన్నరసే చత్తారో మహారాజానో సామఞ్ఞేవ ఇమం లోకం అనువిచరన్తి – ‘కచ్చి బహూ మనుస్సా మనుస్సేసు మత్తేయ్యా పేత్తేయ్యా సామఞ్ఞా బ్రహ్మఞ్ఞా కులే జేట్ఠాపచాయినో ఉపోసథం ఉపవసన్తి పటిజాగరోన్తి పుఞ్ఞాని కరోన్తీ’’’తి.
‘‘సచే, భిక్ఖవే, అప్పకా హోన్తి మనుస్సా మనుస్సేసు మత్తేయ్యా పేత్తేయ్యా సామఞ్ఞా బ్రహ్మఞ్ఞా కులే జేట్ఠాపచాయినో ఉపోసథం ఉపవసన్తి పటిజాగరోన్తి పుఞ్ఞాని కరోన్తి. తమేనం, భిక్ఖవే, చత్తారో మహారాజానో దేవానం తావతింసానం సుధమ్మాయ సభాయ సన్నిసిన్నానం సన్నిపతితానం ఆరోచేన్తి – ‘అప్పకా ఖో, మారిసా, మనుస్సా మనుస్సేసు మత్తేయ్యా పేత్తేయ్యా సామఞ్ఞా బ్రహ్మఞ్ఞా కులే జేట్ఠాపచాయినో ఉపోసథం ఉపవసన్తి పటిజాగరోన్తి పుఞ్ఞాని కరోన్తీ’తి. తేన ఖో, భిక్ఖవే , దేవా తావతింసా అనత్తమనా హోన్తి – ‘దిబ్బా వత, భో, కాయా పరిహాయిస్సన్తి, పరిపూరిస్సన్తి అసురకాయా’’’తి.
‘‘సచే పన, భిక్ఖవే, బహూ హోన్తి మనుస్సా మనుస్సేసు మత్తేయ్యా పేత్తేయ్యా సామఞ్ఞా బ్రహ్మఞ్ఞా కులే జేట్ఠాపచాయినో ఉపోసథం ఉపవసన్తి పటిజాగరోన్తి పుఞ్ఞాని కరోన్తి. తమేనం, భిక్ఖవే , చత్తారో మహారాజానో దేవానం తావతింసానం సుధమ్మాయ సభాయ సన్నిసిన్నానం సన్నిపతితానం ఆరోచేన్తి – ‘బహూ ఖో , మారిసా, మనుస్సా మనుస్సేసు మత్తేయ్యా పేత్తేయ్యా సామఞ్ఞా బ్రహ్మఞ్ఞా కులే జేట్ఠాపచాయినో ఉపోసథం ఉపవసన్తి పటిజాగరోన్తి పుఞ్ఞాని కరోన్తీ’తి. తేన, భిక్ఖవే, దేవా తావతింసా అత్తమనా హోన్తి – ‘దిబ్బా వత, భో, కాయా పరిపూరిస్సన్తి, పరిహాయిస్సన్తి అసురకాయా’’’తి.
‘‘భూతపుబ్బం, భిక్ఖవే, సక్కో దేవానమిన్దో దేవే తావతింసే అనునయమానో తాయం వేలాయం ఇమం గాథం అభాసి –
‘‘చాతుద్దసిం పఞ్చదసిం, యా చ పక్ఖస్స అట్ఠమీ;
పాటిహారియపక్ఖఞ్చ, అట్ఠఙ్గసుసమాగతం;
ఉపోసథం ఉపవసేయ్య, యోపిస్స యోపస్స (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) మాదిసో నరో’’తి.
‘‘సా ఖో పనేసా, భిక్ఖవే, సక్కేన దేవానమిన్దేన గాథా దుగ్గీతా న సుగీతా దుబ్భాసితా న సుభాసితా. తం కిస్స హేతు? సక్కో హి, భిక్ఖవే, దేవానమిన్దో అవీతరాగో అవీతదోసో అవీతమోహో.
‘‘యో చ ఖో సో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అరహం ఖీణాసవో వుసితవా బ్రహ్మచరియో కతకరణీయో ఓహితభారో అనుప్పత్తసదత్థో పరిక్ఖీణభవసంయోజనో సమ్మదఞ్ఞా విముత్తో, తస్స ఖో ఏతం, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో తస్స ఖో ఏతం భిక్ఖునో (సీ॰ స్యా॰), తస్స ఖో ఏవం భిక్ఖవే భిక్ఖునో (క॰) కల్లం వచనాయ –
‘‘చాతుద్దసిం పఞ్చదసిం, యా చ పక్ఖస్స అట్ఠమీ;
పాటిహారియపక్ఖఞ్చ, అట్ఠఙ్గసుసమాగతం;
ఉపోసథం ఉపవసేయ్య, యోపిస్స మాదిసో నరో’’తి.
‘‘తం కిస్స హేతు? సో హి, భిక్ఖవే, భిక్ఖు వీతరాగో వీతదోసో వీతమోహో’’తి. సత్తమం.
౮. దుతియచతుమహారాజసుత్తం
౩౮. ‘‘భూతపుబ్బం , భిక్ఖవే, సక్కో దేవానమిన్దో దేవే తావతింసే అనునయమానో తాయం వేలాయం ఇమం గాథం అభాసి –
‘‘చాతుద్దసిం పఞ్చదసిం, యా చ పక్ఖస్స అట్ఠమీ;
పాటిహారియపక్ఖఞ్చ, అట్ఠఙ్గసుసమాగతం;
ఉపోసథం ఉపవసేయ్య, యోపిస్స మాదిసో నరో’’తి.
‘‘సా ఖో పనేసా, భిక్ఖవే, సక్కేన దేవానమిన్దేన గాథా దుగ్గీతా న సుగీతా దుబ్భాసితా న సుభాసితా. తం కిస్స హేతు? సక్కో హి, భిక్ఖవే, దేవానమిన్దో అపరిముత్తో జాతియా జరాయ మరణేన సోకేహి పరిదేవేహి దుక్ఖేహి దోమనస్సేహి ఉపాయాసేహి, అపరిముత్తో దుక్ఖస్మాతి వదామి.
‘‘యో చ ఖో సో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అరహం ఖీణాసవో వుసితవా కతకరణీయో ఓహితభారో అనుప్పత్తసదత్థో పరిక్ఖీణభవసంయోజనో సమ్మదఞ్ఞా విముత్తో, తస్స ఖో ఏతం, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో కల్లం వచనాయ –
‘‘చాతుద్దసిం పఞ్చదసిం, యా చ పక్ఖస్స అట్ఠమీ;
పాటిహారియపక్ఖఞ్చ, అట్ఠఙ్గసుసమాగతం;
ఉపోసథం ఉపవసేయ్య, యోపిస్స మాదిసో నరో’’తి.
‘‘తం కిస్స హేతు? సో హి, భిక్ఖవే, భిక్ఖు పరిముత్తో జాతియా జరాయ మరణేన సోకేహి పరిదేవేహి దుక్ఖేహి దోమనస్సేహి ఉపాయాసేహి, పరిముత్తో దుక్ఖస్మాతి వదామీ’’తి. అట్ఠమం.
౯. సుఖుమాలసుత్తం
౩౯. ‘‘సుఖుమాలో అహం, భిక్ఖవే, పరమసుఖుమాలో అచ్చన్తసుఖుమాలో. మమ సుదం, భిక్ఖవే, పితు నివేసనే పోక్ఖరణియో కారితా హోన్తి. ఏకత్థ సుదం, భిక్ఖవే, ఉప్పలం వప్పతి పుప్ఫతి (సీ॰ పీ॰), ఏకత్థ పదుమం, ఏకత్థ పుణ్డరీకం, యావదేవ మమత్థాయ . న ఖో పనస్సాహం, భిక్ఖవే, అకాసికం చన్దనం ధారేమి కాసికం చన్దనం ధారేమి (స్యా॰ కం॰ క॰), అకాసికం ధారేమి (?). కాసికం , భిక్ఖవే, సు మే తం వేఠనం హోతి, కాసికా కఞ్చుకా, కాసికం నివాసనం, కాసికో ఉత్తరాసఙ్గో. రత్తిన్దివం రత్తిదివం (క॰) ఖో పన మే సు తం, భిక్ఖవే, సేతచ్ఛత్తం ధారీయతి – ‘మా నం ఫుసి సీతం వా ఉణ్హం వా తిణం వా రజో వా ఉస్సావో వా’’’తి.
‘‘తస్స మయ్హం, భిక్ఖవే, తయో పాసాదా అహేసుం – ఏకో హేమన్తికో, ఏకో గిమ్హికో, ఏకో వస్సికో. సో ఖో అహం, భిక్ఖవే, వస్సికే పాసాదే వస్సికే చత్తారో మాసే నిప్పురిసేహి తూరియేహి పరిచారయమానో పరిచారియమానో (స్యా॰ కం॰ పీ॰ క॰) న హేట్ఠాపాసాదం ఓరోహామి. యథా ఖో పన, భిక్ఖవే, అఞ్ఞేసం నివేసనే దాసకమ్మకరపోరిసస్స కణాజకం భోజనం దీయతి బిలఙ్గదుతియం, ఏవమేవస్సు మే, భిక్ఖవే, పితు నివేసనే దాసకమ్మకరపోరిసస్స సాలిమంసోదనో దీయతి.
‘‘తస్స మయ్హం, భిక్ఖవే, ఏవరూపాయ ఇద్ధియా సమన్నాగతస్స ఏవరూపేన చ సుఖుమాలేన ఏతదహోసి – ‘అస్సుతవా ఖో పుథుజ్జనో అత్తనా జరాధమ్మో సమానో జరం అనతీతో పరం జిణ్ణం దిస్వా అట్టీయతి హరాయతి జిగుచ్ఛతి అత్తానంయేవ అతిసిత్వా, అహమ్పి ఖోమ్హి జరాధమ్మో జరం అనతీతో. అహఞ్చేవ అహఞ్చే (?) ఖో పన జరాధమ్మో సమానో జరం అనతీతో పరం జిణ్ణం దిస్వా అట్టీయేయ్యం హరాయేయ్యం జిగుచ్ఛేయ్యం న మేతం అస్స పతిరూప’న్తి. తస్స మయ్హం, భిక్ఖవే, ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతో యో యోబ్బనే యోబ్బనమదో సో సబ్బసో పహీయి.
‘‘అస్సుతవా ఖో పుథుజ్జనో అత్తనా బ్యాధిధమ్మో సమానో బ్యాధిం అనతీతో పరం బ్యాధితం దిస్వా అట్టీయతి హరాయతి జిగుచ్ఛతి అత్తానంయేవ అతిసిత్వా – ‘అహమ్పి ఖోమ్హి బ్యాధిధమ్మో బ్యాధిం అనతీతో, అహఞ్చేవ ఖో పన బ్యాధిధమ్మో సమానో బ్యాధిం అనతీతో పరం బ్యాధికం దిస్వా అట్టీయేయ్యం హరాయేయ్యం జిగుచ్ఛేయ్యం, న మేతం అస్స పతిరూప’న్తి. తస్స మయ్హం, భిక్ఖవే, ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతో యో ఆరోగ్యే ఆరోగ్యమదో సో సబ్బసో పహీయి.
‘‘అస్సుతవా ఖో పుథుజ్జనో అత్తనా మరణధమ్మో సమానో మరణం అనతీతో పరం మతం దిస్వా అట్టీయతి హరాయతి జిగుచ్ఛతి అత్తానంయేవ అతిసిత్వా – ‘అహమ్పి ఖోమ్హి మరణధమ్మో, మరణం అనతీతో, అహం చేవ ఖో పన మరణధమ్మో సమానో మరణం అనతీతో పరం మతం దిస్వా అట్టీయేయ్యం హరాయేయ్యం జిగుచ్ఛేయ్యం, న మేతం అస్స పతిరూప’న్తి. తస్స మయ్హం, భిక్ఖవే, ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతో యో జీవితే జీవితమదో సో సబ్బసో పహీయీ’’తి.
‘‘తయోమే, భిక్ఖవే, మదా. కతమే తయో? యోబ్బనమదో, ఆరోగ్యమదో, జీవితమదో. యోబ్బనమదమత్తో వా, భిక్ఖవే, అస్సుతవా పుథుజ్జనో కాయేన దుచ్చరితం చరతి, వాచాయ దుచ్చరితం చరతి, మనసా దుచ్చరితం చరతి. సో కాయేన దుచ్చరితం చరిత్వా, వాచాయ దుచ్చరితం చరిత్వా, మనసా దుచ్చరితం చరిత్వా కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. ఆరోగ్యమదమత్తో వా, భిక్ఖవే, అస్సుతవా పుథుజ్జనో…పే॰… జీవితమదమత్తో వా, భిక్ఖవే, అస్సుతవా పుథుజ్జనో కాయేన దుచ్చరితం చరతి, వాచాయ దుచ్చరితం చరతి, మనసా దుచ్చరితం చరతి. సో కాయేన దుచ్చరితం చరిత్వా , వాచాయ దుచ్చరితం చరిత్వా, మనసా దుచ్చరితం చరిత్వా కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి.
‘‘యోబ్బనమదమత్తో వా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ హీనాయావత్తతి. ఆరోగ్యమదమత్తో వా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు…పే॰… జీవితమదమత్తో వా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ హీనాయావత్తతీ’’తి.
‘‘బ్యాధిధమ్మా జరాధమ్మా, అథో మరణధమ్మినో;
యథాధమ్మా బ్యాధిధమ్మో జరాధమ్మో, అథో మరణధమ్మికో; యథా ధమ్మో (క॰) తథాసన్తా, జిగుచ్ఛన్తి పుథుజ్జనా.
‘‘అహఞ్చే తం జిగుచ్ఛేయ్యం, ఏవంధమ్మేసు పాణిసు;
న మేతం పతిరూపస్స, మమ ఏవం విహారినో.
‘‘సోహం ఏవం విహరన్తో, ఞత్వా ధమ్మం నిరూపధిం;
ఆరోగ్యే యోబ్బనస్మిఞ్చ, జీవితస్మిఞ్చ యే మదా.
‘‘సబ్బే మదే అభిభోస్మి అతీతోస్మి (క॰), నేక్ఖమ్మే దట్ఠు ఖేమతం;
తస్స మే అహు ఉస్సాహో, నిబ్బానం అభిపస్సతో.
‘‘నాహం భబ్బో ఏతరహి, కామాని పటిసేవితుం;
అనివత్తి భవిస్సామి, బ్రహ్మచరియపరాయణో’’తి. నవమం;
౧౦. ఆధిపతేయ్యసుత్తం
౪౦. ‘‘తీణిమాని , భిక్ఖవే, ఆధిపతేయ్యాని. కతమాని తీణి? అత్తాధిపతేయ్యం, లోకాధిపతేయ్యం, ధమ్మాధిపతేయ్యం. కతమఞ్చ, భిక్ఖవే, అత్తాధిపతేయ్యం? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అరఞ్ఞగతో వా రుక్ఖమూలగతో వా సుఞ్ఞాగారగతో వా ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘న ఖో పనాహం చీవరహేతు అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో. న పిణ్డపాతహేతు, న సేనాసనహేతు, న ఇతిభవాభవహేతు అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో. అపి చ ఖోమ్హి ఓతిణ్ణో జాతియా జరాయ మరణేన సోకేహి పరిదేవేహి దుక్ఖేహి దోమనస్సేహి ఉపాయాసేహి, దుక్ఖోతిణ్ణో దుక్ఖపరేతో. అప్పేవ నామ ఇమస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స అన్తకిరియా పఞ్ఞాయేథాతి. అహఞ్చేవ ఖో పన యాదిసకే యాదిసకే వా (సీ॰ పీ॰ క॰) కామే ఓహాయ అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో తాదిసకే వా చ (క॰) కామే పరియేసేయ్యం తతో వా చ (క॰) పాపిట్ఠతరే, న మేతం పతిరూప’న్తి. సో ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘ఆరద్ధం ఖో పన మే వీరియం భవిస్సతి అసల్లీనం, ఉపట్ఠితా సతి అసమ్ముట్ఠా, పస్సద్ధో కాయో అసారద్ధో, సమాహితం చిత్తం ఏకగ్గ’న్తి. సో అత్తానంయేవ అధిపతిం కరిత్వా అకుసలం పజహతి, కుసలం భావేతి, సావజ్జం పజహతి, అనవజ్జం భావేతి, సుద్ధం అత్తానం పరిహరతి. ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, అత్తాధిపతేయ్యం.
‘‘కతమఞ్చ, భిక్ఖవే, లోకాధిపతేయ్యం? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అరఞ్ఞగతో వా రుక్ఖమూలగతో వా సుఞ్ఞాగారగతో వా ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘న ఖో పనాహం చీవరహేతు అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో. న పిణ్డపాతహేతు, న సేనాసనహేతు, న ఇతిభవాభవహేతు అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో. అపి చ ఖోమ్హి ఓతిణ్ణో జాతియా జరాయ మరణేన సోకేహి పరిదేవేహి దుక్ఖేహి దోమనస్సేహి ఉపాయాసేహి, దుక్ఖోతిణ్ణో దుక్ఖపరేతో. అప్పేవ నామ ఇమస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స అన్తకిరియా పఞ్ఞాయేథా’తి. అహఞ్చేవ ఖో పన ఏవం పబ్బజితో సమానో కామవితక్కం వా వితక్కేయ్యం, బ్యాపాదవితక్కం వా వితక్కేయ్యం, విహింసావితక్కం వా వితక్కేయ్యం, మహా ఖో పనాయం లోకసన్నివాసో. మహన్తస్మిం ఖో పన లోకసన్నివాసే సన్తి సమణబ్రాహ్మణా ఇద్ధిమన్తో దిబ్బచక్ఖుకా పరచిత్తవిదునో. తే దూరతోపి పస్సన్తి, ఆసన్నాపి న దిస్సన్తి, చేతసాపి చిత్తం పజానన్తి జానన్తి (క॰). తేపి మం ఏవం జానేయ్యుం – ‘పస్సథ, భో, ఇమం కులపుత్తం సద్ధా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో సమానో వోకిణ్ణో విహరతి పాపకేహి అకుసలేహి ధమ్మేహీ’తి. దేవతాపి ఖో సన్తి ఇద్ధిమన్తినియో దిబ్బచక్ఖుకా పరచిత్తవిదునియో. తా దూరతోపి పస్సన్తి, ఆసన్నాపి న దిస్సన్తి, చేతసాపి చిత్తం జానన్తి. తాపి మం ఏవం జానేయ్యుం – ‘పస్సథ, భో, ఇమం కులపుత్తం సద్ధా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో సమానో వోకిణ్ణో విహరతి పాపకేహి అకుసలేహి ధమ్మేహీ’తి. సో ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘ఆరద్ధం ఖో పన మే వీరియం భవిస్సతి అసల్లీనం, ఉపట్ఠితా సతి అసమ్ముట్ఠా, పస్సద్ధో కాయో అసారద్ధో, సమాహితం చిత్తం ఏకగ్గ’న్తి. సో లోకంయేవ అధిపతిం కరిత్వా అకుసలం పజహతి, కుసలం భావేతి, సావజ్జం పజహతి, అనవజ్జం భావేతి, సుద్ధం అత్తానం పరిహరతి. ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, లోకాధిపతేయ్యం.
‘‘కతమఞ్చ, భిక్ఖవే, ధమ్మాధిపతేయ్యం? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అరఞ్ఞగతో వా రుక్ఖమూలగతో వా సుఞ్ఞాగారగతో వా ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘న ఖో పనాహం చీవరహేతు అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో. న పిణ్డపాతహేతు, న సేనాసనహేతు, న ఇతిభవాభవహేతు అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో. అపి చ ఖోమ్హి ఓతిణ్ణో జాతియా జరాయ మరణేన సోకేహి పరిదేవేహి దుక్ఖేహి దోమనస్సేహి ఉపాయాసేహి, దుక్ఖోతిణ్ణో దుక్ఖపరేతో. అప్పేవ నామ ఇమస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స అన్తకిరియా పఞ్ఞాయేథాతి. స్వాక్ఖాతో భగవతా ధమ్మో సన్దిట్ఠికో అకాలికో ఏహిపస్సికో ఓపనేయ్యికో పచ్చత్తం వేదితబ్బో విఞ్ఞూహీతి. సన్తి ఖో పన మే సబ్రహ్మచారీ జానం పస్సం విహరన్తి. అహఞ్చేవ ఖో పన ఏవం స్వాక్ఖాతే ధమ్మవినయే పబ్బజితో సమానో కుసీతో విహరేయ్యం పమత్తో, న మేతం అస్స పతిరూప’న్తి. సో ఇతి పటిసఞ్చిక్ఖతి – ‘ఆరద్ధం ఖో పన మే వీరియం భవిస్సతి అసల్లీనం, ఉపట్ఠితా సతి అసమ్ముట్ఠా, పస్సద్ధో కాయో అసారద్ధో, సమాహితం చిత్తం ఏకగ్గ’న్తి. సో ధమ్మంయేవ అధిపతిం కరిత్వా అకుసలం పజహతి, కుసలం భావేతి, సావజ్జం పజహతి, అనవజ్జం భావేతి, సుద్ధం అత్తానం పరిహరతి. ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, ధమ్మాధిపతేయ్యం. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, తీణి ఆధిపతేయ్యానీ’’తి.
‘‘నత్థి లోకే రహో నామ, పాపకమ్మం పకుబ్బతో;
అత్తా తే పురిస జానాతి, సచ్చం వా యది వా ముసా.
‘‘కల్యాణం వత భో సక్ఖి, అత్తానం అతిమఞ్ఞసి;
యో సన్తం అత్తని పాపం, అత్తానం పరిగూహసి.
‘‘పస్సన్తి దేవా చ తథాగతా చ,
లోకస్మిం బాలం విసమం చరన్తం;
తస్మా హి అత్తాధిపతేయ్యకో చ అత్తాధిపకో సకో చరే (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰),
లోకాధిపో చ నిపకో చ ఝాయీ.
‘‘ధమ్మాధిపో చ అనుధమ్మచారీ,
న హీయతి సచ్చపరక్కమో ముని;
పసయ్హ మారం అభిభుయ్య అన్తకం,
యో చ ఫుసీ జాతిక్ఖయం పధానవా;
సో తాదిసో లోకవిదూ సుమేధో,
సబ్బేసు ధమ్మేసు అతమ్మయో మునీ’’తి. దసమం;
దేవదూతవగ్గో చతుత్థో.
తస్సుద్దానం –
బ్రహ్మ ఆనన్ద సారిపుత్తో, నిదానం హత్థకేన చ;
దూతా దువే చ రాజానో, సుఖుమాలాధిపతేయ్యేన చాతి.