(౧౫) ౫. తికణ్డకీవగ్గో
౧. అవజానాతిసుత్తవణ్ణనా
౧౪౧. పఞ్చమస్స సంవాసేనాతి ఏకతోవాసేన. ఆదేయ్యముఖోతి ఆదియనముఖో, గహణముఖోతి అత్థో. తమేనం దత్వా అవజానాతీతి ‘‘అయం దిన్నం పటిగ్గహేతుమేవ జానాతీ’’తి ఏవం అవమఞ్ఞతి. తమేనం సంవాసేన అవజానాతీతి అప్పమత్తకే కిస్మిఞ్చిదేవ కుజ్ఝిత్వా ‘‘జానామహం తయా కతకమ్మం, ఏత్తకం అద్ధానం అహం కిం కరోన్తో వసిం, నను తుయ్హమేవ కతాకతం వీమంసన్తో’’తిఆదీని వత్తా హోతి. అథ ఇతరో ‘‘అద్ధా కోచి మయ్హం దోసో భవిస్సతీ’’తి కిఞ్చి పటిప్ఫరితుం న సక్కోతి. తం ఖిప్పఞ్ఞేవ అధిముచ్చితా హోతీతి తం వణ్ణం వా అవణ్ణం వా సీఘమేవ ఆధేయ్యముఖోతి పాళియా
ఇత్తరసద్ధోతి పరిత్తకసద్ధో. కుసలాకుసలే ధమ్మే న జానాతీతిఆదీసు కుసలే ధమ్మే ‘‘ఇమే కుసలా’’తి న జానాతి, అకుసలే ధమ్మే ‘‘ఇమే అకుసలా’’తి న జానాతి. తథా సావజ్జే సదోసధమ్మే ‘‘ఇమే సావజ్జా’’తి, అనవజ్జే చ నిద్దోసధమ్మే ‘‘ఇమే అనవజ్జా’’తి, హీనే హీనాతి, పణీతే పణీతాతి. కణ్హసుక్కసప్పటిభాగేతి ‘‘ఇమే కణ్హా సుక్కే పటిబాహేత్వా ఠితత్తా సప్పటిభాగా నామ, ఇమే చ సుక్కా కణ్హే పటిబాహిత్వా ఠితత్తా సప్పటిభాగా’’తి న జానాతి.
౨. ఆరభతిసుత్తవణ్ణనా
౧౪౨. దుతియే ఆరభతి చ విప్పటిసారీ చ హోతీతి ఆపత్తివీతిక్కమనవసేన ఆరభతి చేవ, తప్పచ్చయా చ విప్పటిసారీ హోతి. చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిన్తి అరహత్తసమాధిఞ్చేవ అరహత్తఫలఞాణఞ్చ. నప్పజానాతీతి అనధిగతత్తా న జానాతి. ఆరభతి న విప్పటిసారీ హోతీతి ఆపత్తిం ఆపజ్జతి, వుట్ఠితత్తా పన న విప్పటిసారీ హోతి. నారభతి విప్పటిసారీ హోతీతి సకిం ఆపత్తిం ఆపజ్జిత్వా తతో వుట్ఠాయ పచ్ఛా కిఞ్చాపి నాపజ్జతి, విప్పటిసారం పన వినోదేతుం న సక్కోతి. నారభతి న విప్పటిసారీ హోతీతి న చేవ ఆపత్తిం ఆపజ్జతి, న చ విప్పటిసారీ హోతి. తఞ్చ చేతోవిముత్తిం…పే॰… నిరుజ్ఝన్తీతి అరహత్తం పన అప్పత్తో హోతి. పఞ్చమనయేన ఖీణాసవో కథితో.
ఆరమ్భజాతి ఆపత్తివీతిక్కమసమ్భవా. విప్పటిసారజాతి విప్పటిసారతో జాతా. పవడ్ఢన్తీతి పునప్పునం ఉప్పజ్జనేన వడ్ఢన్తి. ఆరమ్భజే ఆసవే పహాయాతి వీతిక్కమసమ్భవే ఆసవే ఆపత్తిదేసనాయ వా ఆపత్తివుట్ఠానేన వా పజహిత్వా. పటివినోదేత్వాతి సుద్ధన్తే ఠితభావపచ్చవేక్ఖణేన నీహరిత్వా. చిత్తం పఞ్ఞఞ్చ భావేతూతి విపస్సనాచిత్తఞ్చ తంసమ్పయుత్తం పఞ్ఞఞ్చ భావేతు. సేసం ఇమినా ఉపాయేనేవ వేదితబ్బన్తి.
౩. సారన్దదసుత్తవణ్ణనా
౧౪౩. తతియే కామాధిముత్తానన్తి వత్థుకామకిలేసకామేసు అధిముత్తానం. ధమ్మానుధమ్మప్పటిపన్నోతి నవలోకుత్తరధమ్మత్థాయ
౪. తికణ్డకీసుత్తవణ్ణనా
౧౪౪. చతుత్థే అప్పటికూలేతి అప్పటికూలారమ్మణే. పటికూలసఞ్ఞీతి పటికూలన్తి ఏవంసఞ్ఞీ. ఏస నయో సబ్బత్థ. కథం పనాయం ఏవం విహరతీతి? ఇట్ఠస్మిం వత్థుస్మిం పన అసుభాయ వా ఫరతి, అనిచ్చతో వా ఉపసంహరతి. ఏవం తావ అప్పటికూలే పటికూలసఞ్ఞీ విహరతి. అనిట్ఠస్మిం వత్థుస్మిం మేత్తాయ వా ఫరతి, ధాతుతో వా ఉపసంహరతి. ఏవం పటికూలే అప్పటికూలసఞ్ఞీ విహరతి. ఉభయస్మిం పన పురిమనయస్స చ పచ్ఛిమనయస్స చ వసేన తతియచతుత్థవారా వుత్తా, ఛళఙ్గుపేక్ఖావసేన పఞ్చమో. ఛళఙ్గుపేక్ఖా చేసా ఖీణాసవస్స ఉపేక్ఖాసదిసా, న పన ఖీణాసవుపేక్ఖా. తత్థ ఉపేక్ఖకో విహరేయ్యాతి మజ్ఝత్తభావే ఠితో విహరేయ్య. క్వచనీతి కిస్మిఞ్చి ఆరమ్మణే. కత్థచీతి కిస్మిఞ్చి పదేసే. కిఞ్చనతి కోచి అప్పమత్తకోపి. ఇతి ఇమస్మిం సుత్తే పఞ్చసు ఠానేసు విపస్సనావ కథితా. తం ఆరద్ధవిపస్సకో భిక్ఖు కాతుం సక్కోతి, ఞాణవా పఞ్ఞుత్తరో బహుస్సుతసమణోపి కాతుం సక్కోతి. సోతాపన్నసకదాగామిఅనాగామినో కాతుం సక్కోన్తియేవ, ఖీణాసవే వత్తబ్బమేవ నత్థీతి. పఞ్చమం ఉత్తానమేవ.
౬. మిత్తసుత్తవణ్ణనా
౧౪౬. ఛట్ఠే కమ్మన్తం కారేతీతి ఖేత్తాదికమ్మన్తం కారేతి. అధికరణం ఆదియతీతి చత్తారి అధికరణాని ఆదియతి. పామోక్ఖేసు భిక్ఖూసూతి దిసాపామోక్ఖేసు భిక్ఖూసు. పటివిరుద్ధో హోతీతి పచ్చనీకగ్గాహితాయ విరుద్ధో హోతి. అనవత్థచారికన్తి అనవత్థానచారికం.
౭. అసప్పురిసదానసుత్తవణ్ణనా
౧౪౭. సత్తమే అసక్కచ్చం దేతీతి న సక్కరిత్వా సుచిం కత్వా దేతి. అచిత్తీకత్వా దేతీతి అచిత్తీకారేన అగారవవసేన దేతి. అపవిద్ధం దేతీతి న నిరన్తరం దేతి, అథ వా ఛడ్డేతుకామో వియ దేతి. అనాగమనదిట్ఠికో దేతీతి కతస్స నామ ఫలం ఆగమిస్సతీతి న ఏవం ఆగమనదిట్ఠిం న ఉప్పాదేత్వా దేతి.
సుక్కపక్ఖే చిత్తీకత్వా దేతీతి దేయ్యధమ్మే చ దక్ఖిణేయ్యేసు చ చిత్తీకారం ఉపట్ఠపేత్వా దేతి. తత్థ దేయ్యధమ్మం పణీతం ఓజవన్తం కత్వా దేన్తో దేయ్యధమ్మే చిత్తీకారం ఉపట్ఠపేతి నామ. పుగ్గలం విచినిత్వా దేన్తో దక్ఖిణేయ్యేసు చిత్తీకారం ఉపట్ఠపేతి నామ. సహత్థా దేతీతి ఆణత్తియా పరహత్థేన అదత్వా ‘‘అనమతగ్గే సంసారే విచరన్తేన మే హత్థపాదానం అలద్ధకాలస్స పమాణం నామ నత్థి, వట్టమోక్ఖం భవనిస్సరణం కరిస్సామీ’’తి సహత్థేనేవ దేతి. ఆగమనదిట్ఠికోతి ‘‘అనాగతభవస్స పచ్చయో భవిస్సతీ’’తి కమ్మఞ్చ విపాకఞ్చ సద్దహిత్వా దేతీతి.
౮. సప్పురిసదానసుత్తవణ్ణనా
౧౪౮. అట్ఠమే సద్ధాయాతి దానఞ్చ దానఫలఞ్చ సద్దహిత్వా. కాలేనాతి యుత్తప్పత్తకాలేన. అనగ్గహితచిత్తోతి అగ్గహితచిత్తో ముత్తచాగో హుత్వా. అనుపహచ్చాతి అనుపఘాతేత్వా గుణే అమక్ఖేత్వా. కాలాగతా చస్స అత్థా పచురా హోన్తీతి అత్థా ఆగచ్ఛమానా వయోవుడ్ఢకాలే
౯. పఠమసమయవిముత్తసుత్తవణ్ణనా
౧౪౯. నవమే సమయవిముత్తస్సాతి అప్పితప్పితక్ఖణేయేవ విక్ఖమ్భితేహి కిలేసేహి విముత్తత్తా సమయవిముత్తిసఙ్ఖాతాయ లోకియవిముత్తియా విముత్తచిత్తస్స. దసమం ఉత్తానత్థమేవ.
తికణ్డకీవగ్గో పఞ్చమో.
తతియపణ్ణాసకం నిట్ఠితం.
౪. చతుత్థపణ్ణాసకం